Zastosowanie technologii informatycznej w kształceniu na potrzeby

Marcin Kołacz
[email protected]
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Wydział Zamiejscowy w Bydgoszczy
Zastosowanie technologii informatycznej
w kształceniu na potrzeby społeczeństwa informacyjnego
Psychologowie nie poddają w wątpliwość faktu, że każdy człowiek rozwija się
w indywidualnym tempie, poprzez różne ścieżki rozwojowe, osiągając kompetencje
niezbędne mu do prawidłowego funkcjonowania w środowisku, w którym przebywa
[Zimbardo, Gerrig, 2009]. Tymczasem, obecny system kształcenia dzieci
i młodzieży stoi w sprzeczności z tym faktem, przez zamknięcie procesu kształcenia
w sztywnych ramach klasowych [Kruszewski, 2008]. Rozwiązanie takie, chociaż sprawia
mniej trudności organizacyjnych (ponieważ uczniowie w jednej klasie są przeważnie w tym
samym wieku), powoduje, że uczeń rozwijający się w sposób odmienny od założonego
w danej klasie, napotyka na dodatkowe trudności oraz presję ze strony otoczenia
(nauczycieli, uczniów, rodziców) na dostosowanie się do ogólnie przyjętych norm
[Kruszewski, 2007]. W efekcie, po ukończeniu cyklu edukacyjnego otrzymujemy uczniów
o ujednoliconych umiejętnościach.
W obecnym systemie kształcenia uczeń zdolny jest hamowany w rozwijaniu swoich
kompetencji oraz myślenia kreatywnego przez system klasowy, który wymaga od niego
ukończenia określonego wieku, zanim będzie miał możliwość poznawania kolejnych
umiejętności. Wszelkiego rodzaju koła zainteresowań, olimpiady itp. stanowią próbę
zmniejszenia tego negatywnego zjawiska, nie zawsze są one jednak dostępne, nie zawsze
mają postać atrakcyjną dla ucznia i nie zawsze są prowadzone poprawnie.
Mogłoby się wydawać, że stosowany system edukacyjny preferuje ucznia
przeciętnego, umożliwiając mu nabycie standardowych umiejętności. O ile jest w pełni
zrozumiała konieczność nabycia umiejętności podstawowych, takich jak czytanie, pisanie,
liczenie, o tyle wraz z rozwojem ucznia zaczynają się u niego pojawiać predyspozycje,
zainteresowania, a także trudności i problemy związane z różnymi dziedzinami wiedzy.
Najprościej rzecz ujmując, każdy uczeń jest inny i na jego „przeciętność” składa się
suma różnych umiejętności. Indywidualizacja procesu kształcenia w warunkach szkolnych
pozostaje, niestety, bardziej w sferze życzeniowej, niż w sferze praktycznej.
W klasie szkolnej słaby uczeń stale znajduje się pod presją dorównania wynikom
osiąganym przez pozostałą część klasy. Wielokrotnie jest on permanentnie uznawany za
słabego, nawet w dziedzinach, w których nie napotyka na większe trudności. W efekcie
uczeń taki zniechęca się do nauki, ponieważ szkoła jest dla niego miejscem wymagającym
sprostaniu zaleceniom przerastającym jego aktualne możliwości, przez co stawia się go
w niekorzystnej sytuacji w szkolnej grupie społecznej. Dlatego też nie dziwi, że taki uczeń
poszukuje alternatywnych grup społecznych, w których mógłby funkcjonować na zasadzie
partnerstwa lub też mieć w nich uprzywilejowaną pozycję.
11
Decydująca większość działań podejmowanych przez ucznia w trakcie pracy
w szkole ma charakter indywidualny. W procesie kształcenia wręcz kładzie się nacisk na
samodzielne wykonywanie zadań. Tymczasem w pracy zawodowej zdecydowanie dominuje
praca w zespole. W efekcie, po wielu latach nauki, absolwent kończący szkołę może nie
posiadać niezwykle istotnej umiejętności współpracy w grupie, ponieważ szkoła nie kładzie
nacisku na jej rozwijanie.
Z niedoborami w zakresie współpracy grupowej wiążą się również braki
w kształceniu umiejętności funkcjonowania w społeczeństwie. Szkoła nie uczy w sposób
zamierzony i zorganizowany, jak rozwiązywać problemy, wyznaczać sobie cele do
osiągnięcia, nawiązywać przyjaźnie i znajomości, działać wspólnie, aby zrealizować
wspólny cel, podtrzymywać znajomości, osiągać kompromis, łagodzić konflikty itp.
