stanowiska lathyrus nissolia l. subsp. pubescens (beck) soják oraz

J. A. Lis, M. A. Mazur (red.), 2007: Przyrodnicze wartości polsko-czeskiego pogranicza jako wspólne
dziedzictwo Unii Europejskiej. Centrum Studiów nad BioróŜnorodnością, Uniwersytet Opolski, ss. 113-129.
STANOWISKA LATHYRUS NISSOLIA L. SUBSP. PUBESCENS (BECK) SOJÁK
ORAZ INNYCH INTERESUJĄCYCH GATUNKÓW SYNANTROPIJNYCH
NA ŚLĄSKU OPOLSKIM
LATHYRUS NISSOLIA L. SUBSP. PUBESCENS (BECK) SOJÁK AND
LOCATIONS OF OTHER INTERESTING SYNANTHROPIC PLANTS IN THE
OPOLE SILESIA
ARKADIUSZ NOWAK 1), SYLWIA NOWAK 2)
Zakład Biologii Roślin, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski
Oleska 48, 45-052 Opole,
1)
[email protected]; 2) [email protected]
ABSTARCT: The paper presents results of floristic studies conducted in the Opole Silesia in the years 20002006. The researches focused on occurrence conditions of Lathyrus nissolia subsp. pubescens in the Opole
Silesia. Three new locations of this rare plant were found in anthropogenic habitats within the region. About 35
new locations of other very rare synanthropic species were reported. The most interesting findings are two
vascular plants new for the Opole province – Veronica peregrina L. and Erysimum marchalianum Andrz. ex
M. Bieb. Worth noticing is also the observation of new populations of threatened in Poland Linum austriacum
L. The species is spreading alongside the motorway A4 with new, numerous populations even on the
pavements within the motorway’s resting areas. The authors suggest that monitoring of the dynamic and
expansion rate of synanthropic plants could brought the new crucial data to the discussion on climate changes.
KEY WORDS: kenophytes, rare plants, anthropophytes, Lathyrus nissolia subsp. Pubescens.
Wstęp
Jednym z waŜniejszych przejawów wpływu człowieka na szatę roślinną jest jej
synantropizacja. Podstawowym zagadnieniem związanym z synantropizacją, istotnym
równieŜ w kontekście ochrony naturalnej róŜnorodności biologicznej, jest zastępowanie
elementów swoistych (flory rodzimej) elementami obcego pochodzenia (Faliński 1966,
1972). Gatunki obce, które osiedliły się na obszarze Śląska Opolskiego m.in. na skutek
działalności gospodarczej człowieka, stanowią dziś istotny składnik flory regionu.
Wśród około 1700 taksonów znanych z województwa, aŜ ok. 440 to gatunki obce
rodzimej florze (Nowak 2004). Większość tych gatunków nie jest zdolna do konkurencji
z dobrze przystosowanymi do miejscowych warunków gatunkami rodzimymi i pojawia
się tylko efemerycznie. Znaczna jednak część zadomawia się trwale, a niektóre są na tyle
ekspansywne, Ŝe zagraŜają naturalnej szacie roślinnej regionu. Rozprzestrzenianie się
taksonów obcego pochodzenia, w tym takŜe inwazyjnych, jest dzisiaj uwaŜane za jeden
z waŜniejszych rodzajów zagroŜeń róŜnorodności biologicznej (Abbot 1992, HiltonTaylor 2000, Tokarska-Guzik, Dajdok 2004)
Śląsk Opolski z racji geograficznego połoŜenia u wylotu Bramy Morawskiej, długą
historią osadnictwa oraz dobrze rozwiniętą siecią komunikacyjną jest dogodnym
obszarem dla osiedlania się obcych przybyszów. Wiele gatunków obcych w skali Polski
ma swoje centrum występowania, a takŜe historyczne źródło rozprzestrzeniania się na
Opolszczyźnie. Tak jest np. w przypadku Solidago graminifolia czy Erechtites
hieracifolia. Z tego m.in. powodu województwo opolskie stało się interesującym
terenem badań nad synantropizacją flory, w tym nad chorologią i tendencjami
dynamicznymi gatunków obcego pochodzenia (Michalak 1970, 1972, 1973, 1981,
Sendek 1973, Szotkowski 1988, Spałek 1996, Tokarska-Guzik, Dajdok 2004).
Badania te powinny być kontynuowane, a populacje gatunków obcych, szczególnie
tych inwazyjnych, stale monitorowane.
Metody
Artykuł prezentuje część wyników badań jakimi objęto obszar Śląska Opolskiego, w
szczególności siedliska antropogeniczne takie jak np. wały, kamieniołomy, Ŝwirownie,
piaskownie, przydroŜa, stawy, zbiorniki zaporowe, zręby leśne, pola uprawne itp. Okres
obserwacji florystycznych to lata 2000-2006.
Badania geobotaniczne wykonano metodą Barun-Blanqueta (1964). Nazewnictwo
gatunków przyjęto za Mirkiem et al. (2002), a klasyfikację syntaksonomiczną za
Matuszkiewiczem (2001).
Materiały zielnikowe zostały złoŜone w zielniku Zakładu Biologii Roślin
Uniwersytetu Opolskiego (OPUN).
