CECHY MOTORYKI DZIECKA NADPOBUDLIWEGO

CECHY MOTORYKI DZIECKA NADPOBUDLIWEGO PSYCHORUCHOWO
– TRUDNOŚCI SZKOLNE
mgr Teresa Niklewicz
„Wśród dzieci sprawiających kłopoty wychowawcze i to często od wczesnego dzieciństwa, jest grupa
charakteryzująca się określonymi cechami zachowania. Są to dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne,
o zmiennych nastrojach, impulsywne i roztrzepane” – nazywamy je dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo uważa
H.Nartowska.
Przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej:
•
•
•
Typ układu nerwowego, jako podłoże nadpobudliwości
Przyczyny nadpobudliwości będącej wyrazem zaburzonej funkcji ośrodkowego układu nerwowego
Czynniki społeczno – wychowawcze zaburzające równowagę procesów nerwowych
Dzieci nadpobudliwe wyróżniają się określonym zespołem cech zachowania. Cechy te ujawniają się w sposobie
wykonywania codziennych czynności – w zabawie, w pracach domowych, przy odrabianiu zadań podczas zajęć
lekcyjnych. Wyrazistość i rodzaj objawów są w znacznym stopniu uzależnione od sytuacji, w jakiej dziecko obserwujemy:
inne objawy będą pierwszoplanowe podczas zabawy na podwórku a inne przy odrabianiu lekcji.
W jednych sytuacjach nadpobudliwe zachowanie wzmaga się, w innych maleje, w większości przypadków jest
ono jednak odmienne od zachowania większości dzieci w tym samym wieku, będących w tej samej sytuacji. Używając
terminu nadpobudliwość psychoruchowa podkreślamy, że dotyczy ona zarówno sfery ruchowej, jak i psychicznej.
Zespół objawów nadpobudliwości psychoruchowej:
•
•
•
•
Nadpobudliwość pojawia się w postaci wzmożonego pobudzania ruchowego
Nadmiernej reaktywności emocjonalnej
W specyficznych zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie w postaci zaburzeń uwagi
Najbardziej widocznym, a często bardzo uciążliwym dla otoczenia objawem nadpobudliwości jest nadmierna
ruchliwość. Wyraża się ona w stałym niepokoju ruchowym dziecka, w ciągłym kręceniu się, bieganiu,
podskakiwaniu, w zmianach pozycji, w niemożności zachowania spokoju.
• W zabawach dzieci nadpobudliwych przeważa element ruchowy – dzieci te wolą gonitwy, zawody, siłowanie,
odgrywanie scen z filmów pełnych ruchu, niż zabawy wymagające spokoju lub ograniczające ruch dziecka
poprzez zasady i reguły. W takich sytuacjach dzieci nadpobudliwe przeszkadzają swoim partnerom, odrywają się
od zabawy, nie uważają, kręcą się, a często wspólną zabawę porzucają.
• Nadruchliwość przejawia się również w ciągłym wykonywaniu drobnych ruchów jak: manipulowanie
przedmiotami, poprawianie garderoby, szarpanie włosów, obgryzanie paznokci lub kołnierzyków czy chusteczek
do nosa oraz wykonywanie innych ruchów zbędnych w danej chwili, obserwujemy to często wtedy, gdy dziecko
nadpobudliwe jest bezczynne lub zmuszone do spokojnego siedzenia np. przy słuchaniu opowiadania lub
głośnego czytania, podczas oglądania telewizji itp.
Wzmożone reakcje ruchowe dziecka nadpobudliwego są często następstwem jego nadmiernej pobudliwości
emocjonalnej
•
•
•
•
•
•
•
U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo z różnych powodów nie dochodzi do pełnego zrównoważania stosunku
między reakcjami emocjonalnymi, a ich przyczyn. Obserwujemy u nich zachowanie świadczące o nadmiernie
wzmożonej pobudliwości emocjonalnej przejawiającej się w postaci wybuchów złości, impulsywnego działania,
łatwego obrażania się, czasem płaczliwości. Reakcjom tym towarzyszy jednocześnie nasilona aktywność
ruchowa.
Dzieci cechuje wzmożona wybuchowość, skłonność do bijatyk, dokuczliwość, niezdyscyplinowanie wobec
dorosłych, niechęć do podporządkowania się kolegom.
