Untitled - SOP Oświatowiec Toruń

Transkrypt

Zespół opracowujący
program
mgr Zofia T. Kozłowska – nauczycielka historii o długoletnim stażu pracy we wszystkich typach szkół. Od szeregu lat pełni funkcję nauczyciela metodyka i nauczyciela doradcy metodycznego historii. Autorka podręczników,
zeszytów ćwiczeń i licznych publikacji z zakresu dydaktyki historii.
Wielokrotnie wybierana do najwyższych władz Polskiego Towarzystwa Historycznego, obecnie pełni funkcję Wiceprezesa Zarządu
Głównego PTH i Sekretarza Komisji Dydaktycznej ZG PTH.
mgr Irena Unger
– nauczycielka historii o długoletnim stażu w szkole podstawowej
technikum i liceum zawodowym oraz zasadniczej szkole zawodowej. Autorka publikacji z zakresu dydaktyki historii oraz audycji
telewizyjnych związanych z aktywizującymi metodami nauczania.
dr Piotr Unger
– doktor historii, wieloletni pracownik systemu doskonalenia nauczycieli. Autor publikacji z zakresu dydaktyki, szczególnie dotyczących
problematyki regionalnej i muzealnictwa w nauczaniu historii.
Członek Komisji Dydaktycznej przy Zarządzie Głównym PTH oraz
dwustronnych, międzynarodowych komisji do spraw historii.
mgr Stanisław Zając
– wieloletni nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie w średnich
i zasadniczych szkołach zawodowych. Autor publikacji dotyczących nauczania i popularyzacji historii, a także problemów edukacyjnych i dziejów lokalnych. Członek Komisji Dydaktycznej przy
Zarządzie Głównym PTH.
Program dopuszczony do użytku szkolnego przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
i wpisany do wykazu programów nauczania historii w klasach I–III liceum ogólnokształcącego w zakresach podstawowym i rozszerzonym oraz w klasach I–III liceum profilowanego
i I–IV technikum w zakresie podstawowym na podstawie recenzji mgr Krystyny
Misiorowskiej i dr. Zbigniewa Morawskiego
Numer w zestawie: DKOS-5002-25/03
Redakcja wydawnicza
mgr Antoni Stark
Redakcja techniczna
Zdzisław Nyca
Na pierwszej stronie
Epitafium Damazego i Amy Mioduskich (XVII – XVIII w.). Źródło: Muzeum Ziemi Kujawskiej
i Dobrzyńskiej we Włocławku
ISBN 83-7352-035-X
© Copyright by Stowarzyszenie Oświatowców Polskich
Toruń 2003
Wydawca:
Stowarzyszenie Oświatowców Polskich Oddział w Toruniu
87-100 Toruń, ul. PCK 9, tel./fax (056) 622 52 71, (056) 622 43 09
e-mail: [email protected]
http://www.sop.torun.pl
Druk i oprawa:
Prasowe Zakłady Graficzne S.A., Bydgoszcz, ul. Wojska Polskiego 1
2
Spis treści
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU.............................................. 4
CELE EDUKACYJNE ........................................................................ 6
TREŚCI KSZTAŁCENIA.................................................................... 9
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW EDUKACYJNYCH ............ 50
I. Metody kształcenia ............................................................................. 50
II. Indywidualizacja................................................................................. 54
III. Ścieżki edukacyjne ............................................................................. 56
IV. Wymagania ......................................................................................... 59
3
CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program nauczania historii został opracowany jako propozycja realizacji
niżej przytoczonej podstawy programowej dla liceów ogólnokształcących,
liceów profilowanych w zakresie podstawowym oraz w zakresie rozszerzonym i uwzględnia ramowy plan nauczania dla tych szkół ponadgimnazjalnych.
O układzie i treści programu zdecydowały następujące cele i założenia:
1. Dążenie do opracowania jednego programu nauczania dla obydwu zakresów kształcenia i przedstawienia go w formie pozwalającej na jednoznaczne określenie różnic między nimi. W programie nauczania w zakresie podstawowym zamieszczone są treści obowiązujące dla wszystkich
uczniów. W programie zakresu rozszerzonego znalazły się natomiast –
przeznaczone dla szczególnie zainteresowanych – zagadnienia i problemy
rozszerzające i pogłębiające wiedzę historyczną, a także umożliwiające
kontakt uczniów z podstawowymi zasadami naukowego poznawania
i opisu przeszłości.
2. Cele edukacyjne wynikające z podstawy programowej w ich jednolitości i
jednoczesnym zróżnicowaniu dla poszczególnych zakresów kształcenia.
Dlatego przyjęte zostało założenie, że wiodącym celem edukacyjnym jest
pogłębienie wiedzy historycznej oraz umiejętności uzyskanych w toku
wcześniejszej edukacji. Wobec tego treści kształcenia w liceach i technikum ujęte zostały jako kolejny etap spiralno-koncentrycznego układu
edukacji historycznej.
3. Układ treści jest również podporządkowany konstrukcji podstaw programowych dla obydwu zakresów kształcenia. Dlatego przyjęty został
układ chronologiczno-problemowy, który pozwala na pokazanie przeszłości w horyzoncie światowym, europejskim, polskim i regionalnym. Dla
realizacji konkretnych zapisów podstawy programowej w programie
kształcenia w zakresie podstawowym wydzielone zostały konkretne tematy poświęcone przeszłości regionu, natomiast w programie zakresu
rozszerzonego znalazły się tematy związane z różnorodnością poglądów
na poszczególne zjawiska historyczne i na historię jako dziedzinę wiedzy.
4
4. Istotne znaczenie dla układu programu ma wymiar godzin przewidzianych
w ramowym planie nauczania dla tego przedmiotu. Ponieważ ramowy
plan nauczania przewiduje określoną liczbę godzin nauczania historii w
cyklu kształcenia bez podziału na poszczególne klasy, nie było możliwe
określenie cezur dla poszczególnych lat nauczania. Jednocześnie wymiar
godzin nauczania historii warunkował liczbę tematów traktowanych jako
jednostki dydaktyczne. Autorzy starali się stworzyć optymalne warunki
dla inicjatywy nauczycieli w planowaniu czasu przeznaczonego na
realizację poszczególnych jednostek tematycznych oraz ustalaniu hierarchii i selekcji wydarzeń niezbędnych dla zrozumienia procesu dziejowego. Dlatego nie zamieszczono w programie propozycji lekcji syntetyzujących i powtórzeniowych, których tematyka i częstotliwość zależna
jest od wielu czynników specyficznych dla konkretnego zespołu uczniowskiego.
Niezwykle ważna jest korelacja realizacji programu kształcenia w zakresie rozszerzonym z programem kształcenia w zakresie podstawowym. Nie
ulega wątpliwości, że część tematów zrealizowanych w kształceniu podstawowym nie zostanie pogłębiona dostatecznie, by stanowić podstawę zrozumienia problemów przewidzianych dla zakresu rozszerzonego. W takich
sytuacjach niezbędne będzie ponowne omówienie tych tematów na poziomie
wymagań stawianych przed uczniami, którzy wybrali rozszerzony zakres
kształcenia historycznego.
5
CELE EDUKACYJNE
Cele ogólne
1. Strukturalne i syntetyczne ujęcie zdobytej wcześniej wiedzy.
2. Poszerzenie zdobytej wcześniej wiedzy.
3. Zdobycie umiejętności niezbędnych do stosowania w praktyce posiadanej
wiedzy historycznej.
4. Rozwijanie krytycznego myślenia, uczestnictwa w dialogu poprzez przedstawianie i obronę swojego stanowiska.
5. Wykorzystanie zdobytej wiedzy do lepszego zrozumienia powiązań między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością.
6. Zrozumienie złożoności, a jednocześnie jedności świata, w którym każdy
powinien określić swoje miejsce.
7. Kształtowanie własnego systemu powszechnie akceptowanych wartości,
pozwalających na aktywny udział w życiu społecznym i obywatelskim.
8. Kształtowanie odpowiedzialnej i twórczej postawy niezbędnej do kierowania swoim dalszym życiem.
9. Uzyskanie wiedzy i umiejętności umożliwiających dalszą edukację i rozwój indywidualnych zainteresowań.
10. Zachowanie tożsamości kulturowej wobec zjawisk globalizacji i unifikacji.
11. Dostrzeganie, iż każdy człowiek staje się świadkiem i uczestnikiem historii.
Cele szczegółowe
1. W zakresie wiedzy i jej rozumienia
• rozumienie problemu ciągłości i zmienności w historii;
• znajomość i rozumienie najważniejszych osiągnięć różnych cywilizacji
w przeszłości;
• znajomość i rozumienie przełomów cywilizacyjnych;
• znajomość i rozumienie wkładu różnych społeczności do dorobku
ogólnoludzkiego;
• znajomość i rozumienie historycznych uwarunkowań integracji europejskiej;
6
• znajomość i rozumienie rozstrzygających konfliktów militarnych oraz
przemian politycznych, gospodarczych i społecznych w różnych okresach historii;
• poznanie różnych interpretacji wybranych faktów, zjawisk i procesów
historycznych;
• poznanie różnego typu źródeł historycznych – w tym historii oralnej;
• znajomość i rozumienie naukowego badania historii; *
• znajomość i rozumienie istoty oraz ewolucji fundamentalnych nurtów
filozofii. *
2. W zakresie umiejętności
• rozróżnianie elementów historii: faktów, zjawisk i procesów dziejowych;
• ocena różnych elementów historii;
• wskazywanie związków przyczynowo-skutkowych między różnymi
elementami historii;
• wskazywanie czynników integrujących i dezintegrujących Europę na
przestrzeni dziejów;
• analizowanie różnych interpretacji faktów, zjawisk i procesów historycznych;
• dostrzeganie zależności (związków) między warunkami środowiska
naturalnego a działalnością człowieka w różnych okresach historii;
• dostrzeganie zależności między życiem gospodarczym, społecznym,
politycznym i kulturalnym;
• dostrzeganie zależności między historią powszechną i narodową;
• dostrzeganie zależności między historią narodową i regionalną oraz lokalną;
• dostrzeganie wpływu wydarzeń historycznych na życie małych i dużych grup społecznych oraz na losy jednostek;
• synchroniczne i diachroniczne ujmowanie elementów historii;
• lokalizowanie elementów historii w przestrzeni;
• dokonywanie selekcji i hierarchizowania wydarzeń historycznych;
• korzystanie z różnego typu źródeł informacji pozwalających poznać
przeszłość;
• analiza różnego typu źródeł historycznych;
• krytycyzm wobec różnych źródeł informacji, odróżnianie opisu dziejów od opinii i ocen;
*
dotyczy zakresu rozszerzonego.
7
• logiczne argumentowanie swoich wypowiedzi;
• świadome posługiwanie się pojęciami z różnych dziedzin humanistyki; *
• określanie ram chronologicznych, terytorialnych i rzeczowych wybranych zjawisk i procesów historycznych; *
• dostrzeganie i ocena wpływu wybranych jednostek na wydarzenia
historyczne; *
• analizowanie różnych interpretacji faktów, zjawisk i procesów historycznych; *
3. W zakresie postaw
• rozwijanie zainteresowań historycznych zarówno podczas zajęć szkolnych, jak i poza nimi;
• poszanowanie podstawowych wartości patriotycznych i humanistycznych;