Wyniki
Wykaz gatunków i stanowisk
Lathyrus nissolia L. subsp. pubescens (Beck) Soják. (Fabaceae) - Groszek liściakowy
Groszek
liściakowy
uznawany
jest
za
takson
naleŜący
do
elementu
submediterrańsko-mediterrańskiego (Oberdorfer 1994) lub europejskiego (Dóstal 1989).
Jego północna granica występowania nie jest wyraźnie określona i przebiega od
południowej Anglii przez południową Belgię, Holandię, Niemcy, Polskę i południową
Szwecję (Hegi 1964, Meusel et al. 1965, Tutin, Heywood 1968). Stanowiska wysunięte
najbardziej na północ uwaŜane są za synantropijne (Hegi 1964, Michalak 1981). Nie jest
do końca pewny status gatunku w Polsce, choć przewaŜa pogląd Ŝe jest to zadomowiony
kenofit (Krawiecowa, Rostański 1976, Zając et al. 1998, Tokarska-Guzik 2005), rzadziej
uwaŜany jest za archeofita (Ćwikliński 1970). Michalak (1981) uwaŜa groszka
liściakowego za apofita łąkowego. Znamienne jest, Ŝe w sąsiadującej z Opolszczyzną
Republice Czeskiej Lathyrus nissolia jest uwaŜany za rodzimy składnik (Slavík ed.
1995) i krytycznie zagroŜony w Czechach (kat. CR) Procházka ed. (2001). Uznawany
jest takŜe za silnie zagroŜony w Niemczech (Korneck et al. 1996).
Groszek liściakowy to bardzo rzadki takson w Polsce. Dotychczas notowany był na
nielicznych stanowiskach, głównie w południowo-zachodniej części kraju: Ścinawa k.
Turowa, Trestno, Wrocław-Dąbie, Wrocław-Kowale, Sarny Małe k. Niemodlina,
Pogwizdów i między Pogwizdowem a Boguszowicami (Schube 1903a). Notowany był
takŜe w gliniankach w dzielnicy Psie Pole we Wrocławiu (Schube 1906), w
Pietrowicach Wielkich k. Strupiny (Schube 1917), w Kątach Wrocławskich (Schalow
1933), Gąsiorze k. Góry (Schalow 1934) i Bolesławcu (leg. A. Krawiecowa 1969,
WRSL). Na Śląsku Opolskim notowany w Sarnach Małych (Schube 1903a), w
Kamieniu Śląskim i Racławicach Śląskich (Michalak 1981). W ostatnich latach groszek
liściakowy podawany był z Wrocławia (Turzańska 1996). Znane są takŜe stanowiska z
Cieszyna (Holzfuss 1937 za Ćwiklińskim 1970) i Gdańska (Schwartz 1967).
Podczas badań terenowych odnaleziono 3 nieznane dotychczas stanowiska Lathyrus
nissolia subsp. pubescens:
1.
Opole-Grudzice. Groszek występuje tu w najwyŜszym stopniu pokrycia na
suchej łące porastającej nieuŜytki i przydroŜa Ŝwirowni. Łącznie na stanowisku
tym stwierdzono ok. 350 okazów. W płatach z udziałem Lathyrus nissolia
dominują gatunki łąkowe. Wyraźnie zaznacza się takŜe udział taksonów muraw
napiaskowych z klasy Koelerio-Corynephoretea oraz roślin rosnących w
uprawach rolnych z klasy Stellarietea mediae (Tab. 1).
2.
Opole-Wyspa Bolko. Lathyrus nissolia odnotowano na przydroŜach i wałach
wzdłuŜ kanału Ulgi. Rośnie tu w zbiorowiskach łąkowych ze średnim stopniem
pokrycia. Na tym stanowisku notowano ok. 250 okazów groszka liściakowego.
Zarówno płat na wale przeciwpowodziowym jak i na przydroŜu, poza
gatunkami charakterystycznymi dla łąk świeŜych, odznacza się znacznym
udziałem gatunków z klasy Artemisietea vulgaris oraz Stellarietea mediae (Tab.
1). Powodem jest zapewne sąsiedztwo siedlisk ruderalnych i segetalnych.
3.
Otmice. To najmniej liczne stanowisko. Podczas badań w 2004 roku
zaobserwowano jedynie 9 okazów. Groszek rośnie tu w antropogenicznych
zbiorowiskach
nawiązujących
składem
florystycznym
do
łąk,
które
wykształciły się na nieuŜytkach kamieniołomu margla. WyróŜnikiem tego
zbiorowiska jest stosunkowo duŜe pokrycie gatunków murawowych z klasy
Festuco-Brometea oraz ciepłolubnych okrajków Trifolio-Geranietea sanguinei
(Tab. 1.)
Na wszystkich stanowiskach zaobserwowano populacje Lathyrus nissolia subsp.
pubescens (Beck) Soják.
Achillea salicifolia Besser (Asteraceae) – krwawnik wierzbolistny
To bardzo rzadki składnik flory Śląska Opolskiego. Podawany był dotychczas
jedynie ze Starych Kolni (Mądalski et al. 1962, 1967). Gatunek ten uwaŜany jest za
rodzimy w Polsce. W roku 1999 zanotowano bardzo liczne stanowisko tego gatunku w
szuwarach i suchych łąkach w obrębie Zbiornika Turawskiego k. Szczedrzyka. Rośnie tu
bardzo liczna populacja przekraczająca kilka tysięcy osobników.
