Jakość podstawowych elementów środowiska – jeziora

2.2. Jeziora
Beata Grzywna
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie)
Jesieñ nad jeziorem Rotcze
2.2.1. Wstêp
Pojezierze £êczyñsko-W³odawskie jest to obszar przyrodniczo, krajobrazowo i naukowo wyj¹tkowy w skali europejskiej. Najcenniejsze elementy
stanowi¹ tu zespo³y jeziorno – torfowiskowe, które jednoczeœnie nale¿¹ do najwra¿liwszych ekosystemów podatnych na zmiany. G³ówne zagro¿enie dla tego œrodowiska stwarza nadmierne obni¿enie zwierciad³a wód gruntowych oraz wprowadzenie w uk³ad wód obcych (jakoœciowo ró¿nych),
antropogenizacja œrodowiska. Jeziora Pojezierza
£êczyñsko-W³odawskiego w liczbie 67 (w tym 61
to jeziora naturalne, 6 zamieniono na zbiorniki retencyjne) stanowi¹ grupê jezior polskich, po³o¿on¹
poza zasiêgiem ostatniego zlodowacenia. Czêœæ
z nich stanowi pozosta³oœæ dawnych zastoisk
wodnych. Jeziora lubelskie reprezentuj¹ wszystkie
typy troficzne. Wykorzystywane s¹ g³ównie do
celów rekreacyjnych, rybackich i retencyjnych.
Najwiêkszej presji poddane s¹ jeziora wykorzystywane rekreacyjnie, o du¿ych walorach przyrodniczych, naukowych i krajobrazowych. Czêœæ jezior
(Bia³e W³odawskie, Piaseczno, Zag³êbocze), które
podlegaj¹ najwiêkszej antropopresji wci¹¿ ma wybitne walory przyrodnicze, zarówno pod wzglêdem fizjograficznym jak i biocenotycznym. S¹ to
zarazem zbiorniki o najwiêkszym stopniu naturalnej odpornoœci, g³ównie o du¿ej objêtoœci zgromadzonych wód.
Od 1990 roku w Polsce w Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Œrodowiska realizowany
jest program badania jezior wed³ug jednolitej metodyki. Metodyka powsta³a na bazie Systemu
Oceny Jakoœci Jezior. Wed³ug tego programu,
ocena jezior opiera siê na okreœleniu: zasobnoœci
wód w zwi¹zki mineralne i organiczne – biogeny,
stanu natlenienia wód oraz wp³ywu eurotrofizacji.
Weryfikacja oceny na podstawie wymienionych
parametrów przeprowadzona jest w oparciu o wyniki badañ stanu sanitarnego – miano coli, zawartoœci metali ciê¿kich i pestycydów. Jakoœæ wód
jeziorowych okreœlana jest jako odpowiednik jednej z trzech klas czystoœci:
2. WODY
Fot. O. Bielak
–
–
klasa I – wody czyste
klasa II – wody nieznacznie zanieczyszczone
i zanieczyszczone
– klasa III – wody silnie zanieczyszczone
oraz wody pozaklasowe czyli wody nie spe³niaj¹ce
kryteriów dla klasy III.
O ogólnej ocenie jeziora decyduj¹:
– klasa czystoœci wód okreœlona na podstawie
wyników badañ fizycznych, chemicznych i biologicznych;
– kategoria podatnoœci jeziora na degradacjê,
okreœlona na podstawie jego naturalnych cech
morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych.
Ka¿demu wskaŸnikowi przyporz¹dkowano nale¿n¹ iloœæ punktów wed³ug zasady:
– I klasa/kategoria
– 1 pkt,
– II klasa/kategoria
– 2 pkt,
– III klasa/kategoria
– 3 pkt,
– poza klas¹/kategori¹
– 4 pkt.
O wypadkowej klasie czystoœci i kategorii podatnoœci na degradacjê decyduje œrednia arytmetyczna z uzyskanych punktów i tak:
– I klasa/kategoria
– < 1,50 pkt,
– II klasa/kategoria
– < 2,50 pkt,
– III klasa/kategoria
– < 3,25 pkt,
– poza klas¹/kategori¹
– > 3,25 pkt.
Nie wszystkie jednak parametry s¹ w Systemie Oceny Jakoœci Jezior traktowane równorzêdnie. WskaŸnikowi sanitarnemu nadano rangê
wskaŸnika weryfikuj¹cego klasê czystoœci okreœlon¹ na podstawie pozosta³ych oznaczeñ. Je¿eli
wartoϾ miana coli odpowiada gorszej klasie nito obliczono na podstawie wskaŸników fizycznych, chemicznych i biologicznych, to o ostatecznym wyniku klasyfikacji decyduje miano coli.
