Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą

Transkrypt

Duszpasterze Polonii i Polaków
za granicą
Tom I
BIBLIOTEKA
Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
Nr 16
Dotychczas ukazały się:
Nr 1. Archiwa Kościoła katolickiego w Polsce. Informator, oprac. M. Dębowska, Kielce 2002
Nr 2. Muzea Kościoła katolickiego w Polsce. Informator, oprac. B. Skrzydlewska, Kielce 2004
Nr 3. Wykazy osób z akt parafialnych diecezji łuckiej do 1945 roku, oprac. W. W. Żurek, Lublin 2004
Nr 4. Biblioteki Kościoła katolickiego w Polsce. Informator, oprac. W. W. Żurek, Kielce 2005
Nr 5. Wykazy osób z akt parafialnych diecezji łuckiej do 1945 roku, oprac. W. W. Żurek, t. 2, Lublin 2005
Nr 7. M. Dębowska, Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II 1956-2006, Lublin 2006
Nr 10. B. Walicki, Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Sokołowie Małopolskim w okresie międzywojennym, Kolbuszowa 2010
Nr 11. Parafia Kolegiacka Wszystkich Świętych w Kolbuszowej w latach 1510-2010. Studia, szkice i materiały, red. S. Zych, Kolbuszowa 2010
Nr 13. Pod opieką Maryi. Ku koronacji łaskami słynącego obrazu Matki Bożej Szkaplerznej z Kościoła Św. Krzyża w Rzeszowie, red. W. Jagustyn, S. Zych, Rzeszów 2010
Nr 14. S. Zych, Diecezja przemyska obrządku łacińskiego w warunkach okupacji niemieckiej i sowieckiej 1939-1944/1945, Przemyśl 2011
Ks. Józef Szymański
Duszpasterze Polonii i Polaków
za granicą
Tom I
Lublin 2010
Recenzenci
Dr hab. Maria Dębowska, prof. KUL
Ks. dr hab. Dominik Zamiatała CMF, prof. UKSW
Korekta
Ewa Kłeczek-Walicka
Redakcja techniczna
Barbara Pulak
© ks. Józef Szymański
ISBN 978-83-60944-24-0
Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna
ul. J. Piłsudskiego 7
36-100 Kolbuszowa
Wydanie I
Druk
Zakład Poligraficzny Mielec
ul. Korczaka 23
39-300 Mielec
www.drukarnia.mielec.pl
Moim Rodzicom
Mamie z okazji 80-tych urodzin
i Śp. Ojcu
Wstęp
„Myślę z wdzięcznością o tylu polskich kapłanach, którzy w dobrych i złych chwilach z poświęceniem i oddaniem służyli i służą
emigracji. To, że emigracja polska nie zatraciła wiary, jest ich zasługą. To oni w dużej mierze przyczynili się, mimo rozlicznych
trudności i przeszkód, do zachowania tożsamości, języka i więzi z Macierzą, czerpiąc natchnienie i szukając oparcia w rodzimej
chrześcijańskiej, katolickiej kulturze Polski”.
Jan Paweł II 30 maja 1980 r. do Polaków w Paryżu1
Migracja jest zjawiskiem2, które obejmuje około 200 milionów migrantów i „domaga się od Kościoła zdolności przyjęcia każdego czło„Duszpasterz Polski Zagranicą” 31(1980) z. 4(137), s. 512.
Ks. J. Szymański, Instrukcja Erga migrantes caritas Christi wyrazem troski Kościoła o migrujących,
„Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej” 7(2006), z. 7, s. 80-81. Według najbardziej aktualnych dostępnych danych 175 milionów osób żyje w kraju innym niż kraj urodzenia. Liczba
ta, po uwzględnieniu liczby uchodźców na różnych kontynentach, rozkłada się następująco: Europa (56,1
mln.); Azja (49,8 mln.); Ameryka Północna (40,8 mln.); Afryka (16,3 mln.); Ameryka Łacińska i Karaiby (5,9 mln.); Oceania (5,8 mln.). Pięć krajów z największą liczbą imigrantów to: Stany Zjednoczone
(prawie 35 mln.), Federacja Rosyjska (13,3 mln.), Niemcy (7,3 mln.), Ukraina (6,9 mln.) i Francja (6,3
mln.). W Stanach Zjednoczonych największą grupę wśród uchodźców stanowią Meksykanie (9,1 mln.)
potem Filipińczycy (1,4 mln.) i Hindusi (nieco ponad milion). Chińczycy i Wietnamczycy są następni w
kolejności, tworząc diaspory liczące niewiele mniej niż milion osób każda. Niemcy, z kolei, są krajem
stanowiącym cel migracji dla Turków (1,9 mln.), Włochów (0,6 mln.), przybyszów z Serbii i Czarnogóry (prawie 0,6 mln.), Greków (prawie 0,4 mln.) i Polaków (0,3 mln.). Największą grupę obcokrajowców
we Francji stanowią Portugalczycy (prawie 0,6 mln.), Marokańczycy (0,5 mln.), Algierczycy (prawie 0,5
mln.), Turcy i Włosi (0,2 mln. – każda z tych narodowości). Oficjalne liczby dla Rosji wskazują na Kazachstan (124,9 tys.), Ukrainę (74,7 tys.) i Uzbekistan (40,8 tys.) jako kraje będące głównymi ośrodkami
migracji, chociaż szacuje się, że w kraju tym przebywa nielegalnie około 750 tys. Chińczyków i znaczna liczba Afgańczyków. Dla Ukrainy głównym migracyjnym „partnerem” jest Rosja (35 tys. imigrantów). Dalej następują Uzbekistan (prawie 2,8 tys.) i Kazachstan (2,2 tys.). Należy jednak odnotować, że
duża liczba imigrantów na Ukrainie poza Rosjanami, to etniczni Ukraińcy, którzy przebywali wcześniej
poza krajem. Zob. Card. S. F. Hamao, The Instruction Erga migrantes caritas Christi: A Response of the
Church to the Migration Phenomenon Today, „People on the move” 37(2005), nr 97, s. 19.
1
2
7
wieka, niezależnie od tego, do jakiego ludu czy narodu należy”3. Od
Piusa X poczynając, kolejni papieże przypominali ten obowiązek biskupom4. Według różnych szacunków emigracja polska w świecie liczy
około 15-20 mln. osób, co stanowi około 10% ogółu migrantów5.
Różnorakie przyczyny kulturowe, polityczne i gospodarcze sprawiły,
iż liczne rzesze Polaków opuszczały swój kraj, by udać się tam, gdzie odpowiednie warunki dawały nadzieję lepszego zaspakajania swoich potrzeb. „Dzieje wychodźstwa polskiego i kształtowania środowisk polonijnych zamykają się w dwóch stuleciach: od <<pokościuszkowskiej>>,
drezdeńskiej tzw. <<małej emigracji>> w końcu XVIII w. – poprzez tę
Wielką, polistopadową, później – przez carskie zsyłki w głąb Rosji i na
daleką Syberię, przez exodus <<za chlebem>> do Ameryki Północnej
i Południowej w schyłkowym ćwierćwieczu XIX w. i w dobie kryzysu ekonomicznego lat międzywojnia XX w., poprzez tułaczkę żołnierzy
i uchodźców politycznych czasu II wojny, zakończoną ich osiedlaniem
się w państwach Europy Zachodniej, przez losy Kresowiaków odciętych od Macierzy granicą na Bugu, przez <<turystów>> Solidarności
i stanu wojennego z lat 80. ubiegłego stulecia, aż do współczesnych wojaży młodych Polaków po <<europejskiej wiosce>> w poszukiwaniu
intratnych posad i dróg międzynarodowej kariery”6.
Kościół katolicki na ziemiach polskich już na przełomie wieków XIX
i XX podejmował starania zmierzające do optymalnej organizacji opieki duszpasterskiej poza granicami kraju7. Sytuacja w kraju rozdartym
Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska Ecclesia in Europa, „Ľ Osservatore Romano”
7-8(2003), s. 24 (nr 100).
Cz. Kamiński, Duszpasterstwo na emigracji, w: Księga Tysiąclecia Katolicyzmu w Polsce, red. bp
P. Kałwa i in., Lublin 1969, s. 639.
5
Ks. J. Pawlik, Inkulturacyjna i zachowawcza rola duszpasterstwa emigracyjnego, w: Etos współczesnej emigracji polskiej w świetle nauczania Jana Pawła II. Referaty wygłoszone na sympozjum
w Rzymie, wrzesień 2006, Katowice 2007, s. 211.
6
Cyt. za: Tytułem wstępu... Raport z obczyzny, „Cywilizacja o nauce, moralności, sztuce i religii”
32(2010), s. 5.
7
Ks. J. Szymański, Duszpasterstwo polonijne – skala oddziaływania, „Studia Polonijne” 28(2007),
s. 7-32; J. Plewko, Polski Kościół katolicki wobec diaspory, w: Polska diaspora, red. A. Walaszek,
Kraków 2001, s. 502-511; B. Kołodziej, Opieka duszpasterska nad wychodźcami polskimi do roku
1939, Poznań 2003, s. 81-124; Ks. J. Walkusz, Kościół w dziejach Polonii. Zagadnienia wybrane, w: W kręgu dziejów Kościoła i rodziny franciszkańskiej, Warszawa 1999, s. 305-320; Problemy
dziejów Polonii, red. M. M. Drozdowski, Warszawa 1979, passim.
3
4
8
przez zaborców, mimo powszechnego wołania o polskiego kapłana,
nie sprzyjała realizacji tej potrzeby, m.in. ze względu na brak centralnej
organizacji kościelnej, tzn. Konferencji Episkopatu Polski8. Niemniej,
w porozumieniu z hierarchią diecezji osiedlenia biskupi, przełożeni zakonni wysyłali duchownych do środowisk, gdzie osiedlali się Polacy.
Niezależnie od siebie, takie inicjatywy zmierzające do roztoczenia opieki duszpasterskiej nad wychodźstwem polskim podejmowali m.in. biskupi diecezji tarnowskiej, przemyskiej, płockiej, częstochowskiej i archidiecezji lwowskiej9. Większe możliwości oddziaływania duszpasterskiego mieli kapłani zakonni, ponieważ dysponowali oni przywilejem
egzempcji, tj. niezależności od miejscowego biskupa10. Dopiero w niepodległej Polsce władze państwowe i kościelne mogły się zająć delegowaniem duszpasterzy polskich do środowisk robotniczych za granicą.
Od 1919 roku, odkąd Episkopat Polski zbierał się na wspólnych konferencjach, aż do 1935 roku nie było ani jednego posiedzenia, na którym
nie omawiano by duszpasterstwa emigracyjnego11.
Oddziaływanie duszpasterstwa polskojęzycznego (polonijnego)
wśród naszych rodaków przedstawia się odmiennie w zależności od kraju zamieszkania12, tzn. tam, gdzie struktury duszpasterstwa polonijnego
8
J. Dyktus, Emigracja i opieka duszpasterska nad emigrantami w diecezji krakowskiej w świetle
ankiet konsystorza z 1907 i 1913 roku, „Studia Polonijne” 2(1978), s. 113-180; Ks. F. Jagła, Specyficzne formy duszpasterstwa polonijnego w relacji do duszpasterstwa parafii miejscowych, jego powstanie, rozwój i stan obecny, „Studia Polonijne” 3(1979), s. 323-329.
9
Ks. S. Piech, Wkład księży diecezji tarnowskiej w duszpasterstwo Polonii zagranicznej, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 10(1986), s. 116-130; Ks. W. Szmyd, X referat synodalny: Jak zapobiegać
złym skutkom wychodztwa pod względem materyalnym, higienicznym i moralnym? „Kronika Dyecezyi Przemyskiej” 16(1916), z. 3-4, s. 88-102.
10
Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin 1982,
passim; A. Zwiercan OFMConv, Działalność Franciszkanów wśród Polonii, „Studia Polonijne”
3(1979), s. 87-201.
11
Kamiński, Duszpasterstwo na emigracji, s. 640.
12
Współczesne środowiska emigracji polskiej. Sytuacja duszpasterska, red. J. Bakalarz TChr, Lublin
1985, passim; Ks. J. Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Nowej Zelandii, w: Z Sybiru na drugą półkulę. Wojenne losy polskich dzieci, red. ks. J. Szymański, ks. W. Wieczorek, Lublin
2007, s. 219-251; Ks. J. Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Szwecji, „Studia Polonijne” 29(2008), s. 45-80; tenże, Opieka duszpasterska nad Polakami w Norwegii, „Studia Polonijne” 30(2009), s. 215-248; tenże, Opieka duszpasterska nad Polakami w Finlandii, „Studia Polonijne” 31(2010), (w druku); Ks. W. Necel TChr, Polskojęzyczne duszpasterstwo wobec wskazań instrukcji Erga migrantes caritas Christi z maja 2004 roku, „Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej” 7(2006), z. 7, s. 98-122.
9
są „stare”, sprawdzone i okrzepłe np. Niemcy, Francja, inaczej tam, gdzie
należy je tworzyć w związku z dużym napływem naszych Rodaków do
prac sezonowych lub stałych oraz turystów np. Hiszpania, Norwegia,
a jeszcze inaczej tam, gdzie Polacy nie czują się żadnymi emigrantami, ale rezydentami od wieków, np. na terenach dawnego Związku Radzieckiego. Polonia w poszczególnych krajach różni się nie tylko liczebnością, ale też i strukturą13, charakterem działań duszpasterskich. Np.
w Brazylii kapłani polscy pełnią posługę w parafiach terytorialnych, są
jedynymi duszpasterzami na swoim terenie, tzn. służą wszystkim wiernym, nie tylko Polakom; we Francji pracują jako duszpasterze personalni na obszarach wielu parafii należących do proboszczów francuskich; w Stanach Zjednoczonych zaś istnieje wiele parafii narodowościowych14. Dla Polaków w USA funkcjonuje ponad 700 parafii polskich, z czego najwięcej w Chicago (44), Buffalo (41), Newark (20),
Springfield (18), Hartford (16), Detroit (14), Filadelfii (12) i ponad 550
pozostałych – rozproszonych po kraju15.
13
P. Taras SAC, Problem liczebności i znaczenia Polonii zagranicznej, „Zeszyty Naukowe KUL”
17(1974), nr 1-2, s. 7-42; Duszpasterstwo polskie w świecie. Informator 1975, Paris 1975; „Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej” 5(2004), z. 5, passim; Polacy w świecie. Polonia jako zjawisko społeczno-polityczne, cz. 1-3, red. A. Koprukowniak, Wł. Kucharski, Lublin 1986, passim; Polska diaspora, red. A. Walaszek, Kraków 2001, passim; Encyklopedia Polskiej
Emigracji i Polonii, red. K. Dopierała, t. 1-5, Toruń 2003-2005; Raport polityka państwa polskiego
wobec Polonii i Polaków za granicą 1989-2005, red. M. Dworczyk i in., Warszawa 2007; Raport
o sytuacji Polonii i Polaków za granicą w 2009, red. K. Sawicki i in., Warszawa 2009.
14
Kamiński, Duszpasterstwo na emigracji, s. 639-661; Szymański, Duszpasterstwo polonijne – skala oddziaływania, s. 7-15.
15
A pastoral plan for Polonia in the USA. Plan pastoralny apostolatu polskiego w USA, [b.m.w. 1995],
s. 6-11. Amerykanie polskiego pochodzenia oraz współcześni imigranci z Polski stanowią około 20 %
populacji katolickiej w Stanach Zjednoczonych. Rozmieszczenie terytorialne osób przyznających się do
polskiego pochodzenia w oparciu o spis ludności z 1990 r.: New York (1.181.077); Illinois (962.927);
Michigan (889.527); Pennsylvania (882.348); New Jersey (626.506); California (578.256); Wisconsin
(505.808); Ohio (442.226); Floryda (410.666); Massachusetts (359.677); Connecticut (312.587); Minnesota (238.039); Texas (237.557); Maryland (200.570); Indiana (179.501); Virginia (115.121); Arizona (102.405). W pozostałych stanach Polonia nie przekracza 100.000 osób. Mieszkańcy Stanów Zjednoczonych urodzeni w Polsce skupiają się przeważnie w następujących stanach: New York (89.874); Illinois (82.211); New Jersey (40.280); California (29.671); Floryda (26.913); Connecticut (21.091); Michigan (19.160); Pennsylvania (14.667); Massachusetts (13.229); Ohio (9.827); Wisconsin (5.601); Texas
(5.347). Inne stany posiadają mniej niż 5.000 zarejestrowanych imigrantów z Polski; Por. Ks. Wł. Ziemba, Stan duszpasterstwa Polonii Amerykańskiej Stanów Zjednoczonych, Orchard Lake 1969, s. 8-20; Ks.
J. Szymański, Jan Paweł II i Polonia w pierwszych latach pontyfikatu, w: Ekumenizm Teologia Kultura.
Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Wojciechowi Hancowi z okazji 65. rocznicy urodzin, red. ks. K Konecki, ks. Z. Pawlak, ks. K. Rulka, Włocławek 2006, s. 620-626.
10
Dzieje Polaków i Polonii za granicą są nieodłącznie związane z działalnością ich duszpasterzy – więcej, są przez nich w dużej mierze kształtowane. W każdym bowiem czasie, za polskim wychodźcą osiedlającym się niemal we wszystkich krajach świata, szedł polski ksiądz-duszpasterz. Dzieląc tułaczy los, pomagał Rodakom w stawianiu pierwszych
kroków na obcej ziemi. Był jedynym przedstawicielem „starego kraju”.
Stanowił oparcie dla ludzi rzuconych w obce strony, pozostawionych
samym sobie w obliczu niemal nieprzezwyciężonych trudności, dla ludzi nieprzystosowanych do tego sposobu życia i rodzaju działalności,
jakie zmuszeni byli prowadzić. Poprzez organizacje, towarzystwa, szkoły, przede wszystkim polskie nabożeństwa duszpasterz polski stwarzał
możliwości ochrony języka, kultury i obyczajów wyniesionych z rodzinnego domu. Odegrał też niezwykle ważną rolę w polskich środowiskach, jako pomysłodawca, a niejednokrotnie i zarazem wykonawca bardzo wielu inicjatyw gospodarczych, kulturalnych i oświatowych.
Trudno jest określić liczbę duchownych polskich zaangażowanych
w duszpasterstwie polskojęzycznym (polonijnym). W samych Stanach
Zjednoczonych w 1943 roku posługę duszpasterską wobec Rodaków
prowadziło 1503 kapłanów polskich, pochodzenia polskiego16. Na początku lat 70. duszpasterstwem polonijnym zajmowało się 2400 duszpasterzy. Spośród nich 60% stanowili księża zakonni z 17 zgromadzeń
męskich. Obsługiwali oni 900 parafii, z tego 500 w USA, 72 – w Wielkiej
Brytanii, 65 – we Francji, 68 – w Brazylii17. Według zaś szacunkowych
ocen Urzędu ds. Wyznań PRL, w 1982 roku w strukturach Kościoła
rzymskokatolickiego, który gromadził we wszystkich zakątkach świata naszych Rodaków, posługę duszpasterską pełniło około 2800 księży rzymskokatolickich mających obywatelstwo polskie lub co najmniej
polskie pochodzenie. Z tej liczby w USA pracowało około 1700 kapłanów, w Kanadzie – 205, Argentynie – 75, Francji – 170, Australii – 40,
Wielkiej Brytanii – 135, RFN – 140 i w Belgii – 25. W tej pracy wspieKs. S. Targosz, Polonia katolicka w Stanach Zjednoczonych w przekroju, Detroit 1943, s. 15.
D. Zamiatała CMF, Duszpasterstwo polonijne w polityce władz wyznaniowych PRL wobec Polonii w latach siedemdziesiątych, „Studia Polonijne” 27(2006), s. 9.
16
17
11
rani byli przez około 3000 polonijnych zakonnic, z których 650 posiadało obywatelstwo polskie (a niekiedy i obce). Tylko część z nich pracowała wyłącznie dla Polonii18. Ojciec Bronisław Panek OC w swoich
badaniach ustalił natomiast, że we Francji do 1991 roku pracowało 927
duszpasterzy polskich19. Zatem ich liczba w całym świecie, skromnie
rzecz ujmując, sięga kilku tysięcy. Stąd też celem niniejszego opracowania jest wydobycie, przypomnienie i zinwentaryzowanie ich obecności, wkładu – posługi duszpasterskiej wśród naszych Rodaków. Trudne
dzieje Polski zaważyły na historiografii, na możliwościach przekazu ich
osiągnięć i wkładu w rozwój poszczególnych krajów, lokalnych społeczności. Niemniej, o duszpasterzach Polaków i Polonii za granicą ukazało się dotąd wiele publikacji, wydanych tak w kraju20 jak i na emigracji21. Ich biogramy znajdujemy również w opracowaniach dziejów dieSzymański, Jan Paweł II i Polonia w pierwszych latach pontyfikatu, s. 620-626.
Les pretres dans la pastorale des immigres Polonais en France depuis 1922 (Presentation de
recherches), red. B. Panek, Paris 1991.
20
Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin 1982;
ks. J. Pitoń CM, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, w: Zmagania polonijne w Brazylii. T. 4. Owocująca przeszłość, red. T. Dworecki SVD, Warszawa 1987; Leksykon Geograficzno-Historyczny Parafii i Kościołów Polskich w Kanadzie, pod red. E. Walewandra, T. 1, Lublin 1992 i T. 2, Lublin 1993;
B. Panek OC, Księża polscy pracujący na placówkach duszpasterskich we Francji od 1922 r., „Saeculum Christianum” 1(1994), nr 1, s. 219-226; S. Filipowicz SJ, Saga polskich jezuitów w USA, Kraków 2004; ks. Z. Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech
w latach 1945-2005, w: Duszpasterstwo polskojęzyczne w Niemczech 1945-2005. Polnischsprachige
seelsorge in Deutschland 1945-2005, red. S. Bober, ks. S. Budyń, Lublin Hanower 2006; J. Pietrzykowski SDB, Salezjanie wśród Polonii amerykańskiej 1910-1985, „Studia Polonijne” 27(2006), s. 2537; A. H. Wróbel OFM, Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie w latach 1897-1997, Warszawa 1999; ks. A. Romejko, Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej Brytanii, Tuchów 2001.
21
Polska wspólnota katolicka w Nottingham 1948-1988, red. ks. A. Kapuściński i in., Nottingham 1989; Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej w XIX i XX wieku, red. E. S. Urbański, t. 2,
Stevens Point 1991-1992; Kto jest kim w Polonii kanadyjskiej 1992. Słownik biograficzny, Toronto 1992; ks. S. Poszwa S.Ch., Towarzystwo Chrystusowe w Kanadzie 1957-1997, Oshawa, Ontario
1998; R. C. Wachowicz, Z. Malczewski, Perfis Polônicos no Brasil, Curitiba 2000; M. Chamarczuk
SDB, Salezjanie w Szwecji, Sztokholm 2005; B. Kant SDB, Polscy salezjanie na misjach, Warszawa 2005, s. 272-422; A. i Z. Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu. 60 lat Wiceprowincji Polskiej Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej we Francji, Belgii
i Luksemburgu, Vaudricourt 2006; Pro emigrantibus polonis: Chrystusowcy w służbie Boga, Kościoła i Polonii: Prowincja pw. św. Józefa - Niemcy, Holandia, Włochy, Węgry, red. J. Staniek TChr,
Poznań 2007; M. Brudzisz, Die Polenseelsorge der polnischen Redemptoristen in Deutschland,
„Spicilegiūm Historicum Congregationis Sanctissimi Redemptoris” 55(2007), s. 109-161; Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej. 50 lat pracy Towarzystwa na Antypodach, red. M. Szura SChr, Canberra 2009; M. Kałuski, Polonia katolicka w Australii i działalność duszpasterska polskich dominikanów w Australii i Nowej Zelandii, Melbourne 2010.
18
19
12
cezji22, zakonów23 i zgromadzeń zakonnych24. Wielu z nich zostało zauważonych z racji miejsca pochodzenia25, inni doczekali się okolicznościowych opracowań z uwagi na swoją działalność naukową26, społeczną27, a nawet prześladowanie, aż po męczeńską śmierć28.
Źródłem, z którego zaczerpnięto podstawowe dane do opracowania niniejszej publikacji, jest kwartalnik „Duszpasterz Polski Zagranicą” (1949-1999), na łamach którego prezentowane były materiały dotyczące zarówno duszpasterzy jak i duszpasterstwa polonijnego. Dane te
22
Ks. H. Mross, Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 18211920, Pelplin 1995; Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku,
red. M. Pater, Katowice 1996; Ks. A. Nowak, Słownik Biograficzny Kapłanów Diecezji Tarnowskiej 1786-1985, t. I-III, Tarnów 1999-2001; A. Kopiczko, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1945-1992, cz. 2: Słownik, Olsztyn 2007; ks. M. M. Grzybowski, Duchowieństwo
diecezji płockiej. Wiek XX, t. 1, cz. 1, Płock 2007; Słownik biograficzny duchowieństwa metropolii
lwowskiej obrządku łacińskiego. Ofiar II wojny światowej 1939-1945, red. ks. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007; Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922-2008,
red. ks. J. Myszor, Katowice 2009.
23
F. Paluszkiewicz, Mały słownik Jezuitów w Polsce, Warszawa 1995; Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, red. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów,
Kraków 1996; J. L. Gadacz, Słownik polskich kapucynów, t. 1-2, Wrocław 1986.
24
J. Pielorz, Oblaci polscy. Zarys dziejów prowincji polskiej Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej z okazji 50-lecia istnienia 1920-1970, Rzym 1970; Werbiści w Polsce, red. R. Malek SVD,
Pieniężno 1982; J. Tyczka, Biogramy Polskich Werbistów, cz. I: A-K, Bytom 1985; J. Dyl SAC,
Pallotyni w Polsce w latach 1907-1947, Lublin 2001; Misjonarze św. Wincentego a Paulo w Polsce (1651-2001). II-1 Biografie, red. t. II Jan Dukała CM, Kraków 2001; P. Jemioł MS, Saletyni
w Polsce, Kraków 2004; Ks. J. Pietrzykowski, Salezjanie w Polsce 1945-1989, Warszawa 2007;
A. Owczarski CSsR, Bibliografia redemptorystów polskich (1883-2008), Kraków 2009.
25
Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. III: (P-S), pod red. ks.
L. Wilczyńskiego i H. Szatkowskiego, Gniezno 2008; Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, t. III, Włocławek 2005; Kazimierz Wielki oraz niepospolici z Kowala i okolic. Słownik
biograficzny. Kalendarium, red. Z. J. Zasada, B. Ziółkowski, Włocławek-Kowal 2006.
26
Słownik Polskich Teologów Katolickich 1981-2006, t. I-IX, Warszawa 1981-2006; Encyklopedia
Katolicka, t. 1-14, Lublin 1973-2010.
27
Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce, t. 1-3, Lublin 1994-1995.
28
S. Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej 1939-1945,
Włocławek 1947; W. Szołdrski, Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją hitlerowską
w latach 1939-1945, w: Sacrum Millenium Poloniae, t. 11, Rzym 1965, s. 7-477; W. Jacewicz SDB,
ks. J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską
w latach 1939-1945, z. 1-5, Warszawa 1977-1981; W. W. Żurek SDB, „Jeńcy na wolności” Salezjanie na terenach byłego ZSRR po drugiej wojnie światowej, Kraków 1998; W. W. Żurek SDB, Salezjańscy męczennicy Wschodu, Lublin 2003; Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL
w latach 1945-1989, t. I, red. J. Myszor, Warszawa 2002; R. Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa
polskiego represjonowanego w ZSRS 1939-1988, Lublin 2003.
13
znalazły dopełnienie w periodykach diecezjalnych29 i zakonnych30 (często nekrologi) prezentujących samych duszpasterzy jak i ich działalność. Kwerenda archiwalna przeprowadzona w archiwach kościelnych
w kraju i za granicą potwierdziła jednoznacznie wkład księży polskich,
polskiego pochodzenia w utrzymanie wiary, obyczajów i tradycji, więzi
z kulturą i językiem ojczystym31.
Na potrzebę opracowania dziejów Polaków na obczyźnie zwrócili
już uwagę K. Kwaśniewski i L. Trzeciakowski32. W Poznaniu badania
podjął również K. Dopierała, w monumentalnym dziele Encyklopedia
polskiej emigracji i Polonii33, gdzie znajdujemy biogramy wielu duszpasterzy polonijnych. Niewątpliwie oryginalnym przedsięwzięciem, mającym na celu prowadzenie badań naukowych w zakresie biografistyki polonijnej, jest działalność Instytutu Badań Biograficznych w Paryżu, prowadzonego przez A. i Z. Judyckich. Wyniki ich prac przejawiają się m.in. w publikacjach34 i organizowanych sympozjach35. Na szczególną uwagę zasługuje wpisujące się bezpośrednio w problematykę niniejszej publikacji opracowanie Polscy duchowni w świecie. Słownik biograficzny36, obejmujące postacie historyczne jak i współcześnie żyjące.
Niewątpliwie na dzieje wielomilionowej polskiej diaspory rozsianej na wszystkich kontynentach składają się w znacznej mierze rów29
„Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne”, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, „Kielecki Przegląd
Diecezjalny”, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”, „Wiadomości Archidiecezjalne
(katowickie)”, „Kronika Diecezji Przemyskiej O.Ł.”, „Wiadomości Diecezjalne Łódzkie”, „Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne”, „Wiadomości Diecezjalne. Pismo Urzędowe Kurii Diecezjalnej
w Drohiczynie”, „Studia Pelplińskie”, „Studia Sandomierskie”, „Studia Płockie”.
30
„Studia Franciszkańskie”.
31
Por. ks. S. Janicki, Polski kapłan na obczyźnie pionierem polskiego ducha i polskiej kultury, „Gazeta Kościelna”, 29 lipca 1934, s. 345-346.
32
Polacy w historii i kulturze krajów Europy zachodniej. Słownik biograficzny, Poznań 1981.
33
Red. K. Dopierała, t. 1-5, Toruń 2002-2005.
34
Od 1992 r. wydają „Kwartalnik Biograficzny Polonii” – „Polacy w świecie”, t. 1-17, Paris 19931999.
35
Duchowieństwo polskie w świecie. Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki
Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański. Rzym, 17-18 października 2002 r., red. A. i Z. Judyccy, Toruń 2002; Podhalanie w świecie. Historia i współczesność. Materiały IX Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Zakopane, 9-11 września 2005, pod red. A. Judyckiej,
Kraków 2005.
36
Kielce 2008.
14
nież osiągnięcia indywidualne duszpasterzy polskich. W słowniku
biograficznym Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą uwzględniane są wyłącznie postacie zmarłych duszpasterzy, którzy służyli posługą kapłańską naszym Rodakom, niezależnie od tego, jaki był powód
ich przyjazdu i jak długo wśród nich przebywali. Czy to byli duszpasterze: stali – posiadający stałą siedzibę i w jej zasięgu spełniali swe funkcje; objazdowi – pozostający przez cały rok w objazdach po wyznaczonym terenie, gdzie wykonywali swoje obowiązki duszpasterskie; księża-studenci – przebywający na studiach, którzy za otrzymane stypendium zobowiązali się w soboty i niedziele oraz w czasie wakacji pracować wśród wychodźstwa polskiego; nadzwyczajni – najczęściej prefekci szkół w Polsce, którzy, korzystając z wakacji lub urlopów, wyjeżdżali za granicę, by służyć w duszpasterstwie polskim37. Wielu z tych duszpasterzy to często osoby, które w swoim życiorysie nie miały wielkich
osiągnięć, ale których dokonania wyrażały potrzeby lokalnej społeczności, były niezbędne dla jej egzystencji oraz rozwoju cywilizacyjnego,
duchowego, politycznego i materialnego. To oni, podejmując wyzwanie Mistrza – Jezusa Chrystusa: „Pójdź za mną”, starali się towarzyszyć
naszym Rodakom w drodze. Nazwiska i imiona wielu z nich są nieznane, o wielu dowiadujemy się z różnych publikacji, niektórzy wpisali się
mocno w strukturę lokalnych wspólnot, o innych znajdujemy specjalne opracowania, biogramy.
Opierając się na założeniu, że słownik ma zaprezentować duszpasterzy polonijnych, starano się na jego łamach ukazać skalę zaangażowania i oddziaływania kapłanów pełniących posługę duszpasterską
wśród Rodaków w różnych krajach. Konstrukcja poszczególnych haseł obejmuje podstawowe informacje biograficzne (nazwisko, imiona,
przynależność diecezjalną lub zakonną, dokładną datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, dane o wykształceniu, osiągnięcia naukowe,
czas pełnienia posługi duszpasterskiej w określonym środowisku polonijnym, funkcje w stowarzyszeniach i organizacjach, odznaczenia
37
Por. Kamiński, Duszpasterstwo na emigracji, s. 650.
15
i nagrody świadczące o społecznym uznaniu). Biogramy ograniczają się
do podania ogólnych danych. Dysproporcje objętościowe i szczegółowość biogramów są uzależnione zarówno od zebranych materiałów archiwalnych, jak też rozmaitych form działalności religijnej czy społecznej duchownych zaangażowanych w posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego. W wielu przypadkach biogramy zostały opracowane wyłącznie na podstawie dostępnej literatury, co zaznaczono w bibliografii. Na końcu każdego biogramu jest podana bibliografia informująca, gdzie można znaleźć bardziej szczegółowe dane o wielu postaciach. Bibliografia wykorzystana w opracowaniu została podana dwukrotnie – raz po każdorazowym przedstawieniu biogramu duszpasterza i ponownie na końcu opracowania.
Słownik wydawany będzie w tomach tzw. systemem holenderskim,
czyli każdy tom od A do Z. Jest to jedyna metoda dla słownika dotyczącego emigracji, eliminuje bowiem możliwość pominięcia któregokolwiek duszpasterza oraz pozwala odnotować tych, którzy umierają
w tym czasie. Przedmiot i zasięg geograficzny tych badań ukażą poszczególne tomy.
Opracowanie nie rości sobie prawa do pełnego i wyczerpującego
przedstawienia sylwetek duszpasterzy Polonii i Polaków za granicą. Jest
jedynie fragmentem dokumentacji sygnalizującej osiągnięcia, skalę oddziaływania polskich duszpasterzy. Zdaję sobie sprawę, że mojej uwadze umknęło wiele spraw, które trudne są do zdefiniowania, a które są
owocem służby dla Polski i Polaków za granicą. Zapewne braki te uda
się zrekompensować przygotowaniem i opublikowaniem kolejnych tomów. Stąd też kontynuacja badań i przedsięwzięć wydawniczych staje się wręcz obowiązkiem. Kolejne tomy będą zawierały indeksy haseł
uwzględnionych w tomach poprzednich.
Słownik jako wybrany fragment zbioru informacji o duszpasterstwie
polonijnym kierowany jest do szerokiego grona Czytelników pragnących poznać losy swoich duszpasterzy mieszkających w różnych krajach świata. Oddając w ręce Czytelników tom pierwszy, mam nadzieję,
16
że spotka się z życzliwym przyjęciem tak w Ojczyźnie, jak i wśród Rodaków na Obczyźnie. Wyrażam szczerą wdzięczność wszystkim Osobom i Instytucjom, Dyrekcjom i Pracownikom Archiwów Kościelnych,
Recenzentom, Księżom Proboszczom, dzięki którym opracowanie ma
solidniejszą bazę źródłową.
Szczególne słowa wdzięczności kieruję pod adresem księdza infułata Stanisława Jeża, rektora PMK we Francji za wyrażenie zgody na
prowadzenie kwerendy archiwalnej podczas inwentaryzacji archiwum
prowadzonej przez o. dra Mariana Brudzisza CSsR, który, udostępniając zbiory archiwalne, służył jednocześnie cennymi informacjami
i uwagami.
17
Adamczyk Józef – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Maryi Niepokalanej OMI (oblat).
Urodził się 18 marca 1920 w Poznaniu. Syn Jakuba i Wandy z d. Poprawska. 2 września 1932 rozpoczął naukę w Małym Seminarium Duchownym OO. Oblatów w Lublińcu. W sierpniu 1939 rozpoczął nowicjat w Markowicach. Aresztowany w październiku przez Niemców,
4 maja 1940 został wywieziony do obozów koncentracyjnych. Najpierw
przebywał w Szczeglinie, od 4 maja 1940 w Dachau i ostatecznie od
2 sierpnia 1940 w Mauthausen-Gusen. Po wyzwoleniu przez armię amerykańską 5 maja 1945 udał się do Rzymu. W Ripalimosani ukończył nowicjat i złożył pierwsze śluby zakonne. Studia filozoficzne rozpoczął
w San Georgio Canavesel k. Turynu. W lipcu 1947 wrócił do Polski
i ukończył studia teologiczne w Obrze. Święcenia kapłańskie otrzymał
4 czerwca 1950 z rąk abpa Walentego Dymka.
Duszpasterz w: Katowicach 1950-1953, Św. Krzyżu 1953-1956, Kędzierzynie 1956-1962, Poznaniu 1962-1964. Od 1964 we Francji. Duszpasterz polonijny w Lens i Valenciennes (Francja) oraz w Charleroi (Belgia) 1964-1966, a następnie na stałej placówce duszpasterskiej w Luksemburgu 1966-1988. Z uwagi na zły stan zdrowia od 1988 na emeryturze.
Zmarł 10 września 1989 w Genk (Belgia). Pochowany w grobowcu
Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Vaudricourt, Francja.
A. i Z. Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu. 60 lat Wiceprowincji
Polskiej Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej we Francji, Belgii i Luksemburgu. Vaudricourt 2006, s. 136; Z. A. Judycki, Polscy duchowni w świecie. Słownik
biograficzny, t. 1, Kielce 2008, s. 9; A. Judycka-Żmudzińska, Z. Judycki, Kapłani polscy
19
pracujący poza granicami kraju. Postacie historyczne (wybór), w: Duchowieństwo polskie
w świecie. Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański, Rzym 17-18 października 2002, pod red. A. i Z. Judyckich, Toruń 2002, s. 413; Luksemburg – Obchody Milenijne w Wielkim Księstwie Luksemburskim, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 18(1967), z. 3, s. 346; W. Szołdrski, Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, w: Sacrum Millenium Poloniae, t. 11, Rzym 1965, s. 289; J. Adamczyk, Mówi duszpasterz polski w Luksemburgu, w: Panorama emigracji polskiej. Kalendarz naszej rodziny, [Rzym
1968], s. 89-90; 25-lecie kapłaństwa. Ks. Józef Adamczyk OMI, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 26(1975), z. 4, s. 444; K. Stolarek, Śp. ks. Józef Adamczyk OMI, „Duszpasterz
Polski Zagranicą” 41(1990), z. 1, s. 151-152; Ks. S. Zabraniak, Polacy w Luksemburgu. Imigracja i duszpasterstwo w XX wieku, „Studia Polonijne” 27(2006), s. 159-181;
E. Weiler, Die Geistlichen in Dachau sowie in anderen Konzentrationslagern und in Gefängnissen, Mödling 1971, s. 100.
Adamski Józef – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Urodził się 2 marca 1935 w Bruay en Artois (Francja). Syn Wojciecha
i Wiktorii z d. Jędrzejak. Studia seminaryjne ukończył w Belgii. Święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1961 w Vaudricourt. Proboszcz parafii w Baudras 1965-1968. Zginął śmiercią tragiczną przez utonięcie w jeziorze 12 lipca 1968 w Montaubray.
Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 10; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii
i Luksemburgu, s. 136; W. K., Wzruszające pożegnanie śp. Ks. Józefa Adamskiego w Baudras, „Narodowiec” 27 VIII 1968.
Augustynik Piotr – kapłan (archi)diecezji częstochowskiej.
Urodził się 11 grudnia 1889 w Zagórzu k. Będzina. Po ukończeniu
szkoły powszechnej w rodzinnej miejscowości, pobierał przez dwa lata
naukę w szkole jezuickiej w Chyrowie, następne dwa lata w gimnazjum
Fabianiego w Radomsku, i gimnazjum Redkiego w Częstochowie. Egzamin dojrzałości złożył w Państwowym Gimnazjum w Kielcach. Studia filozoficzno-teologiczne rozpoczął w Seminarium Duchownym
w Kielcach. Po 5 latach studiów seminaryjnych, jako subdiakon wyjechał na dalsze studia teologiczne do Innsbrucka. Po powrocie do kra-
20
ju, 29 września 1912 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa kieleckiego
Augustyna Łosińskiego w Dąbrowie Górniczej. Obowiązki wikariusza
i prefekta pełnił przez cztery lata w parafii MB Anielskiej w Dąbrowie
Górniczej; następnie w Białym Kościele w powiecie olkuskim i Miechowici.
We wrześniu 1918 został inkardynowany do diecezji włocławskiej.
W Wieluniu był rektorem popijarskiego kościoła i prefektem szkół średnich. W miesiącach wakacyjnych w 1927 odbył podróż do Danii i Szwecji, gdzie prowadził pracę duszpasterską wśród polskich robotników
przybyłych tam do pracy sezonowej (na ręce kard. A. Hlonda przesłał
obszerne sprawozdanie). Znał języki: duński, szwedzki, francuski i niemiecki. 19 sierpnia 1927, na własną prośbę przeniósł się do Sosnowca,
gdzie był prefektem w Gimnazjum im. E. Plater. W 1930 odbył podróż
do Palestyny i Egiptu. 28 października 1931 został proboszczem parafii
Przybynów. Brał udział w Kongresie Eucharystycznym w Manilii.
Zmarł 16 grudnia 1937 w szpitalu w Warszawie i tam został pochowany.
Archiwum Archidiecezjalne w Częstochowie, Akta personalne ks. Piotra Augustynika, sygn. AP 2; Ks. J. Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Szwecji, „Studia Polonijne” 29(2008), s. 52.
Banaszak Antoni – kapłan archidiecezji poznańskiej.
Urodził się 9 listopada 1901 w Brzostowie k. Jarocina. Syn Antoniego i Franciszki z d. Ludwiczak. Po ukończeniu gimnazjum w Jarocinie,
w 1922 wstąpił do Seminarium Duchownego Archidiecezji Gnieźnieńsko-Poznańskiej. Święcenia kapłańskie z rąk bpa Karola Radońskiego
przyjął 3 lipca 1927 w Poznaniu. Po święceniach podjął obowiązki duszpasterskie jako wikariusz parafii Św. Trójcy w Bydgoszczy, potem został nauczycielem religii w Państwowym Gimnazjum Męskim w Śremie
i prefektem tamtejszego Konwiktu Arcybiskupiego. Od 1935 był katechetą w Gimnazjum im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. W 1938 został sekretarzem Archidiecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej. 6 lipca 1939 otrzymał nominację na rektora Arcybiskupiego Seminarium
21
w Gnieźnie, wskutek wybuchu wojny nie pełnił tej funkcji. Nie skorzystał z możliwości wyjazdu do Generalnej Guberni, 9 listopada został internowany przez Niemców. Przez Kazimierz Biskupi 25 maja 1940 trafił
do obozu koncentracyjnego w Dachau (nr obozowy 21977), 2 sierpnia
1940 do Gusen i 8 grudnia 1940 ponownie do Dachau, gdzie przebywał
do zakończenia wojny.
Od 1945 we Francji. Od 2 lipca pracował w sekretariacie Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu, przygotowując uruchomienie biura Caritas, zaś
od 15 października został rektorem Polskiego Seminarium Duchownego w Paryżu (do 1982). W l. 1953-1988, pod patronatem Polskiego
Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie zorganizował w Paryżu Niższe Seminarium Duchowne. W latach siedemdziesiątych członek Komisji Episkopatu ds. Instytucji Polskich w Rzymie. Zagraniczny delegat
ds. Kościoła w Polsce kard. S. Wyszyńskiego. Po przejściu na emeryturę w 1982, zamieszkał w Seminarium Polskim. Prałat Jego Świątobliwości – 29 kwietnia 1951, protonotariusz apostolski (infułat) – 1961, kanonik honorowy Kapituły Metropolitalnej Poznańskiej – 1969.
Zmarł 31 stycznia 1999 w Paryżu. Pochowany na cmentarzu w Montmorency.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. VI. Ankiety personalne kleru polskiego pracującego we Francji. Ankieta personalna z 1945. 1. A-J; Ks.
L. Wilczyński, Banaszak Antoni, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1994-2003,
vol. 9, Warszawa 2006, s. 44; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 16; Z. A. Judycki, Polacy w świecie, „Kwartalnik Biograficzny Polonii”, Paris 1993, R. II, z. 4, s. 36;
Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 414;
Śp. Ks. infułat Antoni Banaszak, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 50(1999), z. 2(211),
s. 297-298; Nominaci, „Polska Wierna” Nr 21(318)-27 maja 1951; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 115; Wyszyński kard. S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 19521953, red. M. Bujnowska i in., Warszawa 2007, s. 620; Ks. M. Banaszak, Dar Boży dla
Kościoła i Polski. Polskie Seminarium Duchowne w Paryżu 1945-1995, Paryż-Poznań
1995; K. Dopierała, Banaszak Antoni, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod
red. K. Dopierały, t. 1: A-E, Toruń 2003, s. 143; J. Klechta, Najstarsza w świecie. Polska
Misja Katolicka we Francji 1836-2006, Paryż 2006, s. 186; P. Bieliński, Polacy na Zachodzie. Pogrzeb ks. inf. A. Banaszaka, „Głos Katolicki” Nr 8, 28 II 1999, s. 16.
22
Bartczak Stanisław – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 15 września 1907 w Ślesinie, pow. koniński. Syn Franciszka i Elżbiety z d. Olkiewicz. W 1927 ukończył Gimnazjum Koedukacyjne Rady Opiekuńczej w Koninie. Studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Tamże, 19
czerwca 1932, z rąk bpa K. Radońskiego przyjął święcenia kapłańskie.
Po święceniach objął obowiązki wikariusza, a od 1939 proboszcza parafii Dębno Królewskie, gdzie 25 sierpnia 1940 został aresztowany przez
Gestapo. 29 sierpnia 1940 trafił do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, a 14 grudnia 1940 do Dachau, gdzie przebywał do końca wojny (nr obozowy 22812). Po wyzwoleniu 29 kwietnia 1945 pracował jako
duszpasterz, najpierw w Monachium (München-Ossendorf), a od 15
września 1945 w dekanacie I Korpusu jako proboszcz Polskiego Ośrodka Köln-Ossendorf. W listopadzie 1945 wyjechał na studia do Louvain (Belgia), gdzie jednocześnie zaangażował się w posługę duszpasterską wśród Polaków. W 1952 przybył z Belgii ponownie do Niemiec
w celach leczniczych (kuracja w Badenweiler). W maju 1953, z pełnomocnictwa ks. infułata Edwarda Lubowieckiego, przejął opiekę duszpasterską wśród Polaków we Freiburgu i okolicach. W 1980 przeszedł na
emeryturę. Od 16 lipca 1964 kanonik honorowy Kapituły Katedralnej
we Włocławku, od 1970 kapelan papieski.
Zmarł 10 września 1994 we Freiburgu. Pochowany w rodzinnej parafii w Ślesinie.
Ks. K. Rulka, Bartczak Stanisław, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 19942003, vol. 9, Warszawa 2006, s. 67-68; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 120; Ks.
F. Mrowiec, Śp. Ks. Prałat Stanisław Bartczak, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 45(1994),
z. 4(193), s. 590; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 19; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 414; Ks. J. Szymański, Organizacja
opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii w latach 1930-1947, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 83(2005), s. 362; ks. Z. Turek, Spis księży pracujących
w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech w latach 1945-2005, w: Duszpasterstwo polskojęzyczne w Niemczech 1945-2005. Polnischsprachige seelsorge in Deutschland
1945-2005, red. S. Bober, ks. S. Budyń, Lublin Hanower 2006, s. 392.
23
Bauer Bronisław – kapłan Zgromadzenia księży Misjonarzy
Świętego Wincentego a Paulo CM (lazarysta).
Urodził się 19 października 1914 w Krakowie. Syn Alojzego i Józefy z d. Kotelon. Szkołę podstawową ukończył w Krakowie. Tamże,
w 1925 wstąpił do Małego Seminarium Księży Misjonarzy. Do zgromadzenia wstąpił 31 sierpnia 1931. Studia filozoficzne i teologiczne odbył
w Instytucie Teologicznym Księży Misjonarzy w Krakowie. Święcenia
kapłańskie przyjął 28 października 1939 z rąk bpa Eugeniusza Baziaka
we Lwowie. Początkowo był kapelanem w Kurozwękach, następnie od
1941 do 1943 nauczał religii w szkołach Warszawy. Aresztowany przez
Gestapo 7 lutego 1944 w Warszawie, więziony na Pawiaku, w obozach
koncentracyjnych: od 29 marca 1944 w Gross-Rosen, Dora po 7 lutego 1945, Osterde, ponownie Dora, Nordhausen, Bergen-Belsen od 10
kwietnia 1945. Po wyzwoleniu, 15 kwietnia 1945 pracował jako duszpasterz w polskich ośrodkach: Celle, Verden, Steimke, Bassum, Diepholz,
Sengwarden/Wilhelmshaven i Rhede. Był nauczycielem i dyrektorem
w 3. Gimnazjum w Bossum i Diepholz (Niemcy).
W czerwcu 1950, na skutek obowiązkowej emigracji, z Niemiec wyjechał do pracy duszpasterskiej w Brazylii. Był profesorem w Małym
Seminarium w Kurytybie 1950-1952; wikariuszem parafii w Imbituwie 1952-1956; pracownikiem administracji redakcji „Lud” 1956-1959;
proboszczem w Sao Mateus do Sul 1959-1966 (dokończył budowę kościoła); wicewizytatorem Wiceprowincji Księży Misjonarzy w Kurytybie 1966-1969; następnie proboszczem w Alto Paraquacu, w Contenda. Zbudował tam salę parafialną, urządził przy pomocy Prefektury plac
wokół kościoła. Zmarł 9 maja 1986 w szpitalu w Kurytybie.
Ks. Bronisław Bauer CM 40-lecie Kapłaństwa, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
31(1980), z. 2(135), s. 271-272; Śp. Ks. Bronisław Bauer CM, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 37(1987), z. 1(162), s. 136-137; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 21; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 414; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 392; Ks.
J. Zając CM, Redaktorzy „Ludu”, w: Kalendarz „Ludu” 1970, Kurytyba, s. 124; W. Jacewicz SDB, J. Woś SDB, Martyrologium Polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego
24
w czasach okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945, z. 4, Warszawa 1978, s. 370; Szołdrski, Martyrologium, s. 48; W. Umiński CM, Polska prowincja Zgromadzenia Księży
Misjonarzy w latach 1918-1939, Kraków 2009, s. 271.
Beń Aleksander Odoryk – kapłan Zakonu Braci Mniejszych
Konwentualnych OFM Conv. (franciszkanin konwentualny).
Urodził się 9 marca 1912 w Dołhomościskach k. Sądowej Wiszni. Syn
Stefana. W 1927 rozpoczął naukę w Niższym Seminarium Duchownym
Franciszkanów we Lwowie. W 1930 wstąpił do franciszkanów konwentualnych we Lwowie. Absolwent Uniwersytetu Jana Kazimierza. Święcenia kapłańskie przyjął 25 czerwca 1939 z rąk ks. bpa Eugeniusza Baziaka i podjął obowiązki wikariusza w Skarżysku Kamiennej. Po wybuchu
wojny, jako uchodźca przybył na teren diecezji łuckiej. Podjął obowiązki duszpasterskie w parafii Boremel (dek. Beresteczko). 3 marca 1943
został wydelegowany na zastępstwo proboszcza parafii Jezioro (nie objął tej parafii). 18 marca 1943 został skierowany przez bpa Adolfa Szelążka do Torczyna. W lipcu został zarejestrowany jako wikariusz przy katedrze w Łucku. Stamtąd został odwołany przez władze zakonne do Lwowa, gdzie pracował jako kapelan szpitala. Na zaproszenie administratora diecezji kamienieckiej, w drugiej połowie 1944 udał się do Kamieńca Podolskiego. Pod koniec grudnia 1944 został tam aresztowany i wywieziony do Kijowa, do więzienia wewnętrznego NKWD i postawiony
przed sądem razem z bpem łuckim A. Szelążkiem. 26 stycznia 1945, po
procesie w Kijowie został skazany na 8 lat pobytu w łagrach. 28 kwietnia
1945 został przewieziony do więzienia Łukianiówka w Kijowie, a stamtąd w lecie do Karagandy. Od 1945 do 1953 odbywał karę w obozach
pracy poprawczej, pracując przy budowie fabryki i kopalni rud k. Karagandy. Od 1953 do 1956 był zesłany do wsi Kramatorowka w Kazachstanie. Zwolniony na podstawie decyzji prokuratora ZSRR, zamieszkał
w Miastkówce (obwód winnicki) – Ukraina. Tam, bez rezultatów, ubiegał się o rejestrację jako duszpasterz. Nie uzyskując zezwolenia na zalegalizowanie swoich wysiłków duszpasterskich w obwodzie winnickim,
podjął je na dalekiej Syberii. Po przejściu na emeryturę (1972) zamiesz25
kał w Kustanaju, w Kazachstanie, gdzie w 1975 otrzymał zezwolenie na
podjęcie pracy duszpasterskiej.
Zmarł 1 czerwca 1991 w Przemyślu, dokąd przyjechał specjalnie,
pragnąc następnego dnia spotkać się z papieżem Janem Pawłem II. Pochowany na cmentarzu w Kalwarii Pacławskiej.
Державний Архiв Вiнницької Областi, ф. Р-2700, оп. 19, спр. 50, арк. 40; M.
Dębowska, Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939-1945, Lublin
2008, s. 456; M. Dębowska, L. Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny
i represji okupantów 1939-1945, Lublin 2010, s. 41-42; R. Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939-1988, Lublin 2003, s. 120-122;
Spotkałem Człowieka. Ks. Władysław Bukowiński w pamięci wiernych i przyjaciół, cz.
1, zebrał i opracował ks. W. J. Kowalów, Biały Dunajec-Ostróg 2001, s. 23-24. S. Barcik,
Franciszkanie łagiernicy, w: Duchowieństwo polskie w świecie. Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański. Rzym,
17-18 października 2002 r., red. A. i Z. Judyccy, Toruń 2002, s. 31-33; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 25; M. Nyczek, O. Odoryk Aleksander Beń (1912-1991), „Nowiny”
1-3 VI 2001, s. 15; Ks. J. Szymański, Franciszkanie na Podolu (1941-1964) – Świadkowie
Wiary i Nadziei, „Studia Franciszkańskie” 13(2003), s. 565-580; tenże, Kościół katolicki
na Podolu. Obwód winnicki 1941-1964, Lublin 2003, s. 306-308.
Bernacki Zbigniew – kapłan diecezji tarnowskiej.
Urodził się 25 października 1920 w Grybowie. Syn Stanisława i Władysławy z d. Obrębska. Szkołę podstawową i gimnazjum ukończył
w Grybowie (matura w 1938). Teologię zaczął studiować w Tarnowie.
Po wybuchu wojny zdawał jeszcze egzaminy z zakresu filozofii i teologii.
5 lipca 1941 został aresztowany przez Gestapo podczas pobytu
w domu rodzinnym, w Grybowie. Po pobycie w więzieniu w Nowym
Sączu i Tarnowie, wyrok śmierci zamieniono na obóz koncentracyjny. 17 kwietnia 1942 został zesłany do kamieniołomów w Mauthausen,
a 1 grudnia 1944 do Dachau (nr obozowy 134355). Po uwolnieniu
z obozu przybył do Francji, gdzie po długiej przerwie związanej z chorobą zamieszkał w seminarium św. Sulpicjusza i studiował teologię na Uniwersytecie Katolickim w Paryżu. Tamże, 16 kwietnia 1949 przyjął święcenia kapłańskie. W styczniu 1950 objął duszpasterstwo w St. Denis,
26
a w 1953 w Argenteuil. W kościele św. Dionizego w St. Denis uzyskał dla
parafii polskiej własną kaplicę. Podobna kaplica powstała również w Argenteuil. Patronował życiu organizacyjnemu Polonii.
11 stycznia 1960 został powołany na urząd sekretarza generalnego
Polskiej Misji Katolickiej we Francji, a 23 kwietnia 1969 został wicerektorem tejże Misji i proboszczem kościoła polskiego w Paryżu. 1 lutego
1972 został rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu.
W 1965 został szambelanem papieskim, a 10 listopada 1971 prałatem honorowym.
Odznaczony: Grande Medaille Vermeille de la Ville de Paris.
Zmarł 13 sierpnia 1985 w La Creche w drodze powrotnej z 110 Narodowej Pielgrzymki do Lourdes.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. H. Historia duszpasterstwa polskiego we Francji. VII. Życiorysy i jubileusze rektorów Kościoła polskiego, Kościoła
w Paryżu i PMK we Francji, 7. Bernacki Zbigniew; P. Personalia. VI. Ankiety personalne kleru polskiego pracującego we Francji. Ankieta personalna z 1945. 1. A-J; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 25; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 413; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 131;
M. Kwiatkowski, Po 25 latach ofiarnej pracy (...) zasłużony odpoczynek, „Narodowiec”
7 II 1972; ks. J. Podolański, Ks. prałat Zbigniew Bernacki, „Currenda. Pismo Urzędowe
Diecezji Tarnowskiej” 137(1987), s. 120-122; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii
i Luksemburgu, s. 158; K. Dopierała, Bernacki Zbigniew, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 1: A-E, Toruń 2003, s. 183; Klechta, Najstarsza
w świecie, s. 193-195.
Bieszczad Bronisław – kapłan (archi)diecezji przemyskiej.
Urodził się 12 listopada 1911 w Wojaszówce, pow. Krosno (parafia Łączki Jagiellońskie). Syn Andrzeja i Marii z d. Witkoś. Po ukończeniu gimnazjum w Jaśle, w 1930 wstąpił do Seminarium Duchownego
w Przemyślu. Święcenia kapłańskie przyjął 23 czerwca 1935 w Przemyślu. Był wikariuszem w Krakowcu (1935-1938); Tuligłowach (od marca
do grudnia 1938); od 18 grudnia 1938 administratorem nadgranicznej
parafii Borynia (dek. Sambor, pow. Turka). Kilka miesięcy wcześniej (25
27
sierpnia 1938) uzyskał zgodę bpa Franciszka Bardy na objęcie funkcji
kapelana pomocniczego kompanii granicznej Korpusu Ochrony Pogranicza „Sianki”. Po agresji sowieckiej 17 września 1939 przeszedł z wycofującym się wojskiem polskim na Węgry, pełniąc tam obowiązki duszpasterskie wśród Polaków. Po zakończeniu wojny przedostał się do Austrii. Od lipca 1945 pracował wśród Polaków w Schwanenstadt k. Braunau. Po 20 listopada 1945 wyjechał do Niemiec, pracował w polskim
duszpasterstwie w: Schwandt/Brauen, Ulm, Ludwigsburg. We wrześniu
1947 wyjechał do Francji. Był proboszczem polskiej parafii w Mulhouse (od 6 października 1947) i Sochau (Alzacja). Mieszkał w Mulhouse.
