Torfowiska nakredowe

*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,
Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏
Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
Torfowiska nakredowe
(Cladietum marisci,
Caricetum buxbaumii,
Schoenetum nigricantis)
Siedlisko priorytetowe
Kod Physis: 53.31, 54.2
A. Opis siedliska g∏ównego
typu
Definicja
Charakterystyka
Torfowiska nakredowe z roÊlinnoÊcià typu szuwarowego
wykszta∏ci∏y si´ i nadal powstajà w toku naturalnej sukcesji
zachodzàcej w strefie litoralu zbiorników wodnych (najcz´Êciej mezo– i eutroficznych, rzadko dystroficznych) oraz na
miejscu ca∏kowicie lub cz´Êciowo zlàdowionych jezior z pok∏adem kredy jeziornej (gytii wapiennej), pokrytej pok∏adem torfu o ró˝nej mià˝szoÊci. W wielu przypadkach ich
rozwój zosta∏ przyspieszony wskutek sztucznego obni˝enia
poziomu wody w jeziorach. Tylko bardzo niewielka liczba
*7210
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Brzegi zbiorników wodnych, gytiowiska i torfowiska typu niskiego na pod∏o˝u bardzo zasobnym w w´glan wapnia
oraz zasilane przez wody bogate w wapƒ, poroÊni´te przez
fitocenozy szuwarowe, g∏ównie z k∏ocià wiechowatà Cladium mariscus, cz´sto w kontakcie przestrzennym ze zbiorowiskami mszysto–niskoturzycowymi, z wybitnym udzia∏em
roÊlin wapniolubnych, z których cz´Êç mo˝e równie˝ stanowiç sk∏adniki szuwaru k∏ociowego. W Polsce siedlisko ograniczone do ni˝u, na wschodniej granicy zasi´gu geograficznego, bardzo rzadkie i na rozproszonych stanowiskach.
tego typu torfowisk ma odmiennà genez´ i powsta∏a na
pod∏o˝u zbudowanym ze ska∏ w´glanowych znacznie starszegych.
Pod wzgl´dem re˝imu wodnego sà to w zasadzie torfowiska zale˝ne od wód miejscowego pochodzenia (topogeniczne), lecz w ich strefie podzboczowej zazwyczaj ma
miejsce boczne zasilanie wodami podziemnymi, które
umo˝liwia sukcesj´ do mechowiskowo–turzycowiskowych
torfowisk przep∏ywowych (soligenicznych). Lustro wody wyst´puje z regu∏y ponad powierzchnià terenu i podlega wahaniom sezonowym. Pod wzgl´dem ˝yznoÊci w przewadze
sà to torfowiska mezotroficzne.
W Polsce torfowiska nakredowe nale˝à do siedlisk bardzo
rzadkich i sà nierównomiernie rozmieszczone. Zwiàzane
jest to z wiekiem krajobrazu, jego zró˝nicowaniem geomorfologicznym oraz geologicznymi cechami utworów powierzchniowych, stanem zaawansowania i ogólnym kierunkiem ewolucji jezior, a tak˝e termicznymi wymaganiami
Cladium mariscus, której zwarty zasi´g koƒczy si´ w zachodniej cz´Êci Pomorza, a dalej na wschód roÊnie ona ju˝
na oderwanych stanowiskach. Wi´ksze skupienia torfowisk
tego typu wyst´pujà na obszarze Pomorza, Mazur, Pojezierza Suwalskiego, Ziemi Lubuskiej, w Wielkopolsce i na Lubelszczyênie. ¸àcznie zajmujà niewielki area∏, a ich wielkoÊç jest bardzo zró˝nicowana – od bardzo ma∏ych, poni˝ej 1 ha, do rozleg∏ych, obejmujàcych kilkaset ha, jednak
tych ostatnich jest stosunkowo niewiele. Tworzà one kompleksy przestrzenne z szuwarami turzycowymi, neutralnymi
i s∏abo kwaÊnymi mechowiskami, êródliskami, wilgotnymi
i zmiennowilgotnymi ∏àkami, rzadziej z kwaÊnymi mszarami, zaroÊlami lub bagiennymi lasami typu olsu.
W zale˝noÊci od g∏´bokoÊci wody i amplitudy jej wahaƒ,
dost´pnoÊci przyswajalnych zwiàzków azotu i fosforu, gruboÊci zakumulowanej warstwy organicznej, typu sàsiadujàcych fitocenoz, stopnia zaawansowania sukcesji oraz sposobu u˝ytkowania terenu porastajàce je zbiorowiska roÊlinne wykazujà znaczne zró˝nicowanie florystyczne i fizjonomiczne. RoÊlinnoÊç torfowisk nakredowych w Polsce nie
jest wystarczajàco zbadana, zw∏aszcza pod wzgl´dem syntaksonomicznym i powiàzaƒ siedliskowo–dynamicznych,
a tak˝e relacji przestrzennych i ekologiczno–florystycznych
w stosunku do innych siedlisk torfowych z roÊlinnoÊcià kalcyfilnà i neutrofilnà.
Sposób ochrony siedliska zale˝y g∏ównie od stanu dynamicznego roÊlinnoÊci, wynikajàcego ze stabilnych lub zak∏óconych przez cz∏owieka warunków abiotycznych, przede
wszystkim wodnych i troficznych, oraz sposobu bezpoÊredniego oddzia∏ywania na fitocenozy. Cz´Êç stanowisk, zw∏aszcza na obrze˝ach jezior na obszarach hydrodynamicznie
zrównowa˝onych, wymaga tylko ochrony biernej. W pozosta∏ych przypadkach konieczna jest ochrona czynna, najcz´Êciej poprzez stabilizacj´ lub podniesienie poziomu wody lub
te˝ utrzymywanie ekstensywnego sposóbu u˝ytkowania fitocenoz (koszenie, wypas), który powstrzymuje ich sukcesj´
w kierunku zbiorowisk zaroÊlowych i leÊnych.
