Rodzaje i gatunki literackie Oświecenia. Źródła i popularność

Rodzaje i gatunki literackie Oświecenia. Źródła i popularność
Rodzaje i gatunki literackie Oświecenia. ŹrÃłdła i popularność.Bajka W Oświeceniu bajka cieszyła się
ogromną popularnością ze względu na dydaktyczny charakter, ujęty w zwięzłej i atrakcyjnej formie.
Bajka należy do najstarszych utworÃłw dydaktycznych. Wywodzi się z twÃłrczości ludowej, a jako utwÃłr
literacki ukształtowała się w starożytnej Grecji. Za twÃłrcę uznany jest pÃłłmityczny Ezop, ktÃłry miał żyć
w VI w. p.n.e. W literaturze rzymskiej zasłynął bajkopisarz Fedrus z I w. n.e. Obydwaj mieli wpływ na
dalszy rozwÃłj tego gatunku. Bajka to utwÃłr dydaktyczny z pogranicza epiki i liryki, cechuje go
alegoryczność (alegoria - utrwalony w literaturze, tradycji i kulturze czy nawet religii motyw, obraz
oznaczający pewne ukryte, domyślne treści), gdyż bohaterami są zazwyczaj zwierzęta o ludzkiej
psychice. Spełniają one zatem rolę masek umownych, oznaczających typowe właściwości czy ułomności
ludzkie, zatem lis - przebiegły, chytry; wilk - zły; lew - odważny; sowa - mądra. Niekiedy bohaterami są
ludzie i wtedy bajka nabiera cech satyry. Rodzaje bajek: Â
- epigramatyczna (zwięzła i krÃłtka)
- narracyjna (z minifabułą) Â Atutami bajki są: zwięzłość, prosty język, aforycznie wyłożone i łatwe do
zapamiętania przesłanie moralne. Zawierają pewien ładunek wiedzy życiowej, opartej na doświadczeniach
ludzkich, pouczają i ostrzegają. Bajkopisarze przedstawiają w nich najczęściej dwie postawy:
niewłaściwą, ktÃłrą krytykują oraz pożądaną, zalecaną. Sens moralny bajki może być wypowiedziany
wprost, jako tzw. morał zamieszczony na wstępie utworu lub w jego poincie, niekiedy zaś wynika z treści
pośrednio. Funkcjonowanie bajki w kulturze Oświecenia spowodowało niezwykłą popularność tego
gatunku. Prowadzono wręcz studia nad bajką. Sięgano po antyczny wzorzec Ezopa i francuską formułę
bajki La Fontaine'a (tłumaczą i rozpowszechniając utwory obu twÃłrcÃłw). Mistrzostwo w ramach gatunku
osiągnął Ignacy Krasicki - wydał dwa zbiory bajek: pierwszy zawierał 96 utworÃłw "Bajki i przypowieści",
a drugie 72 utwory "Bajki nowe". Inni: S. Trembecki, A. Naruszewicz, J. U. Niemcewicz. W okresie Sejmu
Wielkiego istotną rolę odgrywała bajka polityczna. Budowa bajki: Â
- wprowadzenie
- opis zdarzenia
- katastrofa  W bajkach nie ma zjawisk fantastycznych, rzeczy nadprzyrodzonych. Jest to gatunek
realistyczny, zabiegającym o prawdę. Temat bajek jest ponadczasowy, uniwersalny. Np. o kruku i lisie
pisali kolejno: M. Rej (XVI w.), J. Epifaniusz Minasowicz (XVIII w.), I. Krasicki (XVIII w.), A. Oppman
(XIX/XX w.). Satyra Podobnie jak bajka satyra miała w literaturze długą tradycją sięgającą Antyku
(Arystofanes, Mennippos z Gadany). W literaturze rzymskiej wykształcił się jako gatunek wierszowany,
forma pouczającego monologu przechodzącego czasem w dialogu i przybierającego niekiedy styl
bezpośredniej rozmowy z czytelnikiem. Satyra to utwÃłr literacki ośmieszający lub piętnujący ukazywane
w nim zjawiska, wady i przywary ludzkie, obyczaje, osoby, grupy, stosunki społeczne, postawy
światopoglądowe, orientacje polityczne, instytucje życia publicznego, sposoby zachowania i mÃłwienia
etc. Satyra wyrasta z poczucia szkodliwości czy absurdalności pewnych zachowań, lecz nie proponowała
żadnych rozwiązań pozytywnych. Istotą satyry jest po prostu ośmieszanie. Satyra przedstawia
rzeczywistość w krzywym zwierciadle, często wyolbrzymiana lub pomniejszana, posługuje się karykaturą,
groteską. Rodzaje satyr: Â
- społeczno-obyczajowa
- polityczna
- osobista
- literacka
- konkretna
- abstrakcyjna  np. I. Krasicki "Pijaństwo", "Żona modna" Poemat heroikomiczny Gatunek ten
zapoczątkowany w literaturze polskiej przez Pawła Zaborowskiego już w XVI wieku, parodiował cechy
poematu heroicznego i wywoływał efekt humorystyczny kontrastem między formą, zachowującą
wszystkie zewnętrzne cechy epiki heroicznej, a błahą treścią, na przykład I. Krasicki - "Myszeis" - wojna
myszy i kotÃłw; "Monachomachia" - bitwa pomiędzy zakonami Te pisane oktawą poematy zawierały
relacje bitew i urastają do dygresji opisy znaczących rekwizytÃłw stylizując heroicznie bohaterÃłw.
