Analiza porównawcza regionalnego rynku pracy województwa
Transkrypt
Analiza porównawcza regionalnego rynku pracy województwa
PROFIL INŻYNIERA Część 2 Analiza porównawcza regionalnego rynku pracy województwa śląskiego z wybranymi regionami Unii Europejskiej opracowanie powstało w ramach projektu „Plan Rozwoju Politechniki Częstochowskiej” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu 4 – Szkolnictwo wyższe i nauka, Poddziałanie 4.1.1 Wzmocnienie potencjału dydaktycznego uczelni Opracowanie wykonał zespół autorski w składzie: Marlena Grabowska Agata Mesjasz‐Lech Tomasz Nitkiewicz Iwona Otola Piotr Pachura CZĘSTOCHOWA - 2008 – ROZDZIAŁ 1. EWOLUCJA PRZEMYSŁU REGIONU Z PUNKTU WIDZENIA DETERMINANTÓW GOSPODARCZYCH KSZTAŁTUJĄCYCH RYNEK PRACY………………………. ROZDZIAŁ 2. CHARAKTERYSTYKA REGIONALNEGO RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W ŚWIETLE DANYCH STATYSTYCZNYCH………………………… 2.1 Ewolucja bezrobocia w Województwie Śląskim………………………………………………… 2.2 Zmiany w poziomie bezrobocia w Województwie Śląskim według płci i wykształcenia……………………………………………………………………………….. 2.3 Bezrobocie w Województwie Śląskim według stażu pracy………………………………. 2.5 Zróżnicowania wewnątrzregionalne……………………………………………………………….. ROZDZIAŁ 3. KONTEKST UNII EUROPEJSKIEJ W ANALIZIE REGIONALNEGO RYNKU PRACY……………….. 3.1 Ewolucja strategii UE wobec rozwoju rynków pracy…………………………………………… 3.2 Województwo Śląskie na tle regionów Unii Europejskiej…………………………………… ROZDZIAŁ 4. PRZYKŁADY RESTRUKTURYZACJI FRANCUSKICH REGIONÓW PRZEMYSŁOWYCH……… 4.1 Region Nord Pas de Calais………………………………………………………………………………… 4.2 Region Lotaryngii……………………………………………………………………………………………… Wnioski………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Literatura……………………………………………………………………………………………………………………………………………. ROZDZIAŁ 1 EWOLUCJA PRZEMYSŁU REGIONU Z PUNKTU WIDZENIA DETERMINANTÓW GOSPODARCZYCH KSZTAŁTUJĄCYCH RYNEK PRACY Bezrobocie jako główny aspekt rynku pracy zarówno w ujęciu krajowym jak regionalnym stanowi podstawowe wyzwanie dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Województwo Śląskie jako specyficzny pod względem struktury gospodarczej i demograficznej region stoi przed dużymi problemami związanymi z problematyką rynku pracy. Z punktu widzenia znaczenia regionu w gospodarce krajowej jak i ponadnarodowej w ramach terytorium Unii Europejskiej – Województwo Śląskie wymaga bardzo kompleksowego podejścia do rozwoju rynku pracy. Specyfika regionu ukształtowana w procesie ewolucji struktur przemysłowych polega między innymi na: - dużej gęstości zaludnienia oraz skupieniem ludności na obszarach aglomeracyjnych; - dominacją monokultury przemysłów ciężki, szczególnie górnictwa węgla kamiennego; - specyficzną kulturą społeczną charakteryzującą się większą aktywnością zawodową mężczyzn; - dużą koncentracją zanieczyszczeń środowiska oraz degradacją infrastruktury urbanistycznej. Specyfika regionu należącego do największych konurbacji przemysłowych na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej została ukształtowana w toku procesów historycznych związanych często z rabunkowym charakterem eksploatacji surowców kopalnych. Ponadto cechą charakterystyczną problemów regionu jest jego stosunkowo niewielki obszar w porównaniu z innymi historycznymi aglomeracjami przemysłowymi jak na przykład Lorraine, Nord-Pas de Calais, Zagłębie Ruhry czy okręgi górnictwa węgla kamiennego w USA i Wielkiej Brytanii. Wielkość wydobycia węgla kamiennego w regionie Górnego Śląska przedstawiona w Tabeli 1. prezentuje znaczenie tego okręgu górniczego na tle innych państw. Tabela 1. Wydobycie węgla kamiennego w wybranych krajach w roku 1858 Kraj/region Wydobycie w tonach Górny Śląsk 2 800 000 Prusy bez Górnego Śląska 6 583 162 Francja 8 400 000 Belgia 8 925 714 Wielka Brytania 66 0 48 787 USA 21 788 940 Wydobycie na świecie 126 183 940 Źródło kompilacja autora na podstawie (Kossuth S., Górnictwo węglowe na Górnym Śląsku w połowie XIX w. (Coal mining in Upper Silesia in middle of 19th c.) Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1965 p. 44) Ważnym zjawiskiem charakterystycznym dla przemysłu Górnego Śląska i rzutującym na charakter regionu przez wiele dziesięcioleci (aż do czasów współczesnych) był proces koncentracji przemysłu. Proces koncentracji polegał na skupianiu coraz większej liczby produkcji oraz zatrudnienia w dużych zakładach przemysłowych. Zjawisko to wystąpiło bardzo wyraźnie już od połowy XIX w. Głównymi gałęziami koncentracji było górnictwo oraz hutnictwo. Proces koncentracji prowadził do powstawania ogromnych kompleksów przemysłowych. Proces koncentracji występował w zasadzie nieprzerwanie od połowy XIX w. do lat 90tych XX w. Głównym okresem kształtowania się silnie skoncentrowanych struktur przemysłowych był okres drugiej połowy XIX w., dane dotyczące procesu koncentracji przemysłu przedstawiają poniższe tabele. Największą koncentrację przestrzenną można zaobserwować w przemyśle hutniczym, gdzie liczba fabryk od roku 1852 do 1902 zmniejszyła się z 63 do 10. W górnictwie węgla kamiennego mniejsza koncentracja przestrzenna wynikała ze specyfiki działalności opartej o eksploatację złóż podziemnych, w tym sektorze natomiast nastąpiła ogromna koncentracja zatrudnienia z 7 418 pracowników kopalń w roku 1852 do ponad 80 tysięcy w 1902 roku (Tabela 2). Tabela 2. Koncentracja przemysłu ciężkiego na Górnym Śląsku w latach 1852 - 1902 Sektor Górnictwo węgla Rok Liczba fabryk Zatrudnienie 1852 78 7 418 1902 63 80 038 Hutnictwo żelaza 1852 63 1 993 1902 10 4 016 Hutnictwo cynku 1852 39 2 720 1902 23 7 985 Źródło Kompilacja autora na podstawie danych z: Zeitschrift fuer das Berg-, Huetten- und Salinenwesen in dem preussischen Staate, Satistik der oberschlesischen Berg-u. Huettenwerke in (Popiołek K. eds. Studia i materiały z dziejów Śląska T. II. (Study and documentation of Silesian history Vol. II) Wydawnictwo PAN, Wrocław, 1958p. 72) Dynamiczny proces kształtowania się ogromnych kompleksów przemysłowych na terytorium Górnego Śląska można zaobserwować na podstawie danych Tabeli 3. Przedstawiającej zmiany w woluminie produkcji i poziomie zatrudnienia w przeliczeniu na jeden zakład produkcyjny. Ogromna koncentracja produkcji oraz zatrudnienia wystąpiła zarówno w górnictwie węgla kamiennego jak i hutnictwie żelaza i cynku. Tabela 3. Koncentracja przemysłu ciężkiego na Górnym Śląsku w latach 1852 – 1902 w przeliczeniu na jedną fabrykę Sektor Górnictwo węgla Hutnictwo żelaza Hutnictwo cynku Rok Produkcja w tonach Zatrudnienie 1852 17 343 95 1902 388 425 1 270 1852 985 30 1902 68 549 402 1852 748 70 1902 5 068 347 Źródło kompilacja autora za: Zeitschrift fuer das Berg-, Huetten- und Salinenwesen in dem preussischen Staate, Satistik der oberschlesischen Berg-u. Huettenwerke in (Popiołek K. eds. Studia i materiały z dziejów Śląska T. II. (Study and documentation of Silesian history Vol. II) Wydawnictwo PAN, Wrocław, 1958p. 73) Już w tym okresie wskazywano na negatywne strony koncentracji i rozwoju monokultury przemysłowej przy jednoczesnym braku przetwórstwa na bazie zakładów rzemieślniczych oraz eksporcie związanym głównie z nieprzetworzonymi surowcami. W latach 1918 - 1939 odrodzone państwo polskie potrzebowało gwałtownie stworzenia podstaw rozwoju gospodarczego m.in. w celu rozbudowy przemysłu zbrojeniowego (z powodu doświadczeń I wojny światowej i zagrożenia utratą niepodległości za sprawą państw ościennych). Podstawą rozwoju gospodarczego stał się głównie potencjał Górnego Śląska, gdyż tworzenie (lokowanie) innych okręgów gospodarczych było w fazie początkowej (np. Okręg Centralny, Gdynia). Zjawisko to powodowało jeszcze większy wzrost koncentracji przemysłu dotychczasowego (górnictwo, hutnictwo) oraz lokowanie nowych gałęzi przemysłu na Śląsku (chemicznego i maszynowego). Znaczna rozbudowa przemysłu chemicznego na Śląsku wiązała się z niedorozwojem tej dziedziny gospodarki w porównaniu z krajami ościennymi, szczególnie Niemcami. Ponadto rozwój przemysłu chemicznego miał związek z produkcją wojskową. Doświadczenia I wojny światowej i użycie gazów bojowych ukształtowały doktrynę obronną opierającą się na wykorzystywaniu gazów bojowych, do tego potrzebny był