Skrypt Dla Pomocników
Transkrypt
Skrypt Dla Pomocników
ACTA UNIVERSITATIS VAPIERSIENSIS KURS DLA POMOCNIKÓW 2006 MATERIAŁY DO PRACY Z GRUPĄ 2 Spis treści CZĘŚĆ I - WAŻNE ADRESY I INFORMACJE............................................................ 4 Przydatne adresy..................................................................................................................................................... 5 Strony www..............................................................................................................................................................6 Magazyn sprzętu obozowego Przymierza Rodzin................................................................................................7 Magazyn sprzętu obozowego Sekcji Rodzin......................................................................................................... 7 CZĘŚĆ II - INFORMACJE O PRZYMIERZU RODZIN I KLUBIE INTELIGENCJI KATOLICKIEJ.................................................................................................................. 8 Historia....................................................................................................................................................................9 Sprawy organizacyjne.............................................................................................................................................9 Młodzieżowe Studium Przymierza Rodzin (MSPR).......................................................................................... 10 Uroczystości i Imprezy.........................................................................................................................................11 Szkoły......................................................................................................................................................................12 Klub Inteligencji Katolickiej historia i cele działalności.................................................................................. 12 Krzyż Przymierza Rodzin I Klubu Inteligencji Katolickiej..............................................................................13 Patron Przymierza Rodzin – bł. Edmund Bojanowski (1814 - 1871)...............................................................14 Obóz formacyjny................................................................................................................................................... 16 Nagroda „Wybitny Wychowawca Przymierza”.................................................................................................17 CZĘŚĆ III - WYCHOWANIE I PROGRAMOWANIE.................................................. 19 Kodeks Wychowawcy i Pomocnika Sekcji Rodzin KIK....................................................................................20 Założenia wychowawcze Przymierza Rodzin..................................................................................................... 21 Program Wychowawczy ...................................................................................................................................... 25 Programowanie......................................................................................................................................................43 Przykładowe programy.........................................................................................................................................46 Relacje wewnątrz grupy....................................................................................................................................... 55 Zasady dzielenia.................................................................................................................................................... 57 Metody aktywizujące w katechezie......................................................................................................................58 Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań grup parafialnych.................................................................62 3 Nagrody i kary.......................................................................................................................................................69 Potrzeby fizyczne dzieci........................................................................................................................................ 71 Potrzeby psychiczne dzieci................................................................................................................................... 73 Mała i duża obrzędowość......................................................................................................................................74 CZĘŚĆ IV - GRY, ZABAWY, POMYSŁY.................................................................. 75 Podróż w czasie i przestrzeni................................................................................................................................76 Alfabet Morse'a dla leniwych...............................................................................................................................77 Przykłady sprawności małych..............................................................................................................................78 Zasady indiaństwa.................................................................................................................................................80 Zajęcia przyrodnicze (EARTHWALKS)............................................................................................................ 81 Gry terenowe......................................................................................................................................................... 82 CZĘŚĆ V – BEZPIECZEŃSTWO, PRZEPISY, DOKUMENTACJA........................ 100 Dokumentacja placówki wypoczynku............................................................................................................... 101 Apteczka...............................................................................................................................................................102 Zgłoszenie obozu do kuratorium....................................................................................................................... 104 Regulamin Biwaków Rodzinnych Klubu Inteligencji Katolickiej..................................................................105 CZĘŚĆ VI - MATERIAŁY POMOCNICZE............................................................... 114 Polecane lektury.................................................................................................................................................. 118 4 Część I - WAŻNE ADRESY I INFORMACJE Część I - WAŻNE ADRESY I INFORMACJE Przydatne adresy Przydatne adresy Sekretariat Przymierza Rodzin ul. Nowogrodzka 51 00-695 Warszawa tel/fax +48 (22) 625 5105 Czynny: pon-pt 16.00 - 19.00 www.przymierze.org.pl e-mail: [email protected] Klub Inteligencji Katolickiej ul. Oboźna 7 (lok. 55) 00-332 Warszawa www.kik.waw.pl e-mail: [email protected] Szkoła Przymierza Rodzin im. Jana Pawła II ul. M. Grzegorzewskiej 10, 02-778 Warszawa, tel. 641-52-09 www.sprjp2.edu.pl e-mail: [email protected] Ministerstwo Edukacji i Sportu Al. Szucha 25, 00-918 Warszawa tel. (0-22) 628-04-61; 629-72-41 e-mail: [email protected] http://www.men.waw.pl/ Mazowieckie Kuratorium Oświaty Al. Jerozolimskie 32 00-024 Warszawa tel. 826-64-92, fax 826-69-97 e-mail: [email protected] 5 6 Część I - WAŻNE ADRESY I INFORMACJE Strony www Stowarzyszenie Pedagogów Zabawy KLANZA www.klanza.lublin.pl Polski portal edukacyjny www.interklasa.pl Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli CODN www.codn.edu.pl Strona harcerska www.zhp.inet.pl (na tej stronie znajduje się m.in. sklep internetowy z pomocami) Strony katolickie wiadomości z życia Kościoła materiały do programów religijnych Centrum Arrupe e.kai.pl (wiadomości z życia Kościoła) www.opoka.org www.mateusz.pl www.katecheta.pl www.ljezgdy.ids.gda.pl/centrum/index.htm Przydatne w organizacji obozów: http://bhp.zce.szczecin.pl/ (Strona o bezpieczeństwie podczas wyjazdów oraz przepisy) Spływy kajakowe Wypożyczanie kajaków: Informacje o spływach na Łotwie www.splywy.pl www.kajaki.pl www.diuna.com.pl www.baili.lv/eng/laivas.html Góry Ciekawa strona dotycząca Łemków: www.lemko.org/pindex.html Parki Narodowe Kampinoski Park Narodowy Ojcowski Park Narodowy Biebrzański Park Narodowy Bieszczadzki Park Narodowy Drawieński Park Narodowy Gorczański Park Narodowy Babiogórski Park Narodowy Narwiański Park Narodowy www.medianet.pl/~kampn/main.htm www.opn.pan.krakow.pl www.biebrza.org.pl www.oie.bdpn.pl www.republika.pl/drawpn/ www.lkp.org.pl/dpn/dpn_main.html www.mos.gov.pl/kzpn/pl/gorc_pl.htm www.bpn.babia-gora.pl/ www.npn.pl/ Strony www Park Narodowy Gór Stołowych Pieniński Park Narodowy Poleski Park Narodowy Tatrzański Park Narodowy Wigierski Park Narodowy Woliński Park Narodowy 7 www.pngs.pulsar.net.pl/ www.pieninypn.pl/ www.ppn.hosting.pl/ www.cyf-kr.edu.pl/tpn/ www.wigry.win.pl/ www.wolinpn.pl/ www.poznajkraj.pl Informacje o schroniskach i odznakach dla dzieci i młodzieży www.pttk.pl Tanie schroniska młodzieżowe www.hostelling.com.pl Repertuar teatrów, kin, galerii w Warszawie www.warszawaonline.pl Magazyn sprzętu obozowego Przymierza Rodzin Z naszego magazynu można wypożyczyć: - namioty wysokie (10-tki) 55 zł (za obóz) - namioty niskie (10-tki) - 55 zł (za obóz) - hangary - 70 zł (za obóz) - namiot typ “nowy” - 55 zł (za obóz) - kanadyjki (łóżka polowe) 0,80 zł/sztukę/dobę Zgłoszenia należy kierować do Sekretariatu Przymierza Rodzin tel. 625-51-05 Magazyn sprzętu obozowego Sekcji Rodzin Zamówienia należy składać na wiosnę do osoby odpowiedzialnej za spary kwaterkowe z ramienia zarządu Sekcji Rodzin. Po odbiór należy umawiać się z panem Wiesławem Rokickim (nr. Tel. 505550841). Magazyn znajduje się pod podwurzem za kamienicą stojącą u zbiegu ulic Frenkla oraz Rakowieckiej. 8 Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej 9 Przymierze Rodzin jest stowarzyszeniem katolickim, którego podstawowym celem jest pomoc rodzicom w wychowaniu ich dzieci w duchu nauki Kościoła, aby wyrosły one na dobrych chrześcijan i obywateli. Historia Grupy Przymierza Rodzin wywodzą się z grup dziecięcych i młodzieżowych Sekcji Rodzin Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie (w skrócie KIK). KIK powstał w drugiej połowie lat pięćdziesiątych, na fali tzw. „odwilży” po upadku stalinizmu w Polsce. Założyła go grupa katolickich intelektualistów - pisarzy, dziennikarzy, naukowców - pragnąca stworzyć w Warszawie niezależne od władz środowisko katolików świeckich. Jednym z bardziej znanych założycieli KIK-u był Tadeusz Mazowiecki. Członkowie KIK-u chcieli, żeby ich dzieci wzrastały w atmosferze wzajemnej życzliwości, żeby uczyły się wyznawać te wartości, które i dla nich były ważne: wiarę chrześcijańską, szacunek i miłość dla ojczyzny, poszanowanie prawa. Dlatego też organizowali wspólne rodzinne wyjazdy, które - w miarę przybywania członków KIK-u, a więc i dzieci przekształciły się w duże letnie i zimowe obozy. W połowie lat siedemdziesiątych stało się jasne, że rodzice sami nie podołają organizacji spotkań i wyjazdów na taką skalę, zaczęto więc angażować wychowawców. Jednym z najsłynniejszych wychowawców z tamtego czasu i twórców takich grup, jakie znamy dzisiaj, był druh Marian Jaroszewski. Wtedy (a w niektórych grupach tradycja ta jest do dzisiaj) dzieci mówiły do wychowawców „druhu” i „druhno” - na wzór harcerski - żeby nie trzeba było mówić „proszę pana” albo np. „wujku”. Przewodniczącą Sekcji Rodzin KIK - a więc koordynatorką wszystkich grup dziecięcych i młodzieżowych w KIK-u - przez wiele lat była pani Izabela Dzieduszycka. Kiedy nastał stan wojenny, KIK został zawieszony, ale grupy dziecięce działały dalej. Powstał jednak pomysł, aby rozszerzyć tworzenie takich grup poza KIK i organizować je także przy parafiach. W ten sposób narodziło się Przymierze Rodzin. Sama nazwa pojawiła się w 1983 roku i szybko przyjęła się w nowo tworzących się parafialnych grupach. Na początku większość wychowawców Przymierza nadal wywodziła się z KIK-u. Obecnie bardzo wielu z nich przychodzi z zewnątrz, bądź są to wychowankowie grup z danej parafii, którzy dorośli już do wieku, w którym mogą stać się pomocnikami lub wychowawcami. Po odzyskaniu wolności w 1989 roku ruchy katolickie w Polsce mogły się oficjalnie zarejestrować, dlatego też Przymierze Rodzin zarejestrowało się w 1991 roku i ma od tej pory osobowość prawną. Patronem Przymierza został Bł. Edmund Bojanowski, beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II 13 czerwca 1999 roku w Warszawie. Działalność Przymierza Rodzin została doceniona publicznie: w listopadzie 1999 roku otrzymaliśmy z rąk premiera Jerzego Buzka pierw-szą nagrodę (ex aequo ze Szkołą Biznesu w Nowym Sączu) w konkursie ”Pro Publico Bono” na najlepszą inicjatywę pozarządową dziesięciolecia 198999. Połowa tej nagrody stała się podstawą funduszu nagród dla wybitnych wychowawców Przymierza. W czerwcu 2001, podczas pielgrzymki PR do Częstochowy przyznano poraz pierwszy nagrodę ”Wybitny Wychowawca”. Sprawy organizacyjne. W skład Przymierza Rodzin wchodzi obecnie ponad 20 ośrodków m.in. w Warszawie, 10 Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej Gdańsku, Pruszczu Gdańskim, Poznaniu, Garwolinie, Kutnie i Rawie Mazowieckiej. Aktywnie działające ośrodki warszawskie są m.in. przy parafiach: Najśw. Zbawiciela, na Bemowie, na Boernerowie, Św. Trójcy, Wszystkich Świętych, na Grochowie, na Bródnie, Św. Wojciecha, Św. Tomasza, Św. Jakuba. Jako jeden z ośrodków traktowana jest także Sekcja Rodzin KIK, której przedstawiciele wchodzą np. w skład władz Przymierza. Różnica między „typowymi” ośrodkami Przymierza a Sekcją Rodzin jest taka, że grupy Przymierza skupiają rodziny z obszaru danej parafii i oparte są o kościół parafialny, a uczestnicy grup Sekcji mieszkają na terenie całej Warszawy i oparciem dla tych grup jest KIK-u, mający swój lokal przy ul. Kopernika w Warszawie. Sekcja Rodzin jest największą sekcją w Klubie Inteligencji Katolickiej. Obecnie skupia około 300 rodzin. Najwyższą władzą w Przymierzu Rodzin jest Walne Zebranie Delegatów, zbierające się raz do roku. Pomiędzy Walnymi Zebraniami stowarzyszeniem kieruje Zarząd Przymierza Rodzin, wybierany przez Walne Zebranie raz na trzy lata. Na czele Zarządu stoi przewodniczący - obecnie Przewodniczącą Zarządu PR jest pani I. Dzieduszycka. Kapelanem młodzieży Przymierza Rodzin (i jednocześnie prefektem Szkoły Przymierza) jest ks. Paweł Gwiazda. Sekcją Rodzin KIK również kieruje Zarząd, którego przewodniczącą jest pani Elżbieta Jaworska. Kapelanem Sekcji jest ks. Sławek Szczepaniak. W każdym z ośrodków Przymierza Rodzin na czele stoi Odpowiedzialny za Ośrodek, natomiast grupami dziecięcymi i młodzieżowymi kieruje Koordynator. W Sekcji Rodzin, ze względu na dużą liczbę grup, jest czterech koordynatorów: grup najmłodszych, średnich, gimnazjalnych i licealnych. Do zadań Koordynatora należy wyszukiwanie wychowawców i pomocników dla grup, sprawdzanie programów działania grup - w czasie roku i przed obozami, pomoc wychowawcom w kontaktach z rodzicami. Grupy dziecięce i młodzieżowe działają przez cały rok i razem wyjeżdżają na obozy letnie i zimowe. W ciągu roku powinny być zasadniczo trzy spotkania w miesiącu: dwa spotkania związane z programem danej grupy i wspólna Msza święta. całego ośrodka. Rodzice natomiast spotykają się raz w miesiącu, aby porozmawiać o wierze, rodzinie, rozwiązywaniu problemów z dziećmi I miedzy sobą. Dla całych rodzin organizowany jest obóz (od 2002 roku), który prowadzą O. Mirosław Paciuszkiewicz SJ I pan Adam Pietrzak. Jest to obóz wypoczynkowy z programem formacyjnym dla rodziców. W trakcie spotkań dorosłych dziećmi opiekują się wychowawcy PR. Jednak większą część dnia rodzice spędzają ze swoimi dziećmi. Oprócz tego, dwa razy w roku: w Adwencie I Wielkim Poście mężczyźni I młodzież męska jeżdżą na rekolekcje do opactwa benedyktyńskiego w Tyńcu. Młodzieżowe Studium Przymierza Rodzin (MSPR). Dyrektorem MSPR jest Magda Kiełczewska. MSPR prowadzi wydział pedagogiczny, który jest zarejestrowaną przez Kuratorium Mazowieckie placówką oświatowo wychowawczą. Wydział pedagogiczny to przede wszystkim kursy dla wychowawców i pomocników, obozy dla wachtowych, obozy i spotkania formacyjne oraz kursy opiekunek dziecka (baby-sitter). Kursami (oprócz baby-sitter, które są organizowane niezależnie przez ośrodki) zajmuje Młodzieżowe Studium Przymierza Rodzin (MSPR). 11 się Sekcja Szkolenia Wychowawców, czyli tzw. Sanhedryn. Co roku w lecie organizowane są kursy dla pomocników i wychowawców, zazwyczaj w Wąpiersku nad rzeką Wel, w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego, a także obozy dla wachtowych w górach. Zimą bywają organizowane kursy dla pomocników pod Warszawą i tzw. Obozy III Stopnia dla wychowawców, którzy ukończyli już kursy i chcą się podzielić swoimi doświadczeniami. Obóz dla wachtowych jest przeznaczony dla 13-14 -latków, którzy są aktywni w swoich grupach, aby ich zachęcić i pomóc im w organizowaniu grupy od wewnątrz. Wielu uczestników obozów dla wachtowych wybiera się potem na kurs dla pomocników. Obóz formacyjny, czyli rodzaj tygodniowych rekolekcji, jest szczególnie zalecany osobom, które w poprzednim roku zaliczyły kurs dla pomocników, a są jeszcze zbyt młode, aby pojechać na kurs dla wychowawców. Obóz ten służy pogłębieniu ukształtowania duchowego kadry i przygotowaniu jej do prowadzenia programu religijnego z dziećmi. Aby zostać pomocnikiem wychowawcy trzeba skończyć gimnazjum, zaliczyć pomyślnie kurs dla pomocników, skończyć kurs pierwszej pomocy PCK, uczestniczyć w jesiennym wyjeździe pokursowym i odbyć co najmniej półroczną praktykę w grupie Aby zostać wychowawcą trzeba ukończyć 18 lat, przejść przez kurs dla wychowawców i kurs PCK, i podobnie jak w poprzednim przypadku trzeba uczestniczyć w spotkaniach formacyjnych i odbyć praktykę. Wychowawcy po maturze mogą dostać także uprawnienia państwowe. W związku ze zmianą przepisów w sprawie wydawania zaświadczeń państwowych, aby zaliczyć kurs dla wychowawców trzeba uczestniczyć w kursie letnim, a następnie w obowiązkowym wyjeździe jesiennym, kursie PCK I 4 spotkaniach formacyjno kursowych i także odbyć praktykę. Uroczystości i Imprezy Najważniejszymi uroczystościami Przymierza i Sekcji Rodzin są: pielgrzymka do Miedniewic, spotkania opłatkowe i przyjęcie Krzyży. Pielgrzymka do sanktuarium Świętej Rodziny w Miedniewicach k. Żyrardowa odbywa się zazwyczaj w drugą niedzielę czerwca. Idziemy ok. 8 km od stacji kolejowej Jesionka modląc się i śpiewając. Na miejscu jest Msza Św., podczas której rodzice przyjmują Krzyże Przymierza, a potem wspólny posiłek i rozmaite atrakcje. Co roku na tę pielgrzymkę przyjeżdża ponad 500 osób. Co drugi rok zamiast pielgrzymki do Miedniewic organizowane jest spotkanie w parafii Edmunda Bojanowskiego. Podczas obu tych spotkań rozdawane są dyplomy dla osób, które ukończyły kursy dla pomocników i wychowawców, a także wręczane są nagrody “Wybitny wychowawca PR” Opłatek z Prymasem odbywa się od wielu lat w kościele Św. Jacka (Dominikanów) na Freta. Oprócz tego ośrodki i grupy mają własne spotkania opłatkowe. W Święto Chrystusa Króla młodzież przyjmuje Krzyże. Aby móc przyjąć Krzyż należy mieć ukończone 15 lat i co najmniej rok być wychowawcą lub pomocnikiem wychowawcy, albo aktywnie uczestniczyć w grupie licealnej. Wyjeżdża się na trzydniowe rekolekcje, po których na uroczystej Mszy Św. przyjmuje się Krzyż, który jest świadectwem chęci poddania się woli Bożej i działania dla dobra innych. Kierownictwo Sekcji Rodzin razem z wychowawcami organizuje również wspólne imprezy dla grup. Co roku odbywa się zlot grup dziecięcych (zwany zlotem KIK-usiów), w którym uczestniczą dzieci wraz z rodzicami. Wspólnie z grupami z Przymierza rodzin organizowane są konkursy (np. na najładniejszą choinkę lub szopkę bożonarodzeniową). Raz na dwa lata urządzane są konkursy przedstawień teatralnych. 12 Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej Szkoły Obecnie Przymierze Rodzin i KIK prowadzą pięć szkół i jedno przedszkole. Największym przedsięwzięciem jest Szkoła Przymierza Rodzin im. Jana Pawła II szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum - która powstała na Ursynowie, między ul. Rosoła a stacją metra Imielin. Budowa szkoły, zaprojektowanej przez architektów z pracowni prof. Benedeka, rozpoczęła się w 1996 roku. Ostatni etap budowy - hala sportowa został ukończony jesienią 2000 roku. W październiku 2001 została otwarta Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin, powiązana architektonicznie ze Szkołą Przymierza. Prowadzone są tam zajęcia na czterech kierunkach: w zakresie nauk przyrodniczych i nauk humanistycznych, informatyki I turystyki. Poza tym prowadzone są Studia Podyplomowe. Ośrodek Przymierza w Garwolinie otworzył jesienią 1996 Katolickie Liceum Ogólnokształcące. Mieści się ono w budynkach przydzielonych szkole przez proboszcza miejscowej parafii. Pierwsi maturzyści opuścili mury KLO PR w 2000 roku. W 2002 roku Przymierze Rodzin stało się organem prowadzącym szkołę podstawową I gimnazjum, dawniej prowadzoną przez katolickie Stowarzyszenia Wychowawców. Ostatnio, w 2003 roku rozpoczęła działalność Szkoła Podstawowa Przymierza Rodzin na Bielanach, a w tym roku zostanie tam otwarte gimnazjum. W Podkowie Leśnej już od dłuższego czasu działa liceum pod egidą KIK-u, natomiast na Jelonkach zorganizowane jest przedszkole Przymierza Rodzin. W podziemiach przedszkola jest Przymierzowa wypożyczalnia nart. Klub Inteligencji Katolickiej historia i cele działalności Klub Inteligencji Katolickiej w Warszawie powstał w 1956 roku. Skupia inteligencję pragnącą w sposób świadomy przeżywać swe powołanie ludzi świeckich. KIK od początku stanowił część ruchu ”ZNAK”. Jest niezależny od władz państwowych, jak i od hierarchii kościelnej. Nie opowiada się też za żadną opcją polityczną, podejmuje jednak systematyczną refleksję nad kulturą zachowań politycznych. Inspirację do swojej działalności czerpie z dokumentów II Soboru Watykańskiego. Klub zawsze starał się stwarzać swoiste płaszczyzny dialogu dla różnych środowisk, co sprawiło, że historia Klubu była w całym okresie jego istnienia ściśle związana z historią Polski. Wraz z innymi czterema Klubami w Polsce warszawski KIK był przez wiele lat jedyną autentyczną organizacją katolików świeckich, oficjalnie zarejestrowaną przez władze państwowe. Obecnie istnieje w Polsce blisko 100 autonomicznych Klubów, które współdziałają w ”Porozumieniu KIK-ów”. KIK w Warszawie dysponuje dogodnym lokalem przy ulicy Kopernika 34, a w nim biblioteką, czytelnią prasy i małą kawiarenką internetową. Udziały w przedsiębiorstwie ”Libella” i składki członkowskie zapewniają KIK-owi niezależność finansową. Opieką duszpasterską nad Klubem sprawuje rektor kościoła św. Marcina na Starym Mieście. Poprzez to miejsce Klub podkreśla zarazem swój związek ze środowiskiem Lasek. Głównym celem działalności KIK-u jest wspomaganie swoich członków w pogłębianiu życia duchowego i intelektualnego. Szczególną uwagę zwraca Klub na umacnianie wartości ewangelicznych w życiu osób, rodzin, grup i całego społeczeństwa. Klub stara się Klub Inteligencji Katolickiej historia i cele działalności 13 żyć otwartością ekumeniczną i wyznaje odpowiedzialność chrześcijanina za całokształt życia publicznego. Warszawski KIK koncentruje się przede wszystkim na: • pracy formacyjnej wśród członków i ich rodzin, • pracy wychowawczej wśród dzieci i młodzieży, • poznawaniu i proponowaniu rozwiązań ważnych problemów społecznych, • włączaniu świeckich w pracę duszpasterską Kościoła w Polsce. • KIK w Warszawie w ramach swej pracy organizuje: • spotkania i sesje tematyczne, • rekolekcje, • pielgrzymki, • czytania i rozważania Pisma Świętego, • odczyty, • spotkania ekumeniczne, • wieczory artystyczne, • spotkania z ludźmi kultury, nauki i polityki. KIK utrzymuje wiele międzynarodowych kontaktów na Wschodzie i Zachodzie, między innymi z organizacjami Pax Christi i Pax Romana. Krzyż Przymierza Rodzin I Klubu Inteligencji Katolickiej Krzyż Przymierza Rodzin symboliką swą nawiązuje do rodziny - wyraźnie w stylizowaną formę krzyża wpisana jest postać człowieka ufnie wznoszącego ręce do Boga. Taka forma Krzyża została zaprojektowana przez artystę plastyka St. Tworzydło na zamówienie Sekcji Rodzin Klubu Inteligencji Katolickiej. Przymierze Rodzin ma prawo używania tego znaku ponieważ tak postanowił Zarząd Sekcji Rodzin KIK , ale również dlatego, że Sekcja Rodzin inkorporowała się do Przymierza Rodzin. Krzyż Przymierza Rodzin jest przyjmowany, a nie nadawany - jest symbolem szczególnego opowiedzenia się za Chrystusem i stanowi zobowiązanie członka PR do dawania życiem świadectwa wiary i do apostołowania. Jest on przyjmowany na mocy woli wyrażonej przez członka PR potwierdzonej przez księdza proboszcza ośrodka macierzystego. Krzyż ten ma dwie formy - większy przyjmowany jest przez rodziców - od kilku lat w czasie pielgrzymki do sanktuarium Matki Bożej Rodzinnej w Miedniewicach koło Żyrardowa w diecezji Łowickiej. Mniejszy przyjmowany jest przez młodzież i wychowawców zawsze w czasie mszy świętej w Uroczystość Chrystusa Króla. Krzyże te mogą być przyjmowane przez członków Przymierza z co najmniej 2 letnim stażem. Przyjęcie Krzyża poprzedzają rekolekcje. Krzyże są numerowane - numerację swoją ma Sekcja Rodzin KIK odrębną ma PR. Na boku krzyża Przymierza Rodzin znajdują się literki PR ( z jednej strony) i numer kolejny (z drugiej strony). Numery te są ewidencjonowane. Krzyż przyjmowany jest w czasie mszy świętej - na początku mszy św. osobiście przez przyjmującego położony jest na mensie ołtarza i leży tam przez całą mszę św., pod koniec liturgii celebrans uroczyście wręcza krzyż wypowiadając słowa: ”Przyjmij znak męki Chrystusa, niech ci on będzie pomocą w potrzebie” przyjmujący odpowiada” Amen”. Osoby szczególnie godne i zasłużone dla PR prosimy o przyjęcie Krzyża jako znaku jedności z nami we wspólnocie. Krzyż PR przyjęli tacy wybitni kapłani jak Papież Jan Paweł II, Ks. 14 Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej Kardynał Józef Glemp Prymas Polski, Arcybiskup Tadeusz Gocłowski Metropolita Gdański, Ojciec Placyd Galiński Opat Tyniecki (+), Ojciec Mirosław Paciuszkiewicz SJ moderator PR. Patron Przymierza Rodzin – bł. Edmund Bojanowski (1814 - 1871) W październiku 1995 roku Zarząd Przymierza Rodzin wybrał Edmunda Bojanowskiego na patrona Stowarzyszenia. Dlaczego? Jest przecież tylu świętych i błogosławionych. A on miał wtedy zaledwie rangę Sługi Bożego. Gdy w kilka tygodni później, w pierwszą niedzielę stycznia, podczas Mszy świętej z racji Przymierzowego opłatka ks. prymas Józef Glemp potwierdził decyzję Zarządu, komentowano ten fakt, że na razie to nie będzie pełny patronat. Toteż od razu wtedy modliliśmy się o jego beatyfikację, która nastąpiła 13 czerwca 1999 roku podczas pobytu Ojca św. w Warszawie. Dziś wracają pytania: dlaczego patronem i dlaczego beatyfikowany? Niech to krótkie wspomnienie stanowi próbę odpowiedzi na powyższe pytania. Pochodził ze starej szlacheckiej rodziny o pięknych patriotycznych tradycjach. Urodził się dnia 14 listopada 1814 roku w Grabonogu, małej wiosce położonej o trzy kilometry od Gostynia. Tam spędził lata dzieciństwa i wczesnej młodości. Od najmłodszych lat przejawiał zamiłowanie do literatury i zdolności literackie. W latach 1832-1838, z przerwami, studiował na uniwersytetach we Wrocławiu i Berlinie. Uczestniczył w wykładach z dziedziny literatury, języków słowiańskich, filozofii i muzyki. W czasie studiów rozpoczął działalność literacką jako poeta i tłumacz, między innymi Byrona. Współpracował z wieloma pismami literackimi. Pozostawał w kontakcie ze znanymi ludźmi ze świata kultury. Ze względu na chorobę płuc musiał przerwać dobrze zapowiadającą się karierę literacką. Po kuracji powrócił w rodzinne strony i poświęcił się pracy charytatywnej i społecznej. W roku 1849 w sposób heroiczny spieszył z pomocą ludziom poszkodowanym przez epidemię. W domu Kasyna gostyńskiego zorganizował szpital, ochronkę i sierociniec dla dzieci rodziców zmarłych na cholerę. W roku 1850 założył pierwszą ochronkę wiejską w Podrzeczu koło Gostynia. Wydarzenie to uważa się zwykle za początek Zgromadzenia Służebniczek Maryi. Pierwszy odrębny nowicjat powstał w Jaszkowie w 1856 roku. W dziesięć lat później władze kościelne ostatecznie zatwierdziły Zgromadzenie, które rozwijało się w niezwykle szybkim tempie. Powstało wiele ochronek nie tylko w Wielkopolsce, ale także na Śląsku, w Galicji i w Królestwie. Na skutek trudności stawianych przez zaborców podzieliło się z czasem na cztery niezależne zgromadzenia z domami generalnymi w Pleszewie koło Kalisza, w Starej Wsi między Rzeszowem a Sanokiem, w Dębicy koło Tarnowa oraz we Wrocławiu. Służebniczki Maryi są najliczniejszym z polskich i utworzonym przez Polaków zgromadzeń. Oprócz czterystu z górą placówek w Polsce posiada swe domy w kilkunastu krajach Europy, Afryki, Ameryki Południowej i Północnej. Takie właśnie zgromadzenie zakonne powołał do istnienia człowiek pozostający w świecie. Uprzedził on o kilka lat dzieło ojca Honorata Koźmińskiego (1855), arcybiskupa Alojzego Szczęsnego Felińskiego (1857) oraz matki Józefy Karskiej i matki Marceliny Darowskiej (1857). Jak zauważa jeden z biografów, Edmund Bojanowski wskazywał służebniczkom drogi życia duchowego, nakreślił im regułę. Pragnął dla Zgromadzenia nowych form, które by nie tworzyły podziału między ludźmi oddanymi pracy apostolskiej a Patron Przymierza Rodzin – bł. Edmund Bojanowski (1814 - 1871) 15 tymi, którzy trudu opieki potrzebują - bez podziału na zakonnice z chóru i pomocnice przeznaczone do wykonywania prac fizycznych. Chciał, aby siostry były jak najbliżej ludu. Sądził, że trzeba wychodzić ku ludziom, usuwając wszystko, co mogłoby od nich oddzielać, wyczuwać ich potrzeby, zanim poproszą o pomoc. Ten człowiek odczytywał Ewangelię w aspekcie służby, co zadecydowało o wyborze nazwy instytutu -służebniczki. Jako wzór życia i stosunku do drugiego człowieka postawił zakonnicom pierwszą Służebnicę Pana, Niepokalaną Maryję. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że Edmund Bojanowski do końca życia pozostał człowiekiem świeckim, mimo że bardzo pragnął pozostać kapłanem. Na dwa lata przed śmiercią wstąpił do Seminarium Duchownego w Gnieźnie, które opuścił na skutek złego stanu zdrowia. Dnia 9 maja 1870 roku zamieszkał u swojego przyjaciela, ks. Stanisława Gieburowskiego, w Górce Duchownej, gdzie zmarł 7 sierpnia 1971 roku. Nazwano go ”prawdziwym darem Ducha Świętego dla ziemi polskiej”. Świecki pracował wśród świeckich, głównie wśród biedoty wiejskiej, którą pragnął dźwigać zarówno pod względem materialnym i moralnym, jak również intelektualnym. Na ziemiach zaboru pruskiego organizował wiejskie czytelnie ludowe oraz ochronki, dziś powiedzielibyśmy: przedszkola. Ks. prymas Józef Glemp w swoim przemówieniu podczas Synodu Biskupów w Rzymie, który w 1987 roku obradował na temat: ”Powołanie i misja laikatu w Kościele i świecie”, przedstawił Bojanowskiego jako prekursora roli wyznaczonej apostolstwu świeckich przez II Sobór Watykański. W dwa lata później, 20 listopada 1989 roku, staraniem Akademii Teologii Katolickiej oraz Zgromadzenia Sióstr Służebniczek, odbyło się w Warszawie sympozjum pod hasłem: Sługa Boży Edmund Bojanowski apostoł laikatu. W ramach tego sympozjum wystąpił redaktor Marek Skwarnicki. Swoją refleksję poświęcił duchowości Bojanowskiego. Zwrócił uwagę przede wszystkim na trzy cechy jego osobowości: ”Pierwsza z nich to niezwykła głębia i skala LITOŚCI wobec ludzkiej biedy. Właśnie litości, która jest niejako zapalnikiem czynnego dzieła miłosierdzia. Drugą, uderzającą cechą jest niesłychane umiłowanie przez Sługę Bożego modlitwy, zwłaszcza Eucharystii, jednym słowem pasja OSOBISTEGO ZBLIŻENIA SIĘ DO BOGA i możliwie bezpośredniego z Nim obcowania. Możliwość takiej bliskości odkrywa Bojanowski w kontaktach z sierotami. Wątek sieroctwa i litości nad nim ujawnia przed nami skalę DOJRZAŁEGO OJCOSTWA”. Ponadto Skwarnicki uwydatnił jeszcze następujące cechy: wrażliwość na piękno natury i urodę ludowej kultury, a następnie przypomniał, że Bojanowski był społecznikiem i patriotą w najlepszym demokratycznym wydaniu. Szczególnym świadectwem naszego wielkiego Polaka i chrześcijanina jest jego Dziennik, który prowadził od 1853 roku do końca życia. Zawarł w nim wiele opisów przyrody i pięknych ludzi. Najbardziej jednak przemawiają zapiski dotyczące tego, co Skwarnicki nazwał niezwykłą głębią i skalą litości oraz pasją zbliżenia się do Boga. Pod datą 20 listopada 1854 roku znajdujemy notatkę: ”Dowiedziałem się, że w przeszły poniedziałek i wtorek, kiedy owa zamieć śnieżna była, umarzło dwóch fornali z Pudliszek, wiozących drzewo z Chocieszewic, oraz jakaś kobieta pomiędzy Pudliszkami i Krobią, i jeszcze jakaś dziewczyna pomiędzy Żytowieckiem a Aleksandrowem. Mój Boże, jakże to ci biedacy często z nędzy marnieją, a my myślimy o fetach, imieninach, polowaniach, tylko nie o biednych bliźnich”. Dnia 18 sierpnia 1853 roku autor Dziennika skarżył się, że z racji ciągłego deszczu i ogromnego błota nie mógł pójść do kościoła: ”Było mi bardzo przykro, gdyż od I-go maja dzisiejszy dzień jest pierwszy, co do kościoła nie idę. Do pracy nie miałem miru, więcej do dumania czułem się skłonnym, ale i myśli w jakimś dziwnym nieładzie się snuły, jak te 16 Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej ciemne na niebie chmury gwałtownym wiatrem pędzone”. W kilka miesięcy później, 23 lutego 1854 roku, zanotował: ”Przekonałem się, jak to przyzwyczajenie do nawiedzania kościoła staje się potrzebą wewnętrzną i każde opuszczenie rodzi jakiś niesmak i stępia ochotę do wykonywania codziennych zatrudnień”. W tym przyzwyczajeniu znajdujemy sekret mocy duchowych i szczególnego zaangażowania w sprawy bliźnich. Ale też ze względu na bliźniego potrafił nic pójść do kościoła. Dnia 3 maja tegoż samego roku przyszła do niego uboga kobieta, której mąż pozostawał w więzieniu, i prosiła o przyjęcie ”do sierot” jej dziewięcioletniej córki. Po tej wizycie zapisał w Dzienniku: ”Powyższa rozmowa z nieszczęśliwą matką i głębokie rozrzewnienie nad jej niedolą zastąpiło mi bytność na dzisiejszej pierwszej pasji piątkowej w kościele, dokąd też dla wielkiego błota pójść nie mogłem. Pamiętam lata, w których ani jednej pasji nie opuściłem, zatem dzisiejsze opuszczenie było mi bardzo przykre”. I tak oto w życiu Edmunda Bojanowskiego występowały dwa niezwykłe zaangażowania: jedno skierowane ku Bogu, drugie ku biednym ludziom. Obóz formacyjny Jest to tygodniowy wyjazd organizowany dla wszystkich, którzy chcą pogłębić swoją wiarę, wzbogacić wiedzę religijną, z większą świadomością prowadzić swoje grupy i przekazywać wiarę dzieciom. Oczywiście sposób prowadzenia tego obozu uwzględnia fakt, że bierze w nim udział młodzież, a nie grupa mnichów-pustelników. Będzie więc czas na modlitwę i skupienie, ale także na spacery, grę w piłkę i wspólne zabawy wieczorem. Co prawda nie ma na tym kursie gotowych recept, jak realizować program religijny w grupie, możecie być pewni, że po tym wyjeździe wiele dotychczasowych problemów z animowaniem życia religijnego w grupie przestanie istnieć, albo zdecydowanie się zmniejszy. Zachęcamy Was gorąco do pojechania na obóz formacyjny, zapewniamy, że będzie to dobra inwestycja! Jeśli pragniesz pogłębić swoją relację z Jezusem Chrystusem Jeżeli chcesz uczyć się modlitwy i rozważać Słowo Boże Jeśli chcesz przygotować się do głoszenia Ewangelii dzieciom z twojej grupy WEŹ UDZIAŁ W OBOZIE FORMACYJNYM! ● Stałe elementy kursu: 1. katecheza 2. modlitwa osobista (codzienna modlitwa osobista z rozważaniem Słowa Bożego, związanego z katechezą) 3. Msza święta 4. grupa dzielenia Obóz formacyjny ● 17 Tematy poszczególnych etapów: 1. Sens życia 2. Miłość Boga 3. Jezus drogą, prawdą i życiem 4. Jezus jedynym Zbawicielem człowieka 5. Jezus Panem i Bratem 6. Nawrócenie uzdrowieniem człowieka 7. Duch Święty i Jego działanie w nas 8. Odrodzenie 9. Życie chrześcijańskie we wspólnocie Kościoła 10. Wzrost Informacji udzielają: Sekretariat Przymierza Rodzin - tel (22) 625-51-05 Sekretariat Sekcji Rodzin KIK - tel. (22) 827-39-39 Nagroda „Wybitny Wychowawca Przymierza” I. Ogólne zasady przyznawania nagrody 1. Nagroda przeznaczona jest dla wychowawców Przymierza Rodzin, którzy ukończyli 18 rok życia i zdali maturę. 2. Podstawowym warunkiem otrzymania nagrody i znaczka jest uzyskanie dyplomu wychowawcy Przymierza Rodzin, czyli spełnienie następujących warunków: ukończenie kursu dla wychowawców ukończenie cyklu obowiązkowych spotkań formacyjnych. 3. Kandydat do nagrody winien mieć za sobą co najmniej trzy lata aktywnej działalności wychowawczej w grupach Przymierza Rodzin, w tym co najmniej rok w roli wychowawcy, oraz uczestniczyć w kadrze co najmniej czterech obozów tej samej grupy. 4. Kandydat do nagrody winien być w momencie jej przyznawania aktywnym wychowawcą Przymierza Rodzin. 5. Nagroda może być przyznana osobom spełniającym wyżej wymienione warunki formalne i wyróżniającym się swoją postawą oraz osiągnięciami w pracy wychowawczej. 6. Nagrodę można otrzymać dwa razy; drugi raz nagrodę może otrzymać wychowawca, który po pierwszym odznaczeniu w sposób nieprzerwany prowadził grupę dziecięcą lub młodzieżową co najmniej przez trzy lata. 7. Nagroda pieniężna przyznawana po raz pierwszy wynosi 1000 zł; nagroda przyznawana po raz drugi wynosi 1500 zł. 8. Występują następujące dwa typy znaczków: srebrny, powiązany z nagrodą przyznawaną po raz pierwszy złoty, powiązany z nagrodą przyznawaną po raz drugi. 9. Kandydatów do nagrody może zgłaszać: Prezydium Zarządu Przymierza Rodzin Zespół do spraw Młodzieży Odpowiedzialny za Terenowy Ośrodek PR, w którym działa dany wychowawca lub 18 Część II - Informacje o Przymierzu Rodzin i Klubie Inteligencji Katolickiej oordynator Grup Dziecięcych i Młodzieżowych w tym ośrodku. K 10. Nagrodę przyznaje kapituła, powołana w tym celu przez Zarząd PR. 11. Kapituła podejmuje decyzję o przyznaniu nagrody bezwzględną większością głosów, po zasięgnięciu opinii Koordynatora Grup Dziecięcych i Młodzieżowych bądź Odpowiedzialnego za dany ośrodek. 12. Podstawę funduszu nagród stanowią odsetki od kwoty 25 000 zł, będącej częścią nagrody “Pro Publico Bono”. II. Kapituła Kapituła składa się z pięciu osób, wybranych na cztery lata przez Zarząd Przymierza Rodzin. Obecnie członkami kapituły są: Michał Ginter (przewodniczący), ksiądz Paweł Gwiazda, Magdalena Kiełczewska, Hanna Rembertowicz i Piotr Wojciechowski. III. Zgłaszanie kandydatur i przyznawanie nagrody Kandydatury należy zgłaszać na ręce członków kapituły (najlepiej do Sekretariatu PR, Nowogrodzka 51, do M. Kiełczewskiej) nie później niż dwa tygodnie po zakończeniu ferii zimowych. Zgłoszenie powinno zawierać dane kandydata, informację na temat wypełnionych przez niego warunków formalnych oraz merytoryczne uzasadnienie zgłoszenia (wzór zgłoszenia jest załączony poniżej). Nagrody są przyznane w czerwcu, w czasie Pielgrzymki do Miedniewic. IV. Elementy, które powinny się znaleźć w zgłoszeniu Nazwa ośrodka Przymierza Rodzin Imię i nazwisko kandydata, adres i telefon, data urodzenia Od kiedy jest w Przymierzu: jako uczestnik, jako pomocnik wychowawcy, jako wychowawca Kiedy zdał maturę, kiedy ukończył kurs: dla wachtowych, pomocników wychowawców, wychowawców, formacyjny, kurs III stopnia w Rabce, kuratoryjny kurs dla wychowawców, kurs dla kierowników, kurs PCK Kiedy uzyskał dyplom wychowawcy Przymierza Rodzin Nazwy grup, które prowadził lub w których uczestniczył, daty rozpoczęcia i zakończenia pracy w danej grupie, prowadzone obozy (w jakim charakterze) Uczestnictwo w pracy wychowawczej poza własnym ośrodkiem: np. opieka nad dziećmi w czasie pikniku na rzecz szkoły PR, w czasie Międzynarodowego Kongresu Rodziny, uczestnictwo w zlotach międzyośrodkowych, współprowadzenie kursów PR itp. Reprezentacja PR na zewnątrz, np. prowadzenie kursów pedagogicznych, uczestnictwo w delegacjach i pielgrzymkach Część III - Wychowanie i programowanie Część III - Wychowanie i programowanie 19 20 Część III - Wychowanie i programowanie Kodeks Wychowawcy i Pomocnika Sekcji Rodzin KIK Wychowawcą jest się zawsze, a nie bywa tylko czasami I. Postawa wychowawcy i pomocnika Wychowawca i pomocnik: 1. Jest katolikiem aktywnie uczestniczącym w życiu Kościoła. 2. Daje świadectwo wiary swoim postępowaniem. 3. Przekazuje naukę Kościoła. 4. Pogłębia swoją wiarę i wiedzę religijną m.in. poprzez modlitwę, życie sakramentalne oraz uczestnictwo w kursach formacyjnych, rekolekcjach i dniach skupienia. 5. Kształtuje przekonanie o wartości i roli rodziny. 6. Rozbudza patriotyzm, promuje postawę obywatelską i zainteresowanie historią Polski. 7. Pracę z dziećmi traktuje jako powołanie i obowiązek. 8. Dba o rozwój moralny, intelektualny oraz swój i swoich podopiecznych. 9. Stale podnosi swoje kwalifikacje pedagogiczne poprzez udział w seminariach i kursach dokształcających oraz lektury i konsultacje. 10. Stosuje się do Zasad Działalności SR, ściśle współpracuje z koordynatorem. II. Wychowawca i pomocnik wobec grupy Wychowawca (i pomocnik): 1. Ma życzliwy stosunek wobec wszystkich członków grupy. Nikogo nie dyskryminuje ani nie faworyzuje. Jest sprawiedliwy. 2. Buduje swój autorytet poprzez: pracę nad sobą zgodność postępowania z głoszonymi zasadami szacunek wobec dzieci, kadry i rodziców zaangażowanie w pracę w grupie konsekwentne postępowanie i umiejętność przyznawania się do błędów 3. Zapewnia członkom grupy odpowiednie warunki bezpieczeństwa, dlatego obowiązuje go: znajomość możliwości fizycznych oraz stanu zdrowia wychowanków znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy, regulaminu wodnego, zasad prowadzenia wycieczek pieszych zasad poruszania się po górach i in. znajomość zasad organizacji wypoczynku dzieci i młodzieży takich jak: przepisy sanitarne, przepisy ppoż, korzystanie ze środków komunikacji i in. egzekwowanie dyscypliny w grupie III. Wychowawca i pomocnik a sprawy programowe i wychowawcze Wychowawca i pomocnik: 1. Realizuje w swojej pracy Założenia Programowe SR i postanowienia Prezydium Zarządu Sekcji. Kodeks Wychowawcy i Pomocnika Sekcji Rodzin KIK 21 Przy rozwiązywaniu problemów ściśle współpracuje z rodzicami i Zarządem SR. Wraz z całą kadrą tworzy i realizuje program grupy. Traktuje spotkania z grupą oraz wyjazdy na biwaki jako swój przywilej i obowiązek. Nie pali i nie pije alkoholu na wycieczkach, biwakach z dziećmi, innych spotkaniach młodzieży klubowej, spotkaniach kadry i we wszystkich sytuacjach wychowawczych. Nigdy nie zażywa narkotyków. Ma wiedzę na temat używek i profilaktyki uzależnień. IV. Wychowawca jako Szef kadry 1. Dba o wzrost wiedzy i umiejętności pedagogicznych swojej kadry w odpowiednim czasie kieruje poszczególnych członków kadry na kursy. 2. W sytuacjach kryzysowych ma władzę absolutną, a w pozostałych ostatnie zdanie. 3. Odpowiednio wcześnie, w porozumieniu z koordynatorem, uzgadnia zmiany w składzie kadry, jak również wyznacza swojego następcę i przygotowuje go do przejęcia grupy. 4. Mądrze i odpowiedzialnie gospodaruje finansami grupy. 5. Terminowo rozlicza się z funduszy biwakowych oraz innych dofinansowań celowych. Założenia wychowawcze Przymierza Rodzin Podstawowym celem wychowawczym Przymierza jest wykształcenie młodzieży na dobrych chrześcijan i dobrych obywateli. Wychowanie Przymierza obejmuje trzy sfery: duchową, intelektualną i fizyczną, a więc pretenduje do ogarnięcia swym oddziaływaniem całej osoby dziecka. Takie spojrzenie różni Przymierze od wielu innych ruchów katolickich, mniej interesujących się czymkolwiek poza rozwojem duchowym. W związku z tym Przymierze kładzie nacisk poza rozwojem ściśle religijnym na: 1. Rozwijanie umiejętności życia w społeczeństwie 2. Ujawnianie zdolności intelektualnych, manualnych i artystycznych dzieci 3. Rozwój samodzielności i zaradności życiowej 4. Przyzwyczajenie do cierpliwego znoszenia niewygód i do wytrwałej pracy 5. Przyswojenie przez dzieci podstawowej wiedzy o świecie, o kraju, jego historii i współczesności 6. Prawidłowy rozwój fizyczny poprzez turystykę i sport 7. Szeroko rozumiany kontakt dzieci z przyrodą. Szczególnie ważny jest społeczny aspekt wychowania. Od samego początku istnienia grupy wprowadzane są elementy pomagające dzieciom identyfikować się z grupą i umożliwiające pełniejsze zaangażowanie się w jej działania. Służą temu elementy tzw. obrzędowości. Pod tym słowem rozumiem posiadanie przez grupę znaku, nazwy, specjalnych strojów i ogólnie osadzenie zabaw i prac grupowych w pewnej umownej rzeczywistości Indian, wikingów, prasłowiańskich Bartodziejów itp. Formalna hierarchia grupowa, wpisana w obrzędowość pomaga z jednej strony ujawnić się jednostkom bardziej zaangażowanym i uzdolnionym przywódczo czy organizacyjnie, a z drugiej strony szeroka gama możliwych do zdobycia prób i sprawności pozwala na osiągnięcie sukcesu wszystkim uczestnikom grupy, bez względu na typ uzdolnień, o ile tylko wykażą wystarczającą ilość samozaparcia. 22 Część III - Wychowanie i programowanie Wychowawcy w Przymierzu starają się, nie niszcząc indywidualności i nie tłumiąc inicjatywy, wprowadzać zasadę równości między dziećmi: uczą chronić dzieci słabsze, starają się nie dopuszczać do pojawienia się wybujałych prowodyrów i ”czarnych owiec”. Nie dopuszczają do powstawania różnic między dziećmi ze względów majątkowych. Kłopoty finansowe rodziców nie mogą być przyczyną nie pojechania dziecka na obóz, wszystkie dzieci biorą tyle samo kieszonkowego, na wycieczkach wszyscy kładą jedzenie na wspólny stół. W grupach panują relacje rodzinne między kadrą a uczestnikami. Wychowawcy próbują uchwycić właściwą równowagę między autorytetem a partnerstwem. W miarę trwania grupy i rozwoju jej uczestników stopień partnerstwa się zwiększa, a grupa się demokratyzuje. W wielu grupach wprowadzana jest instytucja Rady Grupy, złożonej z kadry i pierwotnie wyznaczonych a później wybranych przedstawicieli uczestników. Doświadczenie pokazuje, że w grupach dobrze prowadzonych, z życzliwym, ale konsekwentnym i wymagającym podejściem wychowawców do uczestników, autorytet starej kadry nie zanika nawet po przejęciu przez młodzież wszystkich funkcji (włącznie z organizowaniem obozów). Dobre funkcjonowanie wewnętrzne grupy nie jest celem samym w sobie. Jest tylko warunkiem koniecznym do wyjścia na zewnątrz, do służby innym. Niezbędnym elementem programu starszych grup, zarówno w ciągu roku, jak i na obozach jest praca na rzecz szerszej społeczności: parafii, szpitala, domu dziecka itp. Przymierze Rodzin stara się, aby te prace były dobrze zorganizowane i satysfakcjonujące, aby uniknąć negatywnych skojarzeń z pracą społeczną jako niepotrzebną i nie przynoszącą efektów. Przymierze opiera się przede wszystkim na wychowaniu pośrednim, to znaczy że program jest realizowany przez zabawy, gry, wspomnianą już obrzędowość, wprowadzanie umownych kar i nagród, a w niewielkim tylko stopniu przez bezpośrednie przekazywanie wiedzy, udzielanie wskazówek czy upomnień. Dotyczy to także programu religijnego i poznawczego. Oczywiście udział przekazu werbalnego - rozmów, dyskusji - wzrasta w miarę dorastania młodzieży. Dbałość o rozwój fizyczny dzieci wyraża się w organizowaniu wycieczek turystycznych i rozgrywek sportowych w ciągu roku, olimpiad na obozach letnich, nauki jazdy na nartach zimą, forsownych obozów wędrownych, rowerowych i kajakowych. Dzieci pracują przy rozbijaniu i zwijaniu obozów, noszą wodę i chrust, budują prostsze urządzenia obozowe. Niezwykle ważny jest puszczański charakter obozów i wycieczek, otwierający dzieciom oczy na przyrodę i wprowadzający szacunek dla niej bez nachalnej agitacji ekologicznej. Chęć posprzątania lasu wokół obozu i pozostawienia miejsca obozowego tak, jak je zastaliśmy albo nawet w lepszym stanie, staje się wtedy naturalna. Po dojściu do wieku licealnego drogi uczestników grupy Przymierza z reguły się rozchodzą. Jednostki najbardziej dojrzałe, obdarzone zdolnościami pedagogicznymi odchodzą do prowadzenia nowych, młodszych grup. Ambicją każdego dobrego ośrodka Przymierza jest dochowanie się jak największej liczby młodej kadry, wyrosłej w grupach tegoż ośrodka. Koncepcję wychowawczą Przymierza Rodzin w dużej mierze oddaje Prawo Przymierza: PRAWO DZIECI MŁODSZYCH Dziecko Przymierza: 1. Kocha Boga i ludzi 2. Pamięta o Mszy św. i o modlitwie 3. Niesie pomoc potrzebującym 4. Pomaga rodzicom i wszystkim w domu Założenia wychowawcze Przymierza Rodzin 23 5. Zawsze mówi prawdę 6. Wprowadza radość i zgodę 7. Chętnie dzieli się z innymi 8. Jest dzielne i wytrwałe 9. Dba o przyrodę PRAWO DZIECI STARSZYCH Młody Uczestnik Przymierza: 1. Żyje w przyjaźni z Bogiem i ludźmi 2. Słowem i czynem świadczy o Jezusie Chrystusie i Jego Ewangelii 3. Słucha głosu sumienia 4. Umie zauważyć potrzeby innych ludzi i odpowiada na nie czynem i modlitwą 5. Jest prawy i dotrzymuje danego słowa 6. Umie przebaczać i uznać swoją winę 7. Dba o wspólne dobro 8. Wyrabia w sobie silną wolę i umie pokonywać trudności 9. Jest czysty w myślach, słowach i czynach 10. Nie pali, nie pije i nie próbuje narkotyków 11. Szanuje swoją godność i godność drugiego człowieka 12. Kocha swoją Ojczyznę i poznaje jej historię Przykład zasad wprowadzonych w grupie, która przechodziła do grup licealnych (grupa ”Niedźwiadki” ). Zasady zostały wypracowane wspólnie przez uczestników i kadrę. W NASZEJ GRUPIE: 1. Żyjemy w przyjaźni z Bogiem i ludźmi - przystępujemy regularnie do sakramentów świętych i pragniemy doskonalić się w wierze 2. Razem jesteśmy członkami Kościoła - uczestniczymy więc wspólnie w Mszach św., rekolekcjach 3. Potrafimy szczerze ze sobą rozmawiać nie raniąc przy tym drugiej osoby 4. Ewentualne konflikty rozwiązujemy szybko i z taktem 5. Wspólnie dbamy o nasz rozwój - chętnie słuchamy uwag krytycznych i zwracamy uwagę tym, którzy robią źle 6. Pomagamy sobie nawzajem, a także innym potrzebującym z parafii, Przymierza itp. 7. Nie obgadujemy innych 8. Szanujemy innych - przychodzimy na spotkanie przez nich zorganizowane, a gdy nie możemy szybko zawiadamiamy kogoś z grupy 9. Kadra jest częścią grupy, która bierze odpowiedzialność za rozwój poszczególnych osób i całej grupy 10. Jesteśmy grupą Przymierza Rodzin - respektujemy Prawo PR, włączamy się w działalność PR 24 Część III - Wychowanie i programowanie 11.Dbamy o to, by zaplanować obozy tak, żeby wszyscy mogli pojechać 12. Ćwiczymy wolę - staramy się nie ulegać zachciankom i głosom ”Mnie się nie chce” 13. W naszej grupie nie pijemy, nie palimy, nie próbujemy narkotyków 14. Akceptujemy innych 15. Staramy się, żeby nie było osób odrzuconych 16. Nie tworzymy małych grupek - klik 17.Każdy wnosi pomysły związane z programem 18.Zachowujemy się w sposób rycerski 19.Kadrę traktujemy jak partnerów nie jak tyranów 20.Nie robimy problemów z głupstw 21.W sprawach grupowych zapytania, interpelacje i protesty zgłaszamy na forum grupy 22.Dbamy, by siatka dochodziła do wszystkich 23.Wspólnie ustalamy program 24.Spotkania odbywają się regularnie 25.Do powyższych zasad stosujemy się także poza grupą (na warunkach przyjętych przez całą grupę)! Program Wychowawczy 25 Program Wychowawczy Autorzy Piotr Bejnar-Bejnarowicz, Rafał Milewski i ks. Sławek Szczepaniak: Do Czytelnika, czyli Wychowawcy. O co chodzi? Nie jest łatwo napisać co to jest program, choć niektórzy mówią, że to po prostu opis możliwego w przyszłości toku działań, powiązanych wspólnym celem. Cokolwiek by to jednak nie było, mamy nadzieję, że tekst który oddajemy do Twoich rąk, Czytelniku - Wychowawco, jest właśnie programem wychowawczym. Po co program? Dzięki programowi wychowawczemu potrafimy odpowiedzieć na wiele istotnych pytań, wiążących się z naszą pracą. Przede wszystkim potrafimy opisać świat bliskich nam wartości, dzięki którym możemy tworzyć wspólnotę ludzi, rozumiejących się na wzajem, współpracujących ze sobą, wspólnotę, w której człowiek może stawać się coraz bardziej człowiekiem. U początków tego programu leży chrześcijańska wizja wychowania. Prawdziwe wychowanie - czytamy w “Deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim” - zdąża do kształtowania osoby ludzkiej w kierunku jej celu ostatecznego, a równocześnie do dobra społeczności, których człowiek jest członkiem i w których obowiązkach , gdy dorośnie będzie brał udział. Co leży u podstaw? Koncepcja programu opiera się jakby na rozwinięciu trzech słów, tworzących nazwę naszego stowarzyszenia - Klub Inteligencji Katolickiej. Tak więc podstawowe założenia wychowawcze to: zaangażowanie społeczne, formacja intelektualna i rozwój religijny. Te trzy bowiem sfery stanowią o tożsamości naszego środowiska. Jak ułożony jest program? Program został podzielony na cztery etapy: młodszy wiek szkolny 1 (7-9 lat), młodszy wiek szkolny 2 (10-12 lat), starszy wiek szkolny (13-15 lat, gimnazjum), dorastanie (16-19 lat liceum). W obrębie każdego z etapów wyróżniono sześć sfer rozwoju: sferę rozwoju emocjonalnego, fizycznego, moralnego, intelektualnego, społecznego i religijnego. Zgodnie z tym, co napisano powyżej, tylko trzy ostatnie sfery zostały opisane szczegółowo, to jest z uwzględnieniem praw rozwoju, celów wychowawczych, zadań oraz treści, a także proponowanych metod. 