(L.) w wodzie po hibernacji
Transkrypt
(L.) w wodzie po hibernacji
PRZEGLĄD LI, 1-2 ZOOLOGICZNY (2007): 47-50 Wieloletnie obserwacje pojawów traszki zwyczajnej Lissotriton (Triturus) vulgaris (L.) w wodzie po hibernacji Long term study on appears of the smooth newt Lissotriton (Triturus) vulgaris (L.) in water after hibernation TOMASZ MAJTYKA Studenckie Koło Naukowe Herpetologów Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław [email protected] Traszka zwyczajna Lissotriton (Triturus) vulgaris (L.) jest jednym z najpospolitszych płazów ogoniastych (Caudata) Europy. W naszym kraju spotykana jest zarówno na nizinach, jak i w górach – do ok. 1300 m n.p.m. – Karkonosze (JUSZCZYK 1987). Wchodzi takŜe często w skład batrachofauny polskich miast (KIERZKOWSKI i OGIELSKA 2001), w tym takŜe Oławy (woj. dolnośląskie) (MAJTYKA 2006). W niniejszej pracy chciałbym przedstawić obserwacje dotyczące terminów pojawów tego gatunku w wodzie po hibernacji w okresie 11 lat. Swoje obserwacje prowadziłem w latach 1997-2007 na jednym stanowisku, mianowicie w rowie melioracyjnym płynącym przez zachodnią część Oławy na terenie POD* im. J. Sobieskiego (50°56’33,8”N; 17°16’17,7”E, 127 m n.p.m.) (ryc. 1). Wczesną wiosną rów charakteryzuje się wolnopłynącą wodą (0,05 do 0,1 m/s), szerokością ok. 160-300 cm, głębokością do 100 cm. Woda jest czysta, przejrzysta, dno przewaŜnie muliste. W zbiorniku występuje dobrze rozwinięta roślinność podwodna, m.in. róŜne gatunki jaskra (Ranunculus L.), okręŜnica (Hottonia L.), rzęśl (Callitriche L.) i moczarka (Elodea MICHX). Brzegi porośnięte są niską roślinnością zielną, głównie trawiastą (Poaceae (R.BR.) Barnh.) i niewielkimi krzewami wierzby (Salix L.). Metoda badawcza polegała na regularnym obchodzeniu rowu melioracyjnego i dokładnej obserwacji dna, roślinności podwodnej, wszelkich zagłębień i ewentualnych kryjówek. Dodatkowo penetrowałem wszelkie kępy roślinności podwodnej, dziury i jamki na dnie. Obchód stanowiska rozpoczynałem kaŜdego roku zawsze po pierwszych zwyŜkach temperatury powietrza powyŜej 0°C, co prowadziło do topnienia śniegu i lodu i, jeŜeli nie stwierdziłem obecności traszek, to obserwacje prowadziłem co 2-3 dni, aŜ do napotkania pierwszych osobników. Traszka zwyczajna, jak wszystkie nasze traszki, po hibernacji spędzonej na lądzie wchodzi na wiosnę do stojących lub wolnopłynących zbiorników wodnych w celu odbycia godów i złoŜenia jaj. W przeciętnych warunkach pogodowych Oławy wchodzenie traszek zwyczajnych do badanego zbiornika wodnego odbywa się z 48 TOMASZ MAJTYKA Ryc. 1. a – fotografia oraz b – lokalizacja stanowiska badawczego. Linią ciągłą zaznaczono przebieg rzek, linią przerywaną granicę administracyjną miasta Oławy. reguły w drugiej połowie marca, najczęściej pomiędzy 18. a 30. (tab. I), co jest typowym okresem wchodzenia tego gatunku do róŜnych zbiorników wodnych na terenie całej Polski niŜowej (JUSZCZYK 1987). W tym okresie na badanym stanowisku rozpoczyna się takŜe wegetacja roślin wodnych. Z reguły takŜe w tym okresie Ŝaby trawne (Rana temporaria /L./) albo przebywają jeszcze na zimowiskach, przy czym są juŜ aktywne (wędrują po dnie), albo rozpoczynają gody. Czasami zdarza się, Ŝe następuje albo opóźnienie pojawu traszki zwyczajnej w wodzie z powodu