docGospodarka rynkowa
download 
Reklamacja Transkrypt
Gospodarka rynkowa
Gospodarka rynkowa Człowiek-istota gospodarująca Potrzeby ekonomiczne w życiu człowieka Potrzeby człowieka związane z posiadaniem dóbr lub konsumpcją usług są nieograniczone, ale możliwości zaspokojenia ich mogą rodzić problem. Przyczyny mogą być różne, w skali państwa na przykład wyczerpanie się surowców naturalnych. Takie zjawisko zwane jest rzadkością dóbr. Jednocześnie jest ono stymulujące dla rozwoju gospodarki i cywilizacji. Chcąc zaspokoić potrzeby, jednostka podejmuje działania konieczne do osiągnięcia danego celu - działalność gospodarczą. Gospodarstwo domowe Gospodarstwo domowe może stanowić jedna osoba lub zespół osób, które razem zamieszkują i wspólnie się utrzymują, najczęściej stanowiąc rodzinę. Z gospodarczego punktu widzenia celem działalności gospodarstwa domowego jest zaspokojenie potrzeb domowników i zagwarantowanie ich możliwie najlepszych warunków bytu. Do realizacji tych celów wykorzystuje się zasoby gospodarstw domowych, takie jak: dobra trwałe, (np. mieszkanie), media (np. energia, gaz, woda) produkty, kapitał, zasoby ludzkie, informacje. Czym są podmioty gospodarcze? Podmiot gospodarczy to osoba fizyczna, grupa osób lub osoba prawna prowadząca działalność gospodarczą. Podmiotami gospodarczymi są przedsiębiorstwa, banki, giełdy, państwo, a także gospodarstwa domowe. Powiązania między podmiotami gospodarczymi Jak gospodarować pieniędzmi? Podstawą zarządzania pieniędzmi jest sporządzenie budżetu, czyli zestawienia wszystkich dochodów i wydatków w określonym czasie (np. w danym miesiącu). Dochody powinny pokrywać wydatki. Jeśli dochody są wyższe niż wydatki, mamy nadwyżkę budżetową. Możemy ją zaoszczędzić z myślą o przyszłych wydatkach. Możemy też zainwestować, czyli przeznaczyć na nabycie dóbr, które w przyszłości przyniosą zyski lub ulokować w banku. Należy natomiast unikać deficytu budżetowego, czyli sytuacji, gdy wydatki są wyższe niż dochody. Jak gospodarować pieniędzmi? Należy zapisywać wszystkie wydatki. Na podstawie zapisków można stwierdzić, na czym można zaoszczędzić, a także wyeliminować przypadkowe wydatki. Każdą decyzję o zakupie jakiejś rzeczy trzeba przemyśleć. Należy unikać zakupów przypadkowych. Warto poszukać tańszych źródeł zakupów i odpowiednio je zorganizować (np. produkty trwałe można kupować co jakiś czas w większych ilościach w hurtowni). Jak gospodarować pieniędzmi? Prawa konsumentów Gospodarstwa domowe są podmiotami gospodarczymi, których jedną z podstawowych funkcji jest konsumpcja, a więc nabywanie dóbr i usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwa. Jednak przedsiębiorstwa, będąc podmiotami silniejszymi, mogą podejmować działania niekorzystne dla konsumentów. Dlatego konieczna jest ochrona praw konsumenckich. Podstawowe prawa konsumentów to między innymi: Prawa konsumentów prawo wyboru towarów i usług o jakości odpowiadającej cenom prawo do zwrotu wadliwego towaru prawo dostępu do rzetelnej informacji o produktach prawo do ochrony przed produktami i usługami niebezpiecznymi dla zdrowia i życia prawo do edukacji konsumenckiej prawo do wyrażania opinii o polityce konsumenckiej państwa oraz działaniach producentów i handlowców. Ochrona praw konsumenta Wiele instytucji i organizacji chroni prawa konsumentów. Rzecznik konsumentów to urząd funkcjonujący w każdym powiecie lub dużym mieście. Rzecznicy zajmują się sprawami indywidualny mi, między innymi udzielają konsumentom porad prawnych i pomagają w sporach z producentami. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta realizuje rządową politykę ochrony konsumentów i podejmuje działania w przypadku naruszenia zbiorowych interesów konsumentów (np. stosowanie w umowach zawieranych z wszystkimi klientami niedozwolonych zapisów). Federacja Konsumentów jest organizacją pozarządową, która udziela bezpłatnych porad i pomocy indywidualnym konsumentom. Organizacja ma blisko 50 oddziałów terenowych w całej Polsce. Pieniądz i jego historia Co to jest pieniądz? Pieniądz to powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług oraz miernik ich wartości. Historia pieniądza W społeczeństwach pierwotnych ludzie wytwarzali różne dobra i wymieniali towar za towar. Handel wymienny nazywa się barterem. Powoli wyodrębniały się towary uniwersalne, zwane płacidłami, które można było wymienić na każdy towar. W różnych częściach świata występowały różne towary uniwersalne, na przykład w starożytnym Rzymie bydło, u Słowian skóry, płótno, sól, w okupowanych Niemczech papierosy. Historia pieniądza Pierwsze pieniądze pojawiły się w połowie III tysiąclecia p.n.e. w starożytnym Egipcie. Zaczęto ich tam używać w formie metalowych sztabek, które w razie potrzeby cięto na mniejsze części. Pierwsze okrągłe monety pojawiły się w VII wieku p.n.e. w Azji Mniejszej. Wyrażenie „bicie monety" jest związane z Grekami, którzy wybijali młotem stemple na miedzianych lub srebrnych blachach (z jednej strony był wizerunek władcy, z drugiej wartość monety). W IX wieku w Chinach pojawił się pieniądz papierowy. W XVII wieku zaczął być używany w Europie. Historia pieniądza Rodzaje pieniądza Pieniądz kruszcowy - początkowo był wykonywany z łatwoobrabialnych metali szlachetnych, takich jak złoto, srebro i miedź, a jego wartość odpowiadała wartości zawartego w nim kruszcu. Potem były to banknoty, które w każdej chwili można było wymienić na kruszec. Ilość tego pieniądza była ograniczona ze względu na uzależnienie od zapasów złota w państwie i wydobycia tego surowca. Gospodarka rozwijała się i potrzebowała większej ilości pieniędzy. Brak pieniądza hamował wymianę i produkcję towarów Rodzaje pieniądza Pieniądz symboliczny - środek płatniczy, którego wartość i siła nabywcza jest znacznie wyższa niż wartość materiału, z jakiego został wytworzony, lub koszt wytworzenia, np. współczesne monety czy banknoty. Rodzaje pieniądza Pieniądze bezgotówkowe są odpowiednikami monet lub banknotów. Do niedawna dosyć popularne były czeki (posiadacz czeku nie nosi ze sobą pieniędzy, ale w razie konieczności realizował czek w banku). Obecnie płatności bezgotówkowe są realizowane za pomocą rachunków bankowych Rodzaje pieniądza Pieniądz elektroniczny - najczęściej jest to plastikowa karta z zapisem elektromagnetycznym. Cechy pieniądza Pewny - można za niego kupić określone dobra i usługi. Podzielny - jest podzielony na mniejsze jednostki, co daje możliwość dokonywania różnych transakcji. Wygodny w użyciu - jest łatwy do przenoszenia i przechowywania, nie zajmuje dużo miejsca. Trudny do sfałszowania - posiada zabezpieczenia (np. znaki wodne, hologramy i in.), które utrudniają sfałszowanie pieniędzy. Funkcje pieniądza Miernik wartości - na podstawie ceny porównuje się wartość towarów i usług. Środek wymiany kupując towar lub usługę, płacimy za niego pieniądzem. Środek płatniczy - dzięki pieniądzom realizuje się zobowiązania finansowe, np. płaci się podatki. Środek tezauryzacji (gromadzenia oszczędności) – oszczędzanie pieniędzy. Wspólna waluta - euro l stycznia 1999 roku w strefie euro wprowadzono wspólną walutę - euro. W formie gotówki zastosowano euro od 1 stycznia 2002 roku. Do strefy euro należy l 7 państw: Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Portugalia, Włochy, Słowacja i Słowenia. Wspólna waluta jest łącznikiem potwierdzającym integrację nie tylko gospodarczą, ale i polityczną. Banknoty i monety euro. Banknoty mają jednakowy wygląd we wszystkich krajach. Monety euro mają taką samą wielkość, są zrobione z tego samego materiału, mają takie same awersy (strony przednie), natomiast różnią się rewersami (stronami odwrotnymi). Inflacja i deflacja Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen towarów i usług w gospodarce. Powoduje ona spadek wartości pieniądza. Przyczyną