Przeciwstawieniem wzniosłej tradycji gatunkowej groteskowym realiom przedstawianej rzeczywistości
pozwoliło na stworzenie obrazÃłw znacznym ładunku satyrycznym, szczegÃłlnie "Monachomachia"
odsłaniająca z całą brutalnością niski poziom umysłowy i moralny zakonnikÃłw była istotnym
argumentem w kampanii na rzecz reformy szkolnictwa (wciąż jeszcze zdominowanym przez zakony).
Humor sytuacyjny, dowcip językowy, celne aforystyczne pointy spowodowały przeniknięcie sformułowań
z tych poematÃłw do języka potocznego, nadając zwrotom "nie wszystko złoto co się świeci", czy
"prawdziwa cnota krytyki się nie boi" autonomiczny byt przysłowia. W językowo mistrzowskiej formie i
doskonałej precyzji wiersza łączyły więc poematy heroikomiczne wysoki poziom artystyczny ze
skutecznością oddziaływania. Przesycone humorem łatwo zyskiwały popularność, dzięki ktÃłrej mogły
wpływać na kształtowanie świadomości. Powieść Wyprowadzona z konwencji romansu powieść nie była
wprawdzie zbyt wysoko ceniona, lecz najwybitniejsi twÃłrcy epoki sięgali po ten gatunek dla
http://www.sciaga.dol.pl - Ściąga- wypracowania, ściągi, streszczenia pomoce
Powered
dydaktyczne
by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 04:53
zobrazowania własnych tez społecznych. Powieść cechuje się większymi rozmiarami, bogatszym układem
i wielością postaci; a także szerszym zdarzeniowym charakterem świata przedstawionego. Ukazane
postaci i zdarzenia są przeważnie fikcyjne, zarazem jednak wyraźnie zindywidualizowane, upodrzędnione,
wyposażone w bogactwo szczegÃłłÃłw. Naczelne kategorie to narrator i zdarzeniowość. Ważnym
elementem powieści jest stosunek narratora do świata przedstawionego (dystans bądź związek z nim)
oraz wypowiedzi innych postaci (nadrzędność lub wspÃłłrzędność). Np. "Mikołaja Doświadczyńskiego
przypadki", "Pan Podstoli" - Krasicki; "Dwaj panowie Sieciechowie" - J. U. Niemcewicz. Komedia
polityczna Gatunek ten zachowywał w zasadzie wszelkie cechy komedii antycznej. Respektując zasadę
trzech jedności prowadził zabawną intrygę do szczęśliwego zakończenia. Najważniejsze było jednak w
tym gatunku ośmieszanie postaw przeciwnikÃłw politycznych, napiętnowanie negatywnych zjawisk
społecznych czy schematÃłw zachowań. Typowa komedia polityczna, jak np. "PowrÃłt posła" Niemcewicza
redukowała do minimum intrygę, zapożyczoną często z dramatÃłw francuskich. Konwencjonalne
perypetie uczuciowe stanowiły zaledwie pretekst do wygłaszania monologÃłw zbliżonych do rymowanych
traktatÃłw publicystycznych. Z założeń gatunku wynikał optymizm, nakazujący szczęśliwe rozstrzygnięcie
zarÃłwno intrygi, jak i nabrzmiałych problemÃłw społecznych. TwÃłrczość komediowa skłaniała się więc
do optymizmu, zaś ocierając się o kabaretową doraźność, zyskiwała popularność dzięki komicznej
interpretacji znanych wszystkim wydarzeń. Oświeceniowa komedia nie ograniczała się oczywiście
wyłącznie do formuły politycznej. Utwory F. Zabłockiego (aczkolwiek i on, jako urzędnik KEN, nie stronił
od tematÃłw politycznych) rozszerzały formułę tego gatunku. Sięgnął on do wyprÃłbowanych wzorÃłw
francuskich, przemieniających w formę klasyczną schematy komedii dell'arte. Adaptował Zabłocki do