Bromus japonicus Thunb. ex Murr (Poaceae) – stokłosa japońska
To równieŜ rzadki składnik flory Opolszczyzny, zaliczany do kenofitów na
terytorium Polski (Zając et al. 1998). Dotychczas podawany z Kędzierzyna-Koźla,
Opola, Kluczborka, Zawadzkiego, Brzegu, Namysłowa, Kietrza, Gogolina, Wołczyna,
Krzywizny (Michalak 1976, 1981).
Występowanie Bromus japonicus odnotowano w łanie Ŝyta na zachód od Suchej.
Odnotowano tu ok. 30 osobników.
Bunias orientalis L. (Brassicaceae) – rukiewnik wschodni
To stosunkowo częsty i dynamicznie się rozprzestrzeniający kenofit na Śląsku
Opolskim. UwaŜany za przybysza z południowo-wschodniej Europy i zachodniej Azji
(Tokarska-Guzik 2005). Jego populacje tworzą zwarte zbiorowiska m.in. w Opolu, gdzie
całkowicie zarastają np. przydroŜa i nieuŜytki. Dotychczas z terenu województwa takson
ten był podany z ok. 60 stanowisk (np. Michalak 1972, 1976, Szotkowski 1973, Sendek
1971).
Nowe stanowiska Bunias orientalis zanotowano w Jarnołtówku, gdzie rośnie na
przydroŜu, w Otmicach (nieuŜytki wokół kamieniołomu) oraz Graczach (nieuŜytki w
kamieniołomie).
Citrullus lanatus (Thunb.) Mansf. (Cucurbitaceae) – arbuz zwyczajny
To bardzo rzadki gatunek zaliczany do efemerofitów we florze Polski (Mirek et al.
2002). Dotychczas znany jedynie z dwóch stanowisk: Kędzierzyn (Michalak 1973) i
Ozimek (Michalak 1972).
Podczas badań w roku 2005 potwierdzono występowanie Citrullus vulgaris na
hałdzie w Ozimku, gdzie kilka okazów rośnie w południowej części hałdy w
zbiorowiskach ruderalnych.
Corydalis lutea (L.) DC. (Fumariaceae) – kokorycz Ŝółta
To gatunek rzadko występujący na Śląsku Opolskim, najczęściej jako takson
synantropijny zasiedlający mury. Uznawany za kenofita we florze Polski pochodzącego
z
obszaru alpejskiego (Zając et al. 1998, Tokarska-Guzik 2005). Był dotychczas
podawany z Nysy i Paczkowa (Schube 1928) oraz Chrzelic (Michalak 1981).
W roku 2004 odnaleziono Corydalis lutea na murze obronnym w śródmieściu
Kluczborka. Rosło tu kilkadziesiąt osobników od strony południowej.
Cymbalaria muralis P. Gaertn., B. Mey. & Schreb. (Scrophulariaceae) – cymbalaria
bluszczykowata
Cymbalaria muralis rzadko była notowana na Śląsku Opolskim. Znanych jest ok. 30
notowań, np. z Opola i Rogowa Opolskiego, gdzie rośnie na murach (Michalak 1963).
Cymbalaria
uznawana
jest
we
florze
Polski
za
kenofita
pochodzenia
południowoeuropejskiego (Zając et al. 1998, Tokarska-Guzik 2005).
W
latach
2000-2005
odnotowano
występowanie
tego
gatunku
w
kamieniołomie/amfiteatrze na Górze św. Anny oraz na murach zakładu kamieniołomu
marmuru w Sławniowicach. Poza tym potwierdzono występowanie Cymballaria muralis
w śródmieściu Opola, gdzie występuje pospolicie na murach kanału Młynówka, murach
Katedry św. KrzyŜa, murach w okolicy kościoła Najświętszej Marii Panny oraz murkach
w okolicy Dworca Głównego PKP.
Epilobium ciliatum Raf. (Onagraceae) – wierzbownica gruczołowata
To rzadki takson na Śląsku Opolskim notowany w ostatnich latach zaledwie na
kilkunastu stanowiskach, m.in. w Chróścinie Nyskiej i Kędzierzynie-Koźlu (Michalak
1981). Gatunek ma status kenofita pochodzenia amerykańskiego (Zając et al. 1998,
Tokarska-Guzik 2005).
Kilkadziesiąt osobników Epilobium ciliatum odnaleziono w roku 2005 w rowie
melioracyjnym w Starych Budkowicach.
Erechtites hieraciifolia (L.) Raf. ex DC. (Asteraceae) – erechtites jastrzębcowaty
To coraz częściej notowany takson w województwie opolskim. Uznawany we florze
Polski za kenofita pochodzącego z Ameryki (Zając et al. 1998, Tokarska-Guzik 2005).
W latach 2000-2006 odnotowano jego występowanie na południowy-zachód od
Ładzy, w Świerklach, na północ od Kolanowic, na zachód od Pokoju, na zachód od
Krzywej Góry, na północ od Rędziny k. Dobrodzienia. Gatunek ten występuje
najczęściej na zrębach i przydroŜach leśnych. Jedynie na stanowisku k. Rędziny
zaobserwowano nieliczną populację Erechtites hieraciifolia w płacie kwaśnej buczyny
niŜowej Luzulo pilosae-Fagetum.