inflacji mogą być: - zwiększona ilość pieniędzy na rynku, nadmierny popyt (inflacja popytowa); - zwiększone koszty czynników produkcji, na przykład wzrost płac (inflacja kosztowa). Inflacja i deflacja Inflację mierzy się, obliczając roczną stopę inflacji, czyli określając procentowy wzrost podstawowych cen detalicznych w ciągu roku. Niska inflacja (w granicach 2%) jest uważana za naturalny efekt funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej. Największym problemem jest hiperinflacja (bardzo wysoka inflacja powyżej 100% w skali roku). Inflacja i deflacja Deflacja - przejawia się stałym spadkiem cen (Jest to zjawisko odwrotne do inflacji). Z ekonomicznego punktu widzenia deflacja jest także niekorzystna dla gospodarki. Występuje w sytuacji, gdy podaż znacząco przewyższa popyt. Przedsiębiorstwa nie mogą sprzedać tego, co wyprodukowały, po cenach zapewniających im zysk lub chociaż pokrycie poniesionych kosztów. Inflacja i deflacja Gospodarka rynkowa i jej mechanizmy Czym jest gospodarka? Gospodarka jest to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie, kraju lub na całym świecie, która polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. W gospodarce można wyróżnić trzy typy aktywności: • produkcyjną (przemysł i rolnictwo); • handlową; • usługową (świadczenia na rzecz innych ludzi). Czym jest gospodarka rynkowa? Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której podstawowym regulatorem procesów gospodarczych jest rynek, czyli ogół transakcji kupna i sprzedaży zawieranych w określonym czasie na określonym obszarze. Cechy gospodarki rynkowej Poszanowanie własności prywatnej Ograniczona rola rządu • Własność prywatna jest dominującą formą własności, a jej nienaruszalność jest zagwarantowana przez prawo. • Rola rządu ogranicza się przede wszystkim do ochrony własności prywatnej i ustalania prawnych ram prowadzenia działalności gospodarczej. Wolna konkurencja • Panuje swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, a przedsiębiorstwa konkurują ze sobą. Nastawienie na zysk • Celem prowadzenia działalności gospodarczej jest osiągnięcie zysku, czyli nadwyżki dochodów nad kosztami. Mechanizm rynkowy to zależności zachodzące między popytem i podażą, które prowadzą do wyceny towaru i zrównoważenia popytu i podaży. Prawo popytu i podaży Prawo popytu mówi, że wielkość zapotrzebowania na dane dobro zmniejsza się, gdy cena tego dobra rośnie Prawo podaży mówi, że ilość oferowana danego dobra rośnie, kiedy jego cena wzrasta. Co wpływa na wielkość popytu? Obniżki cen i promocje są powszechnie wykorzystywanym i skutecznym sposobem zwiększania popytu na towary. • cena danego towaru • dochody klientów (jeżeli mamy więcej pieniędzy, możemy jednocześnie więcej kupić) • reklama stosowana przez producentów (czasami kierujemy się tym, co przedstawiono w reklamie, a nie naszymi faktycznymi potrzebami) • gusty, przyzwyczajenia i potrzeby konsumentów • czynniki demograficzne (liczba ludności, struktura wiekowa ludności, poziom wykształcenia) • warunki naturalne (np. pory roku, warunki geograficzne) Co wpływa na wielkość podaży? Automatyzacja produkcji i zastosowanie nowoczesnych technologii znacznie j zwiększają wydajność produkcji, a w konsekwencji przyczyniają się do obniżki cen produktów. • cena danego towaru (ilości pieniędzy, które producent otrzymuje za jego sprzedaż) • koszty produkcji (płac, opłat za energię elektryczną, czynszu, kosztu urządzeń i surowców, kosztu zaciągniętych kredytów) • możliwości techniczne zwiększenia produkcji w krótkim czasie • technologia (im bardziej innowacyjna, tym podaż może być większa) • liczba producentów na rynku oraz ich zdolności wytwórcze Czym jest konkurencja? Konkurencja to współzawodnictwo między podmiotami działającymi na rynku poprzez przedstawianie korzystniejszej od innych podmiotów oferty w celu realizacji swoich interesów. Konkurencja jest podstawą funkcjonowania gospodarki rynkowej. Metody konkurencji poprawa jakości produktów obniżki cen poprawa wizerunku firmy promocja i reklama konkurencja nazwą i marką Budżet państwa Czym jest budżet państwa? Budżet państwa jest to plan finansowy państwa, zawierający zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków państwa na okres jednego roku, uchwalony w formie ustawy budżetowej. Zasady budżetowania Zasada rocznego budżetowania - jest to zestawienie dochodów i wydatków na rok. Zasada kompletności – w budżecie muszą się znaleźć wszystkie dochody i wydatki państwa. Zasada jedności - w państwie istnieje tylko jeden budżet, do niego wpływają wszystkie dochody i z niego są finansowane wszystkie wydatki. Zasada jawności - żadne wydatki nie powinny być utajniane, ustawa budżetowa jest publikowana w Dzienniku Ustaw i w internecie. Zasada równowagi budżetowej - dochody powinny pokrywać wydatki; w przypadku gdy wydatki przekraczają dochody, musi być wskazane źródło sfinansowania deficytu. Zasada powszechności - państwo nie powinno wydawać pieniędzy, których nie przewidziano w ustawie budżetowej Budżet państwa Dochody • • • • • • • • podatki • opłaty celne i administracyjne dochody z prywatyzacji pożyczki zaciągnięte przez • państwo w kraju i za granicą dochody instytucji • państwowych dywidendy* z przedsiębiorstw • państwowych • wpłaty z zysku NBP wpłaty z Unii Europejskiej. Wydatki utrzymanie instytucji państwowych (wojska, policji, administracji, sądów itp.), utrzymanie oświaty, służby zdrowia, placówek kulturalnych, spłata długu publicznego krajowego i zagranicznego, inwestycje publiczne, składka na rzecz organizacji międzynarodowych np. Unii Europejskiej. Budżet państwa Źródła dochodów polskiego budżetu Źródła wydatków polskiego budżetu Dywidenda - część zysku firmy dzielona między akcjonariuszy z tytułu posiadania przez nich akcji. Podatki i ich funkcje Czym są podatki? Podatki to przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne nałożone przez państwo lub organ samorządu lokalnego na podatnika, którym może być osoba fizyczna lub prawna, jak przedsiębiorstwo. Funkcje podatków • Funkcja fiskalna - dostarczają państwu dochodów, które są potrzebne na pokrycie wydatków. • Funkcja niefiskalna - poprzez odpowiedni podział podatków można osiągnąć określone cele gospodarcze i społeczne Podatki w Polsce Pośrednie Bezpośrednie płacone w cenie kupowanego Płacone przez podatnika towaru, na przykład: z określonego tytułu, na przykład: • podatek od towarów i usług (VAT) • podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) • podatek akcyzowy (akcyza) • podatek od gier hazardowych • podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) • podatek od nieruchomości • podatek od spadków i darowizn Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) • Jest to podatek bezpośredni od dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne. • Podstawę opodatkowania stanowi dochód, czyli różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania. • W Polsce PIT ma charakter progresywny, to znaczy im wyższe dochody osiąga podatnik, tym wyższe płaci podatki. Obecnie mamy dwie stawki podatkowe: 18% i 32%. Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) • Jest to podatek bezpośredni od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstwa, spółki, spółdzielnie, stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą itp.). • Stawka podatku nie zależy od wysokości dochodu i jest jednakowa dla wszystkich (19%). Podatek od towarów i usług (VAT) Jest podatkiem pośrednim. Płacą go wszyscy nabywcy towarów i usług. VAT jest pobierany na każdym etapie produkcji i dystrybucji towaru. Podstawowa stawka VAT wynosi 23% (2011 r.). Dla niektórych towarów przewidziano obniżoną stawkę: 8% na niektóre usługi, 5% na książki i żywność. Podatek akcyzowy • Jest podatkiem pośrednim pobieranym przede wszystkim od towarów luksusowych, wyrobów alkoholowych, tytoniowych i paliw. • Wysokość podatku akcyzowego może sięgnąć nawet 95% ceny sprzedaży. Jest to ustalane przez ministra finansów. Banki Czym jest bank? Bank to przedsiębiorstwo, które przyjmuje lokaty* (depozyty), udziela kredytów* (pożyczki), a także wykonuje inne czynności, takie jak kreowanie pieniędzy elektronicznych, przeprowadzanie operacji na rachunkach klientów itp. • Lokata - suma pieniędzy pożyczona bankowi, który płaci jej właścicielowi wynagrodzenie w postaci odsetek. • Kredyt - przekazanie przez bank kredytobiorcy określonej kwoty. Kredytobiorca zobowiązuje się ją zwrócić w określonym czasie wraz z odsetkami. Typy banków Bank centralny Bank centralny to instytucja państwowa, której celem jest wspieranie polityki gospodarczej rządu, prowadzenie polityki pieniężnej (dbałość o wartość pieniądza) i walka z inflacją. Do zadań banków centralnych należy: • emisja banknotów; • kontrola podaży pieniądza na rynku; • obsługa budżetu państwa; • udzielanie kredytów innym bankom. Banki komercyjne Banki komercyjne to pośrednicy finansowi, którzy otrzymali od państwa zezwolenie na prowadzenie działalności polegającej na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów. Bank inwestycyjny Bank inwestycyjny to instytucja finansowa lokująca kapitały w papierach wartościowych, udzielająca długoterminowych kredytów, organizująca finansowanie większych przedsięwzięć, spełniająca funkcję domu emisyjnego Czym jest system bankowy? System bankowy to wszystkie banki działające na terenie kraju (bank centralny, banki komercyjne, inwestycyjne itd.), a także ogół norm regulujących ich działalność System bankowy w Polsce Polski system bankowy ma charakter dwuszczeblowy. Jest tworzony przez bank centralny, którym jest Narodowy Bank Polski (NBP) wraz z jego instytucjami pomocowymi, oraz banki komercyjne. Siedziba NBP w Warszawie System bankowy w Polsce Organem NBP jest Rada Polityki Pieniężnej, która między innymi decyduje o wysokości stóp procentowych* • Stopa procentowa - wyrażony w procentach koszt uzyskania kredytu. System bankowy w Polsce Banki komercyjne, ze względu na strukturę własnościową, można podzielić na banki państwowe, banki spółdzielcze (prowadzące działalność przede wszystkim w interesie swoich członków) i banki w formie spółek akcyjnych. Giełdo papierów wartościowych Czym są papiery wartościowe? Papiery wartościowe to dokumenty, które potwierdzają określone prawa majątkowe ich właścicieli. Realizacja tych praw jest możliwa tylko na podstawie okazania papierów wartościowych lub ich zwrotu odpowiednim instytucjom finansowym. Najważniejsze rodzaje papierów wartościowych to akcje i obligacje Akcje i obligacje Akcje - papiery wartościowe świadczące o tym, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa. Współwłasność jest proporcjonalna do liczby posiadanych akcji danego przedsiębiorstwa. Akcje emituje przedsiębiorstwo zwane spółką akcyjną (tworzy się ją po to, aby zgromadzić potrzebne środki finansowe, np. na inwestycje). Posiadanie akcji daje między innymi prawo do dywidendy i prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy*. • Walne zgromadzenie akcjonariuszy - najwyższy organ spółki akcyjnej, zasiadają w nim akcjonariusze, między innymi kontroluje działalność zarządu. Akcje i obligacje Obligacje — papiery wartościowe o z góry określonym stałym oprocentowaniu, które potwierdzają, że ich nabywca udzielił kredytu instytucji emitującej je. Posiadacz obligacji ma prawo do uzyskania w określonym terminie sumy, za którą je nabył, oraz odsetek za udzielenie pożyczki. Emitować obligacje mogą rząd (obligacje skarbowe), władze lokalne (obligacje komunalne) oraz przedsiębiorstwa (obligacje przedsiębiorstwa). Giełda papierów wartościowych • Giełda to miejsce, gdzie spotykają się sprzedający, kupujący i pośrednicy w celu dokonywania operacji kupna-sprzedaży. • Na giełdzie papierów wartościowych dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych. • Na giełdach inwestują zarówno inwestorzy indywidualni, jak i instytucjonalni (banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe). Giełda papierów wartościowych Inwestowanie na giełdzie wiąże się z ryzykiem, czyli prawdopodobieństwem nieosiągnięcia przewidywanych zysków lub poniesienia strat. Poziom ryzyka zależy od rodzajów instrumentów finansowych, w jakie inwestujemy. Inwestycja w akcje stwarza możliwość osiągnięcia dużych zysków, ale i poniesienia dużych strat. Inwestycja w obligacje zapewnia mniejsze zyski, jednak i ryzyko poniesienia strat jest dużo mniejsze. Giełda papierów wartościowych Giełda odgrywa bardzo ważną rolę w gospodarce. Jest sposobem na pozyskanie kapitału przez przedsiębiorstwa (poprzez sprzedaż akcji), umożliwia inwestowanie (poprzez zakup papierów wartościowych), jest także „barometrem gospodarki" - koniunktura* na giełdzie z wyprzedzeniem wskazuje zmiany w koniunkturze gospodarki. • Koniunktura - stan gospodarki (dobra koniunktura – gospodarka się rozwija, kiepska/brak koniunktury – gospodarka się nie rozwija) Giełda papierów wartościowych Wskaźnikami, które pokazują zmiany cen akcji na giełdzie, są indeksy giełdowe. Są one obliczane na podstawie wyceny akcji pewnej grupy spółek giełdowych. Giełda papierów wartościowych Zmiany cen na giełdzie opisują dwa pojęcia - hossa i bessa. Z hossą mamy do czynienia, gdy wartości indeksów rosną, natomiast z bessą, gdy spadają. Giełda papierów wartościowych Na giełdzie obowiązuje prawo giełdowe, na podstawie którego każdy kupujący i sprzedający ma równy i sprawiedliwy dostęp do informacji oraz gwarancję bezpiecznego obrotu papierami wartościowymi Giełda papierów wartościowych Przyjmowaniem zleceń kupna/sprzedaży i przekazywaniem ich na giełdę zajmują się maklerzy i biura maklerskie. Giełda papierów wartościowych Największą giełdą na świecie jest giełda w Nowym Jorku, na której notuje się kilka tysięcy spółek. Ma ona również najbardziej liczący się indeks giełdowy Dow Jones Industrial Average, który określa się na podstawie 30 największych spółek tej giełdy. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonuje od 1991 roku. 16 kwietnia 1991 roku odbyła się pierwsza sesja giełdowa z udziałem 7 domów maklerskich, na której notowano akcje 5 spółek. Wpłynęło wtedy 112 zleceń kupna i sprzedaży, a łączny obrót giełdowy wyniósł 2 tyś. USD* • obecnie obroty sięgają kilkuset milionów dolarów na jednej sesji Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Obecnie na GPW jest notowanych ponad 300 spółek, których notowania składają się na Warszawski Indeks Giełdowy (WIG). Drugim ważnym indeksem GPW jest WIG20, obejmujący 20 największych spółek notowanych na giełdzie. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie W latach 1991-2010 wystąpiło kilka okresów hossy i bessy. Pierwsza bessa rozpoczęła się w 1994 roku. W ciągu dziesięciu miesięcy WIG stracił około 80%. Druga bessa przypadła na la ta 2000-2002, a trzecia na lata 2007-2009. Czym są fundusze inwestycyjne? Fundusze inwestycyjne to instytucje, które lokują powierzone im środki w instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje). Funduszami zarządzają Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, spółki akcyjne, których właścicielami są najczęściej duże banki czy firmy ubezpieczeniowe. Czym są fundusze inwestycyjne? Pieniądze wpłacane przez inwestorów są przeliczane na tak zwane jednostki uczestnictwa w funduszu. Codziennie dokonywana jest wycena jednostek uczestnictwa. Ich posiadacz może w każdej chwili zażądać odkupienia ich przez fundusz po aktualnej cenie. Rodzaje funduszy inwestycyjnych • Fundusze akcji - większość środków (ponad 60%) inwestują w akcje. Są bardzo ryzykowne - w czasie hossy przynoszą duże zyski, a podczas bessy duże straty. • Fundusze zrównoważone - w akcje inwestują zwykle 4060% środków, a ich pozostałą część w obligacje i bony skarbowe*. Bon skarbowy - krótkoterminowy, niskooprocentowany i bezpieczny papier wartościowy wyemitowany przez Skarb Państwa. • Fundusze stabilnego wzrostu - inwestują głównie w obligacje i bony skarbowe, natomiast w akcje lokują zwykle niewielką część środków (nie więcej niż 30%). • Fundusze papierów dłużnych - inwestują przede wszystkim w obligacje skarbowe i komunalne. Nie inwestują w akcje. • Fundusze pieniężne - inwestują w krótkoterminowe papiery wartościowe, na przykład bony skarbowe, roczne obligacje Fundusze inwestycyjne Gospodarka narodowa Czym jest gospodarka narodowa? Gospodarka narodowa to ogół zasobów oraz działalności gospodarczej prowadzonej na obszarze danego kraju. W gospodarce zwykle wyróżnia się trzy sektory. Usługi - świadczenia osób fizycznych i prawnych na rzecz innych osób, niepolegające na wytwarzaniu dóbr materialnych, między innymi: transport, handel, ochrona zdrowia, oświata, administracja, bankowość. Mierniki gospodarki narodowej Cykle koniunkturalne w gospodarce W gospodarkach rynkowych występują cykle koniunkturalne powtarzające się naprzemiennie okresy przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego. Wahaniom tym nie można zapobiec, jednak rządy państw mogą podejmować działania, które ograniczą ich skalę. Najczęściej wyróżnia się dwie fazy cyklu: fazę recesji i fazę wzrostu. Cykle koniunkturalne w gospodarce Recesja gospodarcza to faza niskiej aktywności gospodarczej. Charakteryzuje się spadkiem produkcji, inwestycji, konsumpcji ł zatrudnienia. Jeżeli proces recesji gospodarczej nie zostanie zahamowany, może się ona przerodzić w kryzys gospodarczy. Wzrost gospodarczy to faza charakteryzująca się wzrostem produkcji, inwestycji, konsumpcji i zatrudnienia. Miernikiem wzrostu gospodarczego jest poziom i tempo wzrostu PKB per capita Wymiana międzynarodowa Wymiana międzynarodowa to przepływ dóbr między gospodarkami narodowymi. Następuje ona w kilku obszarach Czym jest handel zagraniczny? Handel zagraniczny to wymiana towarów i usług z partnerami z innych państw. Główną przyczyną istnienia handlu zagranicznego są różnice między państwami w wyposażeniu w czynniki produkcji (np. surowce) i w kosztach wytwarzania różnych towarów. Kraj dostarcza zagranicy towary, które wytwarza tanio, a sprowadza te, których produkcja jest tańsza za granicą lub których nie jest w stanie sam wyprodukować. Kolejną ważną przyczyną są zróżnicowane potrzeby konsumentów - nie wszystkie potrzeby są w stanie zaspokoić krajowi producenci. Czym jest handel zagraniczny? Handel zagraniczny może mieć kilka form. Najważniejsze z nich to: • eksport - wywóz za granicę towarów i usług wytworzonych w kraju; • import - przywóz do kraju towarów i usług wytworzonych za granicą. Handel zagraniczny Polski Handel zagraniczny Polski Przepływ kapitału Przepływ kapitału to wszystkie odnotowane w bilansie płatniczym ruchy kapitału przez granice. W tak rozumianym przepływie kapitału udział biorą różne podmioty gospodarcze, między innymi przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i banki. Istnieje kilka form przepływu kapitału: • lokaty na rynku walutowym - lokowanie kapitału w formie lokat krótkoterminowych lub w niektóre papiery wartościowe; • kredyty - oprócz tradycyjnych kredytów, jakie można uzyskać w zagranicznych bankach, są jeszcze na przykład kredyty udzielane przez eksporterów importerom na zakup towaru; • inwestycje - możemy mówić o dwóch rodzajach inwestycji. Inwestycje portfelowe to lokaty w zagranicznych akcjach lub obligacjach, natomiast inwestycje bezpośrednie to podejmowanie działalności gospodarczej za granicą lub przejmowanie kontroli nad już istniejącymi przedsiębiorstwami. Mierniki wymiany międzynarodowej • Bilans płatniczy - zestawienie wszystkich płatności między mieszkańcami danego kraju a zagranicą zrealizowanych w pewnym okresie (najczęściej w czasie roku). Do bilansu płatniczego wlicza się przede wszystkim płatności wynikające z handlu zagranicznego i przepływy kapitału. W bilansie płatniczym może występować deficyt płatniczy, czyli nadwyżka ilości pieniędzy wypływających z gospodarki za granicę nad ilością pieniędzy wpływających do niej zza granicy. Utrzymujący się przez dłuższy czas taki stan może spowodować brak zagranicznych środków pieniężnych na sfinansowanie niezbędnego importu lub obsługę długów zaciągniętych za granicą. Mierniki wymiany międzynarodowej Bilans handlowy - zestawienie wartości eksportu i importu w określonym czasie. W przypadku i gdy eksport jest większy niż import, występuje nadwyżka handlowa. W odwrotnej sytuacji występuje deficyt handlowy. Duży deficyt może być szkodliwy dla gospodarki narodowej, gdyż może powodować ograniczanie produkcji w kraju, a co za tym idzie, przyczyniać się do zwiększenia bezrobocia oraz osłabienia waluty krajowej. Czym jest polityka handlowa? Polityka handlowa to ogół działań państwa wywierających wpływ na wielkość eksportu i importu. Państwo może prowadzić politykę liberalną, to znaczy znosić wszelkie ograniczenia w wymianie towarów i usług, lub też politykę protekcjonizmu. Czym jest polityka handlowa? Protekcjonizm to polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu i wspieranie eksportu. Najczęściej stosowane przez państwo sposoby ograniczenia importu to: • cła - opłaty pobierane na granicy od towarów importowanych; • kontyngenty - ograniczenie ilości wwożonych towarów. Czym jest polityka handlowa? Aby pobudzić eksport, państwa stosują subsydia, najczęściej w postaci sum pieniędzy wypłacanych z budżetu eksporterom, ulg podatkowych lub tanich kredytów udzielanych importerom zagranicznym, którzy kupują produkty pochodzące z danego kraju. Czym jest polityka handlowa? Każdy kraj prowadzi własną politykę ekonomiczną w dziedzinie wymiany międzynarodowej. Jednocześnie stałe zawierane są i odnawiane porozumienia w sprawie, aby ograniczyć liczbę konfliktów i napięć wynikających z potrzeby i ochrony własnego rynku. Wiele państw znosi bariery handlowe. Powstają też strefy wolnego handlu, obejmujące obszar kilku państw, na którym całkowicie lub częściowo zniesiono cła i inne ograniczenia w handlu międzynarodowym. Z taką sytuacją mamy do czynienia na obszarze Unii Europejskiej. Czym jest polityka handlowa? Działania na rzecz liberalizacji handlu międzynarodowego podejmuje także Światowa Organizacja Handlu (WTO). Jej największym osiągnięciem jest redukcja ceł w państwach uprzemysłowionych z 40 do 6%. Bilans handlowy Polski w latach 1997-2009 Podmioty gospodarcze przedsiębiorstwo Czym jest przedsiębiorstwo? Przedsiębiorstwo jest samodzielnym podmiotem gospodarczym, który w sposób ciągły i zorganizowany prowadzi działalność gospodarczą w celu wypracowania jak najwyższego zysku. Oprócz tego przedsiębiorstwo dokonuje inwestycji, aby podnieść potencjał produkcyjny firmy, buduje pozytywny wizerunek wśród klientów oraz zapewnia pracownikom miejsca pracy i stałe dochody. Przedsiębiorstwa dzielimy na: Mikroprzedsiębiorstwa Zatrudniają do 9 pracowników. Przedsiębiorstwa małe Zatrudniają od 10-49 pracowników. Przedsiębiorstwa średnie Przedsiębiorstwa duże Zatrudniają od 50 do 249 pracowników. Zatrudniają powyżej 250 pracowników Rodzaje przedsiębiorstw Co należy wiedzieć o przedsiębiorstwie? Działalność gospodarcza składa się z trzech etapów: pierwszy - zaopatrzenie (np. w surowce), drugi - produkcja, trzeci - zbyt. Co należy wiedzieć o przedsiębiorstwie? Majątek przedsiębiorstwa dzieli się na trwały i obrotowy: • majątek trwały to na przykład maszyny, budynki, środki transportu, komputery, • majątek obrotowy to na przykład surowce, materiały, pieniądze. Co należy wiedzieć o przedsiębiorstwie? Majątek trwały i obrotowy to aktywa. Pasywa to