polskich warunkÃłw komedie Moliera, Diderota i innych, osadzając je w rodzimych realiach i zwiększając
ich komizm bystrą obserwacją obyczajową. W formule klasycznego dramatu komedia nie była jednak
gatunkiem cenionym najwyżej. Stąd, mimo jej funkcjonalności, w kulturze Oświecenia żywe były
tęsknoty do, uznawanej za doskonalszą, tragedii. Sięgano do historii narodowej (np. W. Rzewuski
"ŻÃłłkiewski", "Bitwa pod Warną") by w dramatycznych wydarzeniach przeszłości, wpisanych w
retoryczne monologi i patetyczne sceny, szukać wzniosłych postaw i sytuacji przemieniających się łatwo
w aktualne aluzje. WśrÃłd gatunkÃłw lirycznych, ktÃłre w Oświeceniu były w niejakim regresie, na plan
pierwszy wysunęła się oda pozwalająca w przeciwieństwie do satyry eksponować zjawiska uznane za
pozytywne, bądź wartości godne upowszechniania. Gatunek ten wywodził się z liryki starożytnej Grecji i
był kontynuacją przeznaczonych do wokalnego wykonania pieśni . W trakcie rozwoju wykształciło się
wiele odmian ody m. in.: hymn, dytyramb (pierwotnie śpiew obrzędowy na cześć Dionizosa, w okresie
pÃłźniejszym utwÃłr liryczny pełen patosu i entuzjazmu wyrażający przesadną pochwałę osoby lub
zjawiska), pean (pieśń pochwalna), epinicjum (pieśń tryumfalna na cześć zwycięstwa), epitalmium (pieśń
na cześć nowożeńcÃłw), epicedium, tren. Z tradycji ody wywodził się "Hymn do miłości Ojczyzny"
Krasickiego (stanowiący część "Myszeidy"). Wzniosłe ody pisali także Naruszewicz, Trembecki, Koźmian.
Sielanka Wywodzi się z tradycji antycznej (twÃłrczość Teokryta, Wergiliusza). Gatunek ten nazywany był
rÃłwnież idyllą, bukoliką, a w tradycji poezji staropolskiej: skotopaską, wilanoską, pasterką czy
pastuszką. Łączyła elementy epiki i liryki w konwencjonalnym świecie idealizowanej rzeczywistości
wiejskiej w przypadku sielanki konwencjonalnej. Sielanka realistyczna (np.: "Żeńcy" Szymonowica)
oddawała rzeczywisty obraz wsi. Sielanaka sentymentalna, ktÃłra najlepsze realizacje zyskała w
twÃłrczości F. Karpińskiego (np. "Laura i Filon"), łączyła prostą fabułę z lirycznymi monologami
eksponującymi wzruszenie i emocje. Wzbogaciła literaturę Oświecenia o elementy subiektywne i
wprowadziła plebejskiego bohatera. W sielance występuje realistyczny, prawdziwy obraz wsi, lecz została
ona odmalowana jako kraina pełna uroku i spokoju, gdzie mieszkańcy żyją bez kłopotÃłw, zachowują się
jak postacie wzięte z modnych powieści dla wyższych sfer, noszą wyszukane imiona i jedynymi ich
problemami są kłopoty miłosne. Powieść sentymentalna Sentymentalizm zainteresował się jednostką i
sięgnął do wewnętrznego życia człowieka. Jan Jakub Rouseau - "Nowa Heloiza" oparta na głośnym
romansie z czasÃłw średniowiecznych mieszczki Heloizy i teologa Abelarda. Powieść sentymentalna
ukazywała spychane dotąd na margines życia wewnętrznego postaci, uczuciowe motywy ich
postępowania i intymne doznania miłosne. Zajęła się sprawami serca, analizą przeżyć ludzkich.
http://www.sciaga.dol.pl - Ściąga- wypracowania, ściągi, streszczenia pomoce
Powered
dydaktyczne
by Mambo
Generated: 8 March, 2017, 04:53