Erysimum marschallianum Andrz. ex M. Bieb. (Brassicaceae) – pszonak sztywny
Ten bardzo rzadki w Polsce kenofit pochodzenia południowoeuropejskoazjatyckiego nie był dotychczas notowany na Śląsku Opolskim (Zając et al. 1998).
W roku 2003 odnaleziono nieliczną populację tego gatunku na wałach Odry i
nieuŜytkach w okolicy Mikolina.
Linaria genistifolia (L.) Mill. (Scrophulariaceae) – lnica janowcowata
To bardzo rzadko występujący w województwie opolskim takson o niepewnej
klasyfikacji historyczno-geograficznej. Nie został uznany za kenofita w najnowszym
opracowaniu Tokarskiej-Guzik (2005). Wcześniej wskazywany jako gatunek o
prawdopodobnym pochodzeniu antropogenicznym (Zając et al. 1998, Mirek et al. 2002).
Na Śląsku Opolskim populacje lnicy janowcowatej były odnotowane w Opolu
(Michalak 1971), Dobrzeniu Wielkim (leg. Bialucha - cyt. za Michalakiem 1965) oraz
Siołkowicach Nowych (Kuźniewski 1970). Chorologia tego gatunku wymaga jednak
wyjaśnienia. W zielniku Muzeum Śląska Opolskiego nie zachowały się alegaty ze
stanowiska w Dobrzeniu, choć istnieje tam bardzo dobrze zachowany alegat z Chróścic
(Nowak, Nowak 2005). Być moŜe stanowisko w Dobrzeniu Wielkim zostało omyłkowo
zamienione ze stanowiskiem w Chróścicach, którego Michalak (1965) nie podaje.
W roku 2000 odnaleziono liczną populację Linaria genistifolia na terenie piaskowni
w Chróścicach oraz na przydroŜach leśnych w jej sąsiedztwie. Gatunek rośnie tu w
róŜnych typach zbiorowisk antropogenicznych.
Linum austriacum L. (Linaceae) - len austriacki
Len austriacki podawany dotychczas ze Śląska Opolskiego z dwóch stanowisk w
Ligocie Dolnej i Oleszce (Celiński i in. 1976, Sendek 1977, Spałek 1996, 2002). W
województwie opolskim takson ten uwaŜany jest na najprawdopodobniej synantropijny
(Spałek 2002).
Nowe populacje lnu austriackiego odnotowano w latach 2005 i 2006 na skarpach
autostrady A4 na wysokości Ligoty Górnej oraz Góry św. Anny. Na wysokości Góry św.
Anny len austriacki występuje nawet jako składnik kadłubowych ruderalnych
zbiorowisk rozwijających się na parkingach i placach budowanego tam MOP-u (miejsce
obsługi podróŜnych).
Myrrhis odorata (L.) Scop. (Apiaceae) – marchewnik anyŜowy
To bardzo rzadki składnik flory Opolszczyzny. Podawany był zaledwie z dwóch
stanowisk: w Nysie (Michalak 1976) i Bodzanowie (Schalow 1932). UwaŜany jest za
kenofita pochodzenia alpejskiego (Zając et al. 1998, Tokarska-Guzik 2005).
Bardzo liczną populację tego gatunku odnaleziono na przydroŜu w miejscowości
Dobra, gdzie tworzy zwarty płat o długości ok. 100 m wzdłuŜ południowej ściany parku.
Portulaca oleracea L. (Portulacaceae) – portulaka pospolita
Ten kenofit o pochodzeniu mediterrańskim notowany był na Śląsku Opolskim na 13
stanowiskach: Lewin Brzeski, Łambinowice, Zdzieszowice (Michalak 1976), Opole
(Krawiecowa 1976 za ATPOL), Groszowice (Michalak 1970), Nysa, Głubczyce (Schube
1903b), Pietna (Ciaciura 1973), Leśnica, Głogówek (Szotkowski 1972), KędzierzynKoźle (Michalak 1973), Prószków (Schube 1903a).
Bardzo liczną populację Portulaca oleracea odnaleziono w 2004 roku na cmentarzu
komunalnym w Opolu-Półwsi, gdzie rośnie na suchych nieuŜytkach oraz utwardzonych
alejkach.
Solidago graminifolia (L.) Elliott (Asteraceae) – nawłoć trawolistna
Kenofit pochodzenia amerykańskiego notowany na Śląsku Opolskim na ok. 40
stanowiskach, głównie w okolicy Niemodlina (Dajdok, Nowak 2007).
W roku 2006 odnotowano nieliczną populację tego gatunku na nieuŜytkach wzdłuŜ
linii kolejowej na zachód od Laskowic.
Ulex europaeus L. (Fabaceae) – kolcolist zachodni
Zaliczany do kenofitów, pochodzący z południowo-zachodniej Europy i północnej
Afryki (Zając et al. 1998). Gatunek znany dotychczas z jednego stanowiska w
GóraŜdŜach (leg. Sandurski R. 1983, WRSL).
Kilkunastoosobnikową populację tego taksonu odnaleziono w 2004 roku w
centralnej części piaskowni w Kotlarni. Rośnie tu w bardzo luźnych murawach
napiaskowych, z duŜym udziałem roślin wrzosowisk i siedlisk ruderalnych.