W 1960 otrzymał tytuł kanonika honorowego. Od 1990 przeszedł w stan
spoczynku i zamieszkał w domu księży emerytów w Lourdes.
Zmarł 21 sierpnia 2000. Pochowany w Paryżu.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji, P. Personalia, III. Ankiety personalne duszpasterzy polskich pracujących we Francji, Duszpasterz polski we Francji, ks.
Bieszczad Bronisław L. Dz. 814/53; P. Personalia, VII Kwestionariusze osobowe ze zdjęciami [1959] 3. Bieszczad Bronisław; Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Akta
personalne księży. Teczka personalna: ks. Bieszczad Bronisław; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 394; Ks. A. Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie światowej 1945-2001, Toruń 2004, s. 141; Informator Polskiej Misji Katolickiej we Francji, Paris 1995, s. 357; Ks. S. Zych, Funkcjonowanie diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w warunkach okupacji niemieckiej i sowieckiej, Lublin 2009, [mps w zbiorach Archiwum KUL], s. 196.
Bobrow Michał – kapłan diecezji łomżyńskiej.
Urodził się 12 listopada 1912 w Łomży. Syn Michała i Heleny
z d. Mazurkiewicz. Naukę rozpoczął 1 września 1924 w Gimnazjum
Państwowym im. Tadeusza Kościuszki w Łomży. W czerwcu 1934 zdał
egzamin dojrzałości. 16 września 1935 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Łomży. Święcenia kapłańskie przyjął 30 kwietnia
1939 z rąk bpa Stanisława Łukomskiego. Od 1 lipca 1939, aż do zakończenia wojny pracował jako wikariusz w parafii Nowa Wieś. Od 15 lipca 1945 był wikariuszem w parafii Kadzidło, rok później prefektem i wi28
kariuszem w parafii Małkinia. Poszukiwany przez Urząd Bezpieczeństwa, od 29 marca 1948 pomagał w duszpasterstwie na terenie diecezji
warmińskiej. Od połowy września 1948, pod zmienionym nazwiskiem
– Zbigniew Sokalski, pełnił posługę duszpasterską wśród Polaków
w Szwecji (Gävle). W następnym roku udał się do Argentyny, gdzie podjął obowiązki duszpasterskie w Lomas de Zamora (prowincja Buenos
Aires), jeszcze we wrześniu 1953 uczestniczył w 700-tnej rocznicy kanonizacji św. Stanisława w Buenos Aires. Po kilku latach udał się do Chile.
Początkowo pracował w parafii Rio Frio, a następnie w parafii Ponitao
– do 1972. Kolejne 16 lat swego kapłaństwa pełnił posługę duszpasterską
w Santiago. Marzył o powrocie do Puerto Montt, gdzie po uzyskaniu zezwolenia spędził swoje ostatnie lata życia.
Zmarł 7 listopada 1998 w Puerto Montt w Chile. Tam został pochowany.
Archiwum Diecezjalne w Łomży, Akta osobowe ks. Bobrowa Michała (19121998); Ks. P. Bejger, Śp. Ks. Michał Bobrow, „Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne”
LX(1998), z. 4, s. 163-164; Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Szwecji, s. 64; A. H. Wróbel OFM, Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie w latach
1897-1997, Warszawa 1999, s. 129, 273, 291, 342 – „Przez kilka lat po II wojnie światowej pracował w Argentynie ks. Zbigniew Sokalski z diecezji podlaskiej. Potem wyjechał do Chile”.
Bobrowski Franciszek – kapłan Stowarzyszenia Apostolstwa
Katolickiego SAC (pallotyn).
Urodził się 23 stycznia 1909 w Sierakówku, pow. obornicki. Syn Józefa i Marianny z d. Trafas. Do szkoły powszechnej i średniej uczęszczał
w Poznaniu, a następnie do gimnazjum księży pallotynów w Wadowicach, które ukończył w 1928. Do stowarzyszenia wstąpił w 1928. Filozofię studiował w Wadowicach; teologię na uniwersytecie w Salzburgu
i Sucharach. Święcenia kapłańskie przyjął z rąk prymasa Augusta Hlonda 17 czerwca 1934 w Poznaniu. W latach 1935-1937 uczył w Collegium
Josephianum w Chełmnie języków: łacińskiego i niemieckiego. W 1937
29
podjął posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego we Francji (Amiens, Longwy, Joudreville, Tucquegnieux Meurthe et Moselle
k. Nancy). Początkowo w duszpasterstwie objazdowym. W 1941 aresztowany przez Gestapo, osadzony w więzieniach w Briey i Nancy, obozie
Campiégne; w 1942 przekazany do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen k. Berlina; w lutym 1945 do obozu w Bergen Belsen. Po wyzwoleniu 15 kwietnia 1945 przetransportowany na leczenie do Szwecji. Od
2 sierpnia 1946 był członkiem Regii Francuskiej. W 1951 został proboszczem w Boras, a od 1964-1976 w Hälsingborgu i zarazem dziekanem na
południową Szwecję. Raz w miesiącu celebrował mszę św. w języku polskim dla rodaków.
Zmarł 14 marca 1980 w Hälsingborgu. Tam został pochowany.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V. 13. Bobrowski
Franciszek; VI. Ankiety personalne kleru polskiego pracującego we Francji. Ankieta
personalna z 1945. 1. A-J; Ks. J. Dyl SAC, Pallotyni w Polsce w latach 1907-1947, Lublin 2001, s. 401; S. Suwała, Śp. Ks. Franciszek Bobrowski SAC, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 26(1980), z. 3, s. 453-454; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 31; Jacewicz,
Woś, Martyrologium, z. 5, s. 38; ks. S. Tylus, Prace polskich Pallotynów wśród emigracji (do utworzenia francuskiej Regii Miłosierdzia Bożego – 2 VIII 1946), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 66(1996), s. 465-521; R. Dzwonkowski, Pallotyni polscy
w pracy dla wychodźstwa, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin 1982, s. 143-201; Szymański, Opieka duszpasterska
nad Polakami w Szwecji, s. 64-65.
Bolek Franciszek – kapłan (archi)diecezji przemyskiej.
Urodził się 11 września 1886 w Załężu k. Jasła. Syn Jana i Petroneli z d. Osika. W l. 1898-1906 uczęszczał do gimnazjów w Jaśle i Rzeszowie. Po ukończeniu studiów teologicznych w Przemyślu, przyjął tamże
święcenia kapłańskie 29 czerwca 1910. Pracował jako wikariusz w Komarnie; od 1 sierpnia 1912 w Bieczu. Z jego inicjatywy w tej parafii powstało Kółko Rolnicze w Strzeszynie oraz wybudowano Dom Ludowy.
14 maja 1914 został administratorem w Izdebkach. Od 15 czerwca 1914
do 30 czerwca 1916 był wikariuszem w Górnie; od 1 maja 1916 w Leżaj30
sku; od 31 maja 1917 w Lutczy. 1 września 1918 mianowany kapelanem
wojskowym. W celu uchwalenia dotacji dla wikariuszy 20 września 1919
współorganizował w Rzeszowie wiec, za co otrzymał naganę biskupią.
Według informacji – „Kronika Diecezji Przemyskiej” – w 1921 dostał się do niewoli, przez kilka miesięcy przebywał w więzieniach sowieckich. W 1922 był kapelanem garnizonu Bereza Kartuska i zabiegał
o probostwo we Frysztaku. W 1922 założył Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze im. Adama Mickiewicza w Próżanach i przez dwa lata
pełnił tam obowiązki nauczyciela języka polskiego. W 1924 wyjechał
do Stanów Zjednoczonych, gdzie objął funkcję dziekana polonistyki
w Kolegium Związku Narodowego Polskiego w Cambridge Springs.
W l. 1931-1941 był proboszczem w Sharon w Pensylwanii, w parafii pw.
św. Stanisława Kostki. W Athol Springs (Nowy Jork) uczył języka polskiego w szkole oo. franciszkanów. Prowadził wykłady w Alliance College, Cambridge Springs, Pa. (1927-1931), w St. Francis High School,
Athol Springs, N. Y. (1941-1945) i w Canisius College, Buffalo, N.Y.
(1944-1945). Zorganizował 18 polskich szkół oraz 28 młodzieżowych
organizacji. Wydawał Materiały Statystyczne poświęcone życiu Polonii.
Zgromadził 2000 odznak organizacji polonijnych i 4000 dokumentów
imigrantów polskich. W 1943 został członkiem Polsko-Amerykańskiego Towarzystwa Historycznego, wcześniej znanego jako Komisja Badań
nad Polską Imigracją (The Commission for Research on Polish Immigration) i połączonego z Polskim Instytutem Nauki i Sztuki w Ameryce
(The Polish Institute of Arts and Sciences).
Zmarł 7 lipca 1958 w klasztorze w Buffalo, N.Y.
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu. Akta personalne księży. Tabela służbowa: ks. Bolek Franciszek; P. Taras, Bolek Franciszek, w: Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1976, kol. 745; K. Dopierała, Bolek Franciszek, w: Encyklopedia polskiej emigracji
i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 1: A-E, Toruń 2003, s. 234; Judycki, Polscy duchowni
w świecie, s. 33; K. Wachtl, Polonia w Ameryce. Philadelphia 1944 (passim); J. Wytrwał,
Poles in American History and Tradition, Detroit 1969 (passim); K. Szopa, Księża bieccy,
Biecz 2008, s. 19-20; Śp. ks. Franciszek Bolek, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 10(1953),
z. 1(38), s. 81-82.
31
Bombas Ludwik – kapłan archidiecezji lwowskiej, pułkownik.
Urodził się 25 sierpnia 1892 we Lwowie. Syn Macieja i Anieli z d. Sawicka. Po ukończeniu szkoły powszechnej i gimnazjum wstąpił do Seminarium Duchownego we Lwowie. Jednocześnie uczęszczał na wykłady z teologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Święcenia kapłańskie otrzymał 27 czerwca 1915 we Lwowie. Służył w armii austriackiej,
jako kapelan w garnizonie wiedeńskim. W wolnym czasie studiował
teologię na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie uzyskał stopień doktora.
W 1918, jako kapelan 1 Batalionu 4 pułku Piechoty Legionów, brał udział
w obronie Lwowa i w wyprawie kijowskiej. Po wojnie był duszpasterzem
Lwowskiego Korpusu Kadetów. W l. 1931-1934 był lektorem wymowy
na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Po przeniesieniu do Katowic w 1934, administrował parafią wojskową św. Kazimierza. W czasie kampanii wrześniowej był dziekanem kapelanów w ramach grupy
„Kraków-Śląsk”. Po klęsce wrześniowej przedostał się do Francji, został
szefem duszpasterstwa 1 Dywizji Grenadierów. W listopadzie 1940, po
ucieczce z niewoli niemieckiej, przedostał się do Anglii. Został Szefem
Duszpasterstwa Polskich Sił Lotniczych. W marcu 1942 wyjechał do
Kanady jako kapelan Polskiego Ośrodka Rekrutacyjnego. W 1942 objął stanowisko dziekana 1 Korpusu Wojska Polskiego w Szkocji. Po wojnie, przez ponad 20 lat, pracował jako proboszcz polskiej parafii w Edynburgu i jednocześnie pełnił funkcję rektora Polskiej Misji Katolickiej
w Szkocji (1946-1969). Z jego inicjatywy na terenie Szkocji powstały organizacje katolickie: Akademickie Stowarzyszenie „Veritas”, Sodalicja
Mariańska, Koło Powołań oraz Koła Młodzieży. Pod koniec 1969 zrezygnował z funkcji rektora PMK w Szkocji.
Prałat Jego Świątobliwości, protonotariusz apostolski „ad instar”
1965. Odznaczony: Orderem Odrodzenia Polski (III), Krzyżem Walecznych, Croix de Guerre.
Zmarł 29 marca 1970 w Edynburgu.
Jubileusz ks. prałata dr. Ludwika Bombasa, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
16(1965), z. 4 (65), s. 419; Śp. ks. inf. Ludwik Bombas, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
32
21(1970), z. 4 (89), s. 331-334; A. F. Kowalkowski, Duszpasterstwo polskich sił powietrznych we Francji i Wielkiej Brytanii 1939-1946, „Studia Pelplińskie” 1979, s. 152-212;
Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 34; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 413; Ks. A. Romejko, Duszpasterstwo polonijne
w Wielkiej Brytanii, Tuchów 2001, s. 295; Z. A. Judycki, Polacy w świecie „Kwartalnik
Biograficzny Polonii”, Paris 1993, z. 2, s. 8-9; Wł. Staniszewski, Bombas Ludwik, w: Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1976, kol. 775; S. Podlewski, Wierni Bogu i Ojczyźnie,
Warszawa 1971, s. 202-211; M. B. Topolska, Bombas Ludwik, w: Encyklopedia polskiej
emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 1: A-E, Toruń 2003, s. 236.
Boniewicz Alfons – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 1 sierpnia 1915 w miejscowości Brzeczka, par. Grabie, pow. toruński. Syn Franciszka i Marii z d. Sokołowska. Po maturze w 1935, wstąpił do nowicjatu werbistów w Chludowie. Dalsze studia kontynuował w Międzynarodowym Misyjnym Seminarium Księży
Werbistów Sankt Gabriel w Mödling, k. Wiednia i w Steylu w Holandii. Święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1941 w Helvoirt. 19 marca 1945 wyjechał do Belgii. Przez kilka miesięcy pełnił posługę duszpasterską wśród Polaków w okolicach Liège i Glin, potem w Dampremy,
następnie wśród polskich górników w okręgu Charleroi. Na polecenie
władz zakonnych w 1947 wrócił do Polski. Podjął obowiązki wykładowcy i prefekta gimnazjum w Górnej Grupie i w Pieniężnie, rektora domu
misyjnego i proboszcza w Nysie. W l. 1963-1966 studiował katechetykę
w Akademi Teologii Katolickiej w Warszawie. W 1966 został wybrany
prowincjałem Polskiej Prowincji. Po upływie kadencji (1969) został proboszczem w Chludowie, a od 1 lipca 1975 proboszczem w par. Średnia
Wieś k/ Nysy. Po przekazaniu tej placówki kapłanom diecezjalnym (10
lipca 1981) przeniósł się do Domu Św. Krzyża w Nysie. W tamtejszym
seminarium wykładał historię, zasady muzyki, fonetykę pastoralną, prowadził chór kleryków i chór parafialny.
Zmarł 23 maja 1992. Pochowany w Nysie.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Al33
fons Boniewicz SVD; J. Tyczka, Biogramy Polskich Werbistów, cz. I: A-K, Bytom 1985,
s. 53-57; J. Arlik, Śp. Ojciec Alfons Boniewicz SVD, „Misjonarz”, nr 4, kwiecień 1993,
s. 13; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 361.
Borowicz Klemens Anaklet – kapłan Zakonu Braci
Mniejszych OFM (franciszkanin).
Urodził się 15 listopada 1906 w Miejskiej Górce (pow. Rawicz). Syn
Franciszka i Wiktorii z d. Ryszkiewicz. Do zakonu franciszkanów w Panewnikach wstąpił 30 lipca 1928, nowicjat odbył w Wieluniu. Studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Wyższym Seminarium Duchownym
OO. Franciszkanów w Osiecznie-Wronkach (1929-1934). Święcenia kapłańskie przyjął 17 czerwca 1934 w Poznaniu. W l. 1933-1937 studiował
matematykę na Uniwersytecie Poznańskim, równocześnie prowadził zajęcia z matematyki i fizyki w Niższym Seminarium Duchownym w Kobylinie. W czasie wojny pracował w Wolsztynie, Miejskiej Górce i Żmigrodzie. Aresztowany 29 maja 1942 w Żmigrodzie, przez Poznań (Fort VII)
27 lutego 1943 trafił do obozu koncentracyjnego w Dachau (nr obozowy
44349). Po wyzwoleniu przez krótki czas uczył religii w polskiej szkole we
Freimannie k. Monachium. Z chwilą otwarcia w Salzburgu-Hellbrunn
w październiku 1945 szkoły średniej (gimnazjum i liceum) objął obowiązki prefekta. Poza religią uczył matematyki, fizyki i chemii. W połowie maja 1946 liceum przeniesiono do Zell am See. W związku z likwidacją placówek PCK II Korpusu PSZ, w końcu lipca szkołę przeniesiono do Trani. Razem z młodzieżą wyjechał do Włoch. Jeszcze w tym samym roku wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Był nauczycielem matematyki w szkole polskiej w West Chiltington, a następnie w Stowell Park
1946-1951. W l. 1951-1975 pełnił funkcję proboszcza polskiej parafii
w Gloucester-Stroud, mieszkał w klasztorze franciszkańskim w Clevedon, skąd obsługiwał polskie ośrodki duszpasterskie w pobliskim rejonie. Od 1983 należał do klasztoru w londyńskiej dzielnicy Forest Gate.
W 1987 zamieszkał w polskiej wspólnocie w Laxton Hall.
Zmarł 27 grudnia 1989 w Domu Spokojnej Starości w Laxton Hall.
34
Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie światowej, s. 143; tenże, Szkolnictwo polskie w Austrii 1945-1950, „Studia Polonijne”, 7(1983), s. 167; Duszpasterstwo
polskie w świecie. Informator 1975, s. 73; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 5, s. 217; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 396; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 414.
Brandys Jan – kapłan archidiecezji wrocławskiej;
generał Wojska Polskiego.
Urodził się 13 listopada 1886 w Dębinie-Pawłowicach, pow. pszczyński. Syn Pawła i Zuzanny z d. Kareta. Ukończył gimnazjum w Pszczynie. Studiował na Uniwersytecie Wrocławskim w l. 1908-1912. Święcenia kapłańskie przyjął 22 czerwca 1912 we Wrocławiu. Wikariusz i administrator w Rokiczach 1912-1915; wikariusz i administrator w Raszowej 1915, Łobędach 1915-1917 i w Strzelcach Opolskich 1917-1919; kapelan i uczestnik powstań śląskich (współorganizator i dziekan Polskich
Oddziałów Wojskowych Górnego Śląska w I powstaniu; organizator
i dowódca tzw. Grupy Dziergowickiej w III powstaniu; po powstaniach
komisarz ds. likwidacji wojskowych struktur powstańczych w kilku powiatach i współzałożyciel Związku Powstańców Górnego Śląska) 19191922; proboszcz parafii w Brzezinach Śląskich 1922-1933, a następnie
w Chorzowie, w parafii św. Barbary 1933-1939.
Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Francji. Szef duszpasterstwa w Coëtquidan i członek Rady Narodowej Rzeczypospolitej
Polskiej obradującej w Paryżu 1939; szef duszpasterstwa polskiej brygady formującej się w Syrii 1940; szef duszpasterstwa (pułkownik) Armii Polskiej na Środkowym Wschodzie 1941-[...]; w 1947 przybył z Wojskiem Polskim do Wielkiej Brytanii. Po demobilizacji proboszcz parafii
św. Andrzeja Boboli w Londynie. Dziekan dekanatu Londyn 1950; członek Rady Narodowej RP w Londynie 1949; członek Głównej Komisji
Skarbu Narodowego 1952; dziekan generalny (generał) 1964; prałat Jego
Świątobliwości 1965.
Autor modlitewnika dla żołnierzy Panie, pozostań z nami (Jerusalem
1940). Członek: Związku Polaków Ziem Zachodnich, Stowarzyszenia
35
Kapłanów Polskich w Wielkiej Brytanii. Odznaczony m.in.: Krzyżem
Walecznych (3x), Orderem Odrodzenia Polski (III, II), Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Złotym Krzyżem Zasługi (3x), Krzyżem na Śląskiej Wstędze Zasługi (I).
Zmarł 27 lutego 1970 w Londynie.
Śp. ks. prał. Jan Brandys, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 21(1970), z. 4 (89), s. 335338; Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938, s. 69; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII. Księża polscy w duszpasterstwie na terenie Francji południowej 1940-1945, O. B. Panek OC, Paris 1991, s. 50-51; K. Dopierała, Brandys Jan, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 1:
A-E, Toruń 2003, s. 237; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 38; Słownik biograficzny
duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922-2008, red. ks. J. Myszor, Katowice 2009,
s. 32-33; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju,
s. 415; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, red. J. Myszor i J. Konieczny, Katowice 2003, s. 102, 141, 205, 219, 221, 230, 249; Kronika Polonijna, „Głos Katolicki” Nr 26(2237), 15-22 VII 2007, s. 13; Kronika Polonijna, „Głos Katolicki” Nr 10(2356), 7 III 2010, s. 15; J. Olesiński, Brandys Jan, w: Encyklopedia Katolicka,
t. 2, Lublin 1976, kol. 1040; Podlewski, Wierni Bogu i Ojczyźnie, s. 212-224.
Broel Plater Leon – kapłan archidiecezji wileńskiej;
podpułkownik.
Urodził się 8 lutego 1897 w Krasławiu na Polskich Inflantach. W 1914
ukończył kolegium Saint Jean ojców marianów we Fryburgu Szwajcarskim. Brał udział w walkach o wyzwolenie Polski w 13 Pułku Ułanów. Po
konfiskacie posiadłości rodzinnych przez rząd łotewski, został wysłany
przez bpa wileńskiego J. Matulewicza w 1924 na studia do Rzymu. Doktorat z filozofii (1926) i teologii (1930) uzyskał na Uniwersytecie Gregoriańskim. Święcenia kapłańskie przyjął z rąk abpa R. Jałbrzykowskiego w Wilnie 2 lipca 1929. Pracował jako wikariusz w parafii Wszystkich
Świętych w Wilnie, a potem w Parafianowie. Był katechetą w Grodnie
i od 1934 kapelanem i prefektem pierwszego Korpusu Kadetów we Lwowie. Po wybuchu II wojny światowej został kapelanem Głównej Kwatery Naczelnego Wodza, następnie kapelanem Formacji Polskiej Zagranicą z siedzibą w Paryżu. W czasie wojny został oddelegowany przez
36
bpa J. Gawlinę do Francji. W 1940 był kapelanem lotników w Anglii,
a od 1941 oficerem łącznikowym między bpem J. Gawliną, Air Ministry
a polskim Inspektoratem Lotnictwa. W 1943, po katastrofie i tragicznej
śmierci pod Gibraltarem gen. W. Sikorskiego, został wysłany do Hiszpanii w charakterze delegata PCK i Polskiego Ministerstwa Opieki Społecznej w Londynie. Jesienią 1944 został Delegatem dla Duszpasterstwa
Wojskowego we Francji. W czerwcu 1945 został osobistym kapelanem
prezydenta Wł. Raczkiewicza (1945-1947) w Londynie. Od 29 grudnia
1947 do 12 lutego 1959 był rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Nowej Zelandii, a następnie, aż do przejścia na emeryturę (1970), rektorem
PMK w Holandii. Mieszkał w Simpelveld w klasztorze Sióstr Biednego Dzieciątka Jezus. Autor artykułów, broszur i publikacji książkowych.
W 1977 odznaczony przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej na wygnaniu Krzyżem Komandorskim Orderu Polski Odrodzonej.
Zmarł 10 lutego 1980 w Heerlen w Limburgii Holenderskiej.
L. Broel-Plater, Zapiski emeryta, Londyn 1976; K. Dopierała, Plater (Broel-Plater)
Leon, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. IV: P-S, Toruń 2005, s. 90; Ks. J. Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Nowej Zelandii, w: Z Sybiru na drugą półkulę. Wojenne losy polskich dzieci, red. ks. J. Szymański,
ks. W. Wieczorek, Lublin 2007, s. 231; M. Kałuski, Polacy w Nowej Zelandii, Toruń
2006; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju,
s. 415; Jubileusz ks. kanonika Platera rektora Misji w Nowej Zelandii, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 5(1980), z. 4, s. 349-350; Śp. ks. prał. Leon Broel-Plater, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 26(1980), z. 3, s. 445-447.
Brzezina Karol – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Urodził się 20 stycznia 1905 w Radzionkowie na Śląsku. Syn Bernarda i Julianny z d. Renka. Studia filozoficzne ukończył w Krobi 19251927, teologiczne w Lublińcu 1927-1930 i Obrze 1930-1931. Doktorat
z filozofii uzyskał na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie
1937. Święcenia kapłańskie przyjął 22 czerwca 1930 w Warszawie. Superior Niższego Seminarium Duchownego w Lublińcu 1937-1939; przeło37
żony kleryków polskich w Rzymie, a następnie w Roviano i Cineto 1940;
profesor Seminarium Duchownego w Notre Dame de Lumières k. Awinionu (Francja) 1940; kapelan Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża w Perpignan (Francja) pracujący głównie na terenie obozów dla internowanych w Rivesaltes, Argeles-sur-Mer i Agde 1940-1942; kapelan
w polskim sanatorium w Hauteville 1942; duszpasterz Polaków i organizator polskiego szkolnictwa w Nicei 1942-1944; kapelan w schronisku
polskim w Wic s/ Cere 1944; kapelan (kapitan) Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii 1944-1948; superior polskiego dystryktu oblackiego w Wielkiej Brytanii 1946-1947; proboszcz parafii polskiej i moderator generalny Bractw Żywego Różańca w Brukseli (m.in. wydawca
„Biuletynu Bractwa Różańcowego” i organizator dorocznych pielgrzymek do Banneux) 1948-1976.
Zmarł 25 września 1976 w Brukseli.
Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII, s. 55-56; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 41; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 136; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 413; A. Maluty, Śp. Ksiądz Karol Brzezina (wspomnienie), „Narodowiec”
6 X 1976, s. 4; L. Głowacki, Duszpasterstwo polonijne Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in., Lublin 1982, s. 453-563.
Burian Bolesław – kapłan archidiecezji poznańskiej.
Urodził się 26 września 1906 we Wrześni. Studia filozoficzno-teologiczne odbył w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu.
Święcenia kapłańskie z rąk bpa W. Dymka przyjął 16 czerwca 1929. Od
1 lipca był wikariuszem w parafii św. Michała Archanioła w Gnieźnie,
a od 1 września następnego roku prefektem w Państwowym Gimnazjum Męskim w Jarocinie. Studiował pedagogikę i psychologię na Uniwersytecie Poznańskim. Po wybuchu wojny podjął obowiązki duszpasterskie w parafiach: Witaszyce i Twardów. Aresztowany 12 marca 1940
w Witaszycach, był więźniem obozu przejściowego w Bruczkowie, a następnie więźniem obozów w Buchenwaldzie (od 16 sierpnia 1940) i Da38
chau (od 8 grudnia 1940 – nr obozowy 21915). Po wyzwoleniu podjął
studia z filozofii w Instytucie Katolickim w Paryżu i obowiązki duszpasterskie w Dammarie les Lys i Melun (Seine et Marne) oraz opiekę nad
dziećmi polskimi deportowanymi w Boissaisse. 22 marca 1946 otrzymał formalną nominację na ojca duchownego i profesora Polskiego Seminarium Duchownego w Paryżu. Ze względu na stan zdrowia 9 kwietnia 1956 złożył rezygnację z pełnionych funkcji. Następnie pracował
w Niemczech jako kapelan Domu Młodzieży i sióstr felicjanek w ośrodku „Marianum” w Carlsbergu.
Zmarł 16 lutego 1958 w Achern. Pochowany w Mannheim.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 25, Burian Bolesław; P. Personalia. VI. Ankiety personalne kleru polskiego pracującego we Francji.
Ankieta personalna z 1945. 1. A-J; K. B., Śp. Ks. prof. Bolesław Burian, „Duszpasterz
Polski Zagranicą” 9(1958), z. 3 (36), s. 308-310; Judycki, Polscy duchowni w świecie,
s. 46; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech,
s. 398; Banaszak, Dar Boży dla Kościoła i Polski, s. 48, 214-215; Weiler, Die Geistlichen in
Dachau, s. 161; A. Habdank, 30 lat „MARIANUM” w Carlsbergu. Zarys historii, Carlsberg 1986, s. 29.
Cegiełka Franciszek Antoni – kapłan Stowarzyszenia
Apostolstwa Katolickiego SAC (pallotyn); czasowo kapłan
Instytutu Ojców Szensztackich (1970-1974).
Urodził się 16 marca 1908 w Grabowie n. Prosną. Syn Marcina i Marii z d. Nieszczęsna. Nauki gimnazjalne pobierał w pallotyńskim Collegium Marianum w Wadowicach na Kopcu. Po maturze, 1 października
1924 wstąpił do pallotynów, składając w 1926 pierwsze śluby zakonne.
Studia teologiczne odbył w 1. 1927-1931 na Uniwersytecie Gregoriańskim, uzyskując stopnień doktora teologii. Święcenia kapłańskie przyjął 4 kwietnia 1931 w Rzymie. W 1. 1931-1932 pracował w Polskiej Misji Katolickiej we Francji (Calvados, Seine Inferieure, La Manche). Po
powrocie do Polski pełnił obowiązki wychowawcy i wykładowcy w pallotyńskim Małym Seminarium Duchownym w Chełmie na Pomorzu
(1933-1934), a następnie był wychowawcą i wykładowcą w Wyższym
Seminarium w Wadowicach na Kopcu (1935). Od grudnia 1936 zastę39
pował w Paryżu przebywającego czasowo w Polsce ówczesnego rektora
PMK ks. Witolda Paulusa. 18 czerwca 1937 został rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Aresztowany 26 października 1940 w Paryżu,
poprzez więzienia w: Trier, Koln, Hanowerze został osadzony w hitlerowskich obozach koncentracyjnych: Sachsenhausen – od 29 lipca 1941
i Dachau – od 13 lutego 1942 – nr obozowy 29232. Po wyjściu z obozu
w Dachau, od 24 maja 1945 kontynuował pracę w Polskiej Misji Katolickiej we Francji.
Z powodu presji władz komunistycznych PRL 18 września 1947 zrezygnował ze stanowiska rektora Polskiej Misji Katolickiej we Francji
i powrócił do Rzymu, gdzie prowadził rekolekcje dla księży i sióstr zakonnych. 16 października 1948 opuścił Rzym i udał się do Stanów Zjednoczonych. Początkowo pracował jako rekolekcjonista wśród polskich
zgromadzeń sióstr zakonnych, prowadzących szkolnictwo przy parafiach, a następnie także jako tłumacz i wydawca książek religijnych z zakresu duchowości zakonnej i życia wewnętrznego. W 1967 rozpoczął
działalność naukową w kolegiach uniwersyteckich, w szczególności
w Felician College w Lodi (1967-1971) i w Holy Family College w Filadelfii (1971-1976), a także w Caldwell College w stanie New Jersey
(1971) oraz w Uniwersytecie Notre Dame w stanie Indiana (1973). Był
dziekanem Wydziału Teologicznego. W 1970 w celu pogłębienia znajomości religii azjatyckich odbył podróże na Dalekim Wschodzie (Pakistan, Indie, Japonia, Tajlandia). W 1972 i 1974 został zaliczony do grupy
wielkich wychowawców w Ameryce (Oustanding Educators of America). W 1977 został powołany na rektora domu w North Tonawanda i kustosza sanktuarium Infant Jesus Shrine.
Odznaczony: przez prezydenta W. Raczkiewicza (1945 Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami), od rządu francuskiego (1946 Chevalier de la
Légion d’Honneur i La Croix de Guèrre avec Palme) oraz najwyższym
odznaczeniem Zakonu Maltańskiego (1961 La Croix au Mérite de Premiere Classe).
Zmarł 10 lutego 2003 w Buffalo.
40
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 26; Cegiełka Franciszek; H. Historia duszpasterstwa polskiego we Francji. VII. Życiorysy i jubileusze rektorów Kościoła polskiego, Kościoła w Paryżu i PMK we Francji, 4. Cegiełka Franciszek;
R. Zarząd Misji. II Rektorat PMK, 1. Nominacje rektorskie, instalacje, protokoły zdawczo-odbiorcze 1933-1972, 1. 3, ks. Cegiełka (ks. Wędziochowi); Ks. K. A. Nowak SAC,
Cegiełka Franciszek Antoni, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1994–2003, vol. 9,
Warszawa 2006, s. 138; Klechta, Najstarsza w świecie, s. 154, 160, 168, 179; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 50; R. Dzwonkowski, Cegiełka Franciszek Antoni, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 1: A-E, Toruń 2003, s. 301; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, s. 197, 200, 203-204,
207, 221; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 165; Banaszak, Dar Boży dla Kościoła
i Polski, s. 24; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 5, 38; Korszyński, Jasne promienie w Dachau, s. 26; Tylus, Prace polskich Pallotynów wśród emigracji, s. 465-521; Dzwonkowski, Pallotyni polscy w pracy dla wychodźstwa, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych, s. 143-201; F. Gomułczak, Ksiądz Franciszek Cegiełka SAC 1908-2003. Życie
i działalność, Lublin 2009, [mps w zbiorach Archiwum KUL].
Cyrek Józef – kapłan Towarzystwa Jezusowego SJ (jezuita).
Urodził się 13 września 1904 w Bysinie, pow. myślenicki. Syn Józefa i Barbary z d. Sobal. Do jezuitów wstąpił 6 grudnia 1924 w Starej Wsi.
Filozofię studiował w Krakowie (1928-1931), a teologię w Lowanium –
Belgia (1931-1935). Święcenia kapłańskie przyjął 24 sierpnia 1934 w Lowanium. Pełnił posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego
w Belgii (Marchienne au Pont). Po powrocie do kraju pracował w Wydawnictwie Apostolstwa Modlitwy nad opracowaniem żywotów wybitnych jezuitów. W 1938 przejął redakcję czasopisma „Hostia” i kierownictwo Sekretariatu Krucjaty Eucharystycznej w Krakowie. Aresztowany przez Gestapo w Krakowie 10 listopada 1939, przebywał w więzieniu
na Montelupich, następnie od 3 lutego 1940 w Wiśniczu, a od 20 czerwca w Oświęcimiu.
Zginął 2 września 1940.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, red. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów, Kraków 1996, s. 104; A. Żak, Cyrek Józef SJ,
w: Encyklopedia Katolicka, t 3, Lublin 1995, kol. 696; Podlewski, Wierni Bogu i Ojczyźnie, s. 161; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 5, s. 73; Szołdrski, Martyrologium, s. 50, Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 347.
41
Czeluśniak Andrzej – kapłan Zgromadzenia Najświętszej
Maryi Panny z La Salette MS (saletyn).
Urodził się 20 listopada 1907 w Dębowcu k. Jasła. Syn Jana i Marii
z d. Stal. Uczeń Małego Seminarium Saletyńskiego w l. 1919-1926, po
jego ukończeniu 8 września 1926 rozpoczął nowicjat. Po złożeniu pierwszej profesji zakonnej 9 września 1927, został skierowany na studia filozoficzne na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Profesję wieczystą
złożył 7 września 1931 w Salmacie. Święcenia kapłańskie przyjął 2 lipca 1933 z rąk ks. Marchetti kard. Selvaggiani w Rzymie. Studia rzymskie
zwieńczył doktoratem z zakresu filozofii oraz licencjatami prawa kanonicznego i teologii.
Po powrocie do Dębowca objął obowiązki profesora w Wyższym Seminarium Duchownym 1933-1939. Od 5 stycznia 1940 organizował
opiekę duszpasterską na Węgrzech; w kilku obozach internowanych
w okolicach Budapesztu, najdłużej pracował w Böhönye i Balatongoglar; nauczał religii, języka francuskiego, a w liceum propedeutyki filozofii. Asystował chórowi, założył i prowadził zespół mandolinistów, był
inicjatorem wydawania szkolnego pisma. Aresztowany został 29 lipca
1944 w Ungarn, a 19 września wysłany do obozów: Mauthausen – nr
obozowy 102582, od 1 grudnia 1944 w Dachau – nr obozowy 134362.
Po odzyskaniu wolności 29 kwietnia 1945, podjął w roku akademickim
1945/1946 wykłady z zakresu teologii w Darmsstadt w Niemczech. Wyjechał do Argentyny. Już od roku akademickiego 1946/1947 objął katedrę teologii w Wyższym Seminarium Duchownym w Olivet, a następnie do 1953 pełnił te obowiązki także jako rektor i superior domu. Po kapitule prowincjalnej i decyzji superiora został przeniesiony do Casbas.
Objął obowiązki proboszcza i superiora domu (1953-1954). Stąd został
przeniesiony na urząd superiora do Santa Rosa, na północ, do prowincji
Cordoba, a po kolejnych dwóch latach przeszedł do pracy w Pilar k. Buenos Aires, gdzie był superiorem domu, mistrzem nowicjatu. Obowiązki te łączył z urzędem superiora wiceprowincji Królowej Apostołów do
1962. Od 1962 został proboszczem i superiorem w Cordobie, rozszerza42
jąc obowiązki o ekonomię wiceprowincji. W 1967 powrócił do Olivet
i objął redakcję Posłańca Matki Boskiej Saletyńskiej. Z tego stanowiska odszedł na równorzędne do Milwaukee w Stanach Zjednoczonych,
gdzie był również duszpasterzem wśród Polonii Stanu Illinois. W 1979
powrócił do argentyńskiego Olivet jako rezydent – misjonarz i spowiednik.
Zmarł 10 października 1983 w Olivet. Pochowany w Twin Lakes.
M. Wieliczko, Ksiądz dr Andrzej Czeluśniak – misjonarz saletyński, „Studia Polonijne” 28(2010), s. 173-190; Ks. P. Jemioł MS, Saletyni w Polsce, Kraków 2004, s. 312, 405;
Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 186; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 402; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 5, s. 237;
Ks. R. Wojtyniuk, Praca Zgromadzenia Misjonarzy Saletyńskich wśród Polaków za granicą, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz
i in., Lublin 1982, s. 255-287; Wróbel, Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie,
s. 153-154, 333 – Autor błędnie zapisał nazwisko – Czeluściński.
Chmielewski Czesław – kapłan diecezji łomżyńskiej.
Urodził się 16 czerwca 1913 w Raczkach. Syn Antoniego i Franciszki z d. Miller. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się w Gimnazjum św. Kazimierza w Sejnach, gdzie w 1935 uzyskał maturę.
W l. 1935-1939 studiował w Wyższym Seminarium Duchownym
w Łomży. Święcenia kapłańskie z rąk bpa Stanisława Łukomskiego przyjął 5 listopada 1939 w Kuleszach. Po święceniach kapłańskich pracował jako wikariusz w rodzinnej parafii w Raczkach (pow. augustowski). Aresztowany przez Gestapo 7 kwietnia 1940 został więźniem obozu koncentracyjnego w Działdowie, 2 maja 1940 Sachsenhausen, a od
14 grudnia 1940 do 29 kwietnia 1945 w Dachau, nr obozowy – 22394.
W obozie śmierci poddawany zbrodniczym eksperymentom medycznym. Po wyzwoleniu, w maju i czerwcu 1945 pracował w szpitalu w Dachau. Po krótkim pobycie w Monachium Freimannie, 26 lipca został
przez władze kościelne skierowany do pracy wśród wychodźstwa polskiego w Szwecji. Tam od 1953 pełnił funkcję rektora Polskiej Misji Katolickiej. W czasie stanu wojennego opiekował się polskimi emigranta43
mi. Większość kapłańskiego życia spędził w Malmó. W 1991 przeszedł
na emeryturę.
1 maja 1957 został kanonikiem honorowym Kapituły Kolegiackiej
Sejneńskiej; w 1963 kapelanem Jego Świątobliwości; 6 września 1983
prałatem honorowym Jego Świątobliwości; 13 października 1989 pronotariuszem apostolskim (infułatem).
Zmarł 19 maja 2002 w Malmö. Tam został pochowany.
Archiwum Diecezjalne w Łomży, Akta osobowe ks. Czesława Chmielewskiego
(1913-2002); Ks. J. Łupiński, Śp. Ks. Infułat Czesław Chmielewski, „Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne” LXIV(2002), z. 2, s. 79-80; Weiler, Die Geistlichen in Dachau,
s. 171; Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Szwecji, s. 61-77; Turek, Spis
księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 399.
Chomicki Antoni – kapłan diecezji łuckiej.
Urodził się 12 kwietnia 1909 we wsi Samułki Duże k. Białegostoku. Syn Józefa i Apolonii z d. Stalewska. Uczęszczał do gimnazjum
w Ostrowi Mazowieckiej, Bielsku Podlaskim i do Niższego Seminarium
Duchownego we Włodzimierzu Wołyńskim. W 1930 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Łucku. Święcenia kapłańskie przyjął
w 1935 z rąk ks. bpa pomocniczego łuckiego S. Walczykiewicza. Po
przyjęciu święceń był wikariuszem w parafii św. Antoniego w Równem
i prefektem w szkole. W następnym roku został proboszczem parafii Klesów i rozpoczął budowę kościoła. W czasie okupacji duszpasterzował w parafii Klesów, w obwodzie rówieńskim. 27 kwietnia 1942 bp
A. Szelążek powierzył mu opiekę także nad parafią tomaszgrodzką.
Współpracował z Armią Krajową – pseudonim „Roch”. Nocą 16 lutego
1945 został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu w Równem. Po roku więzienia został skazany na 6 lat więzienia. Zwolniony 27
kwietnia 1947, w wyniku procesu rewizyjnego w Moskwie, na podstawie
zaświadczenia sowieckich dowódców partyzanckich o jego współpracy
z nimi w Klesowie w okresie wojny, w szczególności na skutek starań kapitana Wiktora Koczetkowa.
44
31 sierpnia 1947 uzyskał pozwolenie na pracę duszpasterską w Połonnym (USRR), zaś zezwolenie na podjęcie pracy duszpasterskiej na terenie obwodu winnickiego w parafii Szarogród uzyskał 2 października
1955, podjął ją dopiero od 13 listopada ze względu na kampanię buraczaną. W kwietniu 1961 przeniesiony został do Murafy, gdzie pracował
do śmierci. W opinii władz sowieckich uchodził za administratora Kościoła rzymskokatolickiego. Nazywany był patriarchą Ukrainy.
Zmarł 13 maja 1993 w Murafie. Tam został pochowany na miejscowym cmentarzu katolickim.
Державний Архiв Вiнницької Областi, ф. Р-2700, оп. 19, спр. 35, арк. 25;
В. Колесник, Відомі поляки в історії Вінниччини. Біографічний словник, Вінниця
2007, s. 811-813; Dębowska, Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej, s. 49-50; Dębowska, Kościół katolicki na Wołyniu, s. 423; L. Soszka OFM, Ks. Antoni Chomicki „Patriarcha Ukrainy”, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 44(1993), z. 4(189), s. 559-564;
J. Niemiec, Ks. Antoni Chomicki, „Studia Rzeszowskie” 3(1996), s. 202-210; Патріарх
Волині і Поділля – Ксьондз інфулат Антоній Хоміцький, „Credo” 3(5),(1993),
s. 2-3; Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa polskiego, s. 159-162; Szymański, Kościół katolicki na Podolu, s. 303-306; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 54.
Chrostowski Marcin Bronisław – kapłan Zakonu
Kaznodziejskiego OP (dominikanin).
Urodził się 3 stycznia 1904 w Warszawie. Syn Bronisława i Marii
z d. Pawińska. Jako ochotnik brał udział w 1920 w obronie Warszawy.
Maturę uzyskał w 1920 w Szkole Ziemi Mazowieckiej. Studia na Wydziale Rolniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego ukończył
uzyskaniem doktoratu z nauk rolniczych w 1926. W l. 1926-1927 odbył
służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Ostrowi
Mazowieckiej. Po jej zakończeniu został asystentem w Szkole Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego. W 1929, jako stypendysta Funduszu Kultury, przygotowywał rozprawę doktorską na Wydziale Rolnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Doktorat agronomii z zakresu chemii rolnej uzyskał
w 1933. Do Zakonu Ojców Dominikanów wstąpił 4 października 1933.
Po rocznym nowicjacie w Krakowie kontynuował studia filozoficzno45
teologiczne we Lwowie. W 1936 podjął studia w Kolegium Angelicum
w Rzymie. Święcenia kapłańskie przyjął w Rzymie 10 lipca 1938 z rąk
abpa Ermenegillo Pasetto.
Wybuch drugiej wojny światowej zastał go we Francji, gdzie przebywał od lipca 1939. Jako podporucznik rezerwy zgłosił się 18 stycznia
1940 do formujących się oddziałów Wojska Polskiego we Francji. Został
kapelanem wojskowym Stacji Zbornej w Carpiagne. Po klęsce Francji
z oddziałami wyjechał do Anglii. 17 września 1940 został kapelanem
w Szpitalu Wojennym nr 1 w Seymington w Szkocji. Przez bpa Polowego Wojska Polskiego J. Gawlinę został powołany do Kurii Polowej Polskich Sił Zbrojnych w Londynie. Od 24 kwietnia 1941 był sekretarzem
i kapelanem bpa J. Gawliny. Od 27 stycznia do 31 sierpnia 1942 brał udział
w wizytacji polskich oddziałów wojskowych w Rosji. W czasie pobytu prowadził codzienny notatnik podróży bpa (wydany przez Collegium Marianum: Ks. Biskup J. Gawlina wśród Wojska Polskiego w Rosji). Po ewakuacji wojska z Rosji współpracował z redakcją czasopisma
„W IMIĘ BOŻE”, wydawanego dla żołnierzy na Bliskim Wschodzie.
Wraz z bpem polowym przebywał w Iranie, Iraku i od listopada 1942
w Jerozolimie, gdzie był kapelanem po wyjeździe bpa do Stanów Zjednoczonych.
W czasie odwiedzania więźniów w więzieniu wojskowym został
aresztowany za próbę wyniesienia listu od uwięzionego rtm. J. Klimkowskiego, adresowanego do Naczelnego Wodza gen. K. Sosnkowskiego. Skazany na sześć miesięcy więzienia, zwolniony po 8 dniach, po interwencji Naczelnego Wodza.
Po powrocie do Anglii w kwietniu 1944 został mianowany kapelanem 1 Dywizji Pancernej w Szkocji. Od 29 lipca 1944 brał udział w walkach w Holandii i Niemczech. Otrzymał Krzyż Virtuti Militari V klasy
(nr 11146) i po raz drugi Krzyż Walecznych. Po zakończeniu wojny stacjonował w północnych Niemczech, zajmując się jednocześnie organizacją opieki duszpasterskiej dla Polaków. Na początku marca 1945 został odwołany do Londynu i 16 marca ponownie mianowany kapela46
nem bpa Gawliny. W kwietniu został awansowany do stopnia starszego kapelana. Pod koniec 1946, na wezwanie Prowincjała Dominikanów
w Polsce, powrócił do kraju. Pracował jako duszpasterz akademicki
w Poznaniu oraz kapelan szpitala im. Franciszka Raszei. Od 1953 przebywał w klasztorach dominikańskich w Prudniku, Broniszewicach, Gidlach, Świętej Annie, Gdańsku i Poznaniu.
W 1961 wyjechał do pracy duszpasterskiej wśród Polonii w Australii.
Przez 13 lat pracował w parafiach: św. Augustyna w Yarraville – Melbourne i North Sunshine. Zainicjował budowę kościoła polskiego w Melbourne. 14 czerwca 1974 powrócił do Polski, zamieszkał w klasztorze św.
Jacka w Warszawie.
Zmarł w szpitalu warszawskim 31 lipca 1974. Ciało złożono w wspólnym grobie dominikanów warszawskich na Służewcu.
Zasłużony Polak Żołnierz Kapłan O. Marcin Chrostowski 3.1.1904-31.7.1974, Warszawa [b.m.w. 1975]; B. Szwedo, Zawsze w pierwszej linii. Kapłani odznaczeni Orderem
Virtuti Militari 1914-1921 1939-1945, Warszawa 2006, s. 25-28; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, s. 230-231, 258; M. Kałuski, Polonia katolicka w Australii i działalność duszpasterska polskich dominikanów w Australii
i Nowej Zelandii, Melbourne 2010, s. 115-132; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 55.
Darzycki Wojciech Martynian – kapłan z Zakonu Braci
Mniejszych Bernardynów OFM (franciszkanin).
Urodził się 14 lutego 1918 w miejscowości Jagiełła k. Przeworska.
Syn Jakuba i Marii z d. Matyja. Po szkole powszechnej kontynuował naukę w Kolegium Serafickim Ojców Bernardynów w Radecznicy. Do
Zakonu Braci Mniejszych w Prowincji Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, nazywanej Prowincją OO. Bernardynów, wstąpił w 1934. Pierwszą profesję zakonną złożył 2 września 1935, a uroczystą 9 września 1941. Po ukończeniu Wyższego Seminarium Duchownego O.O Bernardynów we Lwowie, 21 marca 1943 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa lwowskiego E. Baziaka. Początkowo pracował
w klasztorze we Lwowie, później we wsi Krymok, w obwodzie żytomier47
skim. Obejmował posługą duszpasterską od października 1944 do marca 1946 wiernych zamieszkujących dziesięć rejonów należących do obwodów: żytomierskiego i kijowskiego. Aresztowany 2 marca 1946 przez
organy KGB, został skazany przez sąd w Żytomierzu na 8 lat zesłania.
Karę odbywał w łagrze na Kołymie. Zwolniony przedterminowo 20 lipca 1952. (Postanowieniem Plenum Sądu Najwyższego Ukraińskiej SRR
z 11 marca 1990 sądowe orzeczenie w stosunku do W. Darzyckiego skasowano, a sprawę kryminalną zamknięto na podstawie p. 2 art. 6 specjalnej Ustawy Ukraińskiej SRR z powodu braku znamion przestępstwa.
Został zrehabilitowany).
Pozwolenie na podjęcie obowiązków duszpasterskich w Murafie (obwód winnicki) uzyskał 12 października 1953. W 1957, za wyrażane przed
wiernymi opinie na temat sowieckiego ustawodawstwa, został pozbawiony prawa do wypełniania posługi duszpasterskiej. Pracował wówczas
w charakterze nauczyciela śpiewu kościelnego i organisty. Potajemnie
pełnił posługę duszpasterską na terenie całej Ukrainy i innych republik
Związku Radzieckiego. W tymże samym roku został skierowany przez
Radę ds. Kultów Religijnych do pracy duszpasterskiej w Miastkówce
(obecnie Gorodkiwka). Nieprzerwanie pracował tam do swojej śmierci.
Przyczynił się do utworzenia w 1993 Kustodii św. Michała Archanioła, początkowo zależnej od polskiej Prowincji, a później w 2005 – Prowincji św. Michała Archanioła.
Odznaczony 10 października 1990 przez Ministra Kultury i Sztuki
odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”; przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – Komandorią Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polski.
Zmarł 2 lipca 2009 w Miastkówce (Gorodkiwce) Ukraina. Tam został pochowany.
Державний Архiв Житомирскої Областi, ф. Р-4994, оп. 2, спр. 10, арк. 12; L. Karłowicz, Ciernista droga. Życie i działalność O. Martyniana Darzyckiego OFM więźnia
Kołymy, Kalwaria Zebrzydowska 1997; G. A. Wiśniowski, Zakon Braci Mniejszych
w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1939-1990, w: Zakony i klasztory w Euro48
pie Środkowo-Wschodniej X-XX wiek. Materiały z międzynarodowego seminarium pt.:
Atlas ruchu zakonnego w Europie Środkowo-Wschodniej X-XX wiek. Lublin, 25-27 listopada 1993, red. H. Gapski, J. Kłoczowski, Lublin 1999, s. 397; „Wołanie z Wołynia” nr
2 (81) marzec-kwiecień 2008, s. 9-10; Barcik., Franciszkanie łagiernicy, s. 31-33; Szymański, Franciszkanie na Podolu (1941-1964), s. 565-580; tenże, Kościół katolicki na Podolu, s. 297-300; „Schematyzm Prowincji Św. Archanioła Michała OFM”, Żytomierz
2006, s. 23-24.
Domański Grzegorz – kapłan Towarzystwa Św. Franciszka
Salezego SDB (salezjanin); od 1911 – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 13 listopada 1875 w Czeladzi, pow. będziński. Syn Antoniego i Pauliny z d. Jaworek. Po ukończeniu czterech klas gimnazjum
w Sosnowcu w 1891, wstąpił do Zgromadzenia Księży Salezjanów. Studiował w różnych Zakładach XX. Salezjanów we Włoszech. W 1897 został oddelegowany do Anglii, dla pomocy w szkole polskiej. Święcenia
kapłańskie przyjął 8 września 1899 w Southwark z rąk bpa Franciszka
Bourna. Początkowo podjął obowiązki duszpasterskie wśród Brytyjczyków. W l. 1903-1907 był proboszczem parafii polskiej w Londynie.
Z uwagi na stan zdrowia powrócił do kraju i pełnił obowiązki wikariusza
i prefekta w rodzinnym mieście.
W 1911 inkardynował się do diecezji włocławskiej. Został administratorem w Wąsoszach, dek. kłobucki. Od 1912 był wikariuszem w Kamieńsku, a przez następne trzy lata w Srocku, w dekanacie piotrkowskim. Od roku 1916 zarządzał nowopowstałą parafią w Gomunicach,
dek. gorzkowicki, gdzie kontynuował po ks. Ignacym Jankowskim budowę kościoła. Prowadził kuchnie dla 300 dzieci. 22 grudnia 1926 został
przeniesiony na stanowisko proboszcza do Białotarska w dek. chodeckim. Parafię tę objął dopiero 6 marca następnego roku. I tam budował
kościół. Latem 1930 został proboszczem w Burzeninie, dek. złoczowski – wybudował plebanię, powiększył cmentarz. 6 listopada 1935 został
proboszczem w Russocicach, dek. tuliszkowski, gdzie wybudował dom
katolicki. Tamże został aresztowany 6 października 1941 i osadzony
w obozie przejściowym w Konstantynowie. Od 30 października 1941
w Dachau (nr obozowy 28376).
49
Przeznaczony na zagazowanie, został wywieziony z obozu 4 maja
1942.
Archiwum Diecezji Włocławskiej. Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku. Dział Personalny. Akta ks. Domańskiego Grzegorza 1875-1941, sygn. KKDWł
pers. 56; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 204; Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej
spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej 1939-1945, s. 26-28; P. Sawicki, Polska Misja Katolicka i Polski Kościół w Londynie w 50-cio lecie ich działalności, w: Polska Misja
Katolicka w Londynie 1894-1944. Księga Pamiątkowa Polskiej Misji Katolickiej w Londynie, Londyn 1944, s. 18; Romejko, Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej Brytanii, s. 178.
Drzepecki Bronisław – kapłan diecezji łuckiej.
Urodził się 13 marca 1906 we wsi Felsztyn k. Płoskirowa na Podolu. (obecnie Gwardijsk w obwodzie chmielnickim – Ukraina). Syn Piotra Derepy i Apolonii z d. Ziemińska. Ukończył gimnazjum w Buczaczu,
a w 1930 Seminarium Duchowne w Łucku. Po święceniach kapłańskich, które otrzymał 7 września 1930 we Włodzimierzu Wołyńskim z rąk bpa Piotra Mańkowskiego, pracował jako wykładowca języka łacińskiego w Niższym Seminarium Duchownym. Od 1933
do 1937 studiował teologię w Rzymie. W czasie wakacji podejmował posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego we Francji. Po studiach pracował jako wykładowca i wicerektor Seminarium
Duchownego w Łucku. Po wybuchu wojny, 11 września 1939 otrzymał nominację na administratora parafii Huta Stepańska, skąd został usunięty przez sowieckie władze okupacyjne i dokąd powrócił
w 1941. W wyniku załamania się samoobrony w Hucie Stepańskiej
w lipcu 1943, opuścił parafię. Został proboszczem parafii Kowel. W maju
1944, na skutek ewakuacji zarządzonej przez Niemców, znalazł się w Lublinie. Nie skorzystał z możliwości zatrudnienia w KUL. Do Łucka przybył w lipcu 1944. 7 sierpnia 1944 został mianowany wikariuszem generalnym biskupa łuckiego dla diecezji żytomierskiej i proboszczem parafii kijowskiej. 10 stycznia 1945 został aresztowany w Żytomierzu i pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Został skazany na 10 lat zesłania
w łagrach. Wyrok odbywał w obozie pracy k. Workuty, w kopalni wę50
gla. Łagier opuścił 10 listopada 1954 z nakazem pozostania w Workucie.
W lipcu następnego roku został zameldowany w Zielonym Gaju. Ponownie został aresztowany 7 stycznia 1959 i osadzony w łagrze k. Irkucka, pracował przy wyrębie lasu. 18 stycznia 1964 został zwolniony z zesłania i podjął pracę duszpasterską w Kazachstanie, w obwodzie akmolińskim. W marcu 1965 bezskutecznie usiłował podjąć pracę duszpasterską na terenie obwodu winnickiego (Ukraina). Po roku jednak wrócił do Szarogrodu, gdzie w tej i okolicznych wspólnotach (Żmerynka,
Czerniowce) pełnił obowiązki duszpasterskie.
Za udział w samoobronie w Hucie Stepańskiej został odznaczony
Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Zmarł 9 września 1973 w Szarogrodzie, tam pochowany.
Державний Архiв Вiнницької Областi, ф. Р-2700, оп. 19, спр. 35, арк. 25; Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. G. Duszpasterze Misji - kapelani, IV.
Urlopy i zastępstwa wakacyjne 1927-1928, 1932-1939, 1945; Dębowska, Kościół katolicki na Wołyniu, s. 426; Dębowska, Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej, s. 65-66;
Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 81; Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa
polskiego, s. 202-205; Szymański, Kościół katolicki na Podolu, s. 316-318.
Dzięcioł Witold Dariusz – kapłan diecezji kieleckiej.
Urodził się 19 grudnia 1907 w Tomaszowie Mazowieckim. Syn Wacława i Marii z d. Gałka. Szkołę podstawową i Gimnazjum Humanistyczne ukończył w Tomaszowie Mazowieckim, następnie wstąpił do
Liceum przy Seminarium Duchownym w Kielcach. W 1926, po uzyskaniu świadectwa dojrzałości poprosił o przyjęcie do seminarium duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie przyjął 21 czerwca 1931
w Kielcach, z rąk bpa Augustyna Łosińskiego. 25 czerwca tegoż roku został wikariuszem parafii św. Wojciecha w Kielcach i prefektem szkoły
im. S. Staszica. 19 czerwca 1932 został wikariuszem w parafii katedralnej
i prefektem szkół im.: S. Staszica i H. Sienkiewicza i jednocześnie kapelanem gniazda Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Kielcach. Do dotychczasowych obowiązków 5 kwietnia 1934 doszła posługa duszpaster51
ska w przytułku św. Józefa na Kawetczyźnie pod Kielcami. 18 września
1934 został prefektem Publicznej Szkoły Zawodowej w Kielcach, zaś
w październiku 1936 prefektem etatowym szkoły im. M. Konopnickiej.