• zrozumienie i tolerancja wobec innych kultur, obyczajów, przekonań;
• gotowość przeciwdziałania negatywnym przejawom w życiu społecznym – w tym ksenofobii i rasizmowi;
• zachowanie rozwagi wobec mitów i stereotypów odwołujących się do
historii;
• gotowość aktywnego udziału w życiu publicznym;
• poszanowanie dla dorobku wcześniejszych pokoleń;
• uwrażliwienie na stan zabytków znajdujących się w miejscu zamieszkania.
8
TREŚCI
ZAKRES PODSTAWOWY
KSZTAŁCENIA
ZAKRES ROZSZERZONY
DZIAŁ
1. PRZESZŁOŚĆ I JEJ POZNAWANIE
• Historia a inne nauki.
• Zasady pracy historyka.
• Prawda historyczna i jej znaczenie.
2. PIERWSZE CYWILIZACJE I ICH TWÓRCY
• Społeczności zbieracko-łowieckie.
• Rewolucja neolityczna.
• Mapa najstarszych cywilizacji.
• Zróżnicowanie językowe.
• Ziemie polskie.
• Formy więzi społecznych.
• Tradycja indoeuropejska.
• Początki i zróżnicowanie religii.
WPROWADZENIE
• Dzieje i historia jako opis dziejów.
• Epoki w dziejach.
• Źródła historyczne.
• Źródła informacji.
3. CYWILIZACJE MEZOPOTAMII I EGIPTU
• Pierwsze imperia.
• Ewolucja pisma i piśmiennictwo.
• Znaczenie wielkich rzek.
• Powstanie miast.
STAROŻYTNY
WSCHÓD
• Cywilizacja Sumerów.
• Nowe ludy w Mezopotamii.
• Powstanie państwa egipskiego.
• Monarchia despotyczna.
• Osiągnięcia techniczne i kulturalne.
• Wierzenia religijne.
9
4. CYWILIZACJE INDII I CHIN
• Pismo i piśmiennictwo.
• Twórcy systemów filozoficzno-religijnych.
5. CYWILIZACJE WSCHODU POZA WIELKIMI RZEKAMI
• Fenicja i jej mieszkańcy.
• Kolonizacja fenicka.
• Powstanie państwa żydowskiego.
• Judaizm jako monoteizm.
• Niewola babilońska.
• Persowie – organizacja państwa.
• Bliski Wschód pod panowaniem perskim.
10
• Wierzenia religijne Persów.
• Starożytne cywilizacje na półkuli zachodniej.
• Początki cywilizacji – Kreta, Mykeny.
• Plemiona greckie.
• Rola przywódców ateńskich od Solona do Peryklesa.
• Źródła różnic w wychowaniu ateńskim i spartańskim.
STAROŻYTNA GRECJA
6. KSZTAŁTOWANIE ŚWIATA GRECKIEGO
• Polis jako organizacja społeczeństwa.
• Kolonizacja grecka.
• Wojny z Persami.
• Wierzenia religijne.
• Igrzyska olimpijskie.
7. SPARTA I ATENY
• Zróżnicowanie ustrojowe miast – państw.
• Społeczeństwo i ustrój Sparty.
• Demokracja ateńska i jej funkcjonowanie.
• Społeczeństwo i gospodarka Aten, rola niewolników.
• Wojna peloponeska jej następstwa.
• Rola Mojżesza i Salomona.
STAROŻYTNY WSCHÓD
• Formy organizacji społeczeństwa Indii.
• Powstanie państwa chińskiego.
• Osiągnięcia techniczne i kulturalne.
• Wierzenia i postawy religijne – braminizm, buddyzm
konfucjonizm.
8. KULTURA HELLEŃSKA
• Sokrates jako ofiara demokracji.
• Herodot i Tukidydes – dwie formy pojmowania historii.
• Trwałość poglądów Platona i Arystotelesa.
9. ŚWIAT HELLENISTYCZNY
• Podboje Aleksandra.
• Próba stworzenia uniwersalnego państwa.
• Synkretyzm kulturowy.
• Państwa hellenistyczne.
• Kultura hellenistyczna – osiągnięcia i ośrodki.
• Aleksander jako twórca imperium.
• Nowe kierunki filozoficzne.
• Cywilizacja Etrusków
• Rzym królewski.
STAROŻYTNY RZYM
10. REPUBLIKA RZYMSKA I JEJ PODBOJE
• Ludy Italii.
• Zasady republiki rzymskiej.
• Organizacja armii.
• Wojny z Kartaginą.
• Opanowanie państw hellenistycznych.
• Powstanie imperium.
• Przemiany społeczne, rola niewolników.
STAROŻYTNA GRECJA
• Literatura.
• Filozofia.
• Teatr.
• Architektura.
• Rzeźba.
• „Człowiek miarą wszystkiego”.
11
11. GENEZA I ROZWÓJ CESARSTWA RZYMSKIEGO
• Kryzys republiki.
• Pryncypat.
• Dominat.
• Dalsze podboje.
• „Pax Romana”.
• Rzym jako centrum świata śródziemnomorskiego.
• Ziemie polskie w czasach Cesarstwa Rzymskiego.
• Cywilizacja Celtów.
• Ocena Juliusza Cezara.
• Romanizacja prowincji.
• Wpływy kultury greckiej.
• Zasady i funkcjonowanie prawa rzymskiego.
• Literatura.
• Obraz świata i wzór obywatela.
• Udoskonalenia techniczne.
• Życie miejskie.
• Historiografia rzymska.
• Filozofia (Cycero, Marek Aureliusz).
13. PRZEMIANY RELIGIJNE. CHRZEŚCIJAŃSTWO
• Kryzys tradycyjnych wierzeń.
• Działalność Chrystusa.
• Chrześcijaństwo a judaizm.
• Władze rzymskie wobec chrześcijaństwa.
• Chrześcijaństwo a kultura antyczna.
• Chrześcijaństwo poza granicami Imperium.
12
• Wpływy religii wschodnich.
• Św. Augustyn jako świadek i uczestnik historii.
• Organizacja Kościoła monastycznego, herezje,
patrystycyzm.
STAROŻYTNY RZYM
12. OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACJI RZYMSKIEJ
• Przejawy kryzysu.
• Charakterystyka ludów germańskich.
• Najazdy „barbarzyńców”.
• Podział imperium – różnice między Zachodem i Wschodem. • Spór o przyczyny upadku Cesarstwa Zachodniego.
• Wędrówka ludów.
• Przykłady historiozoficznej oceny cywilizacji
starożytnych.
• Upadek Cesarstwa Zachodniego.
STAROŻYTNY
RZYM
14. UPADEK CESARSTWA ZACHODNIEGO
15. EUROPA I BASEN MORZA ŚRÓDZIEMNEGO PO UPADKU CESARSTWA ZACHODNIEGO
16. ARABOWIE I ŚWIAT ISLAMU
• Półwysep arabski – warunki naturalne, ludność.
• Działalność Mahometa.
• Powstanie islamu.
• Podstawy i zasady nowej religii.
• Podboje Arabów.
• Podział imperium arabskiego.
• Gospodarcze pośrednictwo Arabów w handlu między
Wschodem i Zachodem.
• Rola Arabów w dziejach kultury.
• Państwo teokratyczne.
• Arabowie jako pośrednicy między różnymi
cywilizacjami.
• Samoizolacja Arabów.
WCZESNE ŚREDNIOWIECZE
• Cesarstwo Wschodnie – władza i Kościół.
• Rola Justyniana.
• Wpływy bizantyjskie w Europie Południowo-Wschodniej • Historiografia bizantyjska.
i jej chrystianizacja.
• Klasztor benedyktyński jako wzór organizacji.
• Przemiany polityczne na obszarze dawnego Cesarstwa
Zachodniego.
• Zanik miast.
• Początki klasztorów benedyktyńskich
• Gospodarka i społeczeństwo wiejskie.
• Języki i ludy Europy.
13
17. CESARSTWO I PAPIESTWO WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU
• Władza Karola Wielkiego w opinii współczesnych,
renesans karoliński.
• Ewolucja chrześcijaństwa.
• Wzrost ruchu monastycznego.
• Działania misyjne.
18. WIZERUNEK EUROPY W IX WIEKU
• Traktat w Verdun i dziedzictwo monarchii karolińskiej.
• Państwo Ottonów i jego ekspansja.
• Odnowienie Cesarstwa w 962 roku.
• Monarchia Kapetyngów.
• Najazdy Wikingów i ich rola.
• Powstawanie nowych państw w Europie ŚrodkowoWschodniej.
• Młodsza Europa.
14
• Misja Cyryla i Metodego.
• Wilhelm Zdobywca.
• Węgrzy i Bułgarzy wobec podbitych ludów.
• Dziedzictwo Merowingów.
• Rozwój terytorialny i organizacja państwa Karola
Wielkiego.
• Stosunki z Kościołem i rozrost organizacji kościelnej.
• Znaczenie koronacji Karola Wielkiego.
• Sakralny i patrymonialny charakter państwa.
• Rozwój Państwa Kościelnego; wzrost wpływów
papiestwa.
• Podobieństwa i różnice między Kościołem Wschodnim i
Zachodnim.
• Podział chrześcijaństwa w 1054 roku.
19. POWSTANIE PAŃSTWA POLSKIEGO
• Spór o genezę państwa polskiego
• Próba oceny polityki Bolesława Chrobrego.
20. PAŃSTWO, SPOŁECZEŃSTWO, KULTURA ZA PIERWSZYCH PIASTÓW
• Władca, dwór, rola drużyny.
• Organizacja grodowa.
• Znaczenie wiecu.
• Zajęcia ludności, powinności wobec władcy i Kościoła.
• Utrwalenie organizacji kościelnej.
• Początki kultury uczonej.
• Piśmiennictwo łacińskie.
• Tradycje pogańskie w kulturze.
• Początki historiografii polskiej – Gall Anonim.
• Plemiona słowiańskie i związki plemienne.
• Wiślanie i Polanie.
• Państwo Mieszka I i znaczenie chrztu.
• Stosunki z cesarstwem i papiestwem.
• Państwo Bolesława Chrobrego i jego sąsiedzi.
• Misja św. Wojciecha.
• Zjazd w Gnieźnie.
• Koronacja Bolesława Chrobrego.
• Kryzys państwa za Mieszka II i odbudowa za Kazimierza
Odnowiciela.
21. SPOŁECZEŃSTWO I GOSPODARKA FEUDALNE
• Podział na modlących się, walczących i pracujących.
• Kształtowanie się nowej struktury społecznej.
• Utrwalenie systemu lennego na Zachodzie.
• Powinności chłopskie.
• Gospodarka samowystarczalna i wymiana.
• Rozdrobnienie feudalne.
• Pokój boży.
15
22. PRZEMIANY GOSPODARCZE I SPOŁECZNE W WIEKACH XI–XIII
• Korporacje jako nowa forma organizacji społeczeństwa.
• Początki kredytu.
• Związki miast.
23. WALKA O HEGEMONIĘ W ŚWIECIE CHRZEŚCIJAŃSKIM
• Kryzys Kościoła w X wieku i jego reforma.
• Grzegorz VII i spór o inwestyturę.
• Rozwój życia zakonnego, powstanie zakonów
żebraczych.
• Rozszerzenie systemu organizacji parafialnej.
• Pielgrzymki i wyprawy misyjne.
• Krucjaty poza Europą i w Europie.
• Herezje.
• Początki monarchii stanowych w Anglii i we Francji.
16
• Próby emancypacji władzy świeckiej spod wpływów
Kościoła.
• Rola reform gregoriańskich.
• Rozwój praw.
• Spór o ocenę krucjat.
• Stan jako struktura społeczeństwa feudalnego.
PEŁNE ŚREDNIOWIECZE
• Wzrost powierzchni upraw, zmiany w technice rolnej,
przyrost liczby ludności.
• Początki miast i ich rozwój, samorządy.
• Rozwój gospodarki pieniężnej.
• Szlaki handlowe, rozwój handlu dalekosiężnego.
• Udział Żydów w życiu gospodarczym.
24. MONARCHIA PIASTOWSKA MIĘDZY JEDNOŚCIĄ A ROZBICIEM
• Relacje między władzą świecką a kościelną.
• Zasada senioratu jako forma władzy w państwie.
• Cesarstwo i papiestwo wobec rozbicia dzielnicowego.
25. ZIEMIE POLSKIE W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO. SYTUACJA POLITYCZNA
• Obalenie senioratu.
• Księstwa dzielnicowe.
• Walki wewnętrzne.
• Wzrost zagrożeń zewnętrznych.
• Straty terytorialne.
• Zakony rycerskie w Europie
• Ekspansja mongolska.
• Uzależnienie lenne od cesarstwa za Kazimierza Odnowiciela.
• Niezależna polityka zagraniczna i wewnętrzna Bolesława
Szczodrego.
• Konflikt z biskupem Stanisławem.
• Ponowne uzależnienie od cesarstwa za Władysława Hermana.
• Walka Bolesława Krzywoustego o jedność i niezależność
państwa.
• Uzależnienie lenne Pomorza Zachodniego.
• Testament Bolesława Krzywoustego jako wyraz patrymonialnego pojmowania władzy.
• Sąsiedzi Polski.
26. ZIEMIE POLSKIE W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO. GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO
• Postęp uprawy ziemi i zasiedlanie nowych obszarów.
• Immunitety.
• Prawo książęce.
• Rozwój prawa osadniczego.
• Lokacja wsi i miast, samorządy.
• Powstawanie i umacnianie więzi gospodarczych między
dzielnicami.
• Lokacje na prawie niemieckim a kolonizacja niemiecka.
17
27. ROZKWIT KULTURY ŚREDNIOWIECZA
• Scholastyka jako metoda nauki i nauczania.
• Filozofia św. Tomasza z Akwinu.
• Historiografia polska – Wincenty Kadłubek.
• Kryzys gospodarczy, demograficzny i społeczny na
Zachodzie, Czarna śmierć.
• Zmiany organizacji produkcji.
• Rozwój gospodarki pieniężnej.
• Nowe szlaki i ośrodki handlowe.
• Schizma i idea soborowa.
• Wystąpienie Jana Husa.
18
• Nowa pobożność i języki narodowe w Kościele.
PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE
28. PRZEMIANY W GOSPODARCE, SPOŁECZEŃSTWIE I ŚWIADOMOŚCI EUROPEJSKIEJ W XIV I XV