Veronica peregrina L. (Scrophulariaceae) – przetacznik obcy
To bardzo rzadki kenofit w Polsce pochodzący z Ameryki Północnej, znany z
kilkunastu stanowisk (Zając, Zając 2001, Tokarska-Guzik 2005). Dotychczas nie był
wykazywany na Śląsku Opolskim (Nowak 2004). W roku 2006 odnotowano bardzo
nieliczną populację Veronica peregrina na nieuŜytku na Wyspie Bolko w Opolu. Rośnie
tu w zbiorowisku ruderalnym z udziałem duŜej liczby gatunków łąkowych i
nadwodnych.
Vicia grandiflora Scop. (Fabaceae) – wyka brudnoŜółta
Dotychczas zanotowano ok. 50 stanowisk tego kenofita na Śląsku Opolskim (np.
Schube 1903a, Michalak 1970, Sendek 1965). Takson ten pochodzi z południowowschodniej Europy i zachodniej Azji (Tokarska-Guzik 2005).
W latach 2000-2006 odnotowano występowanie tego gatunku w Kamieniu Śląskim,
Otmicach, Nakle, Gogolinie, Kosorowicach, na południe od Zimnic Małych, w
Zimnicach Wielkich, w Rozwadzy, na północ od Rogowa Opolskiego, w Grodzisku,
między Siedlcem a Sprzęcicami i w Zakrzowie. Rośnie najczęściej w zbiorowiskach
segetalnych i suchych łąkach, często na przydroŜach. Czasami, tak jak ma to miejsce w
Otmicach, tworzy zwarte, ubogie gatunkowo zbiorowiska, gdzie osiąga pokrycie do
95%.
Podsumowanie i dyskusja
Choć rośliny obcego pochodzenia stanowią „niechcianą” część róŜnorodności
florystycznej regionu, ich badanie, analiza tendencji dynamicznych populacji, zmian
areału i zasięgu stanowi niewątpliwie wyzwanie dla biogeografii, syntaksonomii, a takŜe
biologii konserwatorskiej. Ekspansja gatunków mediterrańskich, takich jak np. Lathyrus
nissolia na północ i północny wschód jest interesująca w kontekście zmian
klimatycznych i dokumentacji ewentualnego ocieplania klimatu. Warto podkreślić, Ŝe na
terenie województwa opolskiego groszek liściakowy unika siedlisk ewidentnie
ruderalnych, co mogłoby wspierać pogląd, Ŝe na Opolszczyźnie takson ten moŜna
włączyć do grupy flory swojskiej (archeofity lub natyfity). W pracy Zająca et al. (1998)
wyraŜona jest wątpliwość odnośnie okresu pojawienia się tego gatunku w Polsce. W
sąsiadującej z Opolszczyzną Republice Czeskiej oraz w Niemczech takson ten uwaŜany
jest za składnik flory rodzimej. Podobnie stanowisko wyraŜa Michalak (1981), uznając
groszka liściakowego na Opolszczyźnie za apofita łąkowego. Znamienne jest jednak, Ŝe
wszystkie stanowiska w regionie zlokalizowane są na siedliskach antropogenicznych
(przydroŜe, wał przeciwpowodziowy, nieuŜytek pokopalniany). Ostateczna klasyfikacja
wymaga dokładnych studiów porównawczych z zakresu struktury zbiorowisk, w których
występuje Lathyrus nissolia w strefie północnej granicy europejskiego zasięgu.
Interesujące jest, Ŝe na Opolszczyźnie występuje podgatunek Lathyrus nissolia
subsp. pubescens, odmiennie niŜ ma to miejsce we Wrocławiu. Podgatunek ten przewaŜa
w zachodniej Europie (Turzańska 1996), choć często ze stanowisk podawane są oba
podgatunki występujące razem (Slavík 1995).
Przeprowadzone badania wzbogaciły wiedzę o florze województwa opolskiego o
dwa nowe dla regionu taksony flory naczyniowej – Veronica peregrina oraz Erysimum
marchallianum. Oba taksony naleŜą do bardzo rzadkich elementów flory Polski (Zając,
Zając 2001, Rutkowski 2004).
Badania potwierdziły tezę o moŜliwości rozprzestrzenienia się i zwiększenia
liczności populacji Linum austriacum na skutek budowy autostrady A4 w okolicy Góry
św. Anny. Budowa trasy spowodowała znaczne zwiększenie powierzchni siedliska
dogodnego dla lnu – skarp o wystawie południowej. Len austriacki rozsiewa się wzdłuŜ
pasa autostrady na odcinku ok. 5 km i prawdopodobnie będzie dalej rozprzestrzeniał się
na odkrytych fragmentach skarp autostrady. Potwierdzenie występowania lnu w
zbiorowiskach o charakterze ruderalnym ze znacznym udziałem antropofitów (np.
Onobrychis viciifolia) wzmacnia tezę o jego nienaturalnym pochodzeniu w
województwie opolskim.
Z biogeograficznego punktu widzenia bardzo interesujące są stanowiska Myrrhis
odorata i Ulex europaeus. Oba gatunki występują w województwie opolskim na
zachodniej granicy swojego występowania w Polsce.