Dzieci te są niewytrwałe w zabawie i w pracy, wykazują skłonności do zniecierpliwienia, nie znoszą oczekiwania.
Cechuje je labilność nastrojów przechodzących od radosnego podniecenia do smutku i gniewliwości
Niezrównoważeni emocjonalne i niedojrzałość uczuciowa powodują, że dzieci nadpobudliwe są mało odporne na
sytuacje trudne, łatwo zniechęcają się, tracą zapał, zaczynają działać w sposób niezorganizowany, porzucają
rozpoczęte zadania, obserwuje się u nich wahania mobilizacji i koncentracji w pracy.
Nadpobudliwość przejawia się także w działalności umysłowej dziecka, obserwuje się objaw zwany przez
Pawłowa wzmożonym odruchem orientacyjnym. Manifestuje się on kierowaniem przez dziecko uwagi na każdy
niemal bodziec płynący z otoczenia. Ten brak selektywności, wybiórczości w kierowaniu uwagą oraz trudności w
koncentrowaniu jej na określonym przedmiocie lub czynności wykonywanej w danej chwili są charakterystyczne
dla dzieci nadpobudliwych. Następstwem tego rodzaju zaburzeń uwagi są często: zapominanie, roztargnienie,
chaotyczność.
Skupienie się na zadaniu, wytrwanie przy nim aż do zakończenia, wymaga tak dużego wysiłku, że bardzo szybko
dochodzi do zmęczenia. Nie pozostaje to bez wpływu na jakość pracy, co ma szczególne znaczenie dla nauki
szkolnej dziecka. Pomimo tego, że poziom intelektualny u dzieci nadpobudliwych nie odbiega od poziomu dzieci
uznanego za normę dla danego wieku, poziom nauki w szkole jest niższy niż ich możliwości.
•
Dzieci nadpobudliwe mają trudności w wykonywaniu zadań wymagających planowania i syntetyzowania w
myśleniu jak również trudności w wykonywaniu czynności angażujących funkcje wzrokowo-ruchowe.
Spowodowane jest to częściowo brakiem wytrwałości, trudnością koncentracji uwagi, wahaniami w mobilizacji
oraz dużą męczliwością.
Objawy pobudzenia:
• Wzmożona pobudliwość emocjonalna
• Nadmierna ruchliwość
• Wzmożenie odruchu orientacyjnego
Objawy te mają u każdego dziecka występować z różnym nasileniem i w różnych powiązaniach.
Typy dzieci z objawami nadpobudliwości – zespoły objawów:
•
•
•
•
Dominującym objawem jest ogólna nadmierna aktywność ruchowa (bardzo duża ekspansywność ruchowa, a nie
stwierdzamy u nich niepokoju ruchowego w postaci drobnych ruchów manipulacyjnych również pobudzenie
emocjonalne jest mniej nasilone, krótkotrwałe i w niewielkim stopniu wpływa dezorganizująco na działanie
dziecka. Dzieci te są zawsze czynne, chętne do pomocy, do każdego działania ale chaotyczne, nieporządne,
ulegające bardzo łatwo różnym zewnętrznym wpływom, zmieniającym kierunek zainteresowania, gdyż łatwo u
nich dochodzi do wzmożenia odruchu orientacyjnego).
Dominującym objawem jest nadruchliwość zawężona do drobnych ruchów manipulacyjnych w obrębie własnego
ciała. Te dzieci charakteryzują się nasiloną emocjonalnością, w sytuacjach nowych, niespodziewanych,
obciążonych elementami uczuciowymi wzrasta ich niepokój ruchowy. Mają tendencję do unikania sytuacji
konfliktowych, przyjmują wtedy postawę wycofującą się, a jednocześnie narasta ich niepokój ruchowy w postaci
zwiększającej się liczby ruchów drobnych.
Dzieci u których dominującym objawem jest nadpobudliwość emocjonalna – charakteryzują się gwałtownymi i
silnymi reakcjami uczuciowymi – są kłótliwe, bardzo łatwo obrażają się, popadają w konflikty z dziećmi i z
dorosłymi, bywają płaczliwe lub wpadają w złość, przy czym najczęściej reakcja jest niewspółmierna do
przyczyny. Nadmierną ruchliwość ekspansywną lub zawężoną, przejawiają wyłącznie wtedy gdy są pobudzone
emocjonalnie, łatwo popadają w konflikty z innymi dziećmi.