Podobn¹ rolê w ustaleniu ostatecznej klasy wód
jeziorowych spe³nia obecnoœæ substancji toksycznych (w iloœciach przekraczaj¹cych okreœlone
wartoœci dopuszczalne). O dyskwalifikacji stanu
czystoœci jeziora mog¹ zadecydowaæ równie¿ terenowe obserwacje biologiczne (w przypadku
œniêcia ryb lub masowej œmiertelnoœci innych
organizmów wodnych).
113
Na przestrzeni lat 1995–2000 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie obj¹³
badaniami 44 jeziora Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego. Zestawienie zbiorników przebadanych
na przestrzeni lat 1995-2000 wraz z podstawowymi danymi morfometrycznymi oraz wynikami klasyfikacji zamieszczono w tabeli 1.
Badania jezior realizowano w sieciach: reperowej, regionalnej i lokalnej. Szczególnymi, corocznymi badaniami objêto jezioro Bia³e W³odawskie,
wytypowane jako jezioro reperowe. Badaniami
w sieci regionalnej objêto jeziora: Bialskie, Gumienek, Krasne, Piaseczno i Rotcze. Badaniami w sieci lokalnej objêto jeziora: Bikcze, D³ugie i Moszne.
2.2.2. Charakterystyka stanu czystoœci jezior
W roku 2000 przebadano 9 jezior o ³¹cznej
powierzchni 481,3 ha. Analiza wyników badañ
przeprowadzonych z zachowaniem powy¿szych
Tabela 1. Wyniki oznaczeñ pierwiastków i WWA w osadach jezior przebadanych w 2000 r. (wg badañ Pañstwowego
Instytutu Geologicznego)
Jezioro Bialskie
Jezioro Piaseczno
Jezioro Krasne
Jezioro Gumienek
Jezioro Rotcze
Metale ciê¿kie, alkaliczne, zawartoœæ wêgla organicznego
Ag[ppm]
<0,.5
<0,.5
<0,.5
<0,.5
<0,5
As[ppm]
<5
6
<5
<5
<5
Ba[ppm]
78
56
24
90
61
Cd [ppm]
0,8
1,4
<0,5
0,9
<0,5
Co [ppm]
0,5
2,0
0,5
3,0
0,5
Cr [ppm]
4
10
6
12
5
Cu [ppm]
8
14
6
15
7
Hg [ppm]
0,039
0,089
0,036
0,085
0,035
Mn [ppm]
170
203
83
393
799
Ni [ppm]
3
7
4
10
4
Pb [ppm]
15
50
13
31
12
Sr [ppm]
372
27
61
94
337
V [ppm]
7
11
6
16
5
Zn [ppm]
40
101
34
69
30
Fe [%]
0,210
0,590
0,360
0,910
0,440
Ca [%]
25,20
0,920
1,540
2,280
14,060
Mg [%]
0,120
0,100
0,050
0,140
0,190
S[%]
0,128
0,270
0,147
0,349
0,182
P[%]
0,022
0,064
0,023
0,110
0,048
TOC[%]
4,55
15,140
3,690
15,460
14,640
Fluoren
0,010
0,027
0,032
nb
0,027
Fenantren
0,042
0,127
0,218
nb
0,119
Antracen
0,006
0,018
0,035
nb
0,014
Wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne
Fluoranten
0,100
0,363
0,580
nb
0,294
Piren
0,064
0,222
0,436
nb
0,194
Benzo[a]antracen
0,030
0,109
0,231
nb
0,110
Chryzen
0,053
0,219
0,378
nb
0,180
Benzo[b]fluoranten
0,082
0,209
0,,378
nb
0,172
Benzo[k]fluoranten
0,026
0,150
0,257
nb
0,161
Benzo[e]piren
0,044
0,151
0,244
nb
0,134
Benzo[a]piren
0,043
0,131
0,294
nb
0,146
Perylen
0,017
0,064
0,079
nb
0,033
Indeno[1,2,3-cd]piren
0,080
0,188
0,255
nb
0,126
Dibenzo[ah]antracen
0,014
0,023
0,048
nb
0,023
Benzo[ghi]perylen
0,083
0,184
0,240
nb
0,132
114
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
2. WODY
115
Bia³e W³odawskie
Bia³e Sosnowickie
Bikcze
Brudno
Bialskie
Brudzieniec
Cycowe
Czarne Goœcinieckie
Czarne Sosnowickie
Czarne Uœcimowskie
Czarne W³odawskie
D³ugie
Firlej
Glinki
G³êbokie
G³êbokie Cycowskie
Gumienek
Kleszczów
Koseniec
Krasne
Lipieniec
£ukcze
£ukie
Maœluchowskie
Miejskie
Moszne
Pereszpa
Piaseczno
P³otycze
RogóŸno