163
Wody s∏odkie i torfowiska
Podzia∏ na podtypy
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
*7210
Siedlisko reprezentowane przez jeden podtyp
*7210–1 Torfowiska nakredowe (Cladietum
marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum
nigricantis)
Podtyp obejmuje wszystkie postaci fitocenoz typu szuwarowego odnotowane w kraju, w których jest podstawowym
sk∏adnikiem Cladium mariscus. Fitocenozy te sà florystycznie i siedliskowo dobrze odró˝nialne od pozosta∏ych zbiorowisk szuwarowych. Do podtypu zaliczono równie˝ zespó∏
Caricetum buxbaumii, przestrzennie i siedliskowo nawiàzujàcy do szuwaru k∏ociowego. Zespó∏ ten w kraju jest niedostatecznie zbadany, jego umiejscowienie w systemie fitosocjologicznym nie jest rozstrzygni´te; byç mo˝e cz´Êç fitocenoz lub ca∏a jednostka powinna byç zaliczona do zbiorowisk niskotorfowiskowych z rz´du Caricion davallianae.
Dodatkowo w podtypie umieszczono zespó∏ Schoenetum
nigricantis (Orchido–Schoenetum nigricantis) , którego p∏aty bez wàtpienia zajmujà siedlisko nakredowe i nie sà zasilane wodami podziemnymi.
Umiejscowienie siedliska w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej
Klasa Phragmitetea szuwary
Rzàd Phragmitetalia szuwary
Zwiàzek Magnocaricion szuwary wysokoturzycowe
Zespó∏ Cladietum marisci szuwar k∏ociowy
Zespó∏ Caricetum buxbaumii szuwar turzycy
Buxbauma
Klasa Scheuchzerio–Caricetea nigrae zbiorowiska torfowisk niskich, przejÊciowych i dolinek na torfowiskach
wysokich
Rzàd Caricetalia davallianae eutroficzne m∏aki turzycowe
Zwiàzek Caricion davallianae eutroficzne m∏aki
turzycowe
Zespó∏ Schoenetum nigricantis (=Orchido–Schoenetum nigricantis) zespó∏ marzycy
czarniawej
Bibliografia
BACIECZKO W. 1996. Zmiany antropogeniczne zespo∏u Caricetum buxbaumii Issler 1932 w projektowanym rezerwacie
„Miedwiaƒski Brzeg” na Pomorzu Zachodnim. Bad. Fizj. Pol.
Zach. 45: 181–188.
BARANIAK E., JURCZYSZYN M., JANYSZEK S., SZCZEPANIK–JANYSZEK M. 2003. Stan zachowania roÊlinnoÊci wapieniolubnej w rezerwacie Miranowo. Chr. Przyr. Ojcz. 59 (4): 67–71
BOI¡SKI M., BOI¡SKA U., CEYNOWA–GIE¸DON M. 1974. RoÊlinnoÊç jezior Zdr´czno i Kozie na obszarze Borów Tucholskich. Stud. Soc. Sc. Tor., sec. D 10,1: 1–33.
164
BRZEG A., WOJTERSKA M. 1996. Przeglàd systematyczny zbiorowiska roÊlinnych Wielkopolski wraz z ocenà stopnia ich zagro˝enia. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. ser. B, 45: 7–40.
BUCZEK A. 1995. Flora torfowiska w´glanowego Bagno Serebryskie. Mater. Konf. i symp. 50. Zjazdu PTB – Kraków 1995: 38.
BUCZEK T., BUCZEK A. 1993. Torfowiska w´glanowe w okolicach Che∏ma – walory przyrodnicze, zagro˝enia, ochrona.
Chr. Przyr. Ojcz. 49 (3) : 76–89.
CEYNOWA–GIE¸DON M., BOI¡SKA U., BOI¡SKI M. 1972. RoÊlinnoÊç jeziora Sztuczne na obszarze Borów Tucholskich.
Zesz. Nauk. UMK, 30. Biologia 15: 19–32.
CZUBI¡SKI Z. 1950. Zagadnienia geobotaniczne Pomorza.
Geobotanical problems in Pomerania. Bad. Fizjogr. Pol.
Zach. 2: 439–658.
FIJA¸KOWSKI D. 1959. K∏oç wiechowata Cladium mariscus (L.)
Pohl w województwie lubelskim. Ann. UMCS C, 26: 409–419.
FIJA¸KOWSKI D. 1959. Szata roÊlinna jezior ¸´czyƒsko–W∏odawskich i przylegajàcych do nich torfowisk. Ann. UMCS. Sect. B,
14 (3) : 131–206.
FIJA¸KOWSKI D. 1960. Stosunki geobotaniczne torfowiska „Dubeczno” ko∏o W∏odawy. Rocz. Nauk Roln., A, 80 (3): 449–496.
FIJA¸KOWSKI D., CHOJNACKA–FIJA¸KOWSKA E. 1982. Stosunki fitosocjologiczne i florystyczne projektowanego rezerwatu
torfowiskowego Wieprzec pod ZamoÊciem. Ann. UMCS C,
37 (22): 255–269.
FIJA¸KOWSKI D., CHOJNACKA–FIJA¸KOWSKA E. 1990. Zbiorowiska z klas Phragmitetea, Molinio–Arrhenatheretea
i Scheuchzerio–Caricetea fuscae w makroregionie lubelskim.
Rocz. Nauk Roln., 217: 5–415.
HERBICH J. 1994. Przestrzenno–dynamiczne zró˝nicowanie roÊlinnoÊci dolin w krajobrazie m∏odoglacjalnym na przyk∏adzie Pojezierza Kaszubskiego. Monogr. Bot. 76: 1–175.
HERBICH J., HERBICH M. 1999. Plan ochrony ekosystemów ∏àkowych Drawieƒskiego Parku Narodowego. S. P. A. Afix, mscr.
HOLUK J. 1996. Próba aktywnej ochrony torfowisk w´glanowych
w Che∏mskim Parku Krajobrazowym. W: RADWAN S.(red.)
Funkcjonowanie ekosystemów wodno–b∏otnych w obszarach
chronionych Polesia. Wyd. UMCS, Lublin: 127–131.
JARGIE¸¸O J. 1976. Stosunki geobotaniczne torfowisk „Krowie
Bagno” i „Haƒsk”. Cz. I i II. Ann. UMCS, E, 31 (7): 83–117.
JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., 1991, Dynamika rozwojowa
roÊlinnoÊci torfotwórczej w rezerwacie „K∏ocie Ostrowickie”.
Cz. I–III, Zesz. Nauk. AR Szczec. Ser. Rol. 149 (51): 11–52.
JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., FRIEDRICH S. 1993, Badania
geobotaniczne w dolinie Rurzycy na Równinie Wa∏eckiej.
Cz. I–IV, Zesz. Nauk. AR Szczec. Ser. Rol. 155 (54): 5–96.