późnej wiosny, albo odwrotnie – wczesne pojawy tego płaza z powodu wczesnej wiosny. Na omawianym stanowisku dwukrotnie, w roku 1997 i 2001 (tab. I) pojaw traszki zwyczajnej opóźnił się, tj. nastąpił po 30. marca. Szczególnie rok 1997 był wyjątkowy z powodu najpóźniejszego pojawu traszki zwyczajnej w badanym przeze mnie okresie. Wiosna tamtego roku przyszła późno, co odbiło się na terminach pojawów nie tylko traszki zwyczajnej ale takŜe Ŝaby trawnej i ropuchy szarej (Bufo bufo /L./). Natomiast w roku 2001 pojawienie się pierwszych osobników nastąpiło zaledwie 2 dni po przeciętnym okresie pojawu traszki zwyczajnej po hibernacji. W obu wyŜej wymienionych latach warunki pogodowe były dobre, było ciepło, słonecznie i wiał lekki wiatr. Pojawy wczesne są uznawane za zjawiska wyjątkowe, nie tylko z powodu samej daty, ale takŜe z powodu aury jaka panuje wtedy w okolicy. Mianowicie znanym u nas zjawiskiem pogodowym są częste nawroty zimna po stosunkowo ciepłym okresie. Dlatego teŜ duŜe wraŜenie robi napotkanie dorosłych osobników traszki zwyczajnej w wodzie w terenie nizinnym, gdy w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika wodnego leŜy czasami gruba warstwa świeŜo opadłego śniegu, a brzegi rowu melioracyjnego pokrywają się cienkim lodem. Podobnie jak w przypadku opóźnionego pojawu, wczesny pojaw traszki zwyczajnej w wodzie takŜe zdarzył się dwukrotnie na omawianym terenie, przy czym były to pojawy o tyle wyjątkowe, Ŝe zdarzyły się o cały miesiąc lub dwa wcześniej niŜ przeciętnie. W roku 1998 pierwszego osobnika (samca) POJAWY TRASZKI ZWYCZAJNEJ L. (T.) VULGARIS (L.) PO HIBERNACJI 49 Tabela 1 Terminy stwierdzenia pojawów traszki zwyczajnej (Lissotriton vulgaris /L./) w wodzie po hibernacji Rok Miesiąc Dzień Godzina obserwacji pojawu Temp. powietrza [°C] 1997 IV 6 16.40 5 1998 II 14 12.40 12 1999 III 27 16.50 20 2000 III 26 13.00 15 2001 IV 1 15.40 18 2002 III 30 13.40 17 2003 III 27 14.20 17 2004 III 18 10.50 15 2005 III 26 13.00 16 2006 III 30 14.00 15 2007 I 15 14.00 11 napotkałem juŜ 14 lutego, a w roku 2007 juŜ 15 stycznia (tab. 1). O ile w pierwszym przypadku w literaturze czasami spotyka się wzmianki o pojawie tego płaza w lutym (KOWALEWSKI 1979, JUSZCZYK 1986), o tyle nigdy nie spotkałem się z informacją, aby na terenie Polski stwierdzono w styczniu w wodzie nie tylko traszkę zwyczajną ale w ogóle jakiegokolwiek płaza, którego typowym miejscem hibernacji jest ląd. Jeśli chodzi o warunki pogodowe, to w dniu stwierdzenia pierwszego pojawu traszki zwyczajnej w wodzie w 1998 roku (14.II) temperatura powietrza wynosiła 12°C (godz. 12.40). Jak widać, warunki pogodowe były typowo wiosenne, brak było jakichkolwiek oznak zimy (śniegu na brzegu, lodu na wodzie), naleŜy jednak dodać, Ŝe było pochmurno i wiał silny, zimny wiatr. Pojaw nastąpił po około tygodniowym okresie wysokich, jak na luty, temperaturach powietrza, co pozwoliło na odmarznięcie gleby oraz uwolnienie rowu melioracyjnego od lodu. Pierwszym osobnikiem jakiego zauwaŜyłem był samiec (około 7 cm długości całkowitej), który właśnie poŜerał dŜdŜownicę, która zapewne przypadkowo wpadła do zbiornika wodnego. Po dokładniejszej penetracji zbiornika tego samego dnia zauwaŜyłem jeszcze kilka samców oraz jedną samicę. W roku 2007 warunki