TakŜe interesujące jest potwierdzenie występowania Citrullus vulgaris na terenie
hałdy hutniczej w Ozimku. Mirek et al. (2002) uwaŜa go za efemerofita. Okazuje się
jednak, Ŝe takson ten utrzymuje się w tym miejscu ponad 35 lat, być moŜe zatem moŜna
pokusić się o tezę Ŝe trwale się zadomowił. Niestety dalszy monitoring stanowiska
będzie co najmniej utrudniony jeśli nie niemoŜliwy, gdyŜ hałda została poddana
eksploatacji i być moŜe juŜ niedługo populacja Citrullus vulgaris zostanie zniszczona.
Tabela 1. Zbiorowiska roślinne z udziałem Lathyrus nissolia L. subsp. pubescens (Beck) Soják
Numer kolejny zdjęcia - Number of relevé
Miejsce - Location
1
OPB
2
OPB
3
OTM
4
OPG
5
OPG
24
24
18
26
26
6
6
6
6
6
2006
2006
2004
2005
2005
Powierzchnia zdjęcia (m2) - Relevé area (m2)
50
50
50
50
50
Pokrycie warstwy b (%) - Cover of b layer (%)
Pokrycie warstwy c (%) - Cover of c layer (%)
80
90
70
75
15
80
Liczba gatunków - Number of species
21
20
22
18
23
Lathyrus nissolia subsp. pubescens
ChAll. Arrhenatherion elatioris
2
1
+
3
3
Arrhenatherum elatius
1
+
1
1
2
Knautia arvensis
Pastinaca sativa
.
.
1
+
+
r
.
.
.
.
dzień (day)
Data - Date: miesiąc (month)
rok (year)
Ch.O. Arrhenatheretalia elatioris
Leucanthemum vulgare
+
1
+
+
.
Achillea millefolium
.
+
+
+
+
Dactylis glomerata
+
1
+
.
.
Centaurea jacea
Taraxacum officinale
+
+
+
.
.
.
.
.
.
+
ChCl. Molinio-Arrhenatheretea
Festuca rubra
.
2
1
+
.
Lathyrus pratensis
+
+
.
.
+
Trifolium pratense
+
.
1
.
.
Plantago lanceolata
ChCl. Artemisietea vulgaris
.
.
1
.
+
.
Tanacetum vulgare
2
2
r
.
Artemisia vulgaris
+
+
.
.
.
Solidago canadensis
.
.
.
+
+
ChCl. Stellarietea mediae
Vicia hirsuta
1
.
.
2
1
Vicia tetrasperma
+
.
+
.
.
ChCl. Epilobietea angustifolii
Calamagrostis epigejos
.
1
.
1
1
Fragaria vesca
ChCl. Koelerio glaucae-Corynephoretea
canescentis
Festuca ovina
.
.
.
+
+
2
.
.
.
1
Potentilla argentea
.
.
.
+
+
Rumex acetosella
.
.
.
+
+
Convolvulus arvensis
.
.
.
1
+
Galium verum
Conyza canadensis
.
.
.
+
+
+
.
+
+
.
Inne (Others)
Sanguisorba minor
.
.
1
r
.
Vicia grandiflora
+
.
+
.
.
Hypericum perforatum
.
+
.
.
+
Pimpinella saxifraga
.
.
+
.
+
Veronica chamaedrys
.
.
.
+
+
Sporadyczne (Sporadic): Ch.O. Arrhenatheretalia elatioris: Daucus carota 1(+), Lotus corniculatus 3(2); ChCl.
Molinio-Arrhenatheretea: Potentilla reptans 1(1), Rumex crispus 2(+); ChCl. Artemisietea vulgaris: Cirsium arvense
2(1), Galium aparine 4(+), Oenothera biennis 5(+); ChCl. Stellarietea mediae: Vicia villosa 5(+); ChCl. Koelerio
glaucae-Corynephoretea canescentis: Trifolium campestre 1(+), Vicia lathyroides 4(+), Veronica dillenii 4(+); ChCl.
Agropyretea intermedio-repentis: Equisetum arvense 1(+); ChCl. Trifolio-Geranietea: Medicago falcata 3(2),
Agrimonia eupatoria 5(+); ChCl. Festuco-Brometea: Centaurea scabiosa 3(1), Euphorbia cyparissias 3(+); ChCl.
Rhamno-Prunetea:Crataegus monogyna b 5(1), Crataegus monogyna c 5(+); Inne (Others): Erigeron annuus 1(1),
Hieracium piloselloides 3(r), Medicago sativa 2(+), Phragmines australis 1(+), Rubus hirtus 2(1), Sedum maximum
1(+), Symphytum officinale 2(2)
Objaśnienia (Explanations): OPB - Opole (Wyspa Bolko), OTM - Otmice, OPG - Opole (Grotowice)
Literatura
ABBOT R. J. 1992. Plant invasions, interspecific hybridization and the evolution of new
plant taxa. Trends Ecol. Evolut. 7: 401-405.
BRAUN - BLANQUET J. 1964 - Pflanzensoziologie, Gründzüge der Vegetationskunde.
Dritte Auflage, Springer Verl., Wien-New York. 865 pp.
CELIŃSKI F., ROSTAŃSKI K., SENDEK K., WIKA S., CABAŁA S. 1976. Nowe stanowiska
rzadkich roślin naczyniowych na Górnym Śląsku i terenach przyległych. Cz.III.
