docKoncepcje człowieka
download 
Reklamacja Transkrypt
Koncepcje człowieka
Jednostka Modułowa: Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka dr Stefan M. Marcinkiewicz Nauczycielski system oceniania • Nauczycielski, modułowy system oceniania został opracowany zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 10 czerwca 2015 r. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych oraz na podstawie Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania, będącego częścią Statutu Szkoły Policealnej w Ełku. NSO • 1. Nauczyciel prowadzi zajęcia zgodnie z: – podstawą programową dla określonego zawodu, – dopuszczonym przez Dyrektora Szkoły Policealnej w Ełku programem nauczania. NSO 2. Na podstawie programu nauczania dla zawodu nauczyciel planuje zajęcia edukacyjne tworząc rozkład materiału nauczania. 3. Rozkład materiału dotyczy jednostki modułowej w kształceniu modułowym 4. Zajęcia edukacyjne służą nabywaniu wiedzy i umiejętności zawartych w efektach kształcenia określonych w podstawie programowej dla zawodu. 5. Na zajęciach edukacyjnych prezentowane są określone treści zgodne z materiałem nauczania. NSO 6. Ogólne wytyczne dotyczące wystawiania ocen na podstawie wiedzy i umiejętności ucznia/słuchacza: a) Ocenę celującą otrzymuje uczeń/słuchacz, którego wiedza i umiejętności z danego przedmiotu obejmują 100% treści materiału nauczania lub przekraczają treści materiału nauczania. b) Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 91-99% treści materiału nauczania. NSO c) Ocenę dobrą otrzymuje uczeń/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 81-90% treści materiału nauczania. d)Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 71-80% treści materiału nauczania. NSO • e) Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 50-70% treści materiału nauczania. • f) Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń/słuchacz, którego wiedza i umiejętności nie obejmują 0-49% materiału nauczania. NSO 7) Oceny bieżące mogą być wystawiane są za: a) Testy z zakresu wiadomości i umiejętności - prace klasowe b) Prace pisemne zadane: referaty, eseje itp. c) Prezentacje d) Krótkie sprawdziany e) Odpowiedzi ustne f) Prace domowe g) Aktywność merytoryczną na zajęciach NSO 8) Waga ocen bieżących jest różna. O wpływie poszczególnych ocen bieżących na ocenę semestralną decyduje nauczyciel, informując uczniów/słuchaczy o hierarchii ważności poszczególnych ocen. NSO • 9) W przypadku kształcenia stacjonarnego dla młodzieży ocena semestralna jest wystawiana przez nauczyciela w oparciu o: a) oceny bieżące b) obecność ucznia na zajęciach c) merytoryczną aktywność ucznia/słuchacza d) ogólną postawę na zajęciach NSO - oceny ze sprawdzianów Ocena zadań; Wykonanie % celujący 100 bardzo dobry 91-99 dobry 81-90 dostateczny 71-80 dopuszczający 50-70 niedostateczny 0-49 NSO 12) Poprawa sprawdzianów: a) Sprawdziany podlegające konieczności poprawy ustala nauczyciel. b) Poprawa sprawdzianów jest możliwa po uprzednim uzgodnieniu z nauczycielem. c) Nauczyciel uzgadnia z uczniami/słuchaczami formę i termin poprawy sprawdzianu. NSO d) Oceny niedostateczne ze prac klasowych podlegają konieczności poprawy. e) Sprawdzian napisany na ocenę niedostateczną powinien być poprawiony w okresie 2 tygodni od poinformowania klasy o ocenach ze sprawdzianu. f) Niepoprawienie obowiązkowego sprawdzianu wiąże się z oceną niedostateczną na koniec semestru. NSO 13) Oceny z odpowiedzi ustnych nie muszą być poprawiane. 14) Niewykonanie zadanej pracy we wskazanym terminie może skutkować poważnym obniżeniem oceny łącznie z oceną niedostateczną na koniec semestru. 15) W elementach nieuregulowanych poniższym dokumentem zastosowanie znajdują ogólne wytyczne Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania oraz ogólnie przyjęte zasady etyki. Literatura podstawowa: • Saundra K. Ciccarelli, J. Noland White, Psychologia, Rebis, Poznań 2015. Literatura • S. Rathus, Psychologia współczesna, GWP, Gdańsk 2004. • Ph. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1999. • M. Argyle, Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa, PWN 1991 • E. Aronson, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa 2004. • red. J. Strelau, Psychologia, t. I-III, GWP, Gdańsk 2003. Zaliczenie jednostki modułowej • Sprawdziany pisemne: prace klasowe po każdym materiale, możliwe kartkówki. • Przygotowanie i aktywność na zajęciach. • Obecność (WSO 50 proc. godzin i więcej nieklasyfikowanie!!!). • MILE WIDZIANE: własna inwencja ucznia. Zaliczenie sprawdzianów • Udostępnię materiały edukacyjne. • Będą dostępne po zalogowaniu na stronie szkoły: www.medyk.lh.pl • Sprawdziany w formie testu: – 28-30 pytań otwartych i zamkniętych, Zaliczenie przedmiotu • Sprawdziany pisemne: prace klasowe po każdym materiale, możliwe kartkówki. • Przygotowanie prezentacji określonego zagadnienia. • Odpowiedzi ustne w ciągu semestru. • Przygotowanie i aktywność na zajęciach. • Obecność (WSO 50 proc. godzin i więcej nieklasyfikowanie!!!). • MILE WIDZIANE: własna inwencja ucznia. UMIEJĘTNOŚCI PSYCHOLOGICZNE W ZAWODZIE TF • Na podst. ,,Przewodnik po zawodach” MGPiPS 2003 – Umiejętności komunikacyjne – Dokładność – Pełna sprawność intelektualna – Koncentracja – Dobra pamięć – Cierpliwość – Empatia – Odporność emocjonalna, takt, zrozumienie – Podzielność uwagi – Umiejętność szybkiego liczenia – Otwartość na samokształcenia TEMAT: Przedmiot psychologii. Działy psychologii CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA? 22 Psychologia Psychologię definiuje się formalnie jako naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych. (Ph. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1999). 23 Zachowanie • Zachowanie (behavior) jest sposobem przystosowywania się organizmów do środowiska. Zachowanie jest działaniem. • Np. uśmiechanie się, płakanie, bieganie, uderzanie, mówienie i dotykanie • Przedmiotem badań psychologii jest w dużej mierze obserwowalne zachowanie ludzi i różnych gatunków zwierząt. 