Od 27 stycznia do 16 listopada 1939 pełnił obowiązki proboszcza parafii
katedralnej w Kielcach. 12 kwietnia 1940 został kapelanem szpitala PCK
w Kielcach. Od 3 kwietnia 1941 był wikariuszem substytutem w katedrze. Od 4 maja 1942 był p.o. prezesa Dozoru Cmentarzy Katolickich
w Kielcach. Aresztowany został w Izbie Skarbowej 20 maja 1942 przez
Gestapo za wystawienie Żydowi zaświadczenia na wyjazd na leczenie
do Wiednia. Do 1 lipca 1942 przebywał na oddziale politycznym kieleckiego więzienia, skąd 2 lipca przywieziony został do Auschwitz (Oświęcim). 8 lipca trafił do Mauthausen, 17 lipca do Gusen, gdzie przebywał
do 13 listopada 1944. Stamtąd powtórnie przeniesiony został do Mauthausen, skąd 30 listopada 1944 trafił do Dachau, gdzie przebywał do
wyzwolenia – 29 kwietnia 1945, nr obozowy 134 367. Do 11 lipca 1945
przebywał w Freimannie k. Monachium. Od 16 lipca objął obowiązki
duszpasterskie w ośrodkach polskich Hohenfels („Lechów”) i Regensburg. Od 21 listopada 1948 był proboszczem i dziekanem duszpasterstwa polskiego w Regensburgu. 9 stycznia 1950 opuścił Ratyzbonę i udał
się do pracy duszpasterskiej w Australii. Od 2 marca do września był jedynym polskim duszpasterzem w Zachodniej Australii. Pełnił posługę
w obozach Cunderdin i Northam. 20 lutego 1953 objął obowiązki rektora Polskiej Misji Katolickiej w Australii. Z funkcji tej zrezygnował
w 1974, a z czynnej pracy duszpasterskiej 1 listopada 1975.
15 sierpnia 1949 został kanonikiem, a w październiku 1958 prałatem.
Zmarł 13 czerwca 1976 w szpitalu w Łodzi. Pochowany na cmentarzu w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego.
Archiwum Diecezjalne w Kielcach, Teczka personalna ks. Witold Dariusz Dzięcioł, sygn. XD – 29; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 216; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech w latach 1945-2005, w: Duszpasterstwo polskojęzyczne w Niemczech, s. 407; Jubileusz księdza rektora W. Dzięcioła,
„Duszpasterz Polski Zagranicą” 8(1956) z. 3(28), s. 251-252; Ks. L. Jaroszka, Pierwszy
Rektor Polonii Australijskiej – nie żyje, „Przegląd Katolicki“ Polish Catholic Review, Or-
52
gan Duszpasterstwa Polskiego w Australii i Nowej Zelandii, 7(80)1976, s. 7-8; F. J. Świder, …Ćwierć wieku zbożnego żywota na australijskim ugorze…, „Przegląd Katolicki“
Polish Catholic Review, Organ Duszpasterstwa Polskiego w Australii i Nowej Zelandii, 3(65)1975 - 6(68)1975.
Fiwek Henryk – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 20 lipca 1911 w Zagórowie, pow. Konin. Święcenia kapłańskie z rąk bpa K. Radońskiego przyjął 17 grudnia 1938 we Włocławku. Był wikariuszem w Stawiszynie i Koninie, gdzie został aresztowany przez Gestapo i zesłany do obozu w Kunau, a następnie do Szczypiorna, skąd udało mu się zbiec. Schronił się w Zagórowie, podejmując pracę u ojca w warsztacie stolarskim. W 1941 otrzymał nakaz władzy diecezjalnej, żeby się udał do parafii Chełmce k. Kalisza jako wikariusz. Tam 6 października 1941 został powtórnie aresztowany i osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie, a 30 października w Dachau (nr obozowy 28495). Po wyzwoleniu, na apel bpa J. Gawliny zgłosił się do pracy duszpasterskiej w Salzburgu. 13 sierpnia 1945 udał się do
Ebensee. Terenem jego działalności były obozy III i IV w Ebensee oraz
Bad Ischl i Gmunden. Rozpoczętą pracę przerwał, wyjeżdżając 21 sierpnia 1945 do Polski. Został proboszczem parafii Rychnów w dekanacie
kaliskim, z której w 1958 został przeniesiony do Grzymiszewa, a w 1963
do Brudzewa Kolskiego.
Zmarł 1 maja 1973 w szpitalu w Turku, pochowany został w Brudzewie.
Ks. S. Opałko, Ks. Henryk Fiwek, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 57(1974), nr
11-12, s. 283-284; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 231; Korszyński, Jasne promienie w Dachau, s. 194; Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie światowej, s. 147; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4, s. 449; Turek, Spis księży pracujących
w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 409; Rocznik diecezji włocławskiej, 1947-1978.
Folek Franciszek – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 3 lipca 1916 w Pawłowicach Śląskich. Syn Franciszka
53
i Katarzyny z d. Folek. Po ukończeniu miejscowej Szkoły Powszechnej
w 1927, uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego w Mikołowie, następnie
w Rybniku, a dwa ostatnie lata gimnazjalne ukończył w Górnej Grupie,
gdzie w 1935 uzyskał maturę. Do zgromadzenia wstąpił w 1935, nowicjat odbył w Chludowie i tam 16 lipca 1937 złożył pierwsze śluby zakonne. Dalsze studia seminaryjne kontynuował w St. Gabriel w Mödling,
k. Wiednia. Zagrożony aresztowaniem w 1939, przeniósł się do Holandii, gdzie 29 czerwca 1941 w Helvoirt przyjął święcenia kapłańskie. Do
1944 kontynuował specjalistyczne studia z zakresu muzyki, psychologii eksperymentalnej i logopedii, jednocześnie służąc posługą duszpasterską miejscowej Polonii holenderskiej. W l. 1944-1945 duszpasterzował wśród emigracji polskiej w Belgii (Charleroi, Bruksela), współredagował „Głos Polski” tygodnik dla emigracji i modlitewnik dla emigracji
„Jezu, ufam Tobie”.
27 maja 1945 przybył na teren dekanatu 30 Korpusu. Pracował jako
duszpasterz w polskich ośrodkach: Gramke/Bremen, Muhle/Bremen,
Sande/Wilhelmshaven, Weisberg/Heilbronn. Do Polski powrócił 22
marca 1947 i został nauczycielem w niższych seminariach duchownych
w Nysie i Górnej Grupie. Zredagował 3 powojenne kalendarze werbistowskie za rok 1948, 1949 i 1950. W l. 1949-1953 był wykładowcą
w Misyjnym Seminarium Duchownym w Pieniężnie, pełniąc jednocześnie obowiązki proboszcza w Długoborze. Od 1953 pracował jako
duszpasterz w archidiecezji poznańskiej (Nosków, Rusków, Zimnowodna). W 1970 ponownie został wykładowcą w seminarium w Pieniężnie.
Zmarł 7 maja 1992, pochowany na cmentarzu klasztornym w Pieniężnie.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Folek Franciszek SVD; Ks. A. A. Labudda SVD, Folek Franciszek, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1994-2003, vol. 9, Warszawa 2006, s. 176; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 409; Szymański, Organizacja
opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 360.
54
Gawlina Józef – kapłan archidiecezji katowickiej; biskup polowy
Wojska Polskiego; delegat prymasa Polski dla opieki nad emigracją
i uchodźstwem polskim.
Urodził się 18 listopada 1892 w Strzybniku k. Raciborza. Syn Franciszka i Joanny z d. Banaś. Uczęszczał do gimnazjum w Raciborzu, skąd
został usunięty za czytanie książek w języku polskim. Przeniósł się do
Gimnazjum Humanistycznego w Rybniku, skąd po uzyskaniu matury
w 1914, wstąpił do Seminarium Duchownego we Wrocławiu. 3 kwietnia 1915 został wcielony do armii niemieckiej i wysłany na front francuski jako sanitariusz. W czasie walk został ranny. Ponownie we wrześniu
1917 został wysłany na front turecki. Pod Damaszkiem dostał się do niewoli angielskiej (od września 1918 do stycznia 1920 przebywał w obozie
jenieckim w Egipcie). Po powrocie z wojny przerwane studia zwieńczył
doktoratem. Święcenia kapłańskie z rąk bpa wrocławskiego kard. Adolfa Bertrama otrzymał 19 czerwca 1921. Pracę duszpasterską rozpoczął
jako wikariusz w Rudniku, Lubowicach, Dębieńsku i Tychach, następnie został administratorem parafii Dębniki Wielkie. 7 lipca 1924 został
mianowany przez ks. Augusta Hlonda, administratora apostolskiego na
terenie Śląska (od 1926 biskupa), Sekretarzem Generalnym Ligi Katolickiej. W l. 1924-1926 był redaktorem „Gościa Niedzielnego” i jednocześnie pracował w kurii diecezjalnej. Współorganizator III Zjazdu Śląskiego w Katowicach i przewodniczący jego Komisji Prasowej. Po przeniesieniu do Warszawy zorganizował Katolicką Agencję Prasową, nad którą
objął kierownictwo (1927-1929). W 1929 mianowany dyrektorem Akcji
Katolickiej w diecezji katowickiej, a w 1931 proboszczem parafii św. Barbary w Królewskiej Hucie (obecny Chorzów). Aktywny członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku.
14 lutego 1933 został biskupem polowym Wojska Polskiego (bp tytularny Mariamme). Ranny podczas działań wojennych. Po klęsce wrześniowej organizował duszpasterstwo wojskowe we Francji, następnie
w Wielkiej Brytanii. Pełnił funkcję naczelnego kapelana polskich wojsk
lądowych, morskich i powietrznych, a od 1942 również uchodźców
55
z okupowanej Polski. W 1942 wizytował tworzące się polskie oddziały w głębi ZSRR (był pierwszym biskupem spoza ZSRR, który przebywał tam po 1917). W 1943 wyjechał do USA, starając się o pomoc materialną dla polskich uchodźców. Towarzyszył polskim oddziałom pod
Monte Cassino. Za odwagę otrzymał Krzyż Virtuti Militari. Po wojnie
był ordynariuszem dla Polaków w Niemczech, następnie rektorem polskiego kościoła pw. św. Stanisława w Rzymie (rozpoczął renowację kościoła). Mianowany opiekunem polskiej emigracji. W tym charakterze wizytował parafie polonijne w Europie, Ameryce i Australii. Z jego
inicjatywy rozpoczęto wydawanie „Duszpasterza Polskiego Zagranicą”
(1949-1999), periodyku dla pracującego wśród Polonii duchowieństwa.
Był dyrektorem Światowej Federacji Sodalicji Mariańskich. Opiekował
się Polską Macierzą Szkolną i Katolickim Ośrodkiem Wydawniczym
„Veritas” w Londynie. W 1952, w dowód uznania zasług, papież Pius XII
mianował go tytularnym arcybiskupem Madito. W 1953 założył Arcybiskupi Ośrodek Dokumentacji dla Spraw Kościoła w Polsce. W związku z Millenium Chrztu Polski powołał do istnienia Centralny Komitet
Tysiąclecia Chrztu Polski z siedzibą w Rzymie, którego zadaniem było
przygotowanie uroczystych obchodów. Millenium było także powodem
do podjęcia inicjatywy wydawniczej pod nazwą „Sacrum Poloniae Millennium”. Był zaangażowany w prace Soboru Watykańskiego II. Papież
Jan XXIII powierzył mu kierownictwo sekretariatu komisji biskupów
i rządców diecezji.
Odznaczony: Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyż Zasługi z Mieczami.
Zmarł 21 września 1964 w Rzymie. Zgodnie z życzeniem pochowany wśród polskich żołnierzy na Monte Cassino.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. B. Władze i instytucje Kościoła polskiego. IV Delegaci Prymasa Polski, 1. Biskup Gawlina (1949-1964), 1.1-6
Korespondencja i nekrologi (1949-1964); Arcybiskup Józef Gawlina „Wspomnienia“, Wstęp abp Szczepan Wesoły, opracował i przypisami opatrzył ks. Jerzy Myszor, Katowice 2004; J. Banka, Arcybiskup Józef Gawlina, Rzym 1970; K. Biegun, Arcypasterz Polski Wygnańczej Biskup Polowy WP Ksiądz Józef Feliks Gawlina (189256
1964), Warszawa 1993; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII, s. 77; Abp Sz. Wesoły, Arcybiskup Józef Gawlina (1892-1964), w: Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański, Rzym, 17-18 października 2002. Duchowieństwo polskie w świecie, pod redakcją Agaty i Zbigniewa Judyckich, Toruń 2002, s. 356-360; J. Serwański,
K. Dopierała, Gawlina Józef Feliks, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red.
K. Dopierały, t. 2: F-K, Toruń 2003, s. 81; Wyszyński kard. S., Pro memoria, s. 637; Judycki,
Polscy duchowni w świecie, s. 104; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 159; Z. A. Judycki, Polacy w świecie, „Kwartalnik Biograficzny Polonii”, Paris 1993,
z. 2, s. 18-19; Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922-2008,
red. ks. J. Myszor, Katowice 2009, s. 94-95; Romejko, Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej
Brytanii, s. 296; Wróbel, Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie, s. 247; J. Bakalarz, Arcybiskup Józef Gawlina jako duchowy opiekun Polonii, „Studia Polonijne” 5(1982),
s. 103-105; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, (passim); Szwedo, Zawsze w pierwszej linii, s. 40-45; Ks. J. Pitoń CM, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, w: Zmagania polonijne w Brazylii, t. 4: Owocująca przeszłość, red.
T. Dworecki SVD, Warszawa 1987, s. 56-57; S. Wilk SDB, Biskupi polowi Wojska Polskiego
w II Rzeczypospolitej, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red.
J. Ziółek i in., Lublin 2004, s. 378-381.
Glapiak Jan – kapłan diecezji Arras (Francja).
Urodził się 27 marca 1906 w Drzyczkowie (woj. poznańskie). Gimnazjum ukończył w 1921 w Reklinghausen w Westfalii. Do Francji przyjechał z rodzicami 14 lipca 1922. Dalsze studia kończył w seminarium duchownym w Arras, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie 11 lipca 1929.
Pierwszą Mszę św. prymicyjną odprawił w Grenay, gdzie po przyjeździe z Niemiec osiedlili się jego rodzice. 27 września 1929 objął placówkę duszpasterską w Lens, gdzie pracował do 10 sierpnia 1942. Następnie,
w czasie okupacji niemieckiej, objął największą parafię polską w Oignies
– Ostricourt, biorąc czynny udział w pracy społecznej i w polskim Ruchu Oporu P.O.W.N.
3 października 1949, na własne życzenie przeniesiony został do pracy duszpasterskiej w małej wiosce Ayette (P. de C.).
Zmarł 11 lipca 1958.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji, F. Duszpasterstwo. Organizacja
duszpasterstwa we Francji okupowanej- ks. Cz. Wędzioch p.o. rektora Misji 1940-1945.
57
Współpracownicy – alfabetycznie. Ks. Glapiak Jan 1942; P. Personalia, IV. Ankieta personalna księży pracujących w PMK we Francji 1943, Kwestionariusz do wypełnienia
i odesłania do Pol. Misji Kat. w Paryżu Jan Glapiak; P. Personalia. V. 68. Glapiak Jan;
Śp. Ks. Jan Glapiak, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 9(1958), z. 4(37), s. 449; R. Dzwonkowski, Przemiany polskiej parafii w północnej Francji (1922-1972). Studium historyczno-socjologiczne parafii Oignies, „Studia Polonijne” 1(1976), s. 50.
Grochot Józef – kapłan Zgromadzenia Najświętszego
Odkupiciela CSsR (redemptorysta).
Urodził się 9 lipca 1915 w Podłężu (parafia Niepołomice). Syn Stanisława i Zofii z d. Ciastoń. W 1933 ukończył Niższe Seminarium w Toruniu, nowicjat odbył w domu zakonnym redemptorystów w Mościskach.
Studia filozoficzno-teologiczne ukończył w Wyższym Seminarium Duchownym w Tuchowie. Święcenia kapłańskie przyjął 25 czerwca 1939
z rąk bpa Edwarda Komara w Tarnowie. Wybuch II wojny zastał go
w Mościskach. 17 września 1939 udał się do Rumunii, a stamtąd do
Rzymu. Pod zmienionym nazwiskiem udał się do Cortony, kontynuując studia i podejmując wykłady z filozofii w seminarium. Od 1 września 1943 był kapelanem w II Korpusie Polskim. Pełnił swoją posługę
w 8 Pułku Artylerii Lekkiej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a potem w Egipcie przy 14 Wielkopolskiej Brygadzie Pancernej z przydziałem do 10 Pułku Złotych Huzarów. Po zakończeniu wojny wyjechał do
Anglii, gdzie był kapelanem przy obozach dipisów w Petworth I i Petworth II w Sussex i jednocześnie prefektem w Męskim Gimnazjum
M. Kopernika dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych. Od listopada 1947
podjął studia specjalistyczne z filozofii na Angelicum w Rzymie, gdzie
w 1950 został doktorem filozofii. W następnym roku wykładał etykę
w seminarium redemptorystów francuskich w Dreux, a od 1951 studiował nauki społeczne na Uniwersytecie Katolickim w Lille. W maju tegoż roku podjął wspólpracę z PMK w Paryżu. 31 lipca 1953 został wykładowcą w Seminarium Duchownym w Echternach w Luksemburgu,
a potem także w Strasburgu. W 1955 został powołany przez bpa J. Gawlinę
do Komisji przygotowującej programy religijne dla Radia Wolna Europa
58
i współpracy w wydawaniu Biuletynu Rodak. W 1957 został kapelanem
Sekcji Polskich Syndykatów Chrześcijańskich w Luksemburgu. Aktywnie
włączał się w działalność duszpasterską wśród Polonii luksemburskiej
i francuskiej. W 1969 wyjechał z Luksemburga do Danii. W Kopenhadze był pięciokrotnie przełożonym redemptorystów i wikariuszem biskupim dla obcokrajowców. Organizował życie polonijne w Danii. Zabiegał o sprowadzanie polskich księży i zakonnic do pracy wśród Polonii duńskiej. Był redaktorem pisma „Informacje Polskiej Misji Katolickiej w Danii”.
Odznaczony: Krzyżem Kawalerskim w 1984, Krzyżem Oficerskim
w 1990 i Krzyżem Czynu Bojowego PSZ na Zachodzie w 1991.
Zmarł 13 grudnia w Kopenhadze. Pochowany na cmentarzu Sundby Kirkegaard.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji, P. III. „Kwestionariusz personalny” duszpasterzy polskich we Francji, 1951-2000, 1. A-G: Grochot Józef; M. Brudzisz
CSsR, O. Józef Grochot – duszpasterz Polonii we Francji, „Studia Polonijne” 30(2010),
s. 357-370; E. Olszewski, Emigracja polska w Danii 1893-1993, Warszawa-Lublin 1993;
W. Zdunek CSsR, Śp. o. prof. dr Józef Grochot, CSsR, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
45(1994), z. 2(191), s. 289-293; A. Owczarski CSsR, Bibliografia redemptorystów polskich (1883-2008), Kraków 2009, s. 71-72; Ks. S. Zabraniak, Polacy w Luksemburgu.
Imigracja i duszpasterstwo w XX wieku, „Studia Polonijne” 27(2006), s. 159-181; P. Dąbrowa-Kostka, Dania. Odznaczenie ks. ppłk. prof. dr. Józefa Grochota Krzyżem Czynu
Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, „Głos Katolicki” Nr 1, 5 I 1992, s. 11.
Grządziel Rafał Jan Ignacy – kapłan Zakonu Braci
Mniejszych Franciszkanów OFM (franciszkanin);
od 1971 w archidiecezji warszawskiej.
Urodził się 19 października 1913 w Panewnikach na Śląsku. Syn
Walentego i Anastazji z d. Badura. Ukończył 6 klas szkoły ludowej
w Panewnikach. W l. 1924-1928 uczęszczał do gimnazjum w Katowicach, a w roku 1928-1929 do Państwowego Gimnazjum w Mikołowie. W 1929 wstąpił do Zakonu Franciszkanów Prowincji Wniebowzięcia NMP, nowicjat odbył w Wieluniu. 24 czerwca 1931 uzy59
skał świadectwo maturalne. W l. 1931-1933 studiował w Wyższym
Seminarium Duchownym w Osiecznej k. Leszna, a w l. 1933-1936
we Wronkach. Święcenia kapłańskie z rąk bpa katowickiego Stanisława Adamskiego przyjął 21 stycznia 1936 w Katowicach. Po święceniach pracował w Kolegium św. Antoniego w Kobylinie i studiował
w Poznaniu polonistykę. W l. 1937-1939 był młodszym asystentem
na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Poznańskiego. Bezpośrednio
przed wybuchem wojny był kapelanem szpitala wojennego 501-503
w Zbarażu (dziś – Ukraina). Po agresji ZSRR na Polskę został wzięty do niewoli. Po ucieczce czasowo podjął obowiązki duszpasterskie
w klasztorze w Chorzowie-Klimzowcu. Zagrożony aresztowaniem
10 kwietnia 1940 przedostał się na Węgry, później do Grecji. Tam
został kapelanem Poselstwa RP w Atenach i wikariuszem generalnym dla Polaków w Grecji. Na początku czerwca 1940 wyjechał do
Syrii, 10 czerwca zgłosił się do Wojska Polskiego w Bejrucie. 9 lipca mianowany kapelanem w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich. Od 17 września był kapelanem Obozu Zbornego Brygady,
od 1 czerwca 1941 kapelanem szpitala w Jerozolimie, od 20 października 1942 kapelanem 1 pułku artylerii pancernej, od 9 lipca 1943 kapelanem 3 Dywizji Strzelców Karpackich, od 15 stycznia 1945 kapelanem 9 batalionu strzelców karpackich w 3 Dywizji.
Opracował modlitewnik dla żołnierzy Drugiego Korpusu Panie, pozostań z nami, wydany w Jerozolimie. Brał udział w kampanii włoskiej.
Jako kapelan uczestniczył w walkach o Monte Cassino i Bolonię. Honorowy Obywatel Bolonii.
W 1945 został kapelanem Harcerstwa Polskiego. W następnym roku
objął stanowisko kapelana garnizonu wojsk alianckich w Rzymie. Awansowany na stopień starszego kapelana.
Od sierpnia 1946 pracował w duszpasterstwie polonijnym w Wielkiej
Brytanii, studiując jednocześnie psychologię i nauki społeczne na Uniwersytecie w Oxfordzie. W styczniu 1949 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie był wykładowcą politologii i zarazem studentem na uni60
wersytecie w Cleveland w Ohio. W l. 1950-1952 wykładał na uniwersytecie w Illinois. W 1952 wyjechał do Kanady i podjął studia z prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ottawie. W maju 1953 osiadł w jednym
z najstarszych ośrodków polonijnych w dolinie Madawaska k. Barry’,
w diecezji Pembroke, w północnym Ontario. Tam utworzył ośrodek dla
polonijnych harcerzy. Z racji osiadłych tam emigrantów polskich z okolic Kaszub, nazwał go Kaszubami. W 1964 został odwołany przez generała zakonu i w 1965 przyjechał do Polski. W tym samym roku był delegatem UNESCO w Rzymie.
W 1967 zwrócił się z prośbą do ks. prymasa S. Wyszyńskiego o inkardynację do Archidiecezji Warszawskiej. 16 czerwca został proboszczem
parafii Św. Krzyża w Woodstock w Kandzie. Pracował tam do przejścia
na emeryturę 23 maja 1982. Powrócił na Kaszuby. W 1997 utworzył
Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Wilnie na Kaszubach.
Odznaczony: Orderem Virtuti Militari V klasy nr 12 309; Krzyżem
Walecznych; Orderem Odrodzenia Polski; Złotym Krzyżem Zasługi
z Mieczami, Medalem Wojska; Krzyżem Monte Cassino; brytyjskim
Africa Star; włoskimi: Ordine Della Corona d´Italia, Croce del Valore.
Zmarł 23 grudnia 1998, pochowany na przykościelnym cmentarzu
w Wilnie w Ontario.
Ks. E. Ewczyński, Śp. Ks. Rafał Ignacy Grządziel – Założyciel kanadyjskich Kaszub
1912-1998, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 50(1999), z. 2(211), s. 295-297; Kto jest Kim
w Polonii kanadyjskiej 1992. Słownik biograficzny, Edycja I, Ontario, Toronto 1992,
s. 90-91; J. Borzyszkowski, O Kaszubach w Kanadzie. Kaszubsko-kanadyjskie losy i dziedzictwo kultury, Gdańsk-Elbląg 2004, s. 203-344; Judycki, Polscy duchowni w świecie,
s. 124; Szwedo, Zawsze w pierwszej linii, s. 51-55.
Hupa Fortunat Wiktor – kapłan Zakonu Braci Mniejszych
Franciszknów OFM (franciszkanin).
Urodził 19 października 1912 w Zawadach k. Rawicza. Syn Kaspra
i Katarzyny z d. Żurek. Uczęszczał do franciszkańskiego Niższego Seminarium Duchownego w Rybniku. W 1930, po ukończeniu piątej kla61
sy gimnazjum, wstąpił do Zakonu Franciszkanów Prowincji Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Polsce. Roczny nowicjat odbył
w Wieluniu. W l. 1931-1934 odbył studia filozoficzne w Wyższym Seminarium Duchownym Ojców Franciszkanów w Osiecznej k. Leszna,
a w l. 1934-1938 studia teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym Ojców Franciszkanów we Wronkach. Śluby zakonne złożył 28
września 1934 we Wronkach. Tamże 25 września 1937 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Walentego Dymka, sufragana poznańskiego. Po
święceniach odbył roczne studium teologiczne.
W 1939 wyjechał na studia z zakresu historii Kościoła do Katolickiego Uniwersytetu w Louvain w Belgii. W grudniu 1939 ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego we Francji. Rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Piechoty w Coëtquidan. W kampanii francuskiej 1940 był kapelanem 1 batalionu saperów. Po kapitulacji Francji dotarł do Wielkiej
Brytanii. Został kapelanem w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej. Po jej
przeformowaniu w 1 Dywizję Pancerną, 24 maja 1944 objął stanowisko
kapelana 9 batalionu strzelców flandryjskich. 29 lipca 1944 wraz z dywizją wylądował w Normandii. Uczestniczył w bitwie pod Falaise.
Zginął, broniąc punktu opatrunkowego przed atakiem niemieckiego
czołgu, 21 sierpnia 1944 pod Mont Ormel we Francji. Spoczywa na polskim cmentarzu wojskowym w Langannerie we Francji.
Pośmiertnie odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy numer
10385, i awansowany przez prezydenta Władysława Raczkiewicza na
stopień starszego kapelana (majora).
Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 135; Szwedo, Zawsze w pierwszej linii, s. 5658; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 358; Ks. Z. Werra, B. Polak, Duszpasterstwo polskich sił zbrojnych na Zachodzie,
w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin
2004, s. 602.
Iwański Marian – kapłan (archi)diecezji częstochowskiej.
Urodził się 23 stycznia 1903 w Koniecpolu. Święcenia kapłańskie
62
z rąk bpa Teodora Kubiny przyjął 7 lipca 1935 w Częstochowie. Aresztowany został 6 października 1941, jako administrator parafii w Szynkielowie. Więziony w obozie przejściowym w Konstantynowie, a następnie od 30 października w Dachau (nr obozowy 28350), skąd 2 września
1943 przewieziony do Mauthausen. Po wyzwoleniu 5 maja 1945 przystąpił do organizowania duszpasterstwa wśród uwolnionych więźniów.
Po uzyskaniu sprzętu liturgicznego od amerykańskiego kapelana odprawił 10 maja, w uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, pierwszą
mszę św. w obozie. 17 maja opuścił Mauthausen pierwszym transportem, który przewiózł grupę Polaków do Ratyzbony. Od 20 sierpnia 1945
pełnił funkcję polskiego proboszcza i dziekana okręgu ratyzbońskiego.
21 listopada 1948 wyemigrował do Kanady. Był proboszczem parafii pw.
Trójcy Św. w Sifton (Manitoba).
Zmarł 3 marca 1985 w Częstochowie, w czasie odwiedzin rodziny
w Polsce.
Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie światowej, s. 148-149; Turek,
Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 418; Judycki,
Polscy duchowni w świecie, s. 138; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 2, s. 145; Duszpasterstwo polskie w świecie. Informator 1975, s. 309; ks. K. Kosicki, Duszpasterstwo wśród
Polaków w Niemczech w latach 1945-1950, Lublin 1993 (indeks); Kościół częstochowski.
Katalog osób i instytucji, Częstochowa 1987, s. 349.
Janusz Juliusz Stanisław – kapłan diecezji łuckiej.
Urodził się 4 maja 1906 w Łyczanej k. Nowego Sącza. Syn Jana
Franciszka i Marii z d. Dyl. Szkołę podstawową ukończył w rodzinnej
wsi. Początkowo uczęszczał do gimnazjum w Grybowie, a następnie
w l. 1919-1926 był uczniem Gimnazjum Klasycznego im. Jana Długosza w Nowym Sączu. Po maturze studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Potem wstąpił do Seminarium Duchownego
w Tarnowie (1927-1929), skąd przeniósł się do Łucka. Święcenia kapłańskie z rąk bpa Adolfa Szelążka przyjął 10 czerwca 1933 w Łucku
(Wołyń). Po przyjęciu święceń kapłańskich został współredaktorem ty63
godnika diecezji łuckiej „Życie Katolickie”, katechetą i korespondentem
diecezjalnym Katolickiej Agencji Prasowej w Warszawie. W kwietniu
1935 został proboszczem parafii Potasznia w dekanacie kostopolskim.
Wybudował kościół i katolicki dom parafialny. W kwietniu 1939 został
kapelanem rezerwy WP z nominacji bpa polowego WP Józefa Gawliny. W sierpniu tegoż roku został zmobilizowany jako kapelan 45 pułku strzelców kresowych w 13 dywizji piechoty. Brał udział w kampanii
wrześniowej. 11 września 1939 wzięty do niewoli pod Tomaszowem
Mazowieckim. Przebywał w obozach jenieckich: od 8 grudnia 1939
w Rotenburgu k. Fuldy; 18 kwietnia 1940 przeniesiony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie; od 7 lipca 1942 do 29 kwietnia 1945
w Dachau, nr obozowy 31210. Po wyzwoleniu przebywał krótko w Dachau i Murnau, a następnie 16 czerwca 1945 przybył do Mannheim.
Z nominacji bpa J. Gawliny został naczelnym kapelanem Polskich
Kompanii Wartowniczych i Technicznych (40 tys. osób) przy armii
amerykańskiej. W l. 1945-1978 był dziekanem i proboszczem polskiej
parafii w Mannheim. Wybudował dom dziecka „Marianum” w Carlsbergu.
W 1968 został kanonikiem honorowym Kapituły Łuckiej, 18 kwietnia tegoż roku prałatem i kanonikiem honorowym Kapituły Metropolitalnej Warszawskiej. W 1975 powołany został przez Konferencję Episkopatu Polski na członka komisji do Spraw Duszpasterstwa Polonii Zagranicznej.
Zmarł 7 września 1978 w Mannheim. Tam został pochowany.
Habdank, 30 lat „MARIANUM” w Carlsbergu, s. 9-11; Weiler, Die Geistlichen in
Dachau, s. 312; Dębowska, Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej, s. 89-90; Jacewicz,
Woś, Martyrologium, z. 4, s. 257; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 152; Turek, Spis
Jaroszka Lucjan – kapłan (archi)diecezji łódzkiej.
Urodził się 30 kwietnia 1913 w Pabianicach. Syn Brunona i Florentyny. Ukończył Szkołę Podstawową nr 6, a następnie Gimnazjum Mę64
skie im. J. Śniadeckiego w Pabianicach. W 1933 podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu A. Mickiewicza w Poznaniu, które przerwał
i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Łodzi. Święcenia
kapłańskie z rąk bpa Włodzimierza Jasińskiego przyjął w Łodzi 2 lipca
1939. Wybuch wojny uniemożliwił mu podjęcie studiów specjalistycznych w Rzymie. W pierwszych dniach wojny polegli śmiercią żołnierzy dwaj jego bracia: pierwszy Leonard (9 września) jako lotnik, a drugi
Witold (15 września) jako piechur. Od pierwszych dni wojny włączył się
w pracę konspiracyjną. 6 grudnia 1939 został wikariuszem parafii św.
Mateusza w Pabianicach i był jednocześnie kapelanem szpitala przy
ul. Żeromskiego. 28 października 1940 został wikariuszem w Kurowicach. Był kapelanem Szarych Szeregów w oddziale „Rodło”. Do lutego 1943 redagował podziemną gazetkę „Na Zachodnim Szańcu”. Za
działalność konspiracyjną został aresztowany 6 lutego 1943 i osadzony
w obozie koncentracyjnym w Mauthausen 16 czerwca 1943, a następnie
w Dachau do 29 kwietnia 1945, nr obozowy 134376. [W odwecie za jego
działalność konspiracyjną aresztowano jego rodziców i siostrę. Matkę
zamęczono na Gestapo w Łodzi, a siostrę w obozie koncentracyjnym
w Oświęcimiu. Ojciec zmarł wkrótce po wyzwoleniu.]
Po uwolnieniu z obozu w Dachau pracował jako duszpasterz dla polskich wysiedleńców w Monachium, Dillingen i Ingolstadt. Jednocześnie
współpracował w 1945 z redakcją „Polski Chrystusowej”, a w l. 19461947 z redakcją „Słowa Katolickiego”. W Ingolstadt był też prefektem
przy gimnazjum polskim. W 1950 wyjechał do Australii.
Podjął pracę w diecezji Sale we Wschodniej Wiktorii, a od 1954 objął
opiekę duszpasterską nad Polską Wspólnotą w Geelong. Z jego inicjatywy odbyła się peregrynacja obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w Australii i Nowej Zelandii. Osobiście w Roku Millenijnym przywiózł Obraz
podarowany przez kard. Stefana Wyszyńskiego – Prymasa Polski.
Z jego inicjatywy powstał „Przegląd Katolicki”, współpracował przy
jego redakcji. Włączył się w ideę budowy Sanktuarium Matki Boskiej
Częstochowskiej w Melbourne – Essendon.
65
W roku 1974 Polską Wspólnotę w Geelong przekazał księżom chrystusowcom. Powrócił do kraju. Zamieszkał przy parafii św. Mateusza
w Pabianicach k. Łodzi. 12 lipca 1980 został tymczasowym administratorem parafii św. Floriana w Pabianicach. Tam uporządkował akta parafialne i dokonał rekonstrukcji „Kroniki Parafialnej” parafii św. Mateusza,
istniejącej od 1398. Decyzją Rady Miasta Pabianic 3 listopada 1993 został Honorowym Obywatelem tego miasta.
Pod budowę świątyni pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Pabianicach przekazał Kościołowi w 1980 własność rodzinną. Z własnych
oszczędności ufundował na placu przy kościele św. Mateusza pomnik
św. Maksymiliana.
18 kwietnia 1968 został prałatem papieskim, 19 października 1991
kanonikiem Kapituły Katedralnej Łódzkiej, a w 1993 infułatem.
Zmarł 4 lipca 1995 w Szpitalu Miejskim w Pabianicach. Pochowany
został na cmentarzu parafialnym w Pabianicach.
Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi, Teczka Personalna nr 533, Ks. Jaroszka Lucjan; Ks. Z. Pajdak TChr., Zmarł śp. Ksiądz infułat Lucjan Jaroszka, „Przegląd Katolicki”
10/295(1995), s. 10; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 154; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 421; Ks. W. Lisik TChr.,
Wspomnienia o ks. Lucjanie Jaroszce - moim Wielkim Poprzedniku, „Przegląd Katolicki” 11/296(1995), s. 14; Zmarł ks. infułat Lucjan Jaroszka, „Niedziela” 6 VIII 1995;
S. J. Rubach, Trzej przyjaciele z boiska... Pana Boga, „Gazeta Wyborcza” – Łódź, 31 V
2001, s. 8; tenże, Wspomnienie. Ks. infułat Lucjan Jaroszka, „Gazeta Wyborcza” – Łódź,
2 IV 2007, s. 8; Kałuski, Polonia katolicka w Australii, s. 46.
Jażdżewski Franciszek – kapłan Zgromadzenia Księży
Werbistów SVD (werbista).
Urodził się 4 kwietnia 1914 w Drzewiczu k. Chojnic. Syn Stefana
i Rozalii z d. Mrozik. Był wychowankiem Niższego Seminarium Duchownego Werbistów w Górnej Grupie pod Grudziądzem. 15 września 1935 wstąpił do Werbistów, rozpoczynając nowicjat w Chludowie. Studia filozoficzne odbył w Międzynarodowym Seminarium Duchownym Werbistów w St. Gabriel pod Wiedniem, teologiczne w He66
lvoirt w Holandii, gdzie 29 czerwca 1941 przyjął święcenia kapłańskie.
W l. 1942-1943 ukończył dodatkowy kurs misyjny w Nijmegen. Zaangażował się w duszpasterstwo wśród polskich górników w Belgii (Hautrage). W 1947 wrócił do Polski, gdzie został zaangażowany w pracę dydaktyczną w Wyższych Seminariach Duchownych Werbistów w: Chludowie, Pieniężnie i Bytomiu, jako wykładowca teologii moralnej, języka
łacińskiego i angielskiego. Dalsze lata duszpasterzował jako misjonarz
ludowy i konferencjonista sióstr zakonnych.
Zmarł 13 maja 1987 w szpitalu w Głuchołazach. Pochowany został
w Nysie.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe,
Franciszek Jażdżewski SVD; J. Tyczka, Biogramy Polskich Werbistów, cz. I: A-K, Bytom
1985, s. 255-256; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 159; Szymański, Organizacja
opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 360.
Jung-Nowicki Marian – kapłan (archi)diecezji częstochowskiej.
Urodził się 30 stycznia 1901 w Częstochowie. Syn Jana i Antoniny
z d. Nowicka. Maturę zdał w rodzinnym mieście i odbył służbę wojskową w 27. Pułku Piechoty. Święcenia kapłańskie z rąk bpa Teodora Kubiny przyjął 7 czerwca 1928. Poza polskim i łaciną władał językami: rosyjskim, niemieckim, francuskim i hiszpańskim. Po święceniach podjął
obowiązki wikariusza w Krzepicach, następnie był prefektem szkół powszechnych i publicznych w Żarkach, od 1931 był jednocześnie wikariuszem w Żarkach. Od 1932 pełnił obowiązki prefekta w Herbach, a od
27 czerwca 1933 został przeniesiony na stanowisko wikariusza w parafii
Wniebowzięcia NMP w Sosnowcu. 24 czerwca 1936 został przeniesiony
na podobne stanowisko do Radomska. 12 sierpnia następnego roku został administratorem w Kleszczowie.
Po raz pierwszy został aresztowany 12 października 1939, drugi raz
20 marca 1940 w Kleszczowie, gdzie był proboszczem. Więziony w Łodzi, a następnie w obozach koncentracyjnych w Dachau – 5 lipca 1940,
Mauthausen-Gusen – 16 sierpnia 1940 i ponownie Dachau od 8 grudnia
67
1940, nr obozowy 22070. Po wyzwoleniu, 13 czerwca 1945 z Freimannu usiłował dostać się do Francji. Dotarł tylko do Regencji (Austria),
gdzie zatrzymał się z powodu braku dokumentów. Od 18 czerwca zorganizował dla Polaków duszpasterstwo przy kościele św. Marcina. Ponadto dojeżdżał do ośrodków polskich rozproszonych w terenie (Feldkirch, Dornbirn, Bludenz, Götzis, Burs, Lustenau), a także do Lindenau-Zech w Niemczech i nadgranicznych skupisk polskich w Szwajcarii. Od 1948 obsługiwał także ośrodki w Tyrolu. Od 25 czerwca 1948 był
aktywnym członkiem ZPA, współpracował z SPK w Lindau. W 1947 zamierzał udać się do Szwecji, by podjąć pracę duszpasterską wśród tamtejszych Polaków. Mimo że uzyskał na to zgodę tamtejszych władz kościelnych i państwowych, wyjazd z nieznanych powodów nie doszedł do
skutku. 20 czerwca 1949 wyjechał do Chile, gdzie rozpoczął pracę duszpastersko-społeczną wśród tamtejszej Polonii. Odtąd używał podwójnego nazwiska Jung-Nowicki. Pracował w Tomé, następnie w Concepcion,
gdzie pełnił funkcję kierownika Caritasu i rektora kościoła katedralnego.
Zmarł 27 listopada 1964 w Viña del Mar, gdzie się leczył. Pochowany został w Concepcion.
Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej w Częstochowie, Akta personalne ks.
Mariana Junga, sygn. AP 73; Śp. ks. Marian Jung-Nowicki, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 16(1965), z. 4(65), s. 423; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 325; Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie światowej, s. 151-152; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 423; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 288; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 2, s. 147; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej, Częstochowa 1978, s. 595;
Kardyński Antoni – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 7 czerwca 1897 w Wanatach k. Częstochowy. Syn Ignacego i Walerii z d. Caban. Ukończył szkołę elementarną w Kamienicy
Polskiej i w 1909 wstąpił do Gimnazjum Rządowego w Częstochowie.
W październiku 1915 wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Z uwagi na brak środków materialnych przerwał naukę i został nauczycielem w szkole elementarnej w Zawiśnej. W 1919 ponow68
nie wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku, gdzie 2 marca
1924 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk bpa Stanisława Zdzitowieckiego. Już 17 marca 1924 podjął studia teologiczne we Francji (Lille), gdzie
jednocześnie pełnił obowiązki duszpasterskie w diecezji Cambrai, parafia Vieux Conde i Macon k. Valenciennes wśród wychodźstwa polskiego. Po powrocie do kraju w 1926, kontynuował studia na uniwersytecie w Lublinie, gdzie 17 czerwca 1927 uzyskał licencjat z teologii. 28
września 1928, decyzją wojewody kieleckiego zmienił nazwisko Kołtoń
na Kardyński. Od 1 września 1929 został prefektem Państwowego Gimnazjum Żeńskiego i Szkoły Rzemieślniczo-Przemysłowej we Włocławku, a w roku następnym prefektem gimnazjum Władysławy Aspis również we Włocławku. Od 2 września 1930 został prefektem gimnazjum
w Turku i jednocześnie wikariuszem tamże. Od 20 lipca 1931 został administratorem w Rypinku (Kalisz). 5 marca 1932 został proboszczem
parafii Borków k. Kalisza. Od 4 lutego 1933 pełnił jednocześnie obowiązki tymczasowego administratora w Dembem; od 22 grudnia 1936
w Kokaninie; od 20 kwietnia 1937 w Dembem. Aresztowany został
6 października 1941 i osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie, skąd 30 października został przewieziony do Dachau, nr obozowy
28273. W obozie był poddawany pseudonaukowym doświadczeniom
na flegmonę.
W lipcu 1945 zgłosił się do pracy wśród Polaków przebywających
w Karyntii (Austria). Obsługiwał obozy położone wokół Villach (St.
Martin, Volkendorf, Judendorf). Do Polski wyjechał 29 października
1946. Ponownie objął placówkę w Borkowie, pełniąc jednocześnie obowiązki administratora: od 17 grudnia 1946 w Tykadłowie – zwolniony
4 maja 1948; od 7 stycznia 1950 w Kokaninie. 15 maja 1950 został proboszczem parafii Staw k. Kalisza.
10 grudnia 1964 został szambelanem papieskim.
17 stycznia 1968 zmarł w szpitalu w Kaliszu. Pochowany został w Stawie Kaliskim.
69
Archiwum Diecezji Włocławskiej. Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku. Dział Personalny. Akta ks. Kardyńskiego Antoniego, (bez sygn.); Materiały do
dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt IV, s. 96; Ks. I. Bronszewski, Ks. Antoni Kardyński, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 51(1968), nr 8-9, s. 215-216; Jacewicz,
Woś, Martyrologium, z. 4, s. 463; Korszyński, Jasne promienie w Dachau, s. 198; Wyszyński kard. S., Pro memoria, s. 653; Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II
wojnie światowej, s. 153; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 336; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 426.
Klimowicz Marian Zygmunt – kapłan Zakonu
Braci Mniejszych Kapucynów OFM Cap (kapucyn).
Urodził się 22 czerwca 1914 w Żytomierzu. Syn Adama i Janiny
z d. Jabłońska. W 1921 rodzina zamieszkała w Lublinie. Po ukończeniu
Gimnazjum Państwowego w 1933, wstąpił do Seminarium Duchownego – ukończył filozofię. Do kapucynów Komisariatu Warszawskiego
w Nowym Mieście wstąpił 14 sierpnia 1937. Teologię studiował w Wyższym Seminarium Duchownym Kapucynów w Lublinie. Aresztowany 25 stycznia 1940, został osadzony na zamku w Lublinie. 18 czerwca 1940 został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, nr obozowy 25721, a stamtąd 12 grudnia do Dachau, nr obozowy
22461. Po wyzwoleniu przez pewien czas przebywał w obozie. Następnie udał się do Francji, gdzie 12 sierpnia 1945 przyjął święcenia kapłańskie w Wersalu. Po przyjęciu święceń został skierowany na studia z historii nowożytnej w Lowanium (Belgia). Doktorat uzyskał na Uniwersytecie Gregoriańskim w 1950. Od 21 listopada 1951 podjął obowiązki duszpasterskie w Blacktown (Sydney) w Australii wśród Polaków
i Włochów. Organizował szkolnictwo polonijne – założył 3 szkoły sobotnie dla polskich dzieci, teatr amatorski, jednocześnie przez 4 lata
uczył historii i geografii w Niższym Seminarium Duchownym OO. Kapucynów w Plumpton. Zreorganizował Związek Polaków w Sydney na
oddziały związkowe. W marcu 1957 został przeniesiony do parafii polskiej Bowen Hills (Brisbane) i w l. 1957-1959 wykładał archeologię biblijną, historię Kościoła i teologię moralną w Wyższym Seminarium
70
Duchownym OO. Kapucynów. Po 12 latach pracy w Australii, jako obywatel australijski, w 1964 wyjechał na stałe do USA, gdzie podjął obowiązki duszpasterskie w parafii św. Józefa w Passaic, a w soboty i niedziele w Sth. Amboy. W l. 1967-1973 był przełożonym polskich kapucynów
w Broken Arrow Oklahoma, w prowincji warszawskich ojców kapucynów. Był znanym działaczem na rzecz języka esperanto. 22 grudnia 1969
otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W l. 1973-1978 i 1978-1985 był
sekretarzem prowincjała. Od 1993 pełnił posługę duszpasterską w parafii MB z Góry Karmel w Bayonne NJ, do chwili przejścia na emeryturę
w 2005. Zamieszkał w Domu Spokojnej Starości św. Józefa w Yonkers
NY.
Zmarł tamże, 11 sierpnia 2010.
J. L. Gadacz, Słownik polskich kapucynów, t. 2, Wrocław 1986, s. 570-571; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 347; Australia. Brisbane, „Duszpasterz Polski
Zagranicą” 15(1964) z. 3 (60), s. 351; J. Adamska, J. Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych. Transport 527 duchownych 13 grudnia 1940
r. z Sacgsenhausen do Dachau, Warszawa 2007, s. 76; Kałuski, Polonia katolicka
w Australii, s. 46; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym
w Niemczech, s. 429.
Kosibowicz Edward – kapłan Towarzystwa Jezusowego
SJ (jezuita).
Urodził się 13 grudnia 1895 w Nowym Sączu. Syn Franciszka
i Agnieszki z d. Miczulska. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej im.
A. Mickiewicza i Gimnazjum im. J. Długosza w Nowym Sączu w 1909,
wstąpił do zakonu jezuitów. Naukę filozofii i teologii rozpoczął w Starej Wsi, kontynuował w Chyrowie, Nowym Sączu i w Ore Place k. Hastings w Anglii, gdzie 24 sierpnia 1923 otrzymał święcenia kapłańskie.
Po powrocie do Polski pracował w redakcji „Przeglądu Powszechnego”.
W l. 1925-1928 odbył studia specjalistyczne z dziedziny historii porównawczej religii w Enghien w Belgii. Tam angażował się w posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego. Po powrocie do kraju kiero71
wał redakcją czasopism „Sodalis Marianus” (1930-1936) i „Wiara i Życie” (1929-1936). W 1935 został przełożonym Domu Księży Jezuitów
w Warszawie przy ul. Rakowieckiej oraz naczelnym redaktorem „Przeglądu Powszechnego”. W czasie okupacji hitlerowskiej zorganizował studium teologiczne dla kleryków, sam był w nim wykładowcą teologii dogmatycznej.
W drugim dniu Powstania Warszawskiego został rozstrzelany przez
Niemców.
Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938, s. 366; L. Grzebień SJ, Kosibowicz Edward, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1918-198, t. 6, Warszawa 1983,
s. 153-156; tenże, Kosibowicz Edward, w: Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce, K-P, Lublin 1994, s. 42; L. Mońko, Kosibowicz Edward, PSB, t. XIV, Wrocław 1968-1969, s. 200-201; Encyklopedia wiedzy o Jezuitach, s. 306; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 334.
Kotowski Tadeusz – kapłan diecezji kamienieckiej.
Urodził się 9 marca 1894 w majątku Kasperówka na Ukrainie. Syn
Czesława Maurycego i Zofii z d. Czaczkowska. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. W 1913 wstąpił do seminarium duchownego w Żytomierzu, które ukończył w 1918. Święcenia kapłańskie przyjął 28 kwietnia
1918 w Żytomierzu z rąk bpa łucko-żytomierskiego Ignacego Dubowskiego. Został wikariuszem, a następnie katechetą gimnazjum polskiego w Kamieńcu Podolskim. W wyniku zmiany sytuacji politycznej i zajęciu tych ziem przez Armię Czerwoną, w drugiej połowie 1920 opuścił
Podole, osiedlając się w Poznaniu. Jesienią 1920 zapisał się na Wydział
Filozofii Uniwersytetu Poznańskiego. W trakcie studiów pełnił również
obowiązki wikariusza przy parafii św. Wojciecha oraz nauczyciela historii w Gimnazjum Żeńskim Sióstr Urszulanek przy ul. Spornej 6 w Poznaniu. W 1924 wyjechał do Francji na studia teologiczne (Uniwersytet
w Lyonie), które kontynuował w Nancy. Uzyskał stopień doktora teologii. Podczas pobytu we Francji pełnił posługę duszpasterską wśród polskich emigrantów (Beaulieu, dep. Loire), był dziekanem w południowej
Francji. 5 kwietnia 1925, jako przedstawiciel duchowieństwa polskie72
go, uczestniczył w Zjeździe Delegatów Robotniczych i Nauczycielstwa
Francji Środkowej w Lyonie.
Na początku 1926, na polecenie Prymasa Polski, udał się do Belgii w celu zorganizowania stałej opieki duszpasterskiej nad Polakami.
Z dniem 21 stycznia 1926 kard. E. Dalbor powierzył mu zorganizowanie Polskiej Misji Katolickiej w Brukseli oraz duszpasterstwa polskiego w Belgii. Został pierwszym rektorem. W następnym roku kompetencje Misji poszerzono również na Danię i Holandię. Dzięki jego
aktywności od 10 kwietnia 1927 funkcjonowało osiem stałych placówek duszpasterskich w Belgii i jedna w Holandii. Po odwołaniu
z funkcji rektora 2 sierpnia 1928 powrócił do kraju i podjął pracę katechety w gimnazjum w Sarnach (diec. łucka). Po roku przeniósł się
na podobne stanowisko do Warszawy, gdzie pracował jako katecheta
w szkole publicznej przy ulicy Namiestnikowskiej 10, a później ul. Sierakowskiego. Zamieszkiwał przy parafii NMP Loretańskiej na Pradze,
gdzie w kościele św. Floriana pełnił posługę duszpasterską. Pozostał
tam aż do wybuchu drugiej wojny światowej. W czasie wojny podzielił los licznych uchodźców polskich. Początkowo pełnił posługę kapelana ss. Franciszkanek w Abbaye St. Maur des Fosses, a od 1 czerwca 1940 został duszpasterzem Polaków w Biarritz i okolicy „szczególnie nad dziećmi polskimi znajdującymi się w kolonii amerykańskiej
w Biarritz” (diec. Bayonne – Francja). Po inwazji na Francję ewakuował się do Brazylii, zamieszkał w Rio de Janeiro, gdzie też doraźnie
sprawował opiekę religijną wśród miejscowej Polonii.
Zmarł 5 kwietnia 1945. Pochowany został na cmentarzu São João Batista w Rio de Janeiro.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 109, Kotowski Tadeusz; W. Rosowski, Ksiądz dr Tadeusz Kotowski – pierwszy rektor Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, „Studia Polonijne” 28(2007), s. 147-172; Pitoń, Księża polscy w Brazylii
1848-1984, w: Zmagania polonijne w Brazylii, t. 4, s. 85; Spis nauczycieli szkół wyższych,
średnich, zawodowych, seminariów [!] nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych
i władz szkolnych, zestawione przez Z. Zagórowskiego, Lwów-Warszawa 1924, s. 273;
73
Ks. J. Szymański, Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, „Roczniki Teologiczne” 52
(2005), z. 4, s. 85-105; tenże, Sprawozdanie Wilhelma Hoffmanna MSF z 1929 roku o sytuacji Wychodźstwa polskiego w Limburgii holenderskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea
Kościelne” 94(2010), s. 331-338.
Kowalski Kazimierz Józef – kapłan archidiecezji poznańskiej;
biskup chełmiński.
Urodził się 2 marca 1896 w Gnieźnie. Syn Leona i Pelagii z d. Celler.
Do szkoły podstawowej i gimnazjum klasycznego uczęszczał w Gnieźnie. Egzamin dojrzałości złożył 15 sierpnia 1914. Po uzyskaniu świadectwa maturalnego zgłosił się do Seminarium Duchownego w Poznaniu.
Przez władze seminaryjne został skierowany na studia na Wydział Teologiczny Uniwersytetu w Münsterze. Ostatecznie wybuch pierwszej wojny światowej i powołanie go do wojska uniemożliwiły rozpoczęcie studiów. Służbę wojskową odbywał od 24 sierpnia 1914 do 15 września
1918 w piątym pułku artylerii piechoty. Dosłużył się stopnia porucznika artylerii. Po zwolnieniu ze służby wojskowej rozpoczął ponownie starania o przyjęcie do seminarium. Został powtórnie zmobilizowany do
wojska i skierowany pod Gostyń. Jako ochotnik brał udział w powstaniu wielkopolskim. W randze kapitana dowodził pierwszą baterią poznańskiego pułku artylerii ciężkiej pod Lesznem. Za udział w powstaniu wielkopolskim otrzymał Krzyż Niepodległości i Odznakę Powstańca Wielkopolskiego.
Przygotowania do przyjęcia święceń kapłańskich rozpoczął w seminarium poznańskim. W ramach wymiany naukowej został wysłały przez władze seminaryjne 21 stycznia 1922 na studia teologiczne do
Strasburga, które zakończył 3 lipca 1922 bakalaureatem z teologii.
Po powrocie do kraju, 8 października 1922 przyjął w Gnieźnie święcenia kapłańskie z rąk kard. E. Dalbora. W tymże samym roku został
skierowany na studia specjalistyczne w zakresie filozofii w Wyższym Instytucie Filozoficznym w Lowanium. Doktorat z filozofii tomistycznej
uzyskał w 1925. Zdobywanie wiedzy łączył z pracą duszpasterską wśród
robotników polskich we Francji i Belgii. W Belgii zainicjował i organizo74
wał opiekę duszpasterską nad rodakami. Ostatni rok pobytu za granicą
(1925-1926) spędził w Rzymie, uczęszczając na Angelicum oraz w Monachium.
Po powrocie do kraju został wykładowcą filozofii w Seminarium Duchownym w Poznaniu. Od 1927, po przeniesieniu studium filozofii do
Gniezna, przez siedem lat nauczał tamże filozofii i etyki społecznej, pełniąc jednocześnie funkcję wicerektora. W 1930 habilitował się w zakresie filozofii chrześcijańskiej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pomimo propozycji zatrudnienia na Wydziałach Teologicznych uniwersytetów w Wilnie, Lwowie i Warszawie nie uzyskał zgody kard. A. Hlonda na podjęcie pracy dydaktycznej.
Na forum diecezjalnym, jako delegat prymasa Polski, należał do komisji Unijnej Pax Romana, był delegatem Episkopatu do Akademickich
Szkół Misyjnych w Polsce, a także asystentem kościelnym Stowarzyszenia Mężczyzn Katolickich.
14 września 1935 został rektorem Seminarium Duchownego w Poznaniu. W 1937 powtórnie habilitował się na Uniwersytecie Poznańskim. Prowadził zajęcia dydaktyczne na Wydziale Humanistycznym tegoż uniwersytetu. W 1938 został profesorem filozofii Wyższego Instytutu Kultury Religijnej. Obok pracy naukowej zajmował się organizowaniem rekolekcji dla inteligencji katolickiej.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, na polecenie prymasa udał się
do Polski centralnej i wschodniej, aby tam zorganizować seminarium
dla kandydatów do kapłaństwa z terenu Wielkopolski. Za udział w powstaniu wielkopolskim był ścigany przez Gestapo, ukrywał się w Pełkiniach k. Jarosławia pod przybranym nazwiskiem – Józef Powelski.
W czasie okupacji był kapelanem kaplicy publicznej, głosił rekolekcje,
a także pracował w tajnym nauczaniu szkolnym i akademickim.
Po zakończeniu działań wojennych, decyzją bpa W. Dymka od marca 1945 organizował zajęcia dydaktyczne w seminarium gnieźnieńskim
(do 9 czerwca 1946). Wykładał historię filozofii, metafizykę oraz teorię
poznania. Był autorem kazań maryjnych, redaktorem serii wydawniczej
75
„Studia Gnesnensia”, a także cenzorem ksiąg o treści religijnej.