26 Część III - Wychowanie i programowanie Co zrobić z programem? Przedstawiony tu program wychowawczy stanowi podstawę do napisania indywidualnych programów każdej grupy. Należy więc go poszerzyć o własne pomysły, dostosowane do wieku dzieci i charakteru grupy. Trzeba go twórczo rozwinąć. Do czego bardzo zachęcamy. Autorzy Młodszy wiek szkolny 1 (7-9 lat; klasy I-III) Prawa rozwoju Rozwój fizyczny “Od aktywnej latencji do pozytywnej płciowości” Rozwój emocjonalny “Od popędów do miłości” Rozwój moralny “Od sprawiedliwości do miłosierdzia” • Aktywność, • Potrzeba ruchu • Aseksualność • Przeżywanie prostych (popędowych) emocji (radość, złość, strach, ciekawość) • Gwałtowność, zmienność emocji, trudność w ich opanowaniu • “Zarażanie” się emocjami innych • Absolutyzm i rygoryzm moralny • Pryncypialność • Zasada sprawiedliwości • Moralność sądu i strachu przed karą Zadania • Dostarczanie okazji do rozwijania sprawności motorycznej, koordynacji ruchów, równowagi, szybkości, zręczności, siły • Tworzenie ram dla akceptowanego przez innych przeżywania, złości, agresji, głodu, łakomstwa • Mówienie o emocjach • Dostarczanie osobistego przykładu przeżywania i konstruktywnego wyrażania emocji • Ukazywanie postawy przebaczenia Rozwój społeczny “Od egocentryzmu i zależności do autonomicznego zaangażowania” Prawa rozwoju Cele • Poznawanie zasad i ról społecznych. • Egocentryzm. • Krótkotrwale relacje z innymi dziećmi. • Zależność od domu – wychodzenie w świat. Cel na pierwszy rok pracy grupy • Stworzenie grupy – umożliwienie każdemu dziecku znalezienia swojego miejsca w grupie. Zadania • Stworzyć grupę (zespół): - tworzyć sytuacje umożliwiające poznawanie różnorodnych zasad (przede wszystkim grupowych), - uczyć podejmowania ról w grupie. Treści •Rytuały i tradycje grupowe (początek, koniec Spotkania, imieniny, urodziny, wspólne posiłki, wspólne obchodzenie świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy, rocznic założenia grupy), nazwa grupy, symbole – emblematy grupy, zdjęcia, kronika grupy, album grupowy, komunikacja w grupie, zwracanie się do siebie i do kadry, przekaz informacji. • Zasady w grupie – co wolno, czego nie, konsekwencje łamania zasad, idea ufnej uległości i posłuszeństwa zasadom wprowadzanym przez kadrę. • Zasady w świecie – w grach sportowych, terenowych, zasady zachowania przy stole, w Kościele, w kinie, teatrze, zasady ruchu drogowego, zasady w zabawach, w obrzędowości • Role w grupie – wachty, opieka nad rzeczami grupy na obozie, inicjatywy (np.: opieka nad skrzynką na listy, wydawanie kartek pocztowych i znaczków). • Role w zabawach i grach, kapitan, dowódca, zastępca, żołnierz, hierarchia ról w obrzędowości. Cel na pierwszy rok pracy grupy • Budzenie u dzieci świadomości bycia powołanym, wezwanym do grupy. • Kształtowanie wrażliwość na potrzeby innych. • Inicjować modlitwę dziękczynienia za powołanie do grupy. • Modlitwa dziękczynna za indywidualne powołanie do grupy, za wezwanie innych osób do spotkania i bycia razem. • Tworzyć sytuacje umożliwiające poznawanie potrzeb innych ludzi. • Działania na rzecz dzieci chorych, poznawanie osób niosących pomoc cierpiącym Meto dy Prawa rozwoju Cele Zadania • Budzenie szacunku dla miejsc związanych z tradycją narodową. • Poznanie historii miejsca, w którym się mieszka. •Budzenie zaciekawienia własną rodziną oraz rodzinami innych, budowanie postawy szacunku wobec rodziny •Prowokować działania integrujące rodziców i dzieci, skłaniające rodziców do wprowadzania dzieci w historię swojej rodziny. Treści • Wspólne obchody świąt narodowych (11 XI, 3 V) oraz innych ważnych rocznic związanych z historią Warszawy (także w kolejnych etapach) • Wycieczki do miejsc związanych z ważnymi wydarzeniami historycznymi (np. szlakiem “nocy listopadowej”, szlakiem powstania warszawskiego, spotkanie - zabawa w uchwalenie Konstytucji 3 Maja) • Wspólne działania rodziców i dzieci w grupie, ważne miejsca w życiu rodziny (kościół, szpital narodzin itp.), historia poznania się rodziców, narzeczeństwa, małżeństwa, narodzin; tradycje rodzinne – stół, święta, wspólna modlitwa. Meto dy Rozwój intelektualny “Od zdziwienia do mądrości” Prawa rozwoju Cele • Zdziwienie. • Pytanie • Ciekawość • Poznawanie całym sobą • Twórczość • Rozbudzanie dociekliwości poznawczej i pragnienia przygody. • Kształtowanie postawy zdziwienia wobec otaczającej rzeczywistości. • Uzdolnienie do stawiania pytań i szukania na nie odpowiedzi. • Wskazywanie na rozróżnienie miedzy rzeczywistością a wyobraźnią. • Zachęcania do działań twórczych w oparciu o własne doświadczenie. • Odkrywanie sensu dziecięcego doświadczenia. Zadania • Utrzymanie motywacji do poznawania, ciekawości • Utrzymanie motywacji do zdawania pytań • Utrzymanie motywacji spontanicznego tworzenia Treści • Wyprawy badawcze - wycieczki fabularne, zabawa w odkrywców, naukowców, pionierów myśli; - poznawanie przestrzeni świata przyrody, cywilizacji technicznej (jak działają proste urządzenia?), kultury wysokiej (literatury, muzyki, malarstwa, teatru). • Twórczość własna • relacje o przygodach i doświadczeniach (malarskie, słowne, muzyczne eta); • uruchamianie wyobraźni, projektowanie zabaw; • twórczość własna (role teatralne, układanie piosenek, wierszy itp.). • Pytanie – szukanie przyczyn i źródeł poznawanych zjawisk (na poziomie elementarnym). • Radość poznania. Lektury: baśnie i legendy polskie, zwłaszcza dotyczące Warszawy, a także: H. Ch. Andersen, Baśnie tysiąca..., Kornel Makuszyński, hagiografia polska, Biblia dla dzieci etc. Meto dy Rozwój religijny “Od lęku do nawrócenia” Prawa rozwoju Cele • Bóg jest sędzią sprawiedliwym za dobro wynagradza za zło surowo karze. • Religijność autorytetu. Cel na pierwszy rok pracy grupy • Budowanie wrażliwości na obecność Boga w świecie. Zadania Treści • Poszukiwanie śladów obecności Boga jako miłosiernego Ojca w świecie, który nas otacza (dom, rodzina, świat, przyroda, Kościół). Dary Boże znakiem Jego obecności w świecie. • stół – nauką życia • szacunek dla pożywienia • Opis Stworzenia Świata • żywot św. Franciszka Ja w historii zbawienia. • wyprawa do chrzcielnicy z rodzicami, oglądanie zdjęć z chrztu oraz ze ślubu rodziców• poznawanie swojego patrona, patrona rodziców i dziadków Cel na pierwszy rok pracy grupy • Formowanie pozytywnego obrazu Boga jako miłosiernego Ojca. Cel na pierwszy rok pracy grupy • Wprowadzenie do świadomego i czynnego przeżywania Eucharystii oraz Sakramentu Pokuty i Pojednania. Eucharystia miejscem obecności Boga • symbolika kościoła • symbolika obrazów religijnych • gesty Mszy Św. • przygotowanie liturgii • Msza św. z katechezą mystagogiczną w grupie • Nie boję się, gdy ciemno jest... • Budowanie świadomości obecności Boga w grupie. • Doświadczenie wspólnej modlitwy z wychowawcą i grupą. Grupa miejscem obecności Boga • Wspólna modlitwa uwielbienia • Śpiewy uwielbienia • Modlitwa przed posiłkiem Meto dy Prawa rozwoju Cele Zadania Treści Meto dy Lektury: J. Wittlin, Szaleniec Boży; Pieśń Słoneczna Św. Franciszka; Kwiatki Św. Franciszka; J. Twardowski, Patyki i patyczki; Boży roczek; Midrasze i opowieści żydowskie Młodszy wiek szkolny 2 (10-12 lat, klasy IV-VI) Prawa rozwoju Rozwój fizyczny “Od aktywnej latencji do pozytywnej płciowości” Rozwój emocjonalny “Od popędów do miłości” Rozwój moralny “Od sprawiedliwości do miłosierdzia” • Sprawność fizyczna wybiórcza • Rozejście się dróg rozwoju fizycznego chłopców i dziewcząt •Zainteresowanie zmianami w ciele •Odkrycie własnego wnętrza, tego, że emocje kierują zachowaniem. •Poczucie inicjatywy i przedsiębiorczości lub zwątpienia w siebie i wycofania • Miłość szczenięca i cielęca • Moralność nadziei na nagrodę • Moralność Kalego – dobre jest to, co dla mnie dobre Zadania • Dostarczanie okazji do rozwijania sprawności motorycznej, koordynacji ruchów, równowagi, szybkości, zręczności, siły. • Dostarczanie wiedzy o zmianach fizycznych, dojrzewaniu. • Dostarczanie okazji do doświadczania sukcesu we wszelkich możliwych dziedzinach • Dostarczanie okazji do rozwijania pozytywnego autoportretu – lubienia siebie, wiary we własne siły • Korekcyjne reagowanie na negatywną wizje siebie dziecka, na jego izolację (włączanie odrzuconych) • Dostarczanie okazji do bezinteresownego realizowania dobra • Ukazywanie przykładów bezinteresowności Prawa rozwoju Rozwój społeczny “Od egocentryzmu i zależności do autonomicznego zaangażowania” • Rozumienie i stosowanie zasad oraz ról. • Łączenie się w grupki, paczki – współpraca w zespołach jednopłciowych. • Przyjaźnie z wybranymi osobami. • Konflikt płci. Cele • Kształtować umiejętność współpracy w zespołach, między paczkami, grupami płciowymi (integrować grupę) Zadania Treści • Tworzyć sytuacje: - umożliwiające współpracę w zespole i między zespołami. - umożliwiające wspólne tworzenie zasad grupy, - umożliwiające podejmowania bardziej wymagających ról w grupie. - umożliwiające samodzielne rozwiązywania konfliktów (w tym między płciami). • Gry zespołowe wymagające aktywności każdego członka zespołu, dłuższe gry obrzędowe w mniejszych zespołach, • Jak działa zespół – sportowy, muzyczny (chór), poznawanie innych grup ich obyczajów i zasad. • Konstytucja grupy, co nam się podoba w naszej grupie, a co chcielibyśmy zmienić, wspólne ustalanie zasad. • Kontynuacja wacht, inicjatyw, zasady higieny i porządku – komisje czystości. • Współdziałanie płci, taniec, nauka tańca koedukacyjnego, obyczaje rycerskie – kawalerowie i damy, ustępowanie paniom, mieszane zespoły obrzędowe i sportowe. Meto dy Prawa rozwoju Cele Zadania Treści • Budować wrażliwość na potrzeby najbliższych osób w grupie (zwłaszcza tych odrzucanych). • Tworzyć sytuacje poznawania potrzeb innych osób w grupie (przyjaciół i tych, których się nie lubi), kształtować postawę szacunku dla potrzeb innych. • Idea szacunku i konkretnej miłości bliźniego, idea przyjaźni, kim jest dobry przyjaciel, moi przyjaciele ze szkoły, poznawanie przyjaciół w biedzie, idea wierności. • Odnajdywanie mocnych stron każdego, wiara w siebie. • Grupowy rachunek sumienia, wobec kogo zawiniłem, kogo muszę przeprosić, przebaczanie osobom z grupy. • Uwrażliwić na obecność Chrystusa w grupie – Chrystus działa w codzienności grupy i buduje ją. • Poznanie historii swojej rodziny i jej związków z historią narodową. • Idea dialogu, postawa zaciekawienia, redukcja stereotypów i uprzedzeń, komunikacja międzykulturowa, poznawanie mniejszości narodowych, religijnych, folklor, tradycja lokalna, śląska, kaszubska, młodzież z innych krajów, wymiany międzynarodowe, szacunek dla odmienności. • Tworzyć sytuacje podążania • Ewangeliczna rewizja życia – czego Chrystus za Chrystusem – oczekuje ode mnie w relacji do innych w grupie, naśladowania jego postawy w modlitwa za grupę, wspólne rozważanie konkretnym życiu grupowym. trudnych sytuacji w świetle Ewangelii. • Uświadomienie powiązania własnej biografii z historią wspólnoty narodowej, do której się należy.. • Rozmowy, wywiady z rodzicami i dziadkami na temat historii rodziny. • Pisanie historii rodzinnej. • Rysowania drzewa genealogicznego • Wspomnienia z dzieciństwa rodziców Meto dy Rozwój intelektualny “Od zdziwienia do mądrości” • Poznawanie – uczenie się. • Zachwycanie się wiedzą. Rozwój religijny “Od lęku do nawrócenia” • Religijność społeczna. • Bóg handlujący, coś za coś. • Dostrzeganie wiedzy jako wartości. • Budowanie postawy pokory wobec poznawanej rzeczywistości. • Szukanie możliwości użycia zdobytej wiedzy. • Poszukiwanie i odkrywanie kategorii pozwalających opisywać rzeczywistości i własne doświadczenie. • Ćwiczenie zdolności obserwacji i opisu. • Kształtowanie świadomej postawy wiary “Ja wierzę Tobie”. • Dostarczani okazji do nabywania wiedzy, intelektualnego poznawania. • Pokazywanie atrakcyjności uczenia się (różnych form uczenia się) • Pojęcia, kategorie opisu rzeczywistości (czas, substancja, jakość, ilość, relacja, miejsce, położenie, działanie, doznawanie, posiadanie), • Wyprawy badawcze c.d. • gromadzenie danych, dokumentów, dowodów, badanie źródeł pisanych; • refleksja nad doświadczeniem; -porządkowanie zdobytej wiedzy. • Tematyka: postawy, zachowania, kultura wysoka, zjawiska społeczne. • Odkrywanie wiary jako spotkania z żywym Bogiem, umacnianie przyjaźni z Jezusem (chrzest). • wiara = wędrówka Abrahama, przyjaciela Boga (Rdz 12-25) • wiara = historia Jakuba i Ezawa (Rdz 27-35) • wiara = historia Józefa • wiara = wędrówka Mojżesza • spotkania Jezusa z... (Samarytanka, Nikodem, Bogaty młodzieniec, etc.) • Przypowieści o Królestwie (Bóg szuka człowieka) • Przypowieść o siewcy • postawa wiara jako odpowiedź na Objawienie • Pokazywanie bezinteresownego zaangażowania na rzecz wiary, świadectwa. • Doświadczenie wspólnej modlitwy z wychowawca i grupą i związku życia religijnego z życiem grupy. • bohaterowie wiary – podróże misyjne (św. Patryk, św. Cyryl i Metody, bł. Beyzym) • Twarze Ojców Pustyni • J. Szczypka, Żywoty • Kossak, Rok polski • Szczypka, Rok polski • modlitwa wstawiennicza • grupa modli się we wspólnej intencji... • rozważanie modlitwy Ojcze nasz... • kanony Taizé Starszy wiek szkolny (13-15 lat, Gimnazjum) Prawa rozwoju Rozwój fizyczny “Od aktywnej latencji do pozytywnej płciowości” Rozwój emocjonalny “Od popędów do miłości” Rozwój moralny “Od sprawiedliwości do miłosierdzia” • Sprawność fizyczna rozwinięta (spadek sprawności u dziewcząt) • Intensywne zmiany w ciele – dojrzewanie • Niepokój związany z dojrzewaniem • Zainteresowanie odmienna płcią • Lęki społeczne wstyd, nieśmiałość, lęk przed krytyką, oceną •Potrzeba aprobaty – nieautentyczność, nakładanie “masek” •Chwiejność, krańcowość, bezprzedmiotowość uczuć •Uczucia wyższe (np. estetyczne) •Miłość romantyczna • Poznawanie wartości • Kształtowanie hierarchii wartości • Wybór wartości Zadania • Dostarczanie okazji do rozumienia znaczenia seksualności • Pomoc w zrozumieniu zmian fizycznych. • Dostarczanie okazji do budowania pozytywnego wizerunku i szacunku dla odmiennej płci • Rozmowa o przeżyciach, relacjach, • Dostarczanie okazji do werbalizowania emocji • Dostarczanie okazji do wczuwania się w emocjonalne położenie innych • Rozmowa o prawdziwej tożsamości, zrzucaniu masek • Świadectwo autentyczności, dojrzałości emocjonalne j i empatii • Dostarczanie okazji do dyskutowania o wartościach • Tworzenie sytuacji, które umożliwiają pracę na rzecz wartości Rozwój społeczny “Od egocentryzmu i zależności do autonomicznego zaangażowania” Prawa rozwoju Cele Zadania Treści • Kryzys tożsamości – wyboru roli (wybór szkoły, świadomy wybór wiary, postawy wobec życia) • Potrzeba zaangażowania dla realizacji wartości • Antagonizmy, poważne konflikty między grupami, paczkami. • Kontestowanie zasad grupy lub domu. • Kształtować umiejętność wyboru indywidualnej tożsamości: - wspierać wybór zainteresowań. - kształtować umiejętność podejmowania odpowiedzialności za innych. – budzić potrzebę zaangażowania na rzecz ludzi w trudnej sytuacji • Wspomagać wybór indywidualnej tożsamości, roli w społeczności - kształtować postawę nonkonformizmu, nie ulegania naciskom mody, grupy, telewizji, - dawać okazję do współkierowania grupą - umożliwiać poznawanie potrzeb ludzi odrzuconych, potrzebujących. • Kształtować wybór tożsamości przez grupę – świadomość kim jesteśmy, czym się zajmujemy, jakie są nasze plany. • Stawiać grupie wspólne, śmiałe i ambitne cele – integrować grupę wokół tych celów (np. działań na rzecz kogoś.) – wspierać podejmowanie zobowiązań wynikających z udziału w różnych społecznościach (Klub, Kościół). • Tworzyć sytuacje wspólnego przeżywania wiary, wspólna lektura Pisma świętego, wspólna liturgia, wspólna modlitwa. • Praca dla grupy, zarabianie pieniędzy na rzecz grupy, odpowiedzialność za program wycieczki, organizowanie zajęć dla reszty grupy, wyjazdy na kwaterkę obozową, Rada Programowa Grupy. • Idea wolontariatu: organizacje pozarządowe działające dla innych: Centrum Wolontariatu, PAH, Chleb Życia, Pogotowie św., Mikołaja, Caritas, PCK, Owsiak • Młodzież z innych regionów Polski (Bieszczady, Kaszuby). • Młodzież i dzieci odrzucone, biedni, niepełnosprawni, chorzy psychicznie, żebracy, upośledzeni, uchodźcy, imigranci.. • Praca OPS, Policji, Straży harcerzy, lekarzy. • Grupy młodzieżowe, gangi, sekty, subkultury, co dobrego, co złego w nich. • Wybór tożsamości grupy -kim jesteśmy, co będziemy robić, gdzie jesteśmy, dokąd idziemy, co nas różni od innych, jakie są nasze plany • Wspólne działania z innymi grupami, dla innych grup. • Treści jak powyżej • Tworzyć wspólnotę, w której członkowie mogliby rozwijać swoje życie duchowe. • Grupy dzielenia, medytacje – lektura Pisma, cykliczna msza święta grupowa, msza święta w intencjach osób z grupy, liturgia godzin, wspólne rekolekcje. Meto dy Prawa rozwoju Cele • Rozpoznawanie tożsamości kultury polskiej. • Poznawanie swojego rodowodu kulturowego w kontekście polskiej tradycji. Zadania Treści • Zainteresowanie problemem • Wartości leżące u podstaw kultury i polskiej i patriotyzmu i dostarczenie ich historyczny rodowód (wolność /ideał wiadomości na jego temat. republiki -rzeczpospolitej/, honor /szlacheckoziemiański ideał Sarmaty/ tolerancja /jagielloński ideał Rzeczpospolitej wielu narodów, Unia Brzeska/, ofiara /romantyzm kultury polskiej/ • Postaci uosabiające ideały kultury polskiej (np.: św. Wojciech, św. Stanisław, St. Małachowski, R. Traugutt, Józef Czapski, major Pilecki etc.) Budzenie refleksji na Ukazywanie grupy jako Miłość a zakochanie, miłość w grupie KIK, temat własnej miejsca rodzenia się miłości, randki, chodzenie, ; masturbacja; stereotypy uczuciowości i jej przyjaźni, opieki, seksualności funkcjonujące w mediach i ich roli w budowaniu troskliwości krytyka, role płciowe i rodzinne przekazywane związku i rodziny przez media, rozumienie psychologicznych różnic miedzy kobietami a mężczyznami, piękno płciowości, etapy rozwoju miłości – (zakochanie, konfrontacja z prawda, rozwój, kryzys, pogłębianie więzi); akceptacja dojrzewania, troska, opiekuńczość Meto dy Rozwój intelektualny “Od zdziwienia do mądrości” Prawa rozwoju Cele Zadania Treści • Myślenie • Operowanie narzędziami myślenia (pojęcia, abstrakcje, hipotezy, wnioski, ocena) • Dyskutowanie • Krytycyzm • Rozbudzanie postawy krytycznego myślenia. • Kształtowanie kultury dialogu ukierunkowanego na odkrywanie prawdy. • Rozwijanie umiejętności przemawiania, dyskutowania, perswazji. • Dostarczanie okazji do operowania myślą i cieszenia się tym (rozwiązywania problemów, definiowanie pojęć). • Dostarczanie okazji do dyskutowania. • Narzędzia myślenia i działania (np. wg Edwarda de Bono), dyskusja, sztuka przemawiania i argumentacji, elementy retoryki, prezentowanie poglądów, kultura dialogu, interpretacja, wyciągania wniosków i opierania na nich dalszego działania, konsekwencja w myśleniu, definiowanie pojęć, wykrywanie błędów w rozumowaniu, domaganie się uzasadnień. • Tematyka (definiowanie, rozumienie i pisywanie wartości) szczęście, sens, wzniosłość, przyjemność, praca, dobrotliwość, cnota, honor, odwaga, prawdomówność, wytrwałość, wybaczenie, obłuda, współczucie, przyjaźń, wierność, szczęście, przyjemność, konformizm (inne kwestie dyskusyjne). Lektury: Gilbert Keith Chesterton, Św. Franciszek, Św. Tomasz; Huizinga, Jesień średniowiecza Meto dy Prawa rozwoju Rozwój religijny “Od lęku do nawrócenia” • Brak dowodów na istnienie Boga • Postawa deistyczna -.Bóg jest daleko, mnie to nie dotyczy. • Wątpienie w skuteczność i opiekę Boga, niespełniona modlitwa, Bóg mi nie pomógł, zapomniał o mnie. Cele • Kształtowanie umiejętności odnajdywania się w sytuacji kryzysu wiary. •Kształtowanie umiejętności określania swojej tożsamości jako chrześcijanina we współczesnym świecie Zadania Treści • Odkrywanie Ducha Świętego jako towarzysza w kryzysie wiary (bierzmowanie). • Duch Św. towarzyszy Chrystusowi • Apostołowie w wieczerniku –kryzys wiary, poczucie winy • Emaus – kryzys oczekiwań • Dzieje Apostolskie – kryzys wspólnoty • Dary Ducha Św. a cnoty • Wybór patrona bierzmowania – poznawanie żywotów świętych • Odnajdywanie Boga jako kogoś bliskiego w naszych trudnych momentach egzystencjalnych, znaczenie cierpienia (namaszczenie chorych). • historia grzechu – kryzys niezależności • historia Hioba – kryzys cierpienia • historia Saula – kryzys zachłanności, zaślepienia • historia Dawida – kryzys grzechu i miłości ojcowskiej • Pojęcia: pustynia, sprawiedliwość, niesprawiedliwość, zdrada, przyjaźń, choroba/uleczenie, pokusa/doświadczenie, poszukiwanie autorytetu, posłuszeństwo, przebaczenie, krzyż, Mesjasz, Pascha, obietnica, zbawienie, etc... • Problemy związane ze spowiedzią • modlitwa indywidualna a wspólnotowa • szkoły duchowości, formy życia wspólnotowego: (benedyktyni, franciszkanie, dominikanie, wspólnoty współczesne) • Kazanie na górze i Błogosławieństwa (Konstytucja życia chrześcijańskiego) • Odkrywanie znaczenie wspólnoty, wspólnotowej modlitwy. Meto dy Dorastanie (16-19 lat, Liceum) Prawa rozwoju Rozwój fizyczny “Od aktywnej latencji do pozytywnej płciowości” Rozwój emocjonalny “Od popędów do miłości” Rozwój moralny “Od sprawiedliwości do miłosierdzia” Zadania • Dobrowolne i świadome rozwijanie sprawności fizycznej -sport • Pragnienia seksualne • Stwarzanie sytuacji kształtujących pozytywny stosunek do swego ciała i sprawności fizycznej (np. towarzyszenie w sporcie) • Przystosowanie do zmian fizycznych i seksualnych • Stwarzanie sytuacji do rozumienia i sublimowania pragnień seksualnych •Poczucie niezależności i autonomii • Dostarczanie okazji do dyskusji o miłości i innych uczuciach w relacjach do innych •Wyczulenie na akceptację społeczną • Współprzeżywanie, obecność, oparcie. • Bardzo silne przeżywanie miłości – centralny temat •Miłość romantyczna -erotyzm •Chęć poświęcenia się w imię wartości • Adekwatne poznanie dobra i zła •Bolesne przeżywanie rozdźwięku między ideami a własnym postępowaniem. •Poczucie niezależności moralnej • Dostarczenia okazji do trwałego zaangażowania na rzecz wybranych wartości (np. bycie kadrą) • Wspomaganie dawania sobie rady z sytuacjami dylematu w wyborze wartości oraz sytuacjami zdrady obranych wartości. Programowanie Programowanie 43 44 Część III - Wychowanie i programowanie Programowanie 45 46 Część III - Wychowanie i programowanie Przykładowe programy GeTeWingowie GeTeWingowie są wędrowną kastą magów, która przemierza świat w poszukiwaniu adeptów do ich tajnej szkoły. Wiele lat temu klan magów został wypędzony z kraju Nhol, gdyż zostali posądzeni o spiskowanie przeciwko Cesarzowi Araussio. Wtedy też powstały tajemne pismo i język, którym posługują się magowie w obrębie kasty (powstały one na bazie alfabetu greckiego). Niektóre słowa w tym języku to: powitanie – składa się z dwóch słów (volu – ta’brum), dziękuję (concaco). W mrocznym świecie, gdzie panuje zło i zniszczenie, magia daje GeTeWingom wolność, światło i moc. Moc magiczna jest dla nich darem boskim. Polega ona nie na rzucaniu czarów czy uroków, lecz na cierpliwej pracy nad sobą w celu poznania mocy drzemiących w nas samych i w otaczającej nas przyrodzie. Szkole GeTeWingów przewodzi Konklawe GeTeWingów (Wielka Rada Magów - Kajutokajamar), w skład którego wchodzą Mistrzowie: 1. Życia (Przewodniczący Konklawe) – Verbena 2. Znaków – Tremere 3. Sztuk – Hezhi 4. Umysłu – Shaggai 5. Ducha – Cha’dune 6. Przemian - Sumathi Adepci muszą przebyć długą drogę i wiele się nauczyć, zanim otrzymają wezwanie do Wielkiej Wieży. Przejdą w niej próbę, która sprawdzi ich dojrzałość i umiejętności. Podczas samej nauki adepci będą musieli przejść wiele prób i egzaminów (z różnych przedmiotów), które pozwolą im awansować na wyższy stopień wtajemniczenia: 1. Przybysz 2. Adept 3. Alumn 4. Mag Każdy Przybysz rozpoczynając nauki otrzymuje Indeks. Tu wpisywane są zaliczenia prób i egzaminów. Po zaliczeniu dwóch egzaminów i Małej Próby Odwagi, Przybysz staje się Adeptem i dowiaduje się, jakie jest jego Prawdziwe Imię. Otrzymuje też Płaszcz [Maga]. Po zaliczeniu kolejnych trzech egzaminów i przejściu prób Milczenia i Cierpliwości, Adept zostaje mianowany na Alumna i dostaje Magiczną Sakwę (z Magiczną Zawartością). Ostatnim etapem doskonalenia się ucznia Szkoły GeTeWingów jest przejście Dużej Próby Odwagi oraz Próby Samotności, a także zaliczenia czterech egzaminów. Wtedy Alumn dostaje wezwanie do Przestraszliwej Wieży GeTeWingów. Tam poznaje Prawdziwe Imiona swoich Mistrzów (które do tej pory stanowiły największą tajemnicę), otrzymuje kostur Maga i od tej pory staje się pełnoprawnym GeTeWingiem. Przykładowe programy 47 PROGRAM OBOZU ZIMOWEGO “GeTeWingowie” Kluszkowce 6 - 19 lutego 2005 CELE: INTEGRACJA; BUDZENIE ŚWIADOMOŚCI BYCIA POWOŁANYM DO GRUPY, BUDOWANIE WSPÓLNOTY GRUPOWEJ; ODKRYWANIE SENSU DZIECIĘCEGO DOŚWIADCZENIA; ZACHĘCANIE DO TWÓRCZOŚCI W OPARCIU O WŁASNE DOŚWIADCZENIE; ROZBUDZENIE DOCIEKLIWOŚCI POZNAWCZEJ I PRAGNIENIA PRZYGODY; WPROWADZENIE SYSTEMU KOMUNIKACJI; ROZBUDZANIE SZACUNKU DO HISTORII, NAWET DO NASZEJ MIKRO HISTORII GRUPOWEJ; ZDOBYWANIE NOWYCH DOŚWIADCZEŃ I UMIEJĘTNOŚCI, ROZWÓJ DUCHOWY I FIZYCZNY. Plan dnia: 7:30 – pobudka wachty 8:00 – pobudka reszty 8:30 – modlitwa poranna 8:45 – śniadanie 10:15 – wyjście na narty 12:00 – Anioł Pański 13:30 – zejście z nart 14:15 – obiad 15:00 – sjesta (przygotowanie dobranocki i modlitw) 15:30 – sprawności 17:00 – coś nie coś (przygotowane przez uczestników Kucharza) 17:30 – program religijny 18:30 – wachta idzie robić kolację 19:00 – kolacja 19:30 – zajęcia wieczorne 20:00 – dobranocka 20:15 – mycie 20:45 – modlitwa wieczorna 21:30 – cisza nocna (czytamy do poduszki „Mikołajka” lub „Gdzie jest Cyryl?”) 6 lutego 2005 niedz • Wyjazd z pod KIKu (późny wieczór – ok. 21:30/22:00) • Podróż autokarem na miejsce. 7 lutego 2005 pon • Rano (bardzo) przyjazd. • Rozdzielenie pokojów. • Rozpakowujemy się. • Odsypiamy podróż. • Obiad. • Wspólne sformułowanie zasad obozowych (burza mózgów), podział na wachty itp. + quiz z zasad. • Zabawy integracyjne: o „Mafia”, „Słoń”, „Zajączki”, „Cukierek”, „Zabójca”. o Zaczynamy grę w „Granat” i „Sługo mój wierny...” • Bardzo uroczysta inauguracja obozu. 48 Część III - Wychowanie i programowanie 8 lutego 2005 wt (Ostatki) • Pierwsze narty (podział na grupy narciarskie, chrzest kasków). • Nauka tańców szkockich (b. proste, a dają poczucie satysfakcji – wiemy z doświadczenia...:). * Tosia i Kasia • Program religijny „Stworzenie Świata” – Dzień Pierwszy. * Tosia i Julka Cele: Zapoznanie z biblijną historią stworzenia świata. Uświadomienie dzieciom symboliki światła (i ciemności). o Formujemy wielką kulę z papiere-mache. o Wyłączamy na pewien czas światło w pokoju... zapalamy świeczkę... skupiamy się wokół niej. o Czytamy fragment z Biblii o pierwszym dniu stworzenia. Uświadamiamy sobie, że światło jest darem od Boga, że jest dobre. o Wprowadzamy symbol świeczki jako Światła Chrystusowego. Od tej pory Każdą modlitwę zaczynać będziemy od zapalenia świeczki. • Bieg – rozpoczęcie obrzędowości: o Bieg po świeczkach (krótki dystans) do miejsca gdzie zbiera się przy ogniu Konklawe. o Uroczyste przyjęcie do Szkoły GeTeWingów - wręczenie Indeksów wraz z prastarym Prawem GeTeWingów. • Impreza ostatkowa (poczta francuska itp.). Zaczynamy pochodem Przebierańców. 9 lutego 2005 sr • Narty. • Program rel.: Dzień Drugi i Trzeci. Cele: Uświadomienie dzieciom jak ważna jest dla nas woda i wszelka roślinność, i że należy ją szanować. o Czytamy odpowiednie fragmenty. o Wieszamy obszerny, niebieski karton na ścianie, na naszej kuli rysujemy i kolorujemy kontynenty i morza. Każda osoba wycina z kartonu jedną roślinkę i przymocowuje ją na wykałaczce. Wbijamy wykałaczki w Kule i zwieszamy ją z sufitu na żyłce, na tle niebieskiego kartonu. o Niebo (?) – chcemy jeszcze na ten temat porozmawiać z księdzem Sławkiem. o Burza mózgów – skojarzenia związane z lądem, wodą i roślinnością. Rozmowa na temat tego co wyszło z burzy mózgów (woda, ląd, rośliny = życie). • Gramy w Mafie i w „Starego kawalera”, „Sługo mój wierny” - ciąg dalszy. Ew. kominek. • Wieczorna Msza św. ostatkowa. • Kominek + uroczyste wręczenie Piewnikow (powtarzamy już znane piosenki i uczymy się jednej nowej, wpisujemy ją do Piewnika). • Codziennie wieczorem czytamy dzieciom na dobranoc „Przygody Mikołajka” (na koniec obozu bieg „Śladami Mikołajka”). 10 lutego 2005 ”Święto Powstania Szkoły” – 2628 rocznica czw • W tym dniu nosimy na szyjach medaliony. • Apel poranny z okazji Święta (hymn). • Narty. • Sprawności I – każda osoba z kadry przygotowuje jedna sprawność, która trwa 3 dni. Pierwszego dnia sprawności (Sprawności I) dzieci wybierają sobie sprawność, którą chcą zrobić. Po zaliczeniu sprawności Mistrz wpisuje ją do Indeksu Adepta i przypieczętowuje pieczęcią GeTeWingów (Kucharz – Julka; Świetlik – Tosia; reszta w przygotowaniu). Przykładowe programy 49 Cele: rozwój sprawności intelektualnej, manualnej; nauka przydatnych umiejętności. • Program rel.: Dzień Czwarty. Cele: Uświadomienie dzieciom wagi czasu, tego, że jest niezwykle cenny, że spoczywa na nas ogromna odpowiedzialność wykorzystania go w odpowiedni sposób. o Czytamy fragment dotyczący Czwartego dnia stworzenia. o Wycinamy słońce, księżyc i gwiazdy z papieru i przyklejamy je do Nieba. o Uświadamiamy sobie, że bez słońca, księżyca i gwiazd nie byłoby dnia i nocy. Wszystko ma swoje miejsce w przyrodzie, ma swój czas. Potrzebny jest czas na pracę, odpoczynek i modlitwę. (fragment z Pisma(?)) Znajdujemy analogie w naszym życiu (np. obóz – to czas odpoczynku i modlitwy). • Zabawa obrzędowa w ramach świętowania rocznicy powstania Szkoły: Cele: Rozbudzenie chęci kształcenia się, zdobywania różnego rodzaju sprawności. 1. Ognisko. Konklawe zbiera się na Uroczystości Mocy, na której członkowie Rady Magów pokazują czego się nauczyli podczas swoich corocznych wypraw do dalekich krain. Potem cała uroczystość przenosi się do domu, gdzie Mistrzowie opowiadają historie powstania Szkoły GeTeWingów. 11 lutego 2005 pt • Narty. • Sprawności II. • Program rel.: Dzień Piąty. Cele: Uwrażliwienie dzieci na los ryb i ptaków. o Czytamy fragment dotyczący piątego dnia stworzenia. o Rysujemy ptaki (każda osoba inny gatunek), wycinamy i przyklejamy do ”nieba” albo wieszamy na żyłce. Łowimy małe plastykowe rybki i przyklejamy je do oceanów i mórz na naszej kuli ziemskiej. o Wiersze ks. Jana Twardowskiego o ptaszkach. Wydobywamy sens. • Rysujemy własnoręcznie kartki pocztowe dla rodziców, piszemy je. (Następnego dnia rano wysyłamy.) • Kominek. 