JASNOWSKI M. 1962. Budowa i roÊlinnoÊç torfowisk Pomorza
Szczeciƒskiego. Soc. Scien. Stet. 10: 1–339.
JASNOWSKI M. 1975, Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. w:
KATZ N.J. (red) Bagna kuli ziemskiej. PWN, Warszawa,
356–390.
JASNOWSKA J., KOWALSKI W., MARKOWSKI S. 2000. Rezerwat
przyrody „Mszar nad jeziorem Piaski”. Cz. I. Ocena stanu po
25 latach istnienia rezerwatu. Folia Univ. Agric. Stetin 213
Agricultura (85): 105–128.
*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,
Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏
Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
KUCHARSKI L., KURZAC M. 1998. Nowe stanowiska rzadkich
i interesujàcych gatunków roÊlin na obszarze parku krajobrazowego Mi´dzyrzecza Warty i Widawki i terenach przyleg∏ych. Acta Univ. Lodz. Folia Bot. 12: 109–113.
PIOTROWSKA H. 1966. Stosunki geobotaniczne wysp Wolina i po∏udniowo–wschodniego Uznamu. Monogr. Bot. 22: 3–156.
PISAREK W. 1996. Mokrad∏a Wy˝yny Przedborskiej: 1. Zbiorowiska roÊlinne i sigmasocjacje. Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 3: 311–331.
PODBIELKOWSKI Z., TOMASZEWICZ H. 1977. RoÊlinnoÊç jezior
Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Monogr. Bot. 55: 5–52.
REJEWSKI M. 1981. RoÊlinnoÊç jezior rejonu Laski w Borach Tucholskich. Rozprawy UMK Toruƒ, 178 ss.
SZELÑG Z. 2001. Schoenus nigricans L. W: Polska Czerwona Ksi´ga RoÊlin, paprotniki i roÊliny kwiatowe. Kaêmierczakowa R.,
Zarzycki K. (red.). PAN, Inst. Botaniki im W. Szafera, Inst.
Ochr. Przyr., Kraków: 487–488.
SZMEJA J. 1980. Flora jezior i ich obrze˝y po∏udniowej cz´Êci Pojezierza Kaszubskiego. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG. Biologia. 2: 101–116.
ÂWIEBODA M. 1968. Wyst´powanie i ochrona k∏oci wiechowatej
Cladium mariscus (L.) Pohl w Polsce. Ochr. Przyr. 33:
125–137.
TOMASZEWICZ H. 1979. RoÊlinnoÊç wodna i szuwarowa Polski.
Wyd. UW. Rozprawy UW nr 160, 325 ss.
WOJTERSKA M., STACHNOWICZ W., MELOSIK I. 2001. Flora
i roÊlinnoÊç torfowiska nad jeziorem Rzeciƒskim ko∏o Wronek.
W: Szata roÊlinna Wielkopolski i Pojezierza Po∏udniowopomorskiego. Przew. do sesji teren. 52. Zjazdu PTB: 211–219.
WO¸EJKO L. 2000a. RoÊlinnoÊç szuwarowa i turzycowiskowa
z klasy Phragmitetea kompleksów êródliskowych Polski pó∏nocno–zachodniej. Fol. Univ. Agric. Stetin. 213 Agricultura
(85) : 221–246.
WO¸EJKO L. 2003b. Waloryzacja przyrodnicza mokrade∏ na
gruntach nieleÊnych powiatów S∏ubice i Krosno Odrzaƒskie.
Klub Przyrodników, Âwiebodzin. Mscr.
Maria Herbichowa, Les∏aw Wo∏ejko
*7210
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
JASNOWSKI M., JANKOWSKI I. 1960. RoÊlinnoÊç kalcyfilna nad
jeziorem Tchórzyno na Pojezierzu MyÊliborskim. Fragm. Flor.
Geobot. 6 (4) : 561–572.
JASNOWSKI M., JASNOWSKA J., KOWALSKI W., MARKOWSKI S.,
RADOMSKI J. 1972. Warunki siedliskowe i szata roÊlinna torfowiska nakredowego w rezerwacie Tchórzyno na Pojezierzu
MyÊliborskim. Ochr. Przyr. 37: 157–232.
JERMACZEK D. 1994. Przyroda okolic Âwiebodzina. Wyd. LKP,
Âwiebodzin.
JURZYK S. 2003. Znaczenie warunków siedliskowych w kszta∏towaniu struktury populacji woskownicy europejskiej Myrica
gale L. i jej ochrona na Pomorzu Zachodnim. Praca doktorska, AR w Szczecinie. Mscr.
JUTRZENKA–TRZEBIATOWSKI A., SZAREJKO T. 2001. Zespó∏ Caricetum buxbaumii w Wigierskim Parku Narodowym. Fragm.
Flor. Geobot. Polonica 8: 149–171.
KACZMAREK Cz. 1960. Wapieniolubna roÊlinnoÊç ∏àkowo–bagienna na Wysoczyênie Leszczyƒskiej pomi´dzy Gostyniem
a Âremem. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. , B. 6: 207–231. (Stan.
Schoenus nigricans nad jez. Wielkim Dolskim).
KACZMAREK Cz. 1962. Wapniolubna roÊlinnoÊç ∏àkowo–bagienna na Wysoczyênie Leszczyƒskiej miedzy Lesznem a Ksià˝em
Wlkp. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., ser. Botanika. 10: 291–307.
KACZMAREK Cz. 1963. Rozmieszczenie wapniolubnej roÊlinnoÊci
∏àkowej na Pojezierzu Leszczyƒskim. Bad. Fizjogr. Pol. Zach.,
ser. Botanika 12: 213–225.
KUCHARCZYK M. 1995. Szata roÊlinna torfowisk „Brzeêno”
i „B∏ota Serebryskie” jako efekt ró˝norodnych wp∏ywów antropogenicznych. Mater. Konfer. i symp. 50 Zjazdu PTB – Kraków 1995: 214,
KUCHARCZYK M. 1996. Antropogeniczne przemiany flory i roÊlinnoÊci torfowisk w´glanowych w Che∏mskim Parku Krajobrazowym. W: RADWAN S. (red.) Funkcjonowanie ekosystemów wodno–b∏otnych w obszarach chronionych Polesia.
Wyd. UMCS, Lublin: 117–121,
KOWALSKI W. A., BANAÂ U. 2003. Szata roÊlinna jezior wapiennych w kompleksie torfowisk nakredowych w Dolinie P∏oni.