środki, z których finansowane jest działanie przedsiębiorstwa (kapitał). Zestawienie aktywów i pasywów to bilans przedsiębiorstwa. Co należy wiedzieć o przedsiębiorstwie? Aby przedsiębiorstwo mogło funkcjonować, uzyskiwane przez nie przychody powinny być wyższe niż koszty. Przychód to kwoty uzyskane przez przedsiębiorstwo w określonym czasie z tytułu sprzedaży wytworzonych produktów (dóbr lub usług). Przychód pomniejszony o koszty surowców, materiałów, energii i zatrudnienia pracowników daje dochód (zysk) brutto. Dochód brutto pomniejszony o podatki daje dochód (zysk) netto. Zysk jest jednym z najważniejszych wskaźników pozwalających określić, czy działalność gospodarcza przedsiębiorstwa jest opłacalna, czy nie. Co należy wiedzieć o przedsiębiorstwie? Koszty prowadzenia działalności gospodarczej dzielą się na stałe i zmienne. Koszty stałe, ponoszone niezależnie od wielkości produkcji, to czynsz za posiadany lokal, płace administracji, amortyzacja, czyli zużywanie środków trwałych. Koszty zmienne to koszt surowców, płace robotników, zużyta energia, paliwo. Rodzaje spółek Spółki osobowe Spółki kapitałowe Nie mają osobowości prawnej sprawy spółki prowadzą wspólnicy, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania Posiadają osobowość prawną, sprawy spółki prowadzą jej organy. Odpowiedzialność wobec wierzycieli* ponosi spółka, nie wspólnicy Wierzyciel - strona, która może się domagać od dłużnika określonego świadczenia Rodzaje spółek Spółka komandytowoakcyjna (SKA) Spółka jawna (sp. j.) Spółka akcyjna (SA) Spółka partnerska (sp. p.) Spółka komandytowa (sp. k.) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) Spółka jawna (sp. j.) Spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własnym szyldem. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami. Spółka partnerska (sp. p.) Jest to spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własnym szyldem. Partnerzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w wyniku działalności innych partnerów Spółka komandytowa (sp. k.) Jest to spółka osobowo-kapitałowa, której zadaniem jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a przynajmniej jeden wspólnik (komandytariusz) ma odpowiedzialność ograniczoną Spółka komandytowo-akcyjna (SKA) Jest to spółka osobowa-kapitałowa prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą. Wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a przynajmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka taka nabywa kapitał przez emitowanie akcji; akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) Spółka o charakterze kapitałowym. Może być stworzona przez jedną albo więcej osób; wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionych wkładów. Organami spółki są zarząd, rada nadzorcza (lub komisja rewizyjna) i zgromadzenie wspólników. Spółka akcyjna (SA) Spółka kapitałowa, której kapitał jest podzielony na akcje będące papierami wartościowymi. Akcjonariusze nie ponoszą odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki. Spółka nabywa kapitał przez emitowanie i sprzedaż akcji; akcjonariusze spółki otrzymują dywidendę. Organami spółki są zgromadzenie akcjonariuszy, zarząd i rada nadzorcza. Indywidualna działalność gospodarcza To forma prawna działalności gospodarczej krajowych osób fizycznych i jednostek organizacyjnych, których podstawą działania jest ustawa o działalności gospodarczej. Jej powołanie polega na wpisaniu do ewidencji we właściwym urzędzie (wydział handlu i usług) na terenie gminy, na podstawie wniosku zawierającego nazwę przedsiębiorstwa, jego siedzibę i określenie przedmiotu działalności gospodarczej. Działalność gospodarcza Czym jest działalność gospodarcza? Działalność gospodarcza to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz wszelka inna prowadzona we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek w sposób zorganizowany i ciągły. Czym jest działalność gospodarcza? Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga pewnych cech i umiejętności, przede wszystkim pomysłowości, odwagi i wytrwałości w działaniu, wiary we własne siły, zdolności organizatorskich, zdolności do podejmowania ryzyka i przewidywania zagrożeń oraz umiejętności współpracy i kierowania ludźmi. Czym jest działalność gospodarcza? Spotkanie członków Business Centre Club (BCC), jednej z największych polskich organizacji zrzeszającej przedsiębiorców. Oprócz BCC w Polsce działają jeszcze trzy ogólnokrajowe organizacje reprezentujące interesy pracodawców: Konfederacja Pracodawców Polskich, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan i Związek Rzemiosła Polskiego. Innowacyjność w gospodarce • Innowacje to zastosowanie nowej wiedzy między innymi w działalności biznesowej. • Pomysły na biznes można podzielić według dwóch kryteriów: produkt/usługa i system biznesowy. W każdej z tych kategorii można wymyślić coś nowego lub wykorzystać już istniejące rozwiązania. Innowacyjność w gospodarce W kontekście nowych produktów określenie „innowacja'' odnosi się do produktów wytwarzanych przy użyciu konwencjonalnych metod produkcji i dostarczanych klientom za pośrednictwem istniejących kanałów dystrybucji. Przy opracowywaniu nowych produktów głównym celem jest ulepszanie szeroko rozumianej wartości oferowanej klientom. Natomiast innowacje w systemie biznesowym związane są z obniżaniem kosztów i przyspieszaniem procesów, co daje oszczędności, na których skorzystać mogą również klienci, gdyż doprowadza to do obniżenia cen. Innowacyjność w gospodarce Poziom innowacyjności gospodarek poszczególnych krajów jest różny. Według danych Komisji Europejskiej najbardziej innowacyjne na świecie są Finlandia, Szwecja, Dania, Japonia i Stany Zjednoczone. Biznesplan Biznesplan to plan działalności gospodarczej, który powinien zawierać cele konieczne do zrealizowania w określonym przedziale czasowym (najczęściej są to plany roczne z podziałem na miesiące i kwartały) oraz metody i środki, za pomocą których można te cele zrealizować. Elementy biznesplanu 1. Streszczenie planu (informacja o zawartości biznesplanu) 2. Charakterystyka firmy (skrótowy opis działalności przedsiębiorstwa i jego charakterystyka) 3. Analiza rynku (określenie najważniejszych nabywców oraz konkurencji, tzw. otoczenie firmy) 4. Strategia marketingowa (sposób dystrybucji towaru, strategia cenowa, sprzedaż, przybliżona wielkość sprzedaży) 5. Profil produkcji (produkty, asortyment, produkcja, współpraca z innymi podmiotami gospodarczymi, zaopatrzenie) 6. Zarządzanie (informacje o kierownictwie, pracownikach i strukturze zatrudnienia) 7. Plan finansowy (określenie kosztów produkcji towaru oraz zysku Co to jest Small Business Act? Jest to pakiet rozwiązań dla małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, który Komisja Europejska przedstawiła 25 czerwca 2008 roku. Jednolite w całej Unii Europejskiej przepisy mają ułatwić jednoczesną działalność w wielu krajach członkowskich i ograniczyć koszty założenia firmy (nawet o 10 tyś. euro). Small Business Act zakłada: łatwiejszy dostęp do wsparcia finansowego (szczególnie na badania i rozwój), obniżenie stawek VAT na usługi świadczone lokalnie (w tym o wysokim nakładzie pracy ręcznej), łatwiejszy dostęp do rynku zamówień publicznych, lepszą administrację publiczną w stosunku do małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), eliminację opóźnień w płatnościach. Co to jest Small Business Act? Komisja Europejska postuluje wprowadzenie zupełnie nowej formy przedsiębiorstw, którą nazwała Europejską Spółką Prywatną. Europejska Spółka Prywatna byłaby spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, o minimalnym kapitale l euro, z siedzibą w dowolnym kraju UE, o strukturze, którą przedsiębiorca będzie mógł łatwo dopasować do swoich potrzeb. Smali Business Act ma