Dzieci u których obserwujemy ogólne nadmierne pobudzenie przejawiające się we wszystkich zakresach. Są to
dzieci najbardziej uciążliwe, sprawiają najpoważniejsze kłopoty wychowawcze, a przy dużym nasileniu objawów
stają się najczęściej pacjentami poradni zdrowia psychicznego.
U wszystkich dzieci nadpobudliwych, niezależnie od powiązań między różnymi objawami, obserwuje się poważną rolę
wzmożonego odruchu orientacyjnego w powstawaniu zarówno reakcji ruchowych, jak i emocjonalnych oraz znacznej ich
zmienności. Wpływa to bardzo znamiennie na czynności i konkretną działalność dziecka. W działalności dziecka
nadpobudliwego brak równowagi pomiędzy funkcjami ruchowymi, emocjami, a funkcjami poznawczymi prowadzi do
dezorganizacji czynności, która w życiu codziennym manifestuje się w postaci chaotyczności działania, nieukończenia
rozpoczętych prac, w postaci nierównomiernego tempa pracy i w zmiennych jej wynikach. Dzieci nadpobudliwe
psychoruchowo wykonują jedno i to samo zadanie raz dobrze, a raz źle. Zainteresowania ich są na ogół nie trwałe, ale
często bardzo intensywne, tzw. Słomiany ogień.
Warunki zewnętrzne w jakich dziecko znajduje się określają sposób przejawiania się nadpobudliwości. Zmiany
objawów mogą być uwarunkowane zarówno czynnikami zewnętrznymi (niekorzystnym środowiskiem, nieprawidłowym
procesem wychowawczym), jak również wynikają ze zmian w zachowaniu dziecka związanych z okresami rozwojowymi.
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA
Jest zespołem (syndromem) powiązanych ze sobą objawów, przy czym zdarza się, że jedna grupa objawów staje się
dominująca przy innych mniej nasilonych. Rodzaj objawów dominujących jest w pewnym stopniu uwarunkowany okresem
rozwojowym, w którym znajduje się dziecko oraz sytuacją zewnętrzną.
TRUDNOŚCI SZKOLNE
Nadpobudliwość dziecka powoduje różnorodne trudności:
• W podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu, dostosowaniu się do wymagań nauczycielki co do pierwszej
chwili może niekorzystnie wpłynąć na stosunki uczeń – nauczyciel.
• Stosunki z kolegami są również zagrożone na skutek nadmiernej emocjonalności aktywności dziecka.
• Jeżeli z nadpobudliwością występuje dysharmonia rozwoju umysłowego, mogą pojawić się trudności w nauce,
które komplikują dodatkowo sytuację dziecka nadpobudliwego.
• Dziecko ma trudności w skupieniu uwagi
• Dziecko nadpobudliwe jest uczniem uciążliwym – przeszkadza na lekcji, dezorganizuje pracę kolegów i
nauczyciela, wprowadza niepokój
• Dziecko nadpobudliwe ma nierównomierne wyniki w nauce
• Trudności w nauce, których dziecko nie może przezwyciężyć, przeważnie powodują zniechęcenie, brak
motywacji do nauki, wywołują różne rodzaje nieprawidłowych zachowań mających na celu uniknięcie przykrości
związanych z niepowodzeniem w szkole
•
•
•
•
•
•
Nadpobudliwość psychoruchowa wpływa dezorganizująco na pracę dziecka (trudności koncentracji uwagi,
chaotyczność, brak precyzji itp.)
Nadpobudliwość psychoruchowa staje się przyczyną różnych błędów w pisaniu i czytaniu dlatego nauka pisania i
czytania dzieci nadpobudliwych wymaga szczególnej kontroli.
Większość dzieci nadpobudliwych ma zaburzoną motorykę rąk, głównie w zakresie precyzji ruchów, przy
przeciętnej ich szybkości. Jest to przyczyna brzydkiego pisania, a nawet błędów w pisaniu, gdyż trudniej
wytwarzają się u nich automatyzmy ruchowe, często na każdej stronie piszą inaczej, to samo słowo raz napiszą
dobrze, a raz źle.