12 lutego 2005 sob(przyjazd naszego Ojca Tomasza) • Narty. • Sprawności III. • Zabawa - przygotowania do rozpoczęcia edukacji w Szkole Magów. * Julka o Dzieci muszą załatwić sobie ubezpieczenie, zaświadczenie od lekarza, psychiatry, zrobić sobie zdjęcie do indeksu. Muszą też kupić przybory szkolne. o Następnie muszą dostarczyć wszystkie te dokumenty i inne rzeczy do szkolnego Egzaminatora. Dopiero po wykonaniu tych czynności dopuszczone są do wstępnego egzaminu. Egzamin wstępny: Każde dziecko dostaje Kartę Odpowiedzi. o Część I – sprawdza umiejętność uważnego słuchania. Egzaminator czyta fragment tekstu a egzaminowani muszą policzyć ile razy pojawiło się w nim dane słowo. Liczbę wpisują w odpowiednia rubrykę na Karcie Odpowiedzi. o Część II – sprawdza pamięć wzrokową. Egzaminator pokazuje planszę, na której narysowane są różne przedmioty. Dzieci przyglądają się przez 2 minuty. Potem pokazana jest im druga plansza, na której brakuje jednego przedmiotu. Dzieci w odpowiednim miejscu na Karcie Odpowiedzi piszą który to przedmiot. 50 Część III - Wychowanie i programowanie o Część III – sprawdza wyobraźnię. Dzieci słuchają fragmentu tekstu – opisu postaci. Na tej podstawie muszą ja narysować na kartce papieru, którą dołączają do Karty Odpowiedzi. o Część IV – test predyspozycji magicznych. Dzieci wybierają najbardziej odpowiadające im odpowiedzi, spośród podanych, na pytania różnego typu. o Wyniki egzaminu zostaną ogłoszone po kolacji (wszystkie dzieci zaliczą egzamin – w razie potrzeby będą musiały zdać „poprawki”). • Program rel. (w ramach zajęć wieczornych): Dzień Szósty. Cele: Uwrażliwienie dzieci na los zwierząt. Uświadomienie im odpowiedzialności jaka spoczywa na człowieku istniejącym na obraz i podobieństwo Boga. o Czytamy odpowiedni fragment. o Rysujemy ulubione zwierzątka, wycinamy i przyczepiamy je do kuli. o Uczymy się piosenki o Noem. o Lepimy figurki z modeliny – każdy lepi kogoś z kadry. (Kadra pomaga). o Rozmowa: Dlaczego mówi się, że jesteśmy stworzeni na obraz i podobieństwo Boga? Co to oznacza? (Człowiek to nie tylko ciało, ale także dusza i rozum. Ma panować nad całym światem, ale jest także za ten świat odpowiedzialny). 13 lutego 2005 niedziela • Msza św. Odprawiona przez Ojca u nas w domu. • Bieg patrolowy – Śladami Bajek (przeróżnych). • Program rel.: Dzień Siódmy. Cele: Uświadomienie sobie wagi niedzieli jako święta, jako dnia szczególnego, wybranego przez Boga. o Czytamy odpowiedni fragment. o Powtórzenie czytania z Ewangelii tej niedzieli. o Rozmowa: Niedziela jest dniem świętym. „Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.” o Podsumowanie: Śpiewamy piosenkę Jacka Kaczmarskiego „Stworzenie świata”. Podziwiamy nasze dzieło – kule ziemską GeTeWingów – nic już do niej nie dodajemy (odpoczywamy). • Ojciec (?) • Kominek. 14 lutego 2005 pon (Walentynki) 1. Narty. 2. „Odyseja 2005” – zabawa oparta na podróży Odyssa.* Kuba i Janek – zabawa zasadza się na rywalizacji pomiędzy poszczególnymi drużynami. Podczas czterech dni zabawy każda drużyna zbiera punkty. (Im lepiej wykona się zadanie tym więcej punktów się dostaje.) Wygrywa oczywiście ta drużyna, która uzbiera najwięcej punktów. Po zakończeniu każdego etapu rywalizacji czytamy dzieciom odpowiedni fragment z Odysei. Cele: oswajanie się z mitami, rozwijanie przeróżnych (fizycznych i intelektualnych) umiejętności. Część pierwsza – „U Menelaosa”. • Podróż w czasie i przestrzeni do starożytnej Grecji – cz. I – „Ateny i Sparta”. • Walentynki - KSW (Kadrowy Show Walentynkowy) przypominamy trochę życiorys św. Walentego + Pląsy („Alele gogo”, „Wróbelek”, „Papużka” – te zabawy, które nie zostały do tej pory wykorzystane). Przykładowe programy 51 15 lutego 2005 wt - Narty. - Sprawności I. - „Odyseja 2005” – część druga – „U Feaków”. - Program intelektualny, część pierwsza (w przygotowaniu) – scenka przygotowana przez kadrę, prowokująca paradyskusję.* KasieK i Tosia - Kominek. 16 lutego 2005 śr - Narty. - Sprawności II. - „Odyseja 2005” – część trzecia – „U Cyklopa”. - Podróż w czasie i przestrzeni – cz. II – „Kreta i Teby” - Program intelektualny, cz. druga. 17 lutego 2005 czw. - Ostatnie narty (Olimpiada narciarska). - Sprawności III. - „Odyseja 2005 – część czwarta – „Odys i Penelopa”. o szczęśliwe zakończenie podliczenie poszczególnych drużyn. Wyniki. Nagrody. (Każdemu coś się dostanie:) - Program rel.: Przygotowanie Drogi Krzyżowej – dzieci podzielone na pary, każda para dostaje jedną stację. Każda osoba z kadry bierze pod swoje skrzydła po ok. dwie/trzy pary i próbuje im uświadomić (za pomocą różnych technik – rysowanie, „drzewko skojarzeń”, „cebulka” lub inne) znaczenie tych stacji. Każda osoba z kadry ma także do dyspozycji tomik wierszy ks. J. Twardowskiego (efekt ma być taki, że na każdej stacji zostaną powiedziane przez dzieci dwa zdania od siebie i powiedziane z pamięci dwie (lub więcej) linijki z któregoś z wierszy ks. Twardowskiego. - Kominek – uczymy się nowych piosenek, które będą nam towarzyszyły podczas Drogi Krzyżowej w piątek. - Sabat - Magów Wielka Uczta + PSM (Pokaz Sztuk Magicznych). 18 lutego 2005 pt - Bieg terenowy po karteczkach, „Śladami Mikołajka”.* Tosia - Podsumowanie obozu – dwa słowa od każdego z kadry + zabawa w słówka (siedzimy w kręgu i każdy musi powiedzieć jedno słowo, które kojarzy mu się najsilniej z tym obozem) + ankieta (pytania czytane na głos przez kogoś z kadry; odpowiedzi najczęściej tak/nie lub a/b/c). - Pakowanie i sprzątanie. - Kominek wprowadzający w nastrój Drogi Krzyżowej. - Droga Krzyżowa – Udajemy się w drogę na pobliską górkę (nie za wielką). Po drodze na drzewach rozmieszczone są tabliczki z numerami stacji. Każdy (no, prawie każdy) niesie świeczkę. Dwie osoby (to zmienia się po każdej stacji) niosą symboliczny krzyż zbity z desek. W czasie przejść od jednej stacji do drugiej śpiewamy piosenki, których nauczyliśmy się poprzedniego dnia lub wcześniej. XV stację przygotowuje kadra. Na koniec krzyż wbijamy w śnieg na szczycie góry i gasimy świeczki. Wracamy w ciszy do domu. - Pakujemy resztę rzeczy - ostatnie porządki. - Specjalna modlitwa dziękczynna za obóz. - Jedziemy do domu... (późnym wieczorem). 52 - 19 lutego 2005 sob - Przyjazd pod KIK (b. rano). Część III - Wychowanie i programowanie Przykładowe programy 53 54 Część III - Wychowanie i programowanie Relacje wewnątrz grupy 55 Relacje wewnątrz grupy • KADRA - KADRA Ważne jest, żeby na obozie był jasny podział obowiązków i żeby dla dzieci były jasne funkcje poszczególnych osób w kadrze. - kierownik obozu - szef - odpowiedzialny za całość (personalnie i prawnie) obozu i za bezpieczeństwo uczestników. Nie do niego należy wykonywanie różnych prac, lecz ich koordynacja. Czuwa nad stosunkami wewnątrz kadry, stara się łagodzić konflikty, dopilnować, aby cała kadra pracowała uczciwie i spełniała swoją rolę prawidłowo. Jest najwyższą instancją dla dzieci. Musi mieć bezwzględny autorytet i szacunek. Kierownik reprezentuje obóz na zewnątrz, prowadzi podsumowania dnia i odprawy wieczorne. - oboźny - odpowiedzialny za realizację programu, w praktyce codziennie dostaje od szefa programowego program na następny dzień i go konsekwentnie wykonuje. Z racji swych funkcji wchodzi w konflikty z niektórymi uczestnikami - musi być na to psychicznie przygotowany. Nie tylko realizuje program, ale go także ubarwia. Na tę funkcję należy wybrać osobę obdarzoną siłą przekonywania i odpornością psychiczną. Do zadań kierownika obozu należy wprowadzenie pierwszego dnia oboźnego w jego obowiązki. - programowy - odpowiedzialny za przygotowanie i wdrożenie programu obozu. W praktyce wspólnie z oboźnym realizuje program pełniąc jednak funkcję raczej nadzorczą a nie poganiacza. - kwatermistrz - jeden z wychowawców, który dba o zaopatrzenie i prowadzi rachunki - szef kuchni - odpowiedzialny za program kulinarny i spiżarnię - samarytanka - osoba odpowiedzialna za apteczkę - duch sportu - realizuje program sportowy i turystyczny Kadra zwykle staje się oddzielną społecznością, wtopioną w grupę, ale jednocześnie żyjącą własnym życiem. 80 % sukcesu to zgrany zespół kadry. Co to znaczy zgrany ? - solidarność i lojalność W kadrze nie może być rozgrywek i niezdrowej rywalizacji. Każda intryga odbija się fatalnie na życiu grupy, zwłaszcza jeśli istnieje tendencja wciągania dzieci do rozgrywek. Kadra musi nawzajem budować sobie autorytet. - szacunek wzajemny Nie można lekceważyć żadnego z członków kadry, każdy z nich musi mieć równe prawa, możliwość wyrażania swych poglądów i dyskusji nad nimi. - dojrzałe posłuszeństwo W kierowaniu grupą obowiązuje jedna myśl, jedna idea, jedność kadry. Nawet jeżeli uważam, że kierownik nie ma racji nie wolno mi z nim na forum grupy (przy dzieciach) polemizować. Odróżnić od służbowego zaślepienia. - rozsądek i roztropność Właściwa gospodarka swoimi i cudzymi siłami. Szacunek dla siebie i roztropna samopomoc. 56 Część III - Wychowanie i programowanie - odpowiedzialność Kadra jest takim samym członkiem społeczności grupy, jak cała reszta, ale pełni funkcję wzoru osobowego w sposób świadomy. - pokora Trzeba umieć przyznać rację. Wybrać inne od mojego rozwiązania, uznać swój błąd. Umieć innym zwracać uwagę na błędy. Ogólnie: zapomnieć o sobie. - fachowość Podział funkcji (zadań). Wykorzystanie talentów. Różne problemy - sektor życia prywatnego Kadra nie zajmuje się sobą ! Odpoczywamy z dziećmi. Mądry kierownik goni kadrę, zaś mądrego wychowawcy nie trzeba gonić - robi sam co trzeba. - problem par w kadrze Nie powinny dawać znaku życia, chyba że są na poziomie zaręczyn i wyżej. - problem stałości Nie jest dobrze, gdy ktoś z kadry wyjeżdża, czy dojeżdża na obóz. Kierownik powinien zapewnić możliwość luźnych godzin lub dnia dla szczególnie zmęczonych osób w kadrze. Zasady dzielenia Zasady dzielenia 57 58 Część III - Wychowanie i programowanie Metody aktywizujące w katechezie Zbigniew Barciński METODY DYSKUSYJNE Celem metod dyskusyjnych [ 1 ]jest poszukiwanie odpowiedzi na wyraźnie postawione pytanie. To poszukiwanie ma doprowadzić uczestników do odkrycia prawdy, do ustalenia faktycznego stanu rzeczy. Aby było to możliwe, konieczne jest sprowokowanie samodzielnego przemyślenia zagadnień przez uczestników. W metodach dyskusyjnych narzędziem pobudzenia do myślenia jest wymiana poglądów, zadawanie pytań, argumentowanie, zbijanie cudzych argumentów. Warunkiem sprowokowania do myślenia jest zaktywizowanie wszystkich, umożliwienie każdemu wypowiedzi - nawet jeśli w grupie jest 30-40 osób. Taką możliwość dają pewne techniki porządkujące tok dyskusji i nadające jej strukturę. To uporządkowanie polega na wyodrębnieniu wyraźnych kolejnych etapów dyskusji oraz na wykorzystaniu małej grupy oraz forum ogólnego. Do metod dyskusyjnych można włączyć elementy plastyczne i wizualne. Każda metoda posiada pewien istotny element, niezmienny oraz elementy, które można modyfikować tworząc w ten sposób dodatkowe warianty. Poniżej zostaną opisane trzy metody dyskusyjne: "słoneczko", "puste krzesło" i "2x4x8". 1. "SŁONECZKO" Istotnym elementem tej metody jest zestawienie poglądów w formie promieni ułożonych z kartek hasłowo, prezentujących tę samą odpowiedź. Metodę można wykorzystać do problemów, na które odpowiedzi można przedstawić w formie hasłowego zestawienia. Potrzebne materiały to kartki (ok. 8 cm x 8 cm), flamastry. Liczba uczestników jest dowolna, a czas trwania ok. 10 - 15 minut. Przebieg metody jest następujący: Organizacja pracy. Dzielimy uczestników na grupy 3-osobowe, stawiamy zadanie np. jakie są najważniejsze cechy Pana Boga?, instruujemy, że wynik dyskusji w formie haseł wypisują na małych kartkach, każdej grupie dajemy odpowiednią ilość kartek np. 3 oraz pisaki; Praca w małych grupach. Uczestnicy dyskutują poszukując odpowiedzi, a wynik dyskusji w formie haseł wypisują na małych kartkach; Praca na forum ogólnym. Przedstawiciele grup układają na podłodze słoneczko w ten sposób, że kartki z tymi samymi hasłami tworzą promienie. Kolejne osoby albo dokładają kartki do powstałych promieni albo tworzą nowe. Promienie są ułożone wokół okręgu. Po ułożeniu słoneczka zapraszamy uczestników do spaceru i zapoznania się z promieniami. (Wcześniej należy wygospodarować w klasie jakąś wolną przestrzeń, gdzie będzie można rozłożyć "słoneczko"). Możliwe warianty: • inna wielkość grup - np. po dwie osoby, lub każdy indywidualnie itp. • różna liczba kartek przypadająca na grupę (zależy to od ilości spodziewanych hasłowych odpowiedzi). • dyskusja w grupie może być poprzedzona podróżą w wyobraźni np. jeśli pytanie brzmiałoby - jakie są cechy dobrego animatora Ruchu Światło-Życie? to można by poprosić uczestników o zamknięcie oczu i "zobaczenie" w wyobraźni własnych animatorów (nie dłużej niż 2-3 minuty). Metody aktywizujące w katechezie • 59 spacer wokół słoneczka może być wykorzystany na dyskusję - grupową lub np. w parach o "zawartości" najdłuższych promyków. 2. "PUSTE KRZESŁO" Istotnym elementem tej metody jest dyskusja przedstawicieli grup reprezentujących różne rozwiązania postawionego problemu - z możliwością włączenia się innych osób dzięki pustemu krzesłu. Metoda wymaga takich tematów, w których istnieje duże prawdopodobieństwo zróżnicowania poglądów wśród członków grupy. Tematy przykładowe: Materiały: kartki z różnymi propozycjami odpowiedzi na problem postawiony w dyskusji (poglądy można powiązać z imionami, co może ułatwić odwoływanie się do określonego poglądu, np. "zgadzam się z Janem, ponieważ...", najlepiej napisać je dużymi literami tak, aby każdy mógł przeczytać z pewnej odległości), krzesła, kartki A4, flamastry. Liczba jest dowolna, a czas trwania ok. 40 minut. Przebieg metody jest następujący: Organizacja pracy. Po postawieniu problemu (można pytanie napisać na kartce i wyłożyć na środku sali) prowadzący proponuje minimum 3 różne odpowiedzi. Są one napisane na kartkach A4. Najpierw je czyta, a potem rozkłada w różnych miejscach sali. Do tego dodaje pustą kartkę dla osób, które mają inne propozycje. Zaprasza uczestników do spaceru i wyboru kartki z wypowiedzią, która jest w największym stopniu zgodna z osobistym poglądem danej osoby. Uczestnicy siadają wokół wybranych kartek i w ten sposób powstaje kilka mniejszych grup. Jeśli grupy są zbyt duże (pow. 10 osób) należy je podzielić na jeszcze mniejsze tak, aby każdy mógł zabrać głos w ciągu 10 minut. Osoby, które wybrały pustą kartkę muszą sprecyzować swój pogląd. Praca w małych grupach. W utworzonych grupach uczestnicy zbierają argumenty. Organizacja pracy na forum ogólnym. Po ok. 10 minutach prowadzący informuje o konieczności wyboru przez grupy swoich przedstawicieli. Przedstawiciele wychodzą z krzesłami na środek, siadają w kręgu, a grupy za nimi. Prowadzący dostawia do kręgu jeszcze jedno "puste krzesło" i informuje, że teraz głos mają tylko osoby w kręgu - przedstawiciele grup oraz osoby, które usiądą na pustym krześle. Siedząc na pustym krześle (max. 2 minuty) można wesprzeć swojego przedstawiciela. Praca na forum ogólnym. Na początek przedstawiciele grup krótko (2 min.) prezentują istotę swojego poglądu oraz główne argumenty. Następnie rozpoczyna się dyskusja w kręgu. Z grup siedzących z tyłu za swoim przedstawicielem i obserwujących uważnie dyskusję, może jednak w każdej chwili wyjść jedna osoba, usiąść na "pustym krześle" i przedstawić własny pogląd, wesprzeć argumentami reprezentanta grupy lub wskazać na nieścisłości innych dyskutantów. Po zabraniu głosu wraca do grupy - nie wolno jej brać udziału w dyskusji. Może tylko obserwować, jak pod wpływem jej argumentów dyskusja dalej się rozwija. Na "pustym krześle" mogą pojawiać się kolejne osoby, a rolą prowadzącego jest pilnowanie, by mogły one zabrać głos oraz aby poszczególni dyskutanci mieli możliwość przedstawiania kolejnych argumentów. Dyskusja kończy się w określonym czasie, chociaż temat nie będzie wyczerpany. Gdy poglądy grup są już jasno zarysowane i przedstawione zostały wszystkie argumenty grup, prowadzący przerywa dyskusję. Daje przedstawicielom możliwość "ostatniego słowa". Następnie pyta, czy osoby siedzące wokół zmieniły zdanie - jeśli tak, mogą się wraz z 60 Część III - Wychowanie i programowanie krzesłem przesiąść do innej grupy. Na koniec prowadzący może podsumować przebieg dyskusji i wyrazić własny pogląd. "2 x 4 x 8" Istotnym elementem tej metody jest tworzenie coraz większych grup w celu znalezienia odpowiedzi na postawiony problem. Potrzebne materiały to arkusze szarego papieru, farby plakatowe, pisaki, pędzle, taśma klejąca (musi ich być odpowiednia ilość). Najlepiej jeśli liczba uczestników podzielna jest przez 8, a więc 24, 32, 40, a czas trwania ok. 45 minut. Przebieg metody jest następujący: Organizacja pracy. Uczestnicy tworzą pary. Osoby mogą dobrać się w pary lub też być podzielone według jakiegoś kryterium (np. podchodzą do siebie osoby, które się nie znały, siedzące naprzeciw). Prowadzący podaje problem dyskusji. (może to być jeden problem dla wszystkich lub też problem można rozłożyć na kilka pomocniczych i wtedy takim cząstkowym problemem zajmują się po 4 pary). Podanie problemu w sytuacji kilku problemów cząstkowych może być tylko do wiadomości grup. Prowadzący podaje czas rozmowy - zwykle powinno to być kilka minut (5 do 10) z zaznaczeniem, że obie osoby powinny wypowiedzieć się na dany temat. Praca w małych grupach. Pierwszy etap to rozmowa w dwójkach. Drugi etap następuje po 2-3 minutach. "Dwójki" łączą się w "czwórki" (należy pilnować, by zespoły się nie pomieszały, prowadzący powinien koordynować łączenie się zespołów) i wymieniają dotychczasowymi wnioskami. To wymiana zdań w czwórce - dwie dwójki przysiadają się do siebie i znów kilka minut rozmawiają, zaczynając od przedstawienia pierwszych skojarzeń, wniosków, jakie nasunęły się w rozmowie w parach. Po kilku minutach następuje trzeci etap dyskusji: czwórki łączą się w "ósemki" i znowu wymieniają poglądy między sobą. W ten sposób przy 40 osobach powstaje pięć grup ośmioosobowych. Zadaniem "ósemki" jest podsumowanie dyskusji. Jej wyniki może grupa przedstawić w postaci wypunktowanych wniosków. Wnioski wypisuje się grubym pisakiem na dużym arkuszu szarego papieru tak, aby można je było swobodnie przeczytać z dużej odległości. Innym sposobem przedstawienia wyników dyskusji polega na stworzeniu przez grupy plakatu. W tworzeniu plakatu uczestnicy powinni oprzeć się głównie na informacjach, które padły podczas dyskusji. Grupa poszukuje przemawiających symboli, które ilustrują jej stanowisko. Plakat może być malowany kredkami lub farbami. Potrzebne są arkusze szarego papieru, kredki lub farby, pędzle i kubeczki na wodę. Zasadą jest przydzielenie każdemu pędzla i zapewnienie dostępu do farb. Jeszcze inna możliwość to stworzenie plakatu w formie rebusu. Organizacja pracy na forum ogólnym. Prowadzący prosi o wywieszenie plakatów, i zaprasza do podejścia do pierwszego plakatu. Praca na forum ogólnym. Gdy wszystkie plakaty są gotowe, wieszamy je w widocznym miejscu. Podchodząc kolejno do każdego z nich uczestnicy starają się odgadnąć jakie treści chcieli przekazać autorzy plakatu. Wywieszone plakaty są najpierw interpretowane przez osoby z innych grup, a potem autorzy plakatu mówią o swoich intencjach. Nagradzamy grupę brawami i przechodzimy do następnego plakatu. Metoda "2x4x8" jest możliwa do wykorzystania nawet w bardzo dużej grupie, o ile istnieją możliwości swobodnego przemieszczania się w sali, przesuwania stolików, a najlepiej samych krzeseł. Metody aktywizujące w katechezie 61 Przykładowym problem w dyskusji "2x4x8" może być co jest istotą sakramentu pojednania? Przy 40 osobach czterem kolejnym "dwójkom" podajemy jeden z pięciu warunków dobrej spowiedzi np. żal za grzechy. Warunki można napisać na kartce i w tej formie dać zespołom lub przekazać informację szeptem. Gdy wszyscy znają "swój" warunek rozpoczynana się dyskusja. Gdy powstaną już "ósemki", ich zadaniem jest stworzenie plakatów na temat "swojego" warunku. W ten sposób powstanie 5 plakatów, które następnie będą interpretowane. Zbigniew Barciński 1 Techniczny opis wielu metod dyskusyjnych zawarty jest w książce: U. Baera, Gry dyskusyjne, Lublin 1997. Metody te można zaadaptować do problematyki katechetycznej. Książkę tę można zamówić w biurze PSPZ KLANZA, ul. Jezuicka 4/9, 20-113 Lublin, tel. 0-81/53-465-83. 62 Część III - Wychowanie i programowanie Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań grup parafialnych Ks. Piotr Duksa Młodzież, którą spotykamy na katechizacji stanowi czasami "niezły orzech do zgryzienia". Często czujemy się bezradni wobec jej obojętności, znudzenia, niezrozumienia i "rozbrykania". Wielu z nas widzi niewystarczalność sugestii zawartych w podręcznikach do katechezy. Aby katechizacja spełniła swój cel, musi być oparta na osobistym zaangażowaniu ucznia. Bóg kieruje swoje orędzie do człowieka, który może je przyjąć lub odrzucić. Katechizowany powinien mieć świadomość zarówno dobrowolności jak i ważności dokonywanych wyborów życiowych. Katecheta z jednej strony ma do spełnienia misję ewangelizacji, formacji, nauczania, a z drugiej musi liczyć się z mentalnością i nastawieniem katechizowanych. Jednym ze sposobów połączenia tych dwóch płaszczyzn jest praca metodami dyskusyjnymi, które pomagają młodzieży w osobistym przeżyciu omawianych prawd, nie pozwalają zostać obojętnym wobec Bożych propozycji. Dydaktycy zwracają uwagę na zagrożenia biernej postawy w procesie nauczania. Wiadomości zdobyte w sposób bierny nie stają się wewnętrzną własnością uczniów, nie wpływają na ich rozwój oraz nie są wykorzystywane w sytuacjach problemowych. Metody dyskusyjne stwarzają sytuację emocjonalnego zaangażowania się w poznawane prawdy. Rozwijają współdziałanie uczniów, a przede wszystkim czynne zaangażowanie w katechezę. Decydując się na pracę metodami dyskusyjnymi, decydujemy się tym samym na ryzyko decydujemy się na pełne i wiarygodne publiczne otwarcie się na drugiego człowieka. 1. Dyskusja zespołowa Jest to metoda przeznaczona dla klas starszych. Jej celem jest rozszerzanie i pogłębianie wiadomości na jakiś temat. Przedmiotem dyskusji mogą być tylko te treści, te zagadnienia i problemy, w stosunku do których zakładamy zróżnicowanie poglądów. Walory dyskusji: • • • • • Bardzo angażuje wszystkich uczestników, nawet tych biernych, którzy się tylko przysłuchują. Ćwiczy poprawne myślenie i umiejętność ścisłego formułowania własnych wypowiedzi. Uczy prawidłowego odnoszenia się do osób zajmujących odmienne stanowisko. Kształtuje umiejętność oceny i analizy podanych argumentów. Służy także kształtowaniu postaw moralnych. Przebieg dyskusji: • • Podanie tematu dyskusji. Zagajenie, wprowadzenie w celu umożliwienia uczniom zrozumienia jej tematu (np. przypomnienie pewnych wiadomości, odczytanie fragmentu Pisma świętego, przykład egzystencjalny, materiał filmowy). Jest to istotny element dyskusji. Od sposobu jego przeprowadzenia zależy w dużym stopniu efektywność następnych etapów. Zagajenie, to przysłowiowe wbicie kija w mrowisko, to wyzwolenie aktywności uczniów, to Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań grup parafialnych • • • • 63 pobudzenie ich do zabierania głosu. Czas zagajenia jest stosunkowo krótki, nie może przekraczać 5 minut. Ale zwarta i skondensowana forma z dużym ładunkiem treściowo - emocjonalnym, ma stanowić "punkt zapalny". Dyskusja właściwa. Podsumowanie (katecheta mając w pamięci wszystkie zarysowane stanowiska, powinien zaprezentować taką moc argumentacji, posługując się zarówno błędnymi hipotezami, wykazując ich nielogiczność lub sprzeczność z nauką, jak i argumentację pozytywną wzbogaconą dodatkowymi elementami nie poruszanymi dotąd w dyskusji). Wyciągnięcie wniosków (jest to część finalna spotkania). Winny temu towarzyszyć osobiste refleksje, a nawet jasno określone wnioski na przyszłe życie. Naturalnym przedłużeniem ożywionej dyskusji może stać się praca domowa uczniów. Praca domowa, która może stać się próbą do przeprowadzenia dialogu z samym sobą, próbą nakreślenia swoich wcześniejszych postaw i zapatrywań z tym, co mnie dodatkowo wzbogaciło, co spowodowało zmianę moich dotychczasowych zapatrywań. Udzielenie pochwały tym uczniom, którzy aktywnie uczestniczyli w zajęciach. Zadania prowadzącego dyskusję: • • • • • • • • Prośba o komentarz, ustosunkowanie się, udzielenie głosu uczestnikom. Parafrazowanie wypowiedzi uczestników, by można było przekonać się, czy wypowiedź została jednoznacznie zrozumiana (uwaga na ... echo pedagogiczne!). Nadanie dyskusji kierunku przez krótkie podsumowania i kolejne pytania. Dokonanie na koniec podsumowania. Zapewnienie wszystkim dyskutującym równych praw (każdy musi mieć pewność, iż wyrażony przez niego pogląd nie będzie zironizowany, wyśmiany czy wykpiony zarówno przez kolegów jak i prowadzącego dyskusję, np. co ty możesz wiedzieć o wychowaniu, skoro nawet nie masz dzieci... lub co za głupi wniosek...) Przeciwdziałanie stosowaniu argumentów nie fair, np. fałszowanie danych lub źródeł danych, wypowiadanie opinii w postaci faktów (np. jak podają socjologowie młodzież jest coraz gorsza - gdzie podają? jacy socjologowie? skąd mają takie dane? z kim porównują: człowiekiem z paleolitu, żakami krakowskimi...). Przeciwdziałanie odbieganiu od tematu. Zachęcanie nieśmiałych uczniów do zabierania głosu. 2. Dyskusja wielokrotna Występują w niej następujące fazy: • • • • • Wysunięcie podstawowych problemów, które mają być rozwiązane. Podział na małe grupy i dyskusja nad poszczególnymi zagadnieniami pod kierunkiem przewodniczącego grupy. Przedstawienie wyników dyskusji, prezentacja stanowiska grupy. Do przedstawionego stanowiska mogą ustosunkować się członkowie pozostałych grup zgłaszając swoje poglądy, własne punkty widzenia. Podsumowanie całości. 3. Panel Jest to dyskusja kilku uczniów wcześniej wybranych i odpowiednio przygotowanych - o skrajnie odmiennych zdaniach - wobec szerszego grona, które początkowo jedynie się przysłuchuje, potem zaś włącza się w dyskusję. W końcowej części specjaliści jeszcze raz 64 Część III - Wychowanie i programowanie podsumowują wypowiedzi. Ten rodzaj dyskusji wart jest zastosowania szczególnie wtedy, gdy chcemy młodzieży przedstawić rozpatrywane zagadnienie z różnych punktów widzenia. Przebieg zajęć: • • • • • • Prowadzący przedstawia problem, wprowadzenie. Udzielenie głosu dyskutantom, którzy mają ściśle określony czas na przedstawienie swojej wypowiedzi, własnego punktu widzenia. Dialog między stronami. Wysłuchujemy poglądów, świadectw osób z sali. Ponownie włączają się specjaliści i odnoszą się do przedstawionych wypowiedzi. Podsumowanie prowadzącego. 4. Okrągły stół Nieformalna, swobodna wymiana zdań. Rozpoczynamy od pytania ogólnego: co sądzicie na temat...? Nie określamy odmiennych stanowisk (jak przy dyskusji zespołowej, wielokrotnej czy panelu). 5. Dyskusja seminaryjna Uczestnicy są przygotowani do tematu przez wcześniejsze zapoznanie się z określoną literaturą przedmiotu i własne prace, referaty. 6. Metoda trybunału Jeżeli mamy dokonać określonego osądu danego zdarzenia, zjawiska, postawy danej osoby lub grupy osób, wówczas można ze społeczności uczniowskiej uczynić quasi trybunał sądowy. Przebieg zajęć: I.Wyznaczamy: sędziego, prokuratora, grupę ławników, a pozostałym uczniom na zasadzie dobrowolności powierzamy rolę obrońców i oskarżycieli. II.Sędzia otwiera "przewód sądowy", określa przedmiot rozprawy, czuwa nad całością przebiegu "przewodu sądowego". III.Prokurator wygłasza mowę "oskarżycielską" wskazując na zakres winy. IV.Następnie zabierają głos "rzecznicy stron" uzasadniając swoje racje. Ta część katechezy może przybrać charakter bardzo ożywionej dyskusji. Nad jej przebiegiem i odpowiednią formą rozprawy czuwa sędzia (może być nim któryś z uczniów lub osoba prowadząca katechezę). V.Na zakończenie prosimy ławników (5-7 osób) by opuścili klasę i uzgodnili swój werdykt (winien lub nie winien). VI.Po naradzie przewodniczący ławników informuje o wyniku narady, a sędzia ogłasza ostateczny wyrok. VII.Po wydaniu wyroku uczniowie klasy akceptują lub negują wyrok podając swoje argumenty. W ten sposób rozpoczyna się dalsza część procesu, w której do głosu dochodzą osoby uczestniczące w katechezie. Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań grup parafialnych 65 VIII.Na zakończenie głos zabiera katecheta, który cały czas obserwuje przebieg dyskusji. Podaje swoją opinię i konfrontuje ją z wypowiedziami katechizowanych. W stosowaniu tej metody należy pamiętać, że nie wszystkie sprawy, tematy się do tego nadają. Nie można osądzać spraw oczywistych lub dogmatów wiary (osądzać przed trybunałem istnienie Boga, prawdy wiary, sprawę przerywania ciąży, eutanazji - które mają swój jednoznaczny wydźwięk). Nie można w uczniach wywoływać co do pewnych faktów wątpliwości. Przykłady tematów: • • • • Oskarżamy lub bronimy Poncjusza Piłata. Oskarżamy lub bronimy zaparcie się Piotra. Oskarżamy lub bronimy model rodziny 2+1. Oskarżamy lub bronimy samotne matki. 7. Burza mózgów Metoda ta polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania. Wszędzie tam, gdzie chodzić nam będzie o wielość dróg prowadzących do osiągnięcia danego celu, najwłaściwszym sposobem nauczania będzie właśnie "burza mózgów". Przebieg zajęć: • • Wytworzenie sytuacji problemowej i postawienie złożonego problemu Uczniowie zgłaszają pomysły i zapisują je na tablicy: każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów, ile chce, przy czym każdorazowo wolno zgłosić tylko jeden pomysł, wolno zgłaszać pomysły nawet pozornie nierealne, pomysłów nie wolno komentować ani oceniać. • Podział uczniów na 4-5 grup z przyporządkowaniem każdej grupie równej ilości zgłoszonych wcześniej pomysłów (jeżeli uczniowie zgłosili 20 pomysłów, zostali podzieleni na cztery grupy, wówczas każdej grupie przypada po pięć kolejnych pomysłów). • Analiza poprzez poszczególne grupy przydzielonych im pomysłów z logiczną ich hierarchizacją. • Prezentacja przez poszczególne grupy najlepszych pomysłów z ich uzasadnieniem. • Zaznaczenie na tablicy najlepszych pomysłów (z 20 wcześniej zgłoszonych wybrano np. 4 najlepsze). • Dyskusja zespołowa nad wyborem spośród czterech najlepszych pomysłu tzw. super i dokonanie końcowej hierarchizacji. W metodzie "burzy mózgów" wychodzimy od zgromadzenia możliwie najbogatszego materiału wyjściowego, aby później na drodze intelektualnej selekcji wybrać te najlepsze i możliwe do zrealizowania. Można ją stosować od V klasy szkoły podstawowej. Metodę tę nazywa się także "giełdą pomysłów". Zanim trafiła do szkół jako metoda nauczania była stosowana przy poszukiwaniu niekonwencjonalnych rozwiązań określonych problemów technicznych, naukowych i społecznych. 8. Metoda "metaplanu" Przebieg zajęć: Uczniów dzielimy na kilka grup 4-6 osobowych. Katecheta podaje (zapisuje na tablicy) problem - temat katechety - wymagający rozważenia i rozwiązania. Sformułowanie problemu jest ważne, ponieważ od tego zależy, jakie przyjmiemy pytania pomocnicze, np. 66 Część III - Wychowanie i programowanie Problem główny: Co zrobić, żeby ...? Pytania pomocnicze: Jak jest? Dlaczego nie jest tak, jak powinno być? Jak powinno być? Wnioski lub: Problem główny: Jak doskonalić postępowanie...? Pytania pomocnicze: Jakie są wady (niedoskonałości) postępowania...? Jakie powinno być postępowanie? Co należy zrobić? I.Uczniowie pracują w grupach. Na dużym formacie papieru grupy rysują schemat (tab.) II.Katecheta przypomina, że wypisywane myśli, poglądy nie muszą być formułowane w postaci okrągłych stwierdzeń, lecz mogą stanowić równoważniki zdań. III.Po upływie określonego czasu poszczególne grupy relacjonują swoje przemyślenia. Problem (temat) Jak ....................... ....................... ....................... Dlaczego, nie jest jak powinno ....................... ....................... ....................... jest? tak, być? Jak powinno ....................... ....................... ....................... być? Wnioski: ....................... ....................... ....................... 9. Sherlock Holmes Przebieg zajęć: • • • • Każdy uczeń wybiera sobie w myśli jakąś postać historyczną (z Biblii, historii Kościoła) lub powszechnie znaną osobę mającą związek z religią, Kościołem. Aby uniknąć tych samych wyborów uczniowie, zachowując tajemnicę przed klasą, mogą uzgodnić swój wybór z katechetą. Następnie każdy na kartce wypisuje nazwy sześciu przedmiotów mających związek z wybraną osobą. Uczniowie odczytują po kolei to, co napisali. Zadaniem reszty grupy jest odgadnięcie, z kim związane są wymienione rzeczy. Zamiast odczytywać, można te przedmioty rysować lub przedstawiać pantomimicznie. 10. Technika słowa przypadkowego Przebieg zajęć: • Uczniowie zapisują konkretny problem, który powinien być rozwiązany. Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań grup parafialnych • • 67 W losowy sposób dobierają słowa przypadkowe, które mają stać się podstawą do utworzenia odległych "bocznych" skojarzeń. Nie mogą to być specjalnie dobrane słowa, które nam z jakichś powodów odpowiadają, ale słowa wylosowane z encyklopedii, leksykonu lub słownika ortograficznego, najlepiej rzeczowniki pospolite, które prowokują wiele skojarzeń. Następnie każdy uczeń odpowiada w myślach na pytanie: jakie skojarzenie w związku z tym problemem (tematem katechety) nasuwa mi wylosowane słowo? jakie pomysły, idee lub kierunki myślenia sugeruje? • • • • Ostatecznie uczniowie zapisują na tablicy konkretne pomysły, rozwiązania powstałe pod wpływem skojarzeń ze słowem przypadkowym. Dyskusja, konfrontacja rozwiązań. Wybór właściwych. Rozwiązanie problemu. Wyciągnięcie wniosków dla życia. 11. Konferencja prasowa Przebieg zajęć: • • • • Przydział i opracowanie zagadnień. wariant I: Katecheta na wcześniejszej katechezie przydziela każdemu uczniowi jedno hasło (może to uczynić przez losowanie). wariant II: Katecheta przydziela uczniom hasła do opracowania podczas lekcji. Udostępnia także materiały pomocnicze (np. słowniki, encyklopedie, literaturę pomocniczą, artykuły). Przykładowe zagadnienia - hasła: adoracja, Anioł stróż, bazylika, brewiarz, cud, czyściec, dekalog, diecezja, dogmat, dyspensa, egzorcyzm, ekskomunika, encyklika, eutanazja, grzechy przeciwko Duchowi Świętemu, herezja, imprimatur, instytuty życia konsekrowanego, katolicka nauka społeczna, Kazanie na Górze, krzyż - rodzaje, liturgia, medytacja, modlitwa, parafia, predestynacja, rekolekcje, rodzice chrzestni, seminarium duchowne, sumienie, synod, teologia, wiara, zakon. Konferencja (prezentacja poszczególnych haseł). Zespół klasowy zadaje osobie opracowującej dane hasło pytania tematycznie związane z omawianych zagadnieniem. Nad porządkiem i poprawnością odpowiedzi czuwa katecheta. Podsumowanie. Ks. Piotr Duksa Opracowano na podstawie: 1. M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej?, Warszawa 1996. 2. M. Śnieżyński, Zarys dydaktyki dialogu, Kraków 1997. 3. A. Długosz, Jak przygotowywać i oceniać katechezę?, Częstochowa 1997. 4. M. Korgul, Dydaktyka dla katechetów, Legnica 1997. 5. W. Kubik, Zarys dydaktyki katechetycznej, Kraków 1990. 6. W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996. 7. R. I. Arends, Uczymy się nauczać, Warszawa 1995. 8. J. Antoszkiewicz, Metody heurystyczne, Warszawa 1982. 9. K. Jachimska, Grupa bawi się i pracuje. Zbiór gotowych gier i ćwiczeń psychologicznych, Wrocław 1994. 10. Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1995. 68 Część III - Wychowanie i programowanie 11. J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996. 12. A. Wiszniewski, Jak przekonywująco mówić i przemawiać, Warszawa 1994. 13. D. Topa, Aktywizacja kształcenia metodami gier dydaktycznych. w: Katecheta w szkole, Red. Śnieżyński, Kraków 1994. 14. S. Kulpaczyński, Aktywizowanie katechizowanych, Lublin 1997. 15. E. Schopler, Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów, Gdańsk 1995. 16. E. Perrott, Efektywne nauczanie, Warszawa 1995. 17. Porządek i przygoda. Lekcje twórczości. Podręcznik eksperymentalny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997. 18. K. Szmidt, Przewodnik metodyczny dla nauczycieli. Porządek i przygoda. Lekcje twórczości, Warszawa 1997. Powyższe teksty pochodzą ze strony internetowej: www. katecheta.pl Serdecznie polecamy. Nagrody i kary 69 Nagrody i kary Nagrody i kary służą modelowaniu zachowania, czyli mają wywoływać i wspierać dobre zachowania, a zmieniać złe. MAMY DO DYSPOZYCJI ŚRODKI PRZYJEMNE (BODŹCE POZYTYWNE; „MARCHEWKA”) I PRZYKRE (BODŹCE NEGATYWNE, „KIJ”). ZARÓWNO PRZYJEMNOŚCI, JAK I PRZYKROŚCI MOGĄ SŁUŻYĆ DO OBU CELÓW: NAGRADZANIA I KARANIA. NA PRZYKŁAD OPERUJĄC PROSTĄ PRZYJEMNOŚCIĄ, JAKĄ JEST DESER, MOŻEMY DZIECKO NAGRODZIĆ (DODATKOWA PORCJA) LUB UKARAĆ (POZBAWIĆ DESERU CAŁKIEM). TO SAMO DOTYCZY PRZYKROŚCI: WYKONANIE NIEPRZYJEMNEJ PRACY NA OBOZIE (NP. SZOROWANIE PRZYPALONYCH GARÓW) MOŻE BYĆ KARĄ, A ZWOLNIENIE OD TEGO OBOWIĄZKU – NAGRODĄ (UWAGA: KARANIE PRACĄ WYMAGA NAMYSŁU I ROZWAGI. PRACA NA RZECZ OBOZU W OGÓLE ANI KONKRETNE ZAJĘCIA NIE MOGĄ KOJARZYĆ SIĘ DZIECIOM WYŁĄCZNIE Z KARĄ). PONIŻEJ SCHEMAT, KTÓRY PRZEDSTAWIA TĘ ZALEŻNOŚĆ. TAK NIE PRZYJEMNOŚĆ NAGRODA KARA PRZYKROŚĆ KARA NAGRODA Skuteczniejsze jest operowanie przyjemnością niż przykrością! Zauważmy, że dobre i złe zachowanie to dwie strony medalu; chcemy, żeby dobre zastąpiło złe (czyli zmiana złego zachowania oznacza wspieranie zachowania dobrego). Na przykład, jeśli chcemy oduczyć naszą grupę (lub poszczególnych jej członków) przeklinania, możemy to osiągnąć na dwa sposoby: karząc za przeklinanie (przysiady) albo wspierając alternatywne dobre zachowanie (konkurs: kto wytrzyma dzień bez przeklinania). To drugie jest skuteczniejsze: zmiana zachowania osiągana za pomocą nagród jest trwalsza. Zawsze lepiej jest nagradzać niż karać! Potrzebny jest jasny system kar i nagród. Dzieci muszą dobrze znać jego zasady. To daje im poczucie bezpieczeństwa. Nagrody stosujemy: 1. często (bo prowadzimy działania wychowawcze, a wiemy już, że lepiej jest nagradzać niż karać) 2. publicznie, na forum grupy (to znacznie zwiększa wychowawczą siłę nagrody i sprawia, że działa zarówno na dziecko nagrodzone, jak i na resztę grupy). Nagrody nie muszą mieć charakteru materialnego (z takimi nie należy przesadzać, bo mogą wyrobić w naszej grupie interesowną postawę: nie ma nagrody, nie warto się starać – a naszym celem jest, żeby dobre zachowanie się utrwaliło). Inne sposoby nagradzania: - pochwała, wyrazy uznania: w indywidualnej rozmowie lub na forum - symboliczne: dyplom, trofeum - wplecione w obrzędowość grupy (np. punkty do awansu albo specjalna funkcja) Kary powinny być: 1. szybkie, bez celebrowania 2. krótkie (osiągają skutek, nie zamieniają się w upokorzenie i demonstrację siły karzącego, nie dają czasu na bunt) 70 3. wymierzone zaraz po zachowaniu, za które karzemy (inaczej mogą wywoływać poczucie niesprawiedliwości; pamięć dziecka nie sięga zbyt daleko, a długie oczekiwanie na karę może dodatkowo pogorszyć zachowanie. Brak zapowiedzianej kary zaburza poczucie bezpieczeństwa delikwenta i grupy) 4. adekwatne (nie za surowe, ale i nie zbyt bagatelne, jeżeli sytuacja jest naprawdę poważna. Dotkliwość tej samej kary jest różna dla różnych dzieci!) 5. skierowane przeciwko złemu zachowaniu, a nie samej osobie 6. nigdy nie wymierzane publicznie. NIGDY NIE STOSUJEMY KAR CIELESNYCH ANI UPOKARZAJĄCYCH (uwaga: dla różnych dzieci różne rzeczy mogą być upokorzeniem, zależnie od ich wrażliwości i słabych punktów)! Takie kary dają rezultat odwrotny od zamierzonego: zamiast prowadzić do zmiany zachowania wywołują bunt, agresję i inne szkody emocjonalne; dziecko czuje się napiętnowane, co pogarsza jego funkcjonowanie w grupie; zaczyna nienawidzić karzącego i grupy. KARANE FIZYCZNIE DZIECKO UCZY SIĘ, ŻE AGRESJA JEST AKCEPTOWALNYM SPOSOBEM WPŁYWANIA NA ZACHOWANIE INNYCH. Możemy natomiast: - zganić kogoś, w indywidualnej, poważnej rozmowie (zaskakująco skuteczne) lub na forum (z tym trzeba uważać) zastosować karę symboliczną (np. ośle uszy – uwaga: może być upokarzające) - odwołać się do naszej obrzędowości (odebranie punktów, degradacja). - Potrzeby fizyczne dzieci Potrzeby fizyczne dzieci 71 72 Potrzeby psychiczne dzieci 73 Potrzeby psychiczne dzieci Wszechstronny rozwój: ROZWÓJ FIZYCZNY ROZWÓJ INTELEKTUALNY ROZWÓJ MORALNY ROZWÓJ PSYCHOSPOŁECZNY → SPOŁECZNY → EMOCJONALNY Aby przebiegał prawidłowo, trzeba: - dostarczać bodźców - zapewniać bezpieczeństwo - określać granice, wyznaczyć zasady. Piramida potrzeb – Abraham Maslow Transcendencja Samorealizacja Estetyka Poznanie Szacunek Przynależność Bezpieczeństwo Fizjologia 3. 4. 5. 6. 7. Potrzeba duchowa (transcendencji): religijna Potrzeba samorealizacji: posiadania celów i dążenia do ich realizacji Potrzeby estetyczne: harmonii i piękna Potrzeby poznawcze: wiedzy i rozumienia Potrzeba szacunku: poczucia własnej wartości, bycia szanowanym i szanowania innych 8. Potrzeba przynależności: więzi z innymi, miłości i bycia kochanym 9. Potrzeba bezpieczeństwa: fizycznego i psychicznego 10. Potrzeby fizjologiczne: jedzenie, picie, oddychanie 74 Mała i duża obrzędowość Część IV - Gry, zabawy, pomysły 75 Część IV - Gry, zabawy, pomysły 76 Część IV - Gry, zabawy, pomysły Podróż w czasie i przestrzeni ● Najważniejsze cele: 1. Poznanie jakiegoś innego kraju, kultury 2. Dobra zabawa (często jest to najlepiej wspominane przez dzieci wydarzenie z całego obozu) ● Cechy dobrej podróży: 1. Oryginalność 2. Szybkie tempo zabawy 3. Dbałość o szczegóły 4. Różnorodność elementów 5. Czas trwania: raczej nie dłużej niż jeden dzień (żeby nie znudzić) 6. Podróż powinna być przygotowana (wraz z większością szczegółów) przed wyjazdem (to jest bardzo czasochłonne) 7. Dobrze jeśli cel podróży i jej elementy będą dla dzieci niespodzianką 8. Najważniejsza jest wyobraźnia!!! ● Etapy przygotowywania podróży: 1. Trzeba zdecydować czy podróżujemy tylko w przestrzeni, w czasie czy w ”obu wymiarach” 2. Wybrać cel podróży (np. Rzym X w.) 3. Przygotować ”rekwizyty”: - bilety, paszporty i inne papiery - pieniądze, karty kredytowe, sztabki ”złota” - plakaty ze słynnymi miejscami - muzyka - słówka w pasującym języku - jakieś jedzonko - quiz na koniec podróży ● Ramowy plan: 1. Wyjazd. w zależności od tego gdzie wyjeżdżamy wybieramy odpowiedni środek lokomocji (wehikuł czasu, samolot, łódź...), przygotowujemy jakieś papiery np. bilety, paszporty, legitymacje... Robimy odprawę paszportową. Formujemy się w pojazd i odlatujemy, odpływamy itp. Poszczególne dzieci mogą być skrzydłami, wioślarzami albo klaksonem. W trakcie podróży dobrze aby jacyś stewardzi (kadra) podali jakiś posiłek. 2. Zwiedzanie (całą grupą). Gdy już dotrzemy do celu dobrze jest zrobić najpierw wycieczkę z przewodnikiem (np. autokarową), obejrzeć najbardziej znamienite miejsca (namalowane na plakatach, udekorowane namioty...), pokazać miejsca warte odwiedzenia w czasie wolnym, opowiedzieć o historii i kulturze regionu (nie za długo!). Można też przeprowadzić kurs tańca narodowego, stworzyć ”żywy obraz” ilustrujący jakiś ważny dziejowy moment 3. Czas wolny. to powinna być najdłuższa część podróży - wtedy dzieci bawią się najlepiej. Uczestnicy powinni mieć szansę obejrzenia jeszcze raz miejsc pokazywanych podczas zwiedzania. Każda osoba z kadry powinna zająć się obsługą jednego ”punktu usługowego”. Sprawdzone pomysły na takie ”punkty” to np.: - szkoła języka - restauracja serwująca narodowe dania - wycieczki łodzią (pontonem), przejazdy metrem, kolejką Podróż w czasie i przestrzeni 77 - nauka narodowego stylu walki (do tego zawody) - pracownia krawiecka (pod opieka krawca dzieci ”szyja” narodowe stroje np. z krepiny) - sklepik z pamiątkami 4. Quiz i wyjazd. Po czasie wolnym warto jest zrobić w formie konkursu jakiś quiz podsumowujący wiedzę o danym miejscu i czasie. Potem trzeba jeszcze ”wrócić” do obozu, najlepiej tą samą drogą którą go ”opuściliśmy”, choć z mniejszą pompą bo zrobiło się późno. Przykład: podróż w przestrzeni do Egiptu. Wiek dzieci: ok. 8 lat. Program został przeprowadzony w ośmiu odcinkach, trwał 3 dni, czyli moim zdaniem za długo (”trochę się rozlazł”). Ale i tak dobrze wspominany przez dzieci. Przez długość trwania i młody wiek dzieci formuła nieco inna niż ta zaproponowana powyżej. EGIPT I dużo czasu na obozie zajmie nam podróż w czasie i przestrzeni po Egipcie. Rozpoczniemy ją podróżą. Najpierw polecimy samolotem nad Nil, a stamtąd łodzią w głąb kraju. Dzieci zapisane do szkoły egipskiej robią z szarego papieru i patyków papirusy. Będą bawić się w typowe gry dzieci egipskich ”Koza” i ”Bieg kolanowy” a także ”spychanie z desek jak z łodzi do wody”. EGIPT II uczymy się hieroglifów na uprzednio zrobionych przez nas papirusach. Każde dziecko ma własny szablon aby łatwiej było im poznać tajniki tej trudnej sztuki. Później będą konkursy na szybkie czytanie pisanie i liczenie po egipsku. EGIPT III pragniemy stworzyć nastrój tajemniczości w domku, do którego normalnie dzieciom nie wolno wchodzić. Będzie to egipski grobowiec, a w nim mumia. EGIPT IV nauka tańca i chodzenia egipskiego a także robienie świętej grzechotki Sistrum z kapsli po butelkach. Na koniec ułożymy układ taneczny. EGIPT V gra terenowa: ”Asyryjczycy kontra Egipcjanie” dwa obozy, zabijanie przeciwnika przez zrywanie ogona (doczepionej do każdego bandamki). Po pasie neutralnym chodzą mumie (kadra). Każda z drużyn ma za zadanie przenieść skarby z obozu przeciwnika do swojego. Obozami będą szałasy wcześniej przez nas zrobione. EGIPT VI robienie wachtami makiet Egiptu z masy solnej EGIPT VII quiz z wiedzy o Egipcie EGIPT VIII uroczyste zakończenie podróży po Egipcie. Dziewczynkom wcześniej zrobimy egipski makijaż. Na ognisku podamy wyniki quizu, zjemy egipskie figowe ciasteczka, popląsamy i potańczymy. Alfabet Morse'a dla leniwych Telegraf (do którego użycia niezbędny jest alfabet Morse’a) był jeszcze niedawno jedynym szybkim narzędziem do porozumiewania się na duże odległości. Proponujemy, abyś nauczył(a) się tego alfabetu. Może Ci on się bardzo przydać. Aby uprościć Ci zadanie, obok zapisu w i znajdziesz wyrazy (czasami nieco dziwne) zaczynające się na daną literę, podzielone na sylaby. Każda sylabaoznacza jeden znak. Sylaba, w której jest litera “o” oznacza “-”, natomiast każda inna oznacza ”?”. Wystarczy więc, żebyś nauczył(a) się tych słówek, aby potrafić wymyślić jakie znaki ( i) oznaczają daną literę. 78 Część IV - Gry, zabawy, pomysły A B C D E F G H I J K L M N O P R S T U W Y Z ?– – ??? – ?– ? – ?? ? ??– ? ––? ???? ?? ?– – – – ?– ?– ?? –– –? ––– ?– – ? ?– ? ??? – ??– ?– – – ?– – – – ?? A-zot Bro-ni-sła-wa Czor-na-ho-ra Do-li-na Ełk Fil-har-mo-nia Go-spo-darz Ha-la-bar-da I-gła Jed-no-kon-no Ko-la-no Le-mo-nia-da Mo-lo No-tes O-po-czno Pe-lo-po-nez Re-for-ma Si-kaw-ka Trop U-pad-łość Wi-no-rośl York-Hull-Ox-ford Zo-mo-ty-wa Przykłady sprawności małych SOBIERADEK: musi umieć posłać łóżko, obrać ziemniaki, spakować plecak, szybko się ubrać i odczytać godzinę z zegarka wskazówkowego, przyszyć guzik, robić kanapki MEDYK: umie zaradzić na gorączkę, wypłukać gardło, zdezynfekować ranę, zmierzyć temperaturę. Zna leki na zaziębienie i choroby żołądka. Pomoże zaradzić w kilku drobnych dolegliwościach. HISTORYK: zna datę chrztu Polski, bitwy pod Grunwaldem, jednego z rozbiorów. Wie kto był pierwszym i ostatnim królem Polski, kto to był Cezar, Karol Wielki, Napoleon, Hitler, Mieszko I, Zygmunt III Waza, Jan III Sobieski, Piłsudski, Gomułka. Powie coś o powstaniu kościuszkowskim, warszawskim, jednej z rewolucji. Wie co to były krucjaty. KRONIKARZ: napisze kronikę z obozu i z 5 wycieczek. UWAGA! Dodatkowe punkty na Wojownika/Małego Wodza PRZEWODNIK PO MIEŚCIE: zna podział Warszawy na dzielnice, wie jak się one mają do Solca, umie dostać się do początkowych dworców linii kolejowych, dworców centralnego, wschodniego, zachodniego i Powiśle, do Wilanowa, Łazienek, na Stare Miasto, powie gdzie znajdują się Plac Piłsudskiego, Marszałkowska, Rondo Dmowskiego, Plac Wilsona, Trasa Łazienkowska, Most Poniatowskiego, Aleje Jerozolimskie, Aleje Ujazdowskie, Plac Zamkowy, Krakowskie Przedmieście, Dobra, Wisłostrada, a także Pomnik Zygmunta, Grób Nieznanego Żołnierza, Sąd Najwyższy, Katedra św. Jana, Uniwersytet Warszawski. ŚPIEWAK: umie śpiewać modlitwy w ciągu dnia. Zaśpiewa przy egzaminatorze gamę, kanon, wybraną piosenkę oraz jedną piosenkę przy całej grupie. Ma w śpiewniku co Przykłady sprawności małych 79 najmniej 15 piosenek. Zna nuty, pomoże w przygotowaniu oprawy muzycznej ogniska, szanuje otrzymane i podyktowane teksty piosenek i ma je w segregatorze. KUCHARZ: umie obierać ziemniaki, palić w kuchni polowej. Przygotuje jarzynę na obiad, pomorze w przygotowaniu jednej potrawy obiadowej. Posprząta po jedzeniu, wraz ze sprzątaniem w kuchni i magazynie, umie nakryć do stołu TURYSTA: umie posługiwać się mapą i kompasem (azymuty), rozstawić namiot, spakować ładnie plecak, zwinąć śpiwór. Umie znajdować kierunki świata według słońca, w ostatnim semestrze był na co najmniej 60% wycieczek turystycznych. SPORTOWIEC LETNI: potrafi wykonać wskazane ewolucje gimnastyczne (przewrót w przód, stanie na głowie). Umie poprawnie rzucać oszczepem, skakać w dal (osiąga przyzwoity wynik). Potrafi grać w zespole według zasad fair-play, zasady gry w piłkę nie są mu zupełnie obce, bierze udział we wszystkich konkurencjach obozowych zawodów. TELEGRAFISTA: umie posługiwać się alfabetem Morse’a a także potrafi dawać zanki chorągiewkami, latarką. ZWINNA STOPA: umie wchodzić po linie na drzewie, umie skakać na skakance, robić fikołki, stać na głowie lub rękach, skakać na jednej nodze. MARYNISTA: umie zrobić 10 węzłów żeglarskich, przepłynąć wpław 30 m, sprawnie wiosłować. Zna części składowe łódki i umie przedstawić w zarys historii żeglarstwa 80 Część IV - Gry, zabawy, pomysły Zasady indiaństwa UTI: ma prawo zdobywać próby na młodego wilka. MŁODY WILK: żeby zostać młodym wilkiem trzeba zdać dwie z trzech prób: Próba ciemności (20 min. samemu w nocy w lesie) Próba piołunu (rzucie rośliny bardzo gorzkiej) Próba Wędrowca ® Młody wilk po zdobyciu sprawności sobieradka ma prawo zdobywać inne małe sprawności i próby na wojownika WOJOWNIK: żeby zostać wojownikiem trzeba mieć 7 punktów (przynajmniej 2 punkty z prób i 1 punkt zdobyty inaczej niż przez próby). Próby na wojownika: próba głodu(12h) 1 pkt próba pala (1h) 1 pkt próba milczenia (12h/24h) 1 pkt/2 pkt próba pokrzyw (20 jednostek) 1 pkt próba opowiadania (10 min.) 1 pkt próba znaków indiańskich 1 pkt Można zdawać również próbę drogi po zdobyciu 7 pkt. MAŁY WÓDZ: żeby zostać małym wodzem trzeba zdobyć 7 pkt. wycieczkowych i 5 obozowych, oraz zdać próbę samotności i medytacji. 1pkt. na wojownika równy jest zazwyczaj 1/2 pkt. na małego wodza. WIELKI WÓDZ: żeby zostać wielkim wodzem trzeba mieć przynajmniej 18 lat i przez rok co najmniej rok prowadzić grupę indiańską. Zajęcia przyrodnicze (EARTHWALKS) 81 Zajęcia przyrodnicze (EARTHWALKS) Poniższy zestaw zabaw został przeniesiony na polski grunt przez delegację Przymierza Rodzin uczestniczącą w spotkaniu z instytucjami organizującymi zajęcia na powietrzu (outdoor activities) w Newcastle i okolicach, w 1995 roku. Podstawowym celem przeprowadzenia tych zajęć jest przybliżenie dzieci do przyrody, pokazanie jej z nieco innej perspektywy, ukazanie jej różnorodności, a także przekonanie dzieci o wartości cichego zachowania się w lesie. 1. Brama Ciszy Grupa idzie gęsiego z zawiązanymi oczami. Dochodzi do jakiejś naturalnej ”bramy” w środku lasu. Dzieci zdejmują opaski i rozglądają się dokoła. Jest to ostatnia chwila na wygadanie się. Strażnik Ciszy przeprowadza dzieci pojedynczo przez Bramę Ciszy, informując, że po przekroczeniu bramy mają się nie odzywać. Doprowadza je na odizolowaną polankę i usadza w różnych miejscach, tak żeby sobie nawzajem nie przeszkadzały. 2. Odgłosy ciszy (Sound of Silence), zwane inaczej Mapą Dźwięków Każdy dostaje kartonik i ołówek. W ciszy wsłuchuje się w odgłosy dochodzące z otoczenia. Z reguły jest tak, że im dłużej się słucha, tym więcej się słyszy. Na tekturce trzeba zaznaczyć symbolicznie usłyszane dźwięki i z której strony pochodzą, nie używając jednak żadnych rzeczywistych rysunków (np. nie rysujemy ptaka ani samochodu). Ma z tego powstać mapa dźwięków. Ta część zabawy nie powinna trwać krócej niż 10 minut. 3. Spojrzenie w niebo (Eye on the Sky) W niewielkich grupkach, gęsiego, idziemy dalej. Pierwsza osoba w grupce prowadzi, następni trzymają lusterka poziomo, na wysokości nosa, obserwując w lusterku, co się dzieje nad nimi. Nie wolno patrzeć pod nogi. Prowadzący powinien przechodzić często pod nisko zwisającymi gałęźmi. 4. Rozpoznawanie drzew Grupa dzieli się na pary. Jedna osoba w parze ma przewiązane oczy. Druga podprowadza ją do drzewa stojącego na obrzeżu polany. Osoba niewidząca dotyka drzewa, starając się poznać i zapamiętać jego kształt. Następnie jest odprowadzana na środek polany, odsłania oczy i próbuje rozpoznać drzewo, którego dotykała. Potem zmiana. 5. Paleta barw Na tekturce przylepiamy szeroką taśmę dwustronną. Tekturka powinna być nieco szersza od taśmy. Każdy indywidualnie (bądź parami) chodzi po lesie i zbiera różnobarwne kawałeczki, kwiatki, jagody itp. i przylepia je na taśmie, chcąc stworzyć jak najbogatszą paletę kolorów. Należy potem zrobić wystawę i przyznać nagrody najlepszym dziełom. 6. ”Coś ostrego” Najlepiej w parach lub trójkach grupa rozchodzi się po lesie. Każda grupka ma przezroczyste pudełeczko, do którego zbiera rzeczy wg przygotowanej przez nas listy. Przykładowa lista: coś kłującego, okrągłego, śliskiego, lepkiego, twardego, miękkiego, czerwonego, co stuka, piórko, liść zielony, liść żółty, liść długi, liść okrągły, szyszkę, owoc, kwiat, śmieć. 82 Część IV - Gry, zabawy, pomysły Gry terenowe Michał Ginter Z cyklu “Obława” 1. Bolszewicy (1938/1984) 2. Karibu (1985) 3. Przemytnicy (1989) 4. Polowanie na niedźwiedzie (1991) Z cyklu “Zdobycie obozu” 5. Obrona linii Czerwonki (1977/1982) 6. Włócznia (1983?, 1985) 7. Porwanie wodzów (1984) 8. Bank Solecki (1989) 9. Diamenty bogini Kali (1992?) + modyfikacja: Jagody (1995) 10. Klejnoty koronne Szkocji (1996) Z cyklu “Poszukiwanie skarbu” 11. Skarb (1983) 12. Moce (1995) 13. Mumia (1995) Z wykorzystaniem alfabetu Morse’a 14. Depesza (1985) 15. Pony Express (1994) Inne gry terenowe 16. Branki (1983) 17. Branki II (1991) 18. Ranny lotnik (1983) 19. Hasło (1986) 20. Złoto Alaski (1986) 21. Las Pajęczych Rąk (1997) Zabawy krótkie 1. Rambo 2. Świnia na patelni To zrozumiałe, że każdy dobry wychowawca ma własne, ulubione gry terenowe, które stosuje w swojej grupie; że i tak zawsze trzeba dopasowywać zasady do wieku dzieci, programu i obrzędowości grupy oraz miejsca, gdzie się zorganizowało obóz czy wycieczkę. Ale czasem pouczające jest zobaczyć, jak wyglądają zabawy innych grup, a szczególnie te, które się sprawdziły. To co dostajecie do ręki nie jest oczywiście systematycznym zbiorem wszystkich gier terenowych, wymyślonych w KIK-u i Przymierzu. Jest to raczej nostalgiczny przegląd zabaw w których sam brałem udział, które robiłem z moimi grupami lub które miałem przyjemność oglądać w wykonaniu innych grup w czasie mojego wieloletniego funkcjonowania w roli uczestnika, pomocnika, wychowawcy i wreszcie doktora honoris causa Universitatis Podkoviensis et Vąpiersensis w dziedzinie gier terenowych. Myśląc o potomnych starałem się przypomnieć so- Gry terenowe 83 bie, kiedy, gdzie i w jakiej grupie dana zabawa została rozegrana po raz pierwszy, kto był jej autorem, a także zaznaczyć, które z zabaw weszły do kanonu kursowego. Z góry przepraszam wszystkich, którzy uznają, że fałszywie podałem autora gry, bądź że u nich dana gra jest znana pod całkiem innym tytułem. Galileusz i Kepler, Bell i Gray wymyślili niezależnie swoje wynalazki i nie znaczy to, że któryś z nich był głupszy. Zapewniam, że wymyślenie nowej, całkiem oryginalnej gry terenowej bywa trudniejsze niż skonstruowanie lunety i nieumyślne powtórki są rzeczą normalną. * * * Niektóre gry powstawały jako kolejne modyfikacje pewnego podstawowego schematu. Starałem się je pogrupować, żeby bez potrzeby nie powtarzać ich elementów wspólnych. Gry z cyklu “Obława” Wzorcem dla tych gier jest gra “Obława” - tutaj pod nazwą “Bolszewicy” - zamieszczona w książce mgr A. Jankowskiego “Gry i ćwiczenia terenowe”, wydanej w 1983 roku. Cechą wspólną jest tutaj poszukiwanie kilku ukrywających się osób w lesie o ściśle i czytelnie wyznaczonych granicach. Bolszewicy Wg gry “Obława” z 1938 roku; 1984, Wąpiersk, Pumy, KIK Grupka bolszewickich dywersantów przedarła się przez granicę w celu dokonania sabotażu w przygranicznym miasteczku. Po akcji dywersanci zapadli w lasach z dala od ludzkich siedzib, chcąc przeczekać nieuchronne wzmocnienie posterunków granicznych. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza muszą wytropić i zlikwidować członków bandy przed upływem wyznaczonego czasu, po którym bolszewicy będą mogli bezpiecznie powrócić do siebie. Uczestnicy: 1. Dywersanci - 5 osób, 2. 3 oddziały KOP po 4-5 osób. Teren zabawy: raczej gęsto zalesiony, ograniczony wyraźnymi drogami lub przecinkami leśnymi. Metoda zabijania: zabijają tylko żołnierze KOP za pomocą dotknięcia ręką (wersja zabawy w lesie rzadszym) lub wypowiadając imię wytropionego bolszewika (w lesie gęstszym). Przebieg zabawy: 1. Obchodzimy z dziećmi granice terenu. 2. Bolszewicy chowają się w lesie. 3. Po 10 minutach żołnierze wyruszają na poszukiwania. 4. Zabawa kończy się po ok. 30 minutach od wyruszenia żołnierzy lub po zlikwidowaniu wszystkich dywersantów. Zwycięzcy: 1. Zwyciężają bolszewicy, jeśli ponad połowa z nich przeżyje do końca zabawy. 2. W przeciwnym razie zwycięża ten oddział KOP, który zlikwidował największą liczbę bolszewików. Karibu 1985, Kasina Wielka, Pumy, KIK Dwa szczepy indiańskie szykują się do zimy. Muszą zdobyć jak największą ilość mięsa, a więc upolować jak najwięcej ukrywających się w lesie karibu (jeleni północnoamerykańskich). Nie wystarczy jednak jelenia zabić - każdą upolowaną sztukę trzeba dostarczyć do obozu. Uczestnicy: 1. Karibu - 5-7 osób, 2. 2 szczepy indiańskie po 6-7 osób. 84 Teren zabawy: patrz “Bolszewicy”. Metoda zabijania: zabijają tylko Indianie, przez dotknięcie ręką. Rekwizyty: w wersji zimowej co najmniej 1 para sanek na szczep. Przebieg zabawy: 1. Obchodzimy z dziećmi granice terenu i wyznaczamy miejsca obozów indiańskich na obrzeżach. 2. Karibu chowają się w lesie. 3. Po 10 minutach Indianie wyruszają na polowanie. 4. Po zabiciu zwierzęcia mięso musi być dostarczone do właściwego obozu, w wersji zimowej przywiezione na sankach, w wersji letniej lub przy braku sanek - przyniesione, np. na krzesełku z rąk, na prowizorycznych noszach itp. 5. Zabawa kończy się po ok. 30 minutach od wyruszenia myśliwych lub po wybiciu wszystkich karibu. Zwycięzcy: 1. Zwyciężają karibu, jeżeli ponad połowa przetrwa do końca zabawy. 2. W przeciwnym razie zwycięża ten szczep indiański, który dostarczył do obozu więcej mięsa. Przemytnicy Gra ułożona przez Maćka Rodowicza, ps. “Siwak”, imię indiańskie T'ab wahgare (Złote Słońce), jako część egzaminu na Małego Wodza, 1989, Bochotnica, Kaktusy, Św. Trójca; gra kursowa Na granicy państwa ustawione są punkty graniczne i urzędy celne. Przez granicę przechodzą różni ludzie - zwykli turyści i przemytnicy. Urzędnicy orientują się, że został przemycony niedozwolony towar i rozpoczynają poszukiwania przemytników na obszarze kraju, starając się ich wyłuskać, zanim dotrą oni do paserów i pozbędą się swojej kontrabandy. Uczestnicy: 1. 4 urzędy celne po 2-3 osoby. 2. 4 grupy podróżnych po 3-4 osoby. Wśród nich - w sumie 3-4 przemytników. Pozostali są zwykłymi turystami. Teren zabawy: patrz “Bolszewicy”. Metoda zabijania: w zależności od gęstości lasu celnicy chwytają przemytników i turystów dotykając ich ręką lub wymawiając imię (patrz “Bolszewicy”). Rekwizyty: 1. Plecaki lub torby, po 1 dla każdego podróżnego. 2. Po 5 przedmiotów w każdym plecaku. Przedmioty powinny być różne, z jednym wyjątkiem: jeden typ przedmiotów powinien być wspólny dla wszystkich plecaków przemytników: jest to przemycany towar. 3. Wyposażenie urzędów celnych. W zależności od wersji zabawy można kazać celnikom zapamiętywać zawartość plecaków lub można im zezwolić na notowanie. Przebieg zabawy: 1. Przygotowujemy plecaki z zawartością w tajemnicy przed dziećmi. 2. Obchodzimy z dziećmi granice terenu zabawy i wskazujemy miejsca urzędów celnych. 3. Podróżni otrzymują plecaki a celnicy urządzają sobie miejsca pracy. 4. Dzielimy podróżnych tak, aby przez jeden urząd nie przeszedł więcej niż jeden przemytnik. 5. Podróżni pojedynczo przechodzą przez punkty graniczne. Zawartość ich plecaków jest sprawdzana i notowana (lub zapamiętywana). 6. Po przejściu przez granicę podróżni ukrywają się w lesie. 7. Gdy ostatni podróżny zostanie obsłużony, wszyscy celnicy zbierają się w jednym miejscu i porównują dane dotyczące zawartości plecaków; starają się ustalić, jaki towar się powtarza i kto w związku z tym jest przemytnikiem. 8. Po ustaleniu celnicy odczekują nie więcej niż 5 minut i wyruszają na poszukiwania. 9. Zabawa kończy się po upływie ok. 30 minut od wyruszenia celników lub po schwytaniu wszystkich przemytników. Zwycięzcy: 85 1. Za schwytanie turysty dany urząd celny otrzymuje 1/2 punkta, a za schwytanie przemytnika 1 punkt. 2. Zwyciężają przemytnicy, jeśli do końca zabawy pozostanie ich co najmniej połowa. 3. W przeciwnym razie zwycięża ten urząd celny, który zbierze największą liczbę punktów. Uwaga! Podróżni nie powinni wiedzieć, czy są turystami, czy przemytnikami. Mogłoby to spowodować, że jako nie zainteresowani w zwycięstwie przemytników sami będą oddawać się w ręce władz. Polowanie na niedźwiedzie 1991, Brzegi, Kaktusy, Św. Trójca przy udziale Pum z KIK-u; gra kursowa W lesie ukrywają się niedźwiedzie. Trzech rywalizujących ze sobą myśliwych, każdy z własną sforą psów, stara się upolować jak najwięcej misiów. Uczestnicy: 1. 3 niedźwiedzie, 2. 3 sfory po 4-5 psów, 3. 3 myśliwych. Teren zabawy: patrz “Bolszewicy”. Metoda zabijania: niedźwiedzie mogą zabić wszystkich dotknięciem łapą; myśliwy może zabić niedźwiedzia wymawiając jego imię; psy nie mogą zabić nikogo. Przebieg zabawy: 1. Obchodzimy z dziećmi granice terenu. 2. Niedźwiedzie chowają się w lesie. 3. Po 10 minutach myśliwi i psy wyruszają na polowanie. 4. Psy starają się wytropić niedźwiedzie, a gdy im się to uda dają znać swojemu myśliwemu. Psy nie mogą podać myśliwemu imienia wytropionego niedźwiedzia! Mogłoby to prowadzić do oszustw: myśliwy mógłby krzyknąć imię misia nie widząc go lub nie rozpoznając, a taki strzał się nie liczy. 5. Zabawa kończy się po ok. 30 minutach od wyruszenia myśliwych lub po wybiciu wszystkich niedźwiedzi (albo, co mało prawdopodobne, po śmierci wszystkich myśliwych). Zwycięzcy: 1. Zwyciężają niedźwiedzie, jeśli ponad połowa przetrwa do końca zabawy. 2. W przeciwnym razie zwycięża ten myśliwy, który zabił najwięcej niedźwiedzi. Oczywiście chluba przypada również jego sforze. Gry z cyklu “Zdobycie obozu” Niewątpliwie gry z tej serii sięgają swoimi korzeniami w czasy bardzo odległe, ale dla mnie wzorcem jest tutaj gra zorganizowana przez druha Mariana Jaroszewskiego dla dzieci z obozu kikowskiego nad Liwcem w 1977 roku, pt.: “Obrona linii Czerwonki”. Czerwonka, w rzeczywistości Struga, była rzeczką przepływającą tuż koło naszego obozu i wpadającą do Liwca w pobliżu naszego kąpieliska. PODSTAWOWĄ ZASADĄ TYCH GIER JEST OBECNOŚĆ DWÓCH GRUP: ATAKUJĄCEJ I BRONIĄCEJ. GRUPA BRONIĄCA STARA SIĘ NIE DOPUŚCIĆ PRZECIWNIKÓW DO NIEWIELKIEGO OBSZARU - OBOZU, POLANY W LESIE, WZGÓRZA ITP. - NA KTÓRY SAMA NIE MOŻE WCHODZIĆ, LUB TYLKO W ŚCIŚLE OKREŚLONYCH SYTUACJACH. BĘDĘ TEN OBSZAR NAZYWAŁ “polanką docelową”. Broniący zabijają atakujących przez dotknięcie ręką. Tego typu gry ze względu na dużą klarowność i naturalność reguł oraz zasadniczo nie ograniczony obszar nadają się do wykorzystania przy organizowaniu wojen między sąsiadującymi obozami. 86 Obrona linii Czerwonki. 1977, Liwiec, KIK, druh Marian Jaroszewski Atakujący - podobóz starszy - zgrupowani są za rzeczką Czerwonką. Ich celem jest przekroczenie rzeki i dotarcie do pala, wbitego po środku podobozu centralnego. Broniący - podobóz młodszy - rozproszeni między rzeką a podobozem centralnym, mają za zadanie wyłapać jak największą ilość przekradających się przeciwników. Uczestnicy: Atakujący i broniący, mniej więcej w równej liczbie. Liczba atakujących w zasadzie dowolna, liczba obrońców uzależniona od wielkości polanki docelowej, tak aby istniały przerwy między obrońcami, nawet jeśli wszyscy zdecydują się kręgiem otoczyć polankę. Teren zabawy: przedzielony jest wyraźną, teoretycznie nieskończoną linią, trudną do przekroczenia z powodów naturalnych, taką jak rzeczka, droga biegnąca w wykopie, stary nasyp nieczynnej kolejki, długi jar, itp. Po jednej stronie, w odległości ok. 100-300 m od linii znajduje się wyraźnie ograniczony, nieduży, najlepiej niezalesiony obszar (polanka, fragment obozu o wyraźnych granicach, w oryginale: podobóz centralny) z charakterystycznym elementem po środku (pal, oznaczone drzewo). Do obrońców należy cały teren po tej stronie linii, gdzie znajduje się polanka docelowa. Mogą wkroczyć na polankę, ale tylko w pogoni za przeciwnikiem, który już tam wbiegł. Gdy atakujący dotknie pala jest już bezpieczny, a obrońcy muszą natychmiast wyjść z zakazanej strefy. Teren po drugiej stronie linii należy do atakujących. Teren obrońców powinien być bardzo urozmaicony: częściowo gęsto zalesiony, aby umożliwić skradanie się i ukrywanie posterunków obronnych, a częściowo odkryty, aby mogło dojść do efektownych pogoni i obław. Metoda zabijania: obrońcy zabijają atakujących na swoim terenie przez dotknięcie ręką. Rekwizyty: kolorowy sznur, włóczka lub krepina do oznaczenia granic polanki docelowej. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom granice polanki docelowej i zasadniczy przebieg linii dzielącej teren. 2. Obrońcy rozstawiają się po swojej stronie, a atakujący zwartą grupą przenoszą się na przeciwną stronę linii. 3. O umówionej porze atakujący dostają sygnał do natarcia. Dopiero teraz wolno im się rozproszyć i usiłować przekroczyć granicę. 4. Osoby, które dotarły do pala są już bezpieczne, ale do końca zabawy nie wolno im wychodzić poza granice polanki docelowej. Osoby zabite powinny jak najszybciej udać się na polankę docelową. Nie wolno im wspomagać ani dopingować kolegów. 5. Zabawa kończy się, gdy ponad połowa atakujących dotrze szczęśliwie na miejsce bądź zostanie zabita, albo po upływie wyznaczonego czasu. Zwycięzcy: 1. Zwyciężają atakujący, jeśli przed upływem wyznaczonego czasu ponad połowa szczęśliwie dotrze do celu. 2. Obrońcy zwyciężają w każdym innym przypadku. 3. Należy przyznać nagrody indywidualne dla atakujących, którzy dotarli do celu i dla obrońców, którym udało się zabić atakującego. Włócznia. 1985, Bochotnica, Pumy, KIK Obóz indiański jest otoczony przez wrogi szczep. Wrogowie starają się wedrzeć do obozu i niektórym się to udaje, lecz wiadomo, że tak długo będzie trwała obrona, dopóki wróg nie zatknie swej świętej włóczni przy palu męczarni. Dlatego atakujący są gotowi do wszelkich poświęceń, aby wojownik niosący włócznię dotarł szczęśliwie na środek obozu, a obrońcy przede wszystkim jego starają się złapać. Uczestnicy: patrz “Obrona linii Czerwonki”. 87 Teren zabawy: podobnie jak poprzednio, z tym że linia dzieląca teren i pal wbity po środku nie są konieczne. Najlepiej, jeśli “polanką docelową” jest w tym wypadku nasz obóz namiotowy. Obrońcom w żadnym wypadku nie wolno przekroczyć granicy obozu. Metoda zabijania: patrz “Obrona linii Czerwonki”. Rekwizyty: święta włócznia szczepu, materiały do ścisłego oznaczenia granic obozu. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom granice obozu. 2. Atakujący zwartą grupą udają się w głąb lasu (lub za umówioną linię). 3. Na sygnał lub o ściśle umówionym czasie obrońcy się rozstawiają a atakujący rozpoczynają natarcie. 4. Zabawa kończy się gdy włócznia dotrze do obozu lub zostanie przechwycona przez obrońców, bądź gdy upłynie przewidziany czas zabawy. Zwycięzcy: 1. Atakujący wygrywają, jeśli wojownik niosący włócznię wedrze się na teren obozu przed końcem zabawy. 2. Obrońcy wygrywają w każdym innym przypadku. 3. Można przyznać nagrody indywidualne wybitnym obrońcom, ale tym razem wśród atakujących premiowana być powinna umiejętność działania zespołowego: odciąganie obrońców od niosącego włócznię, poświęcanie się dla uratowania go, skuteczne planowanie wspólnych działań itd. Uwagi: Ciekawą modyfikacją tej zabawy była wojna między Kaktusami ze Św. Trójcy a Indianami z Najśw. Zbawiciela. Kaktusy miały donieść sztandar grupy do Zamku Ujazdowskiego; granicą między wrogimi wojskami była Trasa Łazienkowska od Placu na Rozdrożu po Myśliwiecką. Oczywiście Trasę wolno było przekroczyć tylko po mostkach bądź pod spodem. Czytałem także o konieczności wniesienia wiadra z wodą na teren obozu, wymaga to jednak niezwykle rozwiniętej strategii ze strony atakujących, bo tu nie można się po prostu zdać na szybkość jednego z wojowników. Porwanie wodzów. 1984, Wąpiersk, wojna między Pumami a Szarymi Sowami z KIK-u Rzeka dzieli dwa wrogie szczepy indiańskie. Każdy szczep ma swój obóz, w obozie siedzi Wielki Wódz i wydaje rozkazy przez adiutantów. Wojownicy obu szczepów starają się przedostać do przeciwnego obozu i porwać stamtąd wodza, a następnie doprowadzić go na swoją stronę rzeki. Uczestnicy: 1. Dwa w miarę równe liczebnie i wiekowo szczepy. 2. Wodzowie każdego ze szczepów. Teren zabawy: przedzielony jest trudną do przekroczenia linią (patrz “Obrona linii Czerwonki”), po obu stronach której, w odległości co najmniej 300 m od linii, wyznaczone są obozy. Nie ma formalnych ograniczeń co do poruszania się po całym terenie. Zabawa powinna być prowadzona wieczorem, przy ograniczonej widoczności. Metoda zabijania: każdy ze szczepów zabija przeciwników po swojej stronie rzeki przez dotknięcie ręką. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom przebieg rzeki i granice obozów. 2. Wodzowie siadają po środku swoich obozów (nie wolno im opuścić tego miejsca do końca zabawy, chyba że zostaną porwani); wojownicy rozstawiają się na swoich terenach. 3. Na sygnał lub o umówionej godzinie obie strony rozpoczynają natarcie. 4. Jeśli ktoś dotrze na teren przeciwnego obozu, jest niedotykalny przez 30 sekund. Porywa ze sobą wodza i stara się z nim dotrzeć na swoją stronę rzeki. Przez wspomniane 30 sekund obrońcy nie mogą go gonić, aby mógł się ukryć przed ich wzrokiem. 5. Podążając wraz z porywającym go wojownikiem wódz nie może stawiać oporu. Nie musi biec, ale obowiązany jest iść szybkim krokiem na życzenie wojownika. Nie wolno mu wołać bądź w inny sposób ostrzegać swego szczepu, natomiast może zostawiać ślady, ale tylko do 88 chwili, gdy dostrzeże to wojownik. Wódz obowiązany jest powstrzymać swoich ludzi, jeśli wykażą chęć podjęcia jakichkolwiek działań przed upływem 30 sekund od porwania. 6. Zabawa kończy się, gdy któryś z wodzów zostanie porwany i doprowadzony do przeciwnego obozu lub gdy upłynie wyznaczony czas zabawy. Czas tej zabawy powinien być bardzo długi, minimum 2 godziny, aby mógł wystąpić efekt osłabienia morale i czujności obrońców. Zwycięzcy: 1. Zwycięża szczep, który porwie obcego wodza i szczęśliwie doprowadzi go do własnego obozu. 2. Jeśli to nie nastąpi zwycięża ten szczep, którego wojownicy więcej razy wdarli się na teren wrogiego obozu. 3. Jeśli i to się nie zdarzy, zwycięża szczep, który zabił więcej wrogów. 4. Należy przewidzieć nagrody indywidualne dla wojowników, którzy skutecznie porwą wodza, dla tych, którzy się wdarli, ale zostali potem zabici, dla tych, którzy pośpieszyli ze skuteczną odsieczą wodzowi i dla tych, którzy zabili choć jednego wroga. Należy także pochwalić wszystkich obrońców, o ile wykazali wytrwałość: ich zadanie było najtrudniejsze. Uwagi: Wojna między Szarymi Sowami i Pumami w Wąpiersku trwała od kolacji do ok. 1 w nocy. Nasze obozy były rozbite po dwóch stronach Welu. Najpierw został porwany wódz Szarych Sów, lecz grupa eskortująca go natknęła się w pobliżu mostu na wracający po bezskutecznym ataku patrol. Wódz Czarne Kopyto nie wytrzymał i zaczął wołać o pomoc, co spowodowało, że patrol się zorientował i odbił wodza. Następnie dwóch wojowników Szarych Sów przepłynęło przez rzekę, porwało mnie, Szybkonogiego, wodza Pum, i kazało mi wejść do wody w całym wodzowskim stroju. Potem przywiązano mnie do pala w mokrym ubraniu, dlatego też do dziś mam kolorowe ślady na bluzie od nietrwałych farb, którymi pal męczarni był pomalowany. Bank Solecki Gra ułożona przez Józia Gintera, imię indiańskie Czilawi (Wielki Malec), jako część egzaminu na Małego Wodza, 1989, Bochotnica, Kaktusy, Św. Trójca Grupa biznesmenów chce dostarczyć czeki do Banku Soleckiego, aby wymienić je na gotówkę. Jednak na drodze stoją im bandyci, którzy chcą im odebrać jak najwięcej czeków, aby również wymienić je na gotówkę. Uczestnicy: tak jak w przypadku “Obrony linii Czerwonki”, z tym że obrońcy tutaj nazywają się bandytami, a atakujący - biznesmenami. Teren: jak w przypadku “Włóczni”, lecz tutaj w centrum polanki docelowej umieszczony jest napis “Bank Solecki”. Metoda zabijania: bandyci zabijają biznesmenów przez dotknięcie ręką i zabierają im czeki. Rekwizyty: czeki Banku Soleckiego o różnej wartości, napis “Bank Solecki”, artykuły biurowe, niezbędne w pracy bankowca, elementy do oznaczenia granic polanki docelowej. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom granice bezpiecznej strefy wokół banku. 2. Biznesmeni zwartą grupą udają się w głąb lasu (lub za umówioną linię) i rozdzielają między siebie czeki. Jest obojętne, kto ile ma czeków, ważne aby jak najwięcej czeków dotarło do banku. 3. Na sygnał lub o ściśle umówionym czasie bandyci się rozstawiają a biznesmeni rozpoczynają przedzieranie się do banku. 4. Bandyta po zabiciu biznesmena i odebraniu mu czeków musi je natychmiast zanieść do banku. 5. Zabawa kończy się po upływie wyznaczonego czasu, nie więcej niż pół godziny. Zwycięzcy: Zwycięża grupa, która dostarczyła do banku w umówionym czasie czeki na większą sumę. 89 Diamenty bogini Kali Pierwowzorem tej gry były “Szmatki” - gra przyniesiona przez Józefa Gintera z biwaku organizowanego przez harcerzy 80 WDH w 1989 roku, później przerobione na “Eliksiry” i w tej formie stosowane parokrotnie w Kaktusach ze Św. Trójcy i na kursie w Wąpiersku; obecnie, chyba od 1992 roku, jest obok “Polowania na niedźwiedzie” najbardziej popularną grą kursową. Dwie wioski hinduskie, położone po dwóch stronach rzeki, przechowują w swoich świątynkach po trzy klejnoty z czarodziejskiego, starożytnego diademu okrutnej bogini Kali. Jeśli udałoby się zgromadzić w jednej ze świątyń wszystkie klejnoty z diademu, mieszkańcy tej wioski staliby się szczęśliwymi ludźmi. Dlatego od lat trwa okrutna wojna między wioskami o zdobycie klejnotów. Brytyjczykom się to nie podoba, dlatego kiedy tylko mogą, wsadzają do więzienia uczestników sporu. Uczestnicy: 1. Mieszkańcy wiosek w równej ilości. 2. Dwaj neutralni przewodnicy. 3. Naczelnik angielskiego więzienia (ktoś z kadry). Teren zabawy: przedzielony nieskończoną linią symbolizującą rzekę. W równej odległości od rzeki po obu stronach wyznaczone są świątynie (wielkość świątyni zależna jest od ilości obrońców), do których nie wolno wchodzić mieszkańcom danej wioski pod żadnym pozorem, poza jednym wyjątkiem: w celu wniesienia zdobytego klejnotu. Na linii rzeki, gdzieś z boku, znajduje się angielskie więzienie. Metoda zabijania: mieszkańcy danej wioski unieszkodliwiają przeciwników na swoim terenie przez dotknięcie ręką, z tym że złapani nie są całkowicie wykluczeni z gry, a tylko idą na 3-5 minut do więzienia. Rekwizyty: 6 diamentów (najczęściej są to kartofle albo szyszki owinięte sreberkiem). Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom przebieg rzeki, granice świątyń i położenie aresztu. 2. Mieszkańcy wiosek rozstawiają się na swoich terenach, przewodnicy pojawiają się na linii rzeki. 3. Na sygnał obie strony rozpoczynają atak. 4. Każdy atakujący może sobie wynająć przewodnika. Jeśli idzie trzymając się go, nie można go zabić. Przewodnik może doprowadzić atakującego na ok. 5 kroków od świątyni. Przewodnik nie może biec. 5. Zabawa kończy się, gdy wszystkie diamenty znajdą się w jednej ze świątyń lub po upływie wyznaczonego czasu. Zwycięzcy: 1. Zwycięża wioska, która zdobędzie wszystkie diamenty. 2. Jeśli tak się nie stanie, zwycięża wioska, która zdobędzie większość diamentów. Uwagi: Ciekawą modyfikację wprowadził Wojtek Krynicki, ps. “Szuwarek”, imię indiańskie Kata-atik (Stary Karibu), w swojej grze egzaminacyjnej na Małego Wodza, podczas obozu Szopraczy ze Św. Trójcy w Górecku Kościelnym, w 1995 roku. Otóż w klejnotach ukryte były litery, razem układające się w wyraz (“JAGODY”). Nie wystarczy zdobyć większości klejnotów, trzeba jeszcze ze znalezionych liter odczytać hasło. Teoretycznie więc ci, którym zostały np. tylko dwa klejnoty pod koniec zabawy, mogą wygrać odgadując hasło ze znalezionych dwóch liter. W praktyce oczywiście ci, którzy mieli więcej klejnotów, odgadli hasło szybciej. Klejnoty koronne Szkocji 1996, Podkowa Leśna, wizyta Anglików z Newcastle Jest rok 1650. Wojska Olivera Cromwella oblegają zamek w Edynburgu, gdzie ukryte są klejnoty koronne królów szkockich. Cromwell nie tylko chce zdobyć stolicę, ale jako rewolucjonista ma zamiar zniszczyć oznaki władzy królewskiej, tak jak to już był uczynił z klejnotami królów Anglii. Załoga zamku jest bardzo nieliczna, ale niedaleko, bo za rzeką Clyde, stoi armia 90 szkocka. Aby uratować klejnoty Szkoci mają dwa wyjścia: wynieść je do wojsk stojących za rzeką lub wzmocnić załogę zamku na tyle, żeby wróg musiał odstąpić. Uczestnicy: 1. 3 obrońców zamku. 2. 7 żołnierzy z armii szkockiej stojącej za rzeką. 3. 10 żołnierzy Cromwella. Teren zabawy: Punktem centralnym jest zamek, najlepiej nieduże, odsłonięte wzgórze o zboczach porośniętych krzakami. Wielkość zamku w stosunku do ilości oblegających musi być mniejsza niż w poprzednio opisanych zabawach, ze względu na specyficzny sposób zabijania (patrz niżej). Przez teren zabawy, jakieś 100-200 m od zamku przebiega nieskończona linia, symbolizująca rzekę Clyde. Nie ma żadnego ograniczenia formalnego co do poruszania się kogokolwiek po terenie zabawy. Metoda zabijania: 1. Szkoci zabijają Anglików przez dotknięcie ręką za rzeką Clyde i w obrębie murów zamku. 2. Anglicy zabijają Szkotów we wszystkich pozostałych miejscach w ten sam sposób. 3. Szkoci znajdujący się w zamku mogą zabijać oblegających Anglików rzucając w nich szyszkami. Rekwizyty: korona, berło i jabłko (w oryginale: pokrywka, trzepaczka do piany i okrągły świecznik, owinięte sreberkiem); szyszki. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom przebieg rzeki Clyde i zasięg murów zamku. Obrońcy zbierają szyszki. 2. Oblegający i obrońcy rozstawiają się, armia szkocka odchodzi za rzekę. 3. Na sygnał Szkoci rozpoczynają ostrzał z murów i przedzieranie się. Wolno przenosić na raz tylko jeden klejnot. 4. Zabawa kończy się w następujących sytuacjach: - gdy dwa klejnoty zostaną wyniesione za rzekę, - gdy dwa klejnoty ulegną zniszczeniu, - gdy w zamku znajdzie się 6 Szkotów, a co najmniej dwa klejnoty są bezpieczne (np. jeden za rzeką, a jeden w zamku), - po upływie wyznaczonego czasu (nie więcej niż 1 godzina) Zwycięzcy: 1. Szkoci wygrywają, gdy co najmniej dwa klejnoty są bezpieczne: za rzeką lub w mocno obsadzonym zamku. 2. Anglicy wygrywają, jeśli ulegną przechwyceniu dwa klejnoty lub twierdza padnie z powodu upływu czasu. Gry z cyklu “Poszukiwanie skarbu” Skarb 1983, Brzeźno, Szare Sowy, KIK. Na kopiach starego planu zaznaczone jest miejsce, gdzie ukryty jest indiański skarb. Kilka rywalizujących ze sobą grup poszukiwaczy złota stara się ten skarb odszukać i przywłaszczyć sobie, a Indianie nie chcą do tego dopuścić. Dochodzi do śmiertelnej walki wszystkich przeciw wszystkim. Uczestnicy: 1. Pięciu Indian. 2. Trzy grupy poszukiwaczy po około 5 osób. Teren zabawy: gęsto zalesiony z polankami. W miejscu zaznaczonym na planie jest ukryty skarb. Wokół skarbu powinien być wyznaczony obszar, na który nie wolno wchodzić broniącym go Indianom. Metoda zabijania: 91 1. Poszukiwacze zabijają się nawzajem wymawiając imię przeciwnika (nie wolno zabijać członków własnej grupy). 2. Indianie z poszukiwaczami wg pierwotnej wersji zabijają się tak samo i można być zabitym wszędzie, wg wersji zmodyfikowanej tylko Indianie zabijają - przez dotknięcie ręką - a poszukiwacz, który wejdzie na zakazany obszar, jest już bezpieczny. Według jeszcze innego pomysłu można być zabitym w zakazanej strefie, ale tylko przez innego poszukiwacza. Rekwizyty: 1. Plany okolicy obozu. Najlepiej, jeśli są to kopie mapy wykonanej przez dzieci, np. mapy nagrodzonej w konkursie międzywachtowym. Może to wzmocnić poczucie sensowności konkursu, który się odbył i dowartościować wachtę, która wygrała w konkursie. Jest to także sprawdzian, czy mapa istotnie jest dobra i czytelna nie tylko dla jej autorów. 2. Barwne oznaczenia strefy zakazanej wokół skarbu. 3. Skarb: kilka paczek skitlesów, słoik dżemu wiśniowego, torba toffi lub innych smakołyków. Przebieg zabawy: 1. Jeden z wychowawców idzie z grupą mającą bronić skarbu (najlepiej, jeśli są to autorzy planu, aby pozostali mieli równe szanse), ukrywa skarb i przygotowuje oznakowanie strefy zakazanej. 2. Obrońcy skarbu (Indianie) się rozstawiają. 3. Grupy poszukiwaczy wyruszają z trzech różnych miejsc, w miarę możliwości równoodległych od skarbu, takich aby grupy nie widziały się nawzajem. Każda z grup zaopatrzona jest w kopię planu z zaznaczonym miejscem ukrycia skarbu. 4. Zabawa kończy się, gdy któryś z poszukiwaczy znajdzie skarb bądź po upływie wyznaczonego czasu. Zwycięzcy: 1. Zwyciężają Indianie, jeśli upłynie wyznaczony czas, a skarb nie zostanie odnaleziony i żyje choć jeden Indianin. 2. Jeśli skarb zostanie odnaleziony zwycięża ta grupa poszukiwaczy, której przedstawiciel tego dokonał. 3. Jeśli skarb nie został odnaleziony, ale nie przeżył do końca zabawy żaden Indianin, słodycze pozostają do dyspozycji kadry. Moce 1994, Podkowa Leśna, połączony kurs dla wychowawców i pomocników. Zabawa zbliżona do poprzedniej, z tym że zamiast Indian występują duchy strzegące skarbu i inna jest metoda zabijania. Uczestnicy: duchy i trzy grupy poszukiwaczy skarbów. Teren zabawy: patrz zabawa poprzednia. Metoda zabijania: 1. Każda grupa poszukiwaczy ma do dyspozycji “moce”, dwa razy więcej niż liczba uczestników danej grupy. Moce rozdzielane są pomiędzy uczestników w sposób dowolny. 2. Pokonuje się przeciwnika dotykając go ręką. Przy zetknięciu się z przeciwnikiem zwycięża ten poszukiwacz, który trzyma w ręku większą ilość mocy. Zwycięzca pojedynku zabiera pokonanemu wszystkie jego moce, jednak nie eliminuje go z gry. 3. Jeśli ktoś ma więcej mocy, niż może utrzymać w jednym ręku, może je schować za pasek, do plecaka itp., ale nie biorą one udziału w ewentualnych pojedynkach. Może je także oddać innemu uczestnikowi swojej grupy. 4. Dla zwiększenia mocy na czas walki poszukiwacze mogą się łączyć w pary bądź trójki. Jeśli trzymają się za ręce ich moce się sumują. 5. Ducha nie można zabić. Jeśli duch dotknie poszukiwacza zabiera mu 1 moc, a następnie wskazuje kierunek, w którym poszukiwacz ma się udać i liczy do dziesięciu. Dopiero po doliczeniu do dziesięciu duch może ponownie ścigać poszukiwacza. 6. Jeśli duch dotknie poszukiwacza pozbawionego mocy - poszukiwacz ginie. 7. Duchy nie mają prawa wkraczać na zakazany teren wokół skarbu. Nie ma żadnych ograniczeń terytorialnych jeśli chodzi o walkę między poszukiwaczami. 92 Rekwzyty: 1. Moce, czyli patyki o średnicy ok. 2 cm i długości ok. 30 cm, w ilości dwukrotnie większej niż liczba wszystkich poszukiwaczy. Moce powinny być przed zabawą pomalowane lub wyraźnie oznaczone w inny sposób, aby uniknąć pokusy tworzenia sobie mocy ad hoc z materiałów dostępnych w lesie. 2. Pozostałe rekwizyty jak w zabawie poprzedniej. Przebieg zabawy i zwycięzcy podobnie jak w zabawie poprzedniej, z następującymi wyjątkami: 1. Zamiast Indian występują duchy. 