wesprzeć 23 miliony MSP (w krajach UE 99,8% wszystkich przedsiębiorstw stanowią MSP i zapewniają 2/3 miejsc w sektorze prywatnym). Jest to szansa na wzrost konkurencyjności europejskiej gospodarki Etapy zakładania działalności gospodarczej ETAP l Wizyta w urzędzie gminy lub miasta W urzędzie gminy lub miasta należy złożyć wypełniony druk CEIDG-1. Dokument ten jest wnioskiem o wpis do ewidencji działalności gospodarczej (stąd skrót CEIDG), a jednocześnie wnioskiem o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (nadanie numeru REGON*), zgłoszeniem do urzędu skarbowego (wskazaniem lub prośbą o nadanie numeru NIP*) oraz zgłoszeniem przedsiębiorcy jako płatnika składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Złożenie wniosku jest bezpłatne. • • REGON - dziewięciocyfrowy numer, służący do identyfikacji podmiotu gospodarczego, niezbędny w kontaktach z urzędem skarbowym i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. NIP - Numer Identyfikacji Podatkowej, dziesięciocyfrowy numer nadawany wszystkim płatnikom podatków, służący do ich identyfikacji. Etapy zakładania działalności gospodarczej ETAP 2 Założenie konta bankowego Każdy przedsiębiorca jest zobowiązany posiadać rachunek bankowy. Rachunek będzie potrzebny do rozliczeń z klientami, urzędem skarbowym czy z ZUS. Do założenia rachunku bankowego jest potrzebny dowód osobisty, zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej oraz zaświadczenie REGON. Etapy zakładania działalności gospodarczej ETAP 3 Zgłoszenie w Urzędzie Skarbowym W Urzędzie Skarbowym przedsiębiorca musi złożyć oświadczenie o wyborze formy opodatkowania dochodu (istnieje kilka form opodatkowania), a także zarejestrować się jako płatnik VAT. Opłata za rejestrację wynosi l 70 zł. Etapy zakładania działalności gospodarczej ETAP 4 Zgłoszenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Niezależnie od złożenia wniosku CEIDG przedsiębiorca w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej musi dokonać zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Odpowiedni formularz może zostać przekazany w formie elektronicznej lub pisemnej (także pocztą). Zgłoszenie firmy w ZUS jest zwolnione od opłat. Etapy zakładania działalności gospodarczej ETAP 5 Pieczątka i szyld Pieczątka jest potrzebna do potwierdzania przelewów bankowych i zawartych umów. Na pieczątce tej powinna się znaleźć nazwa firmy, jej adres, numery NIP i REGON. Należy też pamiętać o oznaczeniu szyldem miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Etapy zakładania działalności gospodarczej ETAP 6 Powiadomienie Sanepidu i Państwowej Inspekcji Pracy W przypadku zatrudnienia pracowników w ciągu 30 dni od rozpoczęcia działalności gospodarczej należy poinformować na piśmie Sanepid (Państwową Inspekcję Sanitarną) i Państwową Inspekcję Pracy o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Zgłoszenia są wolne od opłat. Odpowiednie formularze są dostępne na stronach internetowych instytucji. Zalety i wady prowadzenia własnej działalności gospodarczej • • • • • Zalety brak przełożonego samodzielne wyznaczanie celów i zadań samodzielne określanie czasu i intensywności pracy możliwość poprawy sytuacji finansowej większa satysfakcja z pracy na własny rachunek • • • • Wady brak poczucia bezpieczeństwa (groźba bankructwa) stres związany z koniecznością ciągłej rywalizacji z konkurencją najczęściej konieczność pracy więcej niż 8 godzin na dobę odpowiedzialność finansowa za siebie i pracowników Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika zawierających umowę o pracę Pracodawcy Obowiązki -zaznajamianie pracowników z zakresem obowiązków, uprawnieniami oraz sposobem wykonywania przez nich pracy - przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu (ze względu na wiek, płeć, narodowość, religię itp.) - zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy - terminowe wypłacanie wynagrodzeń - ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych - zaspokajanie w miarę możliwości socjalnych potrzeb pracowników - stosowanie sprawiedliwych i obiektywnych kryteriów oceny pracowników Pracownika -wykonywanie pracy sumiennie i starannie - stosowanie się do poleceń przełożonych - przestrzeganie czasu pracy przestrzeganie regulaminu pracy i zasad BHP - dbanie o dobro zakładu pracy i chronienie jego mienia - zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę - przestrzeganie zakazu konkurencji Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika zawierających umowę o pracę Prawa Pracodawcy Pracownika - prawo rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę - prawo korzystania z wyników pracy pracownika -prawo nakładania na pracownika kar pieniężnych i dyscyplinarnych w postaci upomnień, nagan itp. - prawo przesunięcia terminu urlopu pracownika z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy oraz - prawo odwołania pracownika z urlopu, gdy jego obecność jest konieczna w wyniku pojawienia się nowych okoliczności - otrzymywanie w terminie wynagrodzenia - poszanowanie godności w trakcie wykonywania pracy - równouprawnienie wszystkich pracowników - bezpieczne warunki do wykonywania pracy - prawo do wypoczynku i płatnego urlopu - prawo do strajku - prawo do świadczeń socjalnych (zapomogi, paczki świąteczne, dofinansowanie wczasów itp.) - prawo do ubezpieczenia zdrowotnego, emerytalnego i wypadkowego - prawo do ochrony przez organizacje związkowe Ubezpieczenia społeczne • Pracownicy i osoby prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym. System ubezpieczeń opiera się na opłacaniu comiesięcznych składek, w zamian za które ubezpieczony otrzymuje określone świadczenia. • Ubezpieczenie emerytalne zapewnia po osiągnięciu określonego wieku emeryturę – dożywotnie świadczenie pieniężne wypłacane co miesiąc. • Ubezpieczenie rentowe zapewnia świadczenia pieniężne w przypadku utraty dochodów z powodu niezdolności do pracy (renta) lub śmierci żywiciela (renta rodzinna). • Ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe tylko dla pracowników, zapewnia świadczenia (zasiłek chorobowy) pracownikowi niezdolnemu do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. • Ubezpieczenie wypadkowe zapewnia wypłatę świadczeń (zasiłku chorobowego oraz świadczenia rehabilitacyjnego), jeśli ubezpieczony ulegnie wypadkowi przy pracy lub zapadnie na chorobę zawodową. • Ubezpieczenie zdrowotne zapewnia ubezpieczonemu bezpłatną opiekę lekarską i leczenie szpitalne. Marketing Czym jest marketing? Marketing to ogół działań podejmowanych przez przedsiębiorców, dotyczących produkcji, sprzedaży i reklamy produktu oraz badań rynku, których celem jest odczytywanie, wynajdywanie i zaspokajanie potrzeb odbiorców. Czym jest marketing? W ramach działań marketingowych należy określić, jakie są możliwości rynkowe, które mają doprowadzić do ustalenia i zaspokojenia potrzeb określonych odbiorców. W tym celu opracowuje się produkt i planuje strategię* jego dystrybucji. Podstawą dystrybucji towaru jest określenie właściwej ceny oraz promocji. Nieodzownym działaniem przy promocji jest odpowiednia reklama. • Strategia - sposób prowadzenia działań. Działania marketingowe Najczęściej wyróżnia się cztery instrumenty, za pomocą których realizuje się działania marketingowe. • Produkt - jest nim każdy obiekt rynkowej wymiany oraz wszystko, co może być oferowane na rynku i zaspokaja potrzeby klientów. W marketingu dużą rolę odgrywają cechy produktu, między innymi: opakowanie, marka, wygląd i jakość. • Cena produktu - w krótkim okresie przedsiębiorstwo może oferować produkt poniżej ceny przynoszącej planowany zysk w danym okresie, a nawet poniżej kosztów wytwarzania. Celem takiego postępowania może być chęć zdobycia czy utrzymania pozycji rynkowej i oczekiwanie na długofalowe korzyści. Najczęściej niskie ceny stosuje