4 marca 1946 został biskupem chełmińskim. W 1959 przeprowadził synod diecezjalny. W 1960 został konsultorem Komisji Liturgicznej przygotowującej materiały do II Soboru Watykańskiego. W gronie
biskupów polskich pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Sztuki Kościelnej, a także był członkiem Komisji Studiów KUL. Piastował funkcję przewodniczącego Komisji Misyjnej Episkopatu oraz był Krajowym
Dyrektorem Unii Apostolskiej. Dzięki jego staraniom w 1965 seminarium duchowne zostało afiliowane do Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Laterańskiego w Rzymie. W 1970 wprowadził praktykę diecezjalnych dni skupienia dla kapłanów. Powołał Unię Apostolską Kapłanów
„Sodalitas Ignatiana” oraz Związek Księży Misjonarzy Dobrego Pasterza. Zainaugurował wydawanie „Studiów Pelplińskich”. W trosce o podniesienie poziomu moralnego parafii powołał Bractwo Trzeźwości. We
wszystkich dekanatach organizował dni skupienia dla małżeństw i kobiet w celu krzewienia kultury życia małżeńskiego. Jako pierwszy biskup
w Polsce zaprowadził w swojej diecezji niedzielę biblijną.
Zmarł 6 maja 1972 w Częstochowie. Pochowany w bazylice katedralnej w Pelplinie.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V. 113. Kowalski Kazimierz; Cz. Pest, Rektorzy Seminarium Duchownego w Gnieźnie 1602-2005, Gniezno
2005, s. 116-123; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt IV.
Księża polscy w duszpasterstwie południowej Francji 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris
1993, s. 98; J. Breś, Kowalski Kazimierz Józef, w: Encyklopedia Katolicka, t. 9, Lublin 2002,
kol. 1089-1090; Szymański, Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, s. 85-105; L. Bierzelewski, Sylwetka Pasterza, „Studia Pelplińskie” 1973, s. 9-11; W. Eborowicz, Ks. Biskup
Kazimierz Kowalski, „Nasza Przeszłość” 34(1971), s. 7-20; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik Biograficzny, Warszawa 1992, s. 110-111; J. Pacyna, Wspomnienie
o ks. Biskupie Kazimierzu Józefie Kowalskim, „Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 9-19; Ks.
P. Wilkowski, Biskup Kazimierz Józef Kowalski. Promotor Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Diecezji Chełmińskiej, „Studia Pelplińskie” 16(1985), s. 341-366; I. Posadzy, Śp.
Biskup Kazimierz J. Kowalski Przyjaciel Towarzystwa Chrystusowego, „Studia Pelplińskie” 1973, s. 13-18; A. Siemianowski, Bp Kazimierz Józef Kowalski, w: Księga Jubileuszowa Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego w Gnieźnie 1602-2002,
Gniezno 2002, s. 195-197; B. Zakrzewski, Kowalski Kazimierz Józef, w: Słownik Polskich
76
Teologów Katolickich 1918-1981, t. 6. Warszawa 1983, s. 166-178; M. Paluszkiewicz,
J. Szews, Słownik biograficzny członków Tajnych Towarzystw Gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850-1918, Poznań 2000, s. 103; Wyszyński kard. S., Pro memoria, s. 656-657; J. Myszor, Kowalski Kazimierz Józef (1896-1972), biskup chełmiński,
w: Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945-1989, t. II, red.
J. Myszor, Warszawa 2003, s. 137-139.
Kozłowski Stanisław – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 24 kwietnia 1890 w Mniszewie, w ziemi radomskiej. Syn
Ignacego i Karoliny z d. Szostak. Wykształcenie zdobywał od 1905 w zakładzie wychowawczo-naukowym „Nazaret” księcia Michała Radziwiłła w Warszawie. Z uwagi na chęć podjęcia studiów wyższych z pedagogiki, podjął starania o uzyskanie niezbędnej do tego matury państwowej. W tym celu zapisał się jako wolny słuchacz na Uniwersytecie Kijowskim, pełniąc równocześnie obowiązki nauczyciela w szkole polskiej
utrzymywanej przez Macierz Polską. Po trzech latach pobytu w Kijowie
powrócił do Warszawy. Podczas wakacji, które spędzał w parafii Wąsosze (diec. włocławska), z uwagi na działania wojenne rosyjsko-pruskie,
które uniemożliwiły mu powrót do Warszawy, we wrześniu 1915 zgłosił się do Seminarium Duchownego we Włocławku. Po przyjęciu święceń kapłańskich 13 czerwca 1920, podjął obowiązki wikariusza w Rzgowie. 21 czerwca 1921 został powołany przez bpa S. Ździtowieckiego na
stanowisko sekretarza gen. katolickich stowarzyszeń żeńskich na terenie diecezji. Z uwagi na zamiłowanie do pracy duszpasterskiej poprosił o cofnięcie tej decyzji i podjął obowiązki wikariusza parafii św. Mateusza w Pabianicach.
Wielokrotnie prosił biskupa o zgodę na podjęcie dalszych studiów
teologicznych. 13 października 1922 został katechetą w gimnazjach: St.
Niemca i F. Fabianiego w Radomsku. Z powodu choroby obowiązki te
podjął dopiero 1 grudnia.
Jesienią 1924 rozpoczął studia specjalistyczne na Wydziale Teologicznym w Warszawie. Trudności formalne z przyjęciem na Uniwersytet wymusiły jeszcze tego samego roku kontynuowanie studiów w Rzy77
mie. W maju 1926 brał udział w kongresie eucharystycznym w Chicago. 9 lipca 1926 uzyskał doktorat z teologii, a 20 lipca tegoż roku na Uniwersytecie św. Apolinarego doktorat z prawa kanonicznego. Z uwagi na
pełnienie w 1927 funkcji kapelana w zakładzie św. Kazimierza w Paryżu,
nie podjął posługi duszpasterskiej wśród wychodźstwa polskiego w Belgii. Po powrocie do kraju pracował jako wikariusz w katedrze i od września prefekt w Gimnazjum Żeńskim Władysławy Aspisówny. Wkrótce
przeniesiony do szkoły technicznej. 19 czerwca 1929 został wikariuszem
w Przedczu, a 14 grudnia proboszczem w Korczewie. Od 6 lipca 1940
pracował jako proboszcz w Grzegorzewie.
26 sierpnia 1940 został aresztowany i wywieziony do Szczeglina, a 29
sierpnia do Sachsenhausen. 14 grudnia został przeniesiony do Dachau,
nr obozowy 22669. Na wiosnę został włączony do grupy więźniów przeznaczonych na zagazowanie.
Zginął 12 października 1942.
Archiwum Diecezji Włocławskiej. Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku. Dział Personalny. Akta ks. Kozłowskiego Stanisława 1890-1942. Sygn. KKDWł
pers. 149; Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej 1939-1945, s. 77-79; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 373; Szymański, Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, s. 93-94; tenże, Relacja ks. M. Szwabińskiego
z 1927 r. o sytuacji Wychodźstwa polskiego w okręgu Liège (Belgia), „Archiwa, Biblioteki
i Muzea Kościelne” 93(2010), s. 259-266.
Kubik Aleksander – kapłan archidiecezji poznańskiej.
Urodził się 26 lutego 1886 w Westrze k. Ostrowa Wlkp. Syn Stanisława i Marianny z d. Szymkowiak. Uczęszczał do Gimnazjum w Ostrowie
Wlkp. Po maturze uzyskanej 31 sierpnia 1908 podjął w Genewie studia
z ekonomii. Po pierwszym semestrze powrócił do kraju i wstąpił w Poznaniu do Seminarium Duchownego. Święcenia kapłańskie przyjął 15
lutego 1913. Od 28 kwietnia 1913 był wikariuszem w Bninie, od 1 stycznia 1915 w Koźminie, a od 15 listopada 1918 w Poznaniu, przy kościele św. Marcina. W 1918 przez pewien czas podjął pracę duszpasterską
78
wśród polskich emigrantów w Westfalii, Saksonii i Berlinie. Poza pracą duszpasterską udzielał się w towarzystwach młodzieżowych i prywatnym studium prawa kanonicznego (fakultatywnie jeździł do Wrocławia
na wykłady). W 1918 zabiegał u biskupa o wysłanie na studia do Bolonii, podjął je w Poznaniu na wydziale prawa, na którym 1 lipca 1921 złożył egzamin magisterski. Był posłem w sejmie 1922-1927. Studia prawnicze uwieńczył 16 grudnia 1927 doktoratem. Swoją wiedzę prawniczą
wykorzystywał jako poseł, działając w sejmowych komisjach, konstytucyjnej, prawniczej, emigracji i reform rolnych. W Arcybiskupim Sądzie
Duchownym w Poznaniu był przez pewien czas obrońcą węzła małżeńskiego.
W 1929 został wybrany do Sejmiku Powiatowego w Kościanie. Politycznie związany z PSL. Po ustaniu poselskiego mandatu czynił starania o probostwo. 30 lipca 1928 objął parafię w Konojadzie k. Kościana. W międzyczasie wyjeżdżał do Luksemburga, Belgii, Czechosłowacji
i Francji na okresową posługę duszpasterską wśród polskiego wychodźstwa. Zabiegał o wyjazd na stałe do Stanów Zjednoczonych. Od 1 stycznia 1937 został proboszczem w Chodzieży. Swoimi działaniami naraził
się dość licznie mieszkającym tam Niemcom.
Aresztowany 22 września 1939 przez niemiecką policję, przewieziony do Fortu VII w Poznaniu, zginął w nim 6 grudnia 1939.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. G. Duszpasterze Misji - kapelani,
IV. Urlopy i zastępstwa wakacyjne 1927-1928, 1932-1939, 1945; Ks. M. Banaszak, Kubik A. ks., w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1981-1993, vol. 6, s. 251-252; E. Nawrot, Kubik Aleksander, w: Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny 1894-1919, t. II: (I-O) pod red. ks. L. Wilczyńskiego i H. Szatkowskiego, Gniezno 2007, s. 187-188; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt
1. Księża polscy w duszpasterstwie okręgu paryskiego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris
1992, s. 56-57; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny, t. III: K-Ł, Piotr Majewski, red. G. Mazur, Warszawa 2005; Z. Kaczmarek, Kubik Aleksander, w: Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce, K-P, Lublin
1994, s. 60; Paluszkiewicz, Szews, Słownik biograficzny członków Tajnych Towarzystw
Gimnazjalnych, s. 110.
79
Kubsz Karol – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Maryi Niepokalanej (oblat), a następnie Kongregacji Eremitów
Kamedułów Góry Koronnej (kameduł).
Urodził się 6 maja 1913 w Jastrzębiu-Zdroju na Górnym Śląsku. Syn
Karola i Jadwigi z d. Szelc. Szkołę podstawową siedmioklasową (niemiecką) ukończył w 1925. W tymże roku wstąpił do Małego Seminarium Duchownego OO. Oblatów w Lublińcu; a po jego ukończeniu, do
nowicjatu w Markowicach, k. Inowrocławia. Tutaj 15 sierpnia 1932 złożył swoje pierwsze śluby zakonne. Filozofię i teologię studiował w Obrze,
gdzie 27 czerwca 1937 otrzymał święcenia kapłańskie. Po święceniach
został wysłany do Rzymu na studia specjalistyczne w dziedzinie Teologii Orientalnej. Studiował na Pontificium Institutum Studiorum Orientalium. Po dwóch latach, w maju 1940, z powodu przystąpienia Włoch
do wojny, udał się do Francji. Tam oddał się pracy duszpasterskiej wśród
Polaków. Przebywał najpierw w Marsylii, potem przeniósł się do Greoux, a od 1943 osiadł na stałe w Aix-les-Bains. Przez pewien czas był sekretarzem osobistym kard. A. Hlonda oraz rektorem Polskiej Misji Katolickiej na południową Francję (lipiec 1943 – wrzesień 1944). Po wyzwoleniu współorganizował Dom OO. Oblatów w La Ferte sous Jouarre oraz przyczynił się do utworzenia od 4 września 1946 Dystryktu Polskiego, niezależnego od Prowincji francuskich (został pierwszym superiorem 1946). W styczniu 1947 prosił o pozwolenie wstąpienia do Trapistów w Aiguebele. We wrześniu powrócił do Oblatów. Został mianowany pierwszym superiorem nowego Dystryktu belgijskiego i rektorem
Polskiej Misji Katolickiej na Belgię. 6 stycznia 1948 przejął agendy Rektoratu. Zabiegał u władz kościelnych o zgodę na złożenie urzędu rektora i superiora i możliwość wstąpienia do zakonu kontemplacyjnego. Pozwolenie uzyskał 7 lipca 1961. Wybrał erem OO. Trapistów w Tegelen,
Holandia. Po dwóch latach pobytu zgłosił się do eremu Kamedułów we
Frascati k. Rzymu. Po złożeniu ślubów uroczystych w 1966, został wysłany do Stanów Zjednoczonych jako przeor eremu Świętej Rodziny w Mc
Connelsville. Przeniósł go później do Bloomingdale. Za wyjątkiem 6 lat
80
nieobecności z powodu zakładania eremu w Kolumbii, pozostał przeorem do października 1994. Odznaczony: Krzyżem Zasługi.
Zmarł 1 czerwca 1996 w szpitalu Ohio Valley.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 125, Kubsz Karol
OMI; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII, s. 110111; O. J. Pielorz, OMI, Śp. O. Karol Kubsz, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 47(1996),
z. 4(201), s. 590-592; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 138;
Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 413;
P. Zając OMI, W służbie Polakom na Wschodzie i Zachodzie Europy. Przyczynki do
biografii lat wojennych Karola i Wilhelma Kubsza OMI, „Studia Polonijne” 31(2010),
s. (w druku).
Kuczmański Józef – kapłan diecezji włocławskiej;
od 25 listopada 1965 kapłan archidiecezji Adelaide (Australia).
Urodził się 12 grudnia 1907 w Gorzuchach, w ziemi kaliskiej. Syn
Wojciecha i Władysławy z d. Puszczewicz. Ukończył Gimnazjum
A. Asnyka w Kaliszu. Po złożeniu egzaminu maturalnego powołany został do służby wojskowej. W 1930 wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Po skończeniu studiów teologicznych 23 czerwca 1935 przyjął z rąk bpa Karola Radońskiego święcenia kapłańskie we
Włocławku. Jako neoprezbiter pracował w parafii Staw, został też tymczasowym administratorem parafii Dembe (od 1 lipca do 5 września
1935). Następnie mianowano go wikariuszem w Russocicach i prefektem szkół powszechnych we Władysławowie, Chylinie i Kunach. Od
1 sierpnia 1936 podjął podobne obowiązki w Golinie. W październiku
1938 rozpoczął studia zaoczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przed
wybuchem wojny został proboszczem parafii w Wieńcu. Tam aresztowany przez Niemców 26 sierpnia 1940, został 29 sierpnia 1940 osadzony w obozie w Sachsenhausen, a następnie 14 grudnia 1940 w Dachau
– nr obozowy 22423. Po wyzwoleniu, od 25 czerwca 1945 pełnił posługę
duszpasterską m.in. w ośrodkach Stuttgart/Calw i Saulgau/Württ. 4 lutego 1949 poprosił bpa włocławskiego o zgodę na podjęcie pracy duszpasterskiej wśród Polaków w Australii, dokąd wyjechał razem z jedną
81
z pierwszych polskich grup z Niemiec. Przez władze państwowe został
wyznaczony do pracy jako robotnik. Zgłosił się do władz kościelnych.
Abp Adelaide Mateusz Beovich powierzył mu opiekę duchową nad Polakami w Południowej Australii (początkowo w obozach dla emigrantów: Woodside, Smithfield, Gawler, Mallala, Finsbury, Glenelg). W Adelajdzie od 1952 sprawował coniedzielną mszę św. dla Polaków w kościele pw. św. Józefa przy Pirie Street. W 1955 założył Polski Ośrodek Pracy Charytatywnej dla Polaków. Wybudował Dom Dziecka Polskiego
i przekazał go siostrom zmartwychwstankom. Po ukończeniu 66 lat życia (1973) i po 24 latach służby duszpasterskiej wśród Polaków w Południowej Australii przeszedł na emeryturę. Zamieszkał w domu dla emerytowanych kapłanów w Villa Beovich.
W 1968 został kanonikiem.
Zmarł 13 października 1984 w Villa Beovich. Tam pochowany.
Archiwum Diecezji Włocławskiej. Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku. Dział Personalny. Akta ks. Kuczmańskiego Józefa, (bez sygn.); Śp. Ks. Kanonik
Józef Kuczmański, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 36(1985), z. 3(156), s. 571; M. Szczepanowski, Duszpasterstwo katolickie, w: Polacy w Południowej Australii 1948-1968,
t. I, Adelajda 1971, s. 286-291; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 441; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 386; A. Derdziuk
OFM Cap., Bracia mniejsi kapucyni w Australii, „Studia Franciszkańskie” 18(2008),
s. 335; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju,
s. 423; Librowski, Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945
(Cd.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 39(1979), s. 344-345; Kałuski, Polonia
katolicka w Australii, s. 47.
Kudłacik Ludwik Władysław – kapłan Zakonu
Kaznodziejskiego, OP (dominikanin); od 1921 kapłan diecezji
siedleckiej.
Urodził się 1 lipca 1892 w Wadowicach. Syn Piotra i Anieli z d. Wądolna. Naukę pobierał w mieście rodzinnym, kontynuował w gimnazjum w Tarnowie. Do nowicjatu O.O. Dominikanów w Krakowie wstąpił 26 września 1909, przyjmując imię zakonne Konstanty. Pierwsze ślu82
by zakonne złożył 27 września 1910, a wieczyste 8 grudnia 1915. Święcenia kapłańskie przyjął po odbyciu studiów teologicznych u Dominikanów we Lwowie 15 kwietnia 1917 z rąk abpa Józefa Bilczewskiego. Od
20 lipca 1917 przebywał w klasztorze dominikanów w Jarosławiu. Z racji
znajomości języka francuskiego został zaangażowany w pracę Komitetu Obrony Państwa. W połowie 1921 wyraził chęć sekularyzowania się.
W piśmie z 16 czerwca 1921, skierowanym do bpa siedleckiego Henryka Przeździeckiego, pytał o możliwość podjęcia pracy duszpasterskiej
w diecezji i inkardynację. Bezpośrednim powodem tej decyzji były kłopoty rodzinne, konieczność zaopiekowania się chorą siostrą. Po inkardynowaniu (wrzesień 1921) pracował na stanowisku prefekta szkół
w Sokołowie Podlaskim. Trzy lata później poprosił o skierowanie do pracy duszpasterskiej wśród Polaków we Francji. Prośbę ponowił w kwietniu 1925. Obowiązki duszpasterskie wśród wychodźców polskich we
Francji podjął 8 sierpnia 1925 w kolonii Knutange (Moselle), a od grudnia 1925 w Metz. 29 czerwca 1926 został dziekanem okręgu Wschodniej Francji. 2 sierpnia 1928 został rektorem PMK w Belgii. Z polecenia
Kurii Prymasowskiej w Poznaniu, 30 czerwca 1930 przeniósł siedzibę
PMK z Brukseli do Péronnes lez Binche (okręg Mons). 25 czerwca 1935
został odwołany ze stanowiska rektora PMK w Belgii i wrócił do macierzystej diecezji.
Od 14 sierpnia 1935 pełnił obowiązki wikariusza w parafii pw. Podwyższenia Św. Krzyża w Łukowie. 24 października 1937 został Diecezjalnym Wizytatorem Nauki Religii i zamieszkał w Siedlcach. Podczas wojny był nauczycielem w Państwowej Szkole Handlowej w Siedlcach. Podjął obowiązki administratora parafii Kożuchówek, z których został zwolniony 1 października 1944 i mianowany wiceproboszczem parafii Zbuczyn. Następnie, ze względu na stan zdrowia, został rezydentem z prawami wikariusza w Dęblinie, a od 5 lipca 1945 administratorem w Gocławiu.
Za swoją pracę kapłańską i polonijną otrzymał: 19 stycznia 1934 wysokie odznaczenie Czerwonego Krzyża; w listopadzie 1934 od władz
83
polskich Złoty Krzyż Zasługi. W 1935 władze belgijskie przyznały mu
odznaczenie Kawalera Orderu Korony.
Zmarł 11 maja 1950 w Garwolinie.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. I, 93, Kudłacik Władysław; Archiwum Diecezjalne w Siedlcach, Akta Kurii Diecezjalnej Siedleckiej, czyli Podlaskiej, Akta osobiste ks. Władysława Ludwika Kudłacika; Materiały do
dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt III. Księża polscy w duszpasterstwie
Dekanatu Wschodniego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris 1994, s. 61-65; Schematyzm
Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, oprac. Z. A. Czernicki, Kraków 1925, s. 139; Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1984, s. 163; W. Rosowski, Polska Misja Katolicka w Belgii w świetle korespondencji ks. rektora W. Kudłacika
z biskupem H. Przeździeckim (1928-1935), „Studia Polonijne” 29(2008), s. 179-194;
Szymański, Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, s. 85-105; tenże, Organizacja
opieki duszpasterskiej nad wychodźstwem polskim w Belgii, s. 338-349.
Kukuruziński Adolf – kapłan diecezji łuckiej.
Urodził się 17 kwietnia 1894 w Witawie (gubernia podolska). Syn
Feliksa Kukuruzy i Rozalii z d. Lechowicz. W 1912 ukończył Gimnazjum Klasyczne w Niemirowie i 12 września wstąpił do Seminarium
Duchownego w Żytomierzu, gdzie jednocześnie pełnił obowiązki felczera. Po święceniach kapłańskich, które przyjął 18 czerwca 1917 z rąk
ks. bpa Ignacego Dubowskiego, pełnił obowiązki wikariusza i prefekta
szkoły w Płoskirowie, a następnie w Łucku i Włodzimierzu Wołyńskim.
Następnie w l. 1923-1927 studiował prawo kanoniczne na Uniwersytecie Lubelskim [KUL]. Po uzyskaniu doktoratu był wykładowcą w Seminarium Orientalnym w Dubnie, proboszczem w Beresteczku, katechetą
w Łucku, Włodzimierzu Wołyńskim i Ostrogu. W l. 1930-1931 był proboszczem parafii Turzysk (dek. Kowel). W maju 1932 tymczasowo objął
duszpasterstwo w Krzemieńcu. Od 1932, jako obrońca węzła małżeńskiego, promotor sprawiedliwości, wicedyrektor Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej, pracował w Kurii Biskupiej w Łucku. W czasie wojny był tam referentem. Pod koniec maja 1944 otrzymał od bpa A. Szelążka pozwolenie na objęcie funkcji kapelana w Wojsku Polskim; funk84
cji tej nie objął. 5 lipca 1944 został administratorem diecezji kamienieckiej. W maju 1944 charakter jego pracy duszpasterskiej został uzgodniony z przedstawicielami władz obwodowych w Żytomierzu, skąd przyjechał do Kamieńca Podolskiego. 27 grudnia 1944 został aresztowany,
a 18 grudnia 1946 zaocznie skazany przez Moskiewski Specjalny Trybunał na 10 lat zesłania do obozów pracy poprawczej (Intałag, k. Workuty, w obwodzie archangielskim), gdzie pracował również w charakterze
felczera. Tam też na podstawie orzeczenia Komisji Lekarskiej 18 grudnia 1948 uznany został za inwalidę, co ponownie potwierdzono orzeczeniem z maja 1954. Z zesłania został zwolniony trzy miesiące wcześniej,
25 września 1954. 26 stycznia 1956 uzyskał prawo do wypełniania obowiązków duszpasterskich we wsi Miropol k. Połonnego. Po pięciu miesiącach pracy, 26 czerwca 1956 prosił Radę ds. Kultów Religijnych w Żytomierzu o zwolnienie z wykonywanych obowiązków.
W 1957 przyjechał do Polski, do Zabrza. Tam pełnił m.in. obowiązki oficjała Sądu Biskupiego w Opolu; od 1960 kapelana Zgromadzenia
Ubogich Sióstr Szkolnych de Notre Dame; a od 1962 Sióstr Franciszkanek Szpitalnych w Prószkowie k. Opola, gdzie zmarł 23 listopada 1970.
Державний Архiв Житомирскої Областi, ф. Р-4994, оп. 2, спр. 27, арк. 24-25;
J. Mandziuk, Ks. Adolf Kukuruziński, w: Słownik polskich teologów katolickich 19181981, t. 6, s. 266-267; Szymański, Kościół katolicki na Podolu, s. 301-303; Dębowska,
Kościół katolicki na Wołyniu, s. 435; taż, Łucka Kuria Diecezjalna „na wygnaniu”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 73(2000), s. 25; Dębowska, Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej, s. 108-109.
Kurzawa Bolesław – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 14 września 1912 we wsi Pieczyska k. Kalisza. Syn Jana
i Józefy z d. Archańska. Po ukończeniu gimnazjum w Kaliszu i uzyskaniu matury jeden rok uczył się w Szkole Podchorążych Rezerwy
w Szczypiornie. Następnie wstąpił do Seminarium Duchownego we
Włocławku. Jako diakon 7 listopada 1939 został zaaresztowany przez
Gestapo wraz z grupą innych kleryków, profesorów seminarium i bpem
85
Michałem Kozalem. Przez więzienie w Lądzie i Szczeglinie przewieziony 29 sierpnia 1940 do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, a następnie 14 grudnia 1940 do Dachau. Po wyzwoleniu 29 kwietnia 1945
udał się do Paryża, gdzie w tym samym roku, 29 lipca, otrzymał święcenia kapłańskie z rak bpa włocławskiego Karola Radańskiego. Będąc kapelanem polskich uchodźców w obozie w Vevey (Szwajcaria), udał się
do Fryburga i podjął studia teologiczne, uzyskując w 1951 doktorat. Wobec braku pozwolenia władz PRL na powrót do kraju podjął studia filozoficzne na Uniwersytecie w Louvain, ukończone tytułem magistra filozofii scholastycznej. Jednocześnie w l. 1951-1954 był kapelanem żołnierzy polskich w Gandawie, St. Nicolas, Antwerpii i okręgu górniczym
Centre. Wobec dalszego braku pozwolenia władz na powrót do Polski,
włączył się do pracy duszpasterskiej wśród Polaków w Belgii, w okręgu
centralnym (Saint Vaast, Boussoit, Ressaix). Zakładał szkoły dla dzieci
polskich. W Levant-de-Mons, w przydzielonym przez belgijskiego proboszcza lokalu, oprócz szkoły założył klub polski. Zakupił teren w Ressaix, zainicjował budowę kościoła pw. św. Maksymiliana Kolbe, zbudował plebanię.
W 1981 został Rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Belgii. Sprawując tę funkcję, nie zrezygnował z obowiązków duszpasterskich w okręgu centralnym, zajmując się w dalszym ciągu ośrodkiem im. św. Maksymiliana Kolbe w Ressaix, zintegrowaniem życia społeczno – kulturalnego Polonii belgijskiej.
Na okres jego rektoratu przypadł protest społeczny i zryw „Solidarności” w Polsce, wprowadzenie stanu wojennego i w następstwie tych
wydarzeń kolejna fala emigracji z kraju. Ofiarnie służył wszelką pomocą działaczom „Solidarności”. Apelował do rodaków o pomoc dla nich
i dla tych, którzy pozostali w kraju. Nawiązał kontakt z kierownikiem
Biura „Solidarności” w Brukseli Janem Kułakowskim. Przesyłał do kraju wydawaną za granicą literaturę, która nie mogła ukazać się w Polsce.
Przyjmował i organizował pobyt działaczom, którym udało się emigrować z kraju. Swoją postawą spowodował, że biskupi belgijscy, po wpro86
wadzeniu stanu wojennego w Polsce, 17 grudnia 1981 ogłosili „Apel
w sprawie Polski”, a prymas Belgii kardynał Goodfried Danneels 20
grudnia, o godz. 1000 w brukselskiej katedrze św. Guduli i św. Michała
celebrował Mszę św. w intencji Polski. Z podobnym apelem zwrócił się
do biskupów belgijskich o interwencje u władz polskich w sprawie zaginionego ks. Jerzego Popiełuszki.
W 1995, w uznaniu zasług dla Kościoła, został odznaczony godnością protonotariusza apostolskiego.
Zmarł 4 lipca 2001, podczas urlopu w kraju. Pochowany na cmentarzu parafialnym w rodzinnych Brzezinach k. Kalisza.
Archiwum Kurii Diecezji Włocławskiej. Teczka personalna ks. Bolesław Kurzawa; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 391; j.n., Ksiądz prałat dr Bolesław Kurzawa
Rektorem Polskiej Misji Katolickiej na Kraje Beneluksu, „Narodowiec” 24 VII 1981; j.n.,
40-lecie kapłaństwa Księdza Prałata Bolesława Kurzawy, „Narodowiec” 20 VIII 1985;
Z. A. Judycki, Polacy w świecie. Kwartalnik Biograficzny Polonii, Paris 1993, R. II, z. 4,
s. 56; Rektorat w Benelux, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 32(1981), z. 3, s. 424; Ks. prałat dr Bolesław Kurzawa Rektorem PMK na kraje Beneluksu, „Niepokalana” R. XXVII
wrzesień 1981, nr 9(328), s. 238; ks. J. Szymański, Kurzawa Bolesław (1912-2001),
w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1994-2003, az9(2006), s. 361-362; Adamska,
Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych, s. 82; S. Librowski, Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945. Seria 1 – ogólna, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 38(1979), s. 277.
Kuziemski Ignacy Henryk – kapłan Zgromadzenia
Najświętszego Odkupiciela CSsR (redemptorysta);
od 1970 kapłan diecezji Trenton (USA).
Urodził się 15 marca 1935 we wsi Ostrowite, pow. Świecie nad Wisłą. Syn Franciszka i Heleny z d. Zaręba. Jego ojcem chrzestnym był Prezydent Polski – Ignacy Mościcki (zgodnie ze zwyczajem przedwojennej
Polski chrzestnym ojcem ósmego syna w rodzinie zostawał Prezydent
Polski). Po ukończeniu szkoły podstawowej, rozpoczął naukę w biskupim gimnazjum w Pelplinie. W 1952 wstąpił do klasztoru Ojców Redemptorystów w Braniewie. Następnie kształcił się w Toruniu, a po zda87
niu matury odbył dwuletnie studia z filozofii chrześcijańskiej. Na dalsze czteroletnie studia teologiczne został przeniesiony do Seminarium
Najświętszej Marii Panny w Tuchowie, gdzie 26 czerwca 1960 otrzymał święcenia kapłańskie. Jego pierwszą placówką był kościół św. Józefa
w Krakowie na Podgórzu, gdzie pracował jako katecheta. Następnie pracował w Szczecinku, Głogowie i Warszawie.
17 lipca 1970 udał się do USA. Przez biskupa George’a Ahr został
przyjęty do diecezji Trenton i rozpoczął pracę w parafii Najświętszego
Serca Jezusa w South Amboy, NJ, a następnie w parafii św. Szczepana
w Perth Amboy. Oprócz pracy duszpasterskiej otaczał troską emigrantów z Polski – pomagał w szukaniu pracy, mieszkań, uzyskaniu prawa
jazdy. Uczył języka polskiego.
Ponad 20 lat był proboszczem parafii św. Apostołów Piotra i Pawła
w Great Meadows, gdzie królowała ikona Matki Bożej Częstochowskiej,
zwana Matką Bożą Emigrantów. Organizował coroczne czterodniowe
Piesze Pielgrzymki z Great Meadows do Amerykańskiej Częstochowy
(od 1988), comiesięczne Nocne Czuwania (od 1990), majowe Festiwale
Twórczości Maryjnej (od 1994), Rodzinne Pielgrzymki Bożego Ciała do
Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Washington, NJ (od 1995), Oazy
Religijne dla młodzieży (od 1996), Szkołę Języka Polskiego i Przedmiotów Ojczystych (od 1999).
Od 2 sierpnia 1982 pracował w Parafii św. Anny w Hampton, NJ,
a następnie w parafiach Najświętszego Serca Jezusa w Manville, NJ i św.
Jana Baptysty w New Brunswick, NJ. W 1984 został proboszczem parafii św. Apostołów Piotra i Pawła, gdzie pracował do ostatniego dnia swojego życia.
Zmarł 1 listopada 2006 w New Jersey. Pochowany w Amerykańskiej
Częstochowie.
Śp. Ksiądz Ignacy Henryk Kuziemski [1935-2006], „Tygodnik Polonijny” 28 listopada 2006, s. 22.
88
Kwaśny Kazimierz Marcel – kapłan (archi)diecezji przemyskiej.
Urodził się 16 stycznia 1900 w Dukli. W 1917 ukończył gimnazjum
w Jaśle. Był żołnierzem armii austriackiej i legionistą. Podczas służby
wojskowej rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne. Święcenia kapłańskie otrzymał 23 maja 1923 w Przemyślu. Od 1 sierpnia 1923 został wikariuszem w parafii Czudec, a od 1 sierpnia 1925 wikariuszem w Pysznicy. Od 17 sierpnia 1925 do 26 sierpnia 1926 był ekspozytem (organizował i administrował parafią w Jastkowicach). Ponownie został wikariuszem w Przeworsku (do 1 lipca 1930). Od 1 września 1930 objął
placówkę wśród wychodźstwa polskiego we Wschodniej Francji, w Audun-le-Tiche. Pracował na terenie 3 diecezji w następujących miejscowościach: Nodkeil, Ottange, Bure, Aumetz, Russage, Redange, Crusnes,
Villerupt, Cantenbone, Thil, Husigny, Blagny, Sedan, Nuzon, Ville, Revin, Charleville, Vourieres i Muzon.
W czasie II wojny światowej został wysiedlony z parafianami do
Loudun (Vienne). Tam duszpasterzował dla Polaków i Francuzów.
W 1945 wrócił do Audun-le-Tiche i został dziekanem Wschodniej Francji. W 1947 został rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji. W powojennych warunkach, bez subwencji z Ojczyzny, zaczął organizować
działalność Misji. Założył Kongres Polonii Francuskiej, Polskie Zjednoczenie Katolickie skupiające prawie wszystkie organizacje i stowarzyszenia we Francji. W maju 1948 został uhonorowany godnością kanonika
Kapituły Katedralnej Przemyskiej, prałata (1949) i protonotariusza (infułata – 1963) Jego Świątobliwości i francuskim odznaczeniem Ordre de
la Santé Publique. W 1972, z powodów zdrowotnych, przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Paryżu.
Zmarł 23 listopada 1987. Pochowany na cmentarzu Montmorency
pod Paryżem.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 131, Kwaśny Kazimierz; H. Historia duszpasterstwa polskiego we Francji. VII. Życiorysy i jubileusze rektorów Kościoła polskiego, Kościoła w Paryżu i PMK we Francji, 6. Kwaśny Kazimierz
Marcel; R. Zarząd Misji. II Rektorat PMK, 1. Nominacje rektorskie, instalacje, proto89
koły zdawczo-odbiorcze 1933-1972, 1. 5, ks. Kwaśny przekazuje rektorat ks. Bernackiemu 5 II 1972; Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Akta personalne księży. Teczka personalna: ks. Kwaśny Kazimierz; Śp. Ks. inf. Kazimierz Kwaśny, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 39(1988), z. 1, s. 152-155; K. Dopierała, Kwaśny Kazimierz, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 3: K-O, Toruń 2004, s. 104;
Klechta, Najstarsza w świecie, s. 192; Zabraniak, Polacy w Luksemburgu, s. 159-181;
A. et Z. Judycki, Les Polonais en France. Dictionnaire biographique, vol. I, Paris 1996,
s. 113; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju,
s. 423; Zych, Funkcjonowanie diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego, s. 195; M.
Kwiatkowski, 60-lecie kapłaństwa księdza infułata Kwaśnego przez ćwierć wieku rektora Polskiej Misji Katolickiej we Francji, „Narodowiec” 4 VI 1983 (128); W. Szubert, Śp.
Ksiądz Infułat Kazimierz Kwaśny, „Głos Katolicki“ 14 XII-20 XII 1987, s. 6; J. Kudlikowski, Odszedł jeden z naszych najbliższych. Śp. Ksiądz Infułat Kazimierz Kwaśny, „Narodowiec“ 13-14 XII 1987.
Lamanowicz Konrad – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 2 lutego 1915 w Grudziądzu. Syn Franciszka i Domiceli
z d. Bukowska. W 1934 wstąpił do werbistów i został skierowany na studia w St. Gabriel w Mödling k. Wiednia, gdzie odbył również nowicjat.
Święcenia kapłańskie otrzymał 16 czerwca 1940 w Helvoirt (Holandia).
Pracował duszpastersko wśród polskich robotników w Belgii, w okręgu Mons, potem w Mechelen i w Brukseli. 27 maja 1945 przybył na teren dekanatu 30 Korpusu i pracował jako duszpasterz Polskiego Ośrodka Papenburg i Vöhlen. 12 czerwca 1946 wrócił do Polski i zamieszkał
w domu zakonnym w Bytomiu. Poświęcił się pracy misjonarza ludowego, głosząc rekolekcje i zapoznając kleryków z zasadami głoszenia misji
i rekolekcji. Był przez szereg lat dyrektorem werbistowskich grup misjonarzy ludowych, później spowiednikiem w domu zakonnym w Nysie.
Zmarł 23 września 1985 w Nysie. Pochowany na tamtejszym cmentarzu klasztornym.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Karol Lamanowicz SVD – życiorys spisany na podstawie rozmowy z o. Lamanowiczem
przez o. Józefa Arlika 13 VI 1972; Śp. Ojciec Karol Lamanowicz, „Misjonarz” nr 2/1986
marzec-kwiecień 1986, s. 13; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polsko90
języcznym w Niemczech, s. 394; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad
Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 360; tenże, Stan i sytuacja szkolnictwa polonijnego
w Belgii (1940-2000), „Studia Polonijne” 27(2006), s. 185.
Lądowicz Franciszek Jan – kapłan (archi)diecezji przemyskiej.
Ps. „Kalina”; ppor. rezerwy Wojska Polskiego, żołnierz ZWZ-AK
i NOW, kapelan oddziału „Ojca Jana”, działacz Stronnictwa
Narodowego, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Urodził się 16 lutego 1913 we wsi Antoniów k. Niska (parafia Pniów).
Syn Józefa i Marii z d. Gąsiorowska. Gimnazjum ukończył w Nisku
(1933). Po odbyciu służby wojskowej (1935) i ukończeniu szkoły podchorążych przy 5. Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu, wstąpił do Seminarium Duchownego. Święcenia kapłańskie otrzymał 10
września 1939 z rąk bpa Franciszka Bardy. Tego samego dnia został skierowany jako kapelan do 10. Wojskowego Szpitala Okręgowego przy
X Dowództwie Okręgu Korpusu. W pierwszych dniach okupacji opuścił Przemyśl i wrócił do rodzinnego Antoniowa, gdzie mieszkał do maja
1940. Nawiązał kontakty z konspiracyjnym środowiskiem skupionym
wokół por. Wł. Jasińskiego, ps. „Jędruś” i wydawanym przez niego pismem „Odwet”.
W maju 1940 objął obowiązki wikariusza w Gorzycach. Na początku 1941 został zaprzysiężony jako kapelan ZWZ. W parafii prowadził
działalność społeczną, organizował dożywianie dzieci i starszych z terenu gminy Trześń. Prowadził zajęcia na tajnych kompletach. Czynnie
uczestniczył w akcji ratowania dzieci żydowskich.
W lutym 1942, zagrożony dekonspiracją, wyjechał do Bielin
k. Rudnika nad Sanem, gdzie powierzono mu obowiązki wikariusza. Został kapelanem oddziału partyzanckiego. Poszukiwany przez
Gestapo, ukrywał się w klasztorze SS. Dominikanek w Bielinach. Po
wkroczeniu wojsk sowieckich kontynuował działalność konspiracyjną
w strukturach Stronnictwa Narodowego. Do maja 1945 był wikariuszem w Hyżnem k. Rzeszowa. Zagrożony aresztowaniem przez dwa
miesiące ukrywał się w Hucisku, a następnie wyjechał na Ziemie Od91
zyskane. Od lipca do września 1945 był wikariuszem w Radzionkowie k. Bytomia, a potem do lutego 1946 administratorem parafii NMP
w Gdańsku. Przez prawie rok ukrywał się na terenie diecezji chełmińskiej, pełniąc posługę duszpasterską w Kończewicach (obecnie diec.
elbląska). 22 kwietnia 1947 ujawnił się w PUBP w Grudziądzu. Wrócił
do pracy duszpasterskiej i został administratorem parafii w Dziemianach, pow. Kościerzyna.
W kwietniu 1948, na szwedzkim statku, ukryty pod węglem, zdołał uciec do Szwecji. Przez trzy miesiące pełnił posługę duszpasterską
w Borås, a następnie wyjechał do swej siostry do Toronto w Kanadzie.
Przez krótki okres pracował w polskiej parafii św. Stanisława Kostki
w Hamilton. Włączył się w działalność społeczno-polityczną miejscowej
Polonii. Uzyskał stopień doktora na Studium Slawistycznym w Montrealu. Na początku lat 50. przeniósł się do USA. Tam pracował w parafii NMP w Parisville, Michigan, a następnie w parafii św. Wojciecha
i św. Salomei w Chicago. Pracował jako wykładowca języka polskiego
na Uniwersytecie Katolickim Loyola. W końcu lat 50. wspierał odbudowę zniszczonego przez Niemców kościoła parafialnego w Pniowie. Ze
względu na zły stan zdrowia (1961), wyjechał do Tucson w Arizonie,
gdzie mieszkał do śmierci.
Zmarł 18 grudnia 1973. Zwłoki przewieziono do Polski i 28 stycznia
1974 złożono na cmentarzu parafialnym w Pniowie.
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Akta personalne księży. Teczka personalna: ks. F. Lądowicza; K. Kaczmarski, Ks. Franciszek Jan Lądowicz (1913-1973), „Studia Rzeszowskie” 9(2002), s. 207-209; Śp. ks. dr Franciszek Lądowicz, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 25(1974), z. 3(112), s. 349; Ks. Franciszek Jan Lądowicz, „Kronika Diecezji Przemyskiej O.Ł.”, LXIII(1977) z. 2, s. 99; K. Kaczmarski, Lądowicz Franciszek Jan
(1913-1973), kapłan diecezji przemyskiej, w: Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945-1989, t. II, red. J. Myszor, Warszawa 2003, s. 158-160; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 229; H. Gałat, Polonia kanadyjska. Organizacje, udział
w życiu politycznym, Kraków 1974; Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami
w Szwecji, s. 64.
92
Librowski Stanisław – kapłan diecezji włocławskiej;
profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; założyciel
i pierwszy redaktor czasopisma „Archiwa Biblioteki
i Muzea Kościelne”.
Urodził się 26 kwietnia 1914 w Krzemieniewicach, w parafii Gorzkowice. Syn Józefa i Marianny z d. Karlińska. Początkowo uczył się w Szkole Powszechnej w Krzemieniewicach, a potem w Gorzkowicach. Szkołę
średnią rozpoczął w Piotrkowie Trybunalskim, ale już w 1931 zgłosił się
do Niższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Po uzyskaniu
matury w 1935 rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym
Seminarium Duchownym we Włocławku. Na skutek wybuchu II wojny światowej, razem z kapłanami i alumnami został internowany w Lądzie n. Wartą, następnie osadzony 29 sierpnia 1940 w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, a 14 grudnia 1940 przeniesiony do Dachau,
nr obozowy 22830. Po wyzwoleniu, razem z innymi alumnami włocławskimi wyjechał do Paryża, gdzie 29 lipca 1945 otrzymał świecenia kapłańskie z rąk bpa K. M. Radońskiego. Początkowo był zastępcą kapelana w klasztorze francuskim w Paryżu, a od października 1945 do maja
1946 pełnił obowiązki duszpasterskie wśród rodaków w Les Gautherets
(Francja). Po powrocie do kraju w 1946 był wikariuszem w parafii Michelin. Był zaangażowany w sprawie rewindykacji wywiezionych z Włocławka przez Niemców archiwaliów kościelnych. W 1946 podjął studia
historyczne na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując w 1951 doktorat. Od 1949 był też wykładowcą historii Kościoła we włocławskim Seminarium Duchownym. W 1958 został wykładowcą na Sekcji Historii
Kościoła i kierownikiem tworzącego się Ośrodka Archiwów, Bibliotek
i Muzeów Kościelnych.
W 1984 przeszedł na emeryturę, dalej prowadził swoje czasopismo.
Do Włocławka powrócił w 1993. W roku następnym otworzył własne
wydawnictwo. Opracował inwentarz realny dokumentów samoistnych
oraz sporządził takiż dla dokumentów znajdujących się w kopiariuszach
tegoż archiwum. Był członkiem redakcji „Ateneum Kapłańskiego” we
93
Włocławku, a także „Roczników Teologiczno-Kanonicznych” wydawanych w Lublinie.
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarł 23 listopada 2002 we Włocławku. Tam został pochowany.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 134, Librowski
Stanisław; [S. Librowski], Kalendarium życia, cierpień, działalności, twórczości i uznania księdza Stanisława Librowskiego, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 58(1989),
s. 269-550; Adamska, Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych,
s. 83; Ks. W. Kujawski, Librowski Stanisław (1914-2002), w: Słownik Polskich Teologów
Katolickich 1994-2003, az9(2006), s. 372-373; „Studia Włocławskie” 10(2007) – tom
poświęcony ks. S. Librowskiemu; Ks. M. T. Zahajkiewicz, Ks. prof. dr hab. Stanisław Librowski (1914-2002), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 79(2003), s. 13-18; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 412; S. Librowski, Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945. Seria 1 – ogólna, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 38(1979), s. 273-274; Ks. K. Rulka, Ks. profesor Stanisław Librowski – były administrator i członek redakcji „Ateneum Kapłańskiego”, „Ateneum Kapłańskie” 140(2003),
z. 1(563), s. 158-161.
Lukasek Tomasz – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 21 grudnia 1910 w Bytomiu. Syn Jakuba i Jadwigi z d.
Czernik. W 1930 wstąpił do Niższego Seminarium Duchownego Księży Werbistów, dalszą naukę kontynuował w Górnej Grupie, a po nowicjacie w Chludowie został wysłany na studia w St. Gabriel w Mödling
k. Wiednia, a następnie do Holandii. Święcenia kapłańskie przyjął 16
sierpnia 1942 w Teteringen. Od 19 marca 1945 pracował wśród wychodźstwa polskiego na terenie Belgii. W 1946 wrócił do Polski i został nauczycielem jęz. polskiego i historii współczesnej w Seminarium Księży Werbistów w Nysie. Angażował się w duszpasterstwo w Białej Nyskiej i w Przełęku, Bytomiu, Rybniku, Konojadach. Był rektorem kaplic w Bytomiu
i Bruczkowie. Prze osiem lat pełnił obowiązki kapelana u sióstr zakonnych w Kadłubie.
Zmarł 8 marca 1982 w Pieniężnie. Tam został pochowany.
94
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe Tomasz Lukasek SVD; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem
Polskim w Belgii, s. 361.
Majkowski Hilary – kapłan diecezji łomżyńskiej, od 1 lipca 1934
kapłan archidiecezji warszawskiej.
Urodził się 20 czerwca 1895 w Chodkowie-Rogowie k. Przasnysza. Syn Aleksandra i Pauliny z d. Chodkowska. Ukończył gimnazjum
w Łomży. Święcenia kapłańskie otrzymał 20 stycznia 1919. Uczestniczył
w wojnie polsko-bolszewickiej. Był wikariuszem w Augustowie (1920)
i Wiźnie (1921). Od września 1923 został prefektem w Kolnie. W lipcu 1924 został proboszczem w Kapicach. Rok później był proboszczem
w Kuziach. Od 9 marca 1925 do grudnia 1925 był duszpasterzem wśród
Polonii w Barlin, we Francji. W grudniu 1925 został przeniesiony do Sallaumines, gdzie pracował do 31 stycznia 1928. Od 1 lutego 1928 do 15
września 1930 pracował wśród Rodaków w Metzu, chociaż już 17 kwietnia 1930 został mianowany rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Luksemburgu. Pracował tam do 1 czerwca 1931 i wyjechał z Księstwa. Podjął obowiązki duszpasterza Polaków w Souvret (Belgia). Do Polski wrócił w 1933. Został początkowo substytutem w Kapicach i po kilku miesiącach proboszczem w parafii Chlebiotki. 1 czerwca 1934 inkardynował się do archidiecezji warszawskiej. Objął wikariat w parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie. W lutym 1936 został administratorem parafii Miłonice. Tam został aresztowany 6 października 1941, a 30 października osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau, nr obozowy
28202.
Na zagazowanie został wywieziony 18 maja 1942.
Archiwum Diecezjalne w Łomży, Akta osobowe ks. Majkowski Hilary (1895[1942]); Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V, 44, Majkowski Hilary; Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego, Dep. V Wyznań Religijnych, Akta osobowe księży, sygn. 493, k. 222; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt III, s. 72-73; Weiler, Die
Geistlichen in Dachau, s. 428; Zabraniak, Polacy w Luksemburgu, s. 159-181; B. Koło95
dziej, Opieka duszpasterska nad Polakami za granicą 1919-1938, Poznań 2003, s. 90;
Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii,
s. 343.
Marek Jan – kapłan (archi)diecezji przemyskiej.
Urodził się 4 lutego 1867 w Dębowcu k. Jasła. W l. 1881-1888 uczęszczał do gimnazjum w Jaśle. Po egzaminie maturalnym wstąpił do Seminarium Duchownego w Przemyślu i rozpoczął studia w tamtejszym Instytucie Teologicznym (1888-1892). Święcenia kapłańskie z rąk bpa ordynariusza Łukasza Ostoi-Soleckiego przyjął 20 lipca 1892 w Przemyślu.
Po święceniach pracował jako wikariusz w Lubeni (1892-1895), Pysznicy (1895-1896), Rychcicach (1896-1898) i Zaleszanach (1898-1905).
Na prośbę pochodzącego z Przemyśla o. Honorata Jedlińskiego
(1869-1952), kapucyna pracującego wśród Polonii brazylijskiej, w 1905
wyjechał do pracy wśród Polaków w tym kraju. Był duszpasterzem
w São Feliciano w stanie Rio Grande do Sul. Tam rozpoczął budowę kościoła. Na żądanie bpa J. Pelczara, w 1908 powrócił do diecezji macierzystej, gdzie został mianowany wikariuszem „ad personam” w Turbii, a następnie administratorem (1908-1909) i proboszczem tejże parafii (od 11
stycznia 1909). Jako proboszcz kierował budową kościoła parafialnego
(niszczonego dwukrotnie przez pożar). Prowadził również szeroką działalność społeczną m.in. w kółku rolniczym i Kasie Stefczyka.
Zmarł 7 lutego 1944 w Turbii. Pochowany został na miejscowym
cmentarzu.
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Akta personalne kapłanów, Tabela służbowa ks. Jana Marka, b. sygn., b.s.; tamże, Teczka personalna ks. Jana Marka, Curriculum vitae z 24 I 1897, b.s.; Ks. S. Zych, Listy ks. Jana Marka z Ameryki Południowej (1905-1908), „Studia Polonijne”, 28(2008), s. 229-246; Pitoń, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, w: Zmagania polonijne w Brazylii, t. 4, s. 103; Judycki, Polscy duchowni
w świecie, s. 254; B. Stanaszek, Księża jasielscy w służbie Kościoła przemyskiego w latach
1819-1945, „Rocznik Brzostecki”, t. 1(1994), s. 45. Z. Komosiński, Działalność oświatowa Honorata Jedlińskiego OFM Cap wśród Polonii brazylijskiej (1901-1906), „Studia Polonijne”, 4(1981), s. 229-246; A. Szal, Duchowieństwo diecezji przemyskiej o. ł. w latach
1918-1939, Przemyśl 2005, s. 391.
96
Mazantowicz Jan – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 5 lutego 1915 w Gołębiu Starym, pow. Kościan. Syn Tomasza i Michaliny z d. Zastróżna. Po odbyciu nowicjatu w Chludowie,
studia teologiczne kontynuował w St. Gabriel w Austrii i w Holandii,
gdzie w Teteringen 29 czerwca 1941 przyjął święcenia kapłańskie. Od 19
marca 1944 podjął posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego w Belgii. Po powrocie do Polski w 1946 był wykładowcą jęz. angielskiego i wychowawcą seminaryjnym w Bruczkowie. W 1947 objął stanowisko proboszcza w parafii Zimnowoda, gdzie wybudował kościół.
Następnie został rektorem kościoła zakonnego w Nysie (1963-1967),
który też odnowił.
Zmarł 3 grudnia 1967. Pochowany został w Nysie.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Jan
Mazantowicz SVD; Werbiści w Polsce, red. R. Malek SVD, Pieniężno 1982, s. 91; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 361.
Mączyński Franciszek – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 2 października 1901 w Pacynie, pow. Gostyń. Syn Michała i Franciszki z d. Żurek. Od 1903 zamieszkiwał w Brześciu Kujawskim.
Po ukończeniu Szkoły Powszechnej przy cukrowni Brześć, uczęszczał
do Gimnazjum im. Jana Długosza, a następnie do Niższego Seminarium Duchownego im. Piusa X, gdzie w 1921 uzyskał maturę. Po ukończeniu Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, 22 sierpnia
1926 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Stanisława Zdzitowieckiego.
W l. 1926-1930 odbył studia specjalistyczne z biblistyki na Wydziale
Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Po ich ukończeniu pełnił
funkcję wikariusza parafii św. Mikołaja w Kaliszu (1930), prefekta Gimnazjum im. Jana Długosza we Włocławku (1931) i Państwowego Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Zduńskiej Woli (od września
1932). We wrześniu 1935 został profesorem nauk biblijnych i języka hebrajskiego w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Rów97
nocześnie, od 1936, podjął pracę w „Ateneum Kapłańskim” w charakterze sekretarza redakcji. 7 listopada 1939 został aresztowany przez Niemców razem z innymi profesorami i alumnami Seminarium Duchownego. Więziony we Włocławku, Lądzie n. Wartą – 16 stycznia 1940 i Szczeglinie – 26 sierpnia oraz w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen
– 29 sierpnia 1940 i Dachau od 14 grudnia 1940, nr obozowy 22831. Na
prośbę mjr Janiny Rychlewicz, kierowniczki PCK II Korpusu w Tyrolu,
podjął pracę duszpasterską w Kematen k. Innsbrucka. Z polecenia bpa
J. Gawliny, 17 października 1945 z grupą młodzieży wyjechał do Trani,
gdzie objął funkcję prefekta oraz nauczyciela języka łacińskiego i wstępu do filozofii w polskim liceum. Po roku został przeniesiony do Rzymu,
gdzie pełnił obowiązki ojca duchownego polskich alumnów przygotowujących się do kapłaństwa, a w l. 1958-1982 rektora Papieskiego Instytutu Polskiego. Ponadto był konsultorem Kongregacji ds. Zakonów i postulatorem procesu beatyfikacyjnego bpa Michała Kozala. Współpracował z Sekcją Polską Radia Watykańskiego. W 1957 otrzymał godność
prałata domowego, w 1968 protonotariusza apostolskiego, w 1973 kanonika honorowego Kapituły Katedralnej we Włocławku, w 1982 honorowego kanonika Patriarchalnej Bazyliki św. Piotra na Watykanie.
Zmarł 17 października 1998 w Rzymie. Pochowany został we Włocławku.
Ks. S. Gębicki, Ks. infułat Franciszek Mączyński, „Kronika Diecezji Włocławskiej”,
82(1999), nr 1, s. 46-54; Ks. M. Jagosz, Śp. ks. inf. Franciszek Mączyński, „Duszpasterz
Polski Zagranicą” 50(1999) z. 1, s. 133-134; Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii
po II wojnie światowej, s. 159-160; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 425; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 259; Turek, Spis
księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 453; Bp J. Kopiec, Rektorzy Papieskiego Instytutu Polskiego w stuleciu jego istnienia, w: Ku pożytkowi Kościoła w Polsce. Księga jubileuszowa z okazji stulecia Papieskiego Instytutu Kościelnego Polskiego w Rzymie, Rzym 2010, s. 174-175; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4,
s. 478; Korszyński, Jasne promienie w Dachau, s. 203; Ks. W. Frątczak, Mączyński Franciszek (1901-1998), w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1994-2003, az9(2006),
s. 407-408;
98
Moskwa Ryszard – kapłan (archi)diecezji łódzkiej.
Urodził się 5 lutego 1906 w Przysusze, pow. Opoczno. Syn Józefa
i Anny z d. Miernik. Naukę rozpoczął w szkole powszechnej w Stąporkowie, gimnazjum ukończył w Końskich. Święcenia kapłańskie przyjął
16 lipca 1931 z rąk bpa Wincentego Tymienieckiego w Łodzi. Od 27 lipca 1931 do 8 sierpnia 1932 był wikariuszem w parafii w Bełchatowie, następnie w parafii św. Józefa w Rudzie Pabianickiej.
W 1934 został skierowany do pracy duszpasterskiej w Polskiej Misji
Katolickiej w Belgii. Opieką duszpasterską otaczał pięć kolonii polskich
w zagłębiu Borinage. 25 czerwca 1935 kard. A. Hlond powierzył mu kierownictwo PMK „na razie na okres jednego roku”. Funkcję tę pełnił do
1939. Objeżdżał duszpastersko środowiska polskie w Belgii, Holandii
i Luksemburgu. Od 11 do 17 września 1936, podczas IV Kongresu Katolickiego w Belgii, przygotował wizytę prymasa Polski kard. A. Hlonda. Decyzją bpa łódzkiego Włodzimierza Jasińskiego został odwołany
do kraju 1 lipca 1939.
Po powrocie, od 29 lipca 1939 został prefektem Gimnazjum Prywatnego Polskiej Macierzy Szkolnej w Koluszkach, a następnie objął wikariat w parafii Srocko, i potem Smogorzów w diecezji sandomierskiej.
W 1946 został wikariuszem w parafii katedralnej w Łodzi. W 1949 był
administratorem parafii Nowosolna. Funkcję tę pełnił do 1949, kiedy
został administratorem parafii Ujazd. Od 1952 pełnił funkcję administratora parafii Wolbórz. Był wicedziekanem dekanatu piotrkowskiego. Do roku 1960 był administratorem parafii w Brzezinach, następnie
od roku 1964 pełnił funkcję proboszcza w Ozorkowie. W l. 1964-1966
został aresztowany przez władze państwowe. Po uwolnieniu był rezydentem, a potem wikariuszem parafii Najświętszego Serca Jezusowego
w Łodzi – Julianowie. 22 stycznia 1981 został przeniesiony na emeryturę. Za pracę duszpasterską został odznaczony rokietą i mantoletem 10
kwietnia 1956, od 1962 był kanonikiem honorowym Kapituły Łódzkiej.
Zmarł 19 marca 1990 w Łodzi. Pochowany na cmentarzu parafialnym w Łodzi – Julianowie.
99
Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi, Teczka Personalna nr 511, Ks. Ryszard Moskwa; R. Moskwa, Polscy duszpasterze w Belgii, „Polacy Zagranicą” 11(1937), s. 22;
R. Moskwa, Polska misja katolicka w Belgii i Holandii, w: Problemy dziejów Polonii,
pod red. M. M. Drozdowskiego, Warszawa 1979, s. 154-158; Ksiądz Ryszard Moskwa.