24 Proces psychiczny • Proces psychiczny to sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności psychicznej, np. proces spostrzegania, myślenia, decydowania. • Nie każdy proces psychiczny musi być uświadomiony. 25 Podział procesów psychicznych Procesy psychiczne dzielimy na procesy: • poznawcze (spostrzeganie, pamięć, uwaga etc.), • emocjonalno-motywacyjne, (uczucia, nastroje, afekty itp.) • wykonawcze (rozwiązywanie problemów, decydowanie). 26 Cele psychologii • • • • • Opisywanie tego, co się dzieje Wyjaśnianie tego, co się dzieje Przewidywanie tego, co się zdarzy Kontrolowanie tego, co się dzieje Polepszanie jakości życia Dziedziny psychologii PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA • Psychologia ogólna –badanie podstawowych procesów psychicznych oraz czynników, które na nie wpływają. • Psychologia rozwojowa – bada rozwój człowieka od poczęcia do śmierci. • Psychologia różnic indywidualnych – przedmiotem zainteresowania są różnice między poszczególnymi ludźmi pod względem procesów i cech psychicznych. • Psychologia społeczna – do jej zainteresowań należą stosunki międzyludzkie, postawy, funkcjonowanie grup itp. Dziedziny psychologii cd. PSYCHOLOGIA PRAKTYCZNA: • Psychologia wychowawcza – zagadnienia nauczania i wychowania. • Psychologia pracy – procesy psychiczne w toku pracy. • Psychologia kliniczna – nauka o zaburzeniach w przystosowaniu, o formach tych zaburzeń o i ich leczeniu. • Psychologia zdrowia – jako zastosowanie wiedzy psychologicznej do zagadnień zdrowia, choroby i systemu opieki zdrowotnej. • Inne: np. p. osobowości, p. eksperymentalna, p. ekologiczna, p. konsumencka, p. sądowa, p. sportu TEMAT: KIERUNKI ROZWOJU PSYCHOLOGII CO POWODUJE, ŻE CZŁOWIEK ZACHOWUJE SIĘ TAK A NIE INACZEJ? Wybrane koncepcje człowieka i kierunki badań w psychologii Koncepcje człowieka 1. Psychoanalityczna koncepcja człowieka 2. Behawiorystyczna koncepcja człowieka 3. Humanistyczna koncepcja człowieka 4. Poznawcza koncepcja człowieka Kierunek psychologii 1. Psychoanaliza 2. Behawioryzm 3. Psychologia humanistyczna 4. Psychologia poznawcza Koncepcje człowieka Koncepcja psychoanalityczna (Zygmunt Freud) • Według niej zachowanie ludzi zależy od wewnętrznych sił dynamicznych, zwanych czasem popędami, potrzebami lub dążeniami. • Popędy te są z reguły nieświadome, często występują między nimi konflikty, których człowiek nie może samodzielnie rozwiązać. • Ludzie są niedoskonałymi tworami natury. Koncepcje człowieka Koncepcja behawiorystyczna (John Watson) • Człowiek jest układem reaktywnym (bodziec – reakcja). • Jego zachowanie jest całkowicie sterowane przez środowisko zewnętrzne. • System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży. • Jednocześnie procesy psychiczne nie odgrywają według behawiorystów żadnej roli w sterowaniu ludzkim zachowaniem. Koncepcje człowieka Koncepcja humanistyczna (Abraham Maslow, Carl Rogers) • Każda jednostka jest wewnątrzsterowna i dąży do rozwoju swoich możliwości (samorealizacja). • Otoczenie narzuca swoje ograniczenia, z którymi musi zmagać się człowiek. Często zachowanie wynika nie z wnętrza człowieka, lecz potrzeby bycia zaakceptowanym. Kierowanie się tą potrzebą jest często destruktywne dla jednostki. Koncepcje człowieka • Koncepcja poznawcza (George Kelly) • Zgodnie z nią człowiek jest układem przetwarzającym informacje. • Jego zachowanie zależy nie tylko od bieżących informacji, płynących ze świata zewnętrznego, ale również od tak zwanych struktur poznawczych, czyli zakodowanej w pamięci trwałej wiedzy zdobytej w toku uczenia się i myślenia. Koncepcje człowieka Koncepcja poznawcza • Zwolennicy tej koncepcji zwracają uwagę, że człowiek jest układem samodzielnym i twórczym. • Podstawową metodą powodowania zmian zachowania i doświadczeń jednostki jest wychowanie, czyli systematyczne i celowe, kształcenie człowieka na podstawie osiągnięć współczesnej pedagogiki. Koncepcje człowieka • Koncepcje te stanowią odmienne spojrzenia na ludzkie zachowanie i motywy ludzkiej aktywności. Mimo pewnych zbieżności, większość ich twierdzeń jest przeciwstawna, a nawet sprzeczna. • Np. behawioryści lansują pogląd, że środowisko zewnętrzne jest jedynym wyznacznikiem zachowania, podczas gdy zwolennicy psychoanalizy przyjmują, że głównym czynnikiem motywującym są wewnętrzne, z reguły nieświadome popędy. TEMAT: Rozwój człowieka 39 Czego rozwój dotyczy? Rozwój człowieka czyli: • rozwój osobowości, • rozwój poznawczy, • rozwój społeczny, • rozwój emocjonalny, • rozwój spostrzegania • rozwój myślenia itp. PAP, 2007-01-18 • W Kambodży odnaleziono kobietę, która zaginęła jako dziecko 19 lat temu i prawdopodobnie sama przeżyła w dżungli. • 27-letnia obecnie kobieta nie mówi, ani też nie umie chodzić w pozycji wyprostowanej. Jej ruchy przypominają bardziej ruchy małpy niż człowieka. Przypadkowo zauważono ją i zatrzymano, gdy wyszła z dżungli na pole, by pożywić się ziarnami ryżu. • Została rozpoznana jako zaginiona w 1988 roku dziewczynka - Rochom P'ngieng dzięki bliźnie na ręku. PAP, 2007-01-18 • Ustalono, że dziecko, wysłane, by pasło bawoły na skraju dżungli, zaginęło bez wieści w okręgu Oyadao w kambodżańskiej północno-wschodniej prowincji Rattanakiri. Znaleziono ją mniej więcej w tym samym rejonie. • -Jej widok był przerażający: wyglądała jak obciągnięty skórą szkielet, była naga, zachowywała się jak małpa, a oczy miała czerwone jak tygrys. Ale to przecież moje dziecko - powiedział ojciec zaginionej Sal Lou z kambodżańskiej mniejszości etnicznej Pnong. Natura czy kultura? • Wpływ natury – wpływ dziedzictwa genetycznego, na funkcjonowanie układu nerwowego i procesy dojrzewania. • Arnold Gessell (1880-1961) – rozwój w kategoriach biologicznych, we wszystkich dziedzinach rozwój polega na