dobrze rozwinięty przemysł chemiczny. Gospodarka Polski po okresie okupacji niemieckiej i radzieckiej była zrujnowana zarówno w wyniku działań wojennych jak i rabunku maszyn i urządzeń przez okupantów. Jednakże należy zauważyć, iż zakłady przemysłowe na Górnym Śląsku nie poniosły wielu strat wskutek działań wojennych podczas II wojny światowej. Największe straty odnotowano na skutek wywiezienia przez wojska sowieckie znacznej części maszyn z fabryk górnośląskich jako łupu wojennego (straty wyniosły ok. 40% stanu przedwojennego) (Sprawozdanie Centralnego Zarządu Przemysłu Hutniczego za lata 1945-1946, Katowice 1947 p. 15). Pomimo tego Śląsk jako najbardziej uprzemysłowiony region kraju z zachowaną w dużym stopniu infrastrukturą przemysłu - stał się praktycznie jedynym motorem napędowym rozwoju gospodarki socjalistycznej Polski po II wojnie światowej. Znaczenie przemysłu Górnego Śląska dla gospodarki kraju w roku 1946 przedstawia Tabela 4. Tabela 4. Znaczenie przemysłu Górnego Śląska w gospodarce Polski socjalistycznej po w roku 1946. Udział przemysłu Śląska w gospodarce kraju (Polska=100%) 49% Zatrudnienie w przemyśle ogółem Produkcja energii 90% elektrycznej Produkcja węgla kamiennego 100% Produkcja hutnictwa cynku i 100% ołowiu Produkcja hutnictwa żelaza 90% Produkcja kwasu siarkowego 100% Udział w eksporcie 90% Źródło: Kompilacja na bazie: Rocznik Statystyczny 1946 r. Ponadto przesłanki socjalistycznej gospodarki planowej oraz ideologia komunistyczna powodowały, iż rozwój Śląska był istotnym elementem budowy „społeczeństwa socjalistycznego” poprzez: tworzenie zasobów wielkoprzemysłowej klasy robotniczej rekrutującej się z ludności wiejskiej; rekonstrukcje społeczną wsi, umożliwiająca kolektywizację własności rolnej; „propagandę” sukcesu gospodarczego i industrializacji jako czynników budujących „świadomość” socjalistyczną. Nie bez znaczenia był fakt wzorowania się na doświadczeniach Związku Radzieckiego z okresu szybkiej industrializacji w latach (w na cześć Jozefa Stalina nazwa stolicy Górnego Śląska Katowice została przemianowana na Stalinogrod). Obok procesu dalszej koncentracji przemysłu i rabunkowej eksploatacji złóż węgla kamiennego następowały bardzo istotne zmiany struktury społecznej. Społeczność Śląska charakteryzowała się silną homogenicznością umacnianą silnymi więzami pokrewieństwa i zawodu (głownie tradycji zawodu górnika), charakterystyczne było zjawisko „dziedziczenia zawodu” 1 . Sytuacja homogeniczności ludności regionu zmieniała się w okresie socjalizmu w związku z wspieranymi przez władze socjalistyczne dużymi falami migracji ludności wiejskiej do uprzemysłowionego Śląska. Obok rozwoju zasobów siły roboczej migracje miały na celu zaburzenie stanu homogeniczności mieszkańców Górnego Śląska. Inną ważną społecznie kwestią był brak infrastruktury mieszkaniowej wynikający z rosnącego zatrudnienia w socjalistycznym przemyśle Śląska, znaczny napływ ludności spoza regionu pracujących w fabrykach powodował konieczność budowy mieszkań. Wynikiem tego była koncentracja osiedli mieszkaniowych w formie kilkunastopiętrowych wieżowców mieszkalnych skupionych blisko siebie w dzielnicach bez jakiejkolwiek infrastruktury wypoczynkowej i kulturalnej. Przestarzałe technologie budowlane i pośpiech w oddawaniu jak największej ilości mieszkań prowadziły do oferowania mieszkań o bardzo złym standardzie. Zabudowa osiedli mieszkaniowych pogłębiała negatywne zjawiska w zakresie zagospodarowania przestrzeni miast. Innym bardzo ważnym skutkiem industrializacji była ogromna degradacja środowiska naturalnego. W okresie socjalistycznej industrializacji nie interesowano się skutkami rozwoju przemysłu ciężkiego dla środowiska naturalnego. Zwracano uwagę głównie na problem zapadania się i usuwania terenu z powodu prac górniczych. Poważne zainteresowanie problemem zanieczyszczenia środowiska rozpoczęło się pod koniec lat 80tych XX w., kiedy poziom degradacji środowiska zagrażał istotnie egzystencji ludzi na tym terenie. W regionie Górnego Śląska zajmującego powierzchnię 2,1% obszaru Polski w roku 1985 występowało nagromadzenie aż 42% wszystkich odpadów przemysłowych, 25,3% emisji zanieczyszczeń pyłowych i 31,2% zanieczyszczeń gazowych (Rocznik statystyczny województwa katowickiego 1986, Warszawa 1986). 1 Czakon D. Województwo katowickie i Śląskie oraz ich mieszkańcy w procesie zmian (Katowice province and Silesian region and the citizenships in the proces of change), Wydawnictwo WSP w Częstochowie, Częstochowa, 2003 ROZDZIAŁ 2 CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA REGIONALNEGO ŚLĄSKIEGO W RYNKU ŚWIETLE PRACY DANYCH STATYSTYCZNYCH 2.1 EWOLUCJA BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM Poniższy wykres przedstawia zmianę poziomu bezrobocia w latach 2002 do 2008 r. Sukcesywny i bardzo wyraźny spadek bezrobocia można zaobserwować szczególnie w okresie od 2004 r. do 2008 r. Wykres Bezrobocie w Województwie Śląskim w latach 2002 - 2008 Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. Stopa bezrobocia w województwie śląskim była wyższa od ogólnokrajowej stopy bezrobocia w latach 2003 – 2006. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w 2007 roku i stopa bezrobocia w województwie śląskim była niższa od stopy bezrobocia dla całego kraju o 1,5 punktu procentowego kształtując się na poziomie 8,1%. W poprzednich latach zarówno w województwie śląskim jak i całym kraju stopa bezrobocia miała dwucyfrowy wynik, ale systematycznie malała w całym badanym okresie. Wykres 1 Stopa bezrobocia w województwie śląskim na tle kraju w latach 2003 - 2007 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 2003 2004 2005 woj. śląskie 2006 2007 Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS www.stat.gov.pl Wyraźną tendencję spadku poziomu bezrobocia można zaobserwować róznież na podstawie analizy poniższej tabeli prezentującej zmiany zatrudnienia w regionie według sekcji PKD w latach 2004 – 2007. Tabela 17. Zatrudnienie w województwie śląskim według sekcji PKD w latach 2004 - 2007 Osoby Dynamika rok 2004 = 100 Udział woj. śląskiego w Polsce (%) 2004 2005 2006 2007 2007 Zatrudnieni w sektorze przemysłowym Sekcja C 862 98,8 97,9 91,6 10,4 Sekcja D 105 492 93,1 95,7 99,7 12,2 Sekcja E 1 511 106,8 111,0 95,0 6,4 Sekcja F 52 316 103,2 112,8 127,5 13,0 Ogółem 160 181 96,5 101,4 108,7 12,4 Zatrudnieni w sektorze usług Sekcja G 193 271 100,4 99,1 100,5 12,9 Sekcja H 22 649 99,6 104,4 107,2 13,4 Sekcja I 30 675 97,1 109,1 117,3 12,1 Sekcja J 10 698 118,5 121,3 121,4 12,1 Sekcja K 62 741 92,5 97,7 104,4 11,4 Sekcja L 6 336 95,4 91,8 91,0 5,9 Sekcja M 43 129 119,4 130,0 138,2 11,6 Sekcja N 27 320 101,3 103,7 112,7 12,6 Sekcja O, P, Q 23 348 100,7 103,6 109,1 12,6 Ogółem 420 167 101,3 104,1 108,2 12,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS www.stat.gov.pl Wykres 15. Struktura zatrudnienia według sektorów w województwie śląskim w 2007 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS www.stat.gov.pl Najwięcej osób w województwie śląskim zatrudnionych jest w sektorze usługowym 454 tyś osób, co stanowi 71,7% wszystkich zatrudnionych. 174 tyś osób pracuje w sektorze przemysłowym, co stanowi 27,5%. Tylko 0,8% zatrudnionych tj. około 5 tyś. osób pracuje w sektorze rolniczym. W sektorze usług najwięcej zatrudnionych jest w sekcji G – 30,7%, następnie w sekcji K – 10,3% oraz sekcji M – 9,4% wszystkich zatrudnionych. W pozostałych sekcjach PKD należących do sektora usług zatrudnionych jest od 3 do 5%. Wyjątek stanowi tylko sekcja L, w której pracuje 0,9% wszystkich zatrudnionych. Natomiast w sektorze przemysłowym, do którego należą sekcje C, D, E, F najwięcej zatrudnionych 16,6% wszystkich pracujących należy do sekcji D. Sekcja F reprezentowana jest przez 10,5% zatrudnionych, natomiast sekcja C i E stanowi 0,1 – 0,2 %. 2.2 ZMIANY W POZIOMIE BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM WEDŁUG PŁCI I WYKSZTAŁCENIA Poniższy wykres przedstawia dynamikę zmian poziomu bezrobocia z uwzględnieniem podziału według płci, można obserwować większy spadek liczby bezrobotnych w całym okresie wśród mężczyzn. Wykres Dynamika zmian bezrobocia z podziałem według płci Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. Struktura bezrobocia wg. wykształcenia w III kwartale 2008 r. Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 2.3 BEZROBOCIE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM WEDŁUG STAŻU PRACY Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008. 2.4 ZRÓŻNICOWANIE WEWNĄTRZREGIONALNE Bezrobocie w III kwartale 2008 r. w subregionach Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Bezrobocie według płci w III kwartale 2008 r. w subregionach Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Bezrobocie na wsi w III kwartale 2008 r. w subregionach Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Udział bezrobotnych do 25 roku życia w III kwartale 2008 r. w subregionach Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Udział długotrwale bezrobotnych w III kwartale 2008 r. w subregionach Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Liczba ofert pracy w latach 2000 i 2007 w poszczególnych podregionach Źródło: Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 ROZDZIAŁ 3 KONTEKST UNII EUROPEJSKIEJ W ANALIZIE REGIONALNEGO RYNKU PRACY. 3.1 EWOLUCJA STRATEGII UE WOBEC ROZWOJU RYNKÓW PRACY Problem wzrastającego bezrobocia w krajach UE pojawił się na początku lat 70-tych, kiedy w roku 1970 bezrobocie w krajach wspólnoty wynosiło nieco ponad 2% 2 to już w roku 1979 prawie 6%. W 1985 r. bezrobocie wynoszące ponad 10,5%. osiągnęło poziom najwyższy od czasu Wielkiego Kryzysu w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Najwyższa 11,2 % stopa bezrobocia zanotowana w roku 1994 to ponad 18,5 miliona bezrobotnych czyli co ósmy zawodowo czynny mieszkaniec UE był bez pracy. Co ciekawe wzrost bezrobocia występował równocześnie ze wzrostem nowych miejsc pracy. W latach 1987 – 1997 liczba nowych miejsc pracy w krajach UE wzrosła o 5 milionów, jednocześnie liczba osób wchodzących na rynek pracy wyniosła 7,5 miliona. Charakterystycznym zjawiskiem są również znaczne różnice w poziomie bezrobocia pomiędzy poszczególnymi państwami i regionami UE. Na przykład w roku 1997 w regionie Andaluzji w Hiszpanii stopa bezrobocia wynosiła 32 %, jednocześnie ponad 50% młodych ludzi w tym regionie było bez pracy. W tym samym okresie w Luksemburgu zanotowano jedynie 2,5% bezrobocie. Wykres 1. Stopa bezrobocia w krajach UE w 1997 r. (EUR 15 średnia UE) 2 Wszystkie dane statystyczne za: „Sixieme rapport periodique sur la situation et l’evolution socio-economique des regions, DG XVI, Luksemburg 1998 Obecnie bezrobocie w krajach UE charakteryzuje się tendencją spadkową z 10,7% w roku 1997 do 8,3% w sierpniu 2000 r. Charakterystyczne cechy ewolucji bezrobocia w UE: • bezrobocie rosło szybciej podczas okresów recesji, ale przyrost miejsc pracy w okresach koniunktury nie rekompensował wcześniejszego wzrostu bezrobocia, • wzrost bezrobocia towarzyszył wzrostowi miejsc pary, gdyż ilość powstających miejsc pracy była niewystarczająca przy liczbie osób wchodzących na rynek pracy; • wzrost bezrobocia powiększało różnice w poziomie rozwoju poszczególnych regionów, gdyż dotyczyło przede wszystkim regionów słabiej rozwiniętych. Jedną z przyczyn spadku poziomu bezrobocia od roku 1997 była aktywna polityka UE wobec zatrudnienia, której instrument stanowiła Europejska Strategia Zatrudnienia przyjęta na szczecie UE w Luksemburgu. Dokument ten określa rolą UE jako podmiotu koordynującego polityką wobec bezrobocia nadając państwom członkowskim dużą autonomię w doborze instrumentów realizacyjnych. Strategia określa nowe podejście do polityki zatrudnienia 3 charakteryzujące się następującymi elementami: • koordynacja polityki wobec zatrudnienia między Komisją europejską a państwami członkowskimi; • przejrzystość celów polityki i poddanie ich społecznej kontroli; • wskaźniki oceny skuteczności programów muszą odpowiadać przyjętym celom; • na poziomie UE przyjmowane są jedynie priorytety i analizowane rezultaty, państwa członkowskie są odpowiedzialne za stworzenie warunków do wdrożenia programów; • analiza planów narodowych na rzecz zatrudnienia musi wykazywać ewolucję zatrudnienia oraz warunki dla wzmocnienia efektów działań. Strategia definiuje również podstawowe zalecenia metodologiczne dla interwencji na rzecz rozwoju zatrudnienia: - subsydiarność; - konwergencje; - zarządzanie przez cele; - promocję akcji pilotażowych; - integrację działań na poziomie krajowym 4 . 3 tzw. Process luksemburski 4 Unite de l`Europe solidarite des peuples, diversite des territoir. Deuxieme raport sur la cohesion economique et sociale, CE Luxemburg 2001 W procesie konsultacji prowadzonej przez Komisję Europejską z krajami członkowskimi w roku 1998 przyjęto następujące cele strategiczne (pakiety) w zakresie polityki zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu: Pakiet I: Poprawa zdolności wejścia na rynek pracy. 1. walka z bezrobociem wśród młodzieży 2. zmiana metod pasywnych na aktywne w walce z bezrobociem 3. promocja współpracy między partnerami działającymi na rzecz zatrudnienia 4. ułatwienie wejścia na rynek pracy absolwentom Pakiet II. Przedsiębiorczość 1. ułatwienia administracyjne dla przedsiębiorstw 2. promocja przedsiębiorczości 3. promocja podejmowania działalności gospodarczej Pakiet III. Zdolności adaptacyjne 1. modernizacja organizacji pracy 2. wsparcie dla inwestycji przedsiębiorstw w rozwój zasobów ludzkich Pakiet IV. Równość szans 1. wyrównywanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy 2. integracja osób niepełnosprawnych na rynku pracy 3. ułatwienia w powrocie na rynek pracy 5 . Państwa piętnastki przyjęły strategię walki z bezrobociem w latach 2000 – 2006 opartą o cztery priorytety 6 , uznając problem przeciwdziałania bezrobociu w krajach UE jako najważniejsze wyzwanie dla polityki społeczno-gospodarczej: • rozwój nowoczesnego kształcenia zawodowego; • promowanie przedsiębiorczości; 5 La strategie europeenne pour l`emploi et le FSE en 1998, CE, Luxemburg 1999 szczyt UE w Helsinkach w roku 2000, przyjął raport na temat bezrobocia w roku 1999 , wytyczając kierunki dalszej polityki 6 • wzmocnienie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw i pracowników do warunków europeizacji i globalizacji gospodarki; • rozwój polityki równych szans dla różnych grup społecznych. 7 W praktyce krajów członkowskich projekty walki z bezrobociem można podzielić umownie na następujące rodzaje przedsięwzięć : • skierowane na tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach restrukturyzacji przemysłu lub terenach wyludniających się o charakterze dużych przedsięwzięć infrastrukturalnych, często międzyregionalne lub międzynarodowe; • polegające na programowaniu i wdrażaniu lokalnych paktów zatrudnienia na obszarach często znacznie mniejszych od regionu; • związane z inicjatywami UE w ramach programu rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Jednocześnie podstawowym instrumentem finansowym wspierającym politykę walki z bezrobociem pozostały zreformowane fundusze strukturalne. W planowaniu wszystkich rodzajów projektów dotyczących rynku pracy niezbędnym warunkiem jest integracja i koordynacja działań oraz budowanie partnerstwa i współdziałania na poziomie lokalnym lub regionalnym. Przykłady rozwiązywania problemów bezrobocia w UE w znacznym stopniu opierają się właśnie na wykorzystaniu odpowiednich funduszy strukturalnych. Europejski Fundusz Społeczny (Fonds Social Europeen )stanowi podstawowe narzędzie strukturalne finansujące programy dot. polityki na rzecz zatrudnienia. W praktyce jednak, na poziomie regionalnym projekty restrukturyzacyjne finansowane są zarówno z funduszu społecznego jak funduszu rozwoju regionalnego (FEDER) oraz bardzo często z programów horyzontalnych UE. Wiele projektów nie dotyczy bezpośrednio tworzenia lub utrzymania miejsc pracy, jednakże większość posiada bezpośredni bądź pośredni wpływ na sferę społeczną, w tym wzrost zatrudnienia. Interwencje strukturalne oddziałują zatem w bardzo różnorodnej formie na zapobieganie bezrobociu, jak np 8 .: - tworzenie miejsc pracy bezpośrednio podczas realizacji projektu np. infrastrukturalnego (budownictwo, administracja, budowa autostrad); 7 Guide des Pactes territoriaux pour l’emplois 2000 – 2006, Document des services de la Commision, listopad 1999 8 Environnemental et developement Durable. Un guide d`evaluation ex-ante de l`impact environnemental des programmes de development regional, CE, Luxemburg 1999. - tworzenie miejsc pracy jako bezpośredni efekt projektu poprzez wsparcie dla nowych przedsiębiorstw lub rozwój istniejących (dotacje, subwencje na stworzenie miejsc pracy przez przedsiębiorstwa); - poprzez wzrost kompetencji pracowników i bezrobotnych dzięki programom kształcenia i przekwalifikowań; - pośrednio poprzez miejsca pracy tworzone w otoczeniu projektu np. usługi transportowe, gastronomiczne itp.; - pośrednio poprzez wzrost gospodarczy na poziomie lokalnym dzięki np. poprawie infrastruktury i obniżeniu kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw; - pośrednio poprzez wzrost dochodów ludności, jako odpowiedź na wzrastający popyt, na przykład w sektorze usług. 