Wspomnienie pośmiertne, „Wiadomości Diecezjalne Łódzkie”, 11(1990), s. 386; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 349358; Kardynał August Hlond Prymas Polski, Korespondencja 1926-1948, t. IV, cz. 25, zebrał ks. S. Kosiński SDB, Ląd nad Wartą 1980 [na prawach rękopisu], s. 153-165.
Müller Augustyn – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Urodził się 3 sierpnia 1909 w Szaleju Śląskim. Syn Antoniego i Emmy
z d. Wojsa. W l. 1923-1929 uczęszczał do Małego Seminarium Duchownego OO. Oblatów w Lublińcu. Potem rozpoczął nowicjat w Markowicach i 15 sierpnia 1930 złożył pierwsze śluby zakonne. W l. 1930-1932
odbył studia filozoficzne w Krobi i Obrze, następnie w seminarium oblackim Notre Dame de Lumières we Francji 1932-1936. Święcenia kapłańskie przyjął 30 czerwca 1935 z rąk biskupa Avignonu. W maju 1936
wrócił do Polski i został wykładowcą języka francuskiego w Małym Seminarium w Lublińcu. Po wybuchu II wojny światowej wraz z seminarzystami oblackimi, opuścił Lubliniec 28 stycznia 1940. Wyjechał do
Włoch, potem 31 maja 1940 do Francji. 5 sierpnia został skierowany do
szkoły w Saint-Foy-lez-Lyon. Na własną prośbę otrzymał pozwolenie
na zajęcie się Polakami w rejonie Carmaux k. Tuluzy, gdzie przebywał
w l. 1941-1946. Duszpasterzował w Abbaye-de-Cendras 1946-1948. Od
8 kwietnia 1948 do 3 grudnia 1952 pracował wśród Polaków w Wielkim Księstwie Luksemburg. Następnie, przez trzy lata do 6 lipca 1955
pracował wśród górników polskich w rejonie Hautrage-Etat (Borinage)
w Belgii, a przez następne dwa lata (6 lipca 1955 – 1 sierpnia 1957) był
mistrzem nowicjatu w La Ferté sous Jouarre (Francja). Po zamknięciu
nowicjatu wrócił do Belgii i od 1 sierpnia 1957 był duszpasterzem polskim w Charleroi. Pod koniec życia przeszedł na emeryturę. Przez wiele lat był kierownikiem Stowarzyszenia Misyjnego Maryi Niepokalanej,
przez 10 lat – kapelanem naczelnym Bractwa Żywego Różańca w Belgii.
100
Od 1981 prowadził kasę chorych dla księży i sióstr.
Zmarł 2 kwietnia 1992 w Charleroi. Pochowany w grobowcu OO.
Oblatów w Vaudricourt we Francji.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. VI. Ankiety personalne kleru polskiego pracującego we Francji. 2. Ankieta personalna
z 1945. 1. K-P; J. Pielorz, Śp. Augustyn Müller OMI, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
43(1992), z. 3, s. 387-388; tenże, Śp. Augustyn Müller OMI (1909-1992), „Niepokalana, L’Immaculée” 38(1992), nr 6, s. 178-179; tenże, Pożegnanie o. Augustyna Müllera
OMI (1902-1992), „Głos Katolicki” Nr 18, 3 maja 1992, s. 11; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII, s. 129; Judycki, Polscy duchowni w świecie,
s. 276; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 139; Zabraniak, Polacy
w Luksemburgu, s. 159-181; Ks. R. Sztylka, 50-lecie życia kapłańskiego i zakonnego ojca
Augustyna Mullera OMI, „Narodowiec” 21-22 IX 1980.
Nosal Alojzy Franciszek – kapłan diecezji sandomierskiej.
Urodził się 14 stycznia 1910 w Dębicy. Syn Józefa i Zofii z d. Kołodziej. W l. 1916-1920 był uczniem szkoły ludowej pięcioklasowej męskiej (obecne Miejskie Gimnazjum Nr 1). W 1928 ukończył gimnazjum
w Dębicy, a w 1933 Seminarium Duchowne w Sandomierzu. Święcenia
kapłańskie przyjął 2 lipca 1933 w Sandomierzu. Jako wikariusz pracował w parafiach: Goźlice, Niekłań i Wąchock. W 1936 uzyskał tytuł magistra na Uniwersytecie Jagiellońskim. W maju 1938 wyjechał na studia do Louvain, gdzie angażował się w posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego. Podczas wojny wyjechał do Francji, gdzie pełnił
czasowo obowiązki Sekretarza Generalnego Polskiej Misji Katolickiej
w Paryżu i nauczyciela w Polskim Gimnazjum. Później pracował jako
duszpasterz w Bruay en Artois. Angażował się w ruchu oporu. Aresztowany przez Niemców, przebywał przez dwa lata w obozie w Troyes. Po
wyzwoleniu został duszpasterzem polskim w Lille – Roubaix i dziekanem duchowieństwa polskiego w departamentach: Nord i Pas de Calais.
W tym samym czasie kontynuował studia w Lille, uwieńczone doktoratem z nauk społecznych.
Pełnił funkcję Sekretarza Generalnego Katolickiego Stowarzyszenia
101
Młodzieży męskiej i żeńskiej; następnie sekretarza Polskiego Zjednoczenia Katolickiego. Uczestniczył w zakładaniu Kongresu Polonii Francuskiej, w działalności związków zawodowych (syndykatów), współtworzył czasopismo syndykalne (miesięcznik) dla Polaków – „Nasza Praca”. Dla lepszego oddziaływania na rodaków założył Dom Polski w Roubaix i w Lille, dziewięć pensjonatów dla 500 dziewcząt polskich ze skupisk górniczych Pas de Calais. Za działalność w Ruchu Oporu otrzymał
od rządu francuskiego kartę kombatancką i odznaczenia: Croix de Guerre ze złotą gwiazdą, Médaille de la Résistance Française; za działalność
społeczną został Chevalier de l’Ordre de la Santé Publique et de la Population.
Przez papieża Piusa XII mianowany Naczelnym Kapelanem Syndykatów Chrześcijańskich Uchodźców i Emigrantów z siedzibą w Paryżu. Uczestniczył (1960) w Międzynarodowym Kongresie Migracji
w Montrealu. Na drugim Kongresie Apostolstwa Świeckich w Rzymie
został przewodniczącym sekcji księży zajmujących się działalnością
wśród świeckich.
Ukończył ekonomię porównawczą w Międzynarodowym Uniwersytecie Nauk Porównawczych w Luksemburgu. W 1962 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, wykładał socjologię w kolegiach uniwersyteckich
Covington, Ky, Steubenville, Ohio oraz w York College w Pensylwanii.
W 1973 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Był członkiem American
Sociological Association, American Men of Science. Był ekspertem od
spraw demograficznych. W 1973 otrzymał tytuł Outstanding Educator
of America (Wybitny Nauczyciel Amerykański). Za całokształt działalności społecznej, naukowej i wychowawczej York College of Pensylwania nadał mu tytuł Honoris Causa w dziedzinie nauk humanistycznych.
Po przejściu na emeryturę w 1976 mieszkał w Stanach Zjednoczonych
i we Francji. Często wyjeżdżał z wykładami jako visiting profesor. Przyznaną emeryturę profesorską przeznaczył m.in. na wspieranie szkół, do
których uczęszczał (SP 1, LO), na budowę szkoły w Wolicy, na pomoc
organizacjom charytatywnym. Gromadzoną przez siebie kolekcję obra102
zów Zofii Stryjeńskiej ofiarował muzeum w Tarnowie.
Kanonik honorowy Kapituły Opatowskiej (1956).
Tablice pamiątkowe poświęcone Jego osobie znajdują się w budynku
Miejskiego Gimnazjum nr 1, w Szkole Podstawowej nr 12 i kościele pw.
Najświętszego Serca Jezusowego w Dębicy.
Zmarł 13 listopada 1995 w Paryżu. Pochowany został na cmentarzu
parafialnym w Dębicy.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji, F. Duszpasterstwo. Organizacja
duszpasterstwa we Francji okupowanej- ks. Cz. Wędzioch p.o. rektora Misji 1940-1945.
Współpracownicy – alfabetycznie. ks. Nosal Alojzy 1943; P. Personalia, III. Ankiety
personalne duszpasterzy polskich pracujących we Francji, Kwestionariusz do wypełnienia i odesłania do Pol. Misji Kat. w Paryżu 3208/43 Alojzy Franciszek Nosal; Nota
biograficzna i dorobek naukowy ks. Alojzego F. Nosala, „Studia Sandomierskie” 3(1982),
s. 523-524; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim
w Belgii, s. 355; „Narodowiec” 15 V 1976, s. 4.
Nowacki Walenty – kapłan Zgromadzenia Księży
Misji Afrykańskich, od 1942 kapłan diecezji włocławskiej?;
kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej.
Urodził się 2 lutego 1908 w Grabowie, pow. Ostrzeszów. Syn Walentego i Jadwigi z d. Gruszczyńska. Szkołę podstawową ukończył w Grabowie, gimnazjum w Wieluniu. Do kapłaństwa przygotowywał się w Seminarium Duchownym w Gnieźnie i w Lynio Missions Africaine w Lyonie.
Święcenia kapłańskie przyjął 28 kwietnia 1940 w Lyonie. 8 maja tegoż
roku został zmobilizowany jako kapelan Polskich Sił Powietrznych. Po
upadku Francji emigrował z Wojskiem Polskim do Anglii, gdzie został
kapelanem polskich lotników w bazie Northolt pod Londynem (Dywizjon 303). Uczestnik inwazji na kontynent 1944. Dwukrotnie ranny
(16 maja 1941 Glasgow – Szkocja i 1 stycznia 1945 Gent – Belgia). Po
wojnie, zdemobilizowany, pełnił posługę duszpasterską wśród Polaków
w Niemczech (do grudnia 1946) i w Michereux - okręg Liège (Belgia).
W lipcu 1951 wyjechał do Ameryki Południowej, do Brazylii. Został
proboszczem parafii w: Dom Felicjano 1951-1958, św. Antoniego w Ca103
sca 1958-1968, Capo-Ere 1968-1976, Paulo Bento 1976-1986; kapelan
sióstr Rodziny Maryi w Erechim 1986-1994. Założyciel zespołu folkloru polskiego „JUPEM” (Juventude polonesa de Erechim co znaczy Młodzież polska z Erechim – jeden z najlepszych polskich zespołów folklorystycznych w Brazylii).
Honorowy obywatel miasta Erechim 1990. Odznaczony Krzyżem
Walecznych, Orderem Odrodzenia Polski (V) oraz francuskim, holendreskim i belgijskim Krzyżem Zasługi.
Zmarł 30 listopada 1994 w Erechim w Brazylii.
Archiwum Diecezji Włocławskiej. Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku. Dział Personalny. Akta ks. Nowackiego Walentego, (bez sygn.); Ks. Z. Malczewski, Śp. Ks. kanonik Walenty Nowacki, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 46(1995),
z. 2(195), s. 295-298; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 284; Judycka-Żmudzińska,
Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 427; Encyklopedia Polskiej
Emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 3 K-O, Toruń 2004, s. 441-442; Szymański,
Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 361.
Oficjalski Jan – kapłan diecezji kieleckiej; od 14 czerwca 1963
kapłan diecezji Corpus Christi w Teksasie (USA).
Urodził się 26 maja 1906 w Siennie, pow. Iłża. Syn Mikołaja i Józefy
z d. Jaruzel. Uczęszczał do szkoły powszechnej w Krzyżanówce 19151918; po czym przerwał naukę do 1921, by następnie ją kontynuować
w gimnazjum w Opatowie, a potem w liceum przy Seminarium Duchownym w Płocku. Do Seminarium Duchownego w Kielcach wstąpił
w 1924. Święcenia kapłańskie otrzymał 21 czerwca 1931 i od 25 czerwca pełnił obowiązki wikariusza w Wiślicy. Rok później, od września studiował psychologię i pedagogikę w Katolickim Uniwersytecie w Louvain (Belgia). Zamieszkał w Kolegium Świętego Ducha. Podczas studiów
zwracał się dwukrotnie do biskupa kieleckiego o zgodę na podjęcie pracy duszpasterskiej wśród wychodźstwa polskiego. W chwilach wolnych
od nauki dojeżdżał w niedzielę i w święta do polskich kolonii, a także
w razie potrzeby w czasie rekolekcji (okręg Charleroi). Po ukończeniu
studiów i uzyskaniu doktoratu z filozofii zamieszkał w Bressoux. Pod104
jął się prowadzenia wykładów z filozofii tomistycznej na uniwersytecie
w Liège.
Od 1 lipca 1939 przejął obowiązki Rektora Polskiej Misji Katolickiej
w Belgii. Po inwazji Niemiec na Belgię w maju 1940, z powodu zaangażowania w działalność patriotyczną, zmuszony został do opuszczenia
Belgii i udał się najpierw do Portugalii, skąd 4 kwietnia 1941 statkiem
„Cabo de Buona Esperanta” wypłynął do Brazylii. W Argentynie kontynuował działalność pisarską – antykomunistyczną.
W lipcu 1947 udał się do Stanów Zjednoczonych. Do diecezji Corpus
Christi w Teksasie został inkardynowany 14 czerwca 1963. Został członkiem Akademii św. Józefa, gdzie prowadził wykłady z filozofii. Pierwszą
jego placówką była parafia Najśw. Serca Pana Jezusa w Odem, a potem
został proboszczem parafii św. Heleny w Rio Hondo. W 1963 objął jako
proboszcz parafię Najśw. Serca Pana Jezusa w Browusville, miasteczku
położonym przy granicy z Meksykiem.
Zmarł w 1968.
Archiwum Diecezjalne w Kielcach, Teczka personalna ks. Jan Oficjalski, sygn. XO
– 4; Moskwa, Polska Misja katolicka w Belgii i Holandii, s. 156-157; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 343; S. Schimitzek,
Na krawędzi Europy. Wspomnienia portugalskie 1939-1946, Warszawa 1970, s. 340, 359.
Okroy Kazimierz (Okrój) – kapłan diecezji chełmińskiej.
Urodził się 5 lutego 1917 w Kartuzach. Syn Franciszka i Leokadii z d.
Stencel. Po ukończeniu gimnazjum klasycznego w Kartuzach i Wejherowie, 5 lipca 1936 otrzymał świadectwo dojrzałości. W l. 1936-1937 odbył studia podoficerskie w Bydgoszczy. Od 1938 studiował weterynarię
na Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. W czasie kampanii
wrześniowej 1939 został zmobilizowany w stopniu podchorążego rezerwy. Dostał się do niewoli sowieckiej. Przy wymianie jeńców wojennych
między ZSRR a Niemcami ostatecznie dostał się do niewoli niemieckiej.
Przebywał w obozach Kaiser-Steinbruch (Austria) i Marnau, Oberlangen pod Bonn (Hoffnungstal) i pod Plauer.
105
Po zakończeniu działań wojennych w 1945 podjął studia w Polskim
Seminarium w Paryżu. 8 lipca 1951 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk
bpa Maurice Feltina i został inkardynowany do diecezji pelplińskiej. Po
święceniach został skierowany do pracy duszpasterskiej wśród Polaków
w Szwecji (dwa lata). Od 1953 służył opieką duszpasterską Polakom
w okręgu Borinage (Mons) w Belgii. W 1959 objął placówkę duszpasterską okręgu Centre, gdzie pracował do 1997.
Był asystentem Bractwa Różańcowego w Peronnes, w St. Marguerite
i Stowarzyszenia Mężów Katolickich w tejże miejscowości.
Zmarł 4 maja 1998 w Domu Spokojnej Starości (Maison Marie Immaculée) w Neuvilles (Soignies). Zwłoki zmarłego wróciły do Ojczyzny,
9 maja spoczęły na kartuzkim cmentarzu.
Archiwum Kurii Diecezjalnej w Pelplinie, Teczki akt personalnych, Okroy Kazimierz (układ alfabetyczny); Ks. B. Kurzawa, Śp. Ks. Kazimierz Okroy, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 49(1998), z. 4(209), s. 690-691; Szymański, Opieka duszpasterska nad
Polakami w Szwecji, s. 66; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 292.
Olejnik Stanisław Kostka – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 29 września 1909 w Tyńcu k. Kalisza. Syn Ignacego i Konstancji z d. Wilczyńska. Po ukończeniu gimnazjum w Kaliszu (1924)
wstąpił do Liceum Piusa X we Włocławku. Studia seminaryjne kontynuował w Seminarium Duchownym we Włocławku, gdzie 18 czerwca
1933 przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa K. Radońskiego. Po święceniach był wikariuszem i prefektem szkół w: Ślesinie (od 1 sierpnia 19331935); Kowalu (od 1 sierpnia 1935-1936); Lubrańcu (od 1 sierpnia 19361937) i Sompolnie (1937-1939). Prawdopodobnie na początku listopada 1939 objął parafię w Sadlnie, jako tymczasowy administrator. Tam
został aresztowany przez Gestapo 26 sierpnia 1940 i osadzony w obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen 29 sierpnia 1940 i Dachau 14
grudnia 1940 (nr obozowy 22331), gdzie poddawany był eksperymentom medycznym. Po wyzwoleniu, od lipca 1945 pracował duszpastersko w angielskiej strefie okupacyjnej Niemiec, w dekanacie 30 Korpusu
106
jako duszpasterz w polskich ośrodkach: Brual-Rhede, Splitting, Papenburg. Od 9 lipca 1947 pracował wśród Polaków w Belgii (Mons i Winterslag-Eisden). Pracę duszpasterską w Brazylii rozpoczął w diecezji Passo Fundo 18 listopada 1952. Był wikariuszem parafii w Barao de Cotegipe 1952-1954; proboszczem w: Carlos Gomes 1954-1959, Getulio Vargas (od 4 stycznia 1959-1982); 18 kwietnia 1982 przeszedł na emeryturę; wybudował dwie kaplice: pw. św. Maksymiliana Kolbe i pw. św. Peregrino.
Otrzymał godność kanonika.
Został honorowym obywatelem Getulio Vargas.
Zmarł w Wielkanoc, 19 kwietnia 1987 w szpitalu św. Rocha w Getulio Vargas. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.
Archiwum Diecezji Włocławskiej, Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku, Dział Personalny II. Teczka 138, Akta ks. Stanisław Olejnik 1909-1987, sygn.
KKDWł., pers. II, 138; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 494; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 461; Judycki, Polscy duchowni
w świecie, s. 293; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami
kraju, s. 427; Odznaczenie ks. Olejnika zasłużonego polskiego duszpasterza w Belgii, „Narodowiec” 8 II 1952; ks. W. Frątczak, Ks. Stanisław Olejnik, „Kronika Diecezji Włocławskiej” 5-6(1987), t. 70, s. 143; Librowski, Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu
wojny 1939-1945 (Cd.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 39(1979), s. 392.
Olszowski Wojciech Stanisław – kapłan archidiecezji
lwowskiej; bp nominat – administrator apostolski dla katolików
miasta Kijowa i Republiki Ukraińskiej obrządku łacińskiego,
greckiego i ormiańskiego; kapłan archidiecezji wrocławskiej.
Urodził się 18 marca 1916 w Żywcu. Syn Antoniego i Antoniny
z d. Rączka, bliźniak Aleksandra Józefa. Po ukończeniu gimnazjum
M. Kopernika w Żywcu, w 1935 rozpoczął studia w Seminarium Duchownym obrządku łacińskiego we Lwowie i na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza. Święcenia kapłańskie przyjął z rąk
ks. bpa E. Baziaka 20 września 1939. Obowiązki wikariusza podjął po
złożeniu ostatnich egzaminów wiosną 1940 w Bolechowie k. Stryja, Bu107
kaczowcu i Bursztynie k. Rohatyna (1943-1944) oraz po 1944 w Stryju
i Stanisławowie. Po ustanowieniu nowej wschodniej granicy państwowej, mimo prześladowań i deportacji nie opuścił parafii i wiernych. We
wrześniu 1949 został aresztowany przez NKWD i skazany na 10 lat zesłania do łagru Piesczanij w obwodzie karagandzkim (Kazachstan).
Po przedterminowym zwolnieniu z zesłania w czerwcu 1956 pozostał
w ZSRR, angażując się niejawnie w działalność duszpasterską w Kazachstanie i na Ukrainie. Od 18 kwietnia 1957 pełnił posługę duszpasterską
na Podolu, w Żmerynce, Brahiłowie, Czeczelniku i Krasnem (obwód
winnicki).
8 listopada 1958 został mianowany przez Watykański Sekretariat
Stanu biskupem tytularnym Atrybi i administratorem apostolskim dla
katolików miasta Kijowa i Republiki Ukraińskiej obrządku łacińskiego, greckiego i ormiańskiego. Pismo nr 8341/58, podpisane przez kard.
Dominika Tardiniego, upoważniało go do przyjęcia sakry biskupiej od
któregokolwiek biskupa wiernego Stolicy Apostolskiej i pozostającego
z nią w łączności. Bullę nominacyjną wysłaną pocztą przejęły radzieckie służby specjalne. W efekcie nie została ona zatwierdzona przez władze ZSRR. Oskarżony o szpiegostwo, w marcu 1959 został deportowany
do Polski. O przyczynach wydalenia bp nominat dowiedział się dopiero
w 1962 od władz polskich, w trakcie podejmowanych starań o uzyskanie paszportu i zgody na wyjazd do Rzymu. Deportowany do Polski zatrzymał się w sanatorium w Busku Zdroju, a następnie w domu rekolekcyjnym archidiecezji krakowskiej w miejscowości Pawele Małe k. Żywca. 30 maja 1959 zwrócił się do ordynariusza wrocławskiego z prośbą
o wyrażenie zgody na podjęcie pracy duszpasterskiej w archidiecezji
wrocławskiej. 19 czerwca 1959 został mianowany wikariuszem i prefektem parafii katedralnej we Wrocławiu, 25 lutego 1960 diecezjalnym
duszpasterzem niewidomych. 27 sierpnia 1960 został administratorem
parafii św. Mikołaja i dziekanem w Głogowie. W okresie urzędowania
w parafii św. Mikołaja kierował pracami budowlanymi przy odbudowie
kościoła Bożego Ciała. Od 20 czerwca do 1 września 1962 przebywał
108
w Wiecznym Mieście, został przyjęty przez papieża Jana XXIII na prywatnej audiencji. (Podczas tej wizyty cofnięto mu nominację na biskupa). 24 listopada 1962 został mianowany papieskim szambelanem honorowym.
Ze względu na pogarszający się stan zdrowia zrezygnował z obowiązków proboszczowskich i przyjął funkcję kapelana Sióstr Zmartwychwstanek w Świeradowie Zdroju (1966-1968). Po wyjeździe z Głogowa
(grudzień 1966) bezskutecznie usiłował powrócić na Ukrainę. Od 15
lipca 1968 został administratorem parafii w Biedrzychowicach Górnych
k. Bogatyni, pow. Zgorzelec.
Jego zaangażowanie duszpasterskie „ściągało” na niego szykany władzy ludowej, która nie wyraziła zgody na objęcie przez niego parafii w Jaworzynie Śląskiej, a także w Prusicach k. Trzebnicy.
Zmarł w szpitalu w Bogatyni 21 kwietnia 1972. Pochowany w rodzinnym Żywcu.
W. Szetelnicki, Ks. Wojciech Olszowski. Biskup. Nominat Kijowski 1916-1972, Roma
1981; W. Szetelnicki, J. Pietrzak, Wojciech Olszowski, w: PSB, t. XXIV, Wrocław 1979,
s. 51-52; M. R. Górniak, Olszowski Wojciech Stanisław, w: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej, zeszyt 68, Głogów 2008, s. 40-41; Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa polskiego, s. 453-456; Szymański, Kościół katolicki na Podolu, s. 289-314; tenże, Biskup nominat dla Kijowa i Ukraińskiej SRR – Wojciech Olszowski (1916-1972), „Studia Leopoliensia. Czasopismo filozoficzno-teologiczne Instytutu Teologicznego im. św. Józefa Bilczewskiego”, 2(2010), Lwów-Brzuchowice, s. 121-132; tenże, Olszowski Wojciech Stanisław, w: Encyklopedia Katolicka, t. 14, Lublin 2010, kol. 548-549; H. M. Wilk OFMCap,
„Ty nie zginiesz”, Lublin 2001; J. Chutkowski, Głogów w XX wieku. Zarys monograficzny, Głogów 2004, s. 139; Б. Чаплицкий, И. Осипова, Книга памяти. Мартиролог
Католической церкви в СССР, Москва 2000, s. 378; Ю. Білоусов, КиївськоЖитомирська римсько-католицька єпархія. Історичний нарис, Житомир 2000,
s. 280; W. Urban, Duszpasterski wkład księży repatriantów w archidiecezji wrocławskiej w latach 1945-1970, Wrocław 1970, s. 115-116; tenże, Droga krzyżowa archidiecezji lwowskiej w latach II wojny światowej 1939-1945, Wrocław 1983, s. 15. Autor błędnie napisał, że ks. W. Olszowski nominację na biskupa otrzymał w 1956 r.; K. Tokarska,
T. Tomkiewicz, Moje Bukaczowce. Dzieje kresowego miasteczka, Poznań 2009, s. 52-54.
Paciorek Józef – kapłan diecezji tarnowskiej.
Urodził się w 1903 w Leszczynie k. Bochni. Syn Józefa i Marii z d. Bę109
benek. Brat ks. Jana. Szkołę podstawową ukończył w parafii rodzinnej
(Trzciana), gimnazjum w Bochni i Tarnowie, gdzie był wychowankiem
Małego Seminarium. Teologię studiował w Tarnowie i 29 czerwca 1929
przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa L. Wałęgi.
Od 1929 pracował jako wikariusz w Nowym Sączu. 1 sierpnia 1930
został skierowany do pracy duszpasterskiej we Francji, w parafii Auby
(diecezja Cambrai). Tam zorganizował m.in. Stowarzyszenie Mężów
Katolickich, Stowarzyszenie Młodzieży, Bractwo Różańcowe. 21 kwietnia 1932 założył Związek Dzieci Polskich oraz wydawał dla nich miesięcznik „Mały Wychodźca” (za tę pracę został odznaczony przez władze francuskie Srebrnym Krzyżem Zasługi). Był współredaktorem tygodnika „Polak we Francji”. W 1932 został członkiem Komisji Wydawniczej Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Z Francji przesyłał teksty kazań, które były drukowane w „Nowej Bibliotece Kaznodziejskiej”.
W 1935 został odwołany do kraju. Powierzono mu redakcję nowo
powstałego diecezjalnego tygodnika „Nasza Sprawa”. 7 marca 1941 został aresztowany razem z 30 pracownikami drukarni i oskarżony o wydawanie polskiej prasy. Oskarżenia przyjął na siebie, w konsekwencji został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie otrzymał numer 24780.
Na początku czerwca 1942, podczas przewożenia księży do obozu
w Dachau, znalazł się w jednej grupie z innymi kapłanami. Ostatecznie
został rozstrzelany w Oświęcimiu przy ścianie śmierci 19 czerwca 1942.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. I. 55. Paciorek Józef; P. Personalia. V. 190. Paciorek Józef; bp P. Bednarczyk, Dwaj bracia Paciorkowie, „Currenda Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej” 131(1981), s. 304-318; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4, s. 184; Szołdrski, Martyrologium duchowieństwa polskiego, s. 193; ks. E. Mróz, Męczeńskie dzieje duchowieństwa diecezji tarnowskiej 1 IX 1939 – 9 V 1945, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”
137(1987), s. 80-81; W czterdziestą rocznicę męczeńskiej śmierci ks. Józefa Paciorka, „Narodowiec” 17 II 1982; Złoty jubileusz dzieci, „Głos Katolicki” z 25 IV 1982;
Kalendarz dla wszystkich na rok 1948, Tarnów [b.r.w], s. 109; A. Paciorek, Słońce wśród chmur. Ksiądz Redaktor Józef Paciorek – męczennik Oświęcimia, Tarnów
110
2006; Ks. A. Nowak, Słownik Biograficzny Kapłanów Diecezji Tarnowskiej 1786-1985,
t. III, Tarnów 2001, s. 279-280; B. Łopuszański, PSB, t. XXIV 769.
Pacyna Józef – kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej.
Urodził się 2 lipca 1906 w Jankowie Przygockim k. Ostrowa Wielkopolskiego. Syn Wojciecha i Katarzyny z d. Nowak. Do szkoły powszechnej uczęszczał przez 4 lata w Jankowie Przygockim, po czym na podstawie egzaminu wstępnego został przyjęty do pierwszej klasy Państwowego Gimnazjum Klasycznego w Ostrowie Wielkopolskim. Po złożeniu
egzaminu dojrzałości 18 maja 1925 wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu. Święcenia kapłańskie z rąk kard. A. Hlonda, prymasa Polski, otrzymał 14 czerwca 1930. 1 lipca 1930 został powołany na
mansjonarza do Środy, a 1 września 1931 został nauczycielem religii
w Męskim Seminarium Nauczycielskim w Lesznie. Przez zamieszkanie
w szpitalu zobowiązany został do podjęcia dodatkowych obowiązków
duszpasterskich związanych z opieką nad chorymi.
W 1933 został skierowany na studia specjalistyczne z teologii (praktycznej, historii i patrystyki) na Uniwersytecie Katolickim w Lowanium
w Belgii. W czasie studiów podjął obowiązki duszpasterskie wśród wychodźstwa polskiego w tym kraju (m.in. szpital i więzienie Lowanium
i kolonie: Boussu-Bois i Quarognon-Rivage) oraz we Francji. Stopień
doktora teologii zdobył w 1937.
Po powrocie ze studiów 1 listopada 1937 został wykładowcą filozofii
chrześcijańskiej w Seminarium Duchownym w Gnieźnie, a w roku następnym prefektem tegoż seminarium. Po zamknięciu przez hitlerowców seminarium gnieźnieńskiego, okupacyjne losy ks. Pacyny pozostają nieznane. 19 marca 1942 został aresztowany we Wrocławiu i po kilkudniowym pobycie w obozie przejściowym w Radogoszczu przewieziony został do Łodzi, gdzie przebywał do września 1942.
Po zakończeniu wojny powrócił do Gniezna i podjął działalność dydaktyczną w tamtejszym seminarium. Najpierw pełnił funkcję wicerektora, a 19 lipca 1947 został rektorem.
Po rozłączeniu unii personalnej archidiecezji gnieźnieńskiej z po111
znańską (4 marca 1946), 20 lutego 1950 inkardynował się do archidiecezji gnieźnieńskiej.
Pełnił szereg funkcji na forum diecezjalnym (członka concilium a vigilantia, cenzora ksiąg o treści religijnej i egzaminatora posynodalnego).
Z początkiem 1952 został obdarzony przez papieża Pius XII godnością
szambelana papieskiego.
Ze stanowiska rektora został usunięty i skierowany na urlop zdrowotny (23 grudnia 1953). Pretekstem była operacja, której się poddał.
Po powrocie z urlopu nie przyjął obowiązków proboszczowskich w parafii. Nie mogąc wrócić do seminarium, zamieszkał na plebanii u ks. Baranowskiego w Miasteczku. Po uwolnieniu z więzienia kard. S. Wyszyńskiego ponownie objął kierownictwo seminarium. Po szesnastu latach
pracy w seminarium, 31 sierpnia 1963 został proboszczem parafii św.
Wawrzyńca w Gnieźnie. 1 lipca 1982 został przeniesiony w stan spoczynku.
Zmarł 5 lipca 1985 w szpitalu w Gnieźnie. Pochowany na cmentarzu
parafialnym w Jankowie Przygockim.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. G. Duszpasterze Misji - kapelani, IV. Urlopy i zastępstwa wakacyjne 1927-1928, 1932-1939, 1945; Cz. Pest, Rektorzy
Seminarium Duchownego w Gnieźnie 1602-2005, Gniezno 2005, s. 164-168; Rocznik
Archidiecezji Gnieźnieńskiej na rok 1947; „Wiadomości Archidiecezji Gnieźnieńskiej”
40(1985), nr 9-11, s. 235-237 (Przedruk w: Księga Jubileuszowa Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego w Gnieźnie 1602-2002, s. 203-205); Wyszyński kard.
S., Pro memoria, s. 678; T. Pomin, O śp. Ks. Prałacie Józefie Pacynie, „Wiadomości Archidiecezji Gnieźnieńskiej”, 9-11(1985), s. 235-237; Szymański, Organizacja opieki
duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 351-352.
Pająk Władysław – kapłan Zgromadzenia Najświętszej
Maryi Panny z La Salette MS (saletyn); od 1934
– kapłan archidiecezji częstochowskiej.
Urodził się 25 maja 1900 w Sędziszowie Małopolskim. Syn Teodora
i Józefy z d. Bocheńska. W l. 1912-1919 był uczniem Gimnazjum Księży Saletynów. Formację zakonną rozpoczął od 8 września 1919, konty112
nuował w nowicjacie w Susie (Włochy). Studia filozoficzno-teologiczne
odbył we Fryburgu Szwajcarskim 1920-1923, w Suzie 1923-1924 i Tournai (Belgia) 1924-1926, uwieńczone obroną pracy doktorskiej. Profesję wieczystą złożył 14 marca 1925 i 19 grudnia 1925 z rąk bpa Rasneura przyjął święcenia kapłańskie w Tournai. Po powrocie do kraju został
profesorem w klasztorze Saletynów w Dębowcu k. Jasła. W październiku 1929 został oddelegowany do pracy duszpasterskiej w Belgii. Objął
placówkę duszpasterską w Hautrage – Etat, w okręgu Mons. Wśród wychodźstwa polskiego pracował do 21 stycznia 1934. Po wyrażeniu woli
wystąpienia ze zgromadzenia i przeprowadzeniu procedury sekularyzacji, powrócił do kraju i pracował jako kapłan świecki w diecezji częstochowskiej. Początkowo jako wikariusz w parafii Brzeźnica k. Radomska. Od 25 marca 1935 został rektorem publicznej kaplicy na Koszelowie
(Będzin), a 2 września 1938 administratorem nowoutworzonej tamże
parafii. Od 1 maja 1939 został dyrektorem Diecezjalnego Instytutu Akcji
Katolickiej w Częstochowie; od 9 listopada 1939 administratorem parafii Truskolasy; od 15 lutego 1945 administratorem parafii Opieki św. Józefa w Częstochowie – Rakowie, a od 5 czerwca proboszczem.
Za swoją pracę duszpasterską wśród emigracji polskiej w Belgii był
odznaczony przez Rząd RP 19 marca 1936 Srebrnym Krzyżem Zasługi
oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi PCK.
Zmarł 7 lipca 1947. Pochowany na cmentarzu w Rakowie, obecnie
dzielnica Częstochowy.
Archiwum Metropolitalne w Częstochowie. Teczka personalna Ks. Władysław Pająk, sygn. AP 151; Jemioł MS, Saletyni w Polsce, s. 278, 294; Szymański, Początki Polskiej
Misji Katolickiej w Belgii, s. 85-105.
Papciak Stanisław – kapłan Zgromadzenia Najświętszych
Serc Jezusa i Maryi SSCC (sercanin).
Urodził się 31 stycznia 1951 w Koszycach. Studia seminaryjne rozpoczął w Krakowie, następnie wstąpił do Sercanów w Polanicy Zdroju, gdzie w 1974 złożył pierwsze śluby zakonne. Tam też przyjął świę113
cenia kapłańskie 24 września 1977. Był rekolekcjonistą, misjonarzem,
ekonomem zgromadzenia, krótko pracował w Gryźlicach (woj. olsztyńskie). W 1985 ukończył homiletykę w Papieskiej Akademii Teologicznej
w Warszawie. Do Norwegii przybył 6 stycznia 1986. Krótko przebywał
w Oslo (Eikeli), potem został kapelanem w Molde, a od 1988 proboszczem w parafii św. Laurentego w Drammen. Prowadził posługę duszpasterską wśród Polaków.
Zmarł 27 marca 1996 w Drammen. Pochowany został w Polsce.
E. Later-Chodyłowa, Papciak Stanisław, w: Encyklopedia Polskiej Emigracji i Polonii, red. K. Dopierała, t. 4: P-S, Toruń 2005, s. 24; F. Szajer, Ostatnie pożegnanie o. Stanisława Papciaka, „Kronika Katolików Polskich w Norwegii” 5(1996), s. 10; tenże, Życie religijne i społeczne Kościoła katolickiego w Norwegii, s. 409; ks. J. Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Norwegii, „Studia Polonijne” 30(2009), s. 229-230.
Pasiecznik Marcel Marcin Marceli – kapłan Zakonu
Braci Mniejszych OFM Ref (franciszkanin).
Urodził się 20 października 1908 w Wólce Pełkińskiej (Małopolska).
Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do gimnazjum w Jarosławiu. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do Seminarium Diecezjalnego,
ale mając już 25 lat, wstąpił do Ojców Franciszkanów, Reformatów. Tam
złożył śluby wieczyste i 11 lipca 1937 otrzymał święcenia kapłańskie
w Krakowie. Po święceniach duszpasterzował w Krakowie i jednocześnie podjął studia filozoficzne, pracując nad doktoratem. Po wybuchu
wojny w 1939 nie opuścił Krakowa, uczył filozofii w podziemiu. Czynnie był zaangażowany w akcję ratowania uchodźców, szczególnie Żydów. Aresztowany został w Krakowie 30 sierpnia 1944, po miesięcznym pobycie w krakowskim więzieniu został przeniesiony 29 września
1944 do obozu koncentracyjnego w Flossenbürgu, a następnie 23 grudnia 1944 do Dachau, nr obozowy 136988. Po wyzwoleniu, od 7 sierpnia
1945 pracował jako kapelan w obozach uchodźców polskich, w ośrodkach: Karlsruhe, Auerbach, Stuttgart-Feuerbach. W maju 1947 wyjechał
do Stanów Zjednoczonych, do prowincji w Pułaski, Wisc., gdzie praco114
wał w duszpasterstwie polskim prowadzonym przez Ojców Franciszkanów. Po skończeniu kolejnych studiów na Uniwersytecie św. Bonawentury w 1952, został przydzielony do pracy w redakcji „Miesięcznika Franciszkańskiego”. W l. 1964-1998 był rezydentem klasztoru w Pittsburgu. Działacz Kongresu Polonii Amerykańskiej.
Zmarł 27 maja 1998 w Pittsburgu.
A. J. Szteinke OFM, Pasiecznik Marceli Marcin – publicysta i działacz polonijny,
„Studia Franciszkańskie” 10(1999), s. 483-486; Śp. Ojciec Marcel Pasiecznik, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 49(1998), z. 4(209), s. 695; Weiler, Die Geistlichen in Dachau,
s. 507; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 303; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 427-428; Turek, Spis księży pracujących
w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 463.
Paulus Witold Klemens Ignacy – kapłan archidiecezji
poznańskiej.
Urodził się 14 czerwca 1892 w Poznaniu. Syn Ignacego i Melanii
z d. Tuchołka. Szkołę elementarną i średnią ukończył w Poznaniu. Maturę uzyskał 20 września 1911 w Gimnazjum św. Marii Magdaleny, gdzie
należał do tajnej organizacji młodzieży polskiej. Studia teologiczne odbył w Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie (1911-1916). Po
święceniach kapłańskich, które przyjął 13 lutego 1916, został skierowany
jako wikariusz do Czarnkowa, gdzie brał czynny udział w pracy niepodległościowej (założył drużynę harcerską im. Jana Kilińskiego i filię tajnej
organizacji Towarzystwa Tomasza Zana). W czasie powstania wielkopolskiego współdziałał w powiecie czarnkowskim z organizacjami powstańczymi. W odrodzonej Polsce pełnił obowiązki prefekta w miejscowym gimnazjum. W 1920 zgłosił się na kapelana wojskowego. Decyzją
kard. E. Dalbora 15 września został skierowany na dalsze studia do Rzymu w Papieskim Instytucie Biblijnym. W czasie studiów odbył szereg
wyjazdów naukowych do Ziemi Świętej, Anglii, Francji, Niemiec i USA.
Licencjat nauk biblijnych uzyskał w listopadzie 1924, a po powrocie do
kraju, 14 czerwca 1927, doktorat na Wydziale Teologicznym Uniwersy115
tetu Warszawskiego. W czasie wyjazdów zagranicznych angażował się
w posługę duszpasterską wśród rodaków (Australia, USA).
Współpracował z profesorami Papieskiego Instytutu Biblijnego nad
przygotowaniem Słownika geograficznego Babilonii. Bezskutecznie zabiegał o katedrę na Wydziale Teologicznym we Lwowie i w Polskim Seminarium Duchownym Orchard Lake (USA).
W l. 1928-1929 pracował w polskiej parafii św. Jana Chrzciciela
w Phoenix-Harvey, w archidiecezji chicagowskiej (USA). Po powrocie do
Polski 1 września 1930, uczył w gimnazjum św. Jana Kantego i kierował
parafią św. Trójcy w Poznaniu. 1 lutego 1934 został rektorem Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Redagował tygodnik katolicki „Polak we Francji”. 17 czerwca 1937 został odwołany z funkcji rektora PMK na skutek
skandalu związanego z nielegalnym sprowadzeniem Polaków do Francji.
Po powrocie do Polski 1 września 1938 został administratorem parafii św. Jana Kantego w Poznaniu. Przed wybuchem wojny zgłosił się na
kapelana wojskowego. W pierwszych dniach września 1939 był poszukiwany przez Gestapo. Po kampanii wrześniowej opuścił Polskę. Przebywał najpierw we Włoszech, potem we Francji, skąd wyjechał do Orchard Lake 1940-1942. Był w Armii Polskiej na Środkowym Wschodzie,
przeszedł kampanię włoską, był pod Monte Cassino, był kapelanem
w Maglie (Apulia) i organizował pomoc dla tamtejszej ludności, za co 24
września 1945 w uznaniu zasług abp C. Cuccarollo mianował go kanonikiem-infułatem przy miejscowej katedrze w Otranto. W l. 1951-1955
pracował w polskiej sekcji Papieskiej Komisji Pomocy, otaczając opieką
swoich rodaków. Po okresie pracy duszpasterskiej we Włoszech, w Pontificia Opera di Assistenza podjął obowiązki duszpasterskie wśród Polonii w USA, stan Texas: Chappell Hill, Frelsbürg, Backhols i Brenham.
Przez ostatnie lata życia był proboszczem parafii Wniebowzięcia w Bastrop (do 30 czerwca 1972). Jako emeryt zamieszkał w Brenham.
Próbował swych sił w malarstwie i literaturze. Ufundował główny ołtarz w kaplicy sióstr Nazaretanek w Jerozolimie. Odznaczony Krzyżem
Niepodległości.
116
Zmarł 24 września 1973 w Colindale Hospital w Londynie, w drodze
powrotnej z kraju.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji, H. Historia duszpasterstwa polskiego we Francji, VII. Życiorysy i jubileusze rektorów Kościoła polskiego, Kościoła w Paryżu i PMK we Francji, 3. Paulus Witold; P. Personalia. V. 194. Paulus Witold; Śp. ks. dr Witold Paulus, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 25(1974), z. 2(111), s. 217-219; Ks. M. Banaszak, Ks. Witold Paulus, „Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej” 25(1974), z. 7, s. 165-167; Z. Pietrzak,
PSB, t. XXV, s. 352-353; Ks. M. Wolniewicz, Słownik Polskich Teologów Katolickich,
t. VI, s. 617; ks. R. Nir, Pomoc Seminarium Polskiego w Orchard Lake dla uchodźców i wysiedleńców księży, seminarzystów i studentów w latach 1939-1950, w: Studia
z dziejów Polski i Europy w XIX i XX wieku. Księga dedykowana Profesorowi Piotrowi
Stefanowi Wandyczowi, red. J. Faryś i in., Gorzów Wlkp., 2004, s. 128. H. Szatkowski,
Paulus Witold, w: Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny,
t. III: (P-S), pod red. ks. L. Wilczyńskiego i H. Szatkowskiego, Gniezno 2008, s. 22-24;
Paluszkiewicz, Szews, Słownik biograficzny członków Tajnych Towarzystw Gimnazjalnych, s. 152; Tylus, Prace polskich Pallotynów wśród emigracji, s. 469; Klechta, Najstarsza w świecie, s. 153.
Pitoń Jan – kapłan Zgromadzenia Księży Misjonarzy
Świętego Wincentego a Paulo CM (lazarysta).
Syn Jakuba i Bronisławy z d. Ustupska-Król. Urodził się 3 lutego 1909
w Kościelisku k. Zakopanego. Absolwent Szkoły Powszechnej w Kościelisku i Zakopanem 1920; Gimnazjum Księży Misjonarzy w Krakowie. 27 sierpnia 1925 wstąpił do Zgromadzenia Księży Misjonarzy św.
Wincentego à Paulo i 1 listopada 1927 złożył śluby zakonne. W l. 19291933 kontynuował studia w Instytucie Teologicznym w Stradomiu.
W l. 1927-1933 był kustoszem Misjonarskiego Muzeum Przyrodniczego
w Krakowie. Święcenia kapłańskie przyjął 10 września 1933 w Krakowie. Od 8 grudnia 1933 został duszpasterzem polonijnym w Brazylii. Pracował jako duszpasterz w parafiach księży Misjonarzy św. Wincentego jako: wikariusz parafii Alto Paraguaçu 1933-1938, Guarani das
Missães 1938-1942, proboszcz – Ivai 1942-1948, w Irati 1948-1950 (stan
Parana), profesor w Seminarium Duchownym w Kurytybie 1949, pro117
boszcz – Abranches 1950-1955, proboszcz – Pôrto Alegre 1955-1962,
rektor Polskiej Misji Katolickiej w Brazylii 1962-1972.
Był szefem Komitetu Opieki nad Polskim Emigrantem. Reprezentował polskich uchodźców wojennych w Ameryce Łacińskiej w Komitecie
Doradczym przy Wysokim Komisarzu do Spraw Uchodźców przy ONZ
w Genewie. 16 września 1959 przyjął obywatelstwo brazylijskie. Inicjator powołania Naczelnej Rady Obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski
w Brazylii (tzw. SUPOL) – (1965). Od 1950 bezskutecznie zabiegał
o przyznanie wizy do Ojczyzny. Uzyskał ją w 1960.
Zorganizował archiwum księży misjonarzy w Kurytybie i archiwum
Polonii brazylijskiej. W 1974 powrócił do Polski. Współpracował ze Studium Polonijnym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Komitetem Badań Polonii Zagranicznej PAN oraz z Towarzystwem „Polonia”.
Swoje zbiory przyrodnicze zebrane w Brazylii przekazywał Muzeum
Przyrodniczemu w Warszawie (w 1950 przesłał tysiące okazów motyli) i Polskiej Akademii Umiejętności. Pozostawił wiele opracowań dotyczących historii Polonii brazylijskiej (bibliografię jego prac opracowali
W. Krawczuk i M. Kubas-Paradowska, w: Inwentarz zbioru archiwalnego ks. Jana Pitonia CM, Warszawa 1989). W 1988 wydawnictwo ATK
wydało jego pracę Zmagania polonijne. Księża polscy w Brazylii 18481984, zawierającą biografię wielu księży, którzy kiedykolwiek przebywali w Brazylii. Wiele swoich opracowań i zbiorów podarował Instytutowi
Polonijnemu UJ w Krakowie.
W 2003 został Honorowym Obywatelem Gminy Kościelisko. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarł 23 stycznia 2006.
H. Żaliński, Ksiądz Jan Pitoń CM – żywot człowieka pracowitego, w: Podhalanie
w świecie. Historia i współczesność. Materiały IX Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Zakopane, 9-11 września 2005, pod red. A. Judyckiej, Kraków
2005, s. 171-174; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 316; Z. Malczewski, Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. IV, 84; Z. Malczewski, Obecność Polaków i Polonii
w Rio de Janeiro, Lublin 1995; tenże, Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej, War118
szawa 2000; tenże, W trosce nie tylko o rodaków. Misjonarze polscy w Brazylii, Curitiba 2001; R. C. Wachowicz, Z. Malczewski, Perfis Polônicos no Brasil, Curitiba 2000,
s. 298-301; Emigracja polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, Warszawa 1971; B. Kołodziej,
Towarzystwo Chrystusowe w Ameryce Południowej 1958-1988, Curitiba 1988; J. Kowalik, Czasopiśmiennictwo, w: Literatura polska na obczyźnie 1940-1960, red. T. Terlecki,
t. 2, Londyn 1965; Bp T. Kubina, Wśród polskiego wychodźstwa w Ameryce Południowej, Potulice 1938; M. Kula, Polonia brazylijska, Warszawa 1981; tenże, Polska diaspora
w Brazylii, w: Polska diaspora, red. A. Walaszek, Kraków 2001; Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej w XIX i XX wieku, red. E. S. Urbański, t. 2, Stevens Point 1991-1992, s. 75;
Umiński, Polska prowincja Zgromadzenia Księży Misjonarzy, s. 286; Zmagania polonijne
w Brazylii, t. 2: Pamiętniki brazylijskie, wybór i opr. T. Dworecki, Warszawa 1987.
Planeta Jan (Płaneta) – kapłan diecezji tarnowskiej.
Urodził się 25 marca 1909 w Radwanie k. Szczucina. Syn Wojciecha
i Marii z d. Kaczor. Gimnazjum ukończył w Dąbrowie Tarnowskiej
i Tarnowie. Po skończeniu Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie, 29 czerwca 1934 przyjął tamże święcenia kapłańskie z rąk bpa
F. Lisowskiego. 1 sierpnia 1934 został wikariuszem w Sędziszowie Małopolskim, od 11 kwietnia 1937 w Wierzchosławicach, od 24 lipca 1937
w Łużnej, od 1 sierpnia 1938 w Porąbce Uszewskiej. Aresztowany przez
Gestapo 16 października 1939 w Porąbce Uszewskiej. Więziony był
w Bochni, Krakowie, Nowym Wiśniczu, Oświęcimiu, skąd 20 czerwca 1940 przewieziony został do Dachau, gdzie przebywał do 29 kwietnia
1945, nr obozowy 22191. Po wyzwoleniu, w sierpniu 1945 podjął posługę duszpasterską na terenie dekanatu I Korpusu, pracował jako duszpasterz w polskich ośrodkach: Monastyr (Münster), Paderborn, Wewelsburg, Bad Lippspringe i Salzkotten (szpitale). W 1950, na prośbę bpa Jamesa M. Hilla, udał się do pracy w Kanadzie, gdzie był wikariuszem przy
katedrze 1950-1956, a następnie proboszczem parafii Najświętszego Serca Jezusowego w mieście Victoria 1956-1969. Wybudował kościół, szkołę parafialną, klasztor dla sióstr zakonnych i plebanię. Założył Stowarzyszenie Orła Białego.
Zmarł 4 grudnia 1969 w Victorii (w następstwie wypadku samochodowego).
119
Ks. J. Sajewicz OMI, Śp. ks. Jan Planeta, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 21(1970),
z. 2(87), s. 158-159; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 525; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4, s. 373-386; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza
granicami kraju, s. 428; ks. A. Nowak, Słownik Biograficzny Kapłanów Diecezji Tarnowskiej 1786-1985, t. III, Tarnów 2001, s. 317; ks. J. Fijał, Wspomnienia o śp. X Janie
Planecie, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej” 124(1974), s. 92-95; ks.
E. Mróz, Męczeńskie dzieje duchowieństwa diecezji tarnowskiej w czasach okupacji hitlerowskiej 1 IX 1939 – 9 V 1945, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej”
137(1987), s. 85-86; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym
w Niemczech, s. 466.
Poradowski Michał – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 4 września 1913 w Niedźwiadach k. Kalisza. Syn Stanisława i Wandy z d. Bieniecka. Po ukończeniu Gimnazjum im. T. Kościuszki w Kaliszu w 1931, wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego
we Włocławku. Święcenia kapłańskie przyjął 14 czerwca 1936. Po święceniach został skierowany na studia specjalistyczne na Wydziale Prawa
Uniwersytetu Warszawskiego (1936-1941). Podczas wyjazdów wakacyjnych poznawał zagraniczne ośrodki naukowe i problematykę społeczną we Francji, Anglii, Włoszech. Po wybuchu wojny kontynuował studia na tajnych kompletach UW i uzyskał magisterium z prawa. Jednocześnie (1936-1945) studiował teologię na Uniwersytecie Jagiellońskim,
gdzie uzyskał magisterium, a następnie podjął pracę doktorską (z teologii moralnej).
Od początku II wojny światowej do czasu wysiedlenia przez Niemców w początkach czerwca 1944 pełnił funkcję kapelana w domu sióstr
miłosierdzia w Chylicach k. Warszawy. Działał w Narodowej Organizacji Wojskowej, a później w Narodowych Siłach Zbrojnych, organizując
posługę duszpasterską. Jako szef Służby Duszpasterskiej NSZ (w stopniu
kapitana) przygotowywał wykłady, kursy ideologiczne dla żołnierzy i kapelanów oraz wydawał firmowane przez Narodowe Siły Zbrojne czasopismo poświęcone sprawom duszpasterstwa wojskowego – „Lux Mundi” (1943-1944).
Pod koniec wojny wrócił do diecezji włocławskiej: 21 marca został
120
administratorem parafii Zaduszniki; od 24 do 30 marca 1945 był wikariuszem w Brześciu Kujawskim; od 30 marca do 13 sierpnia 1945 administratorem parafii Tłokinia k. Kalisza; od 23 lipca współadministratorem w Kruszynie, z opieką duszpasterską nad kaplicą w Michelinie
k. Włocławka. Zagrożony aresztowaniem przez władze komunistyczne,
za wiedzą władz diecezjalnych, jesienią 1945 ewakuował się na Zachód,
gdzie do chwili demobilizacji pełnił funkcję kapelana w II Korpusie gen.
Andersa.
Po wojnie podjął studia na uczelniach paryskich: w l. 1945-1948 na
Wydziale Prawa Uniwersytetu Paryskiego (Sorbona), w 1948 uzyskał
stopień doktora; na Katolickim Uniwersytecie Paryskim (Institut Catholique) studiował socjologię oraz nauki społeczne, ekonomiczne i polityczne, wieńcząc je doktoratem w 1949. W l. 1948-1949 odbył studia
w Fondation Nacional des Sciences Politiques. Jako stypendysta rządu
hiszpańskiego, w 1953 odbył studia socjologiczne w Instytucie Balmes
w Consejo Superior de las Investigaciones Científicas w Madrycie.
Pod koniec 1949 wyjechał do Chile. Tam był wykładowcą socjologii i nauki społecznej Kościoła na Katolickim Uniwersytecie w Santiago 1950-1952, a następnie związał się na stałe z Papieskim Uniwersytetem Katolickim w Valparaíso (1952-1989), gdzie był kierownikiem katedry socjologii; wykładał także na innych uczelniach chilijskich. Należał
do wielu stowarzyszeń naukowych, był wiceprezesem (od 1982) Asociación Católica Inleramericana de Filosofía (ACIF) z siedzibą w São Paulo
w Brazylii. Organizował konferencje naukowe poświęcone marksizmowi, komunizmowi, leninizmowi, stalinizmowi, trockizmowi. Przez 13
lat (1953-1965) zajmował się redagowaniem i wydawaniem hiszpańskojęzycznego kwartalnika „Estudios sobre el comunismo”.
W l. 1951-1955 był prezesem Zjednoczenia Polaków w Chile i współredaktorem (1950-1960) miesięcznika „Polak w Chile”; przedstawicielem londyńskiej Rady Trzech. Prowadził także w niewielkim zakresie
pracę duszpasterską.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
121
Posiadał także inne odznaczenia otrzymane w kraju i za granicą, m.in.
w Ameryce Południowej. Kanonik honorowy Kapituły Kolegiaty kaliskiej 1983.
We wrześniu 1993 powrócił do Polski, zamieszkał we Wrocławiu.
Zmarł w szpitalu wrocławskim 16 czerwca 2003. Pochowany na
cmentarzu w Kokaninie, k. Kalisza.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. II. Akta osobiste
duszpasterskie kleru polskiego pracującego we Francji „Kwestionariusz” z 1943, k. 56;
ks. K. Rulka, Poradowski Michał, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1994-2003,
vol. 9, Warszawa 2006, s. 520-521; Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej w XIX i XX
wieku, t. 2, s. 80; A. P. [A. Poniński], K. R. [K. Rulka], Ks. Michał Poradowski [nekrolog], „Kronika Diecezji Włocławskiej” 86(2003) nr 6, s. 401-405; J. Bartyzel, Poradowski Michał, w: Encyklopedia „Białych Plam”, t. XIV, Radom 2004, s. 257-262; S. Librowski, Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945. Seria 1 – ogólna,
„Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 38(1979), s. 305; tenże, Materiały do dziejów
diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945 (Cd.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 39(1979), s. 305.
Prodlik Józef – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 3 lipca 1892 w Siołkowicach Starych k. Opola. Do Zgromadzenia Księży Werbistów wstąpił w 1911, śluby zakonne złożył
w 1913, studia teologiczne odbył w St. Gabriel w Mödling k. Wiednia.
Tam 28 kwietnia 1918 przyjął święcenia kapłańskie. Został wychowawcą w nowo powstałym juwenacie werbistowskim w Rybniku, następnie
pełnił funkcję prefekta i nauczyciela języka francuskiego w Domu Misyjnym księży werbistów (Małe Seminarium) w Górnej Grupie. Tam też
30 października 1939 został aresztowany. Był więziony od 5 lutego 1940
w Gdańsku oraz w obozach koncentracyjnych Stutthof – 8 lutego, Sachsenhausen – 9 kwietnia i Dachau – 14 grudnia 1940, nr obozowy 22682.
Po wyzwoleniu włączył się do polskiego duszpasterstwa w Niemczech.
Początkowo pracował wraz z innymi werbistami w Ingolstadt, później
przeniósł się do Austrii. Działał w ośrodkach polskich w Tyrolu i Górnej
122
Austrii. Od 1 kwietnia 1946 przez trzy miesiące zastępował chorego ks.
W. Wolskiego w Villach (obozy St. Martin i Magdalena Camp), a w lipcu opiekował się kolonią letnią młodzieży w Zell am See. Do Polski wyjechał 8 sierpnia 1946. Ponownie objął obowiązki wychowawcy w Górnej Grupie, został również mistrzem nowicjatu braci.