Mat. konf. „Przysz∏oÊç torfowisk Polski”, Szczecin: 28.
165
Wody s∏odkie i torfowiska
*7210
1
B. Opis podtypów
Torfowiska nakredowe
(Cladietum marisci,
Caricetum buxbaumii,
Schoenetum nigricantis)
Siedlisko priorytetowe
Kod Physis: 53.31, 54.2
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Cechy diagnostyczne
Cechy obszaru
Torfowiska nakredowe poroÊni´te przez zbiorowiska roÊlinne typu szuwaru wyst´pujà w wi´kszoÊci w granicach obj´tych ostatnim zlodowaceniem ba∏tyckim, a wi´c w krajobrazie m∏odoglacjalnym, którego wiek nie przekracza 20 000
lat, odznaczajàcym si´ urozmaiconà rzeêbà terenu, obfitoÊcià jezior i intensywnymi procesami geomorfologicznymi.
W tej cz´Êci kraju torfowiska nakredowe wykszta∏ci∏y si´ na
pok∏adach gytii wapiennej i od∏o˝onych na niej torfach w´glanowych. Torfowiska na Pojezierzu ¸´czyƒsko–W∏odawskim i w okolicach Che∏ma wyst´pujà w krajobrazie znacznie starszym, modelowanym od oko∏o 230 000 lat. Pierwsze z nich rozwin´∏y si´ na pok∏adach kredy jeziornej i póêniej zakumulowanych torfach, natomiast drugie – bezpoÊrednio na pod∏o˝u skalnym, w obni˝eniach terenu wype∏nionych s∏abo przepuszczalnà dla wody zwietrzelinà kredy
Torfowisko nakredowe z Schoenus nigricans nad Jez. Miedwie
166
piszàcej, powsta∏ej w erze mezozoicznej w epoce górnej
kredy, na której wyst´puje doÊç p∏ytki, o 1–2 metrowej mià˝szoÊci pok∏ad torfu.
Usytuowanie przestrzenne omawianych torfowisk jest bardzo ró˝ne. Na obrze˝ach jezior mogà si´ one kontaktowaç
bezpoÊrednio z lustrem wody, tworzàc p∏ywajàce grube
p∏o, które dostosowuje si´ do aktualnego poziomu wody
w zbiorniku (torfowiska emersyjne). Ponadto wyst´pujà
w strefie szuwarów imersyjno–emersyjnych, zakorzenionych w silnie przewodnionym pod∏o˝u organicznym, gdzie
poziom wody rzadko przekracza g∏´bokoÊç 0,5 m i jest
zmienny (w skrajnych przypadkach opada poni˝ej 1 m pod
powierzchni´ torfowiska). Dalej w g∏àb làdu torfowiska te
dochodzà do strefy wyst´powania roÊlinnoÊci mszysto–turzycowej. W ca∏kowicie zlàdowionych zbiornikach oraz
skalistych nieckach terenu wype∏niajà ich dna w zale˝noÊci
od przeci´tnego po∏o˝enia lustra wody.
Gleby torfowisk w´glanowych nale˝à do typu gleb bagienno–torfowych, bogatych w materi´ organicznà, o odczynie od
s∏abo kwaÊnego do silnie alkalicznego (pH 5–8) , umiarkowanej i wysokiej trofii, sporadycznie mogà byç lekko zasolone.
Fizjonomia i struktura zbiorowisk
Silnie zwarty szuwar, budowany przez jeden dominujàcy
gatunek, przede wszystkim k∏oç wiechowatà Cladium mariscus, dorastajàcà do 2 m wysokoÊci i bardzo rzadko przez
turzyc´ Buxbauma Carex buxbaumii, o wysokoÊci do
80 cm. Poza tym nieliczne inne zielne gatunki bagienne
lub torfowiskowe, z regu∏y z ma∏à iloÊciowoÊcià, np. paproç zachylnik b∏otny Thelypteris palustris, trzcina Phragmites australis, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, karbie-
*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,
Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏
Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
Reprezentatywne gatunki
K∏oç wiechowata Cladium mariscus, turzyca Buxbauma
Carex buxbaumii, marzyca czarniawa Schoenus nigricans, wszystkie charakterystyczne z fitosocjologicznego punktu
widzenia.
Odmiany
Szuwary nakredowe reprezentowane sà przez dwa zespo∏y:
Cladietum marisci i Caricetum buxbaumii. Pierwszy z nich jest
typowym zbiorowiskiem szuwarowym w sensie fizjonomii,
struktury warstwowej i abiotycznych warunków wyst´powania. W uj´ciu fitosocjologicznym jego przynale˝noÊç do klasy Phragmitetea jest niepodwa˝alna, z tym ˝e cz´Êç autorów
zalicza go do grupy szuwarów w∏aÊciwych (Phragmition),
a cz´Êç do szuwarów wysokoturzycowych (Magnocaricion).
Zespó∏ ten jest niemal wy∏àcznym przedstawicielem omawianego typu siedliska w Polsce, lecz z powodu doÊç szerokiej amplitudy ekologicznej k∏oci wiechowatej wykazuje wewn´trzne zró˝nicowanie. Typowy wariant, a zarazem inicjalna postaç zespo∏u, wyst´puje w strefie brzegowej jezior,
w miejscach z poziomem wody stale ponad powierzchnià terenu. Ma on postaç skàpogatunkowego (czasem wr´cz jednogatunkowego) szuwaru bez warstwy mszystej, w wodzie
pomi´dzy p´dami k∏oci mogà jednak wyst´powaç makroskopowe glony ramienice (Chara spp.) i p∏ywacze (Utricularia spp.). Od strony làdu nierzadko wyst´pujà stadia przejÊciowe do zbiorowiska z sitem t´pokwiatowym (Juncus subnodulosus) i niezbyt ˝ywotnych szuwarów trzcinowych.
Wariant kalcyfilny (okreÊlany równie˝ jako mszysty) rozwija
si´ na pok∏adzie torfu przykrywajàcego kred´ jeziornà
w zlàdowionych zbiornikach i jest to najpospolitsza postaç
zespo∏u. Odznacza si´ licznym wyst´powaniem mchów
w∏aÊciwych, np. Scorpidium scorpioides, Drepanocladus intermedius czy Campylium stellatum, a tak˝e wapniolubnych
roÊlin kwiatowych, np. dziewi´ciornika b∏otnego Parnassia
palustris, turzycy ∏uszczkowatej Carex lepidocarpa.