pogodowe przypominały te z roku 1998, mianowicie temperatura powietrza w chwili zaobserwowania pierwszego osobnika (samca) w wodzie wynosiła 11°C, jednakŜe było słonecznie. Zresztą cała zima 2006/2007 charakteryzowała się wyjątkową łagodnością na omawianym terenie. Dni z ujemną temperaturą było zaledwie około 30, a dni z pokrywą śnieŜną zaledwie około 10. Wszystko to wpłynęło nie tylko na bardzo wczesny pojaw traszki zwyczajnej, ale takŜe na biologię Ŝaby trawnej, której osobniki, mimo, Ŝe pozostawały w zimowisku (na dnie rowu meliora- 50 TOMASZ MAJTYKA cyjnego), we wspomnianym wyŜej czasie, to jednak wykazywały znaczną ruchliwość (kroczenie po dnie, niektóre osobniki podpływały pod powierzchnię wody w celu zaczerpnięcia powietrza). Dodatkowo moŜna było zauwaŜyć znaczne ilości ośliczek (Asellus GEOFFROY), przebywających na dnie i na pędach roślin wodnych, oraz duŜe ilości wypławków Dugesia GIRARD. Jeśli chodzi o florę, to roślinność podwodna wypuszczała juŜ noworoczne pędy, a taflę wody w niektórych miejscach pokrywały juŜ niewielkie skupiska rzęsy (Lemna L.). Na zakończenie warto dodać, Ŝe we wszystkich wymienionych przypadkach stwierdzone przeze mnie samce traszki zwyczajnej charakteryzowały się bardzo niskim grzebieniem godowym oraz brakiem płatków skórnych na palcach tylnych kończyn, co wskazuje na niedawne ich wejście do wody oraz, Ŝe po stwierdzeniu pierwszego w danym roku pojawu, dalej notowałem obecność traszek aŜ do końca czerwca. Ponadto obserwacje potwierdzają, co zaznaczają inni autorzy, Ŝe u tego gatunku płaza najpierw po hibernacji pojawiają się samce a dopiero potem samice (BLAB i VOGEL 1999). Z drugiej jednak strony, z uwagi na znaczną ruchliwość samców (podniecenie, szukanie samicy), stwierdzanie najpierw samców, a dopiero potem samic, być moŜe wiąŜe się z tym, Ŝe samce krocząc po dnie, pływając w poszukiwaniu partnerek są łatwiejsze do zaobserwowania niŜ zaszyte w tym samym czasie gdzieś wśród gęstej roślinności samice. Na koniec chciałbym serdecznie podziękować Pani dr hab. Marii Ogielskiej za cenne wskazówki techniczne podczas pisania pracy. Summary The article describes the dates of appearance of the smooth newt Lissotriton (Triturus) vulgaris in water after winter torpor. The observations have been carried out for 11 years at the same site, namely in the drainage ditch running across the town of Oława (SW Poland). The average time of appearance of this amphibian in water after hibernation is 2nd half of March. Sometimes late or early appearances occur. In the described period, the newt appeared on 6th of April, at its latest occurrence, and on 15th of January at its earliest one. Literatura BLAB J., VOGEL H. 1999: Płazy i gady Europy Środkowej. Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa. J USZCZYK W. 1987: Płazy i gady krajowe. Cz. 2: Płazy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. KIERZKOWSKI P., OGIELSKA M. 2001. Płazy miasta Wrocławia. Chr. Przyr. Ojczystą, 57, 4: 65-80. KOWALEWSKI L. 1979. Okresy zimowania płazów WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej. Prz. Zool., 23, 2: 153-158. MAJTYKA T. 2006: Preferencje siedliskowe płazów w Oławie. Mat. X Ogólnopol. Przegl. Działaln. Kół Nauk. Przyr., Olsztyn. s. 49-52. Wpłynęło: 5 VI 2007