WIEKU
• Uniwersalizm kultury średniowiecznej.
• Organizacja szkolnictwa i rozwój uniwersytetów.
• Myśl naukowa, systemy filozoficzne.
• Literatura świecka.
• Sztuka romańska i gotycka.
• Budowa i organizacja miast.
• Systemy obronne miast i zamków.
• Kultura rycerska, mieszczańska, ludowa.
• Rozwój kultury piśmienniczej w Polsce.
29. POLITYCZNY WIZERUNEK EUROPY W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU
• Zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej
• Zmiana w sytuacji krajów śródziemnomorskich.
• Bilans dziejów Cesarstwa Wschodniego.
30. POLSKA NA DRODZE DO PAŃSTWA STANOWEGO
• Czynniki jednoczenia państwa, rola ośrodków
dzielnicowych.
• Władysław Łokietek, jego działania na rzecz
zjednoczenia państwa.
• Utrata Pomorza Gdańskiego.
• Znaczenie koronacji Władysława Łokietka.
• Stosunki Kazimierza Wielkiego z sąsiadami, zmiany
terytorialne.
• Inwestycje Kazimierza Wielkiego.
• Zmiany w administracji państwowej, kodyfikacja prawa.
• Rozwój handlu i zmiana szlaków handlowych.
• Kształtowanie się stanów.
• Utworzenie uniwersytetu.
• Różne narody, wyznania i religie w państwie Kazimierza
Wielkiego.
• Kazimierz Wielki w oczach współczesnych i potomnych.
• Korona Królestwa Polskiego jako koncepcja polityczna
państwa.
• Wojna stuletnia i jej następstwa.
• Przemiany w cesarstwie.
• Nowe formy organizacji państwowych.
• Sytuacja w basenie Morza Bałtyckiego.
• Upadek Konstantynopola.
• Powstanie nowych imperiów: rozwój państwa osmańskiego, jednoczenie ziem ruskich, idea Moskwy jako
trzeciego Rzymu.
19
31. UNIE POLSKI ZA ANDEGAWENÓW I JAGIELLONÓW
• Miejsce monarchii polsko-litewskiej w Europie.
• Polska koncepcja wojny sprawiedliwej.
32. MONARCHIA POLSKA W DRUGIEJ POŁOWIE XV WIEKU
• Związek Pruski i inkorporacja Prus.
• Główne wydarzenia wojny trzynastoletniej.
• Drugi pokój toruński i odzyskanie Pomorza Gdańskiego.
• Rozwój przywilejów.
• Wzrost znaczenia szlachty.
• Utrwalenie struktury stanowej.
• Polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellończyka.
33. KULTURA PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA W EUROPIE I POLSCE
• Rozwój szkolnictwa i uniwersytetów.
• Piśmiennictwo i awans języków narodowych.
• Wynalazek druku.
• Kształtowanie się nowego obrazu człowieka i świata.
• Życie codzienne na wsi, w mieście i na zamku.
• Rola dworu.
20
• Jan Długosz jako świadek i uczestnik historii
• Architektoniczne i artystyczne ramy życia.
• Rządy Andegawenów, znaczenie przywileju w
Koszycach.
• Geneza i charakter unii w Krewie.
• Chrystianizacja Litwy.
• Wielka wojna z Zakonem i pokój toruński.
• Unia w Horodle.
• Sobór w Konstancji i sprawa sporu polsko-krzyżackiego.
• Rola przywilejów szlacheckich w przemianach państwa
Jagiełły.
• Druga unia polsko-węgierska.
34. ŚWIAT W KOŃCU XV WIEKU
• Mapa świata w XV wieku – terytoria znane i nieznane.
35. MÓJ REGION W ŚREDNIOWIECZU
• Źródła.
• Najdawniejsze dzieje.
• Przynależność terytorialna.
• Przemiany w dobie lokacji wsi i miast – lokacje w mojej
okolicy.
• Instytucje świeckie i kościelne.
• Ludzie w mojej okolicy.
–
• Podróże w średniowieczu: zasięg geograficzny, ludzie,
możliwości, opisy.
• Postęp wiedzy geograficznej.
• Rozwój techniki nawigacyjnej.
• Życie polityczne, gospodarcze i religijne społeczeństw
pozaeuropejskich.
36. DROGA DO EUROPEJSKICH POTĘG KOLONIALNYCH
• Gospodarcze, społeczne, polityczne przyczyny wypraw.
37. POCZĄTEK DOMINACJI EUROPY W NOWOŻYTNYM ŚWIECIE
• Gospodarcze i społeczne skutki odkryć (rozwój miast,
• Przewrót umysłowy.
międzynarodowy obrót pieniężny, weksle, giełdy,
pieniądz papierowy).
• Skutki kolonizacji dla ludów pozaeuropejskich.
• Powstanie niewolnictwa w Ameryce.
POCZĄTEK CZASÓW
NOWOŻYTNYCH
• Odkrywcze wyprawy dalekomorskie.
• Kolonizacja nowo odkrytych ziem.
• Podział świata między Hiszpanię i Portugalię.
• Powstanie nowych potęg w Europie.
21
38. HUMANIZM I ODRODZENIE W EUROPIE I W POLSCE
• Humanizm – nowe spojrzenie na człowieka.
• Nawrót do antyku – nowa forma kultury.
• Wybitni twórcy i ich dzieła.
• Upowszechnienie renesansu w Europie.
• Renesans w Polsce.
• Erazm z Rotterdamu – europejski humanista.
• Mikołaj Kopernik jako świadek i uczestnik historii.
40. EUROPA W XVI WIEKU
• Wzrost znaczenia Anglii.
• Początki absolutyzmu we Francji.
• Kraje niemieckie.
• Konflikt Habsburgów z Francją.
• Księstwo Moskiewskie w czasach Iwana IV Groźnego.
• Koncepcje władzy państwowej w Europie – Henryk IV,
Elżbieta I.
41. GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO POLSKI W XVI WIEKU
• Dwa kierunki rozwoju gospodarczego Europy – defeudaliza- • Miejsce Polski w gospodarce europejskiej
cja na zachodzie i refeudalizacja na wschodzie.
• Powstanie folwarku pańszczyźnianego w Polsce – pogorszenie się sytuacji chłopów i mieszczan, wzrost gospodarczego
znaczenia szlachty.
22
POCZĄTEK CZASÓW NOWOŻYTNYCH
39. REFORMACJA – ROZŁAM CHRZEŚCIJAŃSTWA ZACHODNIEGO
• Geneza Reformacji i jej zasięg terytorialny.
• Stosunek wyznań reformowanych do państwa, pracy,
• Główne wyznania protestanckie w Europie.
rodziny.
• Wojny religijne w Niemczech i we Francji.
•
Państwo
bez stosów.
• Reformacja w Polsce
• Stosunek władzy państwowej i społeczeństw do
reformacji; tolerancja, nietolerancja.
• Reforma Kościoła, kontrreformacja.
42. RZECZPOSPOLITA SZLACHECKA W XVI WIEKU
• Zasady funkcjonowania sejmu.
POCZĄTEK CZASÓW NOWOŻYTNYCH
• Konstytucja Nihil novi.
• Powstanie dwuizbowego sejmu walnego, sejmiki
ziemskie i generalne; zasada jednomyślności.
• Unia lubelska, powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
43. POLITYKA ZAGRANICZNA OSTATNICH JAGIELLONÓW
• Sekularyzacja ziem zakonów Najświętszej Marii Panny i
Kawalerów Mieczowych.
• Stosunki z Habsburgami – problem Czech i Węgier.
• Wieczysty pokój z Turcją.
• Udział Rzeczypospolitej w walce o panowanie na
Bałtyku.
• Konflikty litewsko-ruskie
44. MÓJ REGION W XVI WIEKU
• Źródła.
• Przemiany gospodarcze.
• Wpływy reformacji.
• Zabytki.
• Ludzie mojej okolicy.
• Dwór Ludwika XIV.
• Kolonializm rosyjski i zachodnioeuropejski.
WIEK XVII
45. PAŃSTWA EUROPY W XVII WIEKU
• Kryzys społeczny i gospodarczy w Hiszpanii i jego skutki.
• Następstwa wojny 30-letniej.
• Rewolucja i ukształtowanie się monarchii parlamentarnej
w Anglii.
• Francja monarchią absolutystyczną.
• Rosja pod rządami nowej dynastii. Rozwój terytorialny.
–
23
46. SZLACHECKA RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW
• Polityczne, gospodarcze i społeczne następstwa Unii
Lubelskiej – państwo wielokulturowe, unia brzeska.
• Pierwsza wolna elekcja.
• Artykuły henrykowskie i pacta conventa.
• Polityka wewnętrzna i zagraniczna Stefana Batorego.
• Polski system ustrojowy na tle europejskim.
47. WOJNY RZECZYPOSPOLITEJ W XVII WIEKU
• Armia i jej wodzowie.
• Idea przedmurza.
WIEK XVII
• Wazowie na tronie Rzeczypospolitej – konflikt ze
Szwecją.
• Konflikty z Rosją i Turcją.
• Utrata lenna pruskiego.
• Powstania kozackie.
48. KRYZYS RZECZYPOSPOLITEJ W XVII WIEKU
• Społeczne i gospodarcze skutki wojen.
• Przemiany polityczne – osłabienie władzy królewskiej,
wzrost roli magnaterii.
• Przemiany w świadomości społecznej.
• Załamanie się demokracji szlacheckiej.
49. KULTURA BAROKU
• Podłoże nowej kultury.
• Filozofia, nauki przyrodnicze.
• Architektura, sztuka, teatr muzyka.
• Barok w Rzeczypospolitej – sarmatyzm, edukacja
szlachty, literatura, architektura, sztuka.
24
• Jan Chryzostom Pasek – człowiek swojej epoki.
50. PRZEMIANY POLITYCZNE W EUROPIE ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ W XVII WIEKU
• Wzrost znaczenia Rosji za czasów Piotra I; wojna
północna.
• Królestwo Pruskie Fryderyka Wielkiego.
• Wzrost władzy Habsburgów – początki absolutyzmu
habsburskiego.
• Upadek znaczenia Turcji.
• Królowie sascy na tronie Rzeczypospolitej.
• Ingerencja państw europejskich w wewnętrzne sprawy
Rzeczypospolitej.
• Próby reform wewnętrznych – Stanisław Konarski,
Stanisław Leszczyński.
• Obozy polityczne; plany Czartoryskich.
• Spór o czasy saskie.
52. OŚWIECENIE – NOWA IDEOLOGIA POLITYCZNA I SPOŁECZNA
• Filozoficzne podstawy oświecenia.
• Rozwój wiedzy o świecie, odkrycie Australii.
• Nowe spojrzenie na człowieka i społeczeństwo.
• Absolutyzm oświecony.
• Krytyka monarchii absolutnej, trójpodział władzy.
• Realizacja idei oświecenia – rewolucja w Ameryce
Północnej, konstytucyjne zasady funkcjonowania
państwa.
• Fizjokratyzm i merkantylizm.
• Encyklopedia i encyklopedyści.
• J. J. Rousseau, G. Washington – ten, który myśli i ten,
który działa.
WIEK XVIII – EPOKA OŚWIECENIA
51. RZECZPOSPOLITA W I POŁOWIE XVIII WIEKU
25
53. REWOLUCJA FRANCUSKA
• Ugrupowania polityczne – lewica, prawica, centrum.
• Terror jako metoda sprawowania władzy.
54. PRÓBY RATOWANIA RZECZYPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW
• Stanisław August Poniatowski na tronie Rzeczypospolitej.
• Idee oświecenia w Rzeczypospolitej.
• Konfederacja barska.
• Sejm rozbiorowy i jego reformy.
• Oświata i kultura doby stanisławowskiej.
• Ludzie polskiego oświecenia: Adam Kazimierz
Czartoryski, Julian Ursyn Niemcewicz.
55. ZAŁAMANIE DĄŻEŃ REFORMATORSKICH – UPADEK RZECZYPOSPOLITEJ
• Sejm 4-letni – inicjatywy oświeceniowe.
• Konstytucja 3 maja 1791 roku.
• Walka o konstytucję, II rozbiór Rzeczypospolitej.
• Insurekcja 1794 roku, III rozbiór Rzeczypospolitej,
upadek państwa.
26
• Rzeczpospolita na tle monarchii absolutyzmu
oświeconego.
• Spór o przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
WIEK XVIII – EPOKA OŚWIECENIA
• Gospodarcza i społeczna sytuacja we Francji przed
rewolucją.
• Kryzys absolutyzmu.
• Przeobrażenia ustrojowe, Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela, konstytucja 1791 roku.
• Francja republiką, wojna domowa i walki z koalicjami.
• Walka o władzę w republice.
• Powstanie społeczeństwa obywatelskiego.
• Źródła.
• Zabytki.
–
WIEK XVIII – EPOKA
OŚWIECENIA
56. MÓJ REGION W WIEKACH XVII–XVIII
57. EUROPA W CZASACH NAPOLEOŃSKICH
• Przemiany świadomości narodowej w Europie;
demokratyzacja obyczajów.
58. SPRAWA POLSKA W CZASACH NAPOLEOŃSKICH
• Wiązanie walki o odzyskanie niepodległości z
rewolucyjną Francją – Legiony Polskie we Włoszech.
• Księstwo Warszawskie.
• Trwałe osiągnięcia Księstwa Warszawskiego – zmiany
społeczne i świadomościowe.
• Polacy w dobie Księstwa Warszawskiego – nadzieje,
rzeczywistość, rozczarowanie.
• Postawy Polaków w dalszych dziejach, legenda
napoleońska.
I POŁOWA XIX WIEKU – CZASY
NAPOLEOŃSKIE I ŁAD WIEDEŃSKI
• Kariera Napoleona Bonaparte – od generała do cesarza.
• Francja od republiki do cesarstwa.
• Kodeks cywilny i inne reformy – kontynuacja wątków