Zmarł 11 listopada 1950 w Górnej Grupie. Tam został pochowany.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Prodlik Józef SVD; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 539; A. Nadolny, Organizacja wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży polskiej w Austrii po II wojnie światowej, „Collectanea Theologica”, 52(1892), z. 2, s. 185; tenże, Polskie duszpasterstwo
w Austrii po II wojnie światowej, s. 162; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 468; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 5,
s. 442; J. Prodlik SVD, Kronika Górnej Grupy, w: Jubileuszowy Kalendarz Słowa Bożego, Górna Grupa 1949, s. 31-33; Werbiści w Polsce, red. R. Malek SVD, Pieniężno 1982, s. 92.
Przybysz Jan – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 30 listopada 1905 w Ciupkowie-Siutkowie, par. Zbrachlin
na Kujawach. Syn Józefa i Joanny z d. Morawska. Naukę w szkole średniej rozpoczął w Gimnazjum Księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim, skąd po ukończeniu 4 klasy przeniósł się do Liceum im. Piusa X we Włocławku. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1926 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku. Święcenia kapłańskie z rąk bpa K. Radońskiego przyjął 14 czerwca 1931 we
Włocławku. Był wikariuszem w Wilczynie. Po krótkim administrowaniu parafią w Białotarsku w 1932 objął obowiązki wikariusza w Szadku.
W 1933 został kapelanem sióstr nazaretanek w Kaliszu i prefektem
Gimnazjum SS. Nazaretanek, Seminarium Nauczycielskiego i Gimnazjum Technicznego. Pełniąc te obowiązki, studiował równocześnie
w l. 1936-1939 pedagogikę i psychologię na Uniwersytecie Poznańskim.
Po rozpoczęciu wojny objął rektorat kaliskiego kościoła SS. Nazaretanek,
który sprawował do chwili aresztowania 6 października 1941. Został
osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie, a następnie od 30
123
października 1941 w Dachau, nr obozowy 28144. Poddawany był pseudonaukowym doświadczeniom na malarię. W czerwcu 1945, wspólnie
z ks. F. Mączyńskim, głosił rekolekcje dla polskich oficerów w Murnau.
Na początku lipca, na prośbę kierowniczki PCK na Tyrol mjr Janiny Rychlewicz, udał się z posługą duszpasterską do Austrii. Od 26 lipca tegoż
roku objął placówkę w Haiming/Innsbruck oraz w Kufstein, gdzie został przeniesiony w marcu 1946. 30 września 1946, z powodu trudności czynionych przez UNRRA, został zmuszony do opuszczenia osiedla.
Przez Włochy wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie miał brata służącego w wojsku polskim. Od grudnia 1946 do kwietnia 1947 był duszpasterzem w polskim obozie w Willerby k. Hull. Od 1 maja 1947 został prefektem żeńskiego gimnazjum i liceum im. Ignacego Paderwskiego. Wędrując z tymi szkołami poprzez obozy: West Chiltington k. Paulborough
(Sussex), Stowell Park – pełnił posługę duszpasterską nad mieszkańcami
tegoż obozu i w 1953 w Diddington. W l. 1954-1957 był prefektem Szkoły Technicznej w Lilford k. Oundle. Po likwidacji uczelni, od 31 lipca
1957 został wikariuszem, a od 20 listopada 1959 proboszczem polskiej
parafii w Nottingham. Następnie, od 13 listopada 1961 był proboszczem
polskiej parafii w Ashton-under-Lyne k. Manchesteru.
Zmarł 12 lutego 1966 w szpitalu w Ashton-under-Lyne.
Polska wspólnota katolicka w Nottingham 1948-1988, red. Ks. A. Kapuściński i in.,
Nottingham 1989, s. 108-109; Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie
światowej, s. 162-163; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym
w Niemczech, s. 469; Śp. ks. Jan Przybysz, „Kronika Diecezji Włocławskiej”, 49(1966),
nr 1-3, s. 58-62; Śp. ks. Jan Przybysz, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 17(1966), z. 3(68),
s. 338-340; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4, s. 493; Korszyński, Jasne promienie w
Dachau, s. 207, Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 544.
Przygoda Jacek – kapłan diecezji sandomierskiej;
od 15 kwietnia 1971 diecezji Los Angeles (USA).
Urodził się 31 października 1910 we wsi Brzeście, par. Bliżyn, woj.
świętokrzyskie. Syn Jana i Zofii z d. Sobocha (używał pseudonimu:
124
ks. Sobocha). Wykształcenie średnie pobierał w Skarżysku-Kamiennej
i w Gimnazjum Kurii Biskupiej w Sandomierzu. Do Seminarium Duchownego wstąpił w 1928 i 4 czerwca 1933 przyjął święcenia kapłańskie.
Pracował jako wikariusz w Jedlińsku, następnie był prefektem etatowym
w Iłży i wikariuszem w Ostrowcu Świętokrzyskim. W 1936 podjął studia
dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim. 1 lutego 1937 został redaktorem tygodnika diecezjalnego „Siewca Prawdy”, a 2 kwietnia – diecezjalnym korespondentem Polskiej Katolickiej Agencji Prasowej. Aktywnie udzielał się w Akcji Katolickiej i w Stronnictwie Narodowym.
We wrześniu 1938 wyjechał do Belgii celem podjęcia studiów socjologicznych na Katolickim Uniwersytecie w Louvain. Tam łączył studia
z posługą duszpasterską wśród polskich emigrantów w okręgu Mons –
Charleroi. 25 sierpnia 1939 został jednak odwołany do Polski, z poleceniem podjęcia obowiązków duszpasterskich w parafii św. Józefa w Sandomierzu. Tej decyzji, z powodu wybuchu wojny, nie otrzymał.
Z chwilą inwazji hitlerowskich Niemiec na Belgię pełnił obowiązki
duszpasterskie wśród wychodźstwa polskiego w Belgii, Holandii i Luksemburgu. W 1942 otrzymał nominację na rektora Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, jednocześnie na terenie Belgii w l. 1941-1944 był kapelanem Podziemnej Armii Wyzwolenia. Należał też do sztabu Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość, okręgu „Pomorze” działającej na terenie Francji i Belgii. Funkcję rektora PMK pełnił do 6 stycznia 1948.
Po wyzwoleniu Belgii przeniósł siedzibę Rektoratu PMK z Péronneslez-Binches z powrotem do Brukseli przy rue Parnasse 28, a potem przy
rue Darvin 42. W 1947 podjął studia na uniwersytecie w Louvain. Jako
rektor był Asystentem Kościelnym Sekcji Polsko - Bałtyckiej przy Chrześcijańskich Związkach Zawodowych.
Z końcem 1947, gdy Prymas Polski kard. A. Hlond powierzył kierownictwo PMK w Belgii i Luksemburgu polskim oblatom z Francji,
planował pozostać w Belgii, by zajmować się młodzieżą i prasą katolicką. Wobec braku zgody ówczesnego rektora wyjechał do Brazylii (Rio de
Janerio) i Wenezueli (Caracas).
125
W 1948 przybył do USA. Od lipca 1948 objął wykłady w Seminarium Polskim w Orchard Lake. Studia ekonomiczne rozpoczęte w Lowanium kontynuował na Uniwersytecie Stanowym w Ann Arbor (Michigan) i w Katolickim Uniwersytecie w Ottawie, gdzie w 1952 uzyskał doktorat z ekonomii. W 1953 przyjął obywatelstwo amerykańskie.
W Stanach Zjednoczonych pracował jako duszpasterz, nauczyciel,
dziennikarz, publicysta, redaktor, wykładowca na wyższych uczelniach. W takim charakterze udzielał się w Seminarium w Orchard Lake
w l. 1948-1955 (z przerwami). Od 1976 był wykładowcą w Archidiecezjalnym Seminarium w Los Angeles. W l. 1955-1976 wykładał w Los
Angeles na Loyola Marymount University nauki ekonomiczne. Dwukrotnie był wybierany dziekanem Wydziału Nauk Ekonomicznych tegoż uniwersytetu.
15 kwietnia 1971 został inkardynowany do diecezji Los Angeles, pracował w kilku parafiach. Po przejściu na emeryturę w 1976 przyjął na
prośbę archidiecezji Los Angeles prowadzenie wykładów w Our Lady
Queen Seminary w San Fernando, które prowadził do 1990. Równocześnie pomagał w kilku polonijnych parafiach Los Angeles, m.in. w parafii
Matki Bożej Jasnogórskiej. Udzielał się w Towarzystwie św. Józefa, jako
wicekapelan, a także w Kole Przyjaciół Fundacji Jana Pawła II.
Przygotował i opublikował historię polskiej grupy etnicznej w Texasie. Był członkiem wielu towarzystw naukowych, m.in. Polish Institute of Arts and Sciences in America, (Polski Instytut Naukowy w Ameryce), American Economic Association (Amerykańskie Towarzystwo Ekonomiczne), Polish American Historical Association (Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie Historyczne), National Historical Association (Amerykańskie Stowarzyszenie Historyczne), Association for Social Economy
(Amerykańskie Towarzystwo Społeczno-Ekonomiczne). Pod jego kierownictwem oddział kalifornijski Polsko-Amerykańskiego Stowarzyszenia
Historycznego był sponsorem i organizatorem 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika na Uniwersytecie Loyola. W 1976 był przewodniczącym
Polsko-Południowokalifornijskiego Komitetu obchodów 200-lecia nie126
podległości Stanów Zjednoczonych. Za swoją pracę naukową, działalność i zaangażowanie został laureatem szeregu nagród i odznaczeń: Złoty Krzyż Zasługi (Belgia 1945, Polska 1948), Medal Mieczysława Heimana (Los Angeles 1976), Odznaczenie Złotego Jabłka, Dyplom Wyróżnionego Wykładowcy Roku (Los Angeles 1976).
Zmarł w Los Angeles 23 listopada 1991.
Archiwum Diecezjalne w Sandomierzu, Zespół Kurii Biskupiej Sandomierskiej,
Akta osobowe, Ks. Jacek Przygoda; J. Krasiński, Nota biograficzna i dorobek naukowy
ks. Jacka Przygody, „Studia Sandomierskie” 3(1982), s. 518-522. J. Przygoda, Texas Pioneers From Poland. A Study in the Ethnic History, Waco Texas 1971; B. Stanaszek, Duchowieństwo Diecezji Sandomierskiej w latach 1919-1939, Lublin 1999, s. 104; Nir, Pomoc Seminarium Polskiego w Orchard Lake, s. 138; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 333-363; Moskwa, Polska misja katolicka w Belgii i Holandii, s. 155; J. Pielorz, Ks. Jacek Przygoda, rektor PMK w Beneluksie w latach 1942-1947, „Duszpasterz Polski Zagranicą”, 50(1999), z. 3(212), s. 401-403.
Cz. Nowiński, Dzieje Polskiego Kościoła Rzymskokatolickiego w Południowej Kalifornii, Wrocław 1997, s. 263-266; St. Turbański SVD, Księża Werbiści w Belgii 1943-1946,
„Duszpasterz Polski Zagranicą”, 40(1989), s. 253-254; Polish Americans in California
1827-1977 and who’s who, Los Angeles 1978, s. 251; Who’s who in American Education,
Nashville 1957-58, s. 920; The American Catholic Who’s who. San Fernando 1980-81,
s. 636; Who’s who in the West, Chicago 1980-81, s. 585.
Pustelnik Juliusz – kapłan (archi)diecezji katowickiej.
Urodził się 6 marca 1911 w Wiśle Małej k. Pszczyny. Syn Józefa i Marii z d. Maska. Szkołę powszechną ukończył w Wiśle Małej, a Państwowe
Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Pszczynie. Tam w 1931 zdał egzamin dojrzałości. W tymże roku wstąpił do Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym UJ.
Święcenia kapłańskie z rąk bpa Stanisława Adamskiego przyjął 28
czerwca 1936 w Katowicach. Był duszpasterzem w parafii św. Jakuba
w Wiśle Małej (2 lipca – 10 sierpnia 1936); wikariuszem: w parafii św. Józefa w Rudzie Śląskiej (od 1 września 1936); w parafii św. Marii Magdaleny w Chorzowie (od 15 listopada 1939). 13 kwietnia 1940 został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do obozu koncentracyjnego w Da127
chau. 26 maja 1940 przewieziony do Gusen, a stamtąd po 2 tygodniach
do Mauthausen. 18 listopada 1940 został zwolniony z obozu. Z zakazem pracy duszpasterskiej pracował w charakterze korektora w drukarni katolickiej. Od 1 kwietnia 1941 był duszpasterzem w parafii św. Józefa
w Chorzowie, gdzie proboszczem był kapłan niemiecki.
8 kwietnia 1942 został powołany do wojska niemieckiego jako sanitariusz. Brał udział w ćwiczeniach wojskowych i sanitarnych w klasztorze
Księży Werbistów w Steyl w Holandii. W listopadzie 1942 został przeniesiony na oddział chirurgiczny szpitala wojskowego w Berlinie. Od
1 września 1944 do 8 maja 1945 pełnił służbę w szpitalu w Stavanger
w Norwegii. Po przyjeździe polskich oficerów łącznikowych został kapelanem Polaków w Norwegii. 25 kwietnia 1946 wrócił do Polski. Przez
2 miesiące duszpasterzował w parafii św. Józefa w Chorzowie, od 5 września 1946 w parafii Najśw. Serca Pana Jezusa w Murckach, w 1947 przez
2 miesiące w parafii NMP Wspomożenia Wiernych w Wełnowcu. 25
sierpnia 1947 został administratorem w parafii Św. Katarzyny w Czechowicach.
25 stycznia 1949 został aresztowany przez UB i oskarżony o szkalowanie ustroju podczas katechizacji młodzieży w Technikum Rolniczym
w Czechowicach. Więziony był w Katowicach. Pod petycją do Bolesława
Bieruta w sprawie jego zwolnienia ojcowie jezuici zebrali ok. 350 podpisów.
Po odbyciu kary powrócił do parafii 30 maja 1950. 28 sierpnia 1952
został proboszczem. 16 stycznia 1957 otrzymał misję kanoniczną do nauczania religii w Technikum Rolniczym w Czechowicach. W 1976 przeszedł na emeryturę.
Zmarł 1 maja 1995 w Czechowicach-Dziedzicach. Tam został pochowany.
J. Dziwoki, Pustelnik Juliusz (1911-1995), kapłan diecezji katowickiej, w: Leksykon
Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945-1989, t. I, red. J. Myszor, Warszawa 2002, s. 232-234; J. Krętosz, Ks. Juliusz Pustelnik (1911-1995) [nekrolog], „Wiadomości Archidiecezjalne (katowickie)” 5(1995), s. 258-260; Szymański Opieka dusz128
pasterska nad Polakami w Norwegii, s. 221-223; Słownik biograficzny duchowieństwa
(archi)diecezji katowickiej 1922-2008, red. ks. J. Myszor, Katowice 2009, s. 328-329.
Repka Henryk – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Urodził się 10 sierpnia 1914 w Drwęczu k. Ostrołęki. Syn Władysława i Anny z d. Dąbkowska. Studia teologiczne i filozoficzne odbył w Krobi i Notre Dame de Lumieres (Francja), humanistyczne (psychologia,
socjologia i filozofia) na uniwersytecie w Grenoble. Święcenia kapłańskie przyjął 3 lipca 1938 w Notre Dame de Lumieres. W czasie II wojny światowej był członkiem francuskiego ruchu oporu (otrzymał francuskie uprawnienia kombatanckie); profesorem w oblackim gimnazjum
Ecole franco-canadienne w Sainte-Foy-les-Lyon 1940-1948; profesorem
Diecezjalnego Małego Seminarium w Ajaccio (Korsyka) 1948; duszpasterzem w La Ferte sous Jouarre (Francja), a następnie w Charleroi (Belgia) 1949-1953; superiorem Internatu Świętego Kazimierza w Vaudricourt (Francja) 1953-1961; prowincjałem oblatów we Francji i Beneluksie
1955-1964; rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Belgii 1961-1981, a od
1973 również rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Holandii.
Zmarł 31 marca 1981 w Brukseli.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V. 222. Repka Henryk OMI; P. Personalia. VII Kwestionariusze osobowe ze zdjęciami [1959], 25. Repka Henryk; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII,
s. 115; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 334; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju, s. 413; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 141.
Rubin Władysław – kapłan archidiecezji lwowskiej;
delegat Prymasa Polski dla opieki nad emigracją
i uchodźstwem polskim; kardynał.
Urodził się 20 września 1917 w Tokach k. Zbaraża. Syn Ignacego
i Tekli z d. Saluk. Po ukończeniu gimnazjum w Tarnopolu, w 1935 rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie,
129
które przerwał wybuch wojny. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,
jako żołnierz 54. Pułku Piechoty, a następnie członek Związku Walki
Zbrojnej we Lwowie. Po aresztowaniu wywieziony w głąb ZSRR i osadzony w więzieniu. Wstąpił do armii gen. Władysława Andersa – podchorąży Armii Polskiej w ZSRR 1941-1942. W 1943 rozpoczął studia
teologiczne na Uniwersytecie św. Józefa w Bejrucie. 30 czerwca 1946
otrzymał tam święcenia kapłańskie. Pracował w ośrodkach polskich
w Libanie: jako proboszcz w Roumy, katecheta szkół polskich w Bejrucie
i kapelan szpitala polskiego. W l. 1949-1953 studiował na Uniwersytecie
Gregoriańskim w Rzymie – doktorat z prawa kanonicznego. Rozpoczął
pracę w Centralnym Ośrodku Duszpasterstwa Emigracji Polskiej, kierowanym przez abp. Józefa Gawlinę. Duszpasterz Polaków we Włoszech
1953-1958, kapelan sierocińca w Lido dei Pini 1958. W 1958 członek
Kongregacji Rzymskiej do Spraw Seminariów, rektor Kolegium Polskiego w Rzymie 1959-1964, rektor kościoła polskiego i hospicjum św. Stanisława w Rzymie 1964, delegat Prymasa Polski dla opieki nad emigracją
i uchodźstwem polskim 1964-1980. 29 listopada 1964 otrzymał sakrę biskupią (biskup Serty i sufragan gnieźnieński). W lutym 1967 mianowany
Sekretarzem Generalnym Synodu Biskupów. 30 czerwca 1979 kreowany
kardynałem diakonem (kościół tytularny: Santa Maria in via Lata). Prefekt Kongregacji do Spraw Kościołów Wschodnich (1980-1984).
Członek: Kongregacji Doktryny Wiary, Kongregacji Zakonów i Instytutów Świeckich, Kongregacji Ewangelizacji Narodów, Kongregacji
Spraw Kanonizacyjnych, Kongregacji Wychowania Katolickiego, Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej, Komisji Reformy Prawa Kanonicznego, Komisji Kodeksu i Prawa Kościołów Wschodnich
1979-1990. Postulator w procesach beatyfikacyjnych: ks. Jana Balickiego, abpa Józefa Bilczewskiego i bpa Józefa Pelczara. Szambelan papieski 1959; prałat domowy Jego Świątobliwości 1963; kanonik honorowy
Kapituły Bazyliki Matki Boskiej Większej 1964. Autor artykułów, m.in.
w: „Duszpasterzu Polskim Zagranicą”, „Ateneum Kapłańskim”, „Przeglądzie Powszechnym”.
130
Jako delegat Prymasa Polski dla opieki nad emigracją i uchodźstwem
polskim wizytował ośrodki duszpasterstwa polskiego w: Anglii – 173
razy; Argentynie – 1; Australii – 4; Belgii – 6; Brazylii – 1; Francji – 71;
Hiszpanii – 2; Holandii – 2; Izraelu – 3; Kanadzie – 11; Kolumbii – 1; Kubie – 1; Libanie – 4; Malcie – 1; Meksyku – 1; Nowej Zelandii – 1; Portugalii – 1; RFN – 17; USA – 5; Szkocji – 9; Szwajcarii – 4; Szwecji – 4;
Turcji – 1; Wybrzeżu Kości Słoniowej – 1; Włoszech poza Rzymem – 59.
Doktor honoris causa Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie 1989.
Odznaczenia: Order Orła Białego, Legia Honorowa (francuskie), krzyż
S.D.M. Constantiniana de San Jorge „Baylio Gran Crus de Justitia” (hiszpańskie).
Zmarł 28 listopada 1990 w Rzymie. Pochowany został w Lubaczowie.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. B. Władze i instytucje Kościoła
polskiego. IV Delegaci Prymasa Polski, 2. Biskup Władysław Rubin (1964-1977), 2. 1-4
Lata (1961-1978);Ks. W. Szetelnicki, Lwowianin na drogach świata, Rzym 1985; Romejko, Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej Brytanii, s. 300; Banaszak, Dar Boży dla Kościoła i Polski, s. 156; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 164; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 342; tenże, Kwartalnik Biograficzny Polonii, Paris 1992,
z. 1, s. 53-54; Wróbel, Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie, s. 250; Z. Szuba,
Wielki syn Narodu i Kościoła, „Słowo Powszechne” 11 XII 1990.
Skóra Bronisław – kapłan Zgromadzenia Księży Werbistów
SVD (werbista).
Urodził się 7 czerwca 1916 w Żabikowie, gmina Luboń k. Poznania, Syn Marcina i Teresy z d. Czajka. Do Zgromadzenia Księży Werbistów wstąpił w Górnej Grupie 30 sierpnia 1930. Nowicjat i pierwszy rok
studiów filozoficznych odbył w l. 1935-1937 w Chludowie. Dalsze studia podjął w 1937 w Międzynarodowym Misyjnym Seminarium Księży Werbistów Sankt Gabriel w Mödling k. Wiednia. Z uwagi na działania wojenne udał się do Holandii, gdzie w werbistowskim seminarium
w Teteringen k. Bredy kontynuował naukę. 29 czerwca 1941 otrzymał
święcenia kapłańskie. Po święceniach przez dwa lata studiował misjologię na Katolickim Uniwersytecie w Nijmegen i pomagał duszpaster131
sko w parafiach holenderskich oraz wśród polskich emigrantów w Limburgii. Na początku 1944, wraz z grupą werbistów, przy pomocy Polskiej Organizacji Walki o Niepodległość przedostał się do Belgii. Od 24
lutego 1944 do 14 października 1946 pracował duszpastersko w Polskiej
Misji Katolickiej w Belgii, najpierw wśród górników polskich w Zagłębiu w Charleroi, następnie na stanowisku pomocnika i zastępcy rektora misji w Brukseli. Po powrocie do kraju zamieszkał w Chludowie. Zarówno w Chludowie, jak i w Pieniężnie (od 23 sierpnia 1948) był wykładowcą i wychowawcą kleryków. Angażował się też w pracę duszpasterską. W 1951 został współpracownikiem parafii św. Piotra i Pawła w Pieniężnie, a 29 marca 1954 administratorem parafii w Długoborze. Wykładał egzegezę Starego Testamentu, introdukcję do Pisma Świętego, misjologię oraz nauczał języków łacińskiego i greckiego. W 1957 został rektorem w Domu Misyjnym w Bytomiu i proboszczem parafii pw. św. Małgorzaty. Od 1963 pełnił obowiązki prokuratora w tym Domu Misyjnym.
W sierpniu 1964 został przeniesiony do Rybnika na stanowisko opiekuna duchowego sióstr w Jastrzębiu Zdroju. W 1965 został skierowany do Domu Misyjnego w Chludowie i mianowany ekonomem domowym, kierownikiem duchowym szkolenia braci, radcą domowym oraz
referentem misyjnym. W 1969 został przeniesiony do Pieniężna i mianowany ekonomem prowincjalnym. Urząd ten pełnił do 1986. Nadzorował m.in. budowę kościoła w Rybniku, rozbudowę Domu Misyjnego
w Warszawie, budowę Domu Misyjnego w Laskowicach Pomorskich,
w Białymstoku oraz przejęcie domu wypoczynkowego dla misjonarzy
w Zakopanem. Od 1975 do 1981 był równocześnie prezesem Domu
Misyjnego Ducha Świętego w Warszawie. Od 1981 najpierw w Chludowie, a następnie od 1986 w Pieniężnie pomagał w kancelarii domowej.
1 września 1991 powrócił na stałe do Chludowa. Został spowiednikiem
nowicjuszy i tłumaczem dokumentów Zgromadzenia.
Zmarł 26 stycznia 2004 w Górnej Grupie, pochowany został w Chludowie.
132
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Bronisław Skóra SVD; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem
Polskim w Belgii, s. 360.
Stadnik Jan Bonawentura – kapłan Zakonu Braci Mniejszych
Kapucynów OFM Cap (kapucyn).
Urodził się 24 czerwca 1904 w Kijanach Dolnych, woj. lubelskie.
Syn Stanisława i Agnieszki z d. Lisowska. W 1927 zdobył wykształcenie
średnie na kursach maturalnych u Marcjana Borysławskiego w Lublinie.
Wykazywał zainteresowania muzyczne, ucząc się gry na skrzypcach. Po
ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego 16 stycznia 1928 wstąpił do
kapucynów w Nowym Mieście n. Pilicą, przyjmując imię zakonne Bonawentura. Śluby zakonne złożył 17 stycznia 1929. Studia filozoficzne
odbył w Łomży, teologiczne oraz naukę gry na skrzypcach kontynuował
w Lublinie, gdzie 12 lipca 1936 przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa sufragana lubelskiego Adolfa Józefa Jełowieckiego. W l. 1937-1938
był socjuszem mistrza nowicjatu w Nowym Mieście n. Pilicą. Od początku 1939 pracował duszpastersko w kościele klasztornym w Lublinie.
Aresztowany 25 stycznia 1940 razem z 23 kapucynami klasztoru lubelskiego był początkowo więziony na Zamku Lubelskim; od 18 czerwca
1940 w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen (Oranienburg) jako
więzień nr 22640; a od 14 grudnia 1940 aż do wyzwolenia, w Dachau,
gdzie był poddawany doświadczeniom pseudomedycznym.
Po wyzwoleniu, od 27 czerwca 1945, pozostał w Niemczech, pracując
w jenieckich szpitalach gruźliczych, a z początkiem 1946 włączył się do
organizowania życia religijnego w skupiskach Polaków i pełnił funkcję
kapelana obozu zbiorczego w: Rosenheim, Fürstätt/ Rosenheim, Traunstein, Laufen, Prien, Bad Aibling. Na prośbę bpa J. Gawliny, po krótkim
pobycie w Irlandii, w 1952 wyjechał do pracy duszpasterskiej wśród Polaków w Wenezueli.
W Caracas założył bibliotekę. Stale mieszkał w klasztorze kapucynów
hiszpańskich w Valencia, większość czasu spędzał na placówkach polo133
nijnych lub wśród zaprzyjaźnionych rodzin. W 1959, na życzenie swoich przełożonych, przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadził duszpasterstwo polonijne. Prawnie należał do placówki polskich
kapucynów prowincji warszawskiej w Broken Arrow (stan Oklahoma).
Większość rekolekcji i misji głosił w polskich parafiach w stanie New
Jersey. W l. 1964-1969 stale przebywał w tym stanie, mieszkając w rezydencji polskich kapucynów w Oak Ridge. W l. 1964-1967 był przełożonym kilkunastoosobowej grupy kapucynów rozproszonych po placówkach polonijnych, przybywających do rezydencji w Oak Ridge na dni
skupienia lub odpoczynek.
Do Wenezueli powtórnie udał się 11 listopada 1969, przybył do Valencia i zamieszkał u zaprzyjaźnionej rodziny.
Zmarł w Valencia 25 listopada 1969. Pochowany został na miejskim
cmentarzu.
J. Duchniewski, O. Bonawentura Stadnik Polski Duszpasterz w Wenezueli i Stanach
Zjednoczonych, „Studia Polonijne” 1(1976), s. 255-258; Słownik Polskich Kapucynów,
t. 2, s. 304-305; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 370; Weiler, Die Geistlichen in
Dachau, s. 625; Adamska, Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych, s. 105; „Duszpasterz Polski Zagranicą” 6(1955) z. 4, s. 221; Szołdrski, Martyrologium, s. 236; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 482.
Stańco Józef – kapłan Towarzystwa Jezusowego SJ (jezuita).
Urodził się 15 lutego 1918 w Zakopanem. Syn Józefa i Antoniny
z d. Gut. Szkołę podstawową ukończył w Soli, a Gimnazjum im. M. Kopernika w Żywcu. Do zakonu wstąpił 18 sierpnia 1936 w Starej Wsi. Po
nowicjacie przeniesiony został do Pińska, gdzie kontynuował edukację
licealną w XX Liceum Jezuitów. Dalszą naukę, na skutek działań wojennych, podjął w Gimnazjum St. Staszica w Lublinie. Tam, 23 listopada 1939, podczas lekcji został aresztowany i osadzony na Zamku Lubelskim. 20 czerwca 1940 był więźniem obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, a od 14 grudnia 1940 w Dachau, nr obozowy 22731. Po
wyzwoleniu, przez obóz przejściowy we Freimannie, jezuicki klasztor
134
w Pullach/München, udał się do Belgii. Studia filozoficzno-teologiczne
ukończył w Godinne sur Mouse k. Namur, w La Pairelle Wepion i w Louvain. 24 sierpnia 1949 w Kolegium St. Albert de Louvain przyjął święcenia kapłańskie z rąk prymasa Belgii kard. van Roey. Od roku 1952,
z myślą pełnienia posługi misyjnej w Rodezji, rozpoczął naukę języka angielskiego w Londynie. Z uwagi na stan zdrowia pozostał w Belgii
i pracował wśród Polonii belgijskiej i holenderskiej. Zorganizował ośrodek duszpasterski dla Polaków w Antwerpii, Gandawie i St. Nicolas,
dokąd regularnie dojeżdżał z posługą kapłańską. W l. 1955-1957 pełnił posługę wśród Polaków w Liège; 1958-1960 w La Louviere i okolicy;
1961-1983 w Limburgii (Waterschei, Eisden, Vucht, As) i do 1989 w Maasmechelen. Dzięki jego zaangażowaniu wybudowano świetlicę w Waterschei. Po powrocie do Polski 4 czerwca 1989 zamieszkał w Krakowie
przy parafii św. Barbary.
Zmarł 27 listopada 1994 w Krakowie.
M. Pluskota, Podhalański rodowód o. Józefa Stańco SJ drogowskazem w patriotyczno-apostolskiej formacji środowisk polonijnych w Belgii, w: Podhalanie w świecie. Historia i współczesność. Materiały IX Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Zakopane, 9-11 września 2005, pod red. A. Judyckiej, Kraków 2005, s.124-129; Ks.
B. Kurzawa, Śp. Ks. Józef Stańco TJ, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 46(1995), z. 2(195),
s. 291-292; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 482; Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, red.
L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów, Kraków 1996, s. 641; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 627; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 372; Jacewicz, Woś,
Martyrologium, z. 5, s. 106-107; Adamska, Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach
koncentracyjnych, s. 106; j.n., 25-ta rocznica świeceń ks. J. Stańco w Waterschai, „Narodowiec” 14 IX 1974.
Stepa Jan Piotr – kapłan archidiecezji lwowskiej;
biskup tarnowski.
Urodził się 24 czerwca 1892 w Sasowie. Syn Szczepana i Joanny
z d. Pokorna. Do szkoły podstawowej uczęszczał w parafii rodzinnej, do
gimnazjum (4 klasy) w Złoczowie, potem we Lwowie. Po uzyskaniu matury w 1911, wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego we Lwo135
wie. Studia teologiczne odbył na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Święcenia kapłańskie z rąk abpa J. Bilczewskiego przyjął 29 lipca 1915 w katedrze lwowskiej.
Od 15 września 1915 był wikariuszem w rodzinnym Sasowie, od 31
sierpnia 1918 administratorem parafii Pieniaki k. Brodów. W grudniu
1918, oskarżony o działalność antyukraińską, był więziony w Złoczowie;
pod koniec maja 1919 został zwolniony z więzienia. W lipcu 1919 objął probostwo w Zazulach-Kozakach, pow. Złoczów. W 1921 objął wikariat w parafii Marii Magdaleny we Lwowie. Równocześnie był prefektem
szkół podstawowych i średnich. W 1922 został skierowany na dalsze studia filozoficzne w Lowanium (Belgia). Stopień doktora filozofii chrześcijańskiej uzyskał 13 lipca 1925 w Lowanium. Podczas studiów podejmował pracę duszpasterską wśród Polaków w Belgii i Francji.
W 1925 powrócił do Lwowa. Pracował jako wikariusz przy kościele
św. Elżbiety, a od 1926 przy kościele św. Antoniego; był też kolejno katechetą w Gimnazjum im. S. Staszica i katechetą w Szkole im. Klementyny Tańskiej-Hoffmanowej. W 1927 rozpoczął wykłady zlecone z filozofii chrześcijańskiej na uniwersytecie lwowskim. 21 czerwca 1929 habilitował się tamże z filozofii chrześcijańskiej. 1 września 1932 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego filozofii chrześcijańskiej. W tym
charakterze pracował do końca istnienia tej uczelni.
Był prezesem towarzystwa „Opieka polska nad Rodakami na Obczyźnie” i wiceprezesem „Polskiego Towarzystwa Emigracyjnego”. We
Lwowie rozwijał działalność duszpasterską wśród inteligencji.
Podczas okupacji wykładał w Seminarium Duchownym we Lwowie.
W 1945 został rektorem seminarium i w ramach repatriacji przeniósł tę
uczelnię do klasztoru bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Był też
wikariuszem generalnym abpa E. Baziaka.
4 marca 1946 został biskupem tarnowskim. Rządy diecezją objął 30
kwietnia 1946, a 19 maja przyjął sakrę biskupią w katedrze tarnowskiej
z rąk abpa A. S. Sapiehy.
Na opustoszałe ziemie połemkowskie skierował duszpasterzy i prze136
jął dla celów kultu tamtejsze cerkwie. Utworzył 3 nowe dekanaty, 53
nowe parafie i 11 wikariatów parafialnych. Wybudował 36 świątyń, rozbudował 3, w budowie pozostawił – 4.
Angażował w diecezji kapłanów, którzy zgłaszali się do pracy z innych diecezji dawnych kresów wschodnich – archidiecezji lwowskiej.
Zabezpieczył archiwalia, paramenty przywiezione w ramach repatriacji.
W 1947, dzięki jego zabiegom i interwencji w Warszawie, udało się
odzyskać zajęty w czasie wojny przez niemieckie władze okupacyjne,
a później przez polską administrację budynek seminarium duchownego. Pod koniec swoich rządów w diecezji dodał szósty rok studiów. Projektował reformę studium w seminarium.
Zreformował kurię diecezjalną. Archiwum diecezjalne otrzymało za
jego rządów własne pomieszczenie. 15 maja 1947 utworzył Diecezjalny
Instytut Wydawniczy „Veritas”.
27 października 1946 powołał Diecezjalną Radę Duszpasterską,
z którą miały współpracować Okręgowe i Parafialne Rady Duszpasterskie. Od 5 do 7 lipca 1948 zwołał III Synod Diecezjalny, który „miał usunąć resztki józefinizmu z diecezji i tchnąć w nią nowego ducha”.
15 sierpnia 1946 dokonał uroczystego poświęcenia diecezji Niepokalanemu Sercu Maryi. W 1950 zorganizował w diecezji Jubileusz Odkupienia – Rok Święty. Kontynuacją tego jubileuszu był Rok Eucharystyczny w 1952.
Próbował reaktywować Instytut Wyższej Kultury Religijnej, upowszechniał rekolekcje zamknięte. Na miejsce zlikwidowanej kościelnej
„Caritas” (1950) wprowadził duszpasterstwo dobroczynności. Był przewodniczącym Komisji Katechetycznej Episkopatu. Przygotowywał katechizację dziatwy i młodzieży w salach katechetycznych i rodzinach.
Zmarł 29 maja 1959, w uroczystość Bożego Ciała. Tymczasowo pochowany na Starym Cmentarzu w Tarnowie. W 1964 przeniesiony do
krypty kościoła MB Fatimskiej.
Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt 1. Księża polscy
137
w duszpasterstwie okręgu paryskiego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris 1992, s. 106-107;
Ks. B. Kumor, Diecezja tarnowska, Kraków 1985, s. 292-295; Wyszyński kard. S., Pro
memoria, s. 695; ks. A. Nowak, Stepa Jan (18921959), w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, t. 7, Warszawa 1983, s. 172-176; Z. Ogonowski., Stepa Jan (1892-1959), w: Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy, Wrocław 1971, s. 371; Ks. J. Wołczański, Stepa Jan
Piotr Paweł (1892-1959), w: Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce,
t. 3, Lublin 1995, s. 85-86.
Stolarek Konrad Feliks – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy
Oblatów Maryi Niepokalanej OMI (oblat).
Urodził się 31 października 1913 w Rychtalu, w woj. poznańskim.
Syn Leona i Marty z d. Taniewicz. Ukończył szkołę średnią w Kępnie.
Po maturze wstąpił do Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. Po odbyciu studiów filozoficzno-teologicznych, 12 czerwca
1938 w Obrze przyjął święcenia kapłańskie z rąk ówczesnego biskupa
pomocniczego w Poznaniu Walentego Dymka. Pracę kapłańską rozpoczął w Orłowej na Zaolziu. Był redaktorem miesięcznika Oblat Niepokalanej. W 1940 poprzez Słowację, Węgry, Jugosławię i Włochy udał się
do Armii Polskiej we Francji. Ukończył szkołę podchorążych w Coëtquidan. Został kapelanem I Dywizji Grenadierów. Po upadku Francji pełnił posługę kapelana w obozie internowanych w Caylus i został wizytatorem obozów jenieckich z ramienia PCK. W 1941 przybył do Anglii i został kapelanem lotnictwa. 10 maja 1943 został zrzucony na terytorium okupowanej Francji. Z polecenia gen. Wł. Sikorskiego nawiązał kontakt z internowanym przez Niemców kard. A. Hlondem w Lourdes. Po powrocie do Wielkiej Brytanii został szefem duszpasterstwa
1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej i kapelanem w dywizjonach
lotnictwa myśliwskiego. W 1946 opuścił wojsko w stopniu majora i zajął
się organizowaniem domu zakonnego w La Ferté-sous-Jouarre (Francja). W 1947 otworzył internat w Béthune i zaczął przejmować na życzenie prymasa Polski, kard. A. Hlonda szereg polskich placówek we Francji i Belgii. Był dyrektorem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej we Francji. W 1954 zaczął wydawać miesięcznik „Niepokalana”,
138
a w 1959 został dyrektorem tygodnika „Głos Katolicki”. W 1961 zapoczątkował drukarnię w La Ferté-sous-Jouarre i był jej dyrektorem do
1972. W tymże roku został superiorem Internatu św. Kazimierza w Vaudricourt. W l. 1988-1994 był rektorem Polskiej Misji Katolickiej w Luksemburgu. W 1994 przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Bech, w Luksemburgu. Od 2000 mieszkał jako rezydent w domu Misjonarzy Oblatów w Vaudricourt.
Odznaczony: Orderem Virtuti Militari V klasy nr 8408; Krzyżem
Walecznych (2x); Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi RP, Złotym Krzyżem Zasługi; Medalem Lotniczym (2x), Złotą Bojową Odznaką Spadochroniarską; francuskim Croix de Guerre z Gwiazdą
i Croix de Combattant oraz brytyjskim Defence Medal, War Medal
i France and Germany Star.
Zmarł 3 lutego 2007 w Maisnil-les-Ruitz. Pochowany na cmentarzu
w Vaudricourt.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. V. 251. Stolarek Konrad OMI; P. Personalia. VI. Ankieta personalna kleru polskiego pracującego we Francji. 3. Ankieta personalna z 1945, R-Z; J. Pielorz, Oblaci polscy. Zarys dziejów prowincji
polskiej Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej z okazji 50-lecia istnienia 1920-1970,
Rzym 1970, s. 111-115; Ks. Konrad Stolarek OMI, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
39(1989), z. 4, s. 639-640; Zabraniak, Polacy w Luksemburgu, s. 159-181; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 377; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu,
s. 150; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech,
s. 484; Szwedo, Zawsze w pierwszej linii, s. 133-135.
Szwabiński Michał – kapłan diecezji włocławskiej.
Urodził się 8 września 1901 w Nadrenii (pół.-zach. Niemcy). Syn Tomasza i Cecylii z d. Piątek. W l. 1913-1919 uczył się w Holandii, w Kolegium Św. Karola w Valkenburgu prowadzonym przez oblatów. W 1920
wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku. Święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1924. Po święceniach pracował jako wikariusz w parafii Parzno, od 20 sierpnia 1924 – św. Stanisława we Włocławku, od 25 czerwca 1925 był prefektem szkół powszechnych i kapela139
nem szpitala w Sieradzu. Od 26 lipca 1927 podjął obowiązki duszpasterskie wśród wychodźstwa polskiego w Liège (Belgia), następnie od grudnia 1930 w Charleroi. Od 1 lipca 1932 objął obowiązki wikariusza parafii św. Jana Chrzciciela we Włocławku, a od 19 września został prefektem w zawodowej szkole dokształcającej. W drugiej połowie 1932 notowany był w dokumentach Starostwa Powiatowego we Włocławku jako
patron Chrześcijańskiego Zjednoczenia Zawodowego. 15 czerwca 1934
otrzymał nominację na administratora parafii Grabkowo. 6 października 1941 został aresztowany i umieszczony w Klasztorze Salezjanów
w Lądzie, a 30 października tego roku przewieziony do Dachau, nr obozowy 28414.
Na wiosnę 1942 został włączony do grupy więźniów przeznaczonych
na zagazowanie. Zginął 28 maja 1942.
Za działalność społeczną i posługę duszpasterską w 1938 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Archiwum Diecezji Włocławskiej, Akta personalne ks. M. Szwabińskiego, sygn.
340, k. 106; Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej, s. 148; K. Rulka, Szwabiński Michał, w: Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, T. III, Włocławek 2005,
s. 177-178; J. Modrzejewski, Szwabiński Michał, w: Kazimierz Wielki oraz niepospolici
z Kowala i okolic. Słownik biograficzny. Kalendarium, red. Z. J. Zasada, B. Ziółkowski,
Włocławek-Kowal 2006, s. 223-224; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 657; Zmiany
w diecezji. Ks. M. Szwabiński prefekt w Sieradzu, kapelanem dla wychodźstwa polskiego
w Belgii, „Kronika Diecezji Włocławskiej” 5(1927) T. 21, s. 147; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 336-340; tenże, Relacja
ks. M. Szwabińskiego z 1927 r. o sytuacji Wychodźstwa polskiego w okręgu Liège (Belgia),
„Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 93(2010), s. 259-266.
Szymański Bronisław – kapłan diecezji łomżyńskiej.
Urodził się 19 lutego 1910 w Pniewie. Syn Andrzeja i Józefy z d. Świederska. Po ukończeniu trzech klas szkoły powszechnej w 1920, rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Ks. Piotra Skargi w Łomży. Po otrzymaniu
świadectwa dojrzałości 1 lipca 1929 poprosił o przyjęcie do Wyższego
Seminarium Duchownego w Łomży. 26 maja 1934, z rąk bpa Stanisława
140
Łukomskiego, otrzymał święcenia kapłańskie. Od 1 lipca pracował jako
wikariusz w parafii Lachowo, a od 1 września 1936 został skierowany
do pracy w parafii św. Aleksandra w Suwałkach. Tam został aresztowany 7 kwietnia 1940 i 13 kwietnia wywieziony do Działdowa, następnie
3 maja do Sachsenhausen i 14 grudnia do Dachau, nr obozowy 22544.
Po wyzwoleniu z obozu 29 kwietnia 1945, po krótkiej posłudze duszpasterskiej w Monachium Freimannie, od 22 czerwca został przez władze
kościelne skierowany do pracy wśród wychodźstwa polskiego w Szwecji,
gdzie pełnił posługę duszpasterską wśród rodaków. Po ponad pięcioletnim pobycie wyjechał do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
W 1951 w USA rozpoczął pracę w diecezji Providence jako duszpasterz wśród Polonii amerykańskiej. Do tej diecezji został ekskardynowany 31 marca 1959. 13 listopada 1971 został kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Łomżyńskiej. W maju 1975 przeszedł na emeryturę.
Pozostał przy polskiej parafii św. Wojciecha w Providence jako rezydent.
W maju 1995 wrócił do Polski i do diecezji łomżyńskiej. Na początku zamieszkał w Wyższym Seminarium Duchownym, a następnie
w Domu Wspólnoty Kapłańskiej w Łomży.
Zmarł 11 marca 1999 w Łomży. Pochowany na cmentarzu parafialnym w Puchałach.
Ks. S. Łupiński, Śp. Ks. Bronisław Szymański, „Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne” LXI(1999), z. 1, s. 177-178; Ks. W. Jemielity, Martyrologium księży diecezji łomżyńskiej 1939-1945, „Rozporządzenia Urzędowe Łomżyńskiej Kurii Diecezjalnej”
36(1974), nr 8-9, s. 57; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 659; Szymański, Opieka
duszpasterska nad Polakami w Szwecji, s. 62; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 489.
Szymbor Wilhelm – kapłan Zgromadzenia Księży Misjonarzy
św. Wincentego a Paulo CM (lazarysta).
Syn Antoniego i Teresy z d. Teller. Urodził się 16 października 1879
w Niwce k. Będzina. Do szkoły podstawowej uczęszczał w Mysłowicach.
W 1893 zapisał się do Małego Seminarium Księży Misjonarzy na Kle141
parzu w Krakowie. Do zgromadzenia wstąpił w 1896, a 1 listopada 1898
złożył śluby zakonne. Studia filozoficzne i teologiczne odbył na Kleparzu i na Stradomiu. Święcenia kapłańskie przyjął 5 lipca 1903. Przez kolejnych pięć lat (1903-1908) mieszkał w domu kleparskim i pracował
w grupie rekolekcyjno-misyjnej. W l. 1908-1911 był dyrektorem Małego
Seminarium w Krakowie na Nowej Wsi; następnie wrócił na Kleparz do
pracy w grupie misyjnej, w której był dyrektorem. Do pracy rekolekcyjno-misyjnej włączył wówczas (1912-1914) regularne wyjazdy (późna jesień i wczesna wiosna) do skupisk robotniczych emigrantów polskich na
terenie Niemiec, Danii i Szwecji. Przeprowadzał tam dwu-trzy-dniowe
rekolekcje, przygotowywał do sakramentu pokuty i spowiadał. W okresie I wojny światowej prowadził działalność organizacyjno-charytatywną jako członek Książęco-Biskupiego Komitetu Pomocy w Krakowie.
W l. 1919-1921 powrócił do pracy rekolekcyjno-misyjnej i równocześnie redagował „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego
a Paulo”. Był redaktorem, ale również autorem cennych publikacji dotyczących historii i bieżących wydarzeń w rodzinie wincentyńskiej.
Na prośbę prymasa kard. Edmunda Dalbora z lipca 1921, 10 maja
1922 podjął się reorganizacji duszpasterstwa polonijnego we Francji. Po
wyjeździe do Francji zamieszkał w Paryżu, w domu generalnym Zgromadzenia i podjął urząd i obowiązki rektora Polskiej Misji Katolickiej we
Francji. Prowadził ją do końca lipca 1928. Dokonał reorganizacji duszpasterstwa polonijnego, doprowadził do zjednoczenia różnych organizacji religijnych w Związek Polskich Towarzystw Katolickich. Pod koniec lipca 1928 złożył rezygnację ze stanowiska rektora Misji. Pozostawił 30 placówek duszpasterstwa polskiego zorganizowanych w czterech
dekanatach: paryskim, północnym, wschodnim i zachodnim. W duszpasterstwie polonijnym pracował do czerwca 1929. Na początku lipca
tegoż roku, wraz z ks. Wiktorem Bieniaszem rozpoczął pracę rekolekcyjno-misyjną w ośrodkach duszpasterskich w Brazylii prowadzonych
przez księży misjonarzy a także w innych parafiach – skupiskach polskich imigrantów, gdzie przeprowadził 10 serii misji i rekolekcji, w tym
142
także dla ludności mówiącej po niemiecku.
W sierpniu 1931 otrzymał nominację na superiora domu oraz rektora Instytutu Teologicznego w Krakowie na Stradomiu. Wykładał teologię pastoralną i homiletykę, wygłaszał konferencje do chorych w Polskim Radio, a w l. 1933-1938 był po raz drugi redaktorem „Roczników
Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego a Paulo”.
1 października 1935 został mianowany rektorem Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie oraz superiorem domu Zgromadzenia.
We wrześniu 1939 nastąpiła likwidacja seminarium przez władze okupacyjne, a gmach zajęto na cele wojskowo-policyjne. W czasie wojny zamieszkał na Stradomiu, okazyjnie głosił rekolekcje parafialne oraz prowadził wykłady teologii pastoralnej i homiletyki w konspiracyjnym seminarium księży salwatorianów w Krakowie na Zakrzówku.
11 sierpnia 1944 został aresztowany i więziony na Montelupich
w Krakowie, a następnie w obozach koncentracyjnych: od 1 października 1944 we Flossenburgu, od 11 listopada w Mülsen, od 23 grudnia
1944 do 29 kwietnia 1945 w Dachau, nr obozowy 136986. Po wyzwoleniu z obozu w Dachau zamieszkał w domu generalnym misjonarzy
w Paryżu i przez kilka miesięcy prowadził działalność duszpasterską w
środowiskach polonijnych w rejonie Paryża. W 1946 powrócił do kraju
i otrzymał nominację na superiora domu oraz rektora Instytutu Teologicznego na Stradomiu. Urzędy te pełnił do końca życia.
Zmarł 9 grudnia 1946. Pochowany w grobowcu Zgromadzenia na
cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. H. Historia duszpasterstwa polskiego we Francji. VII. Życiorysy i jubileusze rektorów Kościoła polskiego, Kościoła w Paryżu i PMK we Francji, 1. Szymbor Wilhelm; Misjonarze św. Wincentego a Paulo w Polsce (1651-2001). II-1 Biografie, red. tomu II Jan Dukała CM, Kraków 2001, s. 484-490; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 660; Dzwonkowski, Polska opieka religijna we Francji, s. 52-59, 150-151; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt 1. Księża polscy w duszpasterstwie okręgu paryskiego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris 1992, s. 111-113; Umiński, Polska prowincja Zgromadzenia Księży Misjonarzy, s. 44-356; Judycki, Polscy duchowni w świecie,
143
s. 395; Klechta, Najstarsza w świecie, s. 143; Korszyński, Jasne promienie w Dachau,
s. 211; Pitoń, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, w: Zmagania polonijne w Brazylii, t. 4,
s. 153-154; tenże, Księża polscy w Brazylii, w: Kalendarz Ludu [Kurytyba] 1971 s. 100;
Salwatorianie w Polsce 1900-1975, Rzym 1975, s. 181; F. Żebrok, Dzieje Śląskiego Seminarium Duchownego, „Nasza Przeszłość” 44(1975), s. 112-114; S. Janaczek, Szymbor Wilhelm, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich, t. 7, s. 272-276; H. Olszar, Śp. ks.
Wilhlem Szymbor, „Wiadomości Archidiecezjalne Katowickie” 1993 nr 6, s. 312-317
(literatura i źródła).
Ślusarz Franciszek – misjonarz Najświętszej Maryi Panny
z La Salette MS (saletyn).
Urodził się 24 marca 1899 w Bratucicach. Syn Józefa i Katarzyny z d.
Gnutek. W l. 1912-1919 ukończył Małe Seminarium w Dębowcu. Nowicjat rozpoczął 7 września 1919 u Misjonarzy Matki Bożej z La Salette w Suzie (Włochy). Pierwszą profesję zakonną złożył 8 września 1920
w Suzie, a wieczystą 29 września 1926 w Tournai (Belgia). W l. 19201926 odbył studia filozoficzno-teologiczne we Fryburgu (1920-1923),
Suzie (1923-1924) i Tournai (1924-1927), ukończone stopniem licencjata filozofii. Święcenia kapłańskie przyjął 24 lipca 1927 w Tournai z rąk ks.
bpa Rasneura z Tournai. W latach: 1927-1928 pracował wśród Polaków
w Belgii, w okręgu Tournai; 1928-1929 był misjonarzem i pomagał w
redakcji „Posłańca Matki Boskiej Saletyńskiej” w Dębowcu; 1929-1930
był wikariuszem i pomagał w redakcji „Posłańca Matki Boskiej Saletyńskiej” w Ware; 1930-1936 był wikariuszem i redaktorem „Posłańca Matki Boskiej Saletyńskiej” (1930-1935) w Ware; 1936-1940 był superiorem i proboszczem w Elma; 1940-1941 był wikariuszem w Beausejour;
1941-1946 był wikariuszem w Cordobie; 1946-1952 był przełożonym
i proboszczem w Villa Dominico; 1952-1960 był superiorem i proboszczem w Barrio Yoffre; 1960-1968 był misjonarzem i socjuszem w Olivet.
Zmarł 9 stycznia 1968 w Olivet. Pochowany został na cmentarzu
w Twin Lakes.
Jemioł, Saletyni w Polsce, s. 219, 371-372; Szymański, Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, s. 94-95; Wojtyniuk, Praca Zgromadzenia Misjonarzy Saletyńskich wśród
Polaków za granicą, w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych, s. 255-287.
144
Świetlik Marceli – kapłan diecezji?
Urodził się 1872 w Wudzynie. Syn Augustyna i Agnieszki z d. Jankowska. Uczył się w rodzinnej wiosce, a następnie w Collegium Marianum w Pelplinie. Podczas nauki w gimnazjum w Starogardzie Gdańskim pracował jako pomocnik aptekarza w Szubinie. W 1893 przybył
do Niższego Seminarium Duchownego we Florett k. Namur w Belgii.
Od listopada następnego roku studiował we Fryburgu Szwajcarskim,
a następnie był studentem Collegio di Santa Maria Dell Anima w Rzymie. Święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1897 w Gnieźnie. Swoją
działalność duszpasterską w Norwegii rozpoczął 3 października 1899,
jako wikariusz przy kościele św. Olava w Chrystianii (od 1925 – Oslo).
W l. 1900-1907 pełnił funkcję sekretarza, a w l. 1923-1926 także skarbnika Wikariatu Apostolskiego w Oslo. Od 1923 do śmierci wchodził
w skład Rady Wikariackiej w Oslo. Funkcję proboszcza pełnił na terenie
całej Norwegii: dwukrotnie w Drammen, w Bergen, w Oslo i w Trondheim. Przez długie lata sprawował posługę duszpasterską w domu zakonnym Sióstr Elżbietanek w Trondheim.
Zmarł 17 września 1932. Pochowany został na cmentarzu Bragernes
Kirkegard w Drammen.
H. Sowińska, Fascynował mnie krewny w sutannie. Pamięć ożywiona, „Gazeta Pomorska” 3-4 III 2001; Szajer, Życie religijne i społeczne Kościoła katolickiego w Norwegii, s. 408-409; Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Norwegii, s. 217-219.
Trawicki Leon – kapłan diecezji?
Urodził 15 lutego 1923 w Koteżach k. Starogardu Gdańskiego. Do
szkoły powszechnej uczęszczał w Starogardzie. Potem naukę kontynuował w Gimnazjum Państwowym w Gdyni, a następnie u Księży Pallotynów na Kopcu w Wadowicach. W 1939 został zesłany na roboty przymusowe do Niemiec. W roku 1945 znajdował się w Norwegii, gdzie
m.in. pobierał naukę w Polskiej Szkole im. Generała Wł. Sikorskiego
w Mysen. Pracował na roli, w fabrykach, uczył się w szkole muzycznej
norweskiej. Od 21 września 1947 przygotowywał się do przyjęcia świę145
ceń kapłańskich w Kolegium św. Edmunda, najstarszej katolickiej uczelni w Anglii. Święcenia kapłańskie przyjął 30 maja 1953 w Westminster.
Po święceniach, od 1 listopada 1953 objął stanowisko duszpasterza polskiego w Oslo, Norwegia. Jako wikariusz pracował w parafii św. Olava
w Oslo od 1 stycznia 1954 do 20 sierpnia 1955. Uzyskał zgodę bpa Jacoba Mangersa na niedzielne Msze święte i piątkowe nabożeństwa różańcowe dla Polaków. Zorganizował Akcję Katolicką, do której przystąpiło 30 osób i katechezę dla dzieci i młodzieży, nauczał również języka angielskiego. Założył bibliotekę liczącą 400 książek. Następnie podjął obowiązki duszpasterskie wśród Polonii kanadyjskiej w Calgary, gdzie był
pierwszym samodzielnym duszpasterzem polskim. Mimo ogromnych
trudności zdołał pozyskać zaufanie władz i wiernych. W krótkim czasie
zdołał zorganizować polskich katolików w Calgary i przygotowywał budowę kościoła dla nich.
Utonął 20 sierpnia 1956 na kolonii letniej w Piegeon Lake (Kanada).
Śp. ks. Leon Trawicki, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 8(1957), z. 1(30), s. 484-485;
Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Norwegii, s. 223-224; S. Poszwa
TChr., Towarzystwo Chrystusowe w Kanadzie 1957-1997, Oshawa, Ontario 1998, s. 44.
Autor napisał: „Zmarł on tragicznie 10 sierpnia 1956”.
Trochonowicz Franciszek – kapłan archidiecezji lubelskiej.
Urodził się 23 listopada 1906 we wsi Ostrówki, pow. radzyński. Syn
Władysława i Marii. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnej miejscowości, w 1922 kontynuował naukę w gimnazjum w Radzyniu i Białej
Podlaskiej. Po uzyskaniu matury w 1928 wstąpił do Seminarium Duchownego w Lublinie. Święcenia kapłańskie z rak bpa M. Fulmana przyjął w 1932 i rozpoczął studia w Louvain (Belgia), które ukończył w 1936.
Do września 1938 pełnił posługę duszpasterską wśród Polaków w okręgu górniczo-hutniczym Charleroi (Belgia). Od września był wikariuszem w Zamościu. Tam 21 czerwca 1940 został aresztowany przez Gestapo i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, a pół
roku później, 14 grudnia 1940, do Dachau, nr obozowy 22714. Po wy146
zwoleniu 29 kwietnia 1945, na prośbę władz amerykańskich pracował
jako kierownik Urzędu Informacyjnego (Information Office). 21 czerwca 1945 wrócił do kraju. 29 czerwca 1945 decyzją bpa Fulmana został
dyrektorem Związku Caritas diecezji lubelskiej i rektorem kościoła św.
Józefata przy ul. Zielonej. Po likwidacji tej organizacji przez rząd polski (1950) został proboszczem i dziekanem w Kraśniku. W 1955 decyzją władz państwowych został przeniesiony do Janowa Lubelskiego na
stanowisko proboszcza, a w październiku 1956 został też dziekanem janowskim. Był kanonikiem Kapituły Zamojskiej.
Zmarł 19 marca 1969 w szpitalu w Lublinie.
Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie, Akta osobowe Rep. 60 II b T 31; Ks. Franciszek Trochonowicz. Wspomnienie pośmiertne, „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”
7-12(1969), s. 260-265; Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 671; Wyszyński kard.