P∏aty tego wariantu wyst´pujàce na ods∏oni´tej kredzie
w Polsce pó∏nocno–zachodniej tworzà kompleksy przestrzenne g∏ównie ze zbiorowiskiem marzycy czarniawej
(Schoenetum nigricantis) i ponik∏a skàpokwiatowego (Eleocharitetum quinqueflorae), natomiast w Polsce po∏udniowo–wschodniej gama wspó∏wyst´pujàcych z szuwarami
k∏oci zbiorowisk torfowisk w´glanowych (Caricion davallianae) jest znacznie szersza.
W dalszych stadiach sukcesji, prowadzàcej do zbiorowisk
mszarnych, pozosta∏oÊci roÊlinnoÊci kalcyfilnej zachowujà si´
w postaci niewielkich enklaw w naturalnych zag∏´bieniach po
wyp∏yconych zbiornikach wodnych, w potorfiach lub do∏ach
po eksploatacji kredy bàdê w babrzyskach (babrowiskach) –
miejscach, gdzie zwarta ruƒ zosta∏a zniszczona przez zwierzyn´ leÊnà.
Rzadszà postaç zbiorowiska reprezentuje wariant acidofilny, który wykszta∏ca si´ na obszarach zbudowanych z ubogich piasków, w bezodp∏ywowych obni˝eniach terenu ze
zbiornikami dystroficznymi i przyleg∏ymi do nich kwaÊnymi
torfowiskami. Wyró˝nia go obecnoÊç torfowców (Sphagnum teres, S. fallax) oraz innych acydofitów torfowiskowych, jak np. siedmiopalecznik b∏otny Comarum palustre,
bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, a nawet gatunków wysokotorfowiskowych, jak ˝urawina b∏otna Oxycoccus palustris i rosiczka okràg∏olistna Drosera rotundifolia.
Wyjàtkowà postaç – wariant halofilny – odnotowano na
Wolinie, w strefie wp∏ywu zasolonych wód, gdzie jednak
k∏oç nie ma optymalnych warunków. Obecnie fitocenozy te
zosta∏y opanowane przez woskownic´ europejskà Myrica
gale, a halofity wygin´∏y.
Szuwar z turzycà Buxbauma Caricetum buxbaumii zosta∏
podany tylko z okolic jeziora Miedwie na Nizinie Szczeciƒskiej oraz z Pojezierza ¸´czyƒsko–W∏odawskiego. W obu
przypadkach jego p∏aty cechuje bardzo wysoki udzia∏ gatunków typowych dla kalcyfilnych torfowisk mszystych oraz
gatunków ∏àkowych, co powoduje, ˝e wed∏ug kryteriów fitosocjologicznych fitocenozy te nie w pe∏ni odpowiadajà
klasycznym zbiorowiskom szuwarowym i prawdopodobnie
powinny byç umiejscowione w klasie Scheuchzerio–Caricetea nigrae, rz´dzie Caricetalia davallianae.
Na takie uj´cie wskazujà te˝ zdj´cia fitosocjologiczne p∏atów z Carex buxbaumii wykonane na innych stanowiskach
w Polsce oraz materia∏y z ró˝nych cz´Êci Europy.
Zespó∏ Schoenetum nigricantis wykazuje wewn´trzne
zró˝nicowanie na 4 postaci, które nie majà ustalonej rangi. Sà to: postaç typowa z dominacjà marzycy, postaç
z panujàcà turzycà ∏uszczkowatà Carex lepidocarpa; oba
typy fitocenoz cechuje obecnoÊç mokrych obni˝eƒ dolinkowych z ponik∏em skàpokwiatowym Eleocharis quinqueflora, postaç z trzcinà Phragmites australis na nieco
suchszych miejscach oraz postaç z trz´Êlicà modrà Molinia caerulea na pod∏o˝u wilgotnym. W tej ostatniej licznie wyst´puja storczyki, jak: kuku∏ka szerokolistna Dactylorhiza majalis, k. krwista D. incarnata i kruszczyk b∏otny
Epipactis palustris.
*7210
1
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
niec pospolity Lycopus europaeus czy krwawnica pospolita
Lythrum salicaria. W bogatszych florystycznie p∏atach, nale˝àcych do wariantu mszystego, wyst´pujà m.in. mchy
Scorpidium scorpioides, Campylium stellatum, Tomenthypnum nitens, z roÊlin zielnych bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, sit cz∏onowany Juncus articulatus.
Fitocenozy z Carex buxbaumii sà nieco bogatsze florystycznie, zw∏aszcza w gatunki z mszystych torfowisk i wilgotnych
∏àk. Warstwa mszysta mo˝e w nich ogóle nie wyst´powaç
lub te˝ pokrywaç od 5 do 95% powierzchni. Wyjàtkowo
sk∏adnikiem mogà byç gatunki krzewiaste (wierzby, na Wolinie woskownica europejska Myrica gale) lub m∏ode osobniki olszy czarnej Alnus glutinosa.
Fitocenozy Schoenetum nigricantis fizjonomicznie wyró˝niajà zbite k´py marzycy, rosnàce w ró˝nym zag´szczeniu.
Poza nià wystepujà nieliczne roÊliny kwiatowe, np. turzyca
∏uszczkowata Carex lepidocarpa, trz´Êlica modra Molinia
caerulea, warstwa mchów jest najcz´Êciej s∏abo rozwini´ta.
167
Wody s∏odkie i torfowiska
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
*7210
1
Mo˝liwe pomy∏ki
Szuwar z k∏ocià wiechowatà Cladium mariscus z powodu
du˝ego zwarcia i charakterystycznego wyglàdu k∏oci (szare, sztywne i ostro pi∏kowane na brzegach oraz grzbiecie
liÊcie) jest ∏atwy do odró˝nienia od wszystkich pozosta∏ych
siedlisk. Fitocenozy, w których k∏oç wyst´puje nielicznie, jest
niska i nie owocuje, a równoczeÊnie obficie rosnàce gatunki torfowiskowe i ∏àkowe nale˝y traktowaç jako stadia terminalne bàdê degeneracyjne szuwaru.
Fitocenozy z Carex buxbaumii jako dominantem, a zw∏aszcza wspó∏dominantem, je˝eli wyst´pujà w miejscach stosunkowo s∏abo i krótko podtopionych, zawierajà du˝à liczbowo lub iloÊciowo domieszk´ gatunków ∏àkowych, np.