rewolucji.
• Dążenie napoleońskiej Francji do hegemonii w Europie.
• Upadek cesarstwa.
27
59. NOWY ŁAD W EUROPIE I ŚWIECIE
• Ameryka Południowa i Środkowa na początku XIX
wieku
• Początki likwidacji niewolnictwa.
60. ZIEMIE POLSKIE PO KONGRESIE WIEDEŃSKIM
• Postanowienia terytorialne – podział ziem Księstwa
Warszawskiego.
• Konstytucyjne Królestwo Polskie – namiastka
państwowości.
• Przemiany gospodarcze i społeczne.
• Oświata i kultura.
• Stanisław Staszic – działacz i myśliciel.
61. DĄŻENIA NIEPODLEGŁOŚCIOWE W KRÓLESTWIE POLSKIM I NA EMIGRACJI
• Zmiana polityki cara – organizacje niepodległościowe.
• Powstanie Listopadowe i wojna polsko-rosyjska.
• Represje carskie.
• Wielka Emigracja, jej wpływ na kraj.
28
• Paryż ośrodkiem polskiej kultury i myśli politycznej.
I POŁOWA XIX WIEKU – CZASY
NAPOLEOŃSKIE I ŁAD WIEDEŃSKI
• Kongres Wiedeński – zasady tworzenia nowego ładu w
Europie.
• Święte Przymierze na straży postanowień Kongresu Wiedeńskiego.
• Ruchy narodowe i niepodległościowe w Europie po Kongresie.
• Romantyzm, liberalizm, konserwatyzm.
• Wiosna Ludów w Europie i na ziemiach polskich.
62. KSZTAŁTOWANIE SIĘ SPOŁECZEŃSTWA PRZEMYSŁOWEGO
• Ewolucja myśli socjalistycznej.
• I Międzynarodówka.
63. ZIEMIE POLSKIE PO POWSTANIU LISTOPADOWYM
• Plany niepodległościowe i dążenie do reform.
• Powstanie 1846 roku.
• Skutki przegranej przez Rosję wojny krymskiej.
• Reformy Wielopolskiego.
• Powstanie Styczniowe i jego skutki.
• Spór o Aleksandra Wielopolskiego.
64. MAPA POLITYCZNA EUROPY W II POŁOWIE XIX WIEKU
• Skutki wojny krymskiej.
• Zjednoczenie Włoch.
• Zjednoczenie Niemiec.
• Osłabienie Turcji, nowe państwa na Półwyspie
Bałkańskim.
• Źródła konfliktów bałkańskich.
• Otto Bismarck – koncepcja jedności Niemiec i jej
realizacja
WIEK XIX – ROZWÓJ KAPITALIZMU
• Upowszechnienie osiągnięć rewolucji przemysłowej
końca XVIII wieku.
• Powstawanie ośrodków przemysłowych.
• Kształtowanie się nowych grup społecznych.
• Warunki życia robotników, wzrost napięć społecznych.
• Ruch socjalistyczny.
65. ZIEMIE POLSKIE – MODERNIZACJA GOSPODARKI I SPOŁECZEŃSTWA W II POŁOWIE XIX WIEKU
• Uwłaszczenie chłopów, sytuacja w rolnictwie.
• Różnice w poziomie uprzemysłowienia ziem polskich.
• Urbanizacja, polska przedsiębiorczość.
• Warunki życia chłopów, klasy robotniczej, inteligencji,
burżuazji.
• Udoskonalenia techniczne i ich wpływ na życie ludzi.
29
66. DĄŻENIA UNIFIKACYJNE ZABORCÓW NA ZIEMIACH POLSKICH
• Rusyfikacyjna i germanizacyjna polityka państw
zaborczych.
• Różnorodne formy obrony przed wynarodowieniem.
• Autonomia Galicji.
• Dualistyczna monarchia austro-węgierska.
• Nowoczesne ruchy polityczne: konserwatyści, socjaliści,
ruch narodowy, ruch ludowy, syjoniści.
• Znaczenie i rola Kościoła dla postaw patriotycznych.
• Rola nauki i kultury w podtrzymaniu tożsamości
narodowej.
• Lata 1905–1907: czwarte powstanie czy pierwsza
rewolucja.
• Wybitni działacze polityczni.
68. MODERNIZACJA GOSPODARKI I SPOŁECZEŃSTWA W EUROPIE KOŃCA XIX WIEKU
• Etapy gospodarki kapitalistycznej.
• Osiągnięcia naukowe i rewolucja techniczna.
• Urbanizacja, wzrost liczby ludności.
• Przemiany w kulturze europejskiej, edukacja, prasa.
• Początki kultury masowej.
• Postęp cywilizacyjny a modernizacja społeczeństwa.
69. ŻYCIE POLITYCZNE W II POŁOWIE XIX WIEKU
• Upowszechnienie się parlamentaryzmu.
• Demokratyzacja życia publicznego.
• Związki zawodowe i partie polityczne.
• Syjonizm.
• Walka kobiet o równouprawnienie.
30
• Wzrost aspiracji politycznych nowych grup społecznych.
• Różne systemy wyborcze.
67. ROZWÓJ ŚWIADOMOŚCI NARODOWEJ POD ZABORAMI
70. MAPA POLITYCZNA ŚWIATA NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU
• Eksterminacja Indian i Aborygenów.
• Wojna secesyjna – wzrost znaczenia Stanów
Zjednoczonych Ameryki Północnej.
• Stany południowe i północne – bilans wojny secesyjnej.
• Reformy modernizacyjne w Japonii.
• Chiny.
71. PRZEMIANY W SYTUACJI POLITYCZNEJ NA ŚWIECIE
• Imperia kolonialne – sprzeczności między mocarstwami.
• Narastanie napięć międzynarodowych.
• Powstanie i rywalizacja bloków polityczno-militarnych.
• Ideologia kolonializmu.
72. MOJ REGION W XIX WIEKU
• Źródła.
• Przynależność polityczna.
• Zabytki.
–
• Zamach w Sarajewie.
• Przebieg działań wojennych w latach 1914–1918.
• Charakter wojny.
• Niemiecka koncepcja Europy Środkowej.
• Światowy wymiar wojny.
PIERWSZA
WOJNA
ŚWIATOWA
73. WYBUCH I PRZEBIEG I WOJNY ŚWIATOWEJ
31
74. ZAKOŃCZENIE WOJNY
• Rewolucja październikowa czy przewrót bolszewicki.
• Warunki życia w czasie wojny.
75. SPRAWA POLSKA W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ
• Polskie orientacje polityczne przed wybuchem wojny.
• Czyn zbrojny Polaków.
• Stosunek państw zaborczych i Ententy do sprawy
polskiej.
• Działalność Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego.
• Kształtowanie się pierwszych ośrodków władzy lokalnej i
centralnej.
• Postanowienia traktatu wersalskiego w sprawie polskiej.
• Problem oceny orientacji politycznych.
• Losy ludności cywilnej w czasie wojny.
76. MÓJ REGION W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ
• Źródła.
• Przynależność polityczna.
• Wydarzenia wojenne w mojej okolicy.
• Miejsca pamięci (pomniki, cmentarze, tablice itp.).
32
–
PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA
• Rewolucje w Rosji.
• Pokój brzeski.
• Upadek cesarstw niemieckiego i austro-węgierskiego.
• Rozejm w Compiegne.
• Społeczne skutki wojny.
77. PORZĄDEK WERSALSKI I WASZYNGTOŃSKI NA ŚWIECIE
• Problemy polityczne Europy, Azji, Ameryki.
• Obraz społeczeństwa w powojennej rzeczywistości.
78. GOSPODARKA ŚWIATOWA PO WOJNIE
• Przezwyciężanie skutków wojny, okres powojennej
prosperity.
• Rola Stanów Zjednoczonych.
• Załamanie się gospodarki amerykańskiej; wpływ na
sytuację w świecie.
• Wielki kryzys ekonomiczny i jego następstwa.
• Różne formy przezwyciężania skutków wielkiego
kryzysu ekonomicznego.
• Znaczenie kolonializmu w gospodarce światowej.
WIEK XX – MIĘDZY WOJNAMI
• Powstanie nowych państw w Europie.
• Zamierzenia polityczne konferencji pokojowych i ich
realizacja.
• Liga Narodów.
• Demokratyzacja i jej załamanie w Europie.
• Powstanie faszyzmu we Włoszech.
• Sprawa Palestyny.
33
79. POWSTANIE I ROZWÓJ SYSTEMÓW TOTALITARNYCH W EUROPIE
• Hiszpania – konfrontacja różnych ideologii.
80. WZROST ZAGROŻEŃ WOJENNYCH NA ŚWIECIE
• Światowy układ sił i plany zaborcze.
• Porozumienia międzynarodowe.
• Zbrojenia.
• Zabory terytorialne.
• Działania wojenne w Azji.
• Wybuch wojny w Europie.
• Silni i słabi.
• Społeczeństwa wobec groźby wojny – między
pacyfizmem a katastrofizmem.
81. KULTURA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM
• Rozwój nauki.
• Myśl filozoficzna i socjologiczna.
• Upowszechnianie wynalazków i przemiany w obyczajowości. • Miejsce jednostki w społeczeństwie demokratycznym i
totalitarnym.
• Nowe kierunki w sztuce.
• Demokratyzacja i kultura masowa.
• Rozwój mediów.
34
• Program Hitlera i jego realizacja.
• Rozwój faszyzmu włoskiego i hitleryzmu w Niemczech.
• Ograniczanie praw jednostek i narodów.
• Polityka wewnętrzna bolszewików po I wojnie.
• Komunizm wojenny i NEP.
• Kolektywizacja rolnictwa i uprzemysłowienie.
• Koszty zmian gospodarczych.
• Budowa systemu stalinowskiego, narastanie i formy
terroru.
• Obozy koncentracyjne.
• Europa wobec systemów totalitarnych.
82.WALKA O KSZTAŁT USTROJU W POLSCE 1918–1921
• Ośrodki władzy i ich konsolidacja w Warszawie.
• Nurty polityczne.
• Wybory do sejmu ustawodawczego.
• Konstytucja marcowa – struktura i funkcjonowanie państwa.
• Ramy działania obywateli.
• System partyjny, struktura i funkcjonowanie.
83. WALKA O GRANICE
• Polskie koncepcje terytorialnego kształtu państwa.
• Niepodległa Polska w opinii europejskiej.
• Mapa Polski na początku listopada 1918 roku i ziemie
poza zasięgiem władzy.
• Walki o Lwów.
• Powstanie wielkopolskie.
• Wojna z Rosją radziecką.
• Realizacja postanowień wersalskich.
• Plebiscyty.
• Powstania śląskie.
• Zatarg i konflikt o Śląsk Cieszyński.
• Konflikt z Litwą.
• Traktat ryski.
• Rola regularnych i ochotniczych oddziałów wojskowych.
84. SYTUACJA GOSPODARCZA ODRADZAJĄCEJ SIĘ POLSKI
• Zniszczenia wojenne.
• Polityka morska II Rzeczypospolitej.
• Inflacja.
• Trudności unifikacji kraju.
• Reforma walutowa.
• Budowa portu w Gdyni.
• Reforma rolna.
35
85. RZECZPOSPOLITA W DOBIE RZĄDÓW PARLAMENTARNYCH
• Konkordat.
• Różne formy migracji.
86. RZECZPOSPOLITA W DOBIE RZĄDÓW AUTORYTARNYCH
• Przewrót majowy i budowa systemu autorytarnego.
• Rzeczpospolita w dobie wielkiego kryzysu.
• Zaostrzenie sytuacji politycznej, społecznej i
narodowościowej.
• Konstytucja kwietniowa – charakter i znaczenie.
• Śmierć Piłsudskiego, przemiany w obozie sanacji.
• Centralny Okręg Przemysłowy.
• Plany ministra Kwiatkowskiego i ich realizacja.
• Ożywienie gospodarcze.
36
• „Wybory brzeskie” i ich tło.
• Kresy Wschodnie w II Rzeczypospolitej.
• Kontrowersje wokół oceny Józefa Piłsudskiego.
• Struktura społeczna, religijna, wyznaniowa i
narodowościowa.
• Wybory 1922.
• Zabójstwo prezydenta Narutowicza.
• Funkcjonowanie rządów parlamentarnych i samorządu
terytorialnego w Polsce.
• Sytuacja międzynarodowa Polski.
• Kryzys rządów parlamentarnych.
87. OŚWIATA I KULTURA W II RZECZYPOSPOLITEJ
• Reformy szkolne.
• Polacy poza Polską.
88. SYTUACJA GEOPOLITYCZNA POLSKI W LATACH TRZYDZIESTYCH
• Układy międzynarodowe z początku lat trzydziestych.
• Położenie Polski między Niemcami a ZSRR w drugiej
połowie lat trzydziestych.
• Poszukiwanie sojuszników.
• Stan przygotowania do wojny.
• Mobilizacja armii.
• Układ Ribbentrop-Mołotow.
• Spór o ocenę II Rzeczypospolitej.
• II Rzeczpospolita w Europie.
• Polska i Polacy w opinii europejskiej.
• Rozwój oświaty i nauki.
• Szkolnictwo mniejszości narodowych.
• Ludzie nauki.
• Zastosowanie odkryć naukowych.
• Formy aktywności w zakresie inicjatyw społecznych,
oświatowych, kulturalnych.
• Literatura i sztuka.
• Kinematografia i radiofonia.
89. MÓJ REGION W DOBIE II RZECZYPOSPOLITEJ
• Źródła.
• Ważne miejsca związane z kształtowaniem się państwa.
• Udział mojego regionu w rozwoju II Rzeczypospolitej.
• Historia mojego regionu poza granicami Polski.
–
37
90. II WOJNA ŚWIATOWA – NARASTANIE
• Wojska, broń i metody prowadzenia wojny.
91. DRUGA WOJNA ŚWIATOWA – PO PRZEŁOMIE
• Klęski Niemiec na froncie wschodnim.
• Zmiany na froncie południowym.
• Sytuacja w Azji.
• Drugi front i realizacja zamierzeń koalicji.
• Plany budowy powojennego świata na konferencjach w
Teheranie i Jałcie.
• Zakończenie wojny w Europie i na Dalekim Wschodzie.
