Drogi Czytelniku Królowie polscy

Drogi
Czytelniku
Ksiěŀka, którě proponujĠ, stanowi
próbĠ przybliŀenia historii Polski
poprzez zaprezentowanie postaci
koronowanych monarchów.
Na kartach tej publikacji nie
znajdziesz zatem niektórych
wybitnych wĉadców, np. Mieszka I,
Kazimierza Odnowiciela, Bolesĉawa
Krzywoustego, gdyŀ nie zwieĪczyli oni
swego panowania przyjĠciem berĉa
i korony. Fakt niedopeĉnienia
przez czĠĴĔ ksiěŀět piastowskich
aktu koronacji najczĠĴciej wynikaĉ
z przyczyn zewnĠtrznych. Niekiedy
potĠŀni sěsiedzi uniemoŀliwiali
swojě ingerencjě proces koronacji.
Niektórzy Piastowie, np. Wĉadysĉaw
Herman, nie czynili staraĪ w tym
kierunku.
Okresy, gdy nasi wĉadcy pozbawieni
byli korony, to lata 1031-1076,
a nastĠpnie 1079-1295.
Nie nosiĉ korony nasz pierwszy
historyczny wĉadca, Mieszko I, który
jak powszechnie wiadomo, dokonaĉ
dzieĉ niezapomnianych: zjednoczyĉ
plemiona polskie w jeden organizm
paĪstwowy i doprowadziĉ do chrztu
Polski.
Lektura tej ksiěŀki niech bĠdzie
jedynie poczětkiem poznawania
niezwykle bogatych i ciekawych
dziejów naszych przodków.
Zamieszczone w publikacji zdjĠcia
i teksty ľródĉowe przybliŀě historiĠ
kultury materialnej paĪstwa
polskiego i, jak mam nadziejĠ,
zainspirujě do szukania Ĵladów
przeszĉoĴci w najbliŀszej okolicy lub
w czasie podróŀy po kraju.
Przyjemnej lektury.
Iwona Malec
KsiěŀkĠ tĠ poĴwiĠcam moim córkom
– Dorotce i Kasi.
Królowie polscy
DYNASTIA
KRÓL
Dynastia Piastów
Bolesĉaw Chrobry
WIEK
PANOWANIA
X-XI
Mieszko II
XI
Bolesĉaw ijmiaĉy (Szczodry)
XI
Przemysĉ II
XIII
Wĉadysĉaw Ĉokietek
XIV
Kazimierz Wielki
XIV
Dynastia Przemyœlidów
Wacĉaw II
XIV
Wacĉaw III
XIV
Dynastia Andegawenów
Ludwik WĠgierski (AndegaweĪski)
XIV
Dynastia Jagiellonów
Królowie elekcyjni
Jadwiga AndegaweĪska
XIV
Wĉadysĉaw Jagieĉĉo
XIV-XV
Wĉadysĉaw III WarneĪczyk
XV
Kazimierz JagielloĪczyk
XV
Jan Olbracht
XV-XVI
Aleksander JagielloĪczyk
XVI
Zygmunt I Stary
XVI
Zygmunt II August
XVI
Henryk Walezy
XVI
Stefan Batory
XVI
Zygmunt III Waza
XVI-XVII
Wĉadysĉaw IV
XVII
Jan Kazimierz
XVII
Michaĉ Korybut WiĴniowiecki
XVII
Jan III Sobieski
XVII
August II Mocny
XVII-XVIII
Stanisĉaw LeszczyĪski
XVIII
August III Sas
XVIII
Stanisĉaw August Poniatowski
XVIII
3
W
Wacýaw II
Lata panowania: 1300-1305
Koronowany w 1300 r.
w Gnieľnie.
Syn Przemysĉa Ottokara II
i Kunegundy, ksiĠŀniczki
halickiej.
Zamek Czocha zosta wzniesiony z inicjatywy
króla Wacawa II.
8
acĉaw II to pierwszy wĉadca
Polski, który nie naleŀaĉ do
rodu piastowskiego. Pochodziĉ
z czeskiej dynastii PrzemyĴlidów.