Co więcej, szkoła nawet nie definiuje takich zagadnień, które stanowią podstawę życia
codziennego.
Zakłada się, że funkcję wychowawczą powinna spełniać rodzina. Nader często
jednak jej nie spełnia, spełnia ją niewłaściwie lub w sposób niepełny. Aby przekazać wzorce
zachowań i postaw, trzeba je samemu posiadać i mieć możliwości ich przekazania.
Kształtowanie postaw wymaga czasu. W szkole nie przewiduje się czasu na ich
kształtowanie. Wyznaczanie na wychowawcę klasy nauczyciela, który naucza konkretnego
przedmiotu, automatycznie sprawia, że nie może on pełnić funkcji wychowawczych, właśnie
dlatego, że ucząc przedmiotu kontroluje i ocenia każdego ucznia. Powoduje to, że wiele
spraw związanych z wychowaniem nigdy do niego nie dotrze, ponieważ uczeń będzie w nim
widział osobę, która go ocenia, a nie pomaga w rozwiązywaniu nurtujących go problemów.
Technologia informatyczna umożliwia praktyczne wprowadzenie szeregu zmian,
które mogą spowodować wzrost efektywności procesu kształcenia i wychowania.
Pierwszym rozwiązaniem jest odejście od systemu klasowego, opartego na łączeniu
w grupę roboczą uczniów w zbliżonym wieku, co umożliwi uczniowi rozwój we własnym
tempie i osiągnięcie optymalnego poziomu opanowania kompetencji. Uczeń zdolny będzie
mógł szybciej się rozwijać i nie będzie ograniczony do zagadnień narzuconych odgórnie.
Uczeń przeciętny będzie mógł różnicować swoje umiejętności, przez co przestanie być
postrzegany jako „jeden z wielu”, co zwiększy jego poczucie własnej wartości. Uczeń słaby
będzie mógł osiągać umiejętności we własnym tempie, bez nadmiernej presji środowiska.
Grupy robocze będą miały charakter tymczasowy (skład osobowy grupy będzie ulegał
ciągłym zmianom, przez odchodzenie z nich uczniów, którzy przeszli na wyższy poziom
kompetencji i przychodzenie uczniów z niższego poziomu kompetencji), zatem grupa ta
nadal będzie motywowała uczniów do szybkiego opanowywania kompetencji.
Kolejny krok to wprowadzenie bloków kompetencyjnych z różnych dziedzin,
w których to blokach uczeń wykonuje projekty. Zamiast tradycyjnego podziału przedmiotów
uczeń będzie realizował projekty (niektóre samodzielnie, większość w zespole).
Za zrealizowanie projektu lub udział w jego realizacji, uczeń będzie otrzymywał punkty
z dziedziny określonej projektem. Projekty grupowe będą „warte” określoną liczbę punktów,
których podział będzie zależny od udziału ucznia w realizacji projektu. Punkty będą liczbami
rzeczywistymi, tzn. za zrealizowanie części projektu można otrzymać np. 0,325 punktu.
Jeden projekt może być wart różną liczbę punktów z różnych dziedzin.
12
Z rozwiązaniem tym wiąże się potrzeba wprowadzenia podziału bloków
kompetencyjnych na grupy tworzące sieć potencjalnych ścieżek rozwojowych ucznia.
Blok kompetencyjny stanowi zespół zagadnień dotyczących określonego fragmentu wiedzy.
Uczeń po realizacji bloku kompetencyjnego uzyskuje dostęp do kolejnych bloków
kompetencyjnych wyższego poziomu lub dostępne dla niego stają się nowe bloki
kompetencji. Uczeń może samodzielnie wybrać, jaki blok kompetencyjny będzie realizował,
tworząc w ten sposób indywidualną ścieżkę rozwojową. Wszystkie połączenia pomiędzy
wszystkimi blokami kompetencyjnymi tworzą sieć potencjalnych ścieżek rozwojowych
ucznia. Końcem ścieżki rozwojowej ucznia może być osiągnięcie poziomu kompetencji
wystarczającego do podjęcia zatrudnienia. Ścieżka rozwojowa nie musi się kończyć.
Zgodnie z koncepcją kształcenia ustawicznego można się uczyć przez całe życie.