Dzieci nadpobudliwe nie umieją gospodarować swoją energią, nie umieją dostosować wysiłku do rozmiarów
zadania, nie umieją regulować tempa pracy w zależności od potrzeby. Zmotywowane i zainteresowane w
początkowej fazie, pracują często z pośpiechem, gorączkowo lecz szybko wyczerpują się i pracują „byle jak” lub
pracy nie kończą tzw. „słomiany ogień”.
Dzieci nadpobudliwe na skutek zaburzeń uwagi znacznie mniej korzystają z lekcji niż ich rówieśnicy
Chwiejna uwaga dzieci nadpobudliwych kieruje ich zainteresowania na coraz to nowe tory
ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIEĆMI NADPOBUDLIWYMI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Cel do którego ma prowadzić działanie dziecka nie może być zbyt odległy. Czym bliższy jest cel podstawowy tym
większa pewność, że polecenie zostanie wykonane a praca zakończona.
Konsekwentne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego przedsięwzięcia
Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach
Odległość celów działania, zakres powierzonych obowiązków oraz system kontroli muszą zmieniać się z wiekiem
i być dostosowane do możliwości i poziomu rozwoju dziecka
Dziecku nadpobudliwemu trzeba zaoszczędzić niepotrzebnych bodźców, lecz nie chronić przed wszelkimi
bodźcami
Bodźcami wybitnie negatywnymi dla dzieci nadpobudliwych są wszelkie trudne sytuacje np. zadania
przerastające możliwości dziecka i wymagające wzmożonej mobilizacji
W sytuacjach trudnych działalność dziecka nadpobudliwego staje się zdezorganizowana, stan pobudzenia
wzmaga się. Wymaga ono wtedy podparcia, a nawet pomocy w przezwyciężaniu trudności tak, aby działanie
zostało doprowadzone do końca przy zachowaniu względnej równowagi emocjonalnej
Dzieci o reaktywności emocjonalnej nie należy obarczać wieloma obowiązkami jednocześnie, funkcjami zbyt
trudnymi. Należy stopniować zarówno trudności jak i zakres działania, w miarę możliwości nie dopuszczać do
niepowodzeń
Wszelkie rozmowy o znaczeniu wychowawczym muszą odbywać się w atmosferze spokoju i rzeczowości, a więc
wtedy, gdy minie napięcie i podniecenie emocjonalne dziecka, gdy będzie ono wstanie względnie obiektywnie
ocenić sytuację
Wszelkie drastyczne środki wychowawcze jak: kary fizyczne, izolacja pod zamknięciem, agresja słowna
dorosłych jedynie sprawę pogarszają, doprowadzają do nasilenia objawów i do rozszerzenia ich zakresu i dają w
rezultacie obraz dziecka wybitnie nadpobudliwego psychoruchowo. Długotrwałe lub częste powtarzające się
negatywne sytuacje bodźcowe, konflikty, napięcia zaburzające sferę emocjonalną dziecka powoduj a pojawienie
się lub nasilenie objawów nerwicowych takich jak: lęki nocne, moczenie, natręctwa lub stają się przyczyną
utrwalenia reakcji obronnych w postaci aroganckiej postawy, agresji, kłamstwa itp. U tych dzieci dochodzi do
nieprawidłowego kształtowania się osobowości
Ważnym czynnikiem w wychowaniu dziecka nadpobudliwego jest umiejętne wypełnianie jego wolnego czasu.