• Kontrowersje wokół zastosowania broni atomowej.
92. NARODY I PAŃSTWA EUROPY WOBEC AGRESJI I LUDOBÓJSTWA
• Kolaboracja i opór – Petain i De Gaulle.
• Regularne działania wojskowe.
• Rządy kolaboracyjne.
• Warunki życia ludności cywilnej.
• Ruch oporu i działania partyzanckie w Europie.
• Zaangażowanie i postawy obywatelskie wobec przemocy.
• Postawy jednostek w czasach próby.
38
DRUGA WOJNA ŚWIATOWA
• Pierwsze działania wojenne w Polsce.
• Rozszerzenie działań wojennych w Europie.
• Światowy charakter wojny w 1941 roku.
• Główne fronty.
• Zasięg geograficzny – państwa i narody.
• Organizacja wyniszczania narodów podbitych.
• Holocaust Żydów i Romów.
• Powstanie Wielkiej Koalicji.
93. SYTUACJA POLSKI W PIERWSZYM OKRESIE WOJNY
• Dwie okupacje i polityka okupantów.
• Rząd RP na Obczyźnie.
• Organizacja Polskiego Państwa Podziemnego.
• Walka cywilna i wojskowa.
• Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie.
• Specyfika polskiego ruchu partyzanckiego.
• Działalność BIP.
• Układ Sikorski – Majski.
• Tworzenie Armii Polskiej w ZSRR i jej ewakuacja.
• Sprawa Katynia.
• Śmierć Sikorskiego.
• Uwięzienie Grota.
• Działalność komunistów polskich.
• Sytuacja międzynarodowa Polski w latach 1941–1943.
• Spór o politykę gen. Sikorskiego.
94. KOMPLIKACJE SPRAWY POLSKIEJ
95.WOJENNE LOSY OBYWATELI II RZECZYPOSPOLITEJ
• Postawy wobec okupacji.
• Warunki życia codziennego.
• Wysiedlenia.
• Kultura i oświata.
• Polacy na wygnaniach.
• Podziemne wydawnictwa.
39
96. CZAS PRZEŁOMU – POLSKI EPILOG
• Wachlarz.
• Różnorodność ocen Powstania Warszawskiego.
• Konferencja w Teheranie i jej następstwa.
• Plany Rządu RP.
• Aktywizacja państwa podziemnego.
• Plan Burza.
• Powstanie Warszawskie.
• Polska Lubelska, jej działania.
• Sprawa polska na konferencji w Jałcie.
• Ofensywa 1945 roku i koniec wojny.
• Moskwa – czerwiec 1945 roku proces szesnastu.
• Powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej.
97. MÓJ REGION W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ
• Źródła.
• Miejsca działań wojennych.
• Działalność organizacji niepodległościowych, walka
cywilna i wojskowa.
• Młodzież w czasie wojny – nauka i konspiracja.
• Moja rodzina w czasie wojny.
• Historia mojego regionu poza granicami II
Rzeczypospolitej.
40
–
98. UKSZTAŁTOWANIE SIĘ DWUBIEGUNOWEGO ŚWIATA
• Obraz społeczeństwa w powojennej rzeczywistości.
• Struktura ONZ.
99. POWOJENNE PRZEMIANY W AZJI
• Sytuacja w Indochinach.
• Niepodległość Indii.
• Początek konfliktu na Bliskim Wschodzie.
• Utworzenie ChRL.
• Wojna w Korei.
• Działalność Gandhiego.
• Azjatycki model komunizmu.
100. EUROPA NA WSCHÓD OD ŻELAZNEJ KURTYNY
• Wzrost wpływów ZSRR w Europie Środkowej i
Wschodniej.
• Utworzenie Kominformu.
• Przejmowanie władzy przez komunistów w państwach
demokracji ludowej.
• RWPG.
• Układ Warszawski.
• Umacnianie systemu stalinowskiego w ZSRR.
• Jedność i rozbieżności w ruchu komunistycznym.
WIEK XX – POWOJENNA DEKADA
• Postanowienia konferencji w Poczdamie i ich realizacja.
• Społeczne i gospodarcze skutki II wojny.
• Zmiana układu sił na świecie.
• Rola USA i ZSRR.
• Utworzenie i początek działalności ONZ.
• Wyścig zbrojeń, tworzenie paktów wojskowych.
41
101. EUROPA NA ZACHÓD OD ŻELAZNEJ KURTYNY
• Aktywność komunistów.
• Plan Marshalla.
• Podział Niemiec.
• Początek integracji.
• Utworzenie NATO.
• Podział Niemiec w świadomości europejskiej.
• Decyzje poczdamskie i ich konsekwencje.
• Migracje ludności.
• Reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu.
• Zniszczenia i odbudowa kraju, plan trzyletni.
• Układ sił politycznych w roku 1945.
• Referendum i wybory 1947 roku.
• Formy opozycji i metody jej zwalczania.
• Postawy społeczeństwa wobec nowej rzeczywistości.
103. UMACNIANIE SYSTEMU STALINOWSKIEGO W POLSCE
• Dyktatura PZPR.
• „Walka klasowa”.
• Polityka wobec Kościoła.
• Rozwój oświaty.
• Realizm socjalistyczny w kulturze.
• Konstytucja PRL.
• Założenia oraz gospodarcze i społeczne konsekwencje
planu sześcioletniego.
42
• Rola Radia Wolna Europa.
• „Umysł zniewolony”.
• Marksistowski model historiografii.
WIEK XX – POWOJENNA DEKADA
102. KSZTAŁTOWANIE SIĘ POWOJENNEJ POLSKI
104. ŚWIAT MIĘDZY ZIMNĄ WOJNĄ I POKOJOWYM WSPÓŁISTNIENIEM
105. ŚWIAT MIĘDZY POKOJOWYM WSPÓŁISTNIENIEM A ZIMNĄ WOJNĄ
• Płaszczyzny współdziałania mocarstw.
• Wojna wietnamska.
• Konflikt na Bliskim Wschodzie.
• Interwencja radziecka w Afganistanie.
• Nawrót zimnej wojny.
• Pierestrojka i głasnost w ZSRR.
• Społeczne reperkusje wojny w Wietnamie.
• Ruch dysydencki w ZSRR.
106. „TRZECI ŚWIAT”
• Dekolonizacja Afryki.
• Nowa mapa polityczna świata.
• Państwa Ameryki Łacińskiej.
• Neokolonializm.
• Problemy wewnętrzne i konflikty zbrojne.
WIEK XX – WSPÓŁISTNIENIE I KONFLIKTY
• XX Zjazd KPZR.
• Rewolucja kulturalna w ChRL.
• ZSRR po śmierci Stalina.
• Problemy wewnętrzne USA.
• Stosunki Waszyngton, Moskwa, Pekin.
• Konflikt kubański.
• Skokowy rozwój techniki wojennej – równowaga strachu.
• Konferencja w Bandungu i próby jednoczenia państw
Południa.
• Apartheid.
43
107. PODZIAŁY I WSPÓŁPRACA W JAŁTAŃSKIEJ EUROPIE
• Nowa polityka wschodnia RFN.
• KBWE – oczekiwania i rzeczywistość.
108. ŁAGODZENIE SYSTEMU STALINOWSKIEGO W POLSCE
• Przejawy odwilży.
• Reperkusje XX Zjazdu KPZR.
• Protest poznański 1956 roku.
• Polityka władz i postawa społeczeństwa.
• Październik 1956 roku – nadzieje Polaków.
• Zmiany w ekipie rządzącej.
• Przejawy destalinizacji.
• Emigracja i jej oddziaływanie na sytuację w kraju.
• Październik 1956 roku w perspektywie polskiej i
europejskiej.
109. OGRANICZONA STABILIZACJA PRL
• Zatrzymanie demokratyzacji systemu.
• Polityka gospodarcza ekipy rządzącej.
• Warunki życia i postawy społeczeństwa.
• Stosunki państwo – Kościół.
• Kultura polska lat sześćdziesiątych.
44
• Kontrowersje wokół millennium.
• Powstanie węgierskie 1956 roku.
• Budowa muru berlińskiego.
• Problemy wewnętrzne państw zachodnich.
• Stłumienie „praskiej wiosny”.
• Poszerzanie integracji Zachodu.
• Droga do KBWE.
110. KRYZYSOWE PRZESILENIE W PRL
• Relacje polsko-niemieckie w polityce i w świadomości
społecznej.
• Intelektualiści wobec polityki władz.
111. POLSKA TRANSFORMACJA W RAMACH SYSTEMU
• Nowe akcenty ideologiczne.
• Polityka gospodarcza i jej załamanie.
• Warunki życia i postawy społeczeństwa.
• Propaganda sukcesu.
• Protesty społeczne w 1976 roku.
• Powstanie opozycji.
• Kultura polska lat siedemdziesiątych.
• Pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny w 1979 roku.
• Zmiany w Konstytucji.
• Formy aktywności w zakresie inicjatyw społecznych.
112. OD SOLIDARNOŚCI DO STANU WOJENNEGO
• Charakter strajków w lipcu i sierpniu 1980 roku.
• Umowa społeczna.
• „Solidarność” ruch społeczny i polityczny.
• Polityka nowej ekipy rządzącej, przejawy konfrontacji.
• Niedogodności życia codziennego.
• Ożywienie w kulturze.
• Wprowadzenie stanu wojennego.
• Międzynarodowe reperkusje wydarzeń w Polsce.
• Protesty społeczne w PRL – cechy wspólne i różnice.
• Kontrowersje wokół stanu wojennego.
• Konflikty w kierownictwie PZPR.
• Protesty studenckie w marcu 1968 roku.
• Kampania antysyjonistyczna.
• Układ z RFN.
• Protesty robotnicze w grudniu 1970 roku.
• Zmiana ekipy rządzącej.
45
113. SCHYŁEK PRL
• Spór o Rzeczpospolitą przy okrągłym stole.
• Kampania wyborcza 1989 roku.
114. UPADEK SYSTEMU JAŁTAŃSKIEGO W EUROPIE
• Jesień Narodów.
• Zjednoczenie Niemiec.
• Rozpad ZSRR.
• Podział Czechosłowacji i Jugosławii.
• Traktat z Maastricht, utworzenie i rozszerzenie Unii
Europejskiej.
• Rozszerzenie NATO.
• Nowe konflikty.
• Obraz społeczeństwa w pojałtańskiej rzeczywistości.
• Wewnętrzne i zewnętrzne reperkusje rozpadu ZSRR.
115. PROBLEMY RELIGIJNE ŚWIATA W POŁOWIE XX WIEKU
• Zasięg największych religii.
• II Sobór watykański.
• Pontyfikat Jana Pawła II.
• Problem ekumenizmu.
• Wzrost znaczenia islamu.
• Religijne odniesienia konfliktów politycznych.
46
• Postawy religijne społeczeństw postkomunistycznych.
• Rozszerzający się świat polityki Watykanu.
• Polityka władz do połowy lat osiemdziesiątych, próby
reformowania gospodarki.
• Postawy i warunki życia społeczeństwa.
• Droga do okrągłego stołu.
• Wybory czerwcowe 1989 roku.
• Utworzenie rządu T. Mazowieckiego.
• Początki zmian gospodarczych.
• Formalne zakończenie PRL, rozwiązanie się PZPR.
116. GOSPODARKA W II POŁOWIE XX WIEKU I JEJ SPOŁECZNE KONSEKWENCJE
• Zjawiska koniunktury i recesji.
• Światowy system walutowy; problem zadłużeń.
117. PRZEMIANY CYWILIZACYJNE W II POŁOWIE XX WIEKU
• Rewolucja naukowo-techniczna.
• Wyprawy kosmiczne.
• Zmiana warunków codziennego życia.
• Strefy zróżnicowania cywilizacyjnego.
• Tendencje demograficzne.
• Zielona rewolucja i ruchy ekologiczne.
• Świat zacofania i nędzy.
118. ZJAWISKA KULTUROWE W DRUGIEJ POŁOWIE XX WIEKU
• Nurty w literaturze i sztuce.
• Myśl filozoficzna.
• Zmiany w obyczajowości.
• Stare i nowe media.
• Kontestacje kulturowe.
• Kapitalistyczny i komunistyczny model gospodarki.
• Próby realizacji państwa opiekuńczego.
• Wzrost znaczenia Japonii.
• Tygrysy dalekowschodnie.
• Rola państw naftowych.
• Pogłębianie się różnic ekonomicznych na świecie.
• Początki społeczeństwa postindustrialnego.
• Nowe kierunki edukacyjne.
• Nowe orientacje w historiografii.
47
119. RZECZPOSPOLITA POLSKA W POJAŁTAŃSKIEJ EUROPIE
• System wyborczy w RP.
• Pluralizm w praktyce życia politycznego.
120. POLACY W POJAŁTAŃSKIEJ EUROPIE
• Przekształcenia własnościowe.
• Społeczne koszty transformacji.
• Szanse i zagrożenia dla kultury polskiej.
• Nowe warunki życia i charakter więzi społecznych.
• Postawy społeczne wobec nowej rzeczywistości.
• Problemy młodzieży w III Rzeczypospolitej.
121. PROBLEMY POLITYCZNE ŚWIATA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XX I XXI
• Dominująca rola USA na świecie.
• Problemy wewnętrzne i międzynarodowe ambicje Rosji.
• Sytuacja w Chinach.
• Stare i nowe konflikty.
• Terroryzm.
48
• Kontrowersje wokół koncepcji końca historii.
• Relacje Waszyngton – Moskwa – Pekin w nowej
rzeczywistości.
• ONZ – realizacja założeń.
ŚWIAT NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XX I XXI
• Dekompozycja obozu solidarnościowego.
• Demokratyczne wybory prezydenckie i sejmowe.
• Niestabilność sceny politycznej.
• Przywrócenie samorządu terytorialnego.
• Nowa sytuacja geopolityczna.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
• Polska wobec Unii Europejskiej.
122. PRZEMIANY CYWILIZACYJNE NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XX I XXI
• Kontrowersje wokół rozwoju cywilizacyjnego.
• Feminizm – ruch społeczny i ideologia.
123. ZJAWISKA KULTUROWE NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XX I XXI