się na etapie wprowadzania na rynek nowego produktu. Dalej należy już u nabywcy wytworzyć świadomość chęci kupna produktu i przywiązania do niego. • Dystrybucja produktu - działania zmierzające do zaoferowania produktu w pożądany przez producenta sposób (w odpowiednim miejscu i czasie). • Promocja produktu - to oddziaływanie na odbiorców produktów danej firmy, polegające na dostarczeniu im informacji, które mają zwiększyć wiedzę na temat produktu oraz samej firmy w celu stworzenia dla niej korzystnej sytuacji na rynku. Elementy promocji Reklama Działania podejmowane w celu zwrócenia uwagi na produkt Promocja sprzedaży Zachęcanie klienta do dokonania natychmiastowego zakupu poprzez prezentacje produktów na targach i wystawach, degustacje, pokazy, rozdawanie próbek produktów itp. Public relations Kształtowanie pozytywnego wizerunku firmy czy produktu w społeczeństwie, poprzez sponsoring (finansowanie imprez sportowych lub kulturalnych), targi, organizowanie koncertów, artykuły i wywiady w prasie. Komunikaty kierowane do pojedynczych klientów, np. Marketing bezpośredni Sprzedaż osobista wysyłka materiałów promocyjnych, katalogów. Prezentacja produktu w bezpośredniej rozmowie w celu jego sprzedaży. Główne techniki sprzedaży bezpośredniej to spotkania, rozmowy telefoniczne i przyjęcia połączone ze sprzedażą. Czym jest reklama? • Reklama - płatne formy prezentacji produktów, skierowane do anonimowych adresatów za pomocą mediów, w celu dostarczenia im informacji o produkcie i nakłonienia do jego zakupu. • Reklama może mieć różny charakter: od rzetelnej informującej dokładnie o cechach produktu, po wychwalanie produktu, które nie ma pokrycia w rzeczywistości. • Reklama może występować w formie ukrytej. Są to wszelkiego rodzaju przekazy, które mają skłonić klienta do zakupu danego towaru, bez wskazania, że jest to reklama (np. produkty w filmach). • Reklama w mediach jest płatna, to znaczy, że reklamodawca musi płacić mediom za wyemitowanie komunikatu reklamowego. Czym jest reklama? Wśród reklam najczęściej mamy do czynienia z reklamami komercyjnymi. Można także wyróżnić reklamę społeczną (np. przeciwko przemocy w rodzinie) oraz reklamę polityczną, która szczególnie jest widoczna podczas kampanii wyborczej. Reklama kampanii „Niepełnosprawni, pełnosprawni w pracy". Celem tej reklamy społecznej było zwrócenie uwagi na fakt, że pracownik niepełnosprawny może bardzo dobrze wywiązywać się z obowiązków i powinien mieć szansę na zatrudnienie. Zasady tworzenia reklam komercyjnych • Przygotowanie reklamy produktu rozpoczyna się od określenia grupy docelowej, a więc części społeczeństwa, do której reklama będzie skierowana, a także znalezienie unikalnej cechy produktu (np. dwukrotnie wyższa wytrzymałość). • Kolejnym etapem jest proces tworzenia reklamy. W procesie tym obowiązuje tak zwana zasada AIDA, czyli Attention (zwrócić uwagę), Interests (wzbudzić i podtrzymać zainteresowanie), Desire (wzbudzić pożądanie) i Action (prośba o działanie). • Uwagę odbiorcy skupia się przede wszystkim za pomocą nagłówka. Jest to pierwszy element, na który zwraca uwagę odbiorca reklamy. Jego celem jest skłonienie odbiorcy do zapoznania się z ofertą. Nagłówek powinien być niejako streszczeniem całego przekazu. Zasady tworzenia reklam komercyjnych • Zainteresowanie podtrzymuje się za pomocą wielu metod, na przykład umieszczaniem historii z życia wziętych, stawianiem kontrowersyjnych tez, doborem obrazów, muzyki itd. Niezwykle ważne jest, by wszystkie te metody wzbudziły u odbiorcy silne emocje, co znacznie zwiększa skuteczność reklamy. • Pożądanie klienta budzi się poprzez pokazanie korzyści, jakie przyniesie mu skorzystanie z oferty i jak dużo straci, jeśli z niej nie skorzysta. Bardzo skutecznym sposobem jest ograniczenie czasowe i ilościowe oferty, na przykład informacja, że promocja trwa tylko kilka dni. • Akcja, czyli zwroty typu: skorzystaj z promocji, zamów teraz itp. Plusy i minusy reklamy • • • • Plusy zatrudnienie dla setek tysięcy osób dostarczanie informacji o produktach finansowanie mediów, imprez sportowych i kulturalnych jest narzędziem wolnej konkurencji, która jest korzystna dla konsumentów Minusy • koszty reklamy powodują wzrost cen reklamowanych produktów • wprowadzanie w błąd konsumentów w wyniku manipulacji • uzależnienie mediów od pieniędzy reklamodawców media przestają być obiektywne • rozbudzanie nadmiernych potrzeb konsumpcyjnych Udział mediów w wydatkach na reklamę Przekształcenia ustroju gospodarczego w Polsce po 1989 roku Plan Balcerowicza • Plan Balcerowicza zakładał gruntowną przebudowę we wszystkich działach gospodarki (należało przestawić gospodarkę z systemu nakazowo-rozdzielczego*, w którym dominowała własność państwowa, na gospodarkę rynkową opartą na własności prywatnej). Reformę zaczęto wprowadzać 1 stycznia 1990 roku. • Na plan składało się 10 ustaw uchwalonych przez Sejm w 1989 roku. • Gospodarka nakazowo-rozdzielcza - system gospodarczy, w którym to rząd, a nie mechanizmy rynkowe, decyduje o cenach, wielkości i rodzaju produkcji oraz dochodach gospodarstw domowych. Plan Balcerowicza Pierwszy etap reform, trwający kilka miesięcy, zakładał stabilizację gospodarki, czyli zlikwidowanie hiperinflacji* i powszechnych braków rynkowych oraz zrównoważenie budżetu. Drugi etap, zaplanowany na kilka lat, polegał na przekształceniach instytucjonalnych, między innymi na prywatyzacji gospodarki. Hiperinflacja - utrzymywanie się bardzo wysokiej stopy inflacji (powyżej 100% w skali roku). Najważniejsze posunięcia w ramach planu Balcerowicza • Uwolnienie cen. Nastąpiły drastyczne podwyżki cen, dzięki czemu popyt został dostosowany do podaży. • Wprowadzenie tak zwanych kotwic antyinflacyjnych, których celem było zdławienie inflacji. Jedną z nich był tak zwanych popiwek - podatek od nadmiernego wzrostu płac. Nakładany był na przedsiębiorstwa, które przekraczały określony przez rząd limit wzrostu płac pracowniczych. • Prywatyzacja, czyli odpłatne przekazanie podmiotom prywatnym przedsiębiorstw państwowych. Najważniejsze posunięcia w ramach planu Balcerowicza • Ograniczenie wydatków budżetowych i dotacji państwowych, wprowadzenie wysokich podatków od uzyskiwanych dochodów w celu likwidacji deficytu budżetowego. • Liberalizacja handlu zagranicznego poprzez wprowadzenie swobody prowadzenia wymiany międzynarodowej dla wszystkich przedsiębiorstw i likwidacja w tej dziedzinie przywilejów przedsiębiorstw państwowych. • Wprowadzenie prawa do swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej. • Urealnienie kursu złotówki w stosunku do dolara. Skutki planu Balcerowicza • Obniżenie inflacji (z blisko 600% na początku 1990 r. do 170% w 1991 r.). • Przyspieszenie wzrostu gospodarczego i stabilizacja gospodarki. • Utworzenie w ciągu dwóch lat około 600 tysięcy prywatnych przedsiębiorstw. • Likwidacja stanu ciągłego niedoboru towarów w sklepach. • Niwelowanie deficytu budżetowego. O Napływ inwestycji zagranicznych. • Brak ochrony wewnętrznego rynku doprowadził do upadku wielu zakładów przemysłowych. Skutki planu Balcerowicza • Spadek płac realnych i dochodów wielu grup społecznych. • Zjawisko wysokiego bezrobocia. • Część obywateli nigdy nie przyzwyczaiła się do nowej sytuacji gospodarczej i bez wsparcia państwa nie jest w stanie funkcjonować (takie osoby wymagają pomocy społecznej). • Likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR), co doprowadzało do upadku gospodarczego miejscowości, w których się znajdowały. Leszek Balcerowicz, wybitny ekonomista, wicepremier i minister finansów w latach 1989-1991 oraz 1997-2000, prezes NBP od 10 stycznia 2001 r. do 10 stycznia 2007 r. Etyka w życiu gospodarczym Etyka w biznesie Etyka biznesu to refleksja nad etycznym wymiarem działalności gospodarczej. Etyka w biznesie Mówiąc o