3.2 WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE NA TLE REGIONÓW UNII EUROPEJSKIEJ Analiza regionalnych aspektów rynku pracy na terytorium Unii Europejskiej, jak również tendencji w zakresie tworzenia miejsc pracy jest determinowana głównie przez duże różnice w poziomie bezrobocia wewnątrz samej UE. Podstawowe różnice w strukturze zatrudnienia pomiędzy regionami UE polegają na: - większym zatrudnieniu w przemysłach tradycyjnych pomimo znacznej redukcji w latach dziewięćdziesiątych, - zatrudnienie w rolnictwie wynoszące ok. 20% jest pięć razy wyższe od średniej UE; - mniejszej produktywności w stosunku do UE; - znacznym wzroście zatrudnienia w sektorze usług, lecz nierównomiernym występującym przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Tabela Regiony UE mające najwyższy udział zatrudnienia w usługach Regiony NUTS-2 % zatrudnionych w PKB usługach Bruxelles (B) na mieszkańca, UE15=100 1999 2004 1999 UE15=1 UE27=10 UE15=100 UE27=100 00 0 83,8 88,7 173 2004 248,3 Greater London (UK) 83,7 85,9 140 188,5 Stockholm (S) 82,9 86,2 123 156,7 Brabant Wallon (B) 79,8 81,3 89 119 Ile de France (F) 79,3 82,9 160 174,5 Corse (F) 78,9 84,4 82 87,2 Surrey East, West Sussex (UK) 77,6 79,6 104 130,4 Provance-Alpes – Cote d’Azur (F) 77,5 69,8 92 112,8 Wien (A) 77,4 80,4 167 179,7 Namur (B) 76,7 76,5 86 86,7 Vlaams Brabant (B) 76,4 130,1 96 79,3 Hamburg (D) 76,4 81,1 192 195,2 Berlin (D) 75,9 83 102 101,2 Lazio (I) 75,6 79,8 114 131,8 Utrecht (NL) 75,6 83,1 120 157,7 Noord-Holland (NL) 74,6 82,3 121 153,7 Zuid-Holland (NL) 74,3 80,6 111 132,8 Luxemburg (L) 74,2 80,9 169 251 Merseiside (UK) 74,2 78,5 73 87,3 Oxforfshire (UK) 73,9 79,2 124 173,8 Ovre Norrland (S) 73,8 79,5 97 110,6 Bedfordshire (UK) 73,8, 78 102 137,6 POMORSKIE 59,3 57,8 35,6 49,6 POLSKA 50,5 53,4 36,1 50,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie: First progress report on cohesion, EC, Luxemburg, 2002; Sixieme rapport periodique sur la situation et le developpement economique et social des regions de l’UE, Luxemburg 1999; Rapport sur la cohesion economique et social Luxemburg 2007. Tabela 3 przedstawia wybrane regiony UE z największym zatrudnieniem w sektorze usług oraz PKB/mieszkańca. Wśród regionów z dominującym zatrudnieniem w usługach przeważają regiony centralne (stołeczne) poszczególnych państw: Bruksela, Paryż, Wiedeń, Berlin, Sztokholm oraz regiony tradycyjnie turystyczne jak: Ceuta, Provance Cote d’Azure. Jednocześnie można zauważyć, iż regiony te posiadają w większości wyższy od przeciętnej PKB. Podobna tendencja została przedstawiona w Tabeli 4, gdzie występuje tendencja zależności stopnia uprzemysłowienia wyrażona zatrudnieniem w przemyśle w stosunku do poziomu rozwoju gospodarczego. Tabela 4. Regiony UE mające najwyższy udział zatrudnienia w przemyśle. Regiony NUTS-2 % zatrudnionych w PKB na mieszkańca, przemyśle UE15=100, UE27=100 1999 2004 1999 2004 UE15=100 UE27=100 UE15=100 UE27=100 Stuttgard (D) 43,8 40,2 135 141 Tubingen (D) 42,9 40,2 114 120,2 Detmold (D) 42,5 35.3 105 109,1 Oberfranken (D) 41,8 37 107 113 Veneto (I) 41,1 39,2 124 127,4 Lombardia (I) 40,7 38,6 132 141,5 Niederbayern (D) 40,2 37,2 97 115 Navarra (E) 40,0 36,7 98 126,7 Vorarlberg (A) 40,0 37,5 112 134,4 Norte (P) 39,9 39,6 62 58,8 Piemonte (I) 39,6 36,1 118 119,5 Unterfranken (D) 39,5 34,5 104 117,3 Arnsberg (D) 39,1 33 104 106 La Rioja (E) 39,0 40,3 89 109,4 Marche (I) 38,7 39,6 106 107,5 Karlsruhe (D) 38,5 35,3 126 134,3 Schwaben (D) 38,4 34,5 110 122 Cataluna (E) 38,4 34,4 99 120,5 Freiburg (D) 38,3 37,6 109 114,6 Limburg (B) 37,8 32,2 110 101,5 Mittelfranken (D) 37,7 31,1 123 137 Franche-Comte (F) 37,4 39,9 93 97,7 Oberphaltz (D) 37,2 35 100 119,3 Pais Vasco (E) 36,9 33,7 92 125,4 Sachsen (D) 36,8 31,2 64 85,9 ŚLĄSKIE 45,4 38,8 40,3 57 POLSKA 31,4 29,2 36,1 50,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie: First progress report on cohesion, EC, Luxemburg, 2002; Sixieme rapport periodique sur la situation et le developpement economique et social des regions de l’UE, Luxemburg 1999; Regiony najbardziej uprzemysłowione zaprezentowane w tabeli 4 posiadają w większości wyższy PKB od średniej UE. Od tej zależności wyraźnie odbiega Saksonia z jedynie 64% PKB, co związane jest z procesem dostosowań strukturalnych nowych landów niemieckich i ich początkowym stopniem zapóźnienia w rozwoju gospodarczym. W odniesieniu do Polski woj. Śląskie charakteryzuje się najwyższym stopniem uprzemysłowienia (45,4% w roku 1999 i 38,8% w roku 2004) z jednocześnie wyższym poziomem PKB w stosunku od średniej krajowej (40,3% do 36,1% w roku 1999 i 57% do 50,7%). W przypadku rolnictwa regiony z dominującym zatrudnieniem w tej branży posiadają wyraźnie niższy poziom rozwoju gospodarczego oscylujący wokół 60% średniego dla UE. W przypadku Polski najwyższe zatrudnienie w rolnictwie występuje w woj. Lubelskim (35,6% w 1999 i 35,9% w 2004), a jednocześnie niski poziom PKB – 26,1% w roku 1999 i 35,2 % w 2004. Co potwierdza tendencje zależności struktury zatrudnienia od poziomu rozwoju gospodarczego. Regiony o wyższym zatrudnieniu w sektorach usług i przemysłu posiadają jednocześnie ponad przeciętny wskaźnik PKB na mieszkańca. Generalne tendencje rozwoju rynku pracy w rozszerzonej UE są w dużym stopniu uwarunkowane przez proces zmian demograficznych. W UE można zauważyć proces starzenia się społeczeństwa co wiąże się z spadkiem liczby osób pracujących. Podobna sytuacja występuje w odniesieniu do nowych krajów członkowskich. Wyzwaniem dla polityki harmonijnego rozwoju gospodarczego na obszarze UE jest tendencja do koncentracji przestrzennej działalności gospodarczej w UE w stosunku do obszarów peryferyjnych. Występuje duża koncentracja na obszarze centralnym obejmującym: trójkąt z umownymi wierzchołkami w North Yorkshire (UK), Franche-Comte (F) i Hamburgiem (D). Obszar ten to 1/7 terytorium UE, z populacja stanowiąca 1/3 UE i PKB będącym prawie polową wytwarzanego w UE (47%). Zjawisko koncentracji ma negatywne skutki dla obszarów peryferyjnych a także dla samego centrum z uwagi na presję na środowisko naturalne i problemy społeczne. Koncentracja związane jest z dużą urbanizacją oraz gospodarką opartą o wiedzę (badania, innowacje). Brak struktury policentrycznej na terenie UE oraz wysoki stopień urbanizacji powodują negatywne skutki społeczne w aglomeracjach przemysłowych. Tabela 5. Zmiany liczby miejsc pracy w sektorach zatrudnienia dla obszarów zurbanizowanych UE w latach 1995-1999. Kraj rolnictwo przemysł usługi razem Belgia - 8,9 - 2,7 +1,7 + 0,5 Szwecja + 2,3 - 5,9 - 0,9 + Niemcy - 3,4 - 2,4 + 0,4 - 0,5 Austria +4,9 - 3,2 + 0,4 - 0,5 Holandia - 2,6 + 1,9 + 3,1 + 2,4 Finlandia +1,6 + 4,2 + 3,6 + 3,7 Francja - 4,4 - 0,5 + 1,2 + 0,8 Dania - 3,1 -1,3 + 1,7 + 1,1 Wlk. Brytania 0,0 - 0,8 + 1,8 + 1,1 Irlandia + 1,0 + 4,6 + 6,4 + 5,9 Włochy - 16,4 - 0,9 + 1,1 + 0,1 Hiszpania + 0,4 + 3,8 + 3,4 + 3,5 Grecja - 4,7 + 0,1 + 2,3 + 1,6 Portugalia - 8,0 - 3,7 - 6,5 - 5,6 Łącznie UE15 - 6,4 - 0,8 + 1,3 + 0,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie Unite de l’Europe solidarite des peuples, diversite des rerritoires, Annexe statistique, CE, Lyxemburg, 2001. Analizując zmiany w strukturze zatrudnienia dla obszarów zurbanizowanych