Należy również ustalić grupy kompetencji węzłowych, których zdobycie umożliwia
uczniowi dostęp do kompetencji wyższego rzędu. Rozpoczęcie realizacji niektórych
bloków kompetencji będzie wymagało wcześniejszego ukończenia więcej niż jednego bloku
kompetencji. Bloki te nazywamy blokami kompetencji węzłowych. Poziomy wyższych
rzędów mogą się rozdzielać. Bloki kompetencji węzłowych są to te bloki kompetencji, które
uczeń musi zrealizować, żeby przemieścić się na swojej ścieżce rozwojowej. Kompetencje
węzłowe tworzą grupy, dzięki którym uczeń może decydować, jaką ścieżkę rozwojową
wybrać, aby osiągnąć określony cel.
Aby uniknąć pominięcia treści istotnych w procesie kształcenia i wychowania,
konieczne jest wprowadzenie bloków podstawowych. Bloki te stanowią początki ścieżki
rozwojowej ucznia, które jako jedyne nie wymagają uprzedniego ukończenia innych bloków
kompetencyjnych. Niektóre bloki podstawowe mogą być blokami wymagalnymi, tzn. takimi,
które uczeń musi rozpocząć (i powinien ukończyć). Do bloków wymagalnych będą należały
m.in. bloki zagadnień społecznych pierwszego poziomu.
Zagadnienia o tematyce społecznej powinny korzystać zarówno z rozwiązań
sieciowych (Internet), jak i bazować na komunikacji interpersonalnej. Wiąże się to
z wprowadzeniem bloku zagadnień społecznych. Bloki te będą poświęcone nauce
funkcjonowania w grupie społecznej, rozwiązywania problemów życia codziennego,
nawiązywania i utrzymywania relacji interpersonalnych itp.
Podstawowe rozwiązanie intensywnie korzystające z technologii sieciowych to
wprowadzenie pracy zespołowej. Większość projektów będzie realizowana w grupach
roboczych, kierowanych przez nauczyciela. Każdy członek grupy roboczej (uczeń) będzie
odpowiedzialny za część projektu. Podział zadań w grupie będzie dokonywany
samodzielnie przez uczniów lub czasami przez nauczyciela. Liczebność grup nie powinna
przekraczać 15 osób. W przypadku projektów wymagających większej liczby uczestników
powinna być nawiązywana dodatkowa współpraca pomiędzy grupami – również za
pośrednictwem Internetu z grupami z innych krajów.
Przedstawiona powyżej organizacja treści kształcenia umożliwia wprowadzenie
możliwości swobodnego przemieszczania się ucznia po ścieżkach rozwojowych. Uczeń
może ukierunkować swój rozwój na konkretne zagadnienia (np. techniczne), nie rozwijając
przy tym innych zagadnień (np. artystycznych). Oznacza to, że może w tym samym czasie
(w tym samym wieku) znajdować się na niskim poziomie z jednej dziedziny (np. muzyki),
13
a na wysokim z innej (np. informatyki). Ponadto, gdy uczeń skompletuje liczbę punktów
niezbędną do ukończenia bloku kompetencyjnego opuszcza projekt realizowany aktualnie
w ramach tego bloku i przechodzi do grupy realizującej kolejny blok (blok, który sam
wybiera).
Ocena rozwoju ucznia będzie możliwa przez wprowadzenie systemu oceny
postępów ucznia poprzez osiąganie kompetencji węzłowych. Gromadząc punkty
z określonych dziedzin, uczeń kompletuje kompetencje węzłowe, które umożliwiając mu
dalszy rozwój, wyznaczają aktualny poziom jego kompetencji. Osiągnięcie kompetencji
węzłowych, wymaganych do podjęcia pracy na określonym stanowisku, jest równoznaczne
ze zdobyciem wykształcenia wymaganego do podjęcia tej pracy. Aktualny poziom
kompetencji węzłowych jest wyznacznikiem wiedzy i umiejętności ucznia, przy czym na
wyższych poziomach kompetencji zaciera się granica uczeń/nauczyciel, ponieważ
kształceniu może podlegać osoba dorosła, która w pewnych kompetencjach może być
nauczycielem, a w innych uczniem. Poziom kompetencji węzłowych jest odpowiednikiem
świadectwa. Poziom ten może nie tylko wzrastać, lecz również spadać. Jeżeli uczeń nie
radzi sobie w bloku kompetencyjnym, który rozpoczął (np. dlatego, że kompetencje węzłowe
ukończył kilka lat wcześniej i część umiejętności uległa zapomnieniu), to prowadzący projekt
może odesłać ucznia na ponowne skompletowanie kompetencji węzłowych (tym samym
obniżając jego aktualny poziom kompetencji w tym zakresie). W przypadku podjęcia
zatrudnienia, osobą odsyłającą na ponowne skompletowanie kompetencji węzłowych może
być pracodawca, przy czym decyzja ta nie będzie wtedy ostateczna.