S., Pro memoria, s. 702; Adamska, Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych, s. 107; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem
Polskim w Belgii, s. 347-352; tenże, Życie organizacyjne wychodźstwa polskiego w Belgii
w okresie międzywojennym, „Studia Polonijne” 26(2005), s. 51-52.
Trzeciak Konrad – kapłan Zgromadzenia Księży Misjonarzy
św. Wincentego a Paulo CM (lazarysta).
Urodził się 27 stycznia 1911 w Toruniu. Syn Aleksandra i Marty
z d. Szymańska. W l. 1917-1918 uczęszczał do szkoły powszechnej w Essen (Nadrenia), dokąd rodzina przeniosła się w 1913. 21 maja 1928 złożył egzamin dojrzałości w Grudziądzu. Pracował jako urzędnik w grudziądzkim magistracie, podjął praktykę w aptece i w 1931 złożył egzamin państwowy na farmaceutę. Pracował kolejno w aptekach w Toruniu, Bydgoszczy i Gdyni. Zebrawszy fundusze, we wrześniu 1934 przekroczył mury Seminarium Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo w Wilnie. Święcenia kapłańskie przyjął 11 września 1938
w Krakowie. Praktykę duszpasterską odbył w parafii Św. Krzyża w Warszawie. Przed Wielkanocą 1938 wyjechał na misje do Chin, tam pracował w Shuntehtu jako administrator finansowy Prefektury Apostolskiej,
następnie proboszcz w Jaoszan, wykładowca w seminarium w Chala. Po
147
przewrocie komunistycznym w Chinach został skierowany do Australii.
27 stycznia 1949 przybył do Sydney, podejmując obowiązki w obozie dla
imigrantów polskich w Bathurst. Założył „Tygodnik Katolicki” i został
jego redaktorem. Od listopada 1961 podjął pracę duszpasterską w USA.
Duszpasterz w Utica, a następnie w Brooklynie.
Zmarł 13 czerwca 1970 w Brooklynie, pochowany w grobowcu misjonarskim na cmentarzu Calvaria.
B. Żongołłowicz, Konrad Trzeciak – Ksiądz Naczelny, w: Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański, Rzym,
17-18 października 2002. Duchowieństwo polskie w świecie, pod redakcją Agaty i Zbigniewa Judyckich, Toruń 2002, s. 402-407; Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani
polscy pracujący poza granicami kraju, s. 432; Umiński, Polska prowincja Zgromadzenia Księży Misjonarzy, s. 245, 291; Pracowity żywot, „Tygodnik Polski” (Melbourne)
1970/25; Kałuski, Polonia katolicka w Australii, s. 47.
Wardowski Franciszek – kapłan Zgromadzenia Księży
Werbistów SVD (werbista).
Urodził się 20 kwietnia 1913 w Łążynie, pow. Nowe Miasto Lubawskie. Syn Teofila i Heleny z d. Sokołowska. W 1927 wstąpił do Niższego Seminarium Duchownego Księży Werbistów w Górnej Grupie. Po
ukończeniu nowicjatu i pierwszego roku filozofii dalsze studia kontynuował w St. Gabriel w Austrii i w Helvoirt w Holandii, gdzie otrzymał
święcenia kapłańskie 29 czerwca 1941. Razem z innymi współbraćmi
udał się do Belgii, gdzie objął placówki duszpasterskie w Eysden, Waterschei i Zwartberg. Zorganizował szkołę polską, gdzie sam nauczał języka polskiego i historii. Organizował uroczystości narodowe połączone z nabożeństwami i akademiami. 26 maja 1945 przybył na teren dekanatu 30 Korpusu i pracował jako duszpasterz w polskich ośrodkach:
Brema-Blumenthal, Sande k. Wilhelmshaven, Brema. 29 lipca 1948 wyjechał do Polski i podjął pracę pedagogiczną w niższych seminariach
w Nysie i Bruczkowie, a po likwidacji tych placówek był duszpasterzem
w Bytomiu, Krzywinie Gryfińskim, Nysie i Górnej Grupie. Od 1977 zo148
stał kapelanem Sióstr de Notre Dame i szpitala w Głubczycach.
Zmarł w Głubczycach 12 maja 1985. Tam został pochowany.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe,
Franciszek Wardowski SVD – życiorys; „Misjonarz” nr 6/1985 listopad-grudzień,
s. 31. Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech,
. 496; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 360; tenże, Stan i sytuacja szkolnictwa polonijnego w Belgii (1940-2000), „Studia
Polonijne” 27(2006), s. 185.
Wilk Marcin Hilary – kapłan Zakonu Braci Mniejszych
Urodził się 30 listopada 1917 we wsi Zielonka k. Rzeszowa. Syn Józefa i Rozali z d. Burek. Po szkole podstawowej uczył się w gimnazjum
w Dębicy, a następnie w Małym Seminarium Serafickim oo. kapucynów
w Rozwadowie. W 1935 wstąpił do nowicjatu w Sędziszowie. W następnym roku został wysłany do Krakowa, gdzie uzyskał maturę i podjął studia filozoficzno-teologiczne. 23 listopada 1939 złożył śluby wieczyste.
19 grudnia 1942 przyjął świecenia kapłańskie i pracował duszpastersko
w Krakowie i Lwowie. W październiku 1944 wyjechał na Wschód do
pracy misyjnej, pełnił obowiązki administratora parafii Krywotyń
(Ukraina). W 1946, za prowadzenie agitacji antyradzieckiej wśród mas
ludowych, został skazany przez sąd w Żytomierzu na 8 lat pozbawienia
wolności i zesłanie do obozów pracy poprawczej oraz pozbawienie praw
obywatelskich i zakaz powrotu do obwodu żytomierskiego. Wyrok odbywał od 18 grudnia 1946 w Intłagu k. Workuty. Z zesłania został zwolniony 23 kwietnia 1952, a na Ukrainę powrócił w 1953. Uzyskał zgodę
na osiedlenie się w miejscowości Rokitna k. Sarn i podjął pracę w brygadzie remontowo-budowlanej. Od 6 listopada 1953 podjął pracę duszpasterską w Barze (obwód winnicki) w charakterze służytiela kulta. Skąd
dojeżdżał jeszcze z posługą do Łuczyńca i Wierzbowca. 27 października 1958 został pozbawiony prawa do pełnienia posługi duszpasterskiej
w obwodzie za zorganizowanie przy kościołach katechizacji dzieci i mło149
dzieży. Za to „wykroczenie” na początku 1959 został skazany na rok pracy przymusowej, którą odbywał w Barze, pracując jako tynkarz na budowie. Dla ograniczenia jego działalności duszpasterskiej, a w przyszłości dla wykluczenia możliwości powołania katolickiego episkopatu na
Ukrainie, pracownicy KGB skłonili go do opuszczenia Ukrainy. W ciągu 24 godzin został odstawiony do granicy w Przemyślu 27 maja 1959.
W Polsce pracował w Sędziszowie Małopolskim, Bolkowie, Nowej
Soli i Skomielnej Czarnej. W 1991, wykorzystując demokratyczne przemiany, powrócił do pracy duszpasterskiej na Ukrainę (Stary Konstantynów, Krasiłów).
Zmarł 31 grudnia 1998 w szpitalu górniczym w Bytomiu.
H. M. Wilk OFMCap, „Ty nie zginiesz”, Lublin 2001; Gadacz, Słownik polskich kapucynów, t. 2, s. 415-416; Barcik., Franciszkanie łagiernicy, s. 31-33; ks. J. Szymański, Hilary Marcin Wilk OFMCap – syn ziemi kolbuszowskiej (1917-1998), w: Ecclesiae, Patriae
et Homini serviens. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Biskupowi Kazimierzowi
Górnemu z okazji 70. rocznicy urodzin oraz piętnastolecia posługi pasterskiej w Kościele
rzeszowskim, red. E. Białogłowski i in., t. 1, Rzeszów 2007, s. 561-576; tenże, Franciszkanie na Podolu (1941-1964), s. 565-580; tenże, Kościół katolicki na Podolu, s. 294-296; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 498; Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa polskiego, s. 636-638.
Wilk-Witosławski Piotr Feliks – kapłan Zakonu Braci
Mniejszych OFM, (franciszkanin).
Urodził się 13 kwietnia 1902 w Siedliskach k. Rzeszowa. Syn Piotra Wilka i Angeliny z d. Raczek (Nazwisko „Witosławski” dołączył do
pierwszego znacznie później, po adopcji go przez hrabinę Witosławską).
21 września 1918 wstąpił do zakonu OO. Bernardynów (franciszkanów) w Leżajsku. Po roku nowicjatu, 22 września 1919 złożył pierwsze śluby zakonne. We Lwowie ukończył gimnazjum. Filozofię i teologię studiował na Uniwersytecie Lwowskim. Po ślubach wieczystych, 27
czerwca 1926 przyjął święcenia kapłańskie z rąk ks. abpa Twardowskiego. Po święceniach pracował wyłącznie w kraju, z małą przerwą, gdy na
150
niespełna rok wyjechał na misje na Sachalinie Japońskim. W Polsce był
gwardianem w Radomiu i Husiatynie (Wschodnia Małopolska).
Po wybuchu II wojny światowej znalazł się na Węgrzech, został kapelanem obozów wojskowych, a od maja 1940 Wikariuszem Generalnym
dla Polaków i objął kierownictwo duszpasterstwa dla ludności cywilnej
na terenie Węgier.
Po aresztowaniu 8 października 1941 przez władze węgierskie, był
przetrzymywany w politycznym więzieniu w Budapeszcie i w karnym
obozie oficerskim w Siklos do 23 grudnia 1942. Po zwolnieniu z obozu powrócił na stanowisko generalnego kapelana. Ponownie aresztowany 21 marca 1944 przez Gestapo, był więziony w Budapeszcie oraz
w obozach koncentracyjnych w Mauthausen (18 sierpnia 1944) i w Dachau (od 1 grudnia 1944, nr obozowy 134403), gdzie doczekał wyzwolenia. Jako były więzień obozu w Mauthausen orientował się w sytuacji
duszpasterskiej Polaków w Austrii, dlatego 16 czerwca 1945 udał się do
Salzburga, gdzie podjął pracę duszpasterską. 4 lipca we Freimannie został dziekanem obwodu salzburskiego, a od 13 listopada dziekanem całej
strefy amerykańskiej (Salzburg i Górna Austria). Na tym stanowisku pozostał tylko półtora miesiąca, w grudniu wyjechał do Włoch, a następnie
w końcu lipca 1946 do Stanów Zjednoczonych. Przebywał we franciszkańskich klasztorach w miejscowościach Pułaski do 16 czerwca 1947;
Burlington Wis. do 16 grudnia 1947, Toledo Ohio, do 24 lutego 1953
i Grand Rapids Mich. do śmierci. Pracował jako misjonarz i rekolekcjonista, współpracował z redakcją „Miesięcznika Franciszkańskiego”. Jego
praca misjonarska rozciągała się również na Kanadę.
Zmarł 4 marca 1960 w Rochester (Minnesota). Pochowany został na
cmentarzu franciszkańskim w Pułaski w stanie Wisconsin.
Śp. O. Piotr Wilk Witosławski OFM, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 11(1960),
z. 3(44), s. 311-312; W. F. Murawiec OFM, Bernardyni wśród Polonii za granicą,
w: Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in.,
Lublin 1982, s. 17-18, 33-34; E. Csombor, Działalność polskiego Kościoła katolickiego
na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej, „Studia Polonijne” 15(1993), s. 50-52;
151
H. i T. Csorba, Ziemia węgierska azylem dla Polaków 1939-1945, Warszawa 1985 (indeks); M. A. Kowalski, Duchowieństwo polskie na Węgrzech w czasie II wojny światowej,
„Przegląd Powszechny”, 1984, nr 1, s. 95-105; Nadolny, Polskie duszpasterstwo w Austrii
po II wojnie światowej, s. 170-171; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 5, s. 210; Wieliczko, Ksiądz dr Andrzej Czeluśniak – misjonarz saletyński, s. 182; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 498.
Wilniewczyc Michał – kapłan diecezji pińskiej;
kapłan diecezji drohiczyńskiej.
Urodził się 7 stycznia 1912 w Dąbrowicy k. Nowogródka, w woj. nowogródzkim. Syn Wincentego Kuniewicza-Wilniewczyca herbu Belina i Anieli z d. Bohdanowicz. W l. 1919-1922 uczęszczał do Szkoły Powszechnej w Dąbrowicy. 10 października 1922 rozpoczął naukę
w czwartej klasie Szkoły Powszechnej im. G. Piramowicza w Nowogródku, a po jej ukończeniu (1926) zapisał się do piątej klasy miejscowego
Gimnazjum Państwowego im. A. Mickiewicza. Po dwóch tygodniach
przeniósł się do Mniejszego Seminarium Duchownego w Nowogródku, a w roku następnym do Drohiczyna. Po skończeniu piątej klasy jako
eksternista, 17 czerwca 1931 uzyskał świadectwo maturalne w Państwowym Gimnazjum im. J. Kraszewskiego w Drohiczynie.
Studia filozoficzno-teologiczne rozpoczął 12 września 1931 w Wyższym Seminarium Duchownym im. Św. Tomasza z Akwinu w Pińsku.
Święcenia kapłańskie przyjął w Wielką Sobotę 27 marca 1937 z rąk bpa
Kazimierza Bukraby w Pińsku. Od 15 kwietnia do 1 maja 1937 był wikariuszem w parafii Wniebowzięcia NMP w Łubinie Kościelnym, a następnie wikariuszem w parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Hajnówce.
Tam również pełnił funkcję nauczyciela religii w Publicznej Szkole Dokształcającej Zawodowej i w Szkole Powszechnej nr 2.
Na podstawie fałszywego oskarżenia swego ucznia o antysowiecką
agitację, która rzekomo miała polegać na wywieszaniu afiszy z napisami: Niech żyje Polska! Precz z Sowietami! 11 listopada 1939 został aresztowany przez NKWD, skazany na siedem lat ciężkich robót i zesłany
na Syberię. 3 października 1940 dotarł do łagru – obozu przejściowego
152
w Kotasie. Na podstawie Układu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej
a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z 30 lipca 1941,
12 września 1941 został zwolniony z zesłania. 24 września w Tockoje
k. Swierdłowska został wcielony w randze kapitana do VI Dywizji Polskiej i rozpoczął posługiwanie jako kapelan szpitala polowego II Korpusu Armii Polskiej (do lutego 1942). 31 sierpnia 1942 w ostatnim transporcie dotarł do Krasnowodzka nad Morzem Kaspijskim.
Po przebytej rekonwalescencji, wśród polskich uchodźców pełnił
funkcję kapelana szpitalnego w obozach k. Teheranu, potem w Isfahanie
– dokąd dotarł 2 lutego 1943 wraz z grupą polskich dzieci. Do września
1944 pozostawał opiekunem i prefektem polskich szkół obozowych.
7 października 1944 wypłynął z Bombaju na pokładzie amerykańskiego transportowca wojennego „General Randall” i 31 października 1944
dotarł do portu Wellington w Nowej Zelandii. Podczas transportu był
kapelanem grupy 837 polskich uchodźców, wśród których znajdowało
się 735 polskich dzieci z Isfahanu. Od 1 listopada 1944 (przez trzy lata)
pełnił funkcję proboszcza i kapelana (uczył religii i języka łacińskiego)
w obozie dla polskich dzieci (Polish Children Camp) oddalonym 2 km
od Pahiatua.
4 grudnia 1947, na żądanie nowozelandzkich władz kościelnych
i świeckich, opuścił obóz i poprzez Australię wyruszył w kierunku Libanu. Przez kilka miesięcy zatrzymał się w Australii (w Agricultural College of the Marist Brothers w Campbelltown N.S.W. – pełnił funkcję kapelana). 18 maja 1948 przybył do Libanu i podjął studia specjalistyczne. Przez pięć lat duszpasterzował jako kapelan w Zakładzie św. Karola w Bejrucie (Orfhelinat St. Charles; Achrafie; Rue Zahar) prowadzonym przez Siostry Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo (szarytki), pozostając jednocześnie kapelanem polskich uchodźców przebywających
w tym kraju. We wrześniu 1948 rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie św. Józefa w Bejrucie. W drodze powrotnej, w październiku 1953
zatrzymał się w Papieskim Instytucie Polskim w Rzymie i zapisał na studia z zakresu teologii w Angelicum. Stopień naukowy doktora teologii
153
uzyskał 8 czerwca 1957. Od marca 1955 do września 1957 pracował na
rzecz Polaków przebywających we Włoszech.
21 października 1957 został ojcem duchownym i wykładowcą Wyższego Seminarium Duchownego w Drohiczynie, (wykładał: teologię
orientalną, introdukcję do Pisma Św., ascetykę, język francuski, i teologię porównawczą). 22 sierpnia 1985 przeszedł na emeryturę.
Wielokrotnie na czas nieobecności administratora apostolskiego ks. inf. Michała Krzywickiego pełnił urząd wikariusza generalnego (1958; 1959; 1960; 1961; 1963; 1964). Podobne zadania wykonywał
z mandatu ks. Władysława Jędruszuka: (1977; 1978; 1979; 1980; 1981;
1982; 1989).
Był diecezjalnym referentem ds. misji zagranicznych (1968-1987),
członkiem Komisji Organizacyjno - Gospodarczej Obchodów Pięćdziesięciolecia Diecezji Pińskiej (1975); diecezjalnym dyrektorem Papieskich Dzieł Misyjnych (1964-1987), diecezjalnym dyrektorem Papieskiej
Unii Misyjnej Duchowieństwa, zwanej później Unią Apostolską Kleru
(1964-1989), diecezjalnym referentem ds. miłosierdzia chrześcijańskiego (1968-1983), a także delegatem biskupa ds. misji (1984-1989).
24 czerwca 1962 został kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej; 10 kwietnia 1975 kapelanem Jego Świątobliwości.
Odznaczony: papieskim orderem Pro Ecclesia et Pontifice (20 sierpnia 1987), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (21 grudnia 1992), dyplomem uznania Polskich Dzieci z Nowej Zelandii (22 października 1994), oraz Odznaką Honorową Sybiraka przyznaną 17 września 1994 przez Zarząd Główny Związku Sybiraków.
Zmarł 10 maja 1997 w Drohiczynie. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.
Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie IV /Ps/ 183. 183a. Teczki personalne zmarłych księży z diecezji pińskiej i drohiczyńskiej. Ks. Michał Wilniewczyc (1912-1997);
IV /Ps/. Teczka akt osobistych ks. Michała Wilniewczyca; Ks. Z. Rostkowski, Ks. prał.
dr Michał Wilniewczyc (1912-1997), „Wiadomości Diecezjalne. Pismo Urzędowe Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie” 1/17(2005), s. 234-241; Ks. E. Borowski, Wyższe Se154
minarium Duchowne Diecezji Pińskiej 1925-1939, Drohiczyn n/B 2000, s. 152-156;
M. Chrostowski, Ks. Biskup Gawlina wśród Wojska Polskiego w Rosji. Notatki z podróży,
w: Ks. Biskup J. Gawlina wśród Wojska Polskiego w Rosji, Brighton 1942, s. 5-11; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4, s. 281; D. Zdziech, Pahiatua – „Mała Polska” małych
Polaków, Kraków 2007, s. 189-194; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 428; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, s. 258; Ks. J. Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Nowej Zelandii, w: Z Sybiru na drugą półkulę. Wojenne losy polskich dzieci, red. ks. J. Szymański, ks. W. Wieczorek, Lublin 2007,
s. 228-231; Kałuski, Polacy w Nowej Zelandii; Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa
polskiego, s. 638-639.
Wlazły Jan – kapłan archidiecezji lubelskiej.
Urodził się 9 kwietnia 1908 w Pałecznicy, parafia Lubartów. Syn Antoniego i Franciszki z d. Włoch. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnej miejscowości i wstąpił do Gimnazjum Humanistycznego w Lubartowie. Po uzyskaniu matury, 24 czerwca 1927, wstąpił do Seminarium
Duchownego w Lublinie. Święcenia kapłańskie z rąk bpa Mariana Fulmana przyjął 19 czerwca 1932 w katedrze lubelskiej. 5 października 1932
podjął studia z dziedziny filozofii i pedagogiki w Louvain. Studia łączył
z pracą duszpasterską wśród Rodaków w rejonie Charleroi. Dojeżdżał
też do Brukseli, gdzie pełnił posługę duszpasterską w kościele OO. Redemptorystów. Po powrocie do kraju (1938) został wikariuszem w parafii św. Michała w Lublinie, od 1941 również prefektem Szkoły Handlowej im. Sobolewskiej. W l. 1944-1951 był wykładowcą historii filozofii
oraz psychologii filozoficznej i eksperymentalnej w seminarium lubelskim. W 1948 został proboszczem parafii św. Teresy w Lublinie. Doktorat uzyskał w Warszawie w 1950. Był kanonikiem Kapituły Katedralnej
Lubelskiej, prałatem J. Św. Jana Pawła II, sędzią Sądu Biskupiego.
Zmarł 11 maja 1982 w Lublinie.
Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie, Akta osobowe, Rep. 60 II b W 72; Ks. Jan
Wlazły; Wspomnienie pośmiertne, „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 4-5(1982),
s. 111-119; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim
w Belgii, s. 347-355.
155
Wnuk Wawrzyniec – kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej.
Urodził się 6 sierpnia 1908 w Witrogoszczy. Syn Jana i Agnieszki
z d. Kowalska. Po ukończeniu szkoły powszechnej, kontynuował naukę
w Publicznej Szkole Wydziałowej w Łobżenicy. Od 1920 w Gimnazjum
Klasycznym im. Bolesława Krzywoustego w Nakle nad Notecią. W 1928
wstąpił do Seminarium Duchownego w Gnieźnie. Studia filozoficzne odbył w Gnieźnie, a teologiczne w Poznaniu. Święcenia kapłańskie
z rąk Prymasa Polski kard. Augusta Hlonda przyjął 10 czerwca 1933.
Od 1 sierpnia 1933 objął obowiązki wikariusza w parafii św. Mikołaja
w Inowrocławiu, a 15 września 1938 objął obowiązki wikariusza w parafii Świętej Trójcy w Gnieźnie. Po aresztowaniu i zwolnieniu na początku wojny, tułał się na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Ponownie
aresztowany 15 sierpnia 1943, 22 sierpnia został osadzony w Auschwitz,
nr obozowy 137808. Stamtąd w czerwcu 1944 został przetransportowany do Buchenwaldu, następnie do Dory, Herzungen i Ellrich. Wyzwolony 29 kwietnia 1945 przez 72. dywizję Armii Amerykańskiej. Pracował
w obozach dla wysiedleńców w Westfalii (Bad, Sassendorf, Borghorst).
W 1947 został kapelanem więzienia alianckiego w Werl pod Soest. Tam
zorganizował trzyklasową szkołę dla dzieci polskich. Od 1948 pełnił
obowiązki dziekana westfalsko-nadreńskiego, a od 1 sierpnia 1949 został szefem duszpasterstwa na całą strefę brytyjską.
W sierpniu 1951, na zaproszenie kard. Edwarda Mooney, przybył do
USA. W pierwszym roku pobytu – decyzją kurii arcybiskupiej w Detroit – przechodził z parafii na parafię (św. Alojzego, św. Ignacego). Przez
pięć lat pracował w parafii św. Władysława w Hamtramck.
Po sześciu latach, na zaproszenie ks. bpa Johna Cody z diecezji London, udał się do Kanady. 16 czerwca 1957 objął parafię w Chatham, Ontario. Tam wybudował kościół pw. Matki Boskiej Zwycięskiej (Kozielskiej). Po czterech latach pracy (1961) został proboszczem parafii św.
Trójcy w Windsor. W 1965 sprowadził z Polski Siostry Urszulanki Serca
Jezusa Konającego, które zajęły się szkołą. Zorganizował:
156
1. Fundusze wieczyste do dyspozycji Episkopatu polskiego i kanadyjskiego w r. 1972;
2. Fundusz Pomocy Polsce, w roku 1982 na lekarstwa i narzędzia dla
polskich szpitali;
3. Fundusze stypendialne dla KUL-u.
Na polu prac społecznych poświęcił ośrodek mieszkaniowy „Polonia
Park” dla najnowszej emigracji z Polski. W l. 1956-1981 był kapelanem
VI Okręgu Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej. Został prałatem,
a w 1986 infułatem.
Zmarł w Windsor 6 sierpnia 2006. Pochowany został na cmentarzu
w Pniewach k. Poznania.
J. Walkusz, Minister Ecclesiae et hominum czyli ks. Wawrzyniec Wnuk, jego życie
i dzieło, Pelplin 2010; tenże, Parafia Matki Boskiej Zwycięskiej w Chatham, Ontario 19571997, Lublin-Chatham 1997, s. 55-65; tenże, Polonia i Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w London, Ontario, Lublin 2007, s. 111-114, 152, 275; Kto jest kim w Polonii kanadyjskiej 1992. Słownik biograficzny, Toronto 1992, s. 245-246; Nir, Pomoc Seminarium
Polskiego w Orchard Lake, s. 140-141; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 432.
Wojciechowski Czesław Wojciech – kapłan archidiecezji
poznańskiej.
Urodzony 17 kwietnia 1897 w Strzelnie. Syn Ignacego i Marianny z d.
Wietecka. Po uzyskaniu matury gimnazjalnej w Ostrowie służył w wojsku, skąd 5 lipca 1919 prosił o przyjęcie do Seminarium Duchownego
w Poznaniu. Święcenia kapłańskie przyjął 15 marca 1924 z rąk abpa Edmunda Dalbora. Od 1 kwietnia 1924 był wikariuszem parafii katedralnej w Poznaniu. 5 września 1927 wyjechał na studia z filozofii moralnej i
etyki społecznej na uniwersytet w Lowanium (Belgia), jednocześnie jako
kapelan angażował się w zapewnienie opieki duszpasterskiej wychodźcom polskim (rejon Tournai). W l. 1930-1931 studiował w Rzymie. Po
powrocie został rektorem domu studentów filozofii seminarium zagranicznego w Gnieźnie. Od 1 października 1934 został mianowany prof.
filozofii w seminarium w Gnieźnie. 10 września 1938 został kierowni157
kiem biura Kancelarii Prymasa Polski A. Hlonda w Poznaniu i sekretarzem prymasa.
Aresztowany we wrześniu 1939, został rozstrzelany przez Niemców
11 listopada 1939 w lesie pod Bydgoszczą.
Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Akta Kurii Metropolitalnej III. Sygn. 641.
Personalia ks. Czesława Wojciechowskiego – 155; Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza,
Warszawa 1938, s. 810; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 337; tenże, Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, s. 85105; Szołdrski, Martyrologium, s. 273; Jacewicz, Woś, Martyrologium, z. 4, s. 179.
Wolak Stanisław Kasjan – kapłan Zakonu Braci Mniejszych
Urodził się 8 listopada 1913 w Pławie (obecnie Stalowa Wola). Syn
Jana i Katarzyny z d. Madej. Uczęszczał do Kolegium Serafickiego
w Rozwadowie. Do Kapucynów Komisariatu Krakowskiego wstąpił
7 września 1929 w Sędziszowie. Ukończył Studium Filozoficzno-Teologiczne OO. Kapucynów w Krakowie. Święcenia kapłańskie przyjął
13 marca 1937. Studia kontynuował na uniwersytetach: w Louvain i we
Fryburgu; w l. 1938-1939 studiował filozofię w Louvain, angażując się
jednocześnie w posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego
w Belgii. Od października 1939 do maja 1940 uczył w Szkole Powszechnej w Rozwadowie. Tam 18 maja został aresztowany przez Gestapo. Poprzez więzienie w Tarnowie, obóz w Oświęcimiu 14 czerwca 1940, 12
grudnia 1940 został przewieziony do Dachau, nr obozowy 22184, gdzie
poddawany był bestialskim eksperymentom medycznym. Po wyzwoleniu w 1945 pracował duszpastersko wśród Polaków w Niemczech,
w szpitalach gruźliczych byłych jeńców, organizując dla nich sanatoria
w: Vaihingen, Gross-Sachsenheim, Bietigheim, Freudental i Frauenalb.
Sam zaraził się gruźlicą i został skierowany na leczenie do Szwajcarii,
gdzie kontynuował studia 1949-1951 i pracował wśród rodaków.
Od 1954 podjął obowiązki duszpasterskie w Australii. Początkowo
był duszpasterzem w Canberze, a od listopada 1955 proboszczem para158
fii Matki Boskiej Zwycięskiej na Bowen Hills w Brisbane do 1973 i kapelanem Polaków w prowincji Queensland. Od 15 grudnia 1955 prowadził duszpasterstwo polonijne, m.in.: zbudował salę parafialną dla polskich harcerzy, prowadził chór kościelny Wawel, który założył w 1956.
Od 1959 publikował „Biuletyn Duszpasterski”, od 1968 odpowiadał za
redakcję „Przeglądu Katolickiego”.
W 1950 od bpa J. Gawliny otrzymał Srebrny Krzyż Biskupa Polowego, a od bpa W. Rubina srebrny medal Exuli bene de Ecclesia merito.
Odznaczony został również Złotym Krzyżem Zasługi, a Stowarzyszenie Polskich Kombatantów przyznało mu srebrną i złotą odznakę.
Od 16 stycznia 1962 należał do kapucyńskiej prowincji australijskiej.
Zmarł 17 listopada 1973 w Brisbane. Pochowany został na cmentarzu Nudgee.
Gadacz, Słownik Polskich Kapucynów, t. 2, s. 431-434; ks. S. Marut TChr., Śp. O. Kasjan Wolak – kapucyn, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 25(1974), z. 2(111), s. 217-219;
Weiler, Die Geistlichen in Dachau, s. 716; Turek, Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym w Niemczech, s. 501; R. Guz, Z działalności polskich ośrodków
duszpasterskich w Szwajcarii, w: Ośrodki duszpasterstwa polskiego w Szwajcarii, pod
red. Ks. J. Wołczańskiego, Lublin 2000, s. 23, 27, 32, 34 n, 54 n, 57 n; Z. Sudułł, Ojciec Kasjan Wolak OFM Cap „Człowiek historii i wyznawca wiary”, „Przegląd Katolicki” (Australia) listopad 2003, s. 4-5, 15. Judycka-Żmudzińska, Judycki, Kapłani polscy
pracujący poza granicami kraju, s. 433; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 436; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 355.
Wołek Ludwik – kapłan Zgromadzenia Najświętszej Maryi Panny
z La Salette MS (saletyn).
Urodził się 15 października 1900 w Sielcu, parafia Sędziszów Małopolski. Syn Szymona i Katarzyny z d. Kociuba. W l. 1913-1919 ukończył Małe Seminarium w Dębowcu. Nowicjat rozpoczął 7 września 1919
u Misjonarzy Matki Bożej z La Salette w Suzie (Włochy). Pierwszą profesję zakonną złożył 8 września 1920 w Suzie, a wieczystą 14 marca 1925
w Tournai (Belgia). W l. 1920-1922 odbył studia filozoficzne we Fryburgu (Szwajcaria), uwieńczone stopniem doktora filozofii. Studia teo159
logiczne odbył: we Fryburgu 1922-1923, w Suzie 1923-1924 i w Tournai
1924-1926, uwieńczone stopniem bakalaureata teologii. Święcenia kapłańskie z rąk bpa Rasneura przyjął 19 grudnia 1925 w Tournai. Podczas
swego pobytu w Belgii pełnił posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego w okręgu zagłębia węglowego Mons.
Po powrocie do kraju był: 1926-1930 profesorem Małego Seminarium w Dębowcu, 1930-1933 wikariuszem i katechetą w Kobylance,
1933-1939 superiorem i proboszczem od sierpnia do 17 września 1939
w parafii Matki Bożej Królowej Polski we Lwowie.
Zginął 17 września 1939, podczas bombardowania Lwowa przez
Niemców, w gruzach plebanii. Pochowany został w leju po bombie obok
plebanii wraz z innymi ofiarami bombardowania.
Jemioł, Saletyni w Polsce, s. 219, 278, 309; Słownik biograficzny duchowieństwa
metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego. Ofiar II wojny światowej 1939-1945, red.
ks. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007, s. 289-291; Szymański, Początki Polskiej
Misji Katolickiej w Belgii, s. 90; tenże, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 334.
Woryna Ryszard – kapłan Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów
Maryi Niepokalanej OMI (oblat);
od 15 września 1952 kapłan diecezji opolskiej.
Urodził się 2 czerwca 1913 w Dąbrówce Małej, parafia Pniaki, diec.
Katowice. Syn Filipa i Marty z d. Lamża. Po ukończeniu gimnazjum
w Lublińcu w 1929 wstąpił do Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. Teologię i filozofię studiował w Seminarium Księży
Oblatów w Krobi (1935-1937), Obrze (1937-1939). Śluby wieczyste złożył 8 września 1938 w Obrze. Na skutek działań wojennych udał się do
Francji, gdzie w Seminarium Duchownym w Notre Dame de Lumières
k. Awinionu (1940-1941) ukończył studia i 23 lutego 1941 przyjął święcenia kapłańskie. Obowiązki duszpasterskie podjął w Sabaudii, w obozie
internowanych – żołnierzy polskich. Po lądowaniu aliantów w Normandii został kapelanem wojskowym. Pracował w Sorgues, w La Courtine,
160
gdzie do obowiązków duszpasterskich doszły nauczycielskie – profesor
matematyki i propedeutyki w gimnazjum dla młodocianych żołnierzy.
Po demobilizacji, od 1948 był duszpasterzem polonijnym w Centre i od
1951 do 1967 w Mons (Belgia).
Inkardynowany do diecezji opolskiej 15 września 1952 (dekret sekularyzacyjny podpisany przez Stefana kard. Wyszyńskiego).
Zmarł 12 grudnia 1967. Pochowany został na cmentarzu w Tertre
(Belgia).
Archiwum Diecezji Opolskiej – Personalia: ks. Woryna Ryszard; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII, s. 181-182; Śp. Ks. Ryszard Woryna, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 19(1968), z. 3(76), s. 176-177; Judyccy, Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu, s. 143; Judycki, Polscy duchowni w świecie, s. 438.
Wyczałkowski Seweryn – kapłan diecezji płockiej.
Urodził się 24 października 1905 w Raciążu. Syn Jana i Eleonory z. d.
Chądzyńska. Nie przyjęty do miejscowej szkoły gminnej, uczęszczał na
prywatne lekcje do p. Wandy Piotrowskiej. W 1917 zapisał się do prywatnego gimnazjum w Sierpcu. Naukę kontynuował w Gimnazjum
Państwowym w Lipnie, gdzie w 1926 otrzymał świadectwo dojrzałości. Po maturze wybrał studia z historii na Uniwersytecie Warszawskim.
W 1928 wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku. Święcenia kapłańskie przyjął w katedrze płockiej 10 czerwca 1933 z rąk abpa A. J. Nowowiejskiego. Pracę rozpoczął jako wikariusz przy tej parafii i wykładowca
w Biskupiej Szkole Organistowskiej. W 1934 został skierowany na studia
specjalistyczne z pedagogiki i psychologii stosowanej w Louvain w Belgii. Podczas pięcioletnich studiów angażował się w posługę duszpasterską wśród wychodźstwa polskiego, dojeżdżał do kolonii Jumet. Był kapelanem m.in. w okręgu Mons (kolonie: Hautrage – Etat, Quaregon – Rivage i Bousu – Bois). Po powrocie do kraju 14 sierpnia 1939 został wikariuszem parafii św. Bartłomieja w Płocku. Po rozpoczęciu działań wojennych brał udział w kampanii wrześniowej jako zastępca oficera aprowizacyjnego. Po rozwiązaniu oddziału, którym dowodził, powrócił do Płoc161
ka, gdzie objął obowiązki wikariusza w parafii farnej. 7 października 1939
został mianowany wykładowcą w Seminarium Duchownym.
Dzięki znajomości języków: francuskiego i niemieckiego bez większych przeszkód pracował na ternie parafii i miasta. Zaangażowany
w ruchu oporu pomagał: dzieciom urodzonym w więzieniu płockim
i przekazanym parafii; działaczom Związku Walki Zbrojnej, a później
Armii Krajowej; ostrzegał rodaków zagrożonych aresztowaniem lub wywiezieniem do obozów.
Po wyzwoleniu przez kilka kadencji pełnił mandat radnego w Miejskiej Radzie Narodowej Płocka, gdzie kierował komisjami: budżetową i opieki społecznej. Brał udział w pracach Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Założył w mieście Spółdzielnię Krawiecką
dla samotnych kobiet, poświęcając jej lokal przy ulicy Misjonarskiej. Był
współzałożycielem i uczestnikiem Ligi Przyjaciół Żołnierzy. Uczył w Liceum Małachowskiego, przekazał tej szkole poważny księgozbiór i pomoce naukowe. 4 października 1958 został proboszczem farnym i dziekanem płockim (do 1982).
Kanonik i prałat w Kapitule Katedralnej Płockiej.
Odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi oraz medalem „Zasługi dla miasta Płocka”.
Zmarł 2 sierpnia 1986, pochowany został na cmentarzu parafialnym
w Płocku.
Ks. M. M. Grzybowski, Ks. prałat mgr Seweryn Wyczałkowski proboszcz parafii św.
Bartłomieja w Płocku profesor seminarium duchownego (1905-1986), „Studia Płockie”
XVI-XVII(1988-1989), s. 375-390; M. M. Grzybowski, Ksiądz prałat Seweryn Wyczałkowski, Płock 1996; S. Wierzbicki, Byli naszymi duszpasterzami. Kapłani Kościoła Płockiego zmarli w latach 1901-2005, Płock 2005, s. 208-209; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 351, 358.
Wysokiński Marceli – kapłan archidiecezji lubelskiej;
od 28 listopada 1922 kapłan Towarzystwa Jezusowego SJ (jezuita).
Urodził się 16 stycznia 1884 w Zawadach. Syn Jana i Krystyny z d. Nasiłowska. Od 1890 uczęszczał do szkoły podstawowej, a później do gim-
162
nazjum w Siedlcach, które ukończył ze złotym medalem w 1900. Następnie podjął studia filologiczne w Państwowym Uniwersytecie w Moskwie, które ukończył w 1906. Przez następnych 8 miesięcy odbywał
służbę wojskową. W l. 1907-1911 studiował teologię w Lublinie i 25 lipca
1911 przyjął święcenia kapłańskie z rąk ks. bpa Franciszka Jaczewskiego.
Od 19 września 1911 był kolejno wikariuszem w Bełżycach (do 17 stycznia 1913), Opolu Lubelskim (do 9 sierpnia 1913), Łukowie (do 16 marca
1914), potem administratorem w Samogoszczy (do 9 października 1916)
i proboszczem w Rzeplinie i Nowosiółkach. Z tego stanowiska i jednocześnie z diecezji lubelskiej został zwolniony 28 listopada 1922, kiedy to
wstąpił do jezuitów w Kaliszu. Potem pracował wśród katolików obrządku wschodniego w Synkowiczach (1925-1935), Kuśkowcach Wielkich
(1935-1938), Miatynie (1936-1937), Humniszczach, od 1937 do 1945
w Szumsku, Dubnie i Krzemieńcu. W tym czasie był też wykładowcą
w seminarium w Dubnie. Tam też duszpasterzował od grudnia 1945 do
lutego 1947. Od 28 marca do 20 sierpnia 1948 podjął pracę duszpasterską w parafii rzymskokatolickiej w Barze, na Podolu. Na wniosek służby
bezpieczeństwa został przeniesiony do Winnicy, by, jak sądzono, łatwiej
było nadzorować jego pracę duszpasterską. Do września 1953 był jedynym duszpasterzem na terenie obwodu winnickiego. W grudniu 1959
pojechał z posługą duszpasterską do Miastkówki.
Tam zmarł 23 grudnia 1959. Pochowany został w Winnicy.
ф. Р-2700, оп. 18, спр. 35, арк. 92-95; Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie, REP
60 II BW 58, ks. M. Wysokiński; ks. J. Szymański, Marceli Wysokiński SJ (1884-1959) –
Świadek Wiary i Nadziei na Podolu, „Teka Komisji Historycznej” t. 3, 2006, s. 187-199;
tenże, Kościół katolicki na Podolu, s. 289-293; Dzwonkowski, Leksykon duchowieństwa
polskiego, s. 652-654; J. Marecki, Najstarszy z zachowanych inwentarzy klasztoru Kapucynów w Winnicy, w: Pasterz i twierdza. Księga Jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, red. ks.
J. Wołczański, Kraków–Kamieniec Podolski 2001, s. 94; Dębowska, Popek, Duchowieństwo diecezji łuckiej, s. 203; Encyklopedia wiedzy o jezuitach, s. 774.
163
Wyderka Władysław - kapłan (archi)diecezji przemyskiej.
Urodził się 4 lipca 1891 w Szebniach k. Jasła. Syn Jana i Zofii z. d.
Woźniak. W l. 1905-1913 uczęszczał do gimnazjum w Jaśle i Przeworsku. W 1918 ukończył Seminarium Duchowne w Przemyślu. Święcenia
kapłańskie przyjął 12 maja 1918. Był wikariuszem w Haczowie i Przeworsku (1918-1926). W marcu 1926 został oddelegowany do duszpasterstwa polskiego we Francji. Od 23 kwietnia 1926 do 25 lutego 1928
pełnił obowiązki duszpasterza Polaków w Barlin; od 16 maja 1929 do
30 czerwca w parafii w Oignies, a od 1 lipca 1929 pracował jako duszpasterz polonijny w Bruay en Artois. 1 marca 1934 został dziekanem w Południowej Francji. Pomimo uzyskanej 20 maja 1935 zgody bpa F. Bardy
na objęcie funkcji rektora Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, nie podjął
się tego zadania. Po powrocie do diecezji, od 1 lutego 1938 został kanclerzem kurii. Urząd ten sprawował do 1976. W 1949 otrzymał kanonię
w przemyskiej kapitule katedralnej, a w 1967 – scholasterię. W 1974 został mianowany protonotariuszem apostolskim.
Zmarł 21 lutego 1987 w Przemyślu.
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu, Akta personalne księży. Teczka personalna, Tabela służbowa ks. W. Wyderki, b. sygn., b.s.; Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. I. 83, Wyderka Władysław 1929-1938; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt IV, s. 139-140; Dzwonkowski, Polska
opieka religijna we Francji, s. 249; Rocznik diecezji przemyskiej na rok 1984, [Przemyśl
1984], s. 25, 29; K. Chmielowiec, Aparat bezpieczeństwa wobec Kurii biskupiej w Przemyślu w latach 1944-1965, w: Aparat bezpieczeństwa wobec Kurii biskupich w Polsce,
red. A Dziuroka, Warszawa 2009, s. 255; B. Stanaszek, Księża jasielscy w służbie Kościoła przemyskiego w latach 1818-1945 (nadbitka z „Rocznika Brzosteckiego” t. 1), Brzostek 1994, s. 25.
Wysiecki Alfons – kapłan diecezji chełmińskiej;
od 15 stycznia 1965 kapłan diecezji Oslo (Norwegia).
Urodził się 20 sierpnia 1905. Świecenia kapłańskie przyjął 20 grudnia 1930. Po święceniach został wikariuszem w Więcborku, a od 1932
był wikariuszem w parafii NMP w Gdyni. Od 26 maja 1936 został pro164
boszczem parafii Gdynia – Grabówek, diec. chełmińska. 14 września
1939 został aresztowany przez Niemców, 21 września 1939 został jednak zwolniony. Ponownie został aresztowany 24 października 1939
i umieszczony w obozach: w Stutthofie – 15 listopada 1939, Sachsenhausen – 10 kwietnia 1940. 31 maja 1941 został zwolniony z obozu w Dachau. Wyemigrował do Szwecji. Są też przesłanki, że przybył do Norwegii z armią niemiecką. Zdaniem B. Bratbaka, pojedyncze informacje
wskazują na to, że pełnił on służbę wojskową w Norwegii w l. 1943-1945.
Po przyjeździe polskich oficerów łącznikowych został kapelanem Polaków w Norwegii. W 1945 podjął obowiązki duszpasterskie w diecezji
Oslo w Norwegii. Został nauczycielem w szkole, w obozie w Mysen, zaś
w 1947 rozpoczął posługę duszpasterską w Fredriktstad. Od października 1962 był proboszczem w Stavanger. 15 stycznia 1965 został inkardynowany do diecezji Oslo.
Zmarł 10 kwietnia 1974 w Stavanger. Tam został pochowany.
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie, Archiwum Kurii Biskupiej, Akta personalne
ks. A. Wysieckiego b. sygn; G. Nieżorawska, Dzieje duszpasterstwa w parafii Świętej Rodziny w Gdyni w latach 1931-1994, Tczew 1995, s. 72-73, (mps); Weiler, Die Geistlichen
in Dachau, s. 724; Adamska, Sziling, Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych, s. 112; B. Bratbak, Polsk Grinifange – norek siøkaptein. En beretning om polske Mietek og om andre polaker i Norge under og etter den andre verdenskirgen, Sandnes 2006,
s. 93; Szymański, Opieka duszpasterska nad Polakami w Norwegii, s. 221-223.
Zapłata Feliks – kapłan Zgromadzenia Słowa Bożego SVD
(werbista).
Urodził się 23 września 1914 w Turwi k. Kościana. Syn Szymona i Katarzyny z d. Pawlik. Szkołę podstawową ukończył w Turwi. Do Niższego Seminarium Duchownego Księży Werbistów w Górnej Grupie wstąpił w 1927. Po maturze w 1935 rozpoczął nowicjat i studia teologiczne
w Chludowie. Formację naukową i duchową kontynuował w: Mödling,
k. Wiednia, Teteringen i Helvoirt w Holandii, gdzie przyjął świecenia
kapłańskie 29 czerwca 1941. W 1943 przybył do Overijse k. Brukseli,
165
a następnie do Liège, gdzie do 1946 pełnił posługę duszpasterską wśród
Polaków. Po powrocie do kraju zamieszkał w domu zakonnym w Nysie. Tam był katechetą w pojezuickim gimnazjum „Carolinum”, rektorem Niższego Seminarium Duchownego diecezji opolskiej (1948-1952),
dyrektorem Caritasu. W 1954 ukończył studia specjalistyczne w KUL
uwieńczone rozprawą doktorską. Od 1954 był wykładowcą teologii dogmatycznej i retoryki w Seminarium Księży Werbistów w Pieniężnie.
Habilitację uzyskał w 1972 w ATK. W l. 1957-1960 pełnił obowiązki
prowincjała. Od 1969 został adiunktem w ATK i od 1971 zapoczątkował organizowanie corocznych sympozjów misjologicznych. Był inicjatorem dwóch serii wydawniczych: Materiały i Studia Księży Werbistów
oraz Zeszyty Misjologiczne ATK. Wykładał też w seminariach pallotynów w Ołtarzewie i salwatorianów w Bagnie na Dolnym Śląsku. Zainicjował powstanie w ATK studium zaocznego misjologii dla kapłanów.
Zorganizował dwie wyprawy naukowe do Afryki (1975-1976, 1980).
W 1981 przeszedł na emeryturę i pomagał w duszpasterstwie w parafii
Rogów Opolski.
Odznaczony: Srebrnym Krzyżem Zasługi – 1946; Złotym Krzyżem
Zasługi – 1974.
Zmarł w Rogowie Opolskim 11 października 1982. Pochowany na
cmentarzu św. Małgorzaty w Bytomiu.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie. Akta osobowe, Zapłata Feliks SVD – życiorys; P. A. Sokołowski, Zapłata Feliks (1914-1982), werbista,
w: Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945-1989, t. I, red.
J. Myszor, Warszawa 2002, s. 320-322; Ks. J. Mandziuk, Zapłata Feliks, w: Słownik Polskich Teologów Katolickich 1981-1993, vol. 8, Warszawa 1995, s. 660-664; P. A. Sokołowski SVD, Ks. doc. dr hab. Feliks Zapłata (1914-1982). Rys biograficzny, Misjologia XXI
wieku. W 20 rocznicę śmierci Ojca Feliksa Zapłaty SVD – Twórcy Misjologii w Polsce. Materiały sympozjum misjologicznego w Misyjnym Seminarium Duchownym w Pieniężnie
8 – 10 listopada 2002, red. A. Miotk SVD, Materiały i Studia Księży Werbistów nr
LXXII, Warszawa 2004, s. 19-45; Wyszyński kard. S., Pro memoria, s. 214; Szymański,
Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 360.
166
Zientarski Roman – kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej.
Urodził się 6 maja 1907 w Pleszewie. Syn Juliana i Eufemii z d. Kress.
Po zdaniu w 1925 matury w pleszewskim Gimnazjum Humanistycznym, wstąpił do Seminarium Duchownego w Gnieźnie. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk Prymasa Polski, kard. Augusta Hlonda 14 czerwca 1930. Po święceniach rozpoczął pracę duszpasterską jako wikariusz
w parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bydgoszczy. Rok później został prefektem w Prywatnym Żeńskim Seminarium Nauczycielskim. Jednocześnie był moderatorem Sodalicji Panien Uczennic i Sodalicji Mariańskiej Panien. Był kapelanem bydgoskich hufców. W 1934 został kapelanem Zakładu Karnego w Szubinie. Tam zorganizował drużynę harcerską, z którą wyjeżdżał na obozy na Huculszczyznę oraz na zloty międzynarodowe.
Podczas wakacji pełnił posługę duszpasterską wśród wychodźstwa
polskiego w Niemczech (1934 - Essen Delwig) i we Francji (1936 - Baudras). W 1937 rozpoczął studia na Katolickim Uniwersytecie w Louvian
w Belgii, równocześnie angażował się w duszpasterstwie polskojęzycznym. Po zdobyciu tytułu licencjata z zakresu pedagogiki i psychologii
stosowanej, wrócił do kraju. Wybuch wojny zastał go w rodzinnym mieście. Przez dwa miesiące prowadził tam duszpasterstwo. 12 marca 1940
został aresztowany i osadzony w Forcie VII w Poznaniu. Potem był więźniem obozów koncentracyjnych w Buchenwaldzie (15 lipca – 6 grudnia
1940) i Dachau (8 grudnia 1940 – 29 kwietnia 1945, nr obozowy 21925).
Po wyzwoleniu obozu koncentracyjnego udał się z polecenia bp. J. Gawliny do Kissleggu i tam od 17 lipca prowadził duszpasterstwo wśród Polaków wysiedlonych do Niemiec. Organizował dla dzieci polskie szkoły. W 1946 udał się do Waldkrich, gdzie był kapelanem zorganizowanych przez dowództwo wojsk francuskich oddziałów wartowniczych,
złożonych z młodzieży polskiej, we francuskiej strefie okupacyjnej. Jednocześnie posługiwał jako duszpasterz Polakom mieszkającym w okolicy. Po powrocie do kraju 6 czerwca 1947 został proboszczem parafii
w Dąbrówce Kościelnej. Odbudował znajdujący się po wojnie w stanie
167
ruiny, kościół. W l. 1948-1960 prowadził wykłady z filozofii, psychologii
i pedagogiki w Seminarium Duchownym w Gnieźnie. 10 lutego 1961
został proboszczem parafii pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny
w Inowrocławiu; dziekanem dekanatu Inowrocław II (1962-1984); wizytatorem domów sióstr zakonnych (1967-1969); spowiednikiem Sióstr
Elżbietanek w Gnieźnie.
2 września 1963 został kanonikiem gremialnym Kapituły przy bazylice kolegiackiej Świętych Piotra i Pawła w Kruszwicy. 1 lipca 1984 przeszedł na emeryturę. 14 maja 2000 został Honorowym Obywatelem Inowrocławia.
Zmarł 17 marca 2001 w Inowrocławiu.
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. G. Duszpasterze Misji - kapelani,
IV. Urlopy i zastępstwa wakacyjne 1927-1928, 1932-1939, 1945; Ks. A. Jasiński, Zmarł
najstarszy kapłan archidiecezji, „Niedziela” Edycja gnieźnieńska 13/2001; Weiler, Die
Geistlichen in Dachau, s. 737; Wyszyński kard. S., Pro memoria, s. 715; Szymański, Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim w Belgii, s. 355; Turek, Spis
Ziółkowski Stanisław – kapłan diecezji kieleckiej.
Urodził się 9 lipca 1904 w Mierzanowicach k. Opatowa. Syn Tomasza i Agnieszki z d. Cybula. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Wojciechowicach, w 1920 rozpoczął naukę w II klasie gimnazjum w Opatowie. Po skończeniu sześciu klas, 14 września 1925 wstąpił do liceum
przy Seminarium Duchownym w Kielcach (7 i 8 klasa). Po uzyskaniu
matury podjął studia filozoficzno-teologiczne. 10 czerwca 1933 przyjął
święcenia kapłańskie z rąk bpa Augustyna Łosińskiego. Posługę duszpasterską rozpoczął jako wikariusz 20 czerwca w Kozłowie Miechowskim, skąd 17 lipca został przeniesiony do Pilicy. W następnym roku, 21
czerwca otrzymał wikariat w parafii Janina. We wsi Widuchowa k. Buska, gdzie znajdowała się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej, podjął
się zorganizowania parafii. 9 stycznia 1936 został przeniesiony do parafii
Pińczów i już 21 stycznia do Daleszyc, skąd jeszcze w tym samym roku,
168
21 listopada skierowany został jako wikariusz do Ogrodzieńca, a 27 listopada do parafii Kije. Za przyczyną starszego kolegi z seminarium, ks.
Jana Oficjalskiego, 28 lipca 1937 otrzymał zezwolenie na wyjazd do pracy duszpasterskiej wśród wychodźstwa polskiego w Belgii. Z uwagi na
pozostanie w duszpasterstwie polonijnym ks. J. Oficjalskiego zmuszony został do podjęcia posługi wśród wychodźstwa polskiego we Francji. Od 15 listopada objął placówkę duszpasterską w Neoux les Mines
(Pas de Calais), zaś 1 sierpnia 1938 został przeniesiony do Notre Dame
de Waziers (Nord). W sierpniu 1939 otrzymał nakaz opuszczenia Francji „z powodu zbyt wojowniczego patriotyzmu […] namawiania ludzi
do nie przyjmowania obywatelstwa francuskiego”. Zwolniony z posługi duszpasterskiej, podjął przygotowania do studiów w Instytucie Katolickim w Lille. W trakcie wakacji w kraju, na skutek działań wojennych, przyłączył się jako kapelan do napotkanego oddziału wojskowego. Następnie podjął obowiązki duszpasterskie jako wikariusz w parafiach: od 29 lutego 1940 u św. Wincentego Kadłubka w Jędrzejowie, od
listopada 1940 był wikariuszem w Piekoszowie. Tam został aresztowany 11 grudnia 1940 „za to, że ludność miejscowej gminy nie dostarczyła w odpowiedniej wysokości nałożonego kontyngentu zboża i kartofli”.
3 lipca 1941 został wikariuszem w Skalbmierzu. Tam założył przedszkole, ochronkę, wspierał miejscowy „Caritas”. Działał w strukturach Armii
Krajowej. Pseudonim „Stuła”. W lipcu 1943 r. został aresztowany, ale niemal natychmiast odzyskał wolność. Do stycznia 1945 ukrywał się, pełniąc jednocześnie obowiązki kapelana Armii Krajowej.
21 stycznia 1945 został administratorem parafii św. Karola Boromeusza na Karczówce w Kielcach.
Został zastrzelony 23 września 1946 w godzinach popołudniowych,
w drodze do szkoły, w lesie obok kościoła, przez jednego z parafian,
19-letniego funkcjonariusza Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej. Po zabójstwie, przez noc ciało zmarłego parafianie przechowywali w zabudowaniach przy ul. Podklasztornej u znanej rodziny Sowiarów. Pochowany został na miejscowym cmentarzu.
169
Archiwum Diecezjalne w Kielcach, Teczka personalna ks. Stanisława Ziółkowskiego, sygn. XZ – 16; Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji. P. Personalia. I. 85,
Ziółkowski Stanisław 1937-1939; R. Gryz, Ziółkowski Stanisław (1904-1946), kapłan
diecezji kieleckiej, w: Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 19451989, t. II, red. J. Myszor, Warszawa 2003, s. 336-338; H. Zawadzki, W hołdzie ks. Ziółkowskiemu. 45 lat po zbrodni, „Gazeta Kielecka” 25 września 1991, nr 185.
Żrałek Antoni Marceli – kapłan diecezji kieleckiej.
Urodził się 16 stycznia 1889 w Niegardowie, pow. Miechów. Syn Antoniego i Eugenii z d. Senk. W 1899 rozpoczął naukę w kieleckim męskim gimnazjum. W 1905 wstąpił do Seminarium Duchownego w Kielcach. Jako kleryk seminarium 20 września został kapelanem bpa A. Łosińskiego, zaś jako diakon 27 lutego 1911 został wikariuszem w Chęcinach. Święcenia kapłańskie z rak bpa K. Ruszkiewicza przyjął w kościele
Św. Krzyża w Warszawie. 14 sierpnia 1911 podjął obowiązki wikariusza
w Koniemłotach, z których został zwolniony 1 sierpnia 1914 i skierowany na studia z muzyki kościelnej do Rzymu. Z uwagi na działania wojenne od 25 sierpnia podjął obowiązki wikariusza i prefekta szkół w Olkuszu. 7 kwietnia 1917 został prefektem szkoły im. S. Staszica w Kielcach.
4 września 1919 został prefektem w Gimnazjum Emilii Znojkiewiczowej w Kielcach, a następnie w Gimnazjum Żeńskim im. A. Mickiewicza
i Gimnazjum im. M. Cuire-Skłodowskiej w Kielcach. 17 kwietnia 1920
został ponownie kapelanem bpa Łosińskiego. 1 października 1922 podjął obowiązki duszpasterskie wśród emigracji polskiej we Francji (Montceau les Mines). 24 sierpnia 1924 został kapelanem Domu św. Kazimierza w Paryżu i jednocześnie podjął studia z prawa kanonicznego w Katolickim Instytucie w Paryżu. 18 sierpnia 1926 został odwołany ze studiów i mianowany notariuszem Kurii Diecezjalnej. Od 1 września 1929
został kanclerzem Kurii. 20 sierpnia 1934 mianowany prefektem Gimnazjum Żeńskiego im. Joanny Skuchowej. 1 sierpnia 1939 zwolniony
z obowiązków kanclerza Kurii i mianowany radcą Kurii i pracownikiem
Sądu Biskupiego. 12 kwietnia 1953 złożył rezygnację z urzędu i przeszedł
na emeryturę. 1 lipca tegoż roku zwolniony z obowiązków vice-oficja170
ła Sądu Biskupiego. Zamieszkał w Domu Księży Emerytów w Kielcach.