w latach 19951999. oraz stopień rozwoju gospodarczego poszczególnych państw UE można zaobserwować następujące tendencje: - występuje duże zróżnicowanie zmian w strukturze zatrudnienia; - wzrasta zatrudnienie w usługach; - w krajach kohezji (Hiszpania, Portugalia, Grecja, Irlandia) występują duże zmiany w sektorach zatrudnienia, co można wiązać z przekształceniami struktur gospodarczych; - w ww. krajach (Hiszpania, Portugalia, Grecja, Irlandia) z wyjątkiem Portugalii zatrudnienie w przemyśle oraz usługach wzrastało; - wzrostowi PKB towarzyszył wzrost liczby miejsc pracy przede wszystkim w usługach i przemyśle, odpowiednio dla Irlandii i Hiszpanii o 5,9% i 3,5%. ROZDZIAŁ 4. PRZYKŁADY RESTRUKTURYZACJI FRANCUSKICH REGIONÓW PRZEMYSŁOWYCH 4.1. REGION NORD PAS DE CALAIS Region Nord Pas de Calais z okręgami Vimy et Vitry en Artois, metropolią Lille – RoubaixTourcoing to jeden z największych obszarów Francji, w którym dokonuje się proces restrukturyzacji przemysłowej związanej z górnictwem węgla kamiennego. Prowadzona w latach 1989-1993 restrukturyzacja oraz inwestycje infrastrukturalne ( jak kolej TGV, czy budowa tunelu pod kanałem La Manche) ustabilizowała sytuacje gospodarczą regionu. Od roku 1994 w strategii regionalnej założono roczny wzrost zatrudnienia wyższy o 0,3% od średniej krajowej, co w latach 1994 – 1999 powinno stworzyć 31.000 nowych miejsc pracy. Podstawowy priorytet restrukturyzacji regionu związany jest z rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw (cel 1). Do roku 1999 założono wzrost liczby małych i średnich przedsiębiorstw o 6 %, miejsc pracy o 5,6% i inwestycji w regionie o 5%. Przewidziano pomoc w tworzeniu przedsiębiorstw, pomoc we wdrażaniu projektów technologicznych, dostosowanie systemu kształcenia do potrzeb przedsiębiorstw. Pozostałe dwa cele programu regionalnego to rozwój badań technologicznych i transfer technologii (cel 2) oraz poprawa jakości życia, kreowanie pozytywnego wizerunku regionu, jako nowoczesnego i otwartego (cel 3). Opracowany program zakładał również tworzenie warunków do przekształcenia metropolii Lille w europejskie centrum finansowe i uniwersyteckie. 9 Podział funduszy strukturalnych związanych z restrukturyzacją regionu Nord Pas de Calais Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw (cel 1) 32% Innowacje technologiczne (cel 2) 27,7 % Zagospodarowanie przestrzenne, kształtowanie wizerunku regionu (cel 3) 39,6% Pomoc techniczna 0,7% Opracowanie własne na bazie Communaute europeenne, Resume des DOCUP France, Politique regionales de la 9 Za Lille Eurocite, Prefecture de la Region Norde Pas de Calais, Centre d’Etudes et de prospective du Secretariat General aux Affaires Regionales,Lille grudzień 1989 Cele restrukturyzacji Fundusze Budżet Środki w regionie Nord Pas de Calais strukturalne UE państwa prywatne Cel 1 – Rozwój małych i średnich 101,700 144,750 142,290 przedsiębiorstw Cel 2 – Innowacje technologiczne 88,120 83,000 9,740 Cel 3 – Zagospodarowanie przestrzenne, 126,030 212,320 10,630 kształtowanie wizerunku regionu Pomoc techniczna 2,250 2,250 Razem 318,100 442,320 162,660 Kwoty w milionach Ecu, Opracowanie własne na bazie Resume des DOCUP France, regionales de la Communaute europeenne, razem 388,740 180,860 348,980 4,500 923,080 Politique Nord Pas de Calais jest tradycyjnym regionem przemysłowym związanym z górnictwem węgla kamiennego, hutnictwem żelaza i stali oraz przemysłem stoczniowym.. Począwszy od końca lat 70-tych w regionie prowadzona jest intensywna restrukturyzacja gospodarki związana z upadkiem tradycyjnych gałęzi przemysłu. W latach 1975-1990 wystąpił 42% spadek miejsc pracy w przemyśle, jednocześnie wzrosło zatrudnienie w usługach, nie rekompensując jednak wzrastającego bezrobocia. W związku z charakterem przekształceń strukturalnych obszar ten został objęty interwencją funduszy strukturalnych. Finansowanie procesu restrukturyzacji oparto o priorytety regionalne określone w porozumieniu z Komisją Europejską w ramach CCA (ramowego planu wsparcia wspólnoty). Plan restrukturyzacji obejmował cztery priorytety rozwojowe oraz określał poziom finansowania z FS, funduszy krajowych i prywatnych. W ramach interwencji FS finansowanie mogło nastąpić z ERDF (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego) oraz ESF (Europejskiego Funduszu Socjalnego). Zgodnie z charakterem procesów restrukturyzacyjnych oraz analizą strategiczną regionu przedstawiono następujące priorytety: • Podniesienie atrakcyjności regionu poprzez działania w zakresie zagospodarowania przestrzennego o Rewitalizację terenów poprzemysłowych, rekultywację, budowę infrastruktury w celu tworzenia stref aktywności gospodarczej w procesie reindustrializacji • Waloryzacja potencjału turystycznego poprzez poprawę środowiska, kształcenie o Poprawa bazy turystycznej, promocja regionu, tworzenie oferty kształcenia w zakresie zawodów związanych w turystyką o Poprawa jakości środowiska, zagospodarowanie terenów rekreacyjnych • Wsparcie dla tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw o Rozwój inwestycji na rzecz modernizacji technologicznych o Tworzenie warunków rozwoju endogennego poprzez wsparcie procesu reindustrializacji np. inkubatory przedsiębiorczości, ośrodki transferu technologii o Restrukturyzacja przedsiębiorstw, wsparcie dla tworzenia nowych miejsc pracy o Kształcenie, szkolenia, przekwalifikowania zawodowe • Wzmocnienie bazy edukacyjnej i badań naukowych o Poprawa jakości oferty edukacyjnej o Wzmocnienie bazy szkolnictwa wyższego w ramach studiów dziennych i zaocznych o Wsparcie rozwoju badań naukowych oraz tworzenie ośrodków badań regionalnych Tabela 22 Plan finansowy rekonwersji regionalnej dotkniętego upadkiem przemysłów tradycyjnych w regionie Nord Pas de Calais w latach 1992-1993. (w minilonach Ecu, ceny z 1992 r.) Fundusze strukturalne Fundusze krajowe Fundusze prywatne razem Razem ERDF ESF Inicjatywy regionalne zgodne ze strategią rozwoju 186,67 150,96 35,70 313,52 79,41 579,60 1. podniesienie atrakcyjności 68,912 88,912 182,02 250,94 regionu 2. rozwój turystyki 18,567 18,567 18,567 12,854 49,988 3. rozwój przedsiębiorstw 51,014 17,996 33,018 62,368 66,556 179,93 4. kształcenie, edukacja, badania 44,739 44,132 0,607 46,600 91,400 Obliczenia własne na podstawie: Cadres communautaire d’appui pour la reconversion des regions affectees par le declin industriel FRANCE Norde Pas de Calais, Commision des Communautes Europeennes, maszynopis powielony 4.2. REGION LOTARYNGII Lotaryngia to tradycyjnie przemysłowy region Francji, w którym dokonuje się głęboka restrukturyzacja przemysłu hutniczego i węgla kamiennego. Region o powierzchni 23547 10 km kw. (4,3% obszaru kraju), położony jest we wschodniej części Francji. W skład regionu wchodzą departamenty: Meurthe et Moselle , Meuse, Moselle i Vosges. W regionie tym zamieszkuje około 2.312 mln mieszkańców (3,9% ludności kraju), przy gęstości zaludnienia 98 mieszkańców na km. kw. Ludność czynna zawodowo liczy 955 tyś, z zatrudnieniem w: przemyśle – 26,5 %, budownictwie 6,6%, handlu 11,2%, usługach 52,1% i rolnictwie 3,1%. Region posiada najwyższe we Francji zatrudnienie w przemyśle. Stolica regionu jest Metz, 10 Dane na podstawie „Regiony gospodarcze Francji” Biuro Radcy Ekonomicznego w Paryżu, listopad’98 miasto, liczące około 200 tys. mieszkańców, oddalone około 45 km od Nancy i 329 km od Paryża. Przez większość mieszkańców regionu Lotaryngii Nancy uznaw ane jest za stolicę kulturową i naukową regionu (wielowiekowa tradycja, zabytki kultury, wyższe uczelnie...), miasto o blisko dziesięciowiekowej historii, liczące około 100 tys. mieszkańców. Nancy to jedno z trzech istniejących we Francji europejskich centrów uniwersyteckich, stanowiąc siedzibę dwóch uniwersytetów i 15 szkół inżynierskich. Region Lotaryngii położony jest na terenie nizinnym (z wyjątkiem części departamentu Vosges), a miasta wchodzące w skład tego regionu oddalone są od siebie od kilku do kilkunastu kilometrów. W Lotaryngii nie występują ograniczenia rozwoju przestrzennego, co oznacza, że region ten praktycznie może przyjąć do siebie wszystkich potencjalnych inwestorów. Zainteresowanie potencjalnych inwestorów