Zesz. Przyr. OTPN 16: 15-32.
CIACIURA M. 1973. Notatki florystyczne ze Śląska za rok 1967. Zesz. Przyr. OTPN 13:
23-32.
ĆWIKLIŃSKI E. 1970. Flora synantropijna Szczecina. Mon. Bot. 33: 1-103.
DAJDOK Z., NOWAK A. 2007. Solidago graminifolia (L.) Elliott in Poland – spreading
and habitat preferences. Plant invasions 7: (in press).
DÓSTAL J. 1989. Nová Kvétena ČSRR, Vol. 1. Academia, Praha. 758 pp.
FALIŃSKI J. B. 1966. Próba określenia zniekształceń fitocenozy. System faz degeneracji
zbiorowisk roślinnych. Dyskusje Fitosocjologiczne (3). Ekologia Polska. Ser.
B, 12(1): 31-42.
FALIŃSKI J. B. 1972. Synantropizacja szaty roślinnej – próba określenia istoty procesu i
głównych kierunków badań. Phytocoenosis 1(3): 157-170.
HEGI G. 1964. Illustrierte Flora von Mittel-Europa. Bd. IV, 3 Teil. Dicotyledones,
München.
HILTON-TAYLOR C. (ed.). 2000. The 2000 IUCN Red List of Threatened Species. The
IUCN Species Survival Commision, IUCN Publ. Services Unit, Cambridge,
UK.
KORNECK D., SCHNITTLER M., VOLLMER I. 1996. Rote Liste der Farn – und
Blütenpflanzen (Pteridophyta et Spermatophyta) Deutschlands. [In:] G.
Ludwig, M. Schnittler (eds). Rote Liste gefährdeter Pflanzen Deutschlands.
Schr.-R. f. Vegetationskunde. 28, 744 pp. (p. 21-187), Bundesamt für
Naturschutz, Bonn – Bad Godesberg.
KRAWIECOWA A., ROSTAŃSKI K. 1976. ZaleŜność flory synantropijnej wybranych miast
polskich od ich warunków przyrodniczych i rozwoju. Acta Univ. Wrat. 303, Pr.
Bot. 21: 5-61.
KUŹNIEWSKI E. 1970. Notatki florystyczne ze Śląska. Cz. V. Zesz. Przyr. OTPN 10: 1722.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.
Vademecum Geobotanicum 3. PWN, Warszawa, 537 ss.
MĄDALSKI J., KOWAL T., KUŹNIEWSKI E., SERWATKA J., CIACIURA M. 1962. Materiały
do rozmieszczenia roślin naczyniowych na Śląsku zebrane w 1960 r. Kwart.
Opol., Zesz. Przyr. OTPN 2: 39-66.
MĄDALSKI J., KOWAL T., KUŹNIEWSKI E., SERWATKA J., CIACIURA M. 1967. Materiały
do rozmieszczenia roślin naczyniowych na Śląsku zebrane w 1962 r. Zesz.
Przyr. OTPN 7: 3-77.
MEUSEL H., JÄGER E., WEINERT E. 1965. Vergleichende Chorologie
Zentraleuropäischen Flora. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena. 258 pp.
der
MICHALAK S. 1963. Materiały florystyczne z Opolszczyzny za rok 1961. Zesz. Przyr.
OTPN 3: 139-149.
MICHALAK S. 1965. Materiały zielnikowe Muzeum Śląska Opolskiego. Zesz. Przyr.
Opol. Tow. Przyj. Nauk 5: 29-40.
MICHALAK S. 1970. Flora synantropijna miasta Opola. Opolski Rocznik Muzealny. T. 4.
Muz. Śląska Opol. w Opolu. Wyd. Liter., Kraków, 183 ss.
MICHALAK S. 1971. Interesujące gatunki synantropijne z terenu miasta Opola. Cz. II.
Frag. Flor. Geobot. 17(1): 11-16.
MICHALAK S. 1972. Flora synantropijna okolic Ozimka. Opolski Rocznik Muzealny. 5:
341-391.
MICHALAK S. 1973. Niektóre interesujące gatunki synantropijne z terenu województwa
opolskiego. Fragm. Flor. Geobot. 19(3): 271 - 278.
MICHALAK S. 1976. Nowe stanowiska rzadszych roślin synantropijnych w woj.
opolskim. Zesz. Przyr. OTPN 16: 33-49.
MICHALAK S. 1981. Niektóre gatunki flory synantropijnej województwa opolskiego, cz.
IV. Fragm. Flor. Geobot. 27(3): 371-374.
MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. 2002. Flowering Plants and
Pteridophytes of Poland a Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych
Polski. Biodiversity of Poland 1. RóŜnorodność biologiczna Polski 1. W. Szafer
Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Instytut Botaniki im. W.
Szafera. 303 pp.
NOWAK A. 2004. Lista florystyczna województwa opolskiego z uwzględnieniem
kategorii zagroŜenia: 373-391 [w:] A. Nowak, K. Spałek (red.). Ochrona szaty
roślinnej na Śląsku Opolskim. Wyd. Uniw. Opolskiego, Opole, 391 ss..