• Myśl filozoficzna, jej odbicie w nauce i sztuce.
• Tradycyjne i nowe systemy wartości.
• Tendencje unifikacyjne w kulturze.
• Znaczenie tożsamości kulturowej.
• Nowe formy więzi społecznych.
• Wyzwania dla edukacji.
• Nowe spojrzenie na historię.
ŚWIAT NA PRZEŁOMIE WIEKÓW XX I XXI
• Rewolucja informatyczna.
• Osiągnięcia nauki i techniki.
• Zagrożenia cywilizacyjne.
• Rozwój cywilizacyjny a środowisko przyrodnicze.
• Przejawy globalizmu.
49
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW EDUKACYJNYCH
I.
METODY KSZTAŁCENIA
Wybór metod kształcenia zależny jest od szeregu czynników obiektywnych i subiektywnych. Do stymulatorów zewnętrznych należy zaliczyć cele
kształcenia, zadania szkoły i przewidywane osiągnięcia uczniów zapisane w
podstawie programowej i wymiar godzin zawarty w ramowym planie nauczania dla danego typu szkoły i konkretnego przedmiotu. Istotne znaczenie
przy doborze metod i form pracy z uczniami ma również specyfika środowiska, możliwości uczniów, ich zainteresowania i ambicje edukacyjne.
Podstawową zasadą obowiązującą przy nauczaniu przedmiotów humanistycznych i społecznych jest stosowanie obok podających metod nauczania
również takich, które pomagają uczniom samodzielnie dochodzić do wiedzy i
jednocześnie rozwijają umiejętności typowe dla specyficznego przedmiotu,
jakim jest historia. Konieczność pobudzania intelektualnej aktywności
uczniów i pełnej realizacji nie tylko nauczania, ale również uczenia się,
prowadzi do potrzeby wykorzystywania na każdej niemal lekcji różnych,
wzajemnie się uzupełniających i wzbogacających metod i form pracy.
Aktywizacji uczniów i zwiększeniu ich motywacji do uczenia się historii
służy wprowadzanie elementów regionalizmu. Wiele istotnych spraw i problemów może być przedstawionych na przykładzie „małej ojczyzny”, która
uczniom jest dobrze znana i zrozumiała. Dlatego, zgodnie z wymaganiami
podstawy programowej, zostały w programie umieszczone oddzielne tematy
poświęcone problematyce regionalnej. Jednakże w pracy z uczniami tematykę regionalną należy uwzględniać również przy omawianiu innych tematów zgodnie z przedstawionymi w innym miejscu zasadami realizacji ścieżek
edukacyjnych.
Biorąc pod uwagę wymienione uwarunkowania, pragniemy przedstawić
kilka wybranych spośród znanych i szeroko stosowanych metod, które uważamy za najbardziej godne polecenia. Oczywiście zaproponowany wykaz nie
pretenduje do pełnego przedstawienia metod i form nauczania historii, ani do
roli obowiązującego zestawu metod i form pracy z uczniami. Stanowi on
jedynie propozycję wspomagającą refleksję dydaktyczną.
Praca z podręcznikiem jest metodą pracy szczególnie ważną ze względu
na konieczne przygotowanie ucznia do samodzielnej pracy. Podstawą wykorzystania podręcznika do samodzielnej pracy uczniów jest przede wszystkim
dokładne zapoznanie ich ze strukturą tego źródła wiedzy. Należy wyjaśnić
różnice między tekstem podstawowym a tekstami pomocniczymi, rolę ilustracji, map i wykresów wzbogacających informacje zamieszczone w tekście
podstawowym itp. Najczęściej stosowaną formą wykorzystania tego środka
50
dydaktycznego jest określenie zadań lub postawienie pytań, na które odpowiedzi należy znaleźć w odpowiednim fragmencie podręcznika. W zależności od stopnia przygotowania konkretnego zespołu uczniowskiego wskazane
jest polecenie – po przeczytaniu rozdziału lub jego fragmentu – opracowania
planu tekstu, jego streszczenia lub wypisania problemów najistotniejszych
dla danego fragmentu.
Praca z mapą służy kształtowaniu umiejętności lokalizowania wydarzeń
w przestrzeni. Niezbędne jest ćwiczenie w czytaniu i analizowaniu mapy
historycznej i politycznej w korelacji z mapą fizyczną tego samego obszaru.
Uczniowie muszą rozumieć legendę mapy i wnioskować na podstawie używanych w konkretnej mapie oznaczeń. Ważną umiejętnością jest powiązanie
mapy ściennej z mapami zamieszczonymi w podręczniku i atlasie.
Praca z materiałami źródłowymi w nauczaniu historii stanowi istotny
element zapoznawania uczniów nie tylko z określonymi wydarzeniami lub
opiniami, ale również z podstawami warsztatu pracy historyka. Z tego
względu szczególnego znaczenia nabiera analiza zewnętrzna wykorzystywanego tekstu, prowadząca do określenia czasu powstania i charakteru dokumentu oraz jego przydatności w poznawaniu określonego fragmentu rzeczywistości. Dopiero ona może stanowić podstawę do podjęcia analizy wewnętrznej. Kiedy jest mowa o pracy z materiałami źródłowymi, należy pamiętać o tym, że obok tekstów cennymi źródłami historycznymi są różnorodne materiały ikonograficzne, zarówno pochodzące z epok odległych, jak
współczesne. Wiele cennych informacji o epoce i wydarzeniach można znaleźć zarówno w dziele malarskim, jak podczas oglądania fotografii. Specyficznym materiałem źródłowym są zabytki kultury materialnej, w tym zabytki architektury i rozwiązania urbanistyczne. Są one wyrazem epok i okresów zarówno tych, które minęły wiele lat temu, jak też tych, które rodzice i
dziadkowie uczniów pamiętają z własnego doświadczenia.
Wykład jest typową formą podającą, polegającą na przekazywaniu przez
nauczyciela określonych, nowych dla uczniów informacji. Należy jednak
pamiętać o tym, że nawet przy zastosowaniu wszelkich zasad krasomówstwa
jest to forma sprowadzająca uczniów do roli biernych odbiorców. Dlatego też
konieczne jest uzupełnienie wykładu jego planem wypisanym na tablicy.
Ponadto każdy wykład należy ograniczyć czasowo do niezbędnego minimum, by nie znużyć odbiorców.
Rozmowa nauczająca jest jedną z bardziej efektywnych form jednoczesnego wprowadzania nowych wiadomości i kontroli przyswojenia wiedzy.
Jednocześnie, dzięki umiejętnemu stawianiu pytań ta forma zajęć pozwala na
rozwijanie i sprawdzenie umiejętności wnioskowania przyczynowo-skutkowego. Podstawowym warunkiem powodzenia rozmowy nauczającej jest
wcześniejsze zalecenie przez nauczyciela lektury lub innych źródeł wiedzy,
51
dzięki którym uczniowie przystępują do lekcji z wiadomościami niezbędnymi dla omówienia tematu.
Analiza SWOT została przejęta od metod kształcenia w dziedzinie planowania i zarządzania. Polega ona na tym, że uczniowie oceniają zjawisko,
wydarzenie lub rozstrzygają problem, określając mocne (pozytywne) elementy tego wydarzenia i wynikające z nich szanse oraz elementy słabe (negatywne) i wynikające z nich zagrożenia. Analizę SWOT można przeprowadzić zarówno w formie „burzy mózgów”, jak przez utworzenie czterech grup
zadaniowych. Po zapoznaniu się z wszystkim elementami analizy można
podjąć próbę ustalenia wspólnych wniosków lub oceny. Niejednokrotnie
stosowanie tej metody pracy może przynieść dodatkowy efekt, polegający na
wykazaniu trudności w dojściu do jednoznacznej oceny zjawiska historycznego.
Drzewo decyzyjne jest formą pracy zbliżoną do analizy SWOT, z tą jednak różnicą, że nie dotyczy zjawisk historycznych lecz decyzji podejmowanych przez konkretne osoby lub gremia. Opiera się ona na ustaleniu możliwych rozwiązań konkretnego problemu i określeniu pozytywnych i negatywnych skutków każdego z nich. Przed przystąpieniem do opracowywania
drzewa decyzyjnego i określeniem problemu, który ma zostać omówiony,
konieczne jest określenie wartości, którymi kierowała się osoba podejmująca
decyzję. Po zdefiniowaniu problemu następuje wyliczenie możliwych jego
rozwiązań (będzie to liczba gałęzi drzewa). Następnym etapem pracy jest
ustalenie negatywnych i pozytywnych skutków każdego z wymienionych
rozwiązań. W ten sposób uzyskuje się materiał umożliwiający podjęcie dyskusji nad dwoma problemami: po pierwsze, jak można ocenić podjęte przez
omawiane osoby decyzje oraz działania i po drugie, jakie elementy należy
brać pod uwagę przy podejmowaniu wszelkich decyzji, by ich skutki były
możliwe do przewidzenia i zgodne z zamierzeniami podejmującego tę
decyzję.
Mapa mentalna jest to forma pracy z uczniami polegająca na wizualnym
opracowaniu problemu z wykorzystaniem różnorodnych rysunków, symboli,
haseł i zwrotów. Wynikiem pracy przy użyciu mapy mentalnej jest graficzne
przedstawienie złożonego charakteru poznawanego problemu. Jednocześnie
ta forma pracy pozwala uporządkować zagadnienia i zrozumieć zachodzące
pomiędzy nimi związki.
Dyskusja szczeblowa polega na stopniowym przechodzeniu od indywidualnej pracy ucznia do zbiorowego stanowiska całej klasy. Początkowo
uczniowie pojedynczo opracowują odpowiedzi, następnie ustalają wspólną
odpowiedź we dwójkę, czwórkę i tak aż do uzgodnienia przez całą klasę
wspólnego stanowiska. Ta forma pracy umożliwia każdemu uczniowi wypo52
wiedzenie się na dany temat i jednocześnie uczy jasnego formułowania myśli
i uzgadniania stanowiska z innymi.
Debata za i przeciw polega na podziale uczniów na dwie grupy prezentujące przeciwstawne stanowiska wobec określonego zagadnienia. Jest to metoda pozwalająca na wciągnięcie uczniów w procedury dyskusyjne. Potrzeba
uzasadnienia swojego stanowiska w konfrontacji ze zdaniem przeciwnym
rozwija umiejętność wyszukiwania i formułowania argumentów wynikających z posiadanej wiedzy. Ponieważ w toku debaty uczniowie nie muszą
dojść do wspólnego stanowiska, wdrażają się do poszanowania odmiennych
poglądów.
Symulacja jest metodą mającą duże znaczenie w przygotowaniu uczniów
do udziału w życiu publicznym. Symulacja obrad sejmu, samorządu lokalnego lub zawodowego, działalności związku zawodowego lub partii politycznej, a także symulacja różnego rodzaju wyborów z zachowaniem wszystkich obowiązujących procedur spełnia wielorakie zadania. Jest bowiem
jednocześnie informacją na konkretny temat (przekazanie nowej wiedzy),
kształtowaniem określonych umiejętności związanych z życiem publicznym i
sprawdzianem poziomu ich opanowania. Niejednokrotnie symulacja łączyć
się będzie z elementami debaty za i przeciw.
Metaplan jest metodą stosowaną do analizy i oceny różnych działań w
życiu publicznym oraz wydarzeń i zjawisk z przeszłości i teraźniejszości.
Uczniowie podzieleni na grupy rozpatrują postawiony problem pod kątem
widzenia: Jak jest (było)? Jak powinno być? Dlaczego nie jest (nie było)
tak, jak być powinno? Końcowym fragmentem pracy jest wyciagnięcie
wniosków, które pozwoliłyby na realizację odpowiedzi na pytanie jak być
powinno. Stosując te metodę, można osiągnąć nie tylko pogłębioną wiedzę na
określony temat, ale równocześnie umiejętność wielostronnego spojrzenia na
każdy problem oraz poszukiwania metod i form działania w celu osiągnięcia
oczekiwanego rezultatu działania.
Portfolio polega na gromadzeniu przez uczniów różnorodnych materiałów