Trzeba podsunąć dziecku jakieś zajęcie, które je uspokoi i wewnętrznie zorganizuje
Nieodzownym warunkiem powodzenia, a nawet sukcesu wychowawczego jest zrozumienie, że dziecko
nadpobudliwe nie jest dzieckiem złym, nieznośnym lecz dzieckiem, które samo ma trudności w kierowaniu swoim
postępowaniem i w przystosowaniu do wymagań rodziny i szkoły. Zrozumienie tego faktu narzuca konieczność
pomocy, nie represji i karania
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo wychowywane od najwcześniejszego dzieciństwa w spokojnej atmosferze,
w systemie konsekwentnych wymagań i stałej kontroli przy pełnej pomocy rodziców i nauczycieli mają wszelkie
szanse prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie aczkolwiek nadal pozostaną skłonne do przejściowych
zaburzeń równowagi procesów nerwowych
JAK POMÓC W NAUCE DZIECKU NADPOBUDLIWEMU:
•
Trudności w nauce, których dziecko nie może przezwyciężyć, przeważnie powodują zniechęcenie, brak
motywacji do nauki i wywołują różne rodzaje nieprawidłowych zachowań mających na celu uniknięcie przykrości
związanych z niepowodzeniem w szkole. Z biegiem czasu utrwala się wadliwa postawa wobec obowiązków
szkolnych, wobec nauczycieli i całej szkoły.
• Pojawienie się trudności w nauce u dzieci nadpobudliwych może mieć dwie zasadnicze przyczyny, które
najczęściej komplikują się wzajemnie, stawiając dziecko w szczególnie niekorzystnej sytuacji:
a) fragmentaryczne zaburzenie rozwojowe współwystępujące z nadpobudliwością
b) dezorganizujący wpływ nadpobudliwości na przebieg czynności przejawiających się w zaburzeniach uwagi, w
chaotyczności, w wahaniach mobilizacji i znacznej męczliwości
•
Powodzenie lub niepowodzenie dziecka nadpobudliwego w nauce uzależnione jest od tego, jak ustosunkujemy
się do stwierdzanych trudności i ich przyczyn i jak szybko udzielimy dziecku właściwej pomocy
• Wykrycie prawdziwej przyczyny trudności w nauce jest warunkiem właściwego przeciwdziałania niepowodzeniom
w nauce
• Dezorganizujący wpływ nadpobudliwości ujawni się przede wszystkim: w braku systematyczności i chaotyczności
pracy, w nieporządku oraz w nierównomiernych osiągnięciach w nauce:
a) stwierdzamy obniżony poziom czytania i pisania
b) szczególnie zaburzona jest czynność graficzna
Zabiegiem terapeutycznym w wychowaniu dzieci nadpobudliwych są zajęcia ręczne: majsterkowanie, rysowanie,
malowanie, wycinanie itp. Większość dzieci nadpobudliwych ma zaburzoną motorykę rąk, głównie w zakresie precyzji
ruchów. Jest to częstą przyczyną brzydkiego pisania, a nawet błędów w pisaniu, gdyż trudniej wytwarzają się u nich
automatyzmy ruchowe. Często na każdej stronie zeszytu piszą inaczej, to samo słowo raz napiszą dobrze, a raz źle. W
takich przypadkach konieczne przeprowadzenie w domu codziennych kilkominutowych ćwiczeń graficznych w postaci
starannego przepisania tekstu lub pisania ze słuchu.
•
•
•
•
Dzieci nadpobudliwe powinny pracować w spokojnych warunkach zapewniających możliwość maksymalnej
mobilizacji i skupienia uwagi z uwzględnieniem krótkich przerw poświęconych wypoczynkowi i odprężeniu
Dzieciom nadpobudliwym należy dawać szansę częstego odpowiadania, pamiętając, że są one skłonne do
odpowiedzi pochopnych – polecenie dziecku zastanowienia się i umożliwienie skorygowania odpowiedzi jest w
tym wypadku konieczne, gdyż dopiero wtedy daje obraz rzeczywistych wiadomości dziecka
Dziecko nadpobudliwe powinno być często angażowane w tok lekcji, aby w ten sposób pobudzić jego
zainteresowanie i ukierunkować właściwie jego aktywność
Uczeń nadpobudliwy prowadzony przez szkołę i dom w sposób uzgodniony, gdyż nie dopuszcza się do tego, aby
był przyczyną konfliktu między nauczycielem a rodzicami, może być nie tylko dobrym uczniem czyniącym
postępy w nauce, ale również aktywnym członkiem grupy społecznej, jaką jest klasa.
Bibliografia:
1. H. Natowska „Wychowanie dziecka nadpobudliwego” NK, Warszawa 1972
2. Z. Zaborowski „O rodzinie. Rodzina jako grupa społeczno – wychowawcza”.