tym regionem wymagało jednak realizacji dodatkowych inwestycji mających na celu utworzenia odpowiedniej infrastruktury drogowej i kolejowej. Duży wpływ na rozwój gospodarczy Lotaryngii ma również jej położenie geograficzne. Lotaryngia jest regionem przygranicznym, graniczy z Niemcami, Belgią i Luksemburgiem, co wpływa na charakter prowadzonych procesów restrukturyzacyjnych (ok. 5% ludności Lotaryngii pracuje na terenach państw przygranicznych). Przemysł hutniczy we Francji, ze względu na stale rosnącą konkurencję na rynku światowym i kryzys gospodarczy w roku 1993, przechodzi głęboką restrukturyzację. Podstawowe znaczenie dla tego procesu ma realizowana modernizacja największego we Francji kompleksu hutniczego USINOR SACILOR (posiadającego swoje wydziały produkcyjne na terenie kraju i za granicą). Jedna ze spółek kompleksu znajdująca się w departamencie Mossel jest europejskich liderem w produkcji blach. W wyniku działań restrukturyzacyjnych z grupie USINOR SACILOR w Lotaryngii w latach 1974 – 90 zatrudnienie zmalało z 78800 do 1300 osób, to jest o 83% 11 . Jednocześnie wydajność pracy w tym kompleksie wzrosła z 0.100 ton/godzinę w roku 1974 do 0.340 ton/godzinę w 1992 roku. Ograniczaniu miejsc pracy towarzyszyły duże nakłady na modernizację procesu produkcyjnego (automatyzacji i robotyzacji), szczególnie wydziałów o trudnych warunkach pracy, jak np. odlewnia. W Zakładach USINOR SACILOR w miejscowości Florange (Lotaryngia) zatrudniających w roku 1994 12000 osób w roku 1995 zwolniono 4000 pracowników, głównie sfery produkcyjnej. Głęboka restrukturyzacja dokonywana jest poprzez zastosowanie wielu instrumentów i współpracy podmiotów regionalnych, centralnych i UE. 11 na podstawie „Restrukturyzacja regionów przemysłowych”, H.Brandenburg, PŚ, Katowice 1999. Drugim ważnym restrukturyzowanym przemysłem jest górnictwo węgla kamiennego. Aktualnie we Francji eksploatacja węgla kamiennego odbywa się w dwóch Zagłębiach: Zagłębie Kopalń Centrum – Południe oraz Zagłębie Kopalń Lotaryngii (Houilleres du Bassin de Lorraine HBL). W roku 1960 roku wydobycie węgla w kopalniach francuskich osiągnęło maksimum, tj. 15 mln ton/rok, następnie w latach 1960-1974 wydobycie spadło do 11 mln ton/rok i na tym poziomie utrzymało się do roku 1984. Restrukturyzacja przemysłu wydobywczego węgla kamiennego odbywa się we Francji od lat 60tych i w wielu regionach została już zakończona jak np.. w Regionie Nord Pas de Calais ostatnią kopalnię zamknięto w latach 80tych. W zagłębiu Lotaryngii wielkość wydobycia wynosi około 8 mln ton/rok przy zatrudnieniu ok. 10 000 górników. Zgodnie założeniami polityki gospodarczej Francji przewiduje się zakończenie eksploatacji węgla w Lotaryngii do roku 2005. Do roku 1960 zatrudnienie w kopalniach Zagłębia Lotaryngii wzrastało i osiągnęło najwyższy poziom 47000 pracowników w roku 1960. Począwszy od roku 1960 zatrudnienie sukcesywnie spadało. W celu złagodzenia ujemnych skutków restrukturyzacji przemysłów schyłkowych w regionie zastosowano metody sprawdzonych w praktyce w innych regionach przemysłowych Francji a w okręgu Stephanoise (Region Rhone-Alpe) oraz Nord Pas de Calais. Podstawowe założenia programu restrukturyzacji Lotaryngii przedstawiały się następująco 12 : 1. Lokalizowane w regionie przedsiębiorstwa przemysłowe powinny być inwestycjami z wykorzystaniem nowych osiągnięć technologicznych; 2. Należy w maksymalnym stopniu wykorzystywać istniejące kwalifikacje zawodowe pracowników likwidowanych zakładów przemysłowych, 3. Reorientacja zawodowa pracowników wymaga uzupełnienia kwalifikacji zawodowych i zastosowania osłon socjalnych; 4. Organy zarządzające likwidowanych i restrukturyzowanych zakładów przemysłowych powinny współpracować z samorządami lokalnymi i udzielać aktywnej pomocy w znalezieniu pracy zwalnianym pracownikom; 12 Le projet Lorraine 2000 – 2006, Conseil Regional ,1999 5. Należy koncentrować się na tworzeniu warunków rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych. Strefy przemysłów schyłkowych w regionie Lotaryngii obejmują północną część regionu z koncentracją przemysłu hutniczego i kopalń węgla kamiennego oraz południową część z rozwiniętym przemysłem tekstylnym w rejonie Wogezów. Ludność zamieszkująca te tereny to 1,1 miliona osób stanowiących 46% mieszkańców regionu i 7,5 % populacji krajowej zamieszkującej tereny objęte restrukturyzacją przemysłu w ramach funduszy strukturalnych. Cel strategiczny restrukturyzacji z wykorzystaniem funduszy strukturalnych to dywersyfikacja działalności gospodarczej z wykorzystaniem atutów gospodarczych regionu, w tym turystyki. Podstawowym założeniem strategii było stworzenie 9500 nowych miejsc pracy. Pierwszą płaszczyzną programu (cel 1) było stworzenie warunków współpracy między podmiotami gospodarczymi regionu w celu wzrostu zatrudnienia i inwestycji w regionie. Założono stworzenie 4300 miejsc pracy w przemyśle i usługach oraz wzrost o 10% stopy tworzenia nowych przedsiębiorstw i zredukowanie o 30% liczby nowych przedsiębiorstw wycofujących się z rynku. Instrumentami pozwalającymi osiągnąć założenia było stworzenie systemu pomocy dla inwestujących w nowe miejsca pracy podmiotów gospodarczych oraz powstawania małych i średnich przedsiębiorstw. Celem 2 programu restrukturyzacja stał się rozwój specjalnej strefy aktywności gospodarczej w rejonie Longwy 13 w zbiegu granic Francji, Belgii, Luksemburga i Niemiec. Zagospodarowanie strefy poprzez inwestycje przemysłowe docelowo miało stworzyć 1500 nowych miejsc pracy. Jednocześnie inwestorzy lokujący swą działalność w strefie otrzymywali pomoc finansową zależną od ilości stworzonych miejsc pracy. Działalność strefy zakładała również stworzenie powiązań gospodarczych pomiędzy nowymi zakładami a istniejącą siecią małych i średnich przedsiębiorstw w okręgu Longwy. Kolejną płaszczyzną działalności (cel 3) w ramach restrukturyzacji stały się inwestycje w kapitał ludzki związany z istniejącym zatrudnieniem w przemyśle w celu rozwoju kwalifikacji zawodowych pracowników z założeniem 10% wzrostu liczby wykwalifikowanych pracowników sektora przemysłu. Działalność ta miała miejsce w powiązaniu z przyjętym systemem kształcenia i przekwalifikowań zgodnym z potrzebami zakładów przemysłowych (cel 4). 13 Pole Europeen de Developpement (PED) de Longwy Istniejący w regionie przemysł górnictwa węgla kamiennego oraz hutnictwo żelaza i stali spowodowały znaczne negatywne zmiany środowiska naturalnego. Działalność w zakresie rekultywacji terenów przemysłowych, ochrona wód oraz zagospodarowanie osiedli górniczych mająca przywrócić atrakcyjność terenów stanowiła kolejny priorytet planu regionalnego (cel 5). Jako 6 cel związany z wykorzystaniem funduszy strukturalnych w restrukturyzacji regionu w ramach dywersyfikacji działalności gospodarczej określono waloryzację potencjału turystycznego. Założono 15% wzrost obrotów sektora turystycznego oraz stworzenie systemu szkoleń dla pracowników tego sektora. Podział funduszy strukturalnych związanych z restrukturyzacją regionu Lotaryngii Wzrost inwestycji, tworzenie warunków dla aktywności gospodarczej (cel 1) 19,3% Pole Europeen de Developpement w Longwy (cel 2) 12 % Rozwój kwalifikacji zawodowych pracowników przemysłu (cel 3) 32% Poprawa oferty systemu kształcenia (cel 4) 6,5% Rekultywacja terenów przemysłowych, ochrona środowiska (cel 5) 10,4% Waloryzacja potencjału turystycznego (cel 6) 10,4% Pomoc techniczna 1,2% Opracowanie własne na bazie Resume des DOCUP France, Politique regionales de la Communaute europeenne, Cele restrukturyzacji Fundusze Budżet Środki w regionie Lotaryngii strukturalne UE państwa prywatne Cel 1 – Wzrost inwestycji, tworzenie 24,54 43,96 warunków dla aktywności gospodarczej Cel 2 – Rozwój Pole Europeen de 15,30 15,30 Developpement w Longwy Cel 3 – Rozwój kwalifikacji 40,81 40,81 zawodowych pracowników przemysłu Cel – 4 Poprawa oferty systemu 8,20 8,20 kształcenia Cel – 5 Rekultywacja terenów 23,70 23,71 przemysłowych, ochrona środowiska Cel – 6 Waloryzacja potencjału 13,26 7,96 13,72 turystycznego Pomoc techniczna 1,59 1,59 Razem 127,40 141,53 13,72 Kwoty w milionach Ecu, Opracowanie własne na bazie Resume des DOCUP