Poparcia Wacĉawowi udzielili
moŀnowĉadcy Maĉopolski,
zniechĠceni bezskutecznymi
dziaĉaniami zjednoczeniowymi ksiěŀět
piastowskich. Wyrazem wdziĠcznoĴci
króla byĉo nadanie przywilejów
mieszkaĪcom Maĉopolski w 1291 r.
W walce o wĉadanie Polskě Wacĉaw
pokonaĉ Wĉadysĉawa Ĉokietka.
Koronacja miaĉa miejsce w Gnieľnie.
Wkrótce po niej król pojěĉ za ŀonĠ
jedyně córkĠ Przemysĉa II – RyksĠ
ElŀbietĠ.
Wĉadca wprowadziĉ nowe urzĠdy
– starostów, na które mianowaĉ
Czechów. Mimo usprawnienia
administracji kraju takim
postĠpowaniem zraziĉ sobie
moŀnowĉadców i rycerstwo. NiechĠĔ
budziĉo równieŀ przyjĠcie przez niego
obcych obyczajów. Rzědy Wacĉawa II
przerwaĉa ĴmierĔ w 1305 r. Jego
syn, Wacĉaw III, wyruszyĉ do Polski,
aby przejěĔ wĉadzĠ. Zginěĉ jednak
w wyniku zamachu w 1306 r. To
wydarzenie zakoĪczyĉo panowanie
PrzemyĴlidów w Polsce.
Katedra w Gnie|nie. Tu koronowany zosta
Wacaw II (bya to ostatnia koronacja
w Gnie|nie).
Gotycki koyció yw. Jakuba w Toruniu. Na
pocz•tku XIV wieku pojawia siÆ nowy styl
w architekturze – gotyk, charakteryzuj•cy siÆ
strzelistoyci• budowli oraz ostrymi ukami.
Osi•gniÆcie takich efektów umo›liwiaa zastosowana w budownictwie cega.
Zamek w ChÆcinach. By on miejscem zjazdów
ksi•›•t i szlachty na pocz•tku XIV wieku.
K
Jadwiga
Andegaweĝska
Lata panowania: 1384-1399
Koronowana w 1384 r.
w Krakowie.
Córka Ludwika WĠgierskiego
(AndegaweĪskiego)
i Elŀbiety BoĴniaczki.
rólowě ĉěczyĉy wiĠzy krwi
z pierwszě polskě dynastiě, gdyŀ
zarówno ojciec, jak i matka Jadwigi
byli spokrewnieni po kědzieli (od
strony matki) z rodem Piastów.
Jadwiga urodziĉa siĠ na WĠgrzech.
Odebraĉa bardzo staranne
wychowanie i zdobyĉa wyksztaĉcenie.
Wĉadaĉa piĠcioma jĠzykami.
Mĉodziutka, zaledwie dziesiĠcioletnia,
Jadwiga przybyĉa do Krakowa i zastaĉa
koronowana na króla Polski.
Mimo ŀe rodzice zaĴlubili kilkuletniě
JadwigĠ z arcyksiĠciem Wilhelmem
Habsburgiem, pod naciskiem
moŀnowĉadców polskich królowa
odwoĉaĉa dzieciĠce Ĵluby. Zgodnie
z interesem Polski zgodziĉa siĠ
poĴlubiĔ wĉadcĠ Litwy, JagieĉĉĠ.
MaĉŀeĪstwo stanowiĉo dopeĉnienie
unii polsko-litewskiej zawartej
w 1385 r. w Krewie. Zwiězek obu
paĪstw miaĉ umoŀliwiĔ skuteczne
przeciwstawianie siĠ zagraŀajěcej
potĠdze krzyŀackiej. Decyzja ta
poĉěczyĉa PolskĠ i LitwĠ na okoĉo
czterysta lat.
Wielkim dokonaniem królowej
Jadwigi byĉo odnowienie Akademii
Krakowskiej. Uzyskaĉa ona zgodĠ
papieŀa na otworzenie wydziaĉu
teologicznego oraz przeznaczyĉa
kosztownoĴci na odbudowĠ uczelni
(10 kilogramów zĉota, osobiste
klejnoty i drogocenne suknie).
Andegawenka nie pozostawiĉa
potomka. Jedyna córka Jadwigi
i Jagieĉĉy zmarĉa wkrótce po
urodzeniu. Matka przeŀyĉa jě zaledwie
o kilka dni. Obie zostaĉy pochowane
w katedrze na Wawelu.