realizowaniu samoregulujących się programów dojrzewania. Natura czy kultura? • „Dajcie mi tuzin zdrowych, normalnych dzieci i możliwość dowolnego kształtowania przeze mnie warunków ich wychowywania, a gwarantuję, że dowolne z nich mogę wychować na kogo zechcęlekarza, prawnika, handlowca, a nawet żebraka- i to niezależnie od talentów tego dziecka i jego zdolności, dyspozycji, zainteresowań czy rasy jego przodków” John B. Watson Natura czy kultura? • Wpływ kultury – wpływ wychowania związanego ze sposobem odżywiania, pochodzeniem kulturowym i rodzinnym, możliwościami indywidualnego uczenia się, w tym wczesną stymulacją i zdobywaniem formalnego wykształcenia. • Behawioryści np. John B. Watson - rozwój jako stałe kumulowanie efektów uczenia się. Czynniki odpowiedzialne za rozwój Teoria czteroczynnikowa (w Polsce spopularyzowała Maria Żebrowska): • zadatki organiczne - wrodzone wyposażenie anatomiczno – fizjologiczne; • własna aktywność i działalność jednostki; • środowisko; • wychowanie i nauczanie . Rozwój etapami • W wielu teoriach rozwój człowieka od narodzin do dojrzałości dokonuje się zgodnie z kolejnymi etapami, które pozostają w ścisłym ze sobą powiązaniu. • Nie jest on prostym i ciągłym procesem postępującym, ulega przyśpieszeniu i zwolnieniu. Zmiana proporcji ciała Stadia rozwoju człowieka • Rozwój człowieka można charakteryzować poprzez poszczególne okresy. Popularnym podziałem jest podział na okresy: – – – – – – – – Okres prenatalny i narodziny Okres noworodka (do 1 m.ż.) Okres niemowlęcy (1 rok życia) Okres poniemowlęcy (1-3 lata) Okres przedszkolny (3-7 lat) Okres wczesnoszkolny (7-ok. 12 lat) Wiek dorastania (ok.12- ok.18 lat) Wiek dojrzały i starszy (od 18 roku życia) Podziały faz rozwoju • W psychologii istnieją rozbieżności w stosowanych podziałach oraz nazwach okresów i faz rozwoju. • Najbardziej znane podziały zostały zaproponowane przez E. Eriksona amerykańskiego psychoanalityka. Fazy rozwojowe według E. Eriksona 1. okres niemowlęcy (do 1–2 r.ż.) – celem rozwoju jest osiągnięcie zaufania do opiekuna, 2. wczesne dzieciństwo (między 3–5 r.ż., trwa od 2 do 5 lat) – osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności, 3. wiek zabawy (4–6 r.ż.) – ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu, Fazy rozwojowe według E. Eriksona 4. wiek szkolny (6–12 lat) – osiągnięcie poczucia własnej kompetencji, 5. dorastanie czyli wczesna adolescencja (od biologicznego dojrzewania do 20–22 r.ż.) – osiąganie odpowiedzi na pytanie, kim jestem i kim mogę być, wierność sobie, Fazy rozwojowe według E. Eriksona 6. młodość, wczesna dorosłość (od 20–25 do 35–40 lat) – osiąganie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości, 7. dorosłość (40 do 60–65 lat) – potrzeba opiekowania się i troska o los młodszych generacji, 8. starość (powyżej 60 lat) – osiąganie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia, źródłem zagrożenia jest „krucha” starość. TEMAT: Procesy poznawcze 54 Co umożliwia nam poznawanie otaczającego nas świata? 55 Ludzki system zmysłowy Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie Wzrok Fale świetlne Oko Czopki i pręciki siatkówki Kolory, wzorce, faktury Słuch Fale dźwiękowe Ucho Komórki włosowe błony bębenkowej Szumy, tony Dotyk/ Wrażenia skórne Kontakt zewnętrzny Skóra Końcówki Dotyk, ból, nerwów w skórze ciepło, zimno 56 Ludzki system zmysłowy Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Węch Substancje lotne Smak Substancje Język rozpuszczalne Nos Receptor Wrażenie Komórki włosowe nabłonka węchowego Zapachy Kubki smakowe języka Smaki (słodki, kwaśny, gorzki, słony) 57 Wrażenia • Wrażenia zmysłowe to podstawowe składniki procesu poznawczego; powstają wskutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów; są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. • Mechanizm ten przebiega w sposób podświadomy. • Przykłady wrażeń: ciepły, szorstki, gładki. 58 Absolutny próg wrażenia • Absolutny próg wrażenia – bodziec o minimalnej energii, odbierany przez zmysły i, wywołujący ledwo dostrzegalne wrażenie. • Bodźce znajdujące się poniżej tego progu nazywa się podprogowymi • Bodźce znajdujące się powyżej tego progu nazywa się nadprogowymi. 59 Progi absolutne dla zmysłów 60 Spostrzeganie • Spostrzeganie: proces przetwarzania zmysłowego prostych cech bodźców na poziomie doświadczania i rozpoznawania konkretnych złożonych przedmiotów w otaczającym środowisku. • Spostrzeżenia nie zawsze są prawidłowe, czasem zdarzają się złudzenia lub halucynacje. • Proces spostrzegania może być: – dowolny (np. obserwacja) – mimowolny (do narządów zmysłowych docierają bodźce z otoczenia bez udziału naszej woli). 61 Wrażenia a spostrzeżenia 62 OBRAZY NIERZECZYWISTE 63 SPOSTRZEGAWCZOŚĆ Proszę przeczytać! • Zdognie z nanjwoymszi baniadmai perzporawdzomyni na bytyrijskch uweniretasytch nie ma zenacznia kojnoleść ltier przy zpiasie dengao sołwa. • Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia lteria była na siwom mijsecu, ptzosałoe mgoą być w niaedziłe i w dszalym cąigu nie pwinono to sawrztać polbemórw ze zozumierniem tksetu. • Dzijee się tak datgelo, że nie czamyty wyszistkch lteir w sołwie, ale cłae sołwa od razu. 64 UWAGA 65 Uwaga • Uwaga – to skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego i wewnętrznego. Funkcje uwagi: • selektywność (jeżeli człowiek zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko, to tym samym odwraca uwagę od innych), • ukierunkowanie na określony cel i zadanie. 66 Rodzaje uwagi • mimowolna zostaje wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji bez wysiłku ze strony jednostki, (np. przy głośnym uderzeniu w pobliżu) • dowolna wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli (np. uczenie się psychologii). 