na określony temat. W nauczaniu historii jest to szczególnie przydatna forma
pracy przy realizowaniu tematyki związanej z przeszłością regionu. Portfolio
może być wykorzystane dla wykształcenia umiejętności gromadzenia i
selekcjonowania źródeł wiedzy oraz może odegrać istotną rolę przy indywidualizacji nauczania.
Lekcja w terenie jest szczególnym rozwiązaniem organizacyjnym, w czasie którego można stosować prawie wszystkie proponowane wyżej metody i
formy. Taka lekcja jest prowadzona poza szkołą: na ulicach miasta, w różnego typu muzeach (historycznych, etnograficznych, muzeach wnętrz, skansenach itp.), a także w pomieszczeniach sądu, w salach posiedzeń samorządów
53
lokalnych i innych obiektach związanych z życiem lokalnej społeczności.
Takie zajęcia wymagają szczególnie dokładnego przygotowania organizacyjnego oraz wcześniejszego wyposażenia uczniów w wiedzę niezbędną do
realizacji celów lekcji. Jednak wkład pracy włożony w przygotowanie i
przeprowadzenie zajęć w terenie daje niejednokrotnie rezultaty nieporównywalne do wyników lekcji prowadzonej w klasie.
Wszystkie omówione metody i formy przynoszą dobre efekty pracy nauczyciela i ucznia, jeśli są realizowane w sposób dostosowany do możliwości
poznawczych konkretnego zespołu uczniowskiego. Drugim warunkiem niezbędnym do efektywnego wykorzystania wszelkich metod i form nauczania
jest konieczność stosowania ich tak, by stanowiły system pracy z uczniami.
Powinien on polegać na konsekwentnym stosowaniu poszczególnych metod i
form pracy oraz na tworzeniu warunków do systematyzowania wiedzy przez
łączenie nowej wiedzy z już zdobytą. Pozwoli to na pobudzanie aktywności
uczniów, którzy nie tylko będą nauczani, ale również będą się uczyć i dzięki
temu będą mogli pogłębić i poszerzyć posiadaną wiedzę, rozwijać uzdolnienia i zainteresowania i przygotować się do aktywnego udziału w życiu publicznym. Przykłady szczegółowych propozycji metodycznych zostaną zamieszczone w poradniku metodycznym.
II. INDYWIDUALIZACJA
Podstawa programowa kształcenia ogólnego określa przewidywane osiągnięcia uczniów oraz stawiane wobec nich wymagania. Nie biorą one pod
uwagę bardzo zróżnicowanych możliwości, ambicji i zainteresowań uczniów,
których uwzględnienie jest istotnym czynnikiem powodzenia działań edukacyjnych. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera indywidualizacja
nauczania – uczenia się, której celem jest umożliwienie każdemu uczniowi
osiągnięcia możliwie najlepszych wyników w toku realizacji tego samego dla
wszystkich programu nauczania. Każdy program zakłada jednakowy poziom
przygotowania uczniów rozpoczynających naukę w klasie programowo
najniższej w danym etapie nauczania. Podstawa programowa oraz standardy
osiągnięć powinny – mimo różnic zachodzących pomiędzy poszczególnymi
programami i podręcznikami – zapewnić wyrównany poziom absolwentów
szkół oraz to samo przygotowanie do pracy w następnym etapie edukacyjnym. Jednak praktyka wskazuje, że tak nie jest. Niejednokrotnie absolwenci
gimnazjów nie zdobyli odpowiedniej wiedzy zgodnie z programem nauczania i nie pozyskali takich podstawowych umiejętności, jak interpretacja
źródeł pisanych i ikonograficznych oraz materiału kartograficznego. Zatem
indywidualizacja nauczania historii ma dwa podstawowe aspekty: z jednej
strony jest to pielęgnowanie indywidualnych zainteresowań uczniów, wspieranie rozszerzania zainteresowań, z drugiej strony uzupełnienie luk w eduka54
cji powstałych w poprzednim etapie nauczania. Oba aspekty indywidualizacji
dotyczą innych zagadnień. Z jednej strony jest to rozpoznanie indywidualnych zainteresowań ucznia, z drugiej uchwycenie braków w jego edukacji.
Nauczyciel powinien zatem zaplanować dwie drogi postępowania indywidualizacyjnego – rozpoznanie stanu przygotowania ucznia do realizacji wybranego programu oraz wyszukanie osób o szczególnych zainteresowaniach i
predyspozycjach do kształcenia w zakresie historii. Oba te działania nie wykluczają się, ponieważ u ich podstaw znajduje się szczegółowe rozpoznanie
zespołu klasowego.
Indywidualizacja nauczania zarówno w aspekcie rozpoznania stanu wiedzy i umiejętności, jak i szczególnych talentów ma cele nie tylko niesprzeczne, ale spójne: wyrównanie poziomu, wyodrębnienie szczególnych
zainteresowań i predyspozycji jest działaniem równoległym.
Zwrócić należy uwagę na jeszcze jeden aspekt indywidualizacji nauczania, którego celem nie jest ani wyrównywanie szans, ani rozwijanie szczególnych zainteresowań, lecz pobudzenie i ukształtowanie trwałych zainteresowań i umiejętności, które wskażą możliwości zagospodarowania „czasu
wolnego”, nie tylko w młodości, ale i w życiu dorosłym.
Indywidualizacja nauczania powinna być oparta na trafnie postawionej
diagnozie, niezależnie od jej szczegółowego celu, który rozpatrujemy.
W obecnym stanie wiedzy postawienie diagnozy nie powinno sprawiać trudności. Przygotowanie nauczycieli w zakresie pomiaru dydaktycznego sprawia, że w prawie każdej sytuacji nauczyciel umie skonstruować potrzebne
narzędzie, przeprowadzić badanie, wyciągnąć wnioski i ustalić tok postępowania. Nie zawsze powinien to być test. Niekiedy potrzebne wyniki w zakresie diagnozy daje dobrze zaplanowana i starannie punktowana lekcja z pracą
w grupach, konkurs czy przygotowanie sali szkolnej do nauczania historii.
Niezależnie od zastosowanego narzędzia badawczego nauczyciel powinien
zadbać o to, by pomiar-obserwacja były rzetelne i objęły wszystkich
uczniów.
W toku realizacji zamierzeń indywidualizacyjnych, nauczyciel ma wiele
metod do wyboru. Duże możliwości daje metoda projektu, portfolio, dyskusja panelowa, mapa mentalna, praca z tekstem (zarówno źródłowym jak
opracowaniem), środkami symbolicznymi oraz ikonografią. Wybór metod
zależy w znacznej mierze od zasobów szkoły, jej wyposażenia w środki dydaktyczne oraz wspomagania szkoły przez biblioteki, muzea i inne ośrodki
edukacyjne. Nie wolno też zapominać o preferencjach nauczyciela, którego
umiejętności, zainteresowania, wiedza, zbiory własne często najlepiej gwarantują rozbudzanie i rozwijanie indywidualnych zainteresowań uczniów.
55
Obok różnych form i metod aktywizacji dotyczących zespołów i osób w
toku postępowania indywidualizacyjnego należy różnicować zadania przeznaczone do realizacji. Dostosowanie stopnia trudności i tematyki zadań do
rozpoznanych możliwości i zainteresowań uczniów uczestniczących w procesie edukacyjnym umożliwi zwiększenie liczby osób, które mogą przedstawić
szerszą wiedzę w wybranym przez siebie zakresie oraz pozwoli na istotne
zaspokojenie naturalnej potrzeby sukcesu.
W toku działań indywidualizacyjnych dużą rolę powinien odgrywać taki
system oceniania, który zwiększy motywacyjną funkcję oceny.
Obok postępów i doskonalenia w nauce znaczną rolę w ocenie indywidualizacyjnej odgrywa premiowanie uczniów za udział w konkursach, olimpiadach oraz uczestnictwo w różnych innych działaniach takich, jak np. bitwa
napoleońska w Pułtusku, konkurs krasomówczy i turnieje w GolubiuDobrzyniu, współpraca z czasopismami oraz wszelkie przedsięwzięcia promujące zainteresowania indywidualne. Pilną troską otoczyć też należy szkolnych kolekcjonerów, których zbiory niekiedy stanowią istotną wartość historyczną. Przy konstruowaniu szkolnych systemów oceniania należy pamiętać
o tym, aby zamieścić w nich odpowiednie zapisy dotyczące indywidualizacji
zainteresowań i premiujących je ocen.
Znaczną rolę w procesie indywidualizacji odgrywa rozwijanie zamiłowań
artystycznych i regionalnych, które mogą stać się podstawą do interesującej
interpretacji omawianych treści historycznych i ich ilustracji. Od młodzieży
zainteresowanej artystycznie możemy otrzymać ciekawą ilustrację służącą w
pracy na lekcji lub w kole zainteresowań. Młodzi regionaliści mogą odnajdywać źródła i przykłady regionalne służące interpretacji wydarzeń historycznych, a także rozszyfrowywać nazwy lokalne typu: Francuskie Bagno
koło Stembarku, Bródno czy Wąski Dunaj w Warszawie lub Bielany w Krakowie, Na Blichu w Jarosławiu lub Szubienica pod Ulanowem.
Pobudzanie i rozwijanie zainteresowań regionalnych w toku indywidualizacji nauczania jest nie tylko poszerzeniem wiedzy historycznej czy realizacją ścieżki edukacyjnej, ale też kształtowaniem postaw obywatelskich wobec
najbliższego otoczenia.
Indywidualizacja nauczania historii jest istotnym elementem edukacji
szkolnej nie tylko kształtującym zainteresowania, ale w istotny sposób rozwijającym osobowość ucznia.
III. ŚCIEŻKI EDUKACYJNE
Ścieżki edukacyjne są wyodrębnioną – wymagającą własnego udokumentowania – formą integracji międzyprzedmiotowej. Ich treści koncentrują
się wokół tematyki, która nie mieści się całkowicie w żadnym z tradycyjnych
56
przedmiotów nauczania. Jednocześnie tematyka ta uznana została za szczególnie ważną pod względem poznawczym i wychowawczym oraz istotna dla
całościowego postrzegania przez ucznia obrazu świata.
Dla wielu nauczycieli cele edukacyjne oraz treści niektórych ścieżek nie
są niczym nowym, bowiem realizowali je wcześniej – zanim upowszechniły
się pojęcia typu holizm czy integracja (mówiono raczej o korelacji międzyprzedmiotowej). W nauczaniu historii mogą być uwzględnione praktycznie
wszystkie ścieżki edukacyjne przewidziane dla szkolnictwa ponadgimnazjalnego, chociaż w różnym zakresie. Warto przy tym spojrzeć nie tylko na treści
ścieżek, ale również na ich cele edukacyjne oraz osiągnięcia uczniów. Oczywiście, zakres realizacji danej ścieżki będzie zależał od uzgodnień i decyzji
podjętych w konkretnej szkole. Jednak zrozumiałe jest, iż na lekcjach historii
szeroki zakres powinna znaleźć edukacja europejska, edukacja filozoficzna,
edukacja regionalna. Ich pominięcia czy marginalizacja oznaczałyby
zdeformowanie obrazu przeszłości. Również nie mogą być nowocześnie
prowadzone zajęcia z historii bez uwzględnienia edukacji czytelniczej i medialnej. Warto również zadbać o wprowadzenie elementów edukacji ekologicznej, a także prozdrowotnej i wychowania do życia w rodzinie. Sugestia ta
wynika nie tylko z chęci formalnego potraktowania ścieżek, ale również z
potrzeby wzbogacenia i uatrakcyjnienia obrazu przeszłości – m.in. poprzez
wprowadzenie przejawów życia codziennego w różnych epokach.
Program przewiduje więc uwzględnienie wszystkich ścieżek edukacyjnych, chociaż z zachowaniem stosownych proporcji i preferencji, tak, aby –
zwłaszcza w zakresie podstawowym – czas nauczania przedmiotu został
efektywnie wykorzystany. Przy konkretnych tematach historycznych zaznaczone zostały zagadnienia korespondujące z treściami niektórych ścieżek.
