81-83 Nauka Grant MM

NAUKA
PREZENTACJA GRANTU
„AMERYKA ŁACIŃSKA XXI WIEKU. NOWE OBLICZA,
NOWE STRUKTURY, NOWE TOŻSAMOŚCI: PROFILE LOKALNE,
MIĘDZYAMERYKAŃSKIE, TRANSATLANTYCKIE I GLOBALNE”
W 2013 roku Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego opublikowało obszerną pracę zbiorową pt. Ameryka Łacińska XXI wieku. Nowe
oblicza, nowe struktury, nowe tożsamości. Jest to efekt kilkuletniej pracy inicjatora
i pomysłodawcy projektu (zmarłego w 2009 roku) Andrzeja Dembicza oraz kontynuatora jego dzieła, redaktora Adama Elbanowskiego.
Ideą przewodnią projektu było stworzenie aktualnej panoramy latynoamerykańskiej współczesności. W założeniu wstępnym przyjęto, iż Ameryka Łacińska
w ostatnich dekadach doświadczyła głębokich przemian politycznych, ekonomicznych,
społecznych i kulturowych. Powstała w ich wyniku nowa przestrzeń odniesień, nowe
wartości i nowe jakości. Ta złożona tkanka współczesności wymaga zatem opracowania
nowego paradygmatu interpretacyjnego. Warunkiem powstania adekwatnej płaszczyzny
analitycznej powinno stać się zarysowanie szczegółowego (dziedzinowo) i uogólnionego (regionalnie i międzyregionalnie) kontekstu zaistniałych przemian. Taki kontekst
miały stanowić pogłębione studia badawcze zorganizowane według najważniejszych
tematów-kluczy, oddających istotę latynoamerykańskich transformacji. I tak wymiar
polityczny współczesnych procesów został podzielony według zagadnień na poziomie
narodowym (systemy polityczne), międzynarodowym w regionie (system międzyamerykański) i stosunków międzyregionalnych (Ameryka Łacińska-Unia Europejska). Zjawiska gospodarcze uformowały dział analiz, obejmujący procesy makroekonomiczne,
rozwój w wymiarze lokalnym i regionalnym a także genezę i skutki przemian integracji
latynoamerykańskiej. Dział społeczny został odtworzony według najbogatszego spektrum zagadnień. Tworzą je: procesy ludnościowe i przemiany demograficzne, społeczny
kontekst transformacji rolnictwa w regionie, współczesne oblicze Afroameryki, diagnoza aktualnych zjawisk religijnych, regionalny kapitał społeczny i zjawisko przemocy
oraz zagadnienia związane z latynoamerykańskimi procesami migracyjnymi, zarówno
w wymiarze regionalnym jak i międzyregionalnym. Tematykę kulturową związaną
z nowymi interpretacjami latynoamerykańskimi obejmują zagadnienia natury filozoficznej, studium literaturoznawcze oraz propozycja powiązania sfery przemian społecznych ze zmianą kulturową.
Ameryka Łacińska, 2 (84) 2014, ss. 81-83
81
NAUKA
Mariusz Malinowski
W realizacji projektu uczestniczyli naukowcy z ośrodków akademickich i badawczych w Polsce i na świecie. Poza pracownikami Centrum Studiów Latynoamerykańskich reprezentują oni także ośrodki akademickie i badawcze w Poznaniu, Madrycie,
Wiedniu, Uppsali, Tuluzie, Rio de Janeiro, Guadalajarze, Puebli i Meksyku.
Taka forma międzynarodowej współpracy, poza oczywistymi trudnościami logistycznymi, sama w sobie była wyzwaniem natury naukowej. Uzgadnianie wytycznych, konceptualizacja poszczególnych profili/tematów, recenzowanie konspektów oraz
gotowych tekstów odbywało się nie tylko drogą korespondencyjną, ale także w formie
rzeczywistych zebrań naukowych organizowanych w Centrum Studiów Latynoamerykańskich.
Wzbogaceniem materiału analitycznego jest obszerny dział kalendariów wydarzeń w poszczególnych krajach latynoamerykańskich. Został on opracowany przez specjalnie do tego celu powołany zespół, tworzony przez współpracowników Centrum Studiów Latynoamerykańskich oraz jego członków.
Publikacja projektu została wzbogacona o tom z wersjami wszystkich tekstów
(za wyjątkiem kalendariów) w języku hiszpańskim. Dzięki temu praca koordynowana
i częściowo zrealizowana przez członków zespołu Centrum Studiów Latynoamerykańskich UW będzie mogła zostać doceniona także przez zainteresowanych naukowców
z zagranicy.