67 Cechy uwagi • pojemność (zakres) – zależy od własności spostrzeganych przedmiotów oraz właściwości rozwojowych i indywidualnych (liczba obiektów, które jesteśmy w stanie objąć uwagą), • natężenie (siła, intensywność) – warunkuje koncentracje na określonym przedmiocie, zadaniu i utrzymanie go w polu uwagi (można być skoncentrowanym bardziej lub mniej). • trwałość – koncentracja uwagi przez dłuższy czas, • podzielność - możliwość jednoczesnego skupiania się na kilku obiektach, • przerzutność – szybkie przechodzenie od jednego zajęcia do innego. 68 Wyobraźnia • Wyobraźnia to samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeń) na podstawie minionych spostrzeżeń. • Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. • Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenie jego produktem, rezultatem. 69 Wyobraźnia • Jest ona rozwinięta w niejednakowy sposób u różnych ludzi, może być bogata lub uboga. Znaczenie wyobraźni: • pomaga przyswajać wiadomości, • tworzyć nowe dzieła, • pomaga planować, • pomaga rozumieć świat, • relaksuje. 70 Rodzaje wyobraźni • mimowolna – wyobrażenia na jawie, marzenia senne, cechuje ją swobodny bieg wyobrażeń, • dowolna – wytwarzanie wyobrażeń w sposób świadomy i celowy, 71 Rodzaje wyobraźni • odtwórcza – obrazy są nieznacznym przekształceniem obrazów percepcyjnych, • wytwórcza (twórcza) – wytwarza obrazy nowe i oryginalne. 72 Wyobrażenia wytwórcze – „czyste” 73 „Śniadanie na trawie” 74 Rodzaje wyobraźni • kierowana – ma miejsce gdy wyobrażenia wytwórcze powstają pod wpływem określonych bodźców i sytuacji prowokujących powstawanie obrazów z danej dziedziny, np. lektura. 75 Pamięć • Pamięć jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych; to zdolność do magazynowania napływających informacji. • Gromadzi i przechowuje przeszłe doświadczenia i wykorzystuje je w różnych sytuacjach. 76 Rodzaje pamięci • obrazowa (dzieli się na wzrokową i słuchową) – zapamiętywanie i odtwarzanie bodźców działających na zmysły wzroku i słuchu, • słowno-logiczna – zdolność do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach, • ruchowa – dotyczy nawyków i sprawności motorycznych, • uczuciowa - zapamiętywanie i odtwarzanie zdarzeń, które są silnie zabarwione emocjonalnie. Rodzaje pamięci epizodyczna – obejmuje osobiste doświadczenia i poszczególne zdarzenia z życia jednostki, semantyczna – służy do wiedzy ogólnej i znaczenia pojęć, proceduralna – pamięć umiejętności, wiedza o tym jak się wykonuje czynności, np. jeździ rowerem, samochodem. Rodzaje pamięci • mechaniczna – zapamiętywanie bez konieczności zrozumienia (np. wierszyk na pamięć), • logiczna – zapamiętywanie z koniecznością zrozumienia, Rodzaje pamięci • dowolna – nastawienie na zapamiętanie, • mimowolna – zapamiętywanie bez wysiłku i woli danej osoby. 80 Rodzaje pamięci • sensoryczna (ultrakrótka) – pamięć naszych narządów zmysłów, • krótkotrwała – ma ograniczony zakres i czas trwania, ślady bodźców utrzymują się w niej 20 s. stanowi ona pierwszy etap przetwarzania informacji, • długotrwała – jej pojemność i czas trwania są nieograniczone, Myślenie • Myślenie to uwewnętrzniona czynność operowania informacjami (danymi, wiadomościami), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości. (A.Jurkowski) 82 Czynność myślenia Czynność myślenia obejmuje procesy: • planowania, • przewidywania, • oceniania, • rozumienia, • wnioskowania. 83 Operacje myślowe • • • • • Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przetwarzane za pomocą operacji umysłowych: analizy, syntezy, porównywania, abstrahowania, uogólniania. 84 Operacje myślowe • Analiza to myślowe rozdzielanie elementów całości. • Synteza polega na scalaniu poszczególnych składowych. • Porównywanie jest operacją zestawiania ze sobą różnych elementów z uwagi na ich podobieństwa i różnice. 85 Operacje myślowe • Abstrahowanie polega na wyróżnianiu jednej właściwości elementu i jednoczesnym pomijaniu innych. • Uogólnianie charakteryzuje się ujmowaniem właściwości, cech wspólnych dla określonej klasy zjawisk i rzeczy z pominięciem cech jednostkowych. TĘCZA 86 Rodzaje myślenia 1. Sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe) – to typowe myślenie w działaniu połączone z manipulowaniem przedmiotami dla osiągnięcia celu, dominuje ono u dzieci do 2,5 r. ż. 2. Konkretno-wyobrażeniowe, zaczyna się już w 3 roku życia, chodzi tu o konkretny rodzaj przedmiotów, na których przebiega myślenie, np. dla hydraulika będą to rury, a dla dziecka zabawki itd. 87 Rodzaje myślenia 3. Słowno-logiczne (symboliczne, pojęciowe, abstrakcyjne), jest oparte na języku, mowie. W wieku przedszkolnym tylko w postaci zalążkowej, a w wieku szkolnym rozwija się wraz z przyswajaniem nowych pojęć - nauki. 88 Pojęcia • Pojęcia – treścią pojęć są ogólne właściwości wspólne dla jakiegoś zbioru rzeczy oraz stosunki pomiędzy elementami rzeczywistości. Można podzielić je na: • konkretne – przedmioty o rozmaitym stopniu ogólności (torba, lampa, koń), • abstrakcyjne – którym nie odpowiadają żadne realnie istniejące przedmioty, lecz ujmujemy ich sens i zakres. (liczba, sprawiedliwość, piękno, dobro, miłość) 89 Mowa • Mowa pozwala komunikować się z innymi ludźmi za pomocą dźwięków artykułowanych. (nie mylić z tzw. „mową ciała”) • Język to społeczny a zarazem naturalny system znaków dźwiękowych i reguł łączenia tych znaków, wyznaczających sposób posługiwania się nimi. TEMAT: Proces uczenia się 91 CO TO ZNACZY, ŻE CZŁOWIEK SIĘ UCZY? 92 Uczenie się • Uczenie się jest procesem prowadzącym do modyfikacji zachowania jednostki w wyniku jej uprzednich doświadczeń. • Jest procesem zachodzącym w psychice jednostki, na podłożu układu nerwowego, prowadzącym do zmian w zachowaniu. • Uczenie się jako proces gromadzenie doświadczeń trwa przez całe życie. 