Molinia caerulea, Lysimachia vulgaris lub niskotorfowiskowych, np. Carex nigra, C. hostiana, Schoenus ferrugineus,
nale˝y traktowaç jako zbiorowiska z grupy zmiennowilgotnych lub zatorfionych ∏àk oraz neutro– i kalcyfilnych mechowisk (7240), z którymi tworzà przestrzenne kompleksy.
Fitocenozy reprezentujàce zespó∏ Schoenetum nigricantis
wyst´pujà tylko na obszarze Pojezierza MyÊliborskiego. Na
pozosta∏ych stanowiskach (na Kujawach, w Wielkopolsce
i na Kielecczyênie) marzyca czarniawa wyst´puj´ w obr´bie
innych typów fitocenoz.
Identyfikatory fitosocjologiczne
Zwiàzek Magnocaricion
Zespó∏ Cladietum marisci szuwar k∏ociowy
Zespó∏ Caricetum buxbaumii szuwar turzycy Bubauma
Zwiàzek Caricion davallianae
Zespó∏ Schoenetum nigricantis (= Orchido–Schoenetum nigricantis) zespó∏ marzycy czarniawej
Siedliska przyrodnicze zale˝ne lub
przylegajàce
Siedlisko od strony otwartego lustra wody mo˝e graniczyç ze
zbiorowiskami nymfeidów, zbiornikami z zespo∏ami ramienic,
ró˝nymi postaciami szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis, szuwarem turzycy sztywnej Caricetum elatae i turzycy
prosowatej Caricetum paniculatae, a od strony làdu ze zbiorowiskami mechowiskowymi z rz´du Caricetalia davallianae,
∏àkowymi z rz´du Molinietalia, stadiami rozwojowymi olsu lub
kwaÊnymi mszarami w postaci p∏a. Na przesuszonych ods∏oni´tych fragmentach dawnego dna („gràdzikach”) mogà wyst´powaç kalcyfilne murawy ciep∏olubne (Anthyllido–Trifolietum montani) i ciep∏e lasy (Potentillo albae–Quercetum 91I0).
Rozmieszczenie geograficzne
i mapa rozmieszczenia
W granicach ca∏ego obszaru wyst´powania omawiane torfowiska tworzà kilka wi´kszych skupieƒ (na Nizinie Szczeciƒskiej,
Pojezierzach: Starogardzkim, MyÊliborskim i Drawskim, po∏udniowej cz´Êci Pojezierza Kaszubskiego i w Borach Tucholskich,
Pojezierzu Lubuskim, Pojezierzu Leszczyƒskim, Pojezierzu Suwalskim i Pojezierzu ¸´czyƒsko–W∏odawskim, Wy˝ynie Lubelskiej) ; poza nimi wyst´pujà pojedynczo.
Dynamika roÊlinnoÊci
Spontaniczna
Szuwar z Cladium mariscus jest zbiorowiskiem stabilnym, ewoluuje zgodnie z tempem wyp∏ycania si´ zbiorników wskutek
akumulacji materii organicznej, co z natury jest procesem bardzo powolnym. Naturalna dynamika szuwaru z Carex buxbaumii nie jest znana i w warunkach Polski wydaje si´ niemo˝liwa
do ustalenia.
Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka
W przypadku sztucznego obni˝enia poziomu wody w zbiornikach lub wytworzenia si´ lejów depresyjnych na obszarach
z pod∏o˝em skalistym, szuwar k∏ociowy podlega doÊç szybkiej
degeneracji – zwarcie Cladium maleje, zwi´kszajà swój udzia∏
turzyce, znaczne pokrywanie uzyskujà mchy, najpierw kalcy–i neutrofilne, potem acydofilne, z pionierskimi gatunkami torfowców w∏àcznie. W miejscach silnie przesuszonych i równoczeÊnie o zmiennym poziomie wody mo˝e rozrastaç si´ obficie
trz´Êlica modra Molinia caerulea i trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigeios. Podobne skutki wywo∏uje okresowe wypalanie
p∏atów. W fitocenozach dawniej sporadycznie koszonych lub
wypasanych, po zaprzestaniu u˝ytkowania mogà pojawiaç si´
168
krzewy (w pasie nadmorskim woskownica europejska Myrica
gale) lub drzewa, jak olsza czarna Alnus glutinosa.
Udokumentowana jest równie˝ regeneracja szuwaru k∏ociowego w efekcie planowo prowadzonych zabiegów renaturyzacji,
polegajàcych na podniesieniu poziomu wód gruntowych.
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
Naturalne zbiorowiska szuwarowe o charakterze torfotwórczym, produkujàce bardzo du˝à iloÊç biomasy akumulowanej w pod∏o˝u, przez co efektywnie przyczyniajà si´ do
szybkiego wyp∏ycania zbiorników.
*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,
Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏
Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy Siedliskowej
Lipiennik Loesela Liparis loeselii, j´zyczka syberyjska Ligularia
sibirica, sierpowiec b∏yszczàcy Drepanocladus vernicosus, parz´chlin d∏ugoszczecinowy Meesia longiseta, kumak nizinny
Bombina bombina, ˚ó∏w b∏otny Emys orbicularis, traszka
grzebieniasta Triturus cristatus, potencjalnie poczwarówka jajowata Vertigo moulinisiana.
Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej
bàk Botaurus stellaris (legowy), bàczek Ixybrychus minutus (l´gowy), b∏otniak ∏àkowy Cirrus pygargus (l´gi w podsuszonych szuwarach k∏ociowych), b∏otniak stawowy Cirrus aerugineus (l´gi
w podmok∏ych i podsuszonych szuwarach k∏ociowych, unikajà
wypalenisk), derkacz Crex crex, batalion Philomachus pugnax
(niel´gowy), dubelt Galinago media (prawdopodobnie l´gowy),
sowa b∏otna Asio flammeus, wodniczka Arctocephalus paludicola (l´gowa), podró˝niczek Luscinia svecica (l´gowy)
Stany, w jakich znajduje si´ siedlisko
Stany uprzywilejowane
Wsz´dzie tam, gdzie warunki wodne i troficzne nie zosta∏y
sztucznie zmienione oraz nie prowadzono intensywnego
u˝ytkowania, wed∏ug istniejàcych danych szuwary zacho-
wujà sk∏ad florystyczny i fizjonomi´ typowà dla odmiany
siedliska w∏aÊciwej dla lokalnych warunków abiotycznych.