Również niektóre cele edukacyjne przedmiotu uwzględniają tę zależność. W
układzie treści przedmiotu wyodrębnione zostały zagadnienia dotyczące
edukacji regionalnej, w kolejności są to:
• Mój region w średniowieczu;
• Mój region w XVI wieku;
• Mój region w XVII i XVIII wieku;
• Mój region w XIX wieku;
• Mój region podczas I wojny światowej;
• Mój region w czasach Drugiej Rzeczypospolitej;
• Mój region podczas II wojny światowej;
• Mój region w czasach PRL.
57
Autorzy programu uważają, iż jest to niezbędny zakres, który – ze
względu na specyfikę regionalną lub lokalną – może zostać rozszerzony lub
uszczegółowiony, np. na lekcjach dotyczących okresu pradziejowego, powstań narodowych, I wojny światowej, protestów społecznych w PRL.
Wskazane powyżej tematy pozwolą szeroko ująć treści ścieżki Edukacja
regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie: Dzieje regionu na tle historii Polski i Europy oraz Przeszłość regionu, jego dziedzictwo kulturowe
jako podstawa rozumienia współczesności regionu. Zagadnienia regionalne
mają duże walory dydaktyczne, które często nie są należycie wykorzystane.
Świadczą o tym m.in. doświadczenia olimpiady historycznej. Uczniowie sporadycznie wybierają temat regionalny na etapie szkolnym, chociaż wiadomo,
iż problematyka ta wystąpi.
Oto przykłady treści innych ścieżek edukacyjnych, które na lekcji historii
nie mogą być pominięte:
• Edukacja czytelnicza i medialna (Globalizacja życia. Cywilizacja informacyjna i kultura mediów. Pojęcie czwartej władzy).
• Edukacja ekologiczna (Ekonomiczne i społeczne aspekty związków
między człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem).
• Edukacja europejska (Proces integracji europejskiej w perspektywie
historycznej; czynniki integrujące i dezintegrujące. Polska i Polacy w budowaniu jednoczącej się Europy).
• Edukacja filozoficzna (Narodziny filozofii i jej pierwsze koncepcje w
starożytnej Grecji).
Konkretne propozycje uwzględnienia poszczególnych ścieżek edukacyjnych podane zostaną w – opracowanym do wydanego podręcznika – poradniku dydaktycznym.
58
IV. WYMAGANIA
Poziom wymagań
Wymagania
konieczne
Zakres podstawowy
Uczeń:
• zna wydarzenia i postacie kluczowe dla danej
epoki;
• zna i rozumie ogólne zasady organizacji społeczeństwa i gospodarki w danej epoce;
• zna i rozumie ogólne zasady organizacji państwa w danej epoce;
• wskazuje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych
w danej epoce;
• szereguje chronologicznie znane sobie wydarzenia;
• potrafi na mapie wskazać kontynenty i najważniejsze – dla danej epoki –państwa;
• rozróżnia najważniejsze źródła informacji
pozwalające poznać przeszłość;
• posługuje się słownikiem i encyklopedią;
• odróżnia tekst źródłowy od narracji historyka;
• redaguje notatkę z danej lekcji w formie prostego planu.
Zakres rozszerzony
Uczeń:
• zna wydarzenia i postacie kluczowe dla danej
epoki;
• zna i rozumie ogólne zasady organizacji społeczeństwa i gospodarki w danej epoce;
• zna i rozumie ogólne zasady organizacji państwa w danej epoce;
• wskazuje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych
w danej epoce;
• szereguje chronologicznie znane sobie wydarzenia;
• potrafi na mapie wskazać kontynenty i najważniejsze – dla danej epoki – państwa;
• rozróżnia najważniejsze źródła informacji
pozwalające poznać przeszłość;
• posługuje się słownikiem i encyklopedią;
• odróżnia tekst źródłowy od narracji historyka;
• redaguje notatkę z danej lekcji w formie prostego planu;
• zna i rozumie podstawowe – dla danej epoki –
pojęcia związane z funkcjonowaniem państwa,
społeczeństwa i gospodarki;
• omawia przykłady osiągnięć cywilizacyjnych
danej epoki;
• zna daty roczne przełomowych wydarzeń w
ramach danej epoki;
59
Wymagania
konieczne cd.
Wymagania
podstawowe
60
–
Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto:
• zna i rozumie podstawowe – dla danej epoki –
pojęcia związane z funkcjonowaniem państwa,
społeczeństwa i gospodarki;
• omawia przykłady osiągnięć cywilizacyjnych
danej epoki;
• zna daty roczne przełomowych wydarzeń w
ramach danej epoki;
• lokalizuje na mapie ośrodki cywilizacyjne
najważniejsze dla danej epoki;
• dostrzega związki między wydarzeniami danej
epoki;
• lokalizuje na mapie ośrodki cywilizacyjne
najważniejsze dla danej epoki;
• dostrzega związki między wydarzeniami danej
epoki;
• na podstawie znanych sobie wydarzeń podejmuje próbę charakteryzowania wybranych
zjawisk historycznych;
• odróżnia źródło narracyjne od źródła aktowego,
interpretuje krótki tekst źródłowy;
• interpretuje typowe dla danej epoki zabytki
ikonograficzne;
• redaguje notatkę z danej lekcji w formie rozbudowanego planu oraz krótkiej odpowiedzi na
pytania do tekstu podręcznika.
Uczeń spełnia wymagania konieczne, a ponadto:
• zna i rozumie bezpośrednie związki przyczynowo-skutkowe między wydarzeniami danej
epoki;
• dostrzega – charakterystyczne dla danej epoki –
związki między gospodarką, organizacją społeczeństwa, funkcjonowaniem państwa i osiągnięciami kulturalnymi;
• dostrzega związki między wydarzeniami w
regionie, w Polsce i w innych państwach;
• podejmuje próbę hierarchizacji faktów pozwalających poznać zjawiska historyczne;
• selekcjonując znane informacje, podejmuje próbę
charakteryzowania procesów historycznych;
Wymagania
podstawowe cd.
Wymagania
rozszerzające
• na podstawie znanych sobie wydarzeń podejmuje próbę charakteryzowania wybranych
zjawisk historycznych;
• odróżnia źródło narracyjne od źródła aktowego,
interpretuje krótki tekst źródłowy;
ikonograficzne;
• redaguje notatkę z danej lekcji w formie rozbudowanego planu oraz krótkiej odpowiedzi na
pytania do tekstu podręcznika.
• wskazuje na mapie miejsca ważnych wydarzeń
historycznych;
• odróżnia informację od opinii w poznawaniu dziejów;
• ocenia postawy i rolę wybitnych jednostek w
różnych epokach historycznych;
kultury materialnej;
• redaguje notatkę wykraczającą poza informacje
zawarte w jednym temacie podręcznika.
Uczeń spełnia wymagania podstawowe, a poUczeń spełnia wymagania podstawowe, a ponadto:
nadto:
• zna i rozumie bezpośrednie związki przyczy• uzasadnia związki między gospodarką, organinowo-skutkowe między wydarzeniami danej
zacją społeczeństwa, funkcjonowaniem państwa
epoki;
i osiągnięciami kulturalnymi w danej epoce;
• dostrzega – charakterystyczne dla danej epoki – • uzasadnia zależności między wydarzeniami w
związki między gospodarką, organizacją
regionie, w Polsce i na świecie;
społeczeństwa, funkcjonowaniem państwa i
• uzasadnia zależności między zjawiskami w
osiągnięciami kulturalnymi;
• dostrzega związki między wydarzeniami w
• uzasadnia zależności między zjawiskami historegionie, w Polsce i w innych państwach;
rycznymi i współczesnymi (wykorzystuje wiedzę
historyczną do interpretacji zjawisk współ• podejmuje próbę hierarchizacji faktów pozwaczesnych);
lających poznać zjawiska i procesy historyczne;
• selekcjonując i hierarchizując informacje, po• selekcjonując znane informacje, podejmuje
dejmuje próbę charakterystyki procesów histopróbę charakteryzowania procesów historyczrycznych;
nych;
• wskazuje na mapie miejsca ważnych wydarzeń • odróżnia tekst naukowy od popularnonaukowego;
historycznych;
61
Wymagania
rozszerzające cd.
Wymagania
dopełniające
62
• odróżnia informację od opinii w poznawaniu
dziejów, interpretuje krótki tekst źródłowy;
• ocenia postawy i rolę wybitnych jednostek w
zawarte w jednym temacie podręcznika.
• dostrzega różne interpretacje wybranych elementów historii;
• podejmuje próbę syntezy posiadanej wiedzy;
zawarte w jednym dziale podręcznika.
Uczeń spełnia wymagania rozszerzające a ponadto:
• uzasadnia związki między gospodarką, organizacją społeczeństwa, funkcjonowaniem państwa
i osiągnięciami kulturalnymi w danej epoce;
• uzasadnia zależności między wydarzeniami w
regionie, w Polsce i na świecie;
• uzasadnia zależności między zjawiskami w
• wykorzystuje wiedzę historyczną do interpretacji zjawisk współczesnych;
• selekcjonując i hierarchizując informacje, podejmuje próbę charakterystyki procesów historycznych;
• odróżnia tekst naukowy od popularnonaukowego;
• dostrzega różne interpretacje wybranych elementów historii;
• podejmuje próbę syntezy posiadanej wiedzy;
zawarte w jednym dziale podręcznika.
Uczeń spełnia wymagania rozszerzające, a ponadto:
• posiada wiedzę i umiejętności wykraczające
poza wymagania programowe dla ZAKRESU
PODSTAWOWEGO;
• ocenia trwałość osiągnięć cywilizacyjnych
poszczególnych epok;
• zna kontrowersje wokół wybitnych jednostek w
• interpretuje różne materiały źródłowe pozwalające na pełniejsze poznanie wybranych elementów historii;
• dokumentuje – poprzez metodę projektu – różne
przejawy historii rodzinnej, lokalnej lub regionalnej;
• pisze recenzję wybranej publikacji: popularnonaukowej, tekstu prasowego, audycji radiowej,
programu telewizyjnego;
• dokonuje syntezy posiadanej wiedzy historycznej;
• uczestniczy w konkursach lub olimpiadzie
historycznej.
Wymagania
ponadprogramowe
Uczeń spełnia wymagania dopełniające, a także
niektóre z niżej wymienionych:
poza wymagania programowe dla ZAKRESU
PODSTAWOWEGO;
• ocenia trwałość osiągnięć cywilizacyjnych
poszczególnych epok;
• zna kontrowersje wokół wybitnych jednostek w
• interpretuje różne materiały źródłowe pozwalające na pełniejsze poznanie wybranych elementów historii;
• dokumentuje – poprzez metodę projektu – różne
przejawy historii rodzinnej, lokalnej lub regionalnej;
• pisze recenzję wybranej publikacji: popularnonaukowej tekstu prasowego, audycji radiowej,
programu telewizyjnego;
• dokonuje syntezy posiadanej wiedzy historycznej;
• uczestniczy w konkursach lub olimpiadzie
historycznej.
Uczeń spełnia wymagania dopełniające, a także
niektóre z niżej wymienionych:
poza wymagania programowe dla zakresu rozszerzonego;
• zna różne interpretacje historii, potrafi wyjaśnić
ich uwarunkowania;
• dokonuje syntezy wiedzy historycznej – odwołując się również do wiedzy pozaprzedmiotowej
i pozaszkolnej;
• posługując się zestawem materiałów źródłowych, interpretuje wybrane wydarzenia lub
zjawiska historyczne;
• pisze recenzję monografii naukowej;
• osiąga sukcesy w olimpiadzie historycznej lub
w konkursach.
63
NOTATKI
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
64

Untitled - SOP Oświatowiec Toruń

Transkrypt

Podobne dokumenty

Historia

wzór wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania

spis treści

GIMNAZJUM III ETAP EDUKACYJNY W gimnazjum

gimnazjum - historia

historia 3 gim-cz1-2

tutaj

monitor polski

rozkład materiału z historii dla liceum profilowanego

Dzieje społeczno-gospodarcze powszechne i Polski w XIX