93 Rodzaje uczenia się • Uczenie się skojarzeniowe: – Warunkowanie klasyczne – Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) • Uczenie się poprzez naśladowanie (obserwację i modelowanie) 94 Warunkowanie klasyczne • Iwan P. Pawłow (1849-1936) – rosyjski fizjolog, stworzył teorię warunkowania w oparciu o eksperymenty na psach. • Opisał on zachowanie psa, który śliniąc się na widok jedzenia (reakcja bezwarunkowa), zaczął po jakimś czasie ślinić się na dźwięk metronomu. • Stało się tak, gdyż przed każdym podaniem jedzenia włączano metronom. • Pies skojarzył współwystępowanie dwóch elementów (jedzenie + metronom), oraz ich następstwo czasowe. 95 Warunkowanie klasyczne – Iwan Pawłow 96 Warunkowanie klasyczne • Warunkowanie klasyczne (warunkowanie pawłowowskie), to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca (BN później BW) dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma (BB). 1. Bodziec Bezwarunkowy (jedzenie) Reakcja Bezwarunkowa (ślina) 2. Bodziec Neutralny (dźwięk metronomu) +Bodziec Bezwarunkowy (jedzenie) Reakcja Bezwarunkowa (ślina) 3. Bodziec Warunkowy (dźwięk metronomu) Reakcja Warunkowa (ślina) 97 Warunkowanie klasyczne – Iwan Pawłow 98 Warunkowanie instrumentalne Prawo efektu Thorndike’a • Edward Lee Thorndike (1874-1949) – psycholog amerykański. • Jeżeli w jakiejś sytuacji określone zachowanie wywołuje odczucie zadowolenia, to wzrastać będzie prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w podobnej sytuacji. Jeżeli wywołuje uczucie dyskomfortu, to prawdopodbieństwo wystąpienia tego zachowania w podobnej sytuacji maleje. 99 Warunkowanie instrumentalne • Burrhus Skinner (1904-1990) – psycholog, behawiorysta. • Skinner, który prowadził swoje badania m.in. na szczurach, głodził je a następnie umieszczał w klatkach, gdzie znajdowała się dźwignia. Po naciśnięciu dźwigni szczur otrzymywał kulkę pokarmu, uczył się tego bardzo szybko. 100 101 Warunkowanie instrumentalne • Warunkowanie instrumentalne – typ uczenia się, w którym zachowanie się kształtuje na skutek działania dwóch typów wzmocnień: pozytywnego (nagrody) i negatywnego (kary). 102 Uczenie się poprzez naśladowanie • Albert Bandura (ur.1925) - psycholog kanadyjski. Twórca teorii społecznego uczenia się. • Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi nie tylko poprzez warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem. 103 EKSPERYMENTY A. BANDURY 104 Uczenie się poprzez naśladowanie • Bandura kładzie nacisk na uczenie się poprzez obserwację i modelowanie. • Rozwój moralny wg niego dokonuje się poprzez rozdział nagród i kar dokonywany przez dorosłych i rówieśników, którzy służą za modele akceptowalnego zachowania. • Albert Bandura stworzył jedną z najbardziej znanych teorii agresji. Według niego zachowania agresywne kształtują się, gdy dziecko czuje przyzwolenie na zachowanie agresywne ze strony swoich opiekunów. 105 TEMAT: Procesy emocjonalnomotywacyjne 106 Czym są emocje? Pojęcie emocja Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz zachowania. (D. Doliński, 2000). Składniki emocji SKŁADNIK POZNAWCZY SKŁADNIK FIZJOLOGICZNY SKŁADNIK BEHAWIORALNY Strach Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie Pobudzenie współczulne Unikanie Gniew Frustracja lub poczucie krzywdy Pobudzenie współczulne i przywspółczulne Atak Smutek Przekonanie o bezradności, beznadziejności Pobudzenie przywspółczulne Bierność, skłonność do autodestrukcji Radość Poczucie przyjemności, zadowolenia, satysfakcji Pobudzenie współczulne Dążenie ku EMOCJA Fizjologiczny aspekt emocji • Silne pobudzenie emocjonalne wywołuje pobudzenie fizjologiczne (a.u.n.): – – – – – – – z mózgu: ciało migdałowate wysyła sygnał do wzgórza, przysadka nadnercza wydziela hormon- adrenalinę, szybkie bicie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wątroba wydziela do krwi więcej cukru, wzrost częstotliwości oddychania, organizm pobiera więcej tlenu, trawienie ulega spowolnieniu, a krew z narządów wew. dopływa do mięśni, – następuje zaopatrzenie dużych mięśni w znajdujący się w krwi w cukier, czego efektem jest napięcie mięśni, – źrenice rozszerzają się dopuszczając więcej światła, – pocenie się, aby ochłodzić ciało. Wariograf Znak emocji • Znak emocji wskazuje na zabarwienie emocjonalne, które można scharakteryzować biegunowo w wymiarach: emocje przyjemne – przykre, zwane dodatnimi i ujemnymi. Emocja dodatnia • Emocja dodatnia – charakteryzuje się wytwarzaniem tendencji do podtrzymywania kontaktów z obiektem wywołującym ją lub do podtrzymywania aktywności związanych z taką emocją. • Np. Jeżeli kogoś lubimy, to go zapraszamy. Emocja ujemna • Emocja ujemna – tworzy tendencję do unikania kontaktu z obiektem lub aktywnością, która ją wywołała. • Np. Jeżeli kogoś nie lubimy, to go unikamy. Rodzaje emocji podstawowych • Paul Ekman – niezależnie od kultury podstawowe emocje: – – – – – Strach Złość Smutek Radość Wstręt • Carroll Izard – emocje podstawowe, gdy są subiektywnie odróżnialne i towarzyszą im specyficzne reakcje neuronalne: – – – – – – – – – – Strach Złość Smutek Radość Wstręt Wstyd Poczucie winy Zainteresowanie Zaskoczenie Pogarda Zdjęcia 6 podstawowych emocji: radość, złość, smutek, zdziwienie, wstręt i strach Emocje podstawowe i wtórne Robert Plutchik – 8 emocji podstawowych • Radość – Smutek • Strach – Gniew • Zdziwienie – Oczekiwanie • Akceptacja – Wstręt Emocje wtórne np. miłość stanowią kombinację emocji podstawowych. Podział procesów emocjonalnych • afekty – uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działających nagle, • nastroje – uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota), 119 Czym jest motywacja? Pojęcie ,,motywacji” • Motywacja – stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. • Motywacja to hipotetyczny stan organizmu, pobudzający i ukierunkowujący jego aktywność; istnieje kilka biologicznie pierwotnych motywacji: głód, sen. • Stanowi ona proces wewnętrzny aktywizujący jednostkę do działania. Model motywacji • Podstawowy model motywacji można przedstawić wg następującego schematu: Motywy • Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. • Motyw to stan wewnętrznego napięcia, od którego zależy możliwość i kierunek aktywności organizmu. • Motyw jest tym silniejszy im większą posiada zdolność eliminowania innych motywów. Źródła motywów ,,Stan napięcia” nazwanego motywem powstaje na skutek: – Niezaspokojenia potrzeb organicznych lub psychicznych (np. głód, opuszczenie przez bliską osobę) – Pobudzenie emocji – np. bodźce, które wywołują przykrość, ból, strach, wzbudzają tendencję do uwolnienia się z tych stanów (np. groźne ujadanie psa). Źródła motywów – Działania czynników zakłócających czynności praktyczne i czynności umysłowe: frustracja, stres, konflikt (np. nie możemy znaleźć klucza) – Zaktywizowanie zainteresowań (np. premier Pawlak wygrał w totka) – Zaktywizowanie wartości - zagrożenie wartości, (np. zwolennicy vs przeciwnicy aborcji) Źródła motywów • Sformułowanie zadań - przez inne osoby lub przez sam podmiot (np. żona/mąż każe wynieść śmieci). • Przesłanką zdolności do przyjmowania i stawiania sobie zadań jest utworzenie w umyśle pewnego systemu wartości i norm, z których człowiek może wyprowadzić standardy. Rodzaje motywacji • Rodzaje motywacji: – wewnętrzna – aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb, – zewnętrzna – polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród. TEMAT: Potrzeby jako źródło aktywności 128 Czym jest potrzeba? 129 Potrzeby jako źródło aktywności • Potrzeba jest to odczuwalny brak, do zlikwidowania, którego dąży organizm. • Braki mogą występować ze względu na biologiczną i psychiczną strukturę organizmu. • Potrzeba jako brak czegoś staje się bodźcem aktywizującym do działania. 130 KLASYFIKACJE POTRZEB •PIRAMIDA POTRZEB MASLOWA •KONCEPCJA C. ALDERFERA •KONCEPCJA D. McCLELLANDA 131 Klasyfikacje potrzeb • Teoria potrzeb A. Maslowa • Najczęściej posługujemy się hierarchią potrzeb według A. Maslowa. • Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię, którą można przedstawić następująco (w kolejności od potrzeb podstawowych do złożonych). 132 Hierarchia potrzeb 133 Hierarchia potrzeb Maslowa • Potrzeby fizjologiczne: – głód, pragnienie, wypoczynek, wypróżnienie, unikanie bólu, zachowanie odpowiedniej temperatury, redukcja popędu seksualnego. • Potrzeby bezpieczeństwa – ochrona przed nieprzyjaznym otoczeniem dzięki domostwu i ubraniu, ochrona przed przestępczością i kłopotami finansowymi. 134 Hierarchia potrzeb Maslowa • Potrzeby przynależności i miłości - miłość akceptacja innych dzięki utrzymywaniu intymnych związków, istnieniu grup społecznych, podtrzymywaniu przyjaźni. • Potrzeby szacunku i uznania – osiągnięcia, kompetencje, aprobata innych, szacunek, prestiż, status. 135 Hierarchia potrzeb Maslowa • Potrzeby samorealizacji (samourzeczywistnienia) – realizacja własnego, niepowtarzalnego potencjału. • Dla wielu ludzi oznacza to zaspokojenie potrzeb: – estetycznych (np. sztuka, piękno, porządek), – potrzeby poznawcze (np. nowości, eksploracji, zrozumienia i wiedzy). 136 Hierarchia potrzeb Maslowa – Maslow twierdził, że człowiek „pnie” się po piramidzie potrzeb. Realizacja potrzeb wyższych w hierarchii zależy od zaspokojenia potrzeb niższych w hierarchii. 137 TEORIA ERG -Claytona Alderfera Teoria C. Alderfera ERG bardziej potwierdziła się w praktyce niż teoria Maslowa. • potrzeby egzystencji (Existence) – potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa • potrzeby powiązań (Relatedness) – potrzeby przynależności i szacunku • potrzeby rozwoju (Growth) – samorealizacji Odczuwanie potrzeb przez ludzi ma charakter bardziej dynamiczny oraz ciągły, tzn. ludzie mogą odczuwać kilka potrzeb równocześnie. 138 TEORIA 3 POTRZEB Davida McClellanda –motywacja do pracy W motywacji do pracy ważne jest określenie dominującej potrzeby: • • • osiągnięć – lubią wyzwania, trudne i ambitne ale realne zadania, biorą za nie odpowiedzialność, oczekują informacji zwrotnych władzy – lubią (rządzić) kontrolować innych, cenią rywalizację i pozycję, dążą do dominacji aby wykazać wyższość, niedostatecznie troszczą się o efekty pracy (stąd wymagają kontroli) przynależności – podczas wykonywania zadań oczekują akceptacji, lubienia i współdziałania 139 TEMAT: Pojęcie osobowości. Koncepcje osobowości Czym jest osobowość? 141 Osobowość - najprościej • Osobowość to stosunkowo trwałe i charakterystyczne wzory w myśleniu, emocjach i zachowaniu. • Badanie osobowości zakłada, że jest jakaś konsekwencja w ludzkich zachowaniach. 5 głównych koncepcji dot. osobowości 1. 2. 3. 4. 5. Fizjologiczne (typologie) Oparte na cechach lub czynnikach (tradycyjne) Psychodynamiczne (skupienie na przeszłości) Humanistyczne (skupienie na teraźniejszości) Behawioralne 1. Fizjologiczne - teoria płynów cielesnych Hipokratesa i Galena Typ osobowości Opis Sangwinik (z łaciny: Sanguis - krew) towarzyski, szczęśliwy, entuzjastyczny, ożywiony i zawsze optymistycznie nastawiony do życia niestabilny, agresywny, wybuchowy, skłonny do irytacji i nerwowy Choleryk (greckie chole żółć) Melancholik (greckie pesymista, smutny, przygnębiony i melas chole - czarna żółć) nieszczęśliwy Flegmatyk (greckie phlegma - flegma). Spokojny, apatyczny, pozbawiony entuzjazmu, refleksyjny, pasywny Somatotypy W. Sheldona • Endomorficy – zrelaksowani, towarzyscy, smakosze, • Mezomorficy – osoby silne fizycznie, asertywne, przepełnione energią i odwagą. • Ektomorficy – introwertywni mózgowcy o upodobaniach artystycznych i skłonności raczej do rozmyślań o życiu niż konsumpcji i działania. 