inne obserwowane stany
a) w przypadku szuwaru k∏ociowego:
• regres szuwaru k∏ociowego w skali lokalnej lub wielkoprzestrzennej wskutek obni˝enia poziomu wody i wypalania,
• zmiany fluktuacyjne w przypadku nieregularnego koszenia,
• zmiany degeneracyjne (rozluênianie si´ k∏oci, wkraczanie turzyc, trz´Êlicy modrej Molinia caerulea i trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigeios),
• przekszta∏canie si´ fitocenoz w kierunku mszysto–∏àkowych, a na miejscach silnie przesuszonych równie˝ kalcyfilnych muraw ciep∏olubnych,
• przekszta∏canie si´ szuwaru w zbiorowisko typu olsu
(wkraczanie olszy czarnej),
• wnikanie gatunków synantropijnych z dróg i Êcie˝ek
przechodzàcych przez torfowisko,
• regeneracja fitocenoz na terenach poddanych restytucji
warunków wodnych;
b) w przypadku szuwaru z Carex buxbaumii:
• regres, lokalnie (okolice jeziora Miedwie) redukcja dawnego area∏u o ponad 90%,
• przekszta∏cenia w kierunku zbiorowisk mszysto–∏àkowych. Dynamika i kierunki zmian w fitocenozach bardzo
s∏abo zbadane;
c) w przypadku mokrad∏a marzycowego wkraczanie
Phragmites australis i Molinia caerulea, dynamika i przyczyny zmian wymagajà badaƒ.
Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagro˝enia
Regres szuwaru k∏ociowego w skali d∏ugookresowej ma
charakter powszechny i nast´puje wskutek naturalnych procesów zachodzàcych w toku ewolucji zbiorników wodnych
i terenów podmok∏ych. Wspó∏czeÊnie na obszarze Polski
Cladium mariscus wyst´puje tylko w po∏o˝eniach przyjeziornych lub w podmok∏ych obni˝eniach terenu. W przesz∏oÊci,
jak wskazujà na to badania paleobotaniczne, k∏oç by∏a pospolitym sk∏adnikiem roÊlinnoÊci szuwarowej w dolinach
rzek i pradolinach, które dzisiaj sà wype∏nione g∏´bokimi
torfami.
Obecne zmiany zachodzàce w areale i roÊlinnoÊci torfowisk
nakredowych wynikajà przede wszystkim z oddzia∏ywania
antropogenicznego. Zarejestrowane dotàd tendencje to
przede wszystkim zmniejszenie si´ area∏u i zanik stanowisk
fitocenoz szuwaru k∏ociowego, co jest wynikiem osuszania
terenów bagiennych i zmian poziomu wody w skali lokalnej
lub wielkoprzestrzennej (powstawanie lejów depresyjnych).
Niszczàco dzia∏a równie˝ zalesianie, wypalanie, intensywne
wydeptywanie i wypasanie, prowadzone w miejscach
uprzednio osuszonych. Ogólny bilans zmian powierzchniowych jest trudny do okreÊlenia, redukcja lokalnych stano-
*7210
1
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
W dobrze zachowanym stanie bardzo istotne dla utrzymania
krajowej i ponadkrajowej ró˝norodnoÊci biologicznej na
wszystkich jej poziomach. Wysoki walor wynika tak˝e z rzadkoÊci wyst´powania w kraju, co w przypadku szuwaru k∏ociowego spowodowane jest stosunkowo wysokimi wymaganiami termicznymi Cladium i wygasaniem jej zasi´gu geograficznego w kierunku wschodnim. Na regionalnej liÊcie
gatunków ginàcych i zagro˝onych na Pomorzu i w Wielkopolsce Cladium mariscus ma status taksonu rzadkiego.
Szuwar z Carex buxbaumii jest znacznie rzadszy od szuwaru k∏ociowego, a sam gatunek umieszczony na ogólnopolskiej czerwonej liÊcie jako takson nara˝ony (V), w Wielkopolsce wymar∏y (Ex), a na Pomorzu wymierajàcy (E).
Zespó∏ Schoenetum nigricantis jest jednym z najrzadszych zbiorowisk w Polsce i wyst´puje na oderwanych stanowiskach w stosunku do zwartego zasi´gu obejmujàcego Europ´ Zachodnià,
a sam gatunek umieszczony jest w Polskiej Czerwonej Ksi´dze.
Rang´ biotopu podnoszà skompleksowane z szuwarami
k∏ociowymi zbiorowiska roÊlinne torfowisk w´glanowych
(7230), kalcyfilnych odmian ∏àk trz´Êlicowych (7240)
i oczek wodnych ze zbiorowiskami ramienic (3140) , obfitujàce w rzadkie i chronione gatunki roÊlin.
Bogata awifauna: czajka Vanellus vanellus (l´gowa na ∏àkach, niekiedy zajmuje podmok∏e wypaleniska), bekas
kszyk Galinago galinago (l´gowy), brodziec krwawodzioby
Tringa totanus (na podmok∏ych ∏àkach i wypalonych k∏ociowiskach), brodziec leÊny Tringa glareola, rycyk Limosa
limosa (l´gowy na ∏àkach, niekiedy zajmuje podmok∏e wypaleniska), kulik wielki Numenius arquata (l´gowy), rybitwa
bia∏oskrzyd∏a Chlildonias leucopterus (l´gowa).
169
Wody s∏odkie i torfowiska
*7210
1
wisk mo˝e przekraczaç po∏ow´ dawnego area∏u.
W odniesieniu do szuwaru z Carex buxbaumii rozpoznane
dotàd tendencje sà bardzo podobne – na stanowisku na
Nizinie Szczeciƒskiej (okolice jez. Miedwie) w ciàgu oko∏o
35 lat powierzchnia tego szuwaru uleg∏a zmniejszeniu
z oko∏o 1000 m2 do oko∏o 50 m2.
Generalnie siedlisko jest zagro˝one z powodu bardzo niewielkiej powierzchni, jakà ∏àcznie zajmuje w skali kraju,
znikomego area∏u cz´Êci stanowisk (nawet poni˝ej 1 ha)
i ich rozproszenia. W otoczeniu intensywnie u˝ytkowanym
rolniczo lub ∏àkarsko mo˝e ulec prze˝yênieniu i zanieczyszczeniu chemicznymi Êrodkami ochrony roÊlin.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
U˝ytkowanie gospodarcze
i potencja∏ produkcyjny
170
Zbiorowiska bez lub o nik∏ej wartoÊci gospodarczej, lokalnie ekstensywnie koszone lub wypasane, sporadycznie k∏oç
jest pozyskiwana jako materia∏ na pokrycia dachowe
(strzechy). Te formy u˝ytkowania mogà byç wykorzystane
do czynnej ochrony.