NOWAK A., NOWAK S. 2005. Katalog zielnika roślin naczyniowych Muzeum Śląska
Opolskiego. Zbiory z lat 1829-1943 z terenów dzisiejszej Polski. Opole. 147 ss.
OBERDORFER E. 1994. Pflanzensoziologische Exkursionsflora. 7 Auflage, 1055 pp. Verl.
Eugen Ulmer, Stuttgart.
PROCHÁZKA F. (ed.). 2001. Černý a červený seznam cévnatých rostlin České republiky
(stav v roce 2000). Příroda 18: 1-166.
RUTKOWSKI L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niŜowej. Wyd.
Nauk. PWN, 814 ss.
SCHALOW E. 1932. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefasspflanzenwelt
im Jahre 1931. Ber. Schles. Gesell. Vaterl. Cultur 104: 92-112.
SCHALOW E. 1933. Ergebnisse der schlesischen Phanerogamenforschung im Jahre 1932.
Jahr. - Ber. Schles. Gesell. Vaterl. Cultur 105: 154-173.
SCHALOW E. 1934. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefässpflanzenwelt
im Jahre 1933. Jahresber. Schles. Ges. Vaterl. Cultur 106: 140-156.
SCHUBE T. 1903a. Die Verbreitung der Gefässpflanzen in Schlesien, preussischen und
österreichischen Anteils. Druck von R. Nischowsky, Breslau. ss. 361.
SCHUBE T. 1903b. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefässpflanzenwelt
im Jahre 1902. Jahr. - Ber. Schles. Gesell. Vaterl. Cultur 80: 33-59.
SCHUBE T. 1906. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefässpflanzenwelt
im Jahre 1905. Jahr. - Ber. Schles. Gesell. Vaterl. Cultur 83: 75-95.
SCHUBE T. 1917. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefässpflanzenwelt
im Jahre 1916. Jahr. - Ber. Schles. Gesell. Vaterl. Cultur 94: 27-41.
SCHUBE T. 1928. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefässpflanzenwelt
im Jahre 1927. Jahr. - Ber. Schles. Gesell. Vaterl. Cultur 100: 30-37.
SCHWARTZ Z. 1967. Badania nad florą synantropijną Gdańska i okolicy. Acta Biol. et
Med. Soc. Sc. Gedan. 11: 363-494.
SENDEK A. 1965. Materiały florystyczne do rozmieszczenia roślin naczyniowych na
Śląsku zebrane w latach 1963 i 1964. Zesz. Przyr. OTPN 5: 109-128.
SENDEK A. 1971. Nowe stanowiska rzadkich gatunków roślin na Śląsku, zebranych w
latach 1968 i 1969. Zesz. Przyr. OTPN 11: 51-56.
SENDEK A. 1973. Flora synantropijna terenów kolejowych węzła kluczborsko-oleskiego.
Rocz. Muz. Górnośl. w Bytomiu. Przyroda 6: 1-174.
SENDEK A. 1977. Nowy gatunek we florze Śląska – Linum austriacum L. w
województwie opolskim. Zesz. Przyr. OTPN 17: 39-44.
SLAVÍK B . (ed.). 1995. Kvĕtena České Republiky 4, vyd. 1, 530 pp. (pp. 436-437),
Academia Praha.
SPAŁEK K. 1996. Interesujące gatunki synantropijne kopalni gliny w Krasiejowie na
Opolszczyźnie. Przyroda i Człowiek. 6: 227-229.
SPAŁEK K. 2002. Len austriacki Linum austriacum L. [w:] Nowak A., Spałek K. (red.),
Czerwona księga roślin województwa opolskiego. OTPN, 160 ss.
SZOTKOWSKI P. 1972. Materiały florystyczne ze Śląska zebrane w 1970 r. Zesz. Przyr.
OTPN 12: 35-50.
SZOTKOWSKI P. 1973. Chwasty zbóŜ ozimych i upraw okopowych na Śląsku Opolskim.
OTPN, PWN, Warszawa-Wrocław, 33 ss + tabele fitosocj.
SZOTKOWSKI P. 1988. Flora synantropijna portów rzecznych Górnej Odry, Gliwice,
Koźle, Opole. Muz. Śl. Op., Opole,. 235 ss.
TOKARSKA-GUZIK B. 2005. The establishment and spread od alien plant species
(kenophytes) in the flora of Poland. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice,
192 pp.
TOKARSKA-GUZIK B., DAJDOK Z. 2004. Rośliny obcego pochodzenia – udział i rola w
szacie roślinnej Opolszczyzny. ss. 277-303. [w:] Nowak A., Spałek K. (red.)
Ochrona szaty roślinnej Śląska Opolskiego. Wyd. Uniw. Opolskiego, Opole.
391 ss.
TURZAŃSKA M. 1996. Stanowisko Lathyrus nissolia L. we Wrocławiu. Acta Univ.
Wrat., Pr. Bot. 69: 7-13.
TUTIN T. G., HEYWOOD V. H. 1968. Flora Europaea. Vol. 2. Rosaceae to Umbeliferae.
Lehmanns Ver., Cambridge. 486 pp.
ZAJĄC A,. ZAJĄC M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce.
Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Kraków, 715 ss.
ZAJĄC A., ZAJĄC M., TOKARSKA-GUZIK B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland:
List, status and origin. Phytocoenosis 10: 107-116.