Projekt z założenia miał się odróżniać od tradycyjnej formy publikacji zbiorowych. Chodziło o opracowanie nie serii artykułów naukowych, lecz zbioru pogłębionych opracowań zbliżonych w swojej formule i objętości do niewielkich monografii.
Cel ten został osiągnięty częściowo – w takiej formie nie zostały przedstawione wszystkie teksty, lecz ich większość.
Pomimo bardzo skrupulatnie, zwłaszcza na etapie konceptualizacji, realizowanej formule debaty naukowej pomiędzy autorami, trudno jest oczywiście oczekiwać,
w kontekście tak zróżnicowanej grupy naukowców, o przygotowanie tekstów według
wspólnego schematu. Różnorodność podejść jednak w niczym nie ujmuje wartości zebranych tekstów. Każdy autor przedstawił własną, oryginalną koncepcję ujęcia tematu.
Zróżnicowane proporcje pomiędzy sferą prezentacji, diagnozy i prognozy stanowią
z pewnością doskonały dowód na to, że współczesne zjawiska w Ameryce Łacińskiej są
niezwykle złożone, że wymykają się jakimkolwiek schematom, że, w końcu, inspirują
do formułowania podejść i wniosków wpisujących się w uniwersalny paradygmat naukowego poszukiwania i stawiania pytań, na które nie istnieją jednoznaczne odpowiedzi.
Jakkolwiek wszystkie zaprezentowane w tomie podejścia charakteryzuje autorska wizja znaczenia poszczególnych elementów badania naukowego to jednak, pomimo
rozpiętości tematycznej, końcowemu efektowi pracy można przypisać kilka łączących
je, lub, wypływających z nich, kategorii wspólnych. Po pierwsze pozwalają one na spoj-
82
Ameryka Łacińska, 2 (84) 2014, ss. 81-83
Prezentacja grantu „Ameryka Łacińska XXI wieku…”
NAUKA
rzenie na Amerykę Łacińska jako na zmieniającego się i ewoluującego aktywnego
uczestnika wspólnoty międzynarodowej. Jednak znaczenie regionu jest tutaj odtworzone nie tyle przez pryzmat porównania, konfrontacji czy wartościowania. Autorzy zgodnie rozumieją Amerykę Łacińską jako przestrzeń nie mieszczącą się w dość często nawet dzisiaj powielanej roli regionu komplementarnego względem reszty świata. Jednomyślną przesłanką wiodącą stało się odtworzenie jej współczesnego oblicza jako regionu względem reszty świata integralnego. Po drugie wszyscy autorzy zgodnie uznali za
wiążące założenie, że przemiany ostatnich lat, choć definiowane przede wszystkim jako
procesy polityczne i gospodarcze w pierwszym rzędzie, w rzeczywistości są nierozdzielne ze zjawiskami społeczno-kulturowymi. I choć ze względów oczywistych trudno
się doszukiwać w poszczególnych tekstach próby doprecyzowania formy tych powiązań, to jednak jako zbiór różnych podejść, dopełniają się one wzajemnie właśnie
w oparciu o komplementarność otwartych pól interpretacyjnych, jakie pozostawiają dla
pozostałych sfer zagadnień. Ameryka Łacińska jawi się w rezultacie, zgodnie z założeniami inicjatora projektu, nie tylko jako region kulturowy, ale także jako przestrzeń wyznaczająca oryginalne granice (bądź ich brak) we wszystkich wymiarach rzeczywistości. Ten dialogujący charakter prac, zarówno w ich płaszczyźnie przestrzennej jak i dyscyplinarnej, z pewnością może się stać obiektem naukowej polemiki i dyskusji. Autorzy
jednak nie dążyli do przedstawienia gotowej formuły latynoamerykańskiej współczesności. I jeśli zawarte w książce tezy staną się zaczątkiem naukowej wymiany argumentów to będzie to zgodne z intencją Andrzeja Dembicza, jako pomysłodawcy całego
przedsięwzięcia, który w swoim tekście pisze, że Ameryka Łacińska to:
zjawisko, struktura, tożsamość wielowymiarowa, przyjmując za punkt wyjścia fakty
i imponderabilia historyczne, z poszanowaniem wszystkich, najbardziej zróżnicowanych przesłanek, które miały wpływ zarówno wewnątrz kontynentu, jak i z zewnątrz na
kształtowanie się Ameryki Łacińskiej XXI wieku.
Mariusz MALINOWSKI*
*
Dr hab. Mariusz Malinowski – pracownik naukowy i dydaktyczny Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego.
Ameryka Łacińska, 2 (84) 2014, ss. 81-83
83