Ochrona
Przypomnienie o wra˝liwych cechach
Siedlisko wra˝liwe na zmiany warunków wodnych i zwi´kszenie trofii, ∏atwoÊç zimowych po˝arów.
Zalecane metody ochrony
Metody ochrony muszà byç dobrane do indywidualnych
cech konkretnych obiektów. Powinny opieraç si´ na rozeznaniu genezy i stanu dynamicznego fitocenoz w powiàzaniu z: 1) tendencjà i tempem zmian warunków abiotycznych niezale˝nych od cz∏owieka, 2) przyczynami, rodzajem
i nat´˝eniem zmian w roÊlinnoÊci, które zosta∏y wywo∏ane
przez bezpoÊrednià lub poÊrednià ingerencj´ cz∏owieka.
Ze wzgl´du na po∏o˝enie siedliska w uk∏adach krajobrazowych powiàzanych z jeziorami konieczne jest ustabilizowanie warunków hydrologicznych w skali wielkoprzestrzennej. W przypadku jezior przep∏ywowych wskazana jest budowa sta∏ych zastawek na ich odp∏ywach. Dla zbiorników
bezodp∏ywowych podstawowym wymogiem jest generalne
utrzymanie naturalnego poziomu wód podziemnych na
obszarach, w których te zbiorniki wyst´pujà. Ta sama zasada odnosi si´ do torfowisk powsta∏ych bezpoÊrednio na
skalistym pod∏o˝u w´glanowym.
W odniesieniu do fitocenoz, które wyst´pujà na obszarach
i przy zbiornikach o niezaburzonej hydrologii, a równoczeÊnie zachowujà stabilny sk∏ad florystyczny (równie˝ przy ekstensywnym sposobie u˝ytkowania, jak ograniczony wypas
czy koszenie), wystarcza ochrona bierna, pod warunkiem ˝e
nie ulegajà zmianie warunki zewn´trzne. Fitocenozy, które
wykazujà wysokà dynamik´ zmian sk∏adu florystycznego lub
regres w zajmowanej powierzchni, w zale˝noÊci od przyczy-
ny tego zjawiska, wymagajà ochrony czynnej, stosowanej
wobec samej roÊlinnoÊci (np. usuwania nalotu drzew) lub te˝
konkretnego czynnika siedliskowego (np. podniesienia poziomu wody, zmniejszenia amplitudy jej wahaƒ).
Tereny otaczajàce siedlisko, które kiedyÊ by∏y jego cz´Êcià,
a nast´pnie zosta∏y zmienione w wyniku gospodarczej dzia∏alnoÊci cz∏owieka, powinny byç traktowane jako strefa buforowa i w dalszym ciàgu u˝ytkowane ekstensywnie poprzez
wypas lub koszenie, natomiast nale˝y wykluczyç wypalanie.
Generalnie obowiàzujàcà zasadà jest ograniczenie stosowania nawozów i Êrodków ochrony roÊlin w zlewni torfowisk.
Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na
sposób ochrony
Stanowiska zagro˝onych i rzadkich przedstawicieli ornitofauny,
p∏azów i gadów oraz entomofauny, ochrona zasobów wód
podziemnych i g∏´binowych oraz racjonalna gospodarka nimi.
Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
Rezerwat „Tchórzyno” na Pojezierzu MyÊliborskim, powierzchnie ochronne „K∏ocie Ostrowieckie” i „˚ó∏wia K∏oç”
w Drawieƒskim Parku Narodowym, Wigierski Park Narodowy, rezerwaty Bagno Serebryskie, Brzeêno i Roskosz
w Che∏mskim Parku Krajobrazowym, rezerwaty Durne Bagno, Krowie Bagno, rezerwat Miranowo.
Odpowiedzialni za ich ochron´ sà dyrektorzy parków narodowych i Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody.
Inwentaryzacje, doÊwiadczenia,
kierunki badaƒ
Siedlisko wymaga dalszych badaƒ pod kàtem rozmieszczenia, dynamiki i kierunków zmian. Szczególnie potrzebne sà badania nad ekohydrologicznà charakterystykà biotopu i odpowiadajàcà mu pokrywà roÊlinnà w pe∏nym jej
zró˝nicowaniu jakoÊciowym i przestrzennym. Pilne sà eksperymentalne badania pod kàtem optymalizacji metod
ochrony czynnej.
Monitoring naukowy
W parkach narodowych i rezerwatach siedlisko powinno
byç monitorowane metodà fitosocjologicznà na sta∏ych
powierzchniach oraz kartowania transektów obejmujàcych pe∏nà lokalnà zmiennoÊç fitocenoz. Cz´stotliwoÊç
kartowania i wykonywania zdj´ç wymaga ustalenia
w praktyce. Mo˝na przypuszczaç, ˝e w miejscach, gdzie
dotychczas obserwowana dynamika roÊlinnoÊci jest ma∏a, wystarczajàcy b´dzie 3–5 - letni odst´p czasu, natomiast wsz´dzie tam, gdzie stosowane sà zabiegi ochrony czynnej, monitoring powinien byç prowadzony corocznie i ewentualnie skorygowany po analizie wyników.
*Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,
Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏ rozdzia∏u Tytu∏
Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)
Zaleca si´ prowadzenie monitoringu ogólnej powierzchni zajmowanej przez siedlisko w parkach narodowych
i krajobrazowych oraz w rezerwatach, u˝ywajàc do tego
celu zdj´ç lotniczych. Monitoring taki powinien byç bezwzgl´dnie prowadzony na obszarach, które podlegajà
wielkoprzestrzennym zmianom, wynikajàcym z naruszenia równowagi hydrologicznej (nadmierny pobór wód,
powstanie lejów depresyjnych), jak te˝ na obszarach,
gdzie czynione sà próby jej przywrócenia lub polepszenia (prowadzenie zabiegów renaturyzacji).
Bibliografia
*7210
1
Por. opis siedliska g∏ównego typu
Maria Herbichowa, Les∏aw Wo∏ejko
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
171