2. W związku z tym, że duchy są niezabijalne, nie może dojść do remisu korzystnego dla kadry. Mumia Gra ułożona przez Zosię Komorowską, imię indiańskie Szoamin (Czarna Jagoda), jako część egzaminu na Małego Wodza, 1995, Górecko Kościelne, Szopracze, Św. Trójca W piramidzie egipskiej ukryta jest mumia faraona. Chronią ją duchy zmarłych, a archeolodzy i złodzieje chcą ją stamtąd zabrać: pierwsi dla celów naukowych, drudzy - finansowych. Uczestnicy: duchy, archeolodzy i złodzieje, mniej więcej w równych ilościach. Teren zabawy: fragment lasu ze ściśle określonymi granicami; na tym obszarze, w miejscu znanym tylko duchom, znajduje się piramida - wyraźnie oznaczona niewielka polanka, po środku której umieszczona jest mumia. Duchy nie mają prawa wchodzić do piramidy ani wychodzić poza wyznaczony obszar lasu. Nie ma ograniczeń terytorialnych dla złodziei i archeologów. Metoda zabijania: 1. Duchy zabijają wszystkich dotknięciem ręką. 2. Złodzieje zabijają archeologów w ten sam sposób. 3. Archeolodzy nie zabijają nikogo. 4. Archeolodzy, złodzieje i duchy mają szarfy odmiennych kolorów. Zabity oddaje szarfę swojemu zabójcy. Rekwizyty: 1. Mumia - kukiełka owinięta bandażem. 2. Oznaczenia granic piramidy. 3. Szarfy z krepiny w trzech kolorach. Przebieg zabawy: 1. Obchodzimy z dziećmi granice wydzielonego fragmentu lasu. 2. Duchy idą do piramidy i rozstawiają się. 3. Złodzieje i archeolodzy idą w dwa różne miejsca na obwodzie terenu zabawy. 4. O umówionej godzinie złodzieje i archeolodzy wyruszają na poszukiwania. 5. Zabawa kończy się, gdy ktoś ze złodziei lub archeologów dotknie mumii, gdy wszyscy poszukujący zginą lub gdy upłynie wyznaczony czas zabawy. Zwycięzcy: 1. Wygrywają duchy, jeśli do końca zabawy mumia nie zostanie zabrana. 2. Wygrywa ta z grup poszukujących, której przedstawiciel pierwszy dotknie mumii. Gry z wykorzystaniem alfabetu Morse’a. Depesza 1985, Marki, Pumy, KIK. Dwie grupy starają się dostarczyć zaszyfrowaną depeszę do celu. Trzecia grupa próbuje przejąć po drodze depeszę, rozszyfrować ją i donieść na koniec trasy, ubiegając w ten sposób pozostałych. 93 Uczestnicy: 2 grupy niosące depeszę i grupa utrudniająca, o mniej więcej równych składach. W grupach niosących depeszę powinny być osoby spełniające następujące funkcje: 1.szyfrujący (tłumaczący polską depeszę na alfabet Morse’a), 2.- biegacze leśni I, niosący zaszyfrowaną depeszę przez las, - kurierzy, których zadaniem jest przeniesienie depeszy przez zagrożoną, bezdrzewną strefę, - biegacze leśni II, niosący depeszę przez las po drugiej stronie, - odszyfrowujący. Teren zabawy: las rozdzielony bezdrzewnym pasem - szeroką przecinką, wydłużoną łąką itp., na którym rozstawiona jest grupa utrudniająca. Szerokość łąki nie powinna być mniejsza niż 50 m; długość powinna być taka, żeby przerwy między rozstawionymi uczestnikami grupy utrudniającej wynosiły ok. 50 m - w razie potrzeby końce pasa należy oznaczyć. Metoda zabijania: grupa utrudniająca zabija przedzierających się przez bezdrzewny pas kurierów przez dotknięcie ręką. Rekwizyty: 1. Kartki z treścią depeszy. 2. Ołówki i tekturki do notowania kolejnych postaci depeszy. 3. O ile dzieci nie znają alfabetu Morse’a - klucze do szyfrowania. 4. O ile potrzeba - chorągiewki do oznaczenia końców bezdrzewnego pasa. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom początek i koniec trasy oraz granice pasa, przez który będą biec kurierzy. 2. Szyfrujący i biegnący rozstawiają się na trasie, a grupa utrudniająca zajmuje miejsce na łące. 3. Szyfrujący na początku trasy dostają treść depeszy po polsku. Tłumaczą ją na alfabet Morse’a i wersję zaszyfrowaną zapisują na tekturce. 4. Tekturkę biorą biegacze leśni i zanoszą ją kurierom. Biegacze leśni nie powinni znać oryginalnej treści depeszy. 5. Kurierzy przedzierają się przez otwarte pole. 6. Jeśli kurier zostanie dotknięty, musi oddać tekturkę grupie utrudniającej. Wtedy grupa ta może odszyfrować depeszę i zanieść wynik do sędziego na końcu trasy. 7. Jeśli kurier przebiegnie szczęśliwie do lasu po drugiej stronie, oddaje tekturkę biegaczowi leśnemu, a ten zanosi ją odszyfrowującym na końcu trasy. 8. Odszyfrowujący tłumaczą depeszę na polski i oddają tekturkę sędziemu. Zwycięzcy: zwycięża grupa, która pierwsza dostarczy na koniec trasy prawidłowo odczytaną treść depeszy. Uwagi: W oryginale było więcej etapów tłumaczenia i odszyfrowywania, bo tekst depeszy był jeszcze po drodze zapisywany tajnym szyfrem wojowników. Pony Express 1994, Wąpiersk, kursy dla wychowawców i pomocników Ambasador Cesarstwa Japonii ma przypłynąć do San Francisco. Burmistrz San Francisco chce godnie podjąć dostojnego gościa, ale nie wie, jaką potrawę pan ambasador lubi najbardziej. Sprawa grozi konfliktem dyplomatycznym. Jedynym miejscem, w którym można by się tego dowiedzieć, jest ambasada Japonii w Waszyngtonie. Rząd USA obiecał, że która firma, posiadająca konne linie przesyłowe, pierwsza dostarczy depeszę z Waszyngtonu do Frisco, ta otrzyma koncesję na przewożenie przesyłek rządowych. Zgłosiły się trzy firmy: Wells Fargo, Union Pacific i Jablonsky Ltd. Powstał jednak dodatkowy problem: Missisipi wylała i trzeba przekazać informację z jednego brzegu na drugi za pomocą sygnałów alfabetem Morse’a. Uczestnicy: trzy linie przesyłowe, w skład których wchodzą: - szyfrujący, - kurierzy I, - nadający i odbierający, - kurierzy II, - odszyfrowujący. 94 Teren zabawy: dowolny teren urozmaicony, przedzielony naturalną, szeroką, bezdrzewną przeszkodą: rzeką, podmokłą łąką, wąwozem itp. Szerokość przeszkody powinna utrudniać porozumiewanie się głosem. Metoda nadawania alfabetem Morse’a: kreska - dwie chorągiewki w górze, kropka - jedna chorągiewka w górze, przerwa między literami - prawa chorągiewka w lewo w dół, przerwa między wyrazami - chorągiewki skrzyżowane w dole, początek i koniec depeszy - chorągiewki skrzyżowane w górze. Rekwizyty: 1. Kartki z treścią depeszy. 2. Ołówki i tekturki do notowania kolejnych postaci depeszy. 3. O ile dzieci nie znają alfabetu Morse’a - klucze do szyfrowania. 4. Chorągiewki do nadawania. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy dzieciom trasę przesyłania depeszy oraz miejsca nadawania i odbioru. 2. Kurierzy i szyfranci rozstawiają się na trasie. 3. Szyfrujący otrzymują treść depeszy (nazwę potrawy) po polsku, zapisują zaszyfrowaną depeszę na tekturce i oddają ją biegaczom. Biegacze nie powinni znać polskiej wersji depeszy. 4. Biegacze dostarczają depeszę do nadających, ci przesyłają ją przez rzekę. 5. Odbierający notują przesłaną depeszę i oddają ją biegaczom. 6. Biegacze niosą depeszę na koniec, gdzie powinna zostać odszyfrowana i przekazana sędziemu. Zwycięzcy: zwycięża grupa, która pierwsza dostarczy na koniec trasy prawidłowo odczytaną treść depeszy. Uwagi: Dzieci powinny mieć dużą dowolność w rozstawianiu się na trasie. Obojętne jest na przykład, w którym miejscu na drugim brzegu depesza zostanie odszyfrowana i kto to zrobi, ilu biegnie biegaczy, ile osób nadaje i odbiera itd. Jedyną ważną rzeczą jest, aby kto inny szyfrował na początku, a kto inny niósł zaszyfrowaną depeszę na wybrzeże - żeby nie było możliwości przekazania polskiej wersji depeszy głosem za rzekę. Inne gry terenowe Branki 1983, Brzeźno, Szare Sowy, KIK; gra pochodzi ze specjalnego dodatku do Świata Młodych, wydanego z okazji trzechsetnej rocznicy zwycięstwa pod Wiedniem. Na pograniczu Dzikich Pól Tatarzy złupili kilka wiosek i wzięli jasyr. Starają się go teraz bezpiecznie doprowadzić do swojego kosza (obozu). Rycerze z pobliskiej stanicy ruszają w pogoń za czambułem, chcąc uwolnić jasyr, a przede wszystkim liczne urodziwe branki. Uczestnicy: 1. 5 dziewcząt - branek. 2. Staruszek pustelnik. 3. Tatarzy i rycerze, mniej więcej w równej liczbie. Teren zabawy: powinien być jak najbardziej urozmaicony, raczej gęsto zalesiony, bez dużych odkrytych połaci. Gra rozpoczyna się w obozie, a w dość dużej odległości od obozu (ok. 1 km) wyznaczony jest kosz tatarski. Powinno to być miejsce wyraźne i łatwe do określenia, znane części uczestników grupy: ambona myśliwska, ruiny domu, szałas, charakterystyczna kępa drzew itp. Niedaleko od obozu, lecz nie w kierunku kosza tatarskiego znajduje się chatka pustelnika. Metoda zabijania: 1. Rycerze i Tatarzy zabijają się nawzajem przez wymówienie imienia przeciwnika. 95 2. Branki mogą próbować ucieczki z jasyru; Tatarzy nie mają prawa ich trzymać siłą, ale mogą poskromić uciekającą brankę dotykając ją ręką. Branka dotknięta trzy razy podczas prób ucieczki nie ma już prawa uciekać. Branka, która dotrze do obozu, jest już bezpieczna. Rekwizyty: kartka z informacją (albo mapką), gdzie znaleźć chatkę pustelnika. Przebieg zabawy: 1. Informujemy Tatarów gdzie znajduje się ich kosz; o ile położenie kosza nie jest oczywiste, można wziąć wcześniej paru Tatarów i pustelnika i pokazać im to miejsce. 2. Pustelnik idzie do swojej chatki. 3. Tatarzy biorą branki i wyruszają w drogę. 4. Dajemy rycerzom kartkę z informacją o pustelniku. 5. Rycerze (albo ich przedstawiciel) udają się po pustelnika. Pustelnik wyjaśnia rycerzom, dokąd zdążają Tatarzy; może potem dołączyć do rycerzy i służyć im za przewodnika. 6. Rycerze ruszają w pogoń. 7. Zabawa trwa do: - śmierci wszystkich Tatarów, - ucieczki wszystkich branek, - śmierci wszystkich rycerzy, o ile choć jedna branka jest ubezwłasnowolniona (została 3 razy dotknięta), - upłynięcia przewidzianego czasu. Zwycięzcy: 1. Wygrywają Tatarzy, jeśli do końca zabawy utrzymają chociaż jedną brankę. 2. Wygrywają rycerze, gdy wszystkie branki są uratowane, to znaczy gdy nie żyją wszyscy Tatarzy lub wszystkie branki uciekły. Uwagi: JEDNYM Z NAJTRUDNIEJSZYCH PROBLEMÓW PRZY TEJ GRZE JEST ROZSTRZYGNIĘCIE, DO JAKIEGO STOPNIA BRANKI MOGĄ UTRUDNIAĆ POCHÓD CZAMBUŁU Z JASYREM. W ZASADZIE KAŻDE JASNO SPRECYZOWANE POLECENIE TATARÓW (DOTYCZĄCE TEMPA I KIERUNKU MARSZU, SPOSOBU UKRYWANIA SIĘ ITP.) POWINNO BYĆ SPEŁNIONE, ALE ISTNIENIE NIEWIELKIEGO BIERNEGO OPORU ZE STRONY BRANEK DODAJE ZABAWIE KOLORYTU I NATURALNOŚCI. PRZESADA NA TYM POLU MOŻE JEDNAK DOPROWADZIĆ DO ROZJUSZENIA TATARÓW: KIEDY BRANKI NAD BRZEŹNEM ZBYT CZĘSTO SIĘ PRZEWRACAŁY I WIĄZAŁY BUTY NIEJAKI MACIEK SICIAREK ZWANY OGÓRKIEM, OBECNIE WYCHOWAWCA W KIK-U, ZACZĄŁ BIĆ JE PO NOGACH GUMĄ OD MASKI PŁYWACKIEJ. O ILE SOBIE PRZYPOMINAM, OSIĄGNĄŁ DZIĘKI TEMU POŻĄDANE ZDYSCYPLINOWANIE JASYRU. Oczywiście nie wszyscy Tatarzy muszą się trzymać czambułu. Wskazane jest pozostawianie po drodze łuczników, zaczajonych na nieostrożnych rycerzy (vide ksiądz Darek Bala na kursie w Wąpiersku). Branki II 1991, Mogiel, Kaktusy, Św. Trójca, Józef Ginter Na obóz broniony przez rycerstwo polskie atakują Tatarzy, chcąc porwać z niego jako branki piękne Laszki. Kiedy w końcu im się to udaje, rycerze organizują pościg. Zabawa jest dwuczęściowa. Uczestnicy: 1. Drużyna rycerska. 2. Czambuł tatarski - nieco mniej liczny od rycerzy (o 1 - 2 osoby). 3. Kilka (3 - 5) pięknych kobiet. Teren zabawy: w lesie wyznaczony jest stosunkowo duży obóz Polaków oraz mały kosz tatarski 5 minut drogi od niego, o którego położeniu wiedzą tylko Tatarzy. Metoda zabijania: W pierwszej części - rycerze zabijają przez dotknięcie Tatarów. Nie wolno zabijać w koszu tatarskim oraz w obozie polskim, do których rycerzom nie wolno wchodzić. Jeśli zostanie zabity Tatar, który nie zdążył jeszcze z branką dotrzeć do kosza tatarskiego, branka wraca do 96 obozu polskiego i może być znów wykradana. Zabity Tatar idzie do więzienia w polskim obozie. W drugiej części - zabicie polega na dotknięciu przez kogoś z większej grupy trzymających się za ręce. Przykładowo - dwóch rycerzy biegnie trzymając się za ręce, a z lasu wypada grupa trzech Tatarów trzymających się za ręce i któryś z Tatarów (nie puszczając reszty) dotyka jednego z rycerzy - wtedy obaj rycerze giną. Oczywiście grupy równoliczne nie mogą sobie nic zrobić, chyba że jedna z grup zostanie sprowokowana do rozłączenia się. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy najpierw wszystkim obóz Polaków, wokół którego rozstawiają się rycerze, a z Tatarami idziemy do ich kosza. 2. Na sygnał początku zabawy Tatarzy zaczynają atakować z kosza. 3. Jeśli Tatar dostanie się do obozu, może zabrać z niego brankę albo uwolnić jednego z uwięzionych Tatarów. Po jego wyjściu z obozu nie wolno rycerzom go gonić przez minutę. Branka musi być posłuszna Tatarowi, ale ma obowiązek zostawiania za sobą strzałek. Brankom nie wolno uciekać z kosza tatarskiego. 4. W drugiej części zabawy nie złapani Tatarzy mają dziesięć minut na wspólną ucieczkę z kosza razem z brankami. Uciekając mogą się rozdzielać na mniejsze grupki, jednak każda z nich musi zostawiać za sobą czytelne strzałki, wskazujące rzeczywisty kierunek. 5. Rycerze idąc po strzałkach starają się wybić wszystkich Tatarów i odebrać im branki. Natomiast Tatarzy starają się zmusić rycerzy do rozdzielenia się, tak aby mieli szansę ich pozabijać, oraz starają się nie oddać branek do końca zabawy. Czas zabawy: każda z części po pół godziny. Uwagi: Obie części zabawy nie muszą być przeprowadzone zaraz po sobie. Kiedy zabawa ta była przeprowadzona po raz pierwszy, w pierwszej części Tatarzy nie zdobyli żadnej branki. Mimo tego przeprowadziliśmy drugą część zabawy, w której sami Tatarzy uciekali. Ponieważ rozdzielili się na dwie grupy - jedną większą a drugą tylko dwuosobową, zaś goniący ich rycerze rozdzielili się na dwie równe grupy, Tatarzy rozgromili jedną z nich, a następnie sami wyruszyli w pościg za drugą połową rycerzy. Rozegrała się prawdziwie batalistyczna scena na wydmach pod Moglem, kiedy rycerze ruszyli trzymając się za ręce w kierunku Tatarów, a zorientowawszy się, że ci mają przewagę, rozproszyli się w ucieczce. Ranny lotnik 1983, Brzeźno, Szare Sowy, KIK; gra ze specjalnego dodatku do Świata Młodych. Nad lasem między liniami frontu został zestrzelony myśliwiec. Pilot uratował się, ale jest ranny i nie może sam dotrzeć do swoich. Patrole z obu stron wyruszają, aby go odnaleźć. Wrogowie chcą go dobić, przyjaciele chcą go uratować i przenieść do swojej bazy. Poszukiwania utrudnia fakt, że pilot nie umie rozpoznać mundurów swoich żołnierzy, a jedynie zna aktualnie obowiązujące hasło. Uczestnicy: 1. Ranny lotnik. 2. Oddział przyjaciół i oddział wrogów. Teren zabawy: rozległy fragment gęstego lasu o ściśle określonych granicach. Miejsce, gdzie ukrywa się ranny lotnik powinno mu umożliwiać dobrą obserwację okolicy. Metoda zabijania: przez wymówienie imienia przeciwnika. Rekwizyty: oddział przyjaciół może przygotować sobie nosze. Przebieg zabawy: 1. Pokazujemy lub opisujemy dzieciom granice terenu, na którym znajduje się lotnik. 2. Lotnik ukrywa się w lesie. Może się poruszać najwyżej w promieniu 10 metrów. 3. Dzielimy grupę na przyjaciół i wrogów. Przyjaciele potajemnie ustalają swoje hasło (klaśnięcie, gwizdnięcie itp.). 4. Jeden z wychowawców udaje się do ukrytego lotnika i przekazuje mu hasło ustalone przez przyjaciół. 5. Przyjaciele i wrogowie wyruszają na poszukiwania z dwóch różnych miejsc. 6. Przyjaciele poszukują lotnika wydając co jakiś czas umówiony sygnał. 97 7. Jeśli lotnik zostanie znaleziony przez przyjaciół muszą go oni donieść do obozu. 8. Zabawa kończy się, gdy lotnik zostanie zabity, gdy zostanie doniesiony bezpiecznie do obozu lub gdy zginą wszyscy przyjaciele. Zasadniczo nie ma ograniczeń czasowych tej gry. Zwycięzcy: 19. Zwyciężają wrogowie, gdy zginie lotnik lub gdy zostaną zabici wszyscy przyjaciele. 2. Zwyciężają przyjaciele, jeśli doniosą bezpiecznie rannego lotnika do bazy. 3. Jeśli zginą wszyscy wrogowie, ale przyjaciele nie dadzą rady - fizycznie - donieść lotnika do bazy (np. zostanie przy życiu spośród przyjaciół tylko mała i słaba dziewczynka), wtedy jest remis. Uwagi: Na obozie Pum z KIK-u w Grzybnie Maciek Strachalski jako jedyny pozostał przy życiu, ale dociągnął rannego Tadka Maszewskiego do obozu na noszach, zdobywając tym samym zwycięstwo dla przyjaciół. Hasło 1986, Pątki, Platfusy, KIK (opisuje Józio Ginter) W lesie znajdują się agenci wywiadów dwóch wrogich sobie państw. Ze względu na konieczność zachowania absolutnej tajności, nie wiedzą o sobie wzajemnie, kto jest po czyjej stronie. Jednak każdy z wywiadów ma swoje tajne hasło i odzew, po którym jego członkowie mogą się wzajemnie rozpoznać, aby móc zlikwidować przeciwników, nie zbijając siebie wzajemnie. Uczestnicy: Grupa jest podzielona na dwie równoliczne drużyny. Każdy jest w tajemnicy przed wszystkimi informowany przed zabawą, którego państwa jest agentem i jakie hasło i odzew są znakiem rozpoznawczym jego wywiadu, przykładowo: hasło - podrapanie się lewą ręką w prawe ucho, odzew - poklepanie się po kolanie. Metoda zabijania: przez wypowiedzenie imienia osoby zabijanej. Osoba zabita wraca na miejsce początku zabawy. Teren zabawy: dobry jest las, w którym nie widać zbyt daleko (np. młodnik), aby porozumiewanie się mogło zachodzić tylko na niewielkie odległości. Teren powinien być ograniczony, ale dość duży. Na początku zabawy uczestnicy chowają się w lesie, wychodząc co najmniej z dwóch miejsc, aby teren zabawy nie ograniczył się w sztuczny sposób. Czas zabawy: pół godziny. Początek i koniec sygnalizowany głośnym gwizdkiem lub rogiem. Cel gry: aby przeżyli tylko agenci swojego wywiadu. Wygrywa drużyna, która w momencie końca gry jest bardziej liczna. Złoto Alaski 1996, Lubomierz, Pumy, KIK, Kazio Ginter, na podstawie książki Jacka Londona “Bellew Zawierucha” Złotodajną działkę nr 3 na zboczu Mono Creek zajął Cyrus Johnson, ale przepadł bez wieści nie zarejestrowawszy jej. W związku z tym Haskell, komisarz pokładów złota na Alasce ogłosił, że kto po upływie terminu rejestracji pierwszy zatknie nowe żerdki w rogach działki, przybędzie do Dawson i działkę zarejestruje, zostanie jej właścicielem. Zgłosiło się do biegu wielu chętnych z najlepszymi psimi zaprzęgami, w tym Zawierucha, Wielki Olaf i baron von Schroeder. Od jakości zaprzęgów i sposobu ich rozstawienia zależy ich zwycięstwo. Uczestnicy: 1. Zawierucha, Wielki Olaf i von Schroeder. 2. Trzy psie zaprzęgi. Teren zabawy: ośnieżone, niezbyt nachylone zbocze z zaznaczonymi rogami prostokątnej działki (długość boku ok. 30-50 m) i Urzędem Rejestracji Złota w odległości ok. 100 m. Rekwizyty: 98 1. Trzy pary sanek o zbliżonej jakości. 2. Trzy zestawy po cztery żerdki do zatykania w rogach działki. 3. Oznaczenia rogów działki i Urzędu. Przebieg zabawy: 1. Sanki, zawodnicy i pierwsze zmiany psów ustawiają się przy pierwszym rogu działki. Pozostałe psy rozstawiają się na trasie, w zależności od przyjętej taktyki. 2. Na sygnał zawodnicy wbijają pierwszą żerdkę, wsiadają na sanie i jadą w kierunku następnych rogów działki, przy każdym rogu zatykając żerdkę i w odpowiednich miejscach zmieniając zaprzęgi. 3. Po zatknięciu żerdki w czwartym rogu zaprzęgi jadą w stronę Urzędu. Psy ciągnące na początku mogą brać udział w późniejszych zmianach. Zwycięzcy: Zwycięża ten zawodnik (i oczywiście wszystkie jego psy), który pierwszy po zatknięciu żerdek dotrze do Urzędu. Las Pajęczych Rąk Gra, której podstawowe elementy przyśniły mi się w nocy z 22 na 23 lutego 1997. We śnie miała zostać rozegrana przez grupę "Szopraczy" ze Św. Trójcy w Parku Ujazdowskim, ale w trakcie wyjaśniania zasad dzieciom obudziłem się. Samuraje, podlegli dwóm wrogim książętom, muszą stoczyć walkę w zaklętym Lesie Pajęczych Rąk. Walczyć i zwyciężać w tym lesie może tylko ten, kto ma zawiązane na czole lub na ramieniu dwie połączone czarodziejskie chusty: chustę dnia i chustę nocy. Chusty te trzeba samemu odszukać w lesie. Uczestnicy: oddziały księcia Yabu, księcia Tomoyuki i księcia Kobe, o równej liczbie żołnierzy. Metoda zabijania: 1. Samuraj, który ma zawiązane prawidłowo chusty zabija żołnierzy z przeciwnych drużyn, którzy nie mają zawiązanych dwóch chust, przez dotknięcie ręką; sam jest nietykalny. 2. Jeśli zabity żołnierz miał przy sobie jakąś chustę, samuraj ją może zabrać i ofiarować potrzebującemu żołnierzowi z własnej drużyny. 3. Jeśli samurajowi spadną chusty, wtedy traci on magiczną moc i może być zabity, dopóki ich sobie z powrotem prawidłowo nie zawiąże. Teren zabawy: dość duży, ściśle ograniczony obszar urozmaiconego lasu; dobrze jeśli są drzewa, na które można się bezpiecznie wspiąć, wykroty i inne miejsca, w których można ukryć chusty, tak aby zdobycie ich sprawiło uczestnikom pewien kłopot. Rekwizyty: chusty (niewielkie kawałki materiału) w dwóch kolorach: jasnym, wyraźnie widocznym w lesie (chusta dnia) i ciemnym (czarnym lub brązowym - chusta nocy). Wielkość chust zależy od tego, czy samuraje wiążą je sobie na ramieniu czy na głowie. Chust każdego koloru powinno być nieco więcej niż uczestników. Można także niezależnie przygotować chusty w innych kolorach jako oznaczenie oddziałów. Przebieg zabawy 1. Na obszarze gry ukrywamy chusty dnia i nocy. Dobrze jest rozkładać chusty "plamami": rejon chust dnia - rejon bez chust - rejon chust nocy, tak aby nikt nie mógł od razu zaopatrzyć się w obie chusty. Chusty nie powinny być umieszczone zbyt blisko siebie, ani zbyt blisko granic terenu zabawy. Część chust powinna w miarę możności być w trudno dostępnych miejscach, tak aby trzeba było po nie się wspiąć, przyciągnąć je patykiem lub wleźć po nie do jamy. 2. Pokazujemy dzieciom granice Lasu Pajęczych Rąk. 3. Żołnierze wyruszają do lasu na poszukiwanie chust. 4. Jeśli żołnierz znajdzie obie chusty, dnia i nocy, wiąże je końcami i obwiązuje sobie nimi ramię lub głowę: wtedy staje się samurajem i może zabijać żołnierzy (ale nie samurajów) z innych oddziałów. 5. Zabawa kończy się po upływie godziny lub gdy wszyscy żyjący uczestnicy gry staną się samurajami. Zwycięzcy: Zwycięża ten oddział, w którym w momencie końca gry będzie największa liczba samurajów. 99 Krótkie zabawy Rambo Zabawa wg książki “Czarne Stopy” Seweryny Szmaglewskiej, w KIK-u wykorzystana po raz pierwszy na obozie Szarych Sów nad Liwcem w 1982 roku. Nazwa została nadana w roku 1990 na zimowisku Kaktusów ze Św. Trójcy w Mochnaczce. Zasada jest trochę zbliżona do “Raz, dwa, trzy, baba jaga patrzy”. Jedno dziecko stoi przy drzewie z zamkniętymi oczami i liczy powoli do pięciu. Pozostali skradają się w jego stronę z odległości ok. 50 metrów. Po doliczeniu do pięciu Rambo otwiera oczy i rozgląda się, wyszukując poukrywanych za krzakami, w rowach itp., a następnie wywołuje ich po imieniu. Nie wolno mu odejść dalej niż na 3 kroki od drzewa. Osoba prawidłowo wywołana odpada z gry. Następnie Rambo znów zamyka oczy i liczy, a ci, którzy przetrwali skradają się dalej. Kto pierwszy dotknie drzewa zostaje Rambem. Jeśli Rambo wszystkich wywoła, zanim ktokolwiek dotknie drzewa, zachowuje swoją funkcję na następną kolejkę. Świnia na patelni Zabawa odwieczna. Niewielka polana jest patelnią. Na patelni stoi kucharz, a w lesie wokół patelni ukrywają się świnie. Jeśli kucharz zobaczy świnię - wywołuje jej imię, np. “Arleta na patelnię!” Świnia musi wyjść na patelnię, a pozostałe starają się do niej potajemnie machnąć. Gdy świnia na patelni zobaczy machającego, wtedy ma prawo uciec. Kucharz stara się wywołać na patelnię jak najwięcej świń, a świnie starają się jak najwięcej ich ze środka wymachać. Z reguły zabawa trwa w nieskończoność. -------------------------------------------------------------------------------- 100 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja Dokumentacja placówki wypoczynku 101 Dokumentacja placówki wypoczynku ● Miejsce 1. Zaświadczenie o zgłoszeniu placówki wypoczynku (zezwolenie). Jeśli nie dostaliśmy zezwolenia na czas należy posiadać kopię wysłanego zgłoszenia. 2. Karta kwalifikacyjna obiektu.Nie dotyczy obozów wędrownych, spływów i obozów w całości namiotowych z własnym gotowaniem. ● Uczestnicy 1. Lista uczestników z podziałem na grupy. 2. Lista kadry i podział zadań: kierownik obozu, ratownik, kucharka, wychowawcy. 3. Oświadczenia od rodziców powierzające dzieci kadrze pod opiekę. ● Program 1. Program - plan pracy wychowawczo-opiekuńczej. 2. Program obozu z podziałem na dni, rozkład dnia. 3. Dzienniki zajęć. 4. Podsumowanie jakie punkty programu zostały wykonane danego dnia, z ewentualnymi uwagami. 5. Kronika. ● Zdrowie 1. Karty kwalifikacyjne dzieci (tzw. karty kolonijne).Szczególną uwagę należy zwrócić na część wypełnianą przez rodziców o chorobach, uczuleniach itp. 2. Książki zdrowia wychowawców i personelu obsługowego.Badanie moczu, krwi (morfologia, OB), prześwietlenie płuc. Osoba gotująca – nosicielstwo. 3. Polisa ubezpieczeniowa dzieci (NW) i pracowników (OC). 4. Spis leków w apteczce. Sprawdzić daty ważności leków. ● Finanse 1. Preliminarz finansowy (kosztorys). 2. Książka finansowa. Wpływy (od rodziców i sponsorów) oraz wszystkie prawdziwe wydatki. 3. Zestawienie rachunków. Data, pierwsza pozycja rachunku, nr rachunku, kwota. 4. Kwitariusze: kasa przyjmie, kasa wypłaci. W kwitariuszu KP pozostają kopie potwierdzeń wpłat od rodziców. ● Inne 1. Regulaminy obowiązujące na placówce. Regulamin obozu, regulamin wodny. 2. Skoroszyt z korespondencją przychodzącą i wychodzącą. Np. kopie pism rezerwujących przejazd, korespondencja z gospodarzami i sponsorami itp. 3. Zeszyt kontroli i wizytacji. 102 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja Apteczka ● ● Uwagi ogólne 1. Apteczka obozowa nie służy do leczenia, lecz do udzielania pierwszej pomocy. Z chorym dzieckiem trzeba pójść do lekarza!!! 2. Nie zabieramy ze sobą antybiotyków! 3. Do apteczki należy dołożyć leki własne uczestników - najlepiej w woreczkach I podpisane. 4. Należy zwrócić uwagę na termin ważności leków i wymieniać przeterminowane lub uszkodzone. 5. W apteczce należy zachowywać czystość i porządek. 6. Niedopuszczalne jest używanie instrumentów z apteczki do innych celów niż medyczne oraz przechowywanie w apteczce jakichkolwiek rzeczy nie związanych z nią. 7. Apteczka powinna być przechowywana w szczelnym opakowaniu. Opakowanie powinno być trwałe i sztywne - najlepiej pudełko plastykowe albo metalowe. Ideałem jest wyłożone z zewnątrz czymś miękkim - można wtedy podłożyć jako poduszkę pod głowę ofiary. Skład apteczki 1. MATERIAŁY OPATRUNKOWE ● bandaże gazowe - szerokość 10 cm (3 szt.) ● bandaże elastyczne (wąskie 2 szt. i szerokie 2 szt.) ● gaza jałowa (rozmiar 9x9 cm, 7x7 cm, 5x5 cm, po 3 w opakowaniu) 2 op. ● lignina lub wata ● plastry z opatrunkiem (komplet różnych typów i rozmiarów - 2 op.) ● plaster bez opatrunku 2. ŚRODKI STOSOWANE NA RANY I INNE USZKODZENIA SKÓRY ● woda utleniona (lub Rivanol, gencjana) ● spirytus salicylowy ● soda oczyszczona lub altacet ● Panthenol aerozol ● Fenistyl (łagodzi skutki ukąszeń owadów) 3. ŚRODKI PRZECIWBÓLOWE (PO 1 OP. Z KAŻDEJ GRUPY) ● Pyralgin i podobne: Pabialgina, Gardan, (środki dość dobre, szczególnie pyralgin, najmocniejszy spośród nienarkotyków) ● No – spa ● Ibuprofen: Ibuprom, Advil, Nurofen (dość dobrze tolerowane, mało działań niepożądanych) ● Panadol ● Zdecydowanie należy unikać stałego, kilkudniowego używania leków przeciwbólowych. Należy też pamiętać, że dawka leku obliczona jest na 75 kg mężczyznę, czyli dla dzieci trzeba ją odpowiednio zmniejszyć. 4. ŚRODKI PRZECIWGORĄCZKOWE I PRZECIWPRZEZIĘBIENIOWE ● Paracetamol ( Codipar, Apap, Panadol, Lekaldol; jest też jednym ze składników ● Trzeba pamiętać, że są osoby uczulone na aspirynę. Aspiryna uszkadza żołądek i może wywoływać krwotok (np. z nosa). Paracetamolu nie można podawać dłużej niż 3 dni oraz nie można zażywać więcej niż 6 tabletek dziennie. Apteczka 103 5. ŚRODKI ŻOŁĄDKOWE ● węgiel (podawać jednorazowo 6 - 10 tabletek) ● krople miętowe ● Smecta proszek do rozpuszczania w wodzie o działaniu przeciwbiegunkowym 6. LEKI PRZECIW CHOROBIE LOKOMOCYJNEJ ● Aviomarin 7. ŚRODKI POBUDZAJĄCE - WAŻNE W GÓRACH I DLA HIPOGLIKEMIKÓW ● Glucardiamid, Kofex, Glukof 1 op. Zawierają glukozę i cardiamid albo kofeinę. Dostarczają energii i pobudzają serce i korę mózgową. 8. ŚRODKI USPOKAJAJĄCE I NASERCOWE ● krople walerianowe, Nerwosol ● Validol - tabletki do ssania w przypadku duszności, osłabienia serca itp. 9. LEKI PRZECIWUCZULENIOWE ● wapno np. Calcium Polfa tabl. Musujące ● Clarinase - przy katarach siennych itp. uczuleniach, łącznie z ukąszeniami owadów 10. PRZYBORY ● pęseta ● nożyczki ● termometr ● agrafki ● Igły do zastrzyków sterylne No 8 - szt.10 - do usuwania ciał obcych ze skóry ● rękawiczki lateksowe ● folia ratownicza NRC (gdy chodzimy po górach) - jest to termoizolacyjna płachta aluminiowa, ratunkowa 104 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja Zgłoszenie obozu do kuratorium Warszawa....................... Pieczęć KURATORIUM OŚWIATY w............................................................ ZGŁOSZENIE organizacji wypoczynku dla dzieci I młodzieży szkolnej w 2001 roku Na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycznia 1997 roku w sprawie warunków, jakie muszą spełnić organizatorzy wypoczynku dla dzieci I młodzieży szkolnej a także zasad jego organizowania i nadzorowania /Dz. U. Nr. 12 poz. 67 oraz Dz. U. Nr. 18 poz. 102 Zgłaszam organizację Adres obozu /oraz jego rodzaj/............................................................................ .................................................................................................................................................... .......................................................................................................... Termin obozu.......................................................................................................... Telefon................................................................................................................... Liczba dzieci........................................................................................................... Kierownik obozu..................................................................................................... .................................................................................................................................................... .......................................................................................................... Pozostała kadra wychowawcza............................................................................. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ..................................................................................... Karta kwalifikacyjna obiektu /załącznik/................................................................. Program obozu /załącznik/..................................................................................... Regulamin Biwaków Rodzinnych Klubu Inteligencji Katolickiej 105 Regulamin Biwaków Rodzinnych Klubu Inteligencji Katolickiej Autor: Michał Górny Zmiany i uzupełnienia: Paweł Sawicki Przyjęty przez Zarząd Sekcji Rodzin w dniu 2.06.2003 Zatwierdzony przez Zarząd KIK w dniu 9.06.2003 Nowa wersja zatwierdzona w dniu 12.01.2004 WSTĘP 3.SEKCJA RODZIN KLUBU INTELIGENCJI KATOLICKIEJ ORGANIZUJE BIWAKI RODZINNE LETNIE I ZIMOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY NALEŻĄCYCH DO SEKCJI. 4. ILEKROĆ W REGULAMINIE JEST MOWA O RODZICACH, NALEŻY PRZEZ TO ROZUMIEĆ PRZYNAJMNIEJ JEDNO Z RODZICÓW ALBO OPIEKUNA PRAWNEGO. 5. ILEKROĆ W REGULAMINIE JEST MOWA O KONIECZNOŚCI UZGODNIEŃ W TRAKCIE BIWAKÓW Z ZARZĄDEM SEKCJI NALEŻY PRZEZ TO ROZUMIEĆ OSOBY UPOWAŻNIONE PRZEZ ZARZĄD LUB PREZYDIUM ZARZĄDU SEKCJI DO NADZOROWANIA AKCJI BIWAKOWEJ. TELEFONY KONTAKTOWE TYCH OSÓB ZARZĄD UDOSTĘPNIA KADROM PRZED AKCJĄ. I. ZASADY OGÓLNE 6. ZASADY POSTĘPOWANIA PODCZAS BIWAKÓW OKREŚLAJĄ ZASADY ETYKI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ, STATUT KLUBU INTELIGENCJI KATOLICKIEJ, REGULAMINY SEKCJI RODZIN KLUBU INTELIGENCJI KATOLICKIEJ, ORAZ NINIEJSZY REGULAMIN. 7. Szef biwaku odpowiada za zdrowie i bezpieczeństwo uczestników biwaku, a w przypadku uczestników niepełnoletnich i niepełnoletniej kadry ponosi odpowiedzialność cywilną za szkody wyrządzone przez nich innym uczestnikom lub osobom trzecim. 8.Uczestnik biwaku ma prawo do: 1. 2. 3. 4. 5. odpoczynku bezpieczeństwa na biwaku dobrej zabawy zwracania się do kadry z konstruktywnymi uwagami i wnioskami twórczego rozwoju. 9.UCZESTNIK MA OBOWIĄZEK: 1. 2. 3. 4. UCZESTNICZYĆ W ŻYCIU BIWAKU DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO SWOJE I INNYCH BYĆ POSŁUSZNYM WOBEC KADRY WYPEŁNIAĆ SWOJE OBOWIĄZKI OKREŚLONE PRZEZ PORZĄDEK BIWAKU, A ZWŁASZCZA UCZESTNICZYĆ W PRACACH WACHT 5. DBAĆ O PORZĄDEK NA TERENIE BIWAKU 10. KADRA MA PRAWO KARANIA UCZESTNIKÓW ZA NIEPRZESTRZEGANIE REGULAMINU ORAZ ZASAD ŻYCIA BIWAKOWEGO. KARA MUSI BYĆ PROPORCJONALNA DO WINY. NIE KARZEMY UŻYTECZNĄ PRACĄ. KARA MUSI SPEŁNIAĆ FUNKCJĘ WYCHOWAWCZĄ WOBEC UCZESTNIKA. PROPONOWANE KARY: 1. 2. 3. 4. 5. 6. UPOMNIENIE WYŁĄCZENIE UCZESTNIKA Z CZĘŚCI ZAJĘĆ ZLECENIE WYKONANIA DODATKOWYCH UCIĄŻLIWYCH PRAC SPOŁECZNIE BEZUŻYTECZNYCH DODATKOWE ĆWICZENIA FIZYCZNE (PRZYSIADY, POMPKI, ŻABKI ITP.) NAGANA Z POWIADOMIENIEM RODZICÓW (KONIECZNE POWIADOMIENIE ZARZĄDU SEKCJI) WYDALENIE Z BIWAKU (KONIECZNE POWIADOMIENIE ZARZĄDU SEKCJI) 11.KADRA ZOBOWIĄZANA JEST DO POSŁUSZEŃSTWA WOBEC SZEFA BIWAKU ORAZ DO ZGODNEGO WSPÓŁDZIAŁANIA W 106 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja WYPEŁNIANIU OBOWIĄZKÓW NA BIWAKU. II. LOKALIZACJA BIWAKU STACJONARNEGO 12. Biwak letni: 13. Przy wyborze miejsca na biwak letni należy zwrócić uwagę: 14. czy teren nie jest podmokły, 15. czy miejsce nie jest narażone na nadmierny ruch osób postronnych, 16. czy teren jest odpowiedni do rozbicia biwaku, w szczególności choć trochę zacieniony i osłonięty od wiatru, 17. czy będzie można uzyskać niezbędne materiały i zaopatrzenie, 18. czy jest zasięg przynajmniej jednej sieci telefonii komórkowej, w miarę możności tej, z której korzysta szef biwaku. 19. W miarę możności biwak lokalizuje się w lesie iglastym. 20. Jeżeli biwak nie dysponuje sprawnym samochodem z kierowcą, należy przed rozpoczęciem biwaku zapewnić dostarczanie zaopatrzenia. 13. Obiekt na zimowisko musi spełniać następujące warunki: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. dostateczne ogrzewanie pokoi, przynajmniej jedno oczko sanitarne na 10 osób i możliwość mycia się w ciepłej wodzie; pokoje umożliwiające niekoedukacyjne zakwaterowanie uczestników przy powierzchni pokoi przynajmniej 3 m. kw. na osobę, miejsce odpowiednie na spotkanie całej grupy, w miarę możności o powierzchni przynajmniej 1 m kw. na osobę, możliwość suszenia odzieży i obuwia, możliwość przechowywania sprzętu narciarskiego (w domu lub w sąsiedztwie wyciągów), możliwość zakupu lub przygotowywania posiłków na miejscu, ewentualnie spożywania obiadów w odległości nie większej niż 500 m. III. Opieka medyczna 14. Uczestnik biwaku ma prawo do opieki lekarskiej. W tym celu na biwaku w miarę możności powinien stale przebywać lekarz. Jeżeli na biwaku nie ma lekarza szef biwaku wyznacza osobę odpowiedzialną za opiekę medyczną lub funkcję tę pełni osobiście. 15. Jeżeli na biwaku nie przebywa lekarz, należy: 1. Uzgodnić z miejscową służbą zdrowia zapewnienie opieki lekarskiej uczestnikom biwaku.1 2. Zapewnić stałą możliwość niezwłocznego przetransportowania chorego do lekarza lub szpitala oraz dowiezienia lekarza do biwaku. 16. Biwak musi być wyposażony w apteczkę. Dostęp do apteczki przysługuje szefowi biwaku oraz osobie odpowiedzialnej za opiekę medyczną na biwaku, a w razie ich chwilowej nieobecności osobie upoważnionej przez szefa biwaku. IV. KADRA BIWAKU 17.Szefa biwaku wspomaga w realizacji jego zadań kadra biwaku. Szef biwaku określa zakres odpowiedzialności poszczególnych członków kadry. 18. Kadrę biwaku stanowią osoby, które zaliczyły kursy pomocników lub wychowawców Sekcji. Bardzo zalecany jest kurs formacyjny. Wszelkie odstępstwa od tej zasady wymagają decyzji Prezydium Zarządu Sekcji. 1 Przykład pisma do ZOZ-u oczekujemy od MG 107 19. Liczba uczestników wypoczynku przypadających na członka kadry nie może przekraczać 10 osób, a na członka kadry pełnoletniej 20 osób. Na obozach grup młodszych i średnich muszą być obecne przynajmniej 4 osoby kadry, a na obozach grup gimnazjalnych przynajmniej 3 osoby kadry. 20. Przed rozpoczęciem biwaku szef biwaku wyznacza spośród kadry pełnoletniej swojego zastępcę, który w razie nieobecności szefa biwaku przejmuje jego uprawnienia, obowiązki oraz zakres odpowiedzialności. 21. Szef biwaku przebywa na biwaku przez cały czas jego trwania. Ewentualne wyjątkowe odstępstwa od tej zasady wymagają uprzedniego poinformowania Prezydium Zarządu Sekcji. W razie nagłej konieczności opuszczenia biwaku z przyczyn losowych szef biwaku jest obowiązany powiadomić o powyższym Zarząd Sekcji i powrócić na biwak niezwłocznie po ustaniu przyczyny nieobecności. 22. Szef biwaku mianuje szefa kuchni. Szefem kuchni powinna być osoba pełnoletnia, odznaczającą się biegłością w przygotowywaniu potraw, znajomością zasad racjonalnego żywienia oraz zasad higieny, jak również przebadaną na nosicielstwo chorób przewodu pokarmowego. 23. Prezydium Zarządu SR zatwierdza skład kadry biwaku. V. REJESTRACJA UCZESTNIKÓW 24. Składając kartę kwalifikacyjną, uczestnik pełnoletni lub rodzice uczestnika niepełnoletniego załączają książeczkę zdrowia lub inny dokument z informacjami o szczepieniach i stanie zdrowia uczestnika. 25. Rodzice lub opiekunowie uczestnika niepełnoletniego w karcie kwalifikacyjnej podają nr PESEL uczestnika, miejsce swojego pobytu w okresie trwania biwaku oraz załączają wszystkie niezbędne telefony kontaktowe. 26. Rodzice lub opiekunowie uczestnika niepełnoletniego oraz niepełnoletniego członka kadry podpisują oświadczenie o przekazaniu swojego dziecka pod opiekę szefa biwaku rodzinnego lub członków kadry pełnoletniej. 27. Półtora miesiąca przed biwakiem rodzice wpłacają bezzwrotną zaliczkę w wysokości 20% kosztów. W wyjątkowych sytuacjach Zarząd Sekcji może podjąć decyzje o zwrocie części lub całości zaliczki. VI. DOKUMENTACJA BIWAKOWA 28. Na biwakach obowiązuje prowadzenie następującej dokumentacji: 1. Regulamin biwaku, 2. Komplet wypełnionych i podpisanych kart kwalifikacyjnych, 3. Lista uczestników i wykaz kadry, 4. Podział obowiązków kadry, 5. Program pracy na biwaku, 6. Dokumentacja źródłowa wpływów i wydatków, 7. Lista adresów i telefonów służb, które należy zawiadomić w razie zdarzeń nadzwyczajnych, 8. Rejestr wypadków, 9. Ankieta na temat warunków terenowych i lokalowych. 29. Za prowadzenie dokumentacji i jej przechowywanie odpowiedzialny jest szef biwaku. VII. Ogólny porządek biwaku 30. ZA PORZĄDEK I CZYSTOŚĆ NA TERENIE BIWAKU ODPOWIADAJĄ: SZEF BIWAKU, KADRA I WSZYSCY UCZESTNICY. 108 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja 31. Za czystość i porządek w pomieszczeniach mieszkalnych odpowiadają ich mieszkańcy. Utrzymanie porządku obejmuje w szczególności codzienne staranne słanie łóżek, trzepanie śpiworów oraz utrzymywanie ładu w plecakach i na półkach. 32. Zakazuje się posiadania bez zezwolenia szefa biwaku: 1. Elektronicznych środków łączności; 2. Radioodbiorników, walkmanów i im podobnych urządzeń; 3. Komputerów, gier elektronicznych i im podobnych urządzeń. 33. Szef biwaku może zabronić wszystkim lub niektórym uczestnikom biwaku posiadania określonych przedmiotów nie wymienionych w paragrafie poprzednim, jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa użytkowników, a w wyjątkowych przypadkach także z innych ważnych przyczyn. 34. Kadra biwaku dokonuje codziennie przeglądu czystości na terenie biwaku. 35. Pomieszczenia mieszkalne wietrzy się przynajmniej raz dziennie. 36. Wszystkie namioty mieszkalne w ciągu dnia powinny mieć podniesione poły, chyba że warunki atmosferyczne na to nie pozwalają. 37. Należy wyznaczyć osobne przestrzenie sypialne dla chłopców i dziewcząt. 38. W czasie nocnym, to jest od ogłoszenia ciszy nocnej do pobudki, uczestnik biwaku nie może przebywać w cudzym pomieszczeniu mieszkalnym. 39. W grupach najmłodszych, na pierwszych dwóch biwakach, przedstawiciele kadry śpią w namiotach/pokojach z dziećmi. 40. Palenie tytoniu, spożywanie alkoholu i używanie środków psychoaktywnych jest zakazane. Dotyczy to również kadry, a na terenie biwaku także gości. 41. Konieczne jest uzgodnienie zamierzonych odwiedzin na biwaku z szefem biwaku. Z ważnych przyczyn szef biwaku może odmówić przyjęcia gościa. 42. Gość jest obowiązany do przestrzegania regulaminu biwaku, a jego obecność nie może zakłócać przebiegu zajęć biwakowych, ani nie upoważnia osób odwiedzanych do uchylania się od udziału w tych zajęciach. 43.1. Zakazuje się opuszczania terenu biwaku: 1. Uczestnikom – bez zgody pełnoletniej kadry, 2. 3. Kadrze – bez zgody szefa biwaku, Szefowi biwaku – bez poinformowania kadry. 2. Szef biwaku może określić obszar (przylegający do biwaku), na którym uczestnicy mogą się poruszać bez konieczności uzyskiwania zezwolenia. 44.1. Jeżeli uczestnik niepełnoletni musi opuścić biwak na stałe w czasie jego trwania, odbierają go rodzice lub inna osoba posiadająca ich pisemne upoważnienie albo zapewnia mu się bezpieczny przejazd w miejsce przeznaczenia uzgodnione z rodzicami pod opieką pełnoletniego członka kadry. 2. Dopuszcza się opuszczenie biwaku przez uczestnika bez opieki, jeżeli jego rodzice wyrażą na to zgodę w formie pisemnej, oświadczając w sposób wyraźny, że przejmują odpowiedzialność za niego. 45. Koszty powrotu uczestnika wydalonego z biwaku ponoszą jego rodzice. 46. Po zakończeniu biwaku należy: 1. 2. 3. Jego miejsce doprowadzić w miarę możności do stanu sprzed biwaku, Przygotować sprzęt biwakowy do zdania, Sporządzić spis oddawanego sprzętu wraz z listą wszystkich braków i usterek, 4. Zobowiązać się do usunięcia usterek, braków (odkupienia zniszczonego sprzętu), 5. Dostarczyć do Zarządu Sekcji dokumenty rozliczeniowe obozu. VIII. PRZEPISY PRZECIWPOŻAROWE 109 47. W przypadku organizowania ogniska lub, jeśli gotowanie odbywa się na kuchni polowej, wyznacza się osobę podtrzymującą ogień. 48. Otwarty ogień musi być zabezpieczony przed niekontrolowanym rozprzestrzenianiem się. 49. W wypadku rozpalania ogniska należy uwzględnić siłę i kierunek wiatru. Należy przewidzieć możliwość szybkiego ugaszenia wodą lub ziemią. 50. Na stacjonarnym biwaku letnim umieszcza się w łatwo dostępnym i powszechnie wiadomym miejscu w pobliżu kuchni wiadro z piaskiem, wiadro z wodą i tablicę przeciwpożarową wyposażoną przynajmniej w gaśnicę i/lub hydronetkę, dwie łopaty i siekierę. Zakazane jest używanie sprzętu przeciwpożarowego do innych celów niż gaszenie pożaru. 51. Używanie otwartego ognia w pomieszczeniach mieszkalnych uczestników jest bezwzględnie zakazane. Używanie otwartego ognia w innych miejscach możliwe jest tylko w obecności kadry. Szef obozu może wyrazić zgodę na użycie otwartego ognia nie w obecności, ale pod nadzorem kadry. IX. PRZYGOTOWYWANIE POSIŁKÓW NA BIWAKACH STACJONARNYCH 52. Przestrzeń kuchenna biwaku powinna być zorganizowana tak, by zapewnić maksymalne bezpieczeństwo pracy i higienę przygotowywania posiłków. Podczas biwaku wędrownego należy również w miarę możliwości stosować się również do poniższych uwag z tego rozdziału. 53. Należy bezwzględnie oddzielić przestrzeń przechowywania produktów spożywczych od przestrzeni kuchennej i od jadalni. 54. Stół (cerata), narzędzia, deski i wszelkie naczynia służące do przygotowywania posiłków utrzymuje się na bieżąco w czystości i myje gorącą wodą niezwłocznie po użyciu. 55. Niedopuszczalne jest przebywanie zwierząt w przestrzeni kuchennej i miejscu przechowywania artykułów spożywczych. Za porządek, higienę i prace w części kuchennej biwaku oraz przechowywanie artykułów spożywczych odpowiada szef kuchni. 56. Z pracy w kuchni wyklucza się osoby chore na biegunkę, a w miarę możności również zakatarzone. Osoby ze skaleczeniami i/lub opatrunkami na rękach pracują w rękawiczkach jednorazowych. 57. Artykuły spożywcze przechowuje się stosownie do ich wrażliwości na dostęp światła, temperaturę itp. Na stacjonarnym biwaku letnim artykuły wymagające przechowywania w chłodnym i/lub ciemnym miejscu przechowuje się w ziemiance o głębokości nie mniejszej niż 1,5 m, inne zaś w magazynie żywnościowym, wydzielonym w kuchni lub umieszczonym w osobnym namiocie ustawionym w cieniu. Namiot żywnościowy należy bezwzględnie wietrzyć. 58. Magazyn żywnościowy połączony z kuchnią wyznacza się w miejscu przewiewnym, a umieszczony w namiocie systematycznie wietrzy. 59. Artykuły spożywcze nie mogą być przechowywane w pomieszczeniach mieszkalnych, na ziemi ani w miejscu dostępnym dla zwierząt. 60. Sprzęt kuchenny przechowuje się na specjalnie w tym celu urządzonym regale. 61. Wodę pitną przechowuje w szczelnych i zamykanych naczyniach przystosowanych do przechowywania wody pitnej i posiadających wymagany atest. 110 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja X. Gospodarka odpadami 62. Wprowadzanie detergentów i innych szkodliwych substancji do wód powierzchniowych jest zakazane. 63. Dopuszczalne jest mycie się w wodach powierzchniowych przy użyciu mydła glicerynowego lub innych substancji ulegających szybkiej biodegradacji. 64. Wodę z mydlinami wylewa się do specjalnie wykopanych dołków w odległości co najmniej 15 m od brzegu jeziora/rzeki. Wyznacza się miejsce do mycia, na przykład w namiotach sanitarnych, w których powinny być zbudowane podstawki do misek. 65. Odpady żywnościowe w miarę możności przekazuje się okolicznej ludności, a jeżeli takiej możliwości brak, wyrzuca do dołu chłonnego. 66. Inne odpady ulegające szybkiej biodegradacji wyrzuca się do dołu chłonnego. 67. Odpady nie ulegające szybkiej biodegradacji wywozi się na wysypisko śmieci. XI. Latryny 68. Latryna musi być zadaszona, mieć mocną obudowę, wysokość siedzenia dostosowaną do wzrostu uczestników, dół zabezpieczony przed wpadnięciem. Po wypełnieniu dołu do 2/3 głębokości dół zasypuje się. 69. Przy latrynie powinien znajdować się: 1. Piasek do przesypywania i łopatka, 2. Papier toaletowy. 70. Latryna musi być raz na dobę przesypywana środkiem dezynfekcyjnym, chyba że organ nadzoru sanitarnego zarządzi inaczej. XII. PORUSZANIE SIĘ PO DROGACH PUBLICZNYCH 71. Na drogach publicznych grupy uczestników poruszają się w miarę możności w kolumnach, z tym że dopuszcza się poruszanie się w szyku luźnym: 1. 2. 3. Grup o liczebności mniejszej niż 7 osób łącznie z prowadzącym, Na chodnikach i drogach przeznaczonych wyłącznie do ruchu pieszego, Na drogach o nawierzchni nieutwardzonej. 72. Na drogach publicznych kolumna porusza się po jezdni prawą stroną, w miarę możności nie przekraczając osi jezdni. 73. Kolumna nie może być szersza niż czwórkowa. 74. Od zmierzchu do świtu oraz w razie niedostatecznej widoczności kolumna musi posiadać następujące oświetlenie: 1. 2. 3. Na początku po lewej stronie - światło białe skierowane do przodu, Na końcu po lewej stronie - światło czerwone skierowane do tyłu. Jeśli kolumna jest dłuższa niż 10 m - w odstępach nie większych niż 10 m światła białe skierowane w lewo. A ponadto co najmniej pierwsza i ostatnia osoba w kolumnie powinny mieć na ubraniu elementy odblaskowe. XIII. WYCIECZKI ROWEROWE 75. Przed wyjazdem na biwak rodzice uczestnika muszą przejrzeć sprzęt rowerowy i usunąć ewentualne usterki. 76. Każdy uczestnik musi posiadać zapasową dętkę i zapas baterii do oświetlenia roweru. 111 77. Na drogach publicznych twardych wszyscy uczestnicy bezwzględnie jeżdżą w kaskach. 78. Zakazuje się używania rowerów nie wyposażonych w sprawnie działające hamulce i dzwonek, a na drogach publicznych również w wymagane oświetlenie. 79. Podczas jazdy po drogach publicznych zakazuje się uczestnikom wyprzedzania się i jazdy obok siebie bez zezwolenia prowadzącego kolumnę. XIV. Wycieczki piesze 80. Trasę, tempo marszu, częstotliwość i czas postojów dostosowuje się do możliwości najsłabszego uczestnika oraz do warunków terenowych i atmosferycznych. 81. Pełnoletni członek kadry z doświadczeniem topograficznym idzie na przedzie. 82. Pełnoletni członek kadry z apteczką (oraz śpiworem puchowym w zimie) idzie z tyłu. 83. Poza sytuacjami ewidentnymi pomiędzy każdym dzieckiem a osobą spełniającą opiekę powinien zostać zachowany kontakt wzrokowy i dźwiękowy. 84. W wypadku wycieczki na terenie, na którym działa Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe lub Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, obowiązuje poinformowanie tych służb o przewidywanej trasie. 85. Zakazuje się organizowania wycieczek w Tatrach powyżej górnego regla oraz na terenach objętym zagrożeniem lawinowym. 86.Trasy przemarszów na wycieczkach, szczególnie w górach, należy planować tak, aby w miarę możności dotrzeć do miejsca przeznaczenia przed zmierzchem. XV. KĄPIEL 87. Kąpielisko jest zawsze ogrodzone linami opatrzonymi pływakami. 88. Kąpiel uczestników możliwa jest tylko na kąpielisku za zgodą oraz w obecności ratownika2. 89. Do kąpieli dopuszczane są osoby zdrowe, wypoczęte, co najmniej 1h po posiłku. 90. Nie wolno kąpać się bezpośrednio po opalaniu. 91. Każdy kąpiący się powinien zostać sprawdzony przez kadrę pod względem umiejętności pływackich. 92. Na kąpielisku głębokość wody nie może przekraczać poziomu wody do ramion najniższego uczestnika, a najdalsza odległość od brzegu lub pomostu nie powinna przekraczać 203 metrów. 93. Całe kąpielisko musi być doskonale widoczne z brzegu. Kąpiel po zmierzchu jest zakazana. 94. Dno kąpieliska musi być całkowicie rozpoznane, wykluczone wszelkie przedmioty stanowiące zagrożenie (kawałki szkła, patyki...). 95. W czasie kąpieli w kąpielisku dwóch członków kadry powinno nieprzerwanie nadzorować kąpiel. Zaleca się, aby jedna z tych osób nadzorowała kąpiel z wody. Osoby te powinny mieć gwizdki, których użycie powoduje natychmiastowe wyjście z wody wszystkich kąpiących. 96. Na jedną osobę pilnującą nie może przypadać więcej niż 5 kąpiących się. Łączna liczba kąpiących nie może jednocześnie być większa niż 104 osób. 97. Skoki do wody na głowę na biwakach są zakazane. 2 3 Dramat!!!! Długa dyskusja. Różne propozycje złagodzenia, tak, żeby dać jakąś szansę na to, żeby bardzo dobrze pływający uczestnik mógł jednak choć trochę popływać. Zwraca uwagę brak regulacji pływania dla kadr. Nie wiem, czy kadra może pływać jak chce??? 4 Kadry: w imię czego nie dopuszcza się możliwości wejścia całą grupą (choć na chwilę) do wody, choćby po to, aby się ochlapać przy brzegu. 112 Część V – Bezpieczeństwo, przepisy, dokumentacja XVI. Obozy narciarskie 98. Na nartach wszyscy uczestnicy poniżej 16 roku życia obowiązkowo używają kasków ochronnych. 99. Przed wyjazdem na obóz rodzice zobowiązani są do przejrzenia sprzętu narciarskiego dzieci i usunięcia ewentualnych usterek. Narty muszą mieć naostrzone krawędzie, sprawnie działające wiązania i muszą być wyposażone w skistopery. 100. Na stokach narciarskich uczestnicy bezwzględnie stosują się do obowiązujących przepisów bezpieczeństwa. 101. W grupach najmłodszych jazda na stokach publicznych wyciągami może odbywać się wyłącznie pod opieką kadry. XVII. Wizytacje 102. W miarę możliwości wszystkie obozy (a szczególnie stacjonarne) powinny być wizytowane przez członków Zarządu lub rodziców upoważnionych przez Zarząd. Z wizytacji należy sporządzić zwięzły raport i przedstawić go na najbliższym posiedzeniu Zarządu 103. W wypadku rażącego naruszania regulaminu wizytacja w porozumieniu z Zarządem Sekcji i po dyskusji z szefem biwaku ma prawo nakazać natychmiastowe zwinięcie biwaku. 104. Do osób wizytujących biwak stosuje się odpowiednio zasady jak wobec gości. 105. Wizytacja ma prawo i obowiązek podzielić się swoimi uwagami dotyczącymi biwaku z kadrą. XVIII. Wypadki nagłe, zdarzenia nadzwyczajne 106.1. Z wypadków powodujących uszkodzenie ciała sporządza się protokół powypadkowy oraz odnotowuje wypadek w rejestrze wypadków. 2. Protokół powypadkowy sporządza zespół złożony z szefa biwaku i dwóch pełnoletnich członków kadry. 3. Protokół umieszcza się w dokumentacji biwakowej, a na żądanie doręcza poszkodowanemu pełnoletniemu lub rodzicom poszkodowanego niepełnoletniego. 107. O wypadkach uczestnika, dłuższej chorobie, hospitalizacji lub gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że jego dalszy udział w biwaku będzie niemożliwy lub niewskazany powiadamia się niezwłocznie rodziców poszkodowanego oraz Zarząd Sekcji. 108. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości w pracy kadry na biwaku, problemów z gośćmi, bardzo poważnych trudności wychowawczych, zewnętrznym zagrożeniu dla bezpieczeństwa biwaku lub innych istotnych zdarzeń z punktu widzenia bezpieczeństwa biwaku i jego uczestników szef biwaku ma obowiązek zawiadomić Zarząd Sekcji. XIX. Przepisy końcowe 109. Po przybyciu na miejsce biwaku ogłasza się regulamin biwaku, obejmujący w szczególności te przepisy niniejszego regulaminu, które obowiązują wszystkich uczestników. Regulamin taki odczytuje się wszystkim uczestnikom, którzy zapoznanie się z nim potwierdzają własnoręcznymi podpisami, a następnie umieszcza w widocznym i łatwo dostępnym miejscu 110. Jeżeli przemawiają za tym względy bezpieczeństwa, szef biwaku po konsultacji ze swoim zastępcą oraz w miarę możliwości w porozumieniu z Prezydium Zarządu 113 Sekcji ma prawo czasowo zawiesić obowiązywanie regulaminu. O tym fakcie musi poinformować Zarząd Sekcji razem z uzasadnieniem 111. Szef biwaku: 7. Usuwa uczestnika z biwaku za: • Samowolną kąpiel lub samowolne korzystanie ze sprzętu pływającego. • Palenie tytoniu, spożywanie napojów alkoholowych lub używanie innych środków psychoaktywnych. • Kradzież 8. Może usunąć uczestnika z biwaku za: 1. Opuszczanie bez zezwolenia wyznaczonego miejsca pobytu. 2. Naruszanie zasad bezpieczeństwa przewidzianych w regulaminie. 3. Naruszanie innych postanowień regulaminu. 3. W każdym przypadku, gdy nie jest w stanie wziąć odpowiedzialności za uczestnika. 114 Część VI - Materiały pomocnicze Część VI - Materiały pomocnicze Część VI - Materiały pomocnicze 115 116 Część VI - Materiały pomocnicze Część VI - Materiały pomocnicze 117 118 Część VI - Materiały pomocnicze Polecane lektury O wychowaniu: „O wychowaniu – sentencje – myśli- aforyzmy” Oficyna naukowa 1999 Jacek Woroniecki OP „Katolicka etyka wychowawcza” KUL Lublin 1986 G. Hansemann „Wychowanie religijne PAX H.Filipczuk „Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym” Nasza Księgarnia 1989 H.Filipczuk „Rodzice i dzieci dorastające” Nasza Księgarnia 1987 T. Gordon „Wychowanie bez porażek” PAX J. Klink „Wierzyć z dziećmi: PAX A.Faber „Jak mówić, żeby dzieci słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły” Media Rodzina Ks. Olgierd Nassalski MIC „Jak pracować nad charakterem” Księgarnia św. Jacka Krystyna Ostrowska „W poszukiwaniu wartości – ćwiczenia z uczniami” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 1998 Krystyna Ostrowska „W poszukiwaniu wartości – Z Biblią przez życie” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 1995 O bł. Edmundzie Bojanowskim: s. A. Krasoń, s. M. Syska „Rekolekcje z... bł. Edmund Bojanowski” wydawnictwo „m” Kraków O grupie: o. T. Kotlewski SJ „Dynamika wspólnoty i rola lidera” wydawnictwo „m” Kraków K. Vopel „Poradnik dla prowadzących grupy” Jedność 1999 Kielce Gry i zabawy: „Pogodne wieczory” 4 części wyd. Rubikon Kraków 2000 „Grupa bawi się i pracuje” zbiór grupowych gier i ćwiczeń psychologicznych Unus 1994 K. Vopel „Gry i zabawy interakcyjne” ” Jedność 1999 Kielce H. Wiertsema „100 gier ruchowych” KLANZA 1999 „Tańce i zabawy dla grupy” KLANZA Metodyka harcerska: Lord Baden Powell „Skauting dla chłopców” reprint Oficyna Przeglądu Powszechnego 1990 A.Kamiński „Antek Cwaniak” Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 112.Wasilewski „Pod totemem słońca” Młodzieżowa Agencja Wydawnicza J. Parzyński „Obóz harcerski” Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1983 Terenoznawstwo i gry terenowe: phm. B. Sołtysiak „Harce z mapą – podręcznik terenoznawstwa dla harcerzy” Poczta Harcerska Szczecin II 1997 P. Farynowski „Ino mi się nie zgub...” Poczta Harcerska Szczecin II 1997 Kazanecki „Z notatnikiem i busolą – zbiór gier terenowych” Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1987 W. Śliwerski „Harcerskie biegi” ”Młodzieżowa Agencja Wydawnicza Związek Harcerstwa Polskiego „Stopnie i sprawności harcerskie” Horyzonty Warszawa 2000 Poradniki: J. Szaferowa „Poznaj 100 roślin” WSiP 1989 I.Gumowska „Deptane po drodze” M. Korpikiewicz „Vademecum Robinsona” PTTK „Kraj” 1999 „Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce” „Medycyna w plecaku” M. Kurowski „Biwakowa kuchnia” Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1990 Polecane lektury Czasopisma: Kwartalnik „Grupa i zabawa” KLANZA „Być dla innych” biuletyn metodyczny dla nauczycieli Centrum Arrupe 119