France, regionales de la Communaute europeenne, razem 68,50 30,60 81,62 16,40 47,41 34,94 3,18 282,65 Politique Jednymi z najważniejszych instrumentów procesu restrukturyzacji przemysłów schyłkowych we Francji są instytucje o nazwie SODIE (Societe pour le Developpement de l’Industrie et de l’Emploi) dla przemysłu hutniczego i SOFIREM (Societe Financieres pour Favoriser l’Industrialisation des Regions Mineres) działające w oparciu o bardzo podobne zasady. W strukturze organizacyjnej SODIE, obok centrali znajdującej się w Paryżu występuje 5 Dyrekcji Regionalnych i 18 Agencji Departamentalnych. Podstawowymi obszarami aktywności tej instytucji jest pomoc w przekwalifikowaniach zawodowych pracowników restrukturyzowanych zakładów oraz rekonwersja terytorialna odnosząca się do zagospodarowywania terenów przemysłowych i tworzenia nowych miejsc pracy. SODIE to jednocześnie instytucja konsultacyjno – doradcza, jak również finansowa zdolna do udzielania pożyczek w związku z restrukturyzacją zatrudnienia. Praktyczna działalność konsultantów SODIE w zakresie przekwalifikowań prowadzona jest w oparciu o bezpośredni kontakt z pracownikiem, według określonej procedury. Procedura zawiera rozmowę z pracownikiem dotyczącą kwalifikacji zawodowych (m.in. przygotowanie życiorysu i listu motywacyjnego)oraz przedstawienie kandydata nowemu pracodawcy. Ze współpracy z restrukturyzowanym (likwidowanym) zakładem oraz przyjmującym pracownika wynika kolejny etap związany z finansowaniem poszczególnych okresów zatrudnienia 14 . W latach 1991 – 1992 zakłady wspomagane przez SODIE utworzyły 17 000 nowych miejsc pracy podczas gdy zakłady hutnicze USINOR SACILOR zlikwidowały 7 600. Działalność SODIE i SOFIREM w zakresie tworzenia miejsc pracy i zagospodarowywania terenów przemysłowych w dużej mierze opiera się na współpracy z Rządową Agendą ds. Zagospodarowania Terytoriów DATAR (Delegation d’Amenagement des Territoires et a l’Action Regionale), zarządzającej środkami finansowymi rządu francuskiego oraz pochodzącymi z Unii Europejskiej. Agencje aktywnie uczestniczą w procesie lokalizacji inwestycji na terenie objętym restrukturyzacją, udzielając pomocy potencjalnym inwestorom w przygotowaniu dokumentacji umożliwiającej pozyskanie finansowania z środków pomocowych. Po zrealizowaniu inwestycji monitorują stopień wykorzystania środków i zmiany na rynku pracy. Jednym z obszarów Lotaryngii wymagającym szczególnie głębokiej restrukturyzacji przemysłu jest przygraniczny rejon departamentu Mossel – Longwy-Rodange-Athus. W roku 14 przez okres pierwszego miesiąca pracownik jest oddelegowany, to znaczy pracuje już w nowym zakładzie pracy, ale pozostaje jeszcze pracownikiem poprzedniego zakładu, przez okres kolejnych 1 do 2 miesięcy pracownik zatrudniony jest w nowym zakładzie na podstawie kontraktu wstępnego. Następnie pracownik jest już zatrudniony w nowym zakładzie pracy, ale jego wynagrodzenie jest refinansowane przez poprzedni zakład, po okresie kontraktu wstępnego następuje zawarcie przez kandydata z nowym pracodawcą umowy o pracę. Jeżeli w wyniku zatrudnienia kandydata pracodawca utworzył dodatkowe miejsce pracy, otrzymuje on nisko o procentowaną pożyczkę w wysokości ok. 50 000 franków na zabezpieczenie płacy nowo zatrudnionego pracownika. 1985 rządy Francji, Luksemburga, Belgii i regionu Walonii zdecydowały o utworzeniu na terenach tych państw 15 - Europejskiego Bieguna Rozwoju (Pole Europeen de Developpement PED). W programie PED założono utworzenie odpowiedniej infrastruktury dla lokalizacji nowych przedsiębiorstw oraz rozwój kształcenia celem było utworzenie w ciągu dziesięciu lat 8 000 miejsc pracy bezpośrednio na 500 hektarowym obszarze PED. Koszt realizacji 1 etapu zagospodarowania pierwszych 280 ha wyniósł 370 MF (w tym 161 MF wyniosły środki Unii Europejskiej 16 . Ciekawym przedsięwzięciem realizowanym na bazie projektu PED było utworzenie w 1993 r. przy wsparciu Dyrekcji Generalnej UE ds. Rozwoju Regionalnego Europejskiego Centrum Zasobów Rekonwersji Przemian CERRM (Centre Europeen de Ressources et les Mutations). Zadaniem Centrum jest aktywizacja procesów restrukturyzacyjnych, kształcenie kadr oraz wymiana doświadczeń w zakresie restrukturyzacji regionów przemysłowych. CERRM gromadzi doświadczenia dotyczące procesów restrukturyzacji państw europejskich, regionów, agencji rozwoju, doradców, przedsiębiorstw i ośrodków naukowych. Prowadzi bazy danych dotyczące ekspertów w zakresie restrukturyzacji, technik i instrumentów restrukturyzacji oraz możliwych źródeł finansowania tych procesów. CERRM zajmuje się również projektami dotyczącymi transferu wiedzy na temat restrukturyzacja dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej 17 . Kolejną formą działań restrukturyzacyjnych w regionie Lotaryngii jest aktywność różnorodnych podmiotów regionalnych i lokalnych na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy w oparciu o rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Szczególną aktywność w tym zakresie wykazują samorządy lokalne, opierając działalność głównie na bazie funkcjonowania inkubatorów przedsiębiorczości (pepiniere d’interprise). Jednym z przykładów inkubatora przedsiębiorczości jest spółka akcyjna ACTIPOL, utworzona w departamencie Moselle-Est z inicjatywy samorządów gmin Hopital i Carling oraz udziałem SOFIREM i banków prywatnych. Obok klasycznej działalności o charakterze inkubatora przedsiębiorczości, 15 Belgia 150 ha, Francja 250 ha Luksemburg 100 ha 16 dane zgromadzone podczas badań prowadzonych przez autora w Pole Europeen de Developpement PED 17 informacje o CERRM na podstawie materiałów Centrum oraz udziału w seminarium na terenie PED (styczeń 1997) ACTIPOLE świadczy pomoc dużym zakładom przemysłowym (głównie kopalniom węgla kamiennego) w procesie tzw. „Essaimage” 18 . Kolejnym rodzajem działalności Centrum ACTIPOLE jest wyszukiwane dla lokalnych władz samorządowych terenów do zagospodarowania, pomieszczeń, hal produkcyjnych, które po wykonaniu odpowiednich prac adaptacyjnych mogą być wykorzystane w działalności produkcyjnej lub usługowej. ACTIPOL i władze miast Carling i Hopital stosują zasadę, iż nie może istnieć żaden obiekt niewykorzystany jeżeli istniej przynajmniej jedna mała firma chcąca podjąć działalność gospodarczą. Jednocześnie, jeżeli zidentyfikowany niezagospodarowany obiekt nie nadaje się na podjęcie działalności przeznaczany jest do likwidacji, aby na jego miejscu mogła powstać potencjalna inwestycja. Restrukturyzacja regionu Lotaryngii związana jest z upadkiem tradycyjnych gałęzi przemysłów: hutnictwa, górnictwa węgla kamiennego oraz tekstylnego. W latach 1974 – 1988 z tych sektorów odeszło ponad 100 tyś pracowników. Region charakteryzował się strukturalnym bezrobociem, negatywnym zjawiskiem migracji, słabo wykształconą kadrą pracowników oraz dużą degradacją środowiska naturalnego. Zjawiska te wpływały na negatywny obraz regionu w świadomości społecznej kraju i regionu. W wyniku działań na rzecz restrukturyzacji związanych z realizacją strategii rekonwersji oraz priorytetami interwencji wspólnotowych opracowano plan finansowy przedstawiony w ramach CCA, określając następujące priorytety restrukturyzacyjne: • Wsparcie dla tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw o Pomoc w inwestycjach materialnych i niematerialnych w celu dywersyfikacji i modernizacji systemów produkcyjnych o Tworzenie sieci kooperacyjnych, wspólnego systemu usług dla przedsiębiorstw, sieci doradztwa o Utworzenie PED (Pole europeene de developpement), czyli europejskiej strefy aktywności gospodarczej (u zbiegu granic Belgii i Luksemburga) o Kształcenie i przekwalifikowania zawodowe, kształcenie kadry zarządzającej i właścicieli przedsiębiorstw 18 w tłumaczeniu dosłownym – rozsianie, wylęganie„Essaimage” polega na nieodpłatnym przekazaniu przez restrukturyzowane przedsiębiorstwo pracownikom, przewidzianym do zwolnienia, pewnych rodzajów działalności gospodarczej, zbędnych dla przedsiębiorstwa. W zamian za przyjęcie tych obiektów przedsiębiorstwo zobowiązuje się do zapewnienia nowemu właścicielowi :portfela zamówień” przez okres pierwszych dwóch lat działalności. • Wzmocnienie