2. Podejście oparte na cechach • Poszukiwanie cech rdzennych, które rozróżniają ludzi. • Cecha osobowości to względnie stała właściwość, którą można obserwować i mierzyć u jednostki. • Przykładowe cechy: pojętność, usłużność, grzeczność, impulsywność. Przyjęcie Rozmowa z cudzoziemcem Randka Zwrot wadliwego towaru Nieśmiałość Reakcje Wygłaszanie mowy Cecha (zmienna pośrednicząca) Syt. bodźcowa Nieśmiałość jako cecha Unikanie, wycofanie Czerwienienie się Luki pamięciowe Milczenie Niezręczne gesty Unikanie kontaktu wzrokowego Podejście oparte na cechach lub czynnikach • Ile jest cech? – Gordon Allport wyróżnił ok. 4500 cech – Analiza czynnikowa 5 czynników („Wielka Piątka”) Wielka Piątka • Pięcioczynnikowy model osobowości tzw. „Wielka Piątka” (NEO-FFI) Paula T. Costa, i Roberta R. McCrae opiera się na pięciu głównych wymiarach osobowości: neurotyzmu, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności. Wielka Piątka Czynniki Biegun podobny znaczeniowo Biegun przeciwstawny znaczeniowo (cechy) Ekstrawersja (introwersja) rozmowność, asertywność i aktywność (ekstrawersja) spokój, wycofanie, nieśmiałość (introwers.) Ugodowość (nieustępliwość) życzliwość, serdeczność i ufność (ugodow.) wrogość, egoizm, nieufność (nieustęp.) Sumienność (chaotyczność) rzetelność, odpowiedzialność niedbałość, brak i dobre zorganizowanie odpowiedzialności, brak (sumienn.) zorganizowania (chaot.) Neurotyczność (stabilność em.) nerwowość, wybuchowość, lękliwość (neurot.) spokojny, stabilny, zadowolony (stabiln.) Otwartość na doświadczenie (Zamkniętość) ciekawość , twórczość , inteligencja (otwart.) prosty, płytki, nieinteligentny (zamkn.) 3. Podejście psychanalityczne (psychodynamiczne) • Trzy warstwy u Zygmunta Freuda: – Id – warstwa nieświadoma, popędy (najsilniejszy – seks), celem zachowań jest redukcja popędów. (kieruje się zasadą przyjemności) – Ego – warstwa świadoma, realizacja popędów, jego naczelnym zadaniem jest rozwiązanie konfliktów między Id i Superego, (zasada realizmu) – Superego – funkcja kontroli, bliskie pojęciu sumienia, wszelkie wzorce i normy kulturowe, nabyte w procesie wychowania (zasada idealizmu). Metafora góry lodowej • Ego (zasada realizmu) jako mediator pomiędzy popędami Id (zasada przyjemności), a normami moralnymi Superego (zasada idealizmu). • Prawdziwa motywacja jest nieświadoma (libido) Dynamika osobowości • Dynamizm osobowości polega na stałym konflikcie między warstwami. Warstwa popędowa Id dąży do realizacji, czemu przeciwdziała Superego. Ego wybiera takie formy zachowania, aby pogodzić dążenia tych warstw. • Zachowanie jest wynikiem gry sił. 4. Podejście humanistyczne • Człowiek dąży do samorealizacji. Nosi w sobie wartości, cele i mądrość. Stopniowo to w sobie odkrywa. Powstrzymuje go przed tym otoczenie. • Podstawowy konflikt: ja <-> otoczenie i lęk, wynikające z braku poczucia bezpieczeństwa. • Człowiek dokonuje wyborów. Wewnętrzne prawdziwe „ja” jest źródłem wyborów właściwych. • Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers 5. Podejście behawioralne • Przedstawiciele: John Watson, • Pojęcie „osobowości” w zasadzie sprowadzić można do zbioru wyuczonych zachowań (reakcji - nawyków). • Nawyk to tendencja do reagowania w określony sposób. • Człowiek uczy się przejawiać określone reakcje na określone bodźce. • Teoria ta nie wyjaśnia jednak czynności ludzkich o charakterze działań świadomych, złożonych oraz dążeń człowieka w celu ich urzeczywistnienia. Czynniki wpływające na kształt osobowości: wrodzone cechy biofizyczne (np. dzieci przypominają swoich rodziców nawet, gdy są adoptowane przez inne rodziny, bliźnięta jednojajowe są bardziej podobne niż bliźnięta dwujajowe), socjalizacja w rodzinie (np. poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, agresja jest uwarunkowana odrzuceniem i fizycznym karaniem w dzieciństwie połączonymi ze zgodą na agresję), własna aktywność jednostki (np. doświadczenie bezsilności i braku autonomii w pracy może przyczynić się do „poczucia zewnętrznego umiejscowienia kontroli”, opartego na przeświadczeniu, że nie daje się kontrolować tego co ma się zdarzyć; psychoterapia może również przyczyniać się do zmian osobowości.) Metody pomiaru osobowości » Opierają się na założeniu, że przyszłe zachowania człowieka można przewidywać, jeżeli w wiarygodny sposób zmierzy się jakąś próbkę jego dotychczasowych zachowań. Jeden ze sposobów pomiaru osobowości polega na zastosowaniu skal oceny zachowania, za pomocą których można ocenić zachowanie w takim środowisku, jak klasa szkolna lub oddział szpitalny. Częściej jednak używa się wystandaryzowanych testów psychologicznych – obiektywnych lub projekcyjnych. TESTY OBIEKTYWNE • Polegają na tym, że osoba badana proszona jest o odpowiedź na pewną wystandaryzowaną (tj. mającą zawsze tę samą treść i postać) grupę pytań lub opinii. Czasami zadaniem badanego jest odpowiedzieć na każde pytanie „tak" lub „nie", czasami proszony jest o zaznaczenie, jak dalece każda z opinii odnosi się do niego (jak trafnie go opisuje); kiedy indziej idzie o to, by badany wybrał jedną z kilku zaproponowanych możliwości. Niektóre testy mają charakter skali z wymuszonym wyborem. Przykładowe pytania wchodzące w skład kwestionariusza przedstawiają się następująco: Mój ojciec był dobrym człowiekiem. Bardzo rzadko dokuczają mi bóle głowy. Dłonie i stopy mam zwykle dosyć ciepłe. Nigdy nie zrobiłem czegoś niebezpiecznego tylko po to, aby przeżyć dreszczyk emocji. Pracuję w dużym stresie. PN PN PN PN PN TESTY PROJEKCYJNE • Nie ma jasnych, „dobrych" czy w ogóle precyzyjnie określonych odpowiedzi. Osobom badanym pokazuje się jakieś wieloznaczne bodźce, jak plamy Atramentowe czy niejasne rysunki, z prośbą, aby opowiedziały, co na nich widzą. Zakłada się, że umożliwia to ludziom projekcję (dosłownie: rzutowanie) własnej osobowości na ich wypowiedzi. Treść wypowiedzi wyraża nie tylko sam bodziec, ale i osobowość człowieka opowiadającego, co ów bodziec przedstawia. Dwa najbardziej popularne testy projekcyjne to: - Test Plam Atramentowych Rorschacha; - Test Apercepcji Tematycznej Murraya. TEMAT: Obraz samego siebie Struktura Ja • Centralną strukturą osobowości, która zawiera wiedzę o samym sobie stanowi Struktura JA. • Struktura JA jest to suma doświadczeń