Każdy uczeń powinien posiadać zapis opanowanych przez niego kompetencji oraz
sposobu ich osiągnięcia (dokumentacja w formie elektronicznej). Oznacza to, że wszystkie
działania podejmowane przez ucznia w ramach realizowanych przez niego projektów
powinny pozostawiać ślad. Gdy uczeń pracuje z komputerem, powinien to być ciągły zapis
jego pracy.
Prezentowane rozwiązanie będzie wymagało integracji systemu kształcenia
od poziomu przedszkolnego, poprzez szkołę podstawową do obecnego poziomu
szkolnictwa wyższego i powinno być ściśle powiązane z rynkiem pracy.
Zwiększenie mobilności ucznia może być realizowane nie tylko za pośrednictwem
łączy teleinformatycznych i pracy zdalnej, ale również przez wprowadzenie wymiany
uczniów, jako standardowego rozwiązania. Raz w roku każdy uczeń wyjeżdżałby do szkoły
w innym rejonie, w celu zrealizowania w niej części projektów. Wyjazd ten powinien być
nie krótszy niż 2 tygodnie i nie dłuższy niż 2 miesiące. Ewentualnie mogą być to dwa
wyjazdy, każdy nie krótszy niż 2 tygodnie i łącznie nie dłuższe niż 2 miesiące. Wyżywienie
i noclegi powinny być zapewnione w internacie i stołówce będących częścią szkoły.
Istniejące środki techniczne zapewniają sprawniejsze administrowanie szkołą, dzięki
czemu możliwe staje się usunięcie ograniczenia dostępu do szkoły przez uczniów. Uczeń
powinien samodzielnie (uczeń starszy) lub z pomocą nauczyciela (uczeń młodszy) ustalać
plan swoich zajęć. Szkoła powinna funkcjonować przez całą dobę (np. w celu
przeprowadzenia obserwacji astronomicznych) oraz zapewniać na ten czas wyżywienie
osobom do niej zapisanym, a także nocleg osobom spoza rejonu, które aktualnie do niej
14
uczęszczają. W szkole powinny znajdować się dodatkowe pomieszczenia umożliwiające
odpoczynek, pracę indywidualną oraz aktywny wypoczynek (ogród, basen itp.).
Nasycenie szkoły nowoczesnymi środkami technicznymi umożliwi przekształcenie jej
w Centrum Rozwoju Ucznia, dzięki czemu nastąpi zmiana nastawienia roli szkoły
z miejsca, w którym się uczy i ocenia postępy w nauce, na miejsce, w którym spędza się
czas i rozwija zgodnie ze swoimi predyspozycjami. W szkole nie powinno przewidywać się
osobnych „klas integracyjnych”. Osoby niepełnosprawne, które nie wymagają kształcenia
indywidualnego, powinny mieć zapewniony identyczny dostęp do nauki, jak osoby w pełni
sprawne. Cały teren szkolny powinien znajdować się pod ciągłym nadzorem kamer, w celu
bezstronnego rozstrzygania sytuacji konfliktowych.
Ocena skuteczności i przydatności stosowanych metod odbywałaby się na
podstawie materiałów zebranych w czasie realizacji nauki. W skład tych materiałów
będą wchodziły zarówno materiały indywidualne uczniów (ich dzienniki kompetencji,
w których zapisane będą wszystkie informacje dotyczące sposobów osiągania przez nich
tych kompetencji), jak również nagrania wideo z kamer szkolnych, rejestrujących przebieg
prac nad projektami, a także zachowania uczniów w czasie nie związanym z realizacją
projektów (ocena postaw i zachowań). W celu zapewnienia uczniom zrównoważonego
rozwoju, jako przeciwwagę środków technicznych należałoby zastosować praktyczną
edukację ekologiczną, związaną z bezpośrednim kontaktem ze światem przyrody na terenie
szkoły oraz jej najbliższego otoczenia.
Bibliografia
Kruszewski K.: Sztuka Nauczania. Czynności Nauczyciela. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007
Kruszewski K.: Sztuka Nauczania. Szkoła. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Zimbardo P. G., Gerrig R. J.: Psychologia i życie. Wydanie nowe. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2009
15