Jadwiga wyróŀniaĉa siĠ nie tylko
wyksztaĉceniem i urodě, byĉa
równieŀ niezwykle skromna, hojna
i poboŀna. Juŀ za ŀycia niektórzy
uwaŀali jě za ĴwiĠtě. Przez KoĴcióĉ
zostaĉa kanonizowana w XX wieku.
Fundowaĉa liczne koĴcioĉy i klasztory,
obdzielaĉa jaĉmuŀně. Poniewaŀ
rozdaĉa kosztownoĴci, do trumny
wĉoŀono jej insygnia wykonane
z drewna i jedynie pozĉacane.
Jadwiga, jak podajě ľródĉa, byĉa
kobietě niezwykle piĠkně, o jasnych
wĉosach, wzrostu wysokiego, ok.
180 cm. Potwierdziĉy to badania
szczětków królowej przeprowadzone
po otwarciu sarkofagu w katedrze
wawelskiej.
RÆkawiczki ywiÆtej królowej Jadwigi, przechowywane w muzeum
w Domu Jana Dugosza w Sandomierzu.
Wawel. Na zamku wawelskim zamieszkaa królowa Jadwiga po przybyciu do Polski w 1384 roku.
13
L
Zygmunt II
August
Lata panowania: 1548-1572
Koronowany w 1530 r.
w Krakowie
Syn Zygmunta I Starego
i Bony Sforzy,
ksiĠŀniczki Bari.
ata panowania ostatniego
z dynastii Jagiellonów okreĴlane
sě mianem zĉotego wieku. Wĉadca
ogromnego paĪstwa byĉ równieŀ
mecenasem sztuki. Utrzymywaĉ
kontakty ze sĉawnymi w Europie
humanistami, m.in. z Erazmem
z Rotterdamu.
Zasĉugi Zygmunta II Augusta
dla kraju sě liczne. W 1569 r.
doprowadziĉ do unii realnej
z Litwě, w wyniku której powstaĉa
Rzeczpospolita Obojga Narodów
– najpotĠŀniejsze paĪstwo w tej
czĠĴci Europy. Ponadto utworzyĉ
niezaleŀně flotĠ wojenně na Baĉtyku,
nadaĉ dla GdaĪska nowe prawa, tzw.
statuty karnkowskiego. Z dochodów
z królewszczyzn zorganizowaĉ tzw.
wojsko kwarciane, którego celem byĉa
obrona kresów paĪstwa.
Trzy kolejne maĉŀeĪstwa nie daĉy
oczekiwanego nastĠpcy tronu. Druga
ŀona – Barbara Radziwiĉĉówna,
bardzo kochana przez króla, zmarĉa
wkrótce po koronacji. Historia
królewskiej miĉoĴci opiewana jest
w wielu utworach literackich.
OsiěgniĠciem w dziedzinie kultury
staĉa siĠ przebudowa Wawelu
i rozbudowa kaplicy Zygmuntowskiej
oraz utworzenie biblioteki królewskiej
i kolekcji arrasów wawelskich.
Zygmunt August, pozostajěc
katolikiem, w epoce rozwijajěcej siĠ
reformacji reprezentowaĉ postawĠ
tolerancji. Zapewniaĉ swoim
poddanym swobody religijne.
Pochowany zostaĉ na Wawelu,
w kaplicy Zygmuntowskiej (niestety,
z daleka od swej ukochanej ŀony
Barbary, która spoczĠĉa w katedrze
wileĪskiej).
Zamek w Lublinie. Na tym zamku podpisany
zosta akt unii polsko-litewskiej w 1569 roku.
Bya to unia realna, czyli •cz•ca oba paÍstwa
w jedno, oparte na wspólnych instytucjach
paÍstwowych.
Wayciciel zamku w Wiyniczu, wojewoda krakowski Piotr Kmita, goyci u siebie Zygmunta II Augusta
i jego ›onÆ BarbarÆ.
Rzeczpospolita Obojga
Narodów za panowania
Zygmunta Augusta
(po unii lubelskiej 1569 r.)
Jan Matejko „Barbara i król Zygmunt II August”
20