etyce biznesu, można wskazać na trzy jej wymiary. Pierwszy obejmuje etykę osób prowadzących działalność gospodarczą. Drugi działalność przedsiębiorstw. Trzeci ustrój gospodarczy państw i związków państw (np. Unii Europejskiej). Etyka w biznesie Wśród wartości, które powinny odgrywać szczególną rolę w działalności biznesowej, najczęściej wymienia się: uczciwość, sprawiedliwość (oddanie każdemu, co mu się słusznie należy), poszanowanie własności i pracy. Społeczna odpowiedzialność biznesu Z problemem etyki w biznesie jest związane pojęcie społecznej odpowiedzialności biznesu. Zakłada ona, że przedsiębiorstwa w swojej działalności kładą duży nacisk na ochronę środowiska i kwestie społeczne. Odpowiedzialny biznes to taki, który przynosi zyski, przestrzega prawa, postępuje etycznie i wspiera społeczeństwo. Etyka zawodowa Etyka zawodowa to zbiór norm (nakazów, zakazów) określających, w jaki sposób powinni postępować przedstawiciele danego zawodu, a także zbiór przekonań moralnych przedstawicieli danego zawodu. Etyka zawodowa Szczególnie dużą rolę odgrywa etyka w przypadku osób wykonujących tak zwane zawody zaufania publicznego. Zalicza się do nich zawody prawnicze, lekarzy, nauczycieli, dziennikarzy, policjantów itp. Społeczeństwo oczekuje od wykonujących je osób spełniania bardzo rygorystycznych wymogów moralnych, gdyż zajmują się oni sprawami ze społecznego punktu widzenia najważniejszymi: bezpieczeństwem, zdrowiem, wychowaniem dzieci. Etyka zawodowa Coraz częściej na świecie wprowadza się kodeksy etyczne (zawierające zasady postępowania), które mają na celu poprawienie zachowań pracowników (Kodeks etyki lekarskiej, Karta etyczna mediów). Ważne jest jednak to, aby zasady kodeksu pracownik przyjął za swoje. W przeciwnym razie taki kodeks będzie potwierdzeniem sentencji Rzymian: „papier jest cierpliwy, pisać można wszystko". Wybrane problemy etyczne w życiu gospodarczym Wybrane problemy etyczne w życiu gospodarczym • Łamanie zasad etycznych w reklamie poprzez podawanie fałszywych informacji o produkcie, manipulacja* odbiorcami, przemilczanie ważnych szczegółów, powoływanie się na fałszywe autorytety. • Działanie na szkodę klienta poprzez wykorzystywanie jego niewiedzy, wprowadzanie w błąd, narzucanie niekorzystnych warunków umów. • Nieuczciwa konkurencja między przedsiębiorstwami, na przykład: utrudnianie im dostępu do rynku, szpiegostwo przemysłowe. • Manipulacja - wpływanie na poglądy i zachowania innych osób, tak by postępowały zgodnie z wolą manipulatora. Wybrane problemy etyczne w życiu gospodarczym • Niewłaściwy stosunek do pracowników, na przykład wyzysk, mobbing*, łamanie podstawowych praw pracowniczych, ingerowanie w życie prywatne. • Niewłaściwy stosunek pracowników do firm, na przykład: brak lojalności, niedochowywanie tajemnicy zawodowej. • Nieetyczne zachowania związane z globalizacją gospodarki, na przykład: zatrudnianie dzieci, zanieczyszczanie środowiska. • Mobbing - działania skierowane przeciwko pracownikowi polegające na długotrwałym dręczeniu go. Czym jest korupcja? Korupcja (z łac. corrupt/o - zepsucie) to obiecywanie, proponowanie, wręczanie i przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za działanie albo zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej bądź w toku działalności gospodarczej. Czynniki sprzyjające korupcji: -przyzwolenie społeczne dla takich praktyk, - zbyt duża władza w rękach urzędników, -niejasność przepisów i regulacji prawnych na styku polityki, administracji i gospodarki, - dowolność w podejmowaniu decyzji oraz ograniczenie odpowiedzialności osób na najwyższych stanowiskach państwowych, - niskie zarobki urzędników państwowych ograniczenia wolności wypowiedzi i mediów. Łapownictwo, czyli wręczanie korzyści majątkowych za załatwianie jakiejś sprawy Nepotyzm, czyli obsadzanie stanowisk krewnymi Formy korupcji Wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści. Świadome i niezgodne z prawem dysponowanie środkami z budżetu państwa i majątkiem publicznym. Handel wpływami, np. poparcie w wyborach partii politycznej w zamian za zdobycie kontraktów itp. Walka z korupcją • Kodeks karny w Polsce przewiduje surowe kary więzienia (do 1 2 lat) zarówno za korupcję bierną (przyjęcie łapówki), jak i za korupcję czynną (za wręczenie łapówki). Nowelizacja kodeksu karnego z 2003 roku zakłada, że ten, kto sam przyzna się do wręczenia łapówki, nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności. • Zwalczaniem korupcji, oprócz prokuratury, zajmuje się specjalnie powołana do tego instytucja Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA). • W samorządach lokalnych obowiązuje zakaz zatrudniania bliskich krewnych. Walka z korupcją • Składanie oświadczeń o stanie majątkowym przez osoby pełniące funkcje publiczne. • Polscy parlamentarzyści muszą co roku sporządzać rejestr korzyści, w którym wymieniają, jakie prezenty otrzymali i od kogo. • Ogłaszanie przetargów. W przypadku, gdy administracja chce zamówić jakąś większą usługę, ogłasza przetarg. Polega to na zebraniu różnych ofert i komisja przetargowa ma za zadanie wybrać najlepszą. Procedury przetargowe są jawne. • Akcje organizowane przez organizacje pozarządowe zajmujące się walką z korupcją, np. Fundację Batorego, Stowarzyszenie „Stop Korupcji". Szara strefa i czarny rynek Szara strefa to nierejestrowana aktywność gospodarcza, prowadzona bez wnoszenia odpowiednich opłat, płacenia podatków i bez przestrzegania obowiązujących przepisów prawnych. Czarny rynek to zakazany przez prawo handel niektórymi towarami, na przykład narkotykami czy bronią. Centralne Biuro Antykorupcyjne to służba specjalna do spraw zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Działalność CBA jest finansowana z budżetu państwa. CBA jest urzędem administracji rządowej, przy pomocy którego działa Szef CBA, będący z kolei centralnym organem administracji rządowej. Projekt „Nie daję, nie biorę łapówek” jest akcją skierowaną przeciwko działaniom korupcyjnym w Polsce. Przez promocję nie dawania, oraz nie brania łapówek, stowarzyszenie Normalne Państwo” chce kreować pozytywne postawy obywateli. Akcja ma też na celu wskazanie najbardziej korupcjogennych przepisów, służyć ma temu stworzenie odpowiedniego raportu. W raporcie tym przedstawione zostaną, przepisy, które należałoby zmienić, aby zwiększyć przejrzystość życia społeczno-gospodarczego w naszym kraju. Transparency International Transparency International (TI) jest pozarządową organizacją międzynarodową. Została założona w 1993 roku. Obecnie posiada swoje oddziały w 90 krajach, w tym także w Polsce. Logo organizacji Transparency International Głównym celem organizacji jest walka z korupcją. Realizuje go zarówno samodzielnie, jak we współpracy z innymi organizacjami. Organizacja dąży do stworzenia ogólnoświatowej sieci do zapobiegania i walki z korupcją. Transparency International Działalność organizacji polega na propagowaniu idei zwalczania korupcji, prowadzeniu akcji edukacyjnych na temat zagrożeń, jakie niesie korupcja, a także metod jej zwalczania, nakłanianiu rządów, organizacji społecznych czy środowisk biznesowych do zajęcia się tym problemem w swoich państwach. Indeks Percepcji Korupcji Rok badania IPK Jedną z najbardziej znanych działań Tl jest publikowanie co roku Indeksu Percepcji Korupcji, który pokazuje poziom postrzegania korupcji w większości państw świata przez biznesmenów i ekspertów działających w danym kraju. Kraje oceniane są w skali od 10 do O, przy czym 10 oznacza najniższy, a O najwyższy poziom korupcji. Wartość IPK dla Polski 1997 Miejsce Polski w rankingu 29 1998 40 4,6 1999 44 4,2 2000 43 4,1 2001 44 4,1 2002 45 4,0 2003 64 3,6 2004 67 3,5 2005 70 3,4 2006 61 3,7 2007 61 4,2 2008 58 4,6 2009 49 5,0 Miejsce Polski w rankingach Tl w latach 1997-2009 5,1