atrakcyjności regionu o Rewitalizacja terenów poprzemysłowych o Rewitalizacja terenów miast i osiedli przemysłowych o Inwestycje infrastrukturalne w celu tworzenia warunków dla reindustrializacji • Waloryzacja potencjału turystycznego o Promocja produktów turystycznych regionu o Regulacja kwestii własnościowych o Badanie i ocena w zakresie możliwości rozwoju turystyki • Wzmocnienie infrastruktury edukacyjnej i badań naukowych o Delokalizacja szkolnictwa wyższego w regionie o Polepszenie dostępności kształcenia zawodowego o Rozwój badań w zakresie rozwoju oferty kształcenia związanej w podstawowymi celami rekonwersji i zmian rynku pracy Tabela 23 Plan finansowy rekonwersji regionalnej dotkniętego upadkiem przemysłów tradycyjnych w regionie Lotaryngii w latach 1992-1993. (w minilonach Ecu, ceny z 1992 r.)) Fundusze strukturalne Inicjatywy regionalne zgodne ze strategią rozwoju 1. rozwój przedsiębiorstw 2. atrakcyjność regionu 3. rozwój potencjału turystycznego 4. rozwój infrastruktury kształcenia Obliczenia własne na podstawie: affectees par le declin industriel maszynopis powielony Fundusze krajowe Fundusze prywatne razem Razem ERDF ESF 78,06 43,748 23,20 5,939 65,952 34,421 23,20 5,711 12,108 9,327 0,228 99,101 44,679 41,688 6,993 138,771 125,636 10,850 2,284 315,93 214,06 75,74 15,216 4,262 2,142 2,121 4,733 - 8,995 Cadres communautaire d’appui pour la reconversion des regions FRANCE Lorraine, Commision des Communautes Europeennes, WNIOSKI Pomimo stosunkowo niekorzystnego poziomu rozwoju regionu Śląskiego na tle regionów EU, potencjał regionu na tle kraju jest bardzo istotny i w znacznej mierze decydujący o skuteczności reform strukturalnych. W tym rynku pracy w ujęciu krajowym. Region zajmuje tylko 3,9 % 19 powierzchni kraju, przy liczbie mieszkańców wynoszącą 4,8 miliony oraz gęstością zaludnienia 3,2 razy większą niż średnia krajowa. Region koncentruje aż 29,2% miast na prawach powiatu (miast będących siedzibą administracji lokalnej średniego szczebla) stanowiąc największą konurbację w Europie Środkowo-Wschodniej. Jednocześnie na tym terytorium występuje największa w kraju koncentracja zanieczyszczeń środowiska Jednocześnie region jest drugim po regionie stołecznym województwem pod względem potencjału gospodarczego na przykład wartość produkcji przemysłowej sprzedanej stanowi 17,9% 20 produkcji krajowej. Opierający się na schyłkowych gałęziach przemysłu potencjał regionu Śląskiego w skali kraju został w ostatnich latach „wzmocniony” poprzez zmiany na krajowych i międzynarodowych rynkach surowcowych, co miało swoje konsekwencje również na rynku pracy. Nieoczekiwanym zjawiskiem, które pojawiło się w procesie restrukturyzacji regionu śląskiego był proces zwiększonego popytu na węgiel (szczególnie koksujący). W zasadzie większość analityków z końca lat 90tych nie przewidywała rozwoju koniunktury w sektorze górnictwa węgla kamiennego. Nastąpił więc proces „odrodzenia” przemysłów uznanych powszechnie za sektory schyłkowe, dotyczy to głównie górnictwa węgla kamiennego i hutnictwa żelaza i stali czyli sektorów dominujących w gospodarce regionu, co przełożyło się na korzystne zmiany na rynku pracy. Ogólnie wzrost koniunktury można powiązać z: wzrostem cen ropy naftowej, który powoduje wzrost cen pozostałych nośników energii; wzrost zapotrzebowania na stal związany z rozwojem gospodarki chińskiej; wzrost cen za transport morski, co wpływa na wzrost cen surowców przewożonych statkami. Podobna sytuacja jak w górnictwie wystąpiła w hutnictwie, w latach 2003/4 nastąpiła poprawa koniunktury. W roku 2003 zanotowano wzrost produkcji o 7%. Obok koniunktury światowej związanej głównie z gospodarką chińską, w regionie nastąpił spadek produkcji w Czechach. Można prognozować, że koniunktura na stal może utrzymać się do końca dekady. 19 20 dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego dla roku 2006 dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego dla roku 2006 W związku z dalszym rozwojem rynku chińskiego oraz wzrastającą chłonnością rynków środkowoeuropejskich. Wzrost konsumpcji stali na rynkach Europy Środkowej związany będzie z dużymi projektami infrastrukturalnymi najczęściej powiązanymi z interwencjami funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Dodatkowo w skali regionalnej wzrost chłonności rynku związany będzie z inwestycjami w budowę stadionów i infrastruktury transportowej przygotowywanych na pierwsze w tym regionie Europy mistrzostwa świata w piłce nożnej Euro 2012 organizowanych przez Polskę i Ukraine. Proces rozwoju okręgów przemysłowych w tym, związanych z górnictwem węgla kamiennego i związane z tym zmiany na rynku pracy w Polsce nie odbiega w znacznej mierze od programów stosowanych w innych krajach europejskich (Francja 21 , Belgia, Niemcy) zasadnicza różnica polega na tym, że proces ten trwa znacznie krócej oraz kraje Europy zachodniej dysponowały znacznie lepiej rozwiniętą gospodarką i większymi zasobami finansowymi. Ponadto istnieje zasadnicza różnica w zasobności złóż, złoża Górnego Śląska oceniane są na ok. 200 lat. Powoduje to sytuacje z jednej strony związaną z ogromnymi potrzebami zmian systemowych w sferze społecznej, gospodarczej i środowiskowej, a z drugiej strony z chęcią utrzymania wydobycia i zachowania przemysłowego charakteru regionu. Obok jednak silnego „piętna” przemysłów surowcowych, równocześnie można zauważyć intensywną politykę regionu na rzecz wzrostu poziomu innowacyjności oraz inwestycje w regionalne kadry o wysokich kwalifikacjach. Utrzymujące się tendencje w tym zakresie wzmacniane i finansowane w dużej mierze dzięki środkom Unii Europejskiej mają szanse spowodować rozwój regionu w kierunku jednego z najbardziej dynamicznych, konkurencyjnych i innowacyjnych. 21 największe podobieństwo można zauważyć w stosunku do restrukturyzacji Nord-Pas-de Calais i Lorraine LITERATURA Brandenburg H, Restrukturyzacja regionów przemysłowych”, PŚ, Katowice 1999 Cadres communautaire d’appui pour la reconversion des regions affectees par le declin industriel FRANCE Norde Pas de Calais, Commision des Communautes Europeennes, maszynopis powielony Le projet Lorraine 2000 – 2006, Conseil Regional ,1999 Czakon D. Województwo katowickie i Śląskie oraz ich mieszkańcy w procesie zmian (Katowice province and Silesian region and the citizenships in the proces of change), Wydawnictwo WSP w Częstochowie, Częstochowa, 2003 Environnemental et developement Durable. Un guide d`evaluation ex-ante de l`impact environnemental des programmes de development regional, CE, Luxemburg 1999 First progress report on cohesion, EC, Luxemburg, 2002 Guide des Pactes territoriaux pour l’emplois 2000 – 2006, Document des services de la Commision, listopad 1999 GUS www.stat.gov.pl Kossuth S., Górnictwo węglowe na Górnym Śląsku w połowie XIX w. (Coal mining in Upper Silesia in middle of 19th c.) Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1965 La strategie europeenne pour l`emploi et le FSE en 1998, CE, Luxemburg 1999 Lille Eurocite, Prefecture de la Region Norde Pas de Calais, Centre d’Etudes et de prospective du Secretariat General aux Affaires Regionales,Lille grudzień 1989 Popiołek K. eds. Studia i materiały z dziejów Śląska T. II. (Study and documentation of Silesian history Vol. II) Wydawnictwo PAN, Wrocław, 1958 Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w Województwie Śląskim w I półroczu 2008 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Regiony gospodarcze Francji” Biuro Radcy Ekonomicznego w Paryżu, listopad’98 Resume des DOCUP France, Politique regionales de la Communaute europeenne Rocznik Statystyczny 1946 r Rocznik statystyczny województwa katowickiego 1986, Warszawa 1986 Sixieme rapport periodique sur la situation et l’evolution socio-economique des regions, DG XVI, Luksemburg 1998 Sprawozdanie Centralnego Zarządu Przemysłu Hutniczego za lata 1945-1946, Katowice 1947 Sytuacja na rynku pracy Województwa Śląskiego w III kwartale 2008 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Katowice, 2008 Unite de l`Europe solidarite des peuples, diversite des territoir. Deuxieme raport sur la cohesion economique et sociale, CE Luxemburg 2001