9 października 1923 został szambelanem papieża Piusa XI, 9 stycznia kanonikiem Kapituły Kieleckiej, 10 kwietnia 1944 prałatem Kapituły Wiślickiej.
2 lipca 1935 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i Złotym
Krzyżem Polskiego Czerwonego Krzyża.
Zmarł 9 czerwca 1972 w Kielcach.
Archiwum Diecezjalne w Kielcach, Teczka personalna ks. Antoniego Żrałka, sygn.
XŻ – 4; Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt 1. Księża polscy w duszpasterstwie okręgu paryskiego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris 1992, s. 120121; ks. P. Tochowicz, Śp. Ks. A. Żrałek, „Kielecki Przegląd Diecezjalny” 48(1972) z. 3,
s. 238-240.
171
Bibliografia
I. Źródła
Archiwum Polskiej Misji Katolickiej we Francji
B. Władze i instytucje Kościoła polskiego. IV Delegaci Prymasa Polski,
1. Bp J. Gawlina (1949-1964), 1. 1-6 Korespondencja i nekrologi (1949-1964);
2. Bp Władysław Rubin (1964-1977), 2. 1-4 Lata (1961-1978);
F. Duszpasterstwo. Organizacja duszpasterstwa we Francji okupowanej - ks.
Cz. Wędzioch p.o. rektora Misji 1940-1945. Współpracownicy – alfabetycznie. Ks.
Glapiak Jan 1942; ks. Nosal Alojzy 1943;
G. Duszpasterze Misji - kapelani.
IV. Urlopy i zastępstwa wakacyjne 1927-1928, 1932-1939, 1945;
H. Historia duszpasterstwa polskiego we Francji.
VII. Życiorysy i jubileusze rektorów Kościoła polskiego, Kościoła w Paryżu
i PMK we Francji,
1. Szymbor Wilhelm;
3. Paulus Witold;
4. Cegiełka Franciszek;
6. Kwaśny Kazimierz Marcel;
7. Bernacki Zbigniew;
P. Personalia. I, 55, Paciorek Józef;
P. Personalia. I, 83, Wyderka Władysław 1929-1938;
P. Personalia. I, 85, Ziółkowski Stanisław 1937-1939;
P. Personalia. I, 93, Kudłacik Władysław;
P. Personalia. II. Akta osobiste duszpasterskie kleru polskiego pracującego we
Francji „Kwestionariusz” z 1943, k. 56;
P. Personalia. III. Ankiety personalne duszpasterzy polskich pracujących we Francji. Duszpasterz polski we Francji - ks. Bieszczad Bronisław L. Dz. 814/53;
P. Personalia. V, 13, Bobrowski Franciszek;
P. Personalia. V, 25, Burian Bolesław;
P. Personalia. V, 26, Cegiełka Franciszek;
173
P. Personalia. V, 44, Majkowski Hilary;
P. Personalia. V, 68, Glapiak Jan;
P. Personalia. V, 109, Kotowski Tadeusz;
P. personalia. V, 113, Kowalski Kazimierz;
P. Personalia. V, 125, Kubsz Karol OMI;
P. Personalia. V, 131, Kwaśny Kazimierz;
P. Personalia. V, 134, Librowski Stanisław;
P. Personalia. V, 190, Paciorek Józef;
P. Personalia. V, 194, Paulus Witold;
P. Personalia. V, 222, Repka Henryk OMI;
P. Personalia. V. 251, Stolarek Konrad OMI;
P. Personalia. VI. Ankieta personalna kleru polskiego pracującego we Francji. 1-3.
Ankieta personalna z 1945, A-J, K-P, R-Z;
P. Personalia. VII Kwestionariusze osobowe ze zdjęciami [1959] 31 kwestionariuszy;
R. Zarząd Misji. II Rektorat PMK, 1. Nominacje rektorskie, instalacje, protokoły
zdawczo-odbiorcze 1933-1972.
Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej w Częstochowie
Akta personalne ks. Piotra Augustynika, sygn. AP 2;
Akta personalne ks. Mariana Junga, sygn. AP 73;
Akta personalne ks. Władysława Pająka, sygn. AP 151.
Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie
IV /Ps/ 183. 183a. Teczki personalne zmarłych księży z diecezji pińskiej i drohiczyńskiej. Ks. Michał Wilniewczyc (1912-1997).
Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
Akta Kurii Metropolitalnej III. Sygn. 641. Personalia ks. Czesława Wojciechowskiego – 155.
Archiwum Diecezjalne w Kielcach
Teczka personalna ks. Witold Dariusz Dzięcioł, sygn. XD – 29;
Teczka personalna ks. Jana Oficjalskiego, sygn. XO – 4;
Teczka personalna ks. Stanisława Ziółkowskiego, sygn. XZ – 16;
Teczka personalna ks. Antoniego Żrałka, sygn. XŻ – 4.
174
Bibliografia
Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi
Teczka Personalna nr 511, Ks. Ryszard Moskwa;
Teczka Personalna nr 533, Ks. Lucjan Jaroszka.
Archiwum Diecezjalne w Łomży
Akta osobowe ks. Bobrowa Michała (1912-1998);
Akta osobowe ks. Chmielewskiego Czesława (1913-2002);
Akta osobowe ks. Majkowskiego Hilarego (1895-[1942]).
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
Akta personalne księży. Teczka personalna: ks. Bieszczad Bronisław;
Akta personalne księży. Tabela służbowa: ks. Bolek Franciszek;
Akta personalne księży. Teczka personalna: ks. Kwaśny Kazimierz;
Akta personalne księży. Teczka personalna: ks. Lądowicz Franciszek.
Archiwum Polskiej Prowincji Księży Werbistów w Pieniężnie
Akta osobowe, Boniewicz Alfons SVD;
Akta osobowe, Folek Franciszek SVD;
Akta osobowe, Jażdżewski Franciszek SVD;
Akta osobowe, Lamanowicz Karol SVD;
Akta osobowe Lukasek Tomasz SVD;
Akta osobowe, Mazantowicz Jan SVD;
Akta osobowe, Prodlik Józef SVD;
Akta osobowe, Zapłata Feliks SVD.
Archiwum Diecezji Włocławskiej.
Zespół Archiwum Kurii Diecezjalnej we Włocławku
Dział Personalny. Akta ks. Domańskiego Grzegorza 1875-1941. Sygn. KKDWł
pers. 56;
Dzieł Personalny. Akta ks. Fiwka Henryka;
Dział Personalny. Akta ks. Kozłowskiego Stanisława 1890-1942. Sygn. KKDWł
pers. 149;
Dział Personalny. Akta ks. Kardyńskiego Antoniego, (bez sygn.);
Dział Personalny. Akta ks. Kuczmańskiego Józefa, (bez sygn.);
Dział Personalny. Akta ks. Nowackiego Walentego, (bez sygn.);
Dział Personalny, Akta ks. Olejnika Stanisława 1909-1987. Sygn. KKDWł., pers.
II, 138.
175
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie. Archiwum Kurii Biskupiej
Akta personalne ks. Wysieckiego Alfonsa b. sygn.;
Archiwum Kurii Diecezjalnej w Pelplinie, Teczki akt personalnych, Okroy Kazimierz (układ alfabetyczny).
Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie
Akta osobowe Rep. 60 II b T 31, Ks. Franciszek Trochonowicz;
Akta osobowe, Rep. 60 II b W 72, Ks. Jan Wlazły;
Akta osobowe, REP. 60 II BW 58, ks. Marceli Wysokiński.
Archiwum Diecezji Opolskiej
Personalia: ks. Woryna Ryszard.
Archiwum Diecezjalne w Siedlcach.
Akta Kurii Diecezjalnej Siedleckiej, czyli Podlaskiej
Akta osobiste ks. Władysława Ludwika Kudłacika nr 49/88, Tom I, 16. 06.192111. 05.1950.
Archiwum Abpa Eugeniusza Baziaka w Krakowie
Korespondencja Abpa J. Bilczewskiego (akta luźne – Stepa).
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Wyznań Religijnych
i Oświecenia Publicznego, Dep. V Wyznań Religijnych
Akta osobowe księży, sygn. 493, k. 222.
Державний Архiв Вiнницької Областi
ф. Р-2700, оп. 19, спр. 35, арк. 25.
Державний Архiв Житомирскої Областi
ф. Р-4994, оп. 2, спр. 14, арк. 9.
II. Opracowania
Adamczyk J., Mówi duszpasterz polski w Luksemburgu, w: Panorama emigracji
polskiej. Kalendarz naszej rodziny, [Rzym 1968].
176
Bibliografia
Adamska J., Sziling J., Polscy księża w niemieckich obozach koncentracyjnych.
Transport 527 duchownych 13 grudnia 1940 r. z Sacgsenhausen do Dachau, Warszawa 2007.
A pastoral plan for Polonia in the USA. Plan pastoralny apostolatu polskiego w USA,
[b.m.w. 1995].
Aparat bezpieczeństwa wobec Kurii biskupich w Polsce, red. A Dziuroka, Warszawa 2009.
Arcybiskup Józef Gawlina „Wspomnienia“, Wstęp abp Szczepan Wesoły, opracował
i przypisami opatrzył ks. Jerzy Myszor, Katowice 2004.
Arlik J., Śp. Ojciec Alfons Boniewicz SVD, „Misjonarz” nr 4, kwiecień 1993.
Australia. Brisbane, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 15(1964), z. 3 (60), s. 351.
Bakalarz J., Arcybiskup Józef Gawlina jako duchowy opiekun Polonii, „Studia Polonijne” 5(1982).
Banaszak M. ks., Dar Boży dla Kościoła i Polski. Polskie Seminarium Duchowne
w Paryżu 1945-1995, Paryż – Poznań 1995.
Bańka J., Arcybiskup Józef Gawlina, Rzym 1970.
Barcik S., Franciszkanie łagiernicy, w: Duchowieństwo polskie w świecie. Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet
Urbaniański. Rzym, 17-18 października 2002 r., red. A. i Z. Judyccy, Toruń 2002.
Bednarczyk P. bp, Dwaj bracia Paciorkowie, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji
Tarnowskiej” 131(1981), s. 304-318.
Bejger P. ks., Śp. ks. Michał Bobrow, „Łomżyńskie Wiadomości Diecezjalne” LX
(1998) z. 4, s. 163-164.
Biegun K., Arcypasterz Polski Wygnańczej Biskup Polowy WP Ksiądz Józef Feliks
Gawlina (1892-1964), Warszawa 1993.
Bieliński P., Polacy na Zachodzie. Pogrzeb ks. inf. A. Banaszaka, „Głos Katolicki”
Nr 8, 28 II 1999, s. 16.
Білоусов Ю., Київсько-Житомирська римсько-католицька єпархія. Історичний нарис, Житомир 2000.
Borowski E. ks., Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Pińskiej 1925-1939, Drohiczyn n/B 2000.
Borzyszkowski J., O Kaszubach w Kanadzie. Kaszubsko-kanadyjskie losy i dziedzictwo kultury, Gdańsk-Elbląg 2004.
Bratbak B., Polsk Grinifange – norek siøkaptein. En beretning om polske Mietek og
om andre polaker i Norge under og etter den andre verdenskirgen, Sandnes 2006.
Brudzisz M. CSsR, O. Józef Grochot – duszpasterz Polonii we Francji, „Studia Polonijne” 30(2010), s. 357-370.
Brudzisz M., Die Polenseelsorge der polnischen Redemptoristen in Deutschland,
„Spicilegiūm Historicum Congregationis Sanctissimi Redemptoris” 55(2007), s. 109161.
177
Chamarczuk M. SDB, Salezjanie w Szwecji, Sztokholm 2005.
Chmielowiec K., Aparat bezpieczeństwa wobec Kurii biskupiej w Przemyślu w latach 1944-1965, w: Aparat bezpieczeństwa wobec Kurii biskupich w Polsce, red. A Dziuroka, Warszawa 2009, s. 254-281.
Chutkowski J., Głogów w XX wieku. Zarys monograficzny, Głogów 2004.
Csombor E., Działalność polskiego Kościoła katolickiego na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej, „Studia Polonijne” 15(1993), s. 45-53.
Csorba H. i T., Ziemia węgierska azylem dla Polaków 1939-1945, Warszawa 1985.
Чаплицкий Б., Осипова И., Книга памяти. Мартиролог Католической церкви в СССР, Москва 2000.
Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938.
Dąbrowa-Kostka P., Dania. Odznaczenie ks. ppłk. prof. dr. Józefa Grochota Krzyżem Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, „Głos Katolicki” Nr 1,
5 I 1992, s. 11.
Derdziuk A. OFM Cap., Bracia mniejsi kapucyni w Australii, „Studia Franciszkańskie” 18(2008), s. 329-338.
Dębowska M., Popek L., Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny i represji
okupantów 1939-1945, Lublin 2010.
Dębowska M., Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939-1945, Lublin 2008.
Dębowska M., Łucka Kuria Diecezjalna „na wygnaniu”, „Archiwa, Biblioteki
Diaspora polska w procesach globalizacji. Stan i perspektywy badań, red. G. Babiński, H. Chałupczak, Kraków 2006.
Duchowieństwo polskie w świecie. Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum
Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański. Rzym, 17-18 października
2002 r., red. A. i Z. Judyccy, Toruń 2002.
Duszpasterstwo polskie w świecie. Informator 1975, Paris 1975.
25-lecie kapłaństwa. Ks. Józef Adamczyk OMI, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
26(1975), z. 4, s. 444.
Dyl J. SAC, Pallotyni w Polsce w latach 1907-1947, Lublin 2001.
Dyktus J., Emigracja i opieka duszpasterska nad emigrantami w diecezji krakowskiej w świetle ankiet konsystorza z 1907 i 1913 roku, „Studia Polonijne” 2(1978),
s. 113-180.
Działalność męskich zgromadzeń zakonnych wśród Polonii, red. ks. J. Bakalarz i in.,
Lublin 1982.
Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS
1939-1988, Lublin 2003.
Dzwonkowski R., Polska opieka religijna we Francji 1909-1939, Poznań-Warszawa 1988.
178
Bibliografia
Dzwonkowski R., Przemiany polskiej parafii w północnej Francji (1922-1972).
Studium historyczno-socjologiczne parafii Oignies, „Studia Polonijne” 1(1976),
s. 27-83.
Emigracja wyzwaniem duszpasterskim dla Kościoła w Polsce, red. Ks. M. Zając, Lublin 2009.
Encyklopedia Katolicka, T. 1-14, Lublin 1973-2010.
Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, pod red. K. Dopierały, t. 1-5, Toruń 20022005.
Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, red.
L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów, Kraków 1996.
Ewczyński E. ks., Śp. ks. Rafał Ignacy Grządziel. Założyciel kanadyjskich Kaszub
1912-1998, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 50(1999) z. 2(211), s. 295-297.
Fijał J. ks., Wspomnienia o śp. X Janie Planecie, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej” 124(1974).
Filipowicz S. SJ, Saga polskich jezuitów w USA, Kraków 2004.
Frątczak W. ks., Ks. Stanisław Olejnik, „Kronika Diecezji Włocławskiej” 5-6(1987)
T. 70.
Gadacz J. L., Słownik polskich kapucynów, t. 2: Ł-Z, Wrocław 1986.
Gębicki S. ks., Ks. infułat Franciszek Mączyński, „Kronika Diecezji Włocławskiej”
82(1999), nr 1, s. 46-54.
Gomułczak F., Ksiądz Franciszek Cegiełka SAC 1908-2003. Życie i działalność, Lublin 2009, [mps w Archiwum KUL].
Górniak M. R., Olszowski Wojciech Stanisław, w: Encyklopedia Ziemi Głogowskiej,
zeszyt 68, Głogów 2008, s. 40-41.
Grzybowski M. M. ks., Ks. prałat mgr Seweryn Wyczałkowski proboszcz parafii św.
Bartłomieja w Płocku profesor seminarium duchownego (1905-1986), „Studia Płockie”
XVI-XVII(1988-1989), s. 375-390.
Grzybowski M. M., Ksiądz prałat Seweryn Wyczałkowski, Płock 1996.
Grzybowski M. M. ks., Duchowieństwo diecezji płockiej. Wiek XX, t. 1, cz. 1, Płock
2007.
Habdank A., 30 lat „MARIANUM” w Carlsbergu. Zarys historii, Carlsberg 1986.
Hamao S. F. Card., The Instruction Erga migrantes caritas Christi: A Response of the
Church to the Migration Phenomenon Today, „People on the move” 37(2005), nr 97.
j.n., 25-ta rocznica świeceń ks. J. Stańco w Waterschai, „Narodowiec” 14 IX 1974.
j.n., 40-lecie kapłaństwa Księdza Prałata Bolesława Kurzawy, „Narodowiec”
20 VIII 1985.
j.n., Ksiądz prałat dr Bolesław Kurzawa Rektorem Polskiej Misji Katolickiej na Kraje Beneluksu, „Narodowiec” 24 VII 1981.
Jacewicz W. SDB, Woś J. ks., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. 1-5, Warszawa 1977-1981.
179
Jagła F. ks., Specyficzne formy duszpasterstwa polonijnego w relacji do duszpasterstwa parafii miejscowych, jego powstanie, rozwój i stan obecny, „Studia Polonijne”
3(1979), s. 323-329.
Jan Paweł II, Posynodalna adhortacja apostolska Ecclesia in Europa, „Ľ Osservatore Romano” 7-8(2003), s. 24 (nr 100).
Janicki S. ks., Polski kapłan na obczyźnie pionierem polskiego ducha i polskiej kultury, „Gazeta Kościelna” 29 lipca 1934.
Jaroszka L. ks., Pierwszy Rektor Polonii Australijskiej – nie żyje, „Przegląd Katolicki“ Polish Catholic Review, Organ Duszpasterstwa Polskiego w Australii i Nowej Zelandii, 7(80)1976.
Jasiński A. ks., Zmarł najstarszy kapłan archidiecezji, „Niedziela” Edycja gnieźnieńska 13/2001.
Jemielity W. ks., Martyrologium księży diecezji łomżyńskiej 1939-1945, „Rozporządzenia Urzędowe Łomżyńskiej Kurii Diecezjalnej” 36(1974), nr 8-9, s. 57.
Jemioł P. MS, Saletyni w Polsce, Kraków 2004.
Jubileusz księdza rektora W. Dzięcioła, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 8(1956)
z. 3(28), s. 251-252.
Jubileusz ks. kanonika Platera rektora Misji w Nowej Zelandii, „Duszpasterz Polski
Zagranicą” 5(1980), z. 4, s. 349-350.
Judycka-Żmudzińska A., Judycki Z., Kapłani polscy pracujący poza granicami kraju. Postacie historyczne (wybór), w: Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański. Rzym, 17-18 października
2002.
Judycki Z. A., Polacy w świecie, „Kwartalnik Biograficzny Polonii” Paris 1993, z. 1-2.
Judycki Z. A., Polscy duchowni w świecie. Słownik biograficzny, t. 1, Kielce 2008.
Judyccy A. i Z., Oblaci polscy we Francji, Belgii i Luksemburgu. 60 lat Wiceprowincji Polskiej Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej we Francji, Belgii
i Luksemburgu, Vaudricourt 2006.
K. B., Śp. Ks. prof. Bolesław Burian, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 9(1958), z. 3
(36), s. 308-310.
Kałuski M., Polacy w Nowej Zelandii, Toruń 2006.
Kałuski M., Polonia katolicka w Australii i działalność duszpasterska polskich dominikanów w Australii i Nowej Zelandii, Melbourne 2010.
Kamiński Cz., Duszpasterstwo na emigracji, w: Księga Tysiąclecia Katolicyzmu
w Polsce, red. bp P. Kałwa i in., Lublin 1969.
Kant B. SDB, Polscy salezjanie na misjach, Warszawa 2005.
Kardynał August Hlond Prymas Polski, Korespondencja 1926-1948, t. IV, cz. 25, zebrał ks. S. Kosiński SDB, Ląd nad Wartą 1980 [na prawach rękopisu].
Karłowicz L., Ciernista droga. Życie i działalność O. Martyniana Darzyckiego OFM
więźnia Kołymy, Kalwaria Zebrzydowska 1997.
180
Bibliografia
Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej, Częstochowa 1978.
Kazimierz Wielki oraz niepospolici z Kowala i okolic. Słownik biograficzny. Kalendarium, red. Z. J. Zasada, B. Ziółkowski, Włocławek-Kowal 2006.
Klechta J., Najstarsza w świecie. Polska Misja Katolicka we Francji 1836-2006, Paryż 2006.
Kołodziej B., Opieka duszpasterska nad Polakami za granicą 1919-1938, Poznań
2003.
Kołodziej B., Towarzystwo Chrystusowe w Ameryce Południowej 1958-1988, Curitiba 1988.
Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach 1945-1992,
cz. 2: Słownik, Olsztyn 2007.
Kopiec J. bp, Rektorzy Papieskiego Instytutu Polskiego w stuleciu jego istnienia,
w: Ku pożytkowi Kościoła w Polsce. Księga jubileuszowa z okazji stulecia Papieskiego Instytutu Kościelnego Polskiego w Rzymie, Rzym 2010, s. 165-176.
Koseski A., Procesy migracji i społeczności polonijne. Problematyka metodologiczno-historiograficzna, Lublin – Pułtusk 2003, s. 87-242.
Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, red. J. Myszor i J. Konieczny, Katowice 2003.
Korszyński F., Jasne promienie w Dachau, Poznań 1957.
Kowalik J., Czasopiśmiennictwo, w: Literatura polska na obczyźnie 1940-1960, red.
T. Terlecki, t. 2, Londyn 1965.
Kowalkowski A. F., Duszpasterstwo polskich sił powietrznych we Francji i Wielkiej
Brytanii 1939-1946, „Studia Pelplińskie” 1979, s. 152-212.
Kowalski M. A., Duchowieństwo polskie na Węgrzech w czasie II wojny światowej,
„Przegląd Powszechny” 1984, nr 1, s. 95-105.
Krasiński J. ks., Nota biograficzna i dorobek naukowy ks. Jacka Przygody, „Studia
Sandomierskie” 3(1982), s. 518-522.
Krętosz J., Ks. Juliusz Pustelnik (1911-1995) [nekrolog], „Wiadomości Archidiecezjalne (katowickie)” 5(1995), s. 258-260.
Ks. Bronisław Bauer CM 40-lecie Kapłaństwa, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
31(1980), z. 2(135), s. 271-272.
Ks. Franciszek Jan Lądowicz, „Kronika Diecezji Przemyskiej O.Ł.” LXIII(1977),
z. 2, s. 99.
Ksiądz Ryszard Moskwa. Wspomnienie pośmiertne, „Wiadomości Diecezjalne
Łódzkie” 11(1990), s. 386.
Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. III: (P-S),
pod red. ks. L. Wilczyńskiego i H. Szatkowskiego, Gniezno 2008.
Kto jest kim w Polonii kanadyjskiej 1992. Słownik biograficzny, Toronto 1992.
Kubina T. bp, Wśród polskiego wychodźstwa w Ameryce Południowej, Potulice
1938.
181
Kudlikowski J., Odszedł jeden z naszych najbliższych. Śp. Ksiądz Infułat Kazimierz
Kwaśny, „Narodowiec“ 13-14 XII 1987.
Kula M., Polonia brazylijska, Warszawa 1981.
Kumor B. ks., Diecezja tarnowska, Kraków 1985.
Kurzawa B. ks., Śp. ks. Józef Stańco TJ, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 46(1995),
z. 2(195), s. 291-292.
Kwaśniewski, K., Trzeciakowski L., Polacy w historii i kulturze krajów Europy zachodniej. Słownik biograficzny, Poznań 1981.
Kwiatkowski M., Po 25 latach ofiarnej pracy (...) zasłużony odpoczynek, „Narodowiec” 7 II 1972.
Kwiatkowski M., 60-lecie kapłaństwa księdza infułata Kwaśnego przez ćwierć wieku rektora Polskiej Misji Katolickiej we Francji, „Narodowiec” 4 VI 1983 (128).
Leksykon Duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945-1989, t. I, red.
J. Myszor, Warszawa 2002.
Leksykon Geograficzno-Historyczny Parafii i Kościołów Polskich w Kanadzie, pod
red. E. Walewandra, T. 1, Lublin 1992 i T. 2, Lublin 1993.
Les pretres dans la pastorale des immigres Polonais en France depuis 1922 (Presentation de recherches), red. B. Panek, Paris 1991.
Librowski S., Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945.
Seria 1 – ogólna, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 38(1979), s. 189-400.
Librowski S., Materiały do dziejów diecezji włocławskiej czasu wojny 1939-1945
(Cd.), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 39(1979), s. 279-400.
Librowski S., Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej 1939-1945, Włocławek 1947.
Lisik W. TChr., Wspomnienia o ks. Lucjanie Jaroszce - moim Wielkim Poprzedniku, „Przegląd Katolicki” 11/296(1995), s. 14.
Luksemburg – Obchody Milenijne w Wielkim Księstwie Luksemburskim, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 18(1967), z. 3, s. 346.
Łupiński J. ks., Śp. Ks. Infułat Czesław Chmielewski, „Łomżyńskie Wiadomości
Diecezjalne” LXIV (2002), z. 2, s. 79-80.
Malczewski Z., Obecność Polaków i Polonii w Rio de Janeiro, Lublin 1995.
Malczewski Z., Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej, Warszawa 2000.
Malczewski Z., Śp. Ks. kanonik Walenty Nowacki, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 46(1995), z. 2(195), s. 295-298.
Malczewski Z., W trosce nie tylko o rodaków. Misjonarze polscy w Brazylii, Curitiba 2000.
Maluty A., Śp. Ksiądz Karol Brzezina (wspomnienie), „Narodowiec” 6 X 1976.
Mandziuk J., Ks. Adolf Kukuruziński, w: Słownik polskich teologów katolickich
1918-1981, red. ks. Ludwik Grzebień SJ, t. 6, Warszawa 1983, s. 266-267.
Marecki J., Najstarszy z zachowanych inwentarzy klasztoru Kapucynów w Winni182
Bibliografa
cy, w: Pasterz i twierdza. Księga Jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi
Olszańskiemu ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, red. ks. J. Wołczański,
Kraków-Kamieniec Podolski 2001.
Marut S. TChr., Śp. O. Kasjan Wolak – kapucyn, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
25(1974), z. 2(111), s. 217-219.
Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt 1. Księża polscy
w duszpasterstwie okręgu paryskiego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris 1992.
Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt III. Księża polscy w duszpasterstwie Dekanatu Wschodniego 1922-1929, O. B. Panek OC, Paris
1992.
Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt IV. Księża polscy
w duszpasterstwie południowej Francji 1922-1929, O. B. Panek OC.
Materiały do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Zeszyt XVII. Księża polscy w duszpasterstwie na terenie Francji południowej 1940-1945, O. B. Panek OC.
Modrzejewski J., Szwabiński Michał, w: Kazimierz Wielki oraz niepospolici z Kowala i okolic. Słownik biograficzny. Kalendarium, red. Z. J. Zasada, B. Ziółkowski,
Włocławek – Kowal 2006, s. 223-224.
Moskwa R., Polscy duszpasterze w Belgii, „Polacy Zagranicą” 11(1937).
Moskwa R., Polska misja katolicka w Belgii i Holandii, w: Problemy dziejów Polonii, pod red. M. M. Drozdowskiego, Warszawa 1979, s. 154-158.
Mrowiec F. ks., Śp. Ks. Prałat Stanisław Bartczak, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
45(1994), z. 4(193), s. 590.
Mróz E. ks., Męczeńskie dzieje duchowieństwa diecezji tarnowskiej w czasach okupacji hitlerowskiej 1 IX 1939 – 9 V 1945, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej” 137(1987).
Nadolny A. ks., Polskie duszpasterstwo w Austrii po II wojnie światowej 1945-2001,
Toruń 2004.
Necel W. TChr, Polskojęzyczne duszpasterstwo wobec wskazań instrukcji Erga migrantes caritas Christi z maja 2004 roku, „Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej” 7(2006), z. 7, s. 98-122.
Nir R. ks., Archiwalia Polskiej Misji Katolickiej w Indiach, „Archiwa, Biblioteki
Nir R. ks., Pomoc Seminarium Polskiego w Orchard Lake dla uchodźców i wysiedleńców księży, seminarzystów i studentów w latach 1939-1950, w: Studia z dziejów
Polski i Europy w XIX i XX wieku. Księga dedykowana Profesorowi Piotrowi Stefanowi
Wandyczowi, red. J. Faryś i in., Gorzów Wlkp. 2004, s. 127-145.
Nominaci, „Polska Wierna” Nr 21(318), 27 maja 1951.
Nowak A. ks., Słownik Biograficzny Kapłanów Diecezji Tarnowskiej 1786-1985,
t. I-III, Tarnów 1999-2001.
Nyczek N., O. Odoryk Aleksander Beń (1912-1991), „Nowiny” 1-3 VI 2001.
183
Olszewski E., Emigracja polska w Danii 1893-1993, Warszawa - Lublin 1993.
Ośrodki duszpasterstwa polskiego w Szwajcarii, red. ks. J. Wołczański, Lublin 2000.
Owczarski A. CSsR, Bibliografia redemptorystów polskich (1883-2008), Kraków
2009.
Pajdak Z. TChr., Zmarł śp. Ksiądz infułat Lucjan Jaroszka, „Przegląd Katolicki”
10/295(1995).
Paluszkiewicz F., Mały słownik Jezuitów w Polsce, Warszawa 1995.
Paluszkiewicz M., Szews J., Słownik biograficzny członków Tajnych Towarzystw
Gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850-1918, Poznań 2000.
Panek B. OC, Księża polscy pracujący na placówkach duszpasterskich we Francji od
1922 r., „Saeculum Christianum” 1(1994), nr 1, s. 219-226.
Pawlik J. ks., Inkulturacyjna i zachowawcza rola duszpasterstwa emigracyjnego,
w: Etos współczesnej emigracji polskiej w świetle nauczania Jana Pawła II, Referaty wygłoszone na sympozjum w Rzymie, wrzesień 2006, Katowice 2007
Pest Cz., Rektorzy Seminarium Duchownego w Gnieźnie 1602-2005, Gniezno 2005.
Piech S. ks., Wkład księży diecezji tarnowskiej w duszpasterstwo Polonii zagranicznej, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 10(1986), s. 116-130.
Pielorz J., Oblaci polscy. Zarys dziejów prowincji polskiej Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej z okazji 50-lecia istnienia 1920-1970, Rzym 1970.
Pielorz J. OMI, Pożegnanie o. Augustyna Mullera OMI (1902-1992), „Głos Katolicki” Nr 18, 3 maja 1992, s. 11.
Pielorz J., Śp. Augustyn Müller OMI, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 43(1992),
z. 3, s. 387-388.
Pielorz J., Śp. Augustyn Müller OMI (1909-1992), „Niepokalana, L’Immaculée”
38(1992), nr 6, s. 178-179.
Pielorz J. OMI, Śp. O. Karol Kubsz, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 47(1996), z. 4
(201), s. 590-592.
Pietrzykowski J. ks., Salezjanie w Polsce 1945-1989, Warszawa 2007.
Pietrzykowski J. SDB, Salezjanie wśród Polonii amerykańskiej 1910-1985, „Studia
Polonijne” 27(2006), s. 25-37.
Pitoń J. CM, Księża polscy w Brazylii 1848-1984, w: Zmagania polonijne w Brazylii,
t. 4: Owocująca przeszłość, red. T. Dworecki SVD, Warszawa 1987.
Plewko J., Polski Kościół katolicki wobec diaspory, w: Polska diaspora, red. A. Walaszek, Kraków 2001, s. 502-511.
Pluskota M., Podhalański rodowód o. Józefa Stańco SJ drogowskazem w patriotyczno-apostolskiej formacji środowisk polonijnych w Belgii, w: Podhalanie w świecie.
Historia i współczesność. Materiały IX Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Zakopane, 9-11 września 2005, pod red. A. Judyckiej, Kraków 2005,
s.124-129.
Podhalanie w świecie. Historia i współczesność. Materiały IX Międzynarodowego
184
Bibliografia
Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Zakopane, 9-11 września 2005, pod red. A. Judyckiej, Kraków 2005.
Podolański J. ks., Ks. prałat Zbigniew Bernacki, „Currenda. Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej” 137(1987), s. 120-122.
Podlewski S., Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w II wojnie światowej, Warszawa 1971.
Polacy w świecie. Polonia jako zjawisko społeczno-polityczne, cz. 1-3, red. A. Koprukowniak, Wł. Kucharski, Lublin 1986.
Polska diaspora, red. A. Walaszek, Kraków 2001.
Polska Misja Katolicka w Londynie 1894-1944. Księga Pamiątkowa Polskiej Misji
Katolickiej w Londynie, Londyn 1944.
Polska wspólnota katolicka w Nottingham 1948-1988, red. ks. A. Kapuściński i in.,
Nottingham 1989.
P. A. [Poniński A.], R. K. [Rulka K.], Ks. Michał Poradowski [nekrolog], „Kronika
Diecezji Włocławskiej” 86(2003), nr 6, s. 401-404.
Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny,
t. III: K-Ł, Piotr Majewski, red. G. Mazur, Warszawa 2005.
Poszwa S. SCh., Towarzystwo Chrystusowe w Kanadzie 1957-1997, Oshawa, Ontario 1998.
Problemy dziejów Polonii, red. M. M. Drozdowski, Warszawa 1979.
Pro emigrantibus polonis: Chrystusowcy w służbie Boga, Kościoła i Polonii: Prowincja pw. św. Józefa - Niemcy, Holandia, Włochy, Węgry, red. J. Staniek TChr, Poznań 2007.
Raport polityka państwa polskiego wobec Polonii i Polaków za granicą 1989-2005,
red. M. Dworczyk i in., Warszawa 2007.
Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą w 2009, red. K. Sawicki i in., Warszawa 2009.
Romejko A. ks., Duszpasterstwo polonijne w Wielkiej Brytanii, Tuchów 2001.
Rosowski, W., Ksiądz dr Tadeusz Kotowski – pierwszy rektor Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, „Studia Polonijne” 28(2008), s. 147-172.
Rosowski W., Polska Misja Katolicka w Belgii w świetle korespondencji ks. rektora
W. Kudłacika z biskupem H. Przeździeckim (1928-1935), „Studia Polonijne” 29(2008),
s. 179-194.
Rostkowski Z. ks., Ks. prał. dr Michał Wilniewczyc (1912-1997), „Wiadomości Diecezjalne. Pismo Urzędowe Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie” 1/17(2005), s. 234-241.
Rubach S. J., Trzej przyjaciele z boiska... Pana Boga, „Gazeta Wyborcza” – Łódź,
31 V 2001, s. 8;
Rubach S. J., Wspomnienie. Ks. infułat Lucjan Jaroszka, „Gazeta Wyborcza” –
Łódź, 2 IV 2007, s. 8
Rulka K. ks., Ks. profesor Stanisław Librowski – były administrator i członek redakcji „Ateneum Kapłańskiego”, „Ateneum Kapłańskie” 140(2003), z. 1(563), s. 158-161.
185
Rulka K., Szwabiński Michał, w: Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, T. III, Włocławek 2005, s. 177-178.
Sajewicz J., OMI, Śp. ks. Jan Planeta, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 21(1970),
z. 2 (87), s. 158-159.
Schimitzek S., Na krawędzi Europy. Wspomnienia portugalskie 1939-1946, Warszawa 1970.
Sokołowski P. A. SVD, Ks. doc. dr hab. Feliks Zapłata (1914–1982). Rys biograficzny, Misjologia XXI wieku. W 20. rocznicę śmierci Ojca Feliksa Zapłaty SVD – Twórcy
Misjologii w Polsce. Materiały sympozjum misjologicznego w Misyjnym Seminarium
Duchownym w Pieniężnie 8-10 listopada 2002, red. A. Miotk SVD, Materiały i Studia
Księży Werbistów nr LXXII, Warszawa 2004, s. 19–45.
Sowińska H., Fascynował mnie krewny w sutannie. Pamięć ożywiona, „Gazeta Pomorska” 3-4 III 2001.
Słownik biograficzny duchowieństwa metropolii lwowskiej obrządku łacińskiego.
Ofiar II wojny światowej 1939-1945, red. ks. J. Krętosz, M. Pawłowiczowa, Opole 2007.
Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922-2008, red. ks.
J. Myszor, Katowice 2009.
Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red.
M. Pater, Katowice 1996.
Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce, t. 1-3, Lublin 19941995.
Słownik Polskich Teologów Katolickich 1981-2006, t. I-IX, Warszawa 1981-2006.
Spotkałem Człowieka. Ks. Władysław Bukowiński w pamięci wiernych i przyjaciół,
cz. 1, zebrał i opracował ks. W. J. Kowalów, Biały Dunajec-Ostróg 2001.
Stanaszek B., Duchowieństwo Diecezji Sandomierskiej w latach 1919-1939, Lublin
1999.
Stanaszek B., Księża jasielscy w służbie Kościoła przemyskiego w latach 1818-1945
(nadbitka z „Rocznika Brzosteckiego” t. 1), Brzostek 1994.
Stolarek K., Śp. ks. Józef Adamczyk OMI, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 41(1990),
z. 1, s. 151-152.
Suwała S., Śp. Ks. Franciszek Bobrowski SAC, „Duszpasterz Polski Zagranicą”
26(1980), z. 3, s. 453-454.
Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej w XIX i XX wieku, red. E. S. Urbański, t. 1-2,
Stevens Point 1991-1992.
Szajer F. OFM, Życie religijne i społeczne Kościoła katolickiego w Norwegii w latach
1945-2003, Kraków 2006.
Szal A., Duchowieństwo diecezji przemyskiej o. ł. w latach 1918-1939, Przemyśl
2005.
Szczepanowski M., Duszpasterstwo katolickie, w: Polacy w Południowej Australii
1948-1968, T. I, Adelajda 1971, s. 286-291.
186
Bibliografia
Szmyd W. ks., X referat synodalny: Jak zapobiegać złym skutkom wychodztwa pod
względem materyalnym, higienicznym i moralnym?, „Kronika Dyecezyi Przemyskiej”
16(1916), z. 3-4, s. 88-102.
Szołdrski W., Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją hitlerowską
w latach 1939-1945, w: Sacrum Millenium Poloniae, t. 11, Rzym 1965, s. 7-477.
Szopa K., Księża bieccy, Biecz 2008.
Szteinke A. J. OFM, Pasiecznik Marceli Marcin – publicysta i działacz polonijny,
„Studia Franciszkańskie” 10(1999), s. 483-486.
Szubert W., Śp. Ksiądz Infułat Kazimierz Kwaśny, „Głos Katolicki“ 14 XII-20 XII
1987, s. 6.
Szymański J., ks., Biskup nominat dla Kijowa i Ukraińskiej SRR - Wojciech Olszowski (1916 - 1972), „Studia Leopoliensia. Czasopismo filozoficzno-teologiczne Instytutu
Teologicznego im. św. Józefa Bilczewskiego”, Lwów-Brzuchowice, 2(2010), s. 121-132.
Szymański J. ks., Duszpasterstwo polonijne – skala oddziaływania, „Studia Polonijne” 28(2007), s. 7-32.
Szymański J. ks., Franciszkanie na Podolu (1941-1964) – Świadkowie Wiary i Nadziei, „Studia Franciszkańskie” 13(2003), s. 565-580.
Szymański J. ks., Hilary Marcin Wilk OFMCap – syn ziemi kolbuszowskiej (19171998), w: Ecclesiae, Patriae et Homini serviens. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Biskupowi Kazimierzowi Górnemu z okazji 70. rocznicy urodzin oraz piętnastolecia posługi pasterskiej w Kościele rzeszowskim, red. E. Białogłowski i in., t. 1, Rzeszów
2007, s. 561-576.
Szymański J. ks., Instrukcja Erga migrantes caritas Christi wyrazem troski Kościoła o migrujących, „Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej”
7(2006), z. 7.
Szymański J. ks., Jan Paweł II i Polonia w pierwszych latach pontyfikatu, w: Ekumenizm Teologia Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Wojciechowi Hancowi z okazji 65. rocznicy urodzin, red. ks. K Konecki, ks. Z. Pawlak, ks.
K. Rulka, Włocławek 2006.
Szymański J. ks., Kościół katolicki na Podolu. Obwód winnicki 1941-1964, Lublin
2003.
Szymański J. ks., Marceli Wysokiński SJ (1884-1959) – Świadek Wiary i Nadziei na
Podolu, „Teka Komisji Historycznej” 3(2006), s. 187-199.
Szymański J. ks., Opieka duszpasterska nad Polakami w Norwegii, „Studia Polonijne” 30(2009), s. 215-248.
Szymański J. ks., Opieka duszpasterska nad Polakami w Nowej Zelandii, w: Z Sybiru na drugą półkulę. Wojenne losy polskich dzieci, red. ks. J. Szymański, ks. W. Wieczorek, Lublin 2007, s. 219-251.
Szymański J. ks., Opieka duszpasterska nad Polakami w Szwecji, „Studia Polonijne” 29(2008), s. 45-80.
187
Szymański J. ks., Organizacja opieki duszpasterskiej nad Wychodźstwem Polskim
w Belgii w latach 1930-1947, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 83(2005),
s. 333-363.
Szymański J. ks., Początki Polskiej Misji Katolickiej w Belgii, „Roczniki Teologiczne” 52 (2005), z. 4, s. 85-105.
Szymański J. ks., Relacja ks. M. Szwabińskiego z 1927 roku o sytuacji Wychodźstwa
polskiego w okręgu Liège (Belgia), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 93(2010),
s. 291-299.
Szymański J. ks., Sprawozdanie Wilhelma Hoffmanna MSF z 1929 roku o sytuacji
Wychodźstwa polskiego w Limburgii holenderskiej, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 94(2010), s. 331-338.
Szymański J. ks., Stan i sytuacja szkolnictwa polonijnego w Belgii (1940-2000), „Studia Polonijne” 27(2006), s. 29-75.
Szymański J. ks., Życie organizacyjne wychodźstwa polskiego w Belgii w okresie międzywojennym, „Studia Polonijne” 26(2005), s. 29-75.
Szetelnicki W., Ks. Wojciech Olszowski. Biskup. Nominat Kijowski 1916-1972,
Roma 1981.
Śp. ks. Bronisław Bauer CM, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 37(1987), z. 1(162),
s. 136-137.
Śp. ks. dr Witold Paulus, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 25(1974), z. 2(111),
s. 221-222.
Śp. ks. Franciszek Bolek, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 10(1953), z. 1(38), s. 81-82.
Śp. Ksiądz Ignacy Henryk Kuziemski [1935 - 2006], „Tygodnik Polonijny” 28 listopada 2006, s. 22.
Śp. ks. inf. Kazimierz Kwaśny, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 39(1988), z. 1,
s. 152-155.
Śp. ks. inf. Ludwik Bombas, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 21(1970), z. 4(89),
s. 331-334.
Śp. ks. Kanonik Józef Kuczmański, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 36(1985),
z. 3(156), s. 571.
Śp. ks. prał. Jan Brandys, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 21(1970), z. 4(89), s. 335-338.
Śp. ks. prał. Leon Broel-Plater, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 26(1980), z. 3,
s. 445-447.
Śp. ks. Ryszard Woryna, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 19(1968), z. 3(76), s. 176177.
Śp. Ojciec Marcel Pasiecznik, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 49(1998), z. 4(209),
s. 695.
Świder F. J., …Ćwierć wieku zbożnego żywota na australijskim ugorze…, Przegląd
Katolicki“ Polish Catholic Review, Organ Duszpasterstwa Polskiego w Australii i Nowej Zelandii, 3(65)1975 - 6(68)1975.
188
Bibliografia
Taras, P., Bolek Franciszek, Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1976, k. 745.
Taras P. SAC, Problem liczebności i znaczenia Polonii zagranicznej, „Zeszyty Naukowe KUL” 17(1974), nr 1-2, s. 7-42.
Targosz S. ks., Polonia katolicka w Stanach Zjednoczonych w przekroju, Detroit
1943.
Tochowicz P. ks., Śp. ks. A. Żrałek, „Kielecki Przegląd Diecezjalny” 48(1972), z. 3,
s. 238-240.
Tokarska K., Tomkiewicz T., Moje Bukaczowce. Dzieje kresowego miasteczka, Poznań 2009.
Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej. 50 lat pracy Towarzystwa na
Antypodach, red. M. Szura SChr, Canberra 2009.
Turbański St. SVD, Księża Werbiści w Belgii 1943-1946, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 40(1989), z. 2, s. 253-254.
Turek Z. ks., Spis księży pracujących w duszpasterstwie polskojęzycznym
w Niemczech w latach 1945-2005, w: Duszpasterstwo polskojęzyczne w Niemczech 1945-2005. Polnischsprachige seelsorge in Deutschland 1945-2005, red.
S. Bober, ks. S. Budyń, Lublin Hanower 2006.
Tyczka J., Biogramy Polskich Werbistów, cz. I: A-K, Bytom 1985.
Tylus S. ks., Prace polskich Pallotynów wśród emigracji (do utworzenia francuskiej
Regii Miłosierdzia Bożego – 2 VIII 1946), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”
66(1996), s. 465-521.
Tytułem wstępu... Raport z obczyzny, „Cywilizacja o nauce, moralności, sztuce i religii” 32(2010).
Umiński W. CM, Polska prowincja Zgromadzenia Księży Misjonarzy w latach
1918-1939, Kraków 2009.
W. K., Wzruszające pożegnanie Śp. ks. Józefa Adamskiego w Baudras, „Narodowiec” 27 VIII 1968.
Wachowicz R. C., Malczewski Z., Perfis Polônicos no Brasil, Curitiba 2000.
Wachtl K., Polonia w Ameryce, Philadelphia 1944.
Walkusz J. ks., Kościół w dziejach Polonii. Zagadnienia wybrane, w: W kręgu dziejów Kościoła i rodziny franciszkańskiej, Warszawa 1999, s. 305-320.
Walkusz J., Minister Ecclesiae et hominum czyli ks. Wawrzyniec Wnuk, jego życie
i dzieło, Pelplin 2010.
Walkusz J., Parafia Matki Boskiej Zwycięskiej w Chatham, Ontario 1957-1997, Lublin - Chatham 1997.
Walkusz J., Polonia i Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej w London, Ontario, Lublin 2007.
Werbiści w Polsce, red. R. Malek SVD, Pieniężno 1982.
Weiler E., Die Geistlichen in Dachau sowie in anderen Konzentrationslagern und in
Gefängnissen, Mödling 1971.
189
Werra Z. ks., Polak B., Duszpasterstwo polskich sił zbrojnych na Zachodzie, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin 2004,
s. 593-619.
Wesoły Sz. abp, Arcybiskup Józef Gawlina (1892-1964), w: Materiały VII Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej. Papieski Uniwersytet Urbaniański,
Rzym, 17-18 października 2002. Duchowieństwo polskie w świecie, pod redakcją Agaty i Zbigniewa Judyckich, Toruń 2002, s. 356-360.
Wieliczko M., Ksiądz dr Andrzej Czeluśniak – misjonarz saletyński, „Studia Polonijne” 28(2010), s. 173-190.
Wierzbicki S., Byli naszymi duszpasterzami. Kapłani Kościoła Płockiego zmarli
w latach 1901-2005, Płock 2005.
Wilk H. M. OFMCap, „Ty nie zginiesz”, Lublin 2001.
Wilk S. SDB, Biskupi polowi Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek i in., Lublin 2004,
s. 371-381.
Wiśniowski G. A., Zakon Braci Mniejszych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1939-1990, w: Zakony i klasztory w Europie Środkowo-Wschodniej X-XX wiek.
Materiały z międzynarodowego seminarium pt.: Atlas ruchu zakonnego w Europie
Środkowo-Wschodniej X-XX wiek. Lublin, 25-27 listopada 1993, red. H. Gapski, J. Kłoczowski, Lublin 1999.
Włocławski Słownik Biograficzny, red. S. Kunikowski, t. III, Włocławek 2005.
Wołczański J. ks., Stepa Jan Piotr Paweł (1892-1959), w: Słownik Biograficzny Katolicyzmu Społecznego w Polsce, t. 3, Lublin 1995, s. 85-86.
Współczesne środowiska emigracji polskiej. Sytuacja duszpasterska, red. J. Bakalarz
TChr, Lublin 1985.
Wróbel A. H. OFM, Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie w latach 18971997, Warszawa 1999.
Wytrwał J., Poles in American History and Tradition, Detroit 1969.
Wyszyński kard. S., Pro memoria. Zapiski z lat 1948-1949 i 1952-1953, red. M. Bujnowska i in., Warszawa 2007.
Urban W., Duszpasterski wkład księży repatriantów w archidiecezji wrocławskiej
w latach 1945-1970, Wrocław 1970.
Zabraniak S. ks., Polacy w Luksemburgu. Imigracja i duszpasterstwo w XX wieku,
„Studia Polonijne” 27(2006), s. 159-181.
Zając J. CM, Redaktorzy „Ludu”, w: Kalendarz „Ludu” 1970, Kurytyba 1970,
s. 123-125.
Zając P. OMI, W służbie Polakom na Wschodzie i Zachodzie Europy. Przyczynki do
biografii lat wojennych Karola i Wilhelma Kubsza OMI, „Studia Polonijne” 31(2010),
[w druku].
Zamiatała D. CMF, Duszpasterstwo polonijne w polityce władz wyznaniowych PRL
190
wobec Polonii w latach siedemdziesiątych, „Studia Polonijne” 27(2006).
Zasłużony Polak Żołnierz Kapłan O. Marcin Chrostowski 3.1.1904-31.7.1974, Warszawa [b.m.w. 1975].
Zawadzki H., W hołdzie ks. Ziółkowskiemu. 45 lat po zbrodni, „Gazeta Kielecka”
25.09.1991, nr 185.
Zdunek W. CSsR, Śp. o. prof. dr Józef Grochot, CSsR, „Duszpasterz Polski Zagranicą” 45(1994), z. 2(191), s. 289-293.
Zdziech D., Pahiatua – „Mała Polska” małych Polaków, Kraków 2007.
Ziemba Wł. ks., Stan duszpasterstwa Polonii Amerykańskiej Stanów Zjednoczonych, Orchard Lake 1969.
Zmarł ks. infułat Lucjan Jaroszka, „Niedziela” 6 VIII 1995.
Zwiercan A. OFMConv, Działalność Franciszkanów wśród Polonii, „Studia Polonijne” 3(1979), s. 87-201.
Zych S. ks., Funkcjonowanie diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w warunkach okupacji niemieckiej i sowieckiej, Lublin 2009, [mps w zbiorach Archiwum KUL].
Zych S., ks. Listy ks. Jana Marka z Ameryki Południowej (1905-1908), „Studia Polonijne”, 28 (2008), s. 229-246.
Żaliński H., Ksiądz Jan Pitoń CM – żywot człowieka pracowitego, w: Podhalanie
w świecie. Historia i współczesność. Materiały IX Międzynarodowego Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Zakopane, 9-11 września 2005, pod red. A. Judyckiej, Kraków
2005.
Żurek W. W. SDB, „Jeńcy na wolności” Salezjanie na terenach byłego ZSRR po drugiej wojnie światowej, Kraków 1998.
Żurek W. W. SDB, Salezjańscy męczennicy Wschodu, Lublin 2003.
191
spis treści
WstĘP
Biogramy
Adamczyk Józef
Adamski Józef
Augustynik Piotr
Banaszak Antoni
Bartczak Stanisław
Bauer Bronisław
Beń Aleksander
Bernacki Zbigniew
Bieszczad Bronisław
Bobrow Michał
Bobrowski Franciszek
Bolek Franciszek
Bombas Ludwik
Boniewicz Alfons
Borowicz Klemens Anaklet
Brandys Jan
Broel Plater Leon
Brzezina Karol
Burian Bolesław
Cegiełka Franciszek
Cyrek Józef
Czeluśniak Andrzej
Chmielewski Czesław
Chomicki Antoni
Chrostowski Marcin Bronisław
Darzycki Wojciech Martynian
Domański Grzegorz
Drzepecki Bronisław
7
19
20
20
21
23
24
25
26
27
28
29
30
32
33
34
35
36
37
38
39
41
42
43
44
45
47
49
50
193
Dzięcioł Witold Dariusz
Fiwek Henryk
Folek Franciszek
Gawlina Józef
Glapiak Jan
Grochot Józef
Grządziel Rafał Jan Ignacy
Hupa Fortunat
Iwański Marian
Janusz Juliusz Stanisław
Jaroszka Lucjan
Jażdżewski Franciszek
Jung-Nowicki Marian
Kardyński Antoni
Klimowicz Marian
Kosibowicz Edward
Kotowski Tadeusz
Kowalski Kazimierz Józef
Kozłowski Stanisław
Kubik Aleksander
Kubsz Karol
Kuczmański Józef
Kudłacik Ludwik Władysław
Kukuruziński Adolf
Kurzawa Bolesław
Kuziemski Ignacy Henryk
Kwaśny Kazimierz Marcel
Lamanowicz Konrad
Lądowicz Franciszek Jan
Librowski Stanisław
Lukasek Tomasz
Majkowski Hilary
Marek Jan
Mazantowicz Jan
Mączyński Franciszek
Moskwa Ryszard
Müller Augustyn
Nosal Alojzy Franciszek
Nowacki Walenty
Oficjalski Jan
194
51
53
53
55
57
58
59
61
62
63
64
66
67
68
70
71
72
74
77
78
80
81
82
84
85
87
89
90
91
93
94
95
96
97
97
99
100
101
103
104
Okroy Kazimierz
Olejnik Stanisław Kostka
Olszowski Wojciech Stanisław
Paciorek Józef
Pacyna Józef
Pająk Władysław
Papciak Stanisław
Pasiecznik Marcel Marcin Marceli
Paulus Witold Klemens Ignacy
Pitoń Jan
Planeta Jan
Poradowski Michał
Prodlik Józef
Przybysz Jan
Przygoda Jacek
Pustelnik Juliusz
Repka Henryk
Rubin Władysław
Skóra Bronisław
Stadnik Jan
Stańco Józef
Stepa Jan Piotr
Stolarek Konrad
Szwabiński Michał
Szymański Bronisław
Szymbor WilhELm
Ślusarz Franciszek
Świetlik Marceli
Trawicki Leon
Trochonowicz Franciszek
Trzeciak Konrad
Wardowski Franciszek
Wilk Marcin Hilary
Wilk-Witosławski Piotr Feliks
Wilniewczyc Michał
Wlazły Jan
Wnuk Wawrzyniec
Wojciechowski Czesław Wojciech
Wolak Kasjan Stanisław
Wołek Ludwik
105
106
107
109
111
112
113
114
115
117
119
120
122
123
124
127
129
129
131
133
134
135
138
139
140
141
144
145
145
146
147
148
149
150
152
155
156
157
158
159
195
Woryna Ryszard
Wyczałkowski Seweryn
Wysokiński Marceli
Wyderka Władysław
Wysiecki Alfons
Zapłata Feliks
Zientarski Roman
Ziółkowski Stanisław
Żrałek Antoni Marceli
160
161
162
164
164
165
167
168
170
BIBLIOGRAFIA
WYKAZ SKRÓTÓW
173
197
196
Wykaz skrótów
ACIF
AK
ATK
CM
CSsR
KGB
KUL
LO
MB
MS
NKWD
NMP
NOW
NSZ
OFM
OFM Cap.
OFM Conv.
OFM Ref
OMI
ONZ
PAN
Asociación Católica Interamericana de Filosofía
Armia Krajowa
Akademia Teologii Katolickiej
Congregatio Missionis (łac.), Zgromadzenie Księży Misjonarzy
Świętego Wincentego a Paulo, lazaryści
Congregatio Sanctissimi Redemptoris (łac.), Zgromadzenia
Najświętszego Odkupiciela, redemptoryści
Комитет государственной безопасности (ros.), Komitet
Bezpieczeństwa Państwowego
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Liceum Ogólnokształcące
Matka Boża
Missionarii Dominae Nostrae a La Salette (łac.), Zgromadzenie
Misjonarzy Najświętszej Maryi Panny z La Salette, saletyni
Народный комиссариат внутренних дел (ros.), Ludowy
Komisariat Spraw Wewnętrznych
Najświętsza Maryja Panna
Narodowa Organizacja Wojskowa
Narodowe Siły Zbrojne
Ordo Fratrum Minorum (łac.), Zakon Braci Mniejszych,
franciszkanie, bernardyni
Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum (łac.), Zakon Braci
Mniejszych Kapucynów, kapucyni
Ordo Fratrum Minorum Conventualium (łac.), Zakon Braci
Mniejszych Konwentualnych, franciszkanie, minoryci
Zakon Braci Mniejszych Reformowanych, franciszkanie,
reformaci
Oblati Mariae Immaculatae (łac.), Zgromadzenie Misjonarzy
Oblatów Maryi Niepokalanej, misjonarze oblaci
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Polska Akademia Nauk
197
PCK
PMK
P.O.W.N.
PSB
PSL
PSZ
RP
SAC
SDB
SJ
SP
SPK
SSCC
SUPOL
SVD
UB
UJ
UNESCO
UNRRA
USA
USSR, ZSRR
UW
Wlkp.
WP
ZPA
ZWZ
198
Polski Czerwony Krzyż
Polska Misja Katolicka
Polska Organizacja Walki o Niepodległość
Polski Słownik Biograficzny
Polskie Stronnictwo Ludowe
Polskie Siły Zbrojne
Rzeczpospolita Polska
Societas Apostolatus Catholici (łac.), Stowarzyszenie
Apostolstwa Katolickiego, pallotyni
Salesiani di Don Bosco (wł.), Towarzystwo Św. Franciszka
Salezego, salezjanie
Societas Iesu (łac.), Towarzystwo Jezusowe jezuici
Szkoła Podstawowa
Stowarzyszenie Polskich Kombatantów
Congregatio Sacrorum Cordium Iesu et Mariae (łac.),
Zgromadzenie Najświętszych Serc Jezusa i Maryi, sercanie biali
Naczelna Rada Obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski w Brazylii
Societas Verbi Domini (łac.), Zgromadzenie Słowa Bożego,
werbiści
Urząd Bezpieczeństwa
Uniwersytet Jagielloński
United Nations Educational, Scientific and Cultural
Organization (ang.), Organizacja Narodów Zjednoczonych do
Spraw Oświaty, Nauki i Kultury
United Nations Relief and Rehabilitation Administration (ang.),
Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy
i Odbudowy
United States of America (ang.), Stany Zjednoczone Ameryki
Union of Soviet Socialist Republics (ang), Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich
Uniwersytet Warszawski
Wielkopolski
Wojsko Polskie
Związek Polaków w Austrii
Związek Walki Zbrojnej

Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą

Transkrypt

Podobne dokumenty