Macierz "a-a" (akceptacja-alokacja) - Instytut Organizacji i Zarządzania

Transkrypt

Prace Szkoły Symulacji Systemów
Gospodarczych - Duszniki 2002
Wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,
Wrocław 2002
pp -113-126
Ewa WIĘCEK-JANKA*
MACIERZ „A-A” (AKCEPTACJA – ALOKACJA) – PRÓBA
DIAGNOZY PRZEDSIĘBIORSTW PODCZAS WPROWADZANIA
ZMIAN ORGANIZACYJNYCH
W artykule przedstawiono budowę narzędzia diagnostycznego - macierzy „a-a” i efekty
wykorzystania go podczas wprowadzania zmian organizacyjnych
Wiadomości z zakresu wprowadzania zmian i konfliktów stały się podstawą do
próby zamodelowania macierzy zmian organizacyjnych i konfliktów temu procesowi
towarzyszących. Zastosowanie teorii zbiorów rozmytych pozwala na sparametryzowanie zjawisk psychospołecznych oraz informacji jakościowych uzyskanych metodą
wywiadu bezpośredniego badającego opinie ekspertów. Wyniki badań posłużyły
stworzeniu modelu z wykorzystaniem bloków: fuzyfikacji i inferencji, zawartych w
programie komputerowym Tool Box Fuzzy Logic 6.0.
Ogólny model (macierz „a-a”) złożony jest z dwóch wejść i jednego wyjścia identyfikującego etap przekształceń organizacyjnych i obszar towarzyszących temu etapowi konfliktów. Budowę modelu „a-a” obrazuje rys. 1.
Składowe modelu „a-a” opisano przez dwie grupy informacji. Pierwszą grupę informacji uzyskano na drodze badań metodą pierwotnego sondażu bezpośredniego i
wykorzystano do budowy modelu „akcept”. Drugą grupę informacji uzyskano w trakcie badania źródeł wtórnych, które dotyczyły analizy struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa (opisanej na pięciostopniowej skali), zwanej - alokacją działalności marketingowej. Budowa modelu zgodnie z teorią zbiorów rozmytych zakłada realizację
dwóch bloków: fuzyfikacji i inferencji (oba realizowane w ramach zastosowanego
programu Tool Box Fuzzy Logic 6.0). Implementację modelu w programie przedstawia rys. 2.
Fuzyfikacja modelu „a-a” obejmuje zaprogramowanie funkcji przynależności
dwóch elementów wejściowych: X1 - akceptacja i X2 - alokacja, opisanych przez pięć
__________
*
Politechnika Poznańska, Instytut Inżynierii Zarządzania; [email protected]
114
Ewa Więcek-Janka
ziaren zbioru rozmytego (A1 – bardzo mały, A2 – mały, A3 – średni, A4 – duży, A5 –
bardzo duży).
MACIERZ
“A-A”
MODEL
“AKCEPT”
SYT
POT
NAK
ALOKACJA
EF
Rys. 1. Ogólny model „a-a”. Źródło: Opracowanie własne
Rys. 2. Implementacja modelu z wykorzystaniem ToolBox Fuzzy Logic 6.0
Macierz „a-a” (akceptacja – alokacja) – próba diagnozy przedsiębiorstw ...
FUZYFIKACJA
X1
X2
115
µ A1(x1)
µ A2(x1)
ELEMENTY
Funkcje
przynależności X1 i
X2
przy
A1, A2, A3, A4,
A5
µ A3(x1)
µ A4(x1)
µ A5(x1)
µ A1(x2)...
.
Rys. 3. Blok fuzyfikacja dla modelu „a-a”.
Rys. 4. Funkcja przynależności akceptacja, opisana pięcioma ziarnami.
Składowe funkcje przynależności opisano z wykorzystaniem krzywej Gaussa i zawarto w pięciu ziarnach, co obrazuje rys. 4. Blok inferencja oblicza, na podstawie
wejściowych funkcji przynależności, wynikową funkcję przynależności wyjścia modelu: µ(y) jako identyfikację jednego z siedmiu etapów zmiany organizacyjnej. Podstawowym elementem bloku inferencja jest baza reguł tworzona metodą ekspercką,
116
Ewa Więcek-Janka
która polega na rozpoznaniu i przyporządkowaniu funkcji wyjścia wszystkim kombinacjom zmiennych wejściowych. Przebieg funkcji wyjściowych zaprezentowano na
rys. 6.
µ (y1)
µ A1(x1)
µ A2(x1)
INFERENCJA
µ A3(x1)
µ A4(x1)
µ A5(x1)
µ A1(x2)
.
µ A5(x2)
µ (y2)
µ (y3)
ELEMENTY
-
baza reguł,
mechanizm
inferencji zawarty
w programie
funkcje
przynależności
wyjścia
µ (y)
µ (y4)
µ (y5)
µ (y6)
µ (y7)
Rys. 5. Blok inferencja dla modelu „a-a”.
Rys. 6. Przebieg funkcji wyjściowej opisanej krzywą Gaussa.
117
SYT
NAK
Model
„akcept”
EF
Zbiór
rozmyty
„akcept”
opisany
pięcioma
ziarnami
POTT
Rys.7. Ogólny model „akcept”.
Rys. 8. Składowe modelu „akcept” w oprogramowaniu ToolBox Fuzzy Logic 6.0
Przystępując do opisywania reguł przyjęto założenie, że dla każdej zmiennej (np.
akc) opisującej dany czynnik (np. akceptacja) i reprezentowanej przez pięć ziaren,
tzw. funkcje członkowskie (membership functions; np. akc_b.m, akc_m, akc_s, akc_d,
oraz akc_b.d) należy podać wartość wyjściową (fazę przebiegu zmian). Biorąc pod
uwagę fakt, że są dwa czynniki, a relacja między nimi budowana jest w oparciu o
iloczyn logiczny, potrzebnych jest 52 tj. 25 reguł. Wszystkie reguły mają ten sam format, np.
118
Ewa Więcek-Janka
If (akceptacja is akc_5) and (struktura is str_5) then (wy is faza_7)
Co należy czytać: Jeżeli akceptacja zmiany jest bardzo dobra oraz struktura organizacyjna jest bardzo dobra to fazę przebiegu zmian ustala funkcja siódma zmiennej
wyjście (gdzie wszystkie słowa zaznaczone kursywą są zdefiniowane wcześniej).
Zbiór reguł oraz funkcje przynależności wyjścia do modelu „a-a” zawiera tab. 1.
Tab. 1 Zbiór reguł w bloku inferencja modelu „a-a”. Źródło: opracowanie własne.
L.P
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Formuła reguły
If (akceptacja is akc 1) and (struktura is str 1) then (wy is faza 1)
Pierwszą ze składowych modelu „a-a” jest model „akcept” zbudowany także w
oparciu o teorię zbiorów rozmytych. Model „akcept” zakłada analizę czterech zmiennych na wejściu, uzyskanych w trakcie badania (opisanych trzema ziarnami) i jedną
zmienną na wyjściu – akceptacja zmiany (opisaną pięcioma ziarnami). Ogólny model
„akcept” został przedstawiony na rys. 7, zaś jego odzwierciedlenie w programie TollBox Fuzzy Logic 6.0 obrazuje rys. 8.
119
Zmienne wejściowe można charakteryzować jako funkcje opisane trzema ziarnami
z wykorzystaniem krzywej Gaussa, co obrazuje rys. 9. Wybór krzywej Gaussa uzasadnia specyfika zmiennych opisanych poniżej (subiektywizm opinii):
1. Sytuacja: (SYT) sytuacja przedsiębiorstwa postrzegana przez jego pracowników,
oceniania w skali 1-10 lub w kategoriach logiki rozmytej jako: zła (funkcja s_m),
dobra (s_s) lub bardzo dobra (s_d).
2. Nakłady: (NAK) wielkość nakładów ponoszona na uruchamianie i prowadzenie
działalności działu marketingu, ale postrzegana przez współpracowników firmy i
oceniana w skali 1-10 lub w kategoriach logiki rozmytej jako: małe (funkcja
n_m), odpowiednie (n_s), za duże (n_d).
3. Efekty: (EF) efekty działalności tworzonego działu marketingowego postrzegane
przez współpracowników firmy, oceniane w skali 1-10 lub w kategoriach logiki
rozmytej jako: słabe (funkcja e_m), wystarczające (e_s), bardzo dobre (e_d).
4. Potrzeba: (POT) czynnik określający odczucia współpracowników firmy dotyczące potrzeby istnienia działu marketingowego w firmie. W rozwinięciu tego
modelu do docelowej wersji dynamicznej może czynnik ten odpowiadać poziomowi akceptacji początkowej. Ocena potrzeby w skali 1-10 lub w kategoriach logiki rozmytej jako: niepotrzebny (funkcja p_m), może być (p_s), konieczny
(funkcja p_d).
Rys. 9. Przebieg funkcji składowych modelu „akcept” (trzy ziarna)
Blok fuzyfikacji modelu „akcept” obejmuje stworzenie funkcji przynależności
czterech elementów wejściowych (X1, X2, X3, X4) opisanych przez trzy ziarna
zbioru rozmytego: A1 – mały, A2 – średni, A3 – duży (rys. 10). W bloku inferencja
120
Ewa Więcek-Janka
modelu „akcept” (przy zastosowaniu ToolBox Fuzzy Logic 6.0) obliczane są na podstawie wejściowych stopni przynależności wynikowe funkcje przynależności µ(y)
wyjścia modelu (pięcioziarnisty rozmyty zbiór identyfikacji poziomu akceptacji).
µA1(x1)
X1
X2
X3
FUZYFIKACJA
µA1(x2)
Elementy
µA1(x3)
Funkcje
przynależności x
1,x 2, x 3, x 4 przy
A1, A2, A3
µA1(x4)
X4
µA2(x1)
...
...
µA3(x4)
Rys. 10. Blok fuzyfikacja dla modelu „akcept”. Źródło: opracowanie własne.
µA1(x1)
µA2(x1)
INFERENCJA
µA3(x1)
Elementy
µA1(x2)
- baza reguł
- mechanizm
inferencji
- funkcje
przynależności
wyjścia
µA2(x2)
µA3(x2)
µ (y)
µA1(x3)
...
µA3(x4)
Rys. 11. Blok inferencji dla modelu „akcept”. Źródło: opracowanie własne.
121
Przystępując do opisywania reguł przyjęto założenie, że dla każdej zmiennej (np.
nak) opisującej dany czynnik (np. nakłady) i reprezentowanej przez trzy ziarna, tzw.
funkcje członkowskie (membership functions; np. n_m., n_s, oraz n_d) należy podać
wartość wyjściową poziomu akceptacji. Biorąc pod uwagę fakt, że są cztery czynniki,
a relacja między nimi budowana jest w oparciu o iloczyn logiczny więc potrzebnych
jest 34 tj. 81 reguł.Reguły mają ten sam format np.:
If (nak is n_m.) and (ef is e_m.) and (syt is s_d) and (pot is p_s) then (akc is a4),
Co należy czytać: Jeżeli nakłady są małe oraz efekty są małe oraz sytuacja jest dobra
oraz potrzeba jest średnia to poziom akceptacji ustala druga funkcja zmiennej akc,
gdzie wszystkie słowa zaznaczone kursywą są zdefiniowane wcześniej.
Rys. 12. Przebieg funkcji wyjściowej modelu „akcept”
Przedstawiono 5 funkcji ustalających poziom akceptacji, które zróżnicują 81 możliwych stanów modelu . Przebieg funkcji obrazuje rys. 9. Celem tego modelu jest
utworzenie hiperpłaszczyzny (rozciągniętej w przestrzeni pięciowymiarowej (4 wejścia i 1 wyjście), opisującej poziom akceptacji względem czterech zmiennych (rys.
13).
Reguły można postrzegać dwojako:
1. jako regułę szczegółową, której format przytoczony jest w załączniku nr 7,
2. jako regułę ogólną opisującą syntaktycznie znaczenie poszczególnych czynników.
Syntaktyczna reguła rozciąga swoją definicję na pewną liczbę reguł szczegółowych. Jako przykład posłuży następująca reguła, zawierająca założenie: Jeżeli sytu-
122
Ewa Więcek-Janka
acja przedsiębiorstwa jest dobra (duża), oraz dział marketingu w odczuciu ogółu jest
potrzebny (potrzeba jest duża) to bez względu na efekty oraz bez względu na nakłady
poziom akceptacji jest bardzo wysoki. Wówczas reguł szczegółowych będzie dziewięć
(32) .
Rys. 13. Hiperpłaszczyzna jako wynik modelowania
Tab. 2. Dziewięć reguł syntaktycznych..
1. If (nak is n_m.) and (ef is e_m.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
2.
If (nak is n_m.) and (ef is e_s.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
3.
If (nak is n_m.) and (ef is e_d.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
4.
If (nak is n_s.) and (ef is e_m.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
5.
If (nak is n_s.) and (ef is e_s.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
6.
If (nak is n_s.) and (ef is e_d.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
7.
If (nak is n_d.) and (ef is e_m.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
8.
If (nak is n_d.) and (ef is e_s.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
9.
If (nak is n_d.) and (ef is e_d.) and (syt is s_d) and (pot is p_d) then (akc is a5),
Źródło: opracowanie własne
Stosowanie reguł syntaktycznych z wykorzystaniem relacji opartych o różne operatory logiczne wprowadza niejednoznaczność – zakłada bowiem wybór lub przyrównanie sytuacji. Z jednej strony, rzeczywiście skraca zapis powyższych reguł do jednej:
If (syt is s_d) or (pot is p_d) then (akc is a5), choć uniemożliwia stosowanie wyjąt-
123
ków i sytuacji ekstremalnych. Już przy dwóch wyjątkach od reguły syntaktycznej
zapis zmniejsza swoją czytelność. Zapis oparty na bazie reguł szczegółowych (tzn. na
iloczynie) jest „rozłożony na czynniki pierwsze”, znacznie ułatwia nanoszenie zmian i
poprawek, a jednocześnie daje pewność, że dla każdego stanu układu jest podana
wartość wyjściowa.
SYT
POT
NAK
A
K
C
E
P
T
EF
ALOKACJA
Rys. 14. Składowe macierzy „a-a”
Jednym z celów pracy badawczej było znalezienie narzędzi ułatwiających diagnozę przedsiębiorstw wprowadzających zmiany planowane w zakresie przebiegu
tych zmian i konfliktów im towarzyszących. Model „a-a” przedstawiony w formie
hiperpłaszczyzny, utrudnia identyfikację etapów przekształceń (funkcja wyjścia µ(y)) i obszarów konfliktów, osobom nie znającym programu komputerowego ToolBox Fuzzy Logic 6.0. Z tego względu zaproponowano macierzową formę dla modelu
„a-a” , co przedstawiono na rys. 15. Forma macierzowa modelu „a-a” została opracowana po analizie modelu zmiany planowanej Blakea zwanej siatką stylów kierowania
oraz modelu eskalatora konfliktu Glasla. Struktura macierzy pozwala na szybką identyfikację etapu wprowadzania zmiany i konfliktów z nim związanych. Macierz modelu „a-a” podzielono na trzy główne obszary: „I”, „II”, „III” i „IV”.
124
Ewa Więcek-Janka
A
5
7
K
C
4
6
IV
E
P
5
3
III
4
T
A 2
3
II
2
C
J 1
A
I
1
1
II
III
2
IV
4
3
A L O K A C J A
5
Rys. 15. Macierz „a-a”
Obszar I zawiera się w przekątnej macierzy zawartej w dwóch wymiarach pięciostopniowych: akceptacja i alokacja. Obszar „I” zawiera siedem kolejnych etapów
wprowadzania zmiany (w modelu „a-a”, zbudowanym w ToolBox Fuzzy Logic 6.0,
obszar „I”, jest charakteryzowany jako zmienna wyjściowa modelu).
Na rys. 16 przedstawiono przebieg zmian podczas wdrażania zarządzania marketingowego na podstawie teorii Ph. Kotlera – zmodyfikowanej przez I. Bielskiego
[Bielski, 1992, s. 16] i autorkę. Ta koncepcja stała się podstawą do opracowania
zmiennych wyjściowych modelu „a-a”.
Realizacja etapów wprowadzania zarządzania marketingowego (przedstawionego
w macierzy „a-a”) jest ściśle związana ze zmiennymi: akceptacja i alokacja. Powodzenie realizacji każdego kolejnego etapu jest uzależnione od uzyskania optymalnego, dla danego etapu, poziomu akceptacji i odpowiedniego poziomu alokacji w
strukturze organizacyjnej. Zadaniem macierzy jest szybka identyfikacja etapu zmian i
obszaru konfliktów z tym związanych. Jednakże wprowadzanie zarządzania marketingowego (czy jakiejkolwiek innej zmiany organizacyjnej), nie wymaga inicjacji pierw-
125
szym etapem. Każda organizacja sama decyduje o strategii wprowadzania zmiany a
tym samym o poziomie alokacji nowej jednostki organizacyjnej oraz strategii kształtowania akceptacji członków organizacji.
.
P
P
H
F
M
H
K
F
K
F
K
1.
M
M
H
F
3.
2.
M-H
F
K
P
M-H
KL
P
M
4.
K
P
M-H
K
KL
5.
H
6.
P
K
F
F
P
7.
Etap 1 – marketing jako funkcja podrzędna w przedsiębiorstwie
Etap 2 – marketing jako funkcja równorzędna w przedsiębiorstwie
Etap 3 – marketing jako funkcja dominująca w przedsiębiorstwie
Etap 4 – marketing jako funkcja centralna w przedsiębiorstwie
Etap 5 – marketing pełni funkcję kontrolną w przedsiębiorstwie
Etap 6 – marketing jako funkcja integrująca działania przedsiębiorstwa
Etap 7 – postrzeganie przedsiębiorstwa przez filozofię marketingową
Rys. 16. Etapy zmian podczas wprowadzania zarządzania marketingowego