i poglądów dotyczących własnej osoby. • Jest to inaczej obraz własnej osoby. Ja-realne i Ja-idealne • Można mówić o dwóch elementach obrazu samego siebie: – Ja-realne – obraz siebie spostrzeganego zgodnie z rzeczywistością (rzeczywisty obraz samego siebie). – Ja-idealne – obraz samego siebie przedstawiający oczekiwania danej osoby wobec siebie (pożądany obraz samego siebie). Szczególnie istotne elementy obrazu samego siebie • • • • Obraz własnego ciała Samoocena Samoakceptacja Ulokowanie poczucia kontroli Obraz własnego ciała • Schemat ciała – obraz poszczególnych części ciała, ich wzajemnych stosunków i kształtów. • Osoby przywiązują szczególną wagę do niektórych elementów własnego ciała. • Z obrazem własnego ciała wiążą się różnorodne emocje. Szczególnie ważną emocją jest wstyd. • Ważnym elementem postrzegania własnego ciała jest spostrzeganie własnego stanu zdrowia – niedocenianie, przecenianie. Samoocena • Samoocena globalna – dotyczy całościowego obrazu własnej osoby. • Samoocena cząstkowa – jest wynikiem wartościowania wybranych obszarów ,,ja”. • Samooceny cząstkowe mogą się diametralnie różnić: osoba może się uważać za wybitnie inteligentną, a jednocześnie za zupełnie nieatrakcyjną towarzysko. Samoocena • Samoocena wysoka i niska nie jest niekorzystna, o ile jest trafna (zdarza się rzadko). • Ludzie mają tendencję do zniekształceń w ocenianiu samych siebie. Jeśli mają samoocenę wysoką, to czasem ją dodatkowo zawyżają (i odwrotnie). • Poważne skutki samooceny: – Przy zawyżonej samoocenie – podejmowanie zbyt trudnych działań, w efekcie załamanie. – Przy zaniżonej samoocenie – bierność i wycofywanie się. Samoakceptacja • Można utożsamiać z samooceną. • Kształtuje się od wczesnego dzieciństwa. • Gdy rozbieżność między Ja-idealne a Ja-realne jest zbyt duża, a jednostka nie może sobie z tym poradzić, może dojść do napięcia i zaburzeń w obrębie osobowości. (brak akceptacji własnej osoby). Poczucie kontroli Koncepcja J. Rottera – człowiek może być przeświadczony, że on sam i jego zachowanie poddane są kontroli z zewnątrz, bądź też uważa, że to on kontroluje swoją sytuację i zachowanie. Człowiek może się postrzegać jako: Przedmiot oddziaływań zewnętrznych - bez możliwości kontroli tego, co się z nim dzieje. (zewnętrzne ulokowanie kontroli) Podmiot autonomiczny – mający wpływ na to, co robi, mający pełną świadomość poczynań i biorący odpowiedzialność za skutki. (wewnętrzne ulokowanie kontroli) Obraz samego siebie • Obraz samego siebie jest taką organizacją informacji o samym sobie, która wykazuje dużą stałość. • Stałość obrazu samego siebie jest jednym z zasadniczych czynników pozwalających zachować człowiekowi własną tożsamość. Temat: Składnik osobowości postawy Stefan Marcinkiewicz Postawa • Postawa (psych.) to trwała (utrzymująca się przez dłuższy czas) ocena- pozytywna lub negatywna- ludzi, obiektów i pojęć (E. Aronson). Podmiot i przedmiot postawy • Podmiotem postawy jest przejawiająca ją osoba. • Przedmiotem postawy może być praktycznie wszystko. Przedmiot można podzielić: – zjawisko, np. religia - Islam – osoba, np. Muzułmanin – przedmiot, rzecz, np. Koran – sytuacja, np. podpalenie ambasady przez radykalnych wyznawców Islamu Trójskładnikowy model postawy • Postawa składa się z trzech komponentów: – komponent emocjonalny (to, co czujemy; reakcje emocjonalne wobec przedmiotów); Np. Jerzy lubi swoje stare auto. – komponent poznawczy (to, co myślimy; myśli i przekonania o przedmiocie postawy); Np. Jerzy uważa, że jego stary fiat jest ciągle sprawny – komponent behawioralny (to, co robimy; działania, zachowania wobec przedmiotu); Np. Jerzy podejmuje decyzję nie kupowania nowego auta. Trójskładnikowy model postawy 1.stosunek emocjonalny Postawa 2.elementy poznawcze 3. tendencje do zachowania zachowanie Przedmiot postawy Rodzaje postaw • Z uwagi na przedmiot: – moralne, społeczne, polityczne, religijne, rzeczowe, interpersonalne, intrapersonalne (np. samoocena), • Z uwagi na kierunek i znak postawy: – pozytywny, negatywny, neutralny, • Z uwagi na siłę postawy: – silne, słabe Postawy utajone i czynne • Postawy utajone – nie ujawnia się lub ujawni się w skąpo komponent behawioralny. (np. nie lubię cyklistów, ale nikomu o tym nie mówię) • Postawy czynne – ujawnia się komponent behawioralny. (np. walczę z cyklistami w Internecie) Przykłady postaw w zależności od dominujących komponentów • uprzedzenie, • stereotyp, • dyskryminacja. Uprzedzenie • Uprzedzenie - wroga bądź negatywna postawa dotycząca wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy. (dominuje komponent emocjonalny) • Np. szowinizm, antysemityzm, nienawiść do ... Stereotyp • Stereotyp - generalizacja odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim bez wyjątku jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi. (dominuje komponent poznawczy) • Np. Polak – Katolik Dyskryminacja • Dyskryminacja - określona jako nieuzasadnione, negatywne czy krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkom danej grupy, na podstawie ich grupowej przynależności (dominuje komponent behawioralny) • Np. odrębne przystanki autobusowe lub restauracje dla „białych” i „czarnych” Afroamerykanów w USA w latach 50. Geneza postaw • Postawa jako rezultat przekonań (np. wiedza jest wartością, więc uczę się pilnie) • Postawa jako rezultat emocji (warunkowanie klasyczne: wielokrotne pojawianie się obiektu, któremu towarzyszy nagroda prowadzi do wykształcenia pozytywnego stosunku do niego, ) Geneza postaw • Postawa jako rezultat zachowań (jeśli wobec jakiegoś obiektu zachowujemy się pozytywnie, działamy na jego rzecz, to wnioskujemy z obserwacji własnego zachowania o określonej treści postawy) • Przejmowanie postaw od innych (głównie od rodziców jako osób znaczących, gdy nie mieliśmy okazji zetknąć się bezpośrednio z obiektem postawy - stosunek do innej rasy, narodowości itp.)