Przekątna macierzy „a-a” zawiera się na pięciu polach natomiast obszar „I” obejmuje siedem etapów zmian. Na zawarcie siedmioetapowego procesu zmian na pięciu
polach macierzy pozwala zastosowanie teorii zbiorów rozmytych. Stworzono 25 reguł, zawartych w tab. 1, które wykorzystano w budowie „I” jak i pozostałych obszarów macierzy oraz przy tworzeniu i testowaniu programu diagnostycznego.
Obszar „II” wskazuje na niewielkie (1 do 2 poziomów) rozbieżności między alokacją nowej komórki a akceptacją zmiany w organizacji i ogranicza jej przebieg do
szóstego etapu wdrażania marketingu. Konflikty na tym etapie odpowiadają fazie
utajonej.
Obszar „III” wskazuje większe rozbieżności (2 do 3 poziomów) miedzy opisywanymi zmiennymi. Przedsiębiorstwo opisane w tym obszarze ogranicza drogę przejścia
etapów wdrażania marketingu do etapu czwartego – piątego. Konflikty o obszarze
„III” dotyczą drugiej fazy eskalatora konfliktów i są to konflikty odczuwane.
126
Ewa Więcek-Janka
Obszar „IV” opisuje największe różnice miedzy badanymi zmiennymi (4 do 5 poziomów), które ograniczają wprowadzanie zmiany do trzeciego etapu (z obszaru „I”).
Konflikty w tym obszarze są konfliktami otwartymi, ze wszystkimi tego konsekwencjami.
LITERATURA
ALLPORT F. H., A Structuronomic Coception of Behaviour: Individual and Collective, „Journal
of Abnormal and Social Psychology” 1964, vol. 1.
ARMSTRONG, M. (1996). Zarządzanie zasobami ludzkimi. Kraków: Wydawnictwo
Profesjonalnej Szkoły Biznesu
ARONSON, E., WILSON, T.D., AKERT, R.M. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł.
Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.
B AGIŃSKI J., Strategia zmian, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa nr 10,
1995.
B ALAWAJDER K., Konflikt inerpersonalny - wewnętrzny syndrom konfliktu, rękopis
udostępniony przez autorkę.
B ALAWAJDER K., Konflikty interpersonalne, analiza psychologiczna,Prace
Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1282, Katowice 1992.
B AŃKA A., T ARNIOWA -B AGIEŃSKA M., Psychologia pracy i kierowania,
Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 1979.
BARTKOWIAK, G. (1999). Psychologia zarządzania. Poznań: Akademia Ekonomiczna.
BENNIS, W., Changing Organizations, McGraw-Hill, New York 1966.
BIELSKI, M. (1992). Organizacje. Istota, struktury, procesy. Łódź: PWN
BORKOWSKI J., DYRDA M., KANARSKI L., ROKICKI B., Człowiek w organizacji, Dom
Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001.
BURNS T., STALKER G.M., The Management of Innovations, Tavistock, London 1961.
C LARKE L., Zarządzanie zmianą, Gebethner i ska, Warszawa 1997.
CZUBAŁA A., Kooperacja i konflikty w kanałach dystrybucji, Przegląd Organizacji, nr 7, 1995.
SOBCZAK-MATYSIAK J., Psychologia kontaktu z klientem, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań, 1997.
STEPHAN W., STEPHAN C., Wywieranie wpływu przez grupy. Psychologia relacji. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 1999.
WITKOWSKI S. red.; Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.
ZADEH, L.A., A new aproach to system analisis in Man and Computer, Amsterdam, North –
Holland 1972.
ZADEH. L.A., Fuzzy sets. Information and Control 1965, vol. 8, 338-353.

Macierz "a-a" (akceptacja-alokacja) - Instytut Organizacji i Zarządzania

Transkrypt

Podobne dokumenty

l Domopoweu.hni m] o wańÓści ńie dolycży

Mirosław Lewandowski

Bilans - Fundacja "Czarny Kot"

Albin Chrzanowski

rys 20 - Gmina Garwolin

Roman Matkowski

RĄc!ĄŁ - bip.um.raciaz.

Przekaźnik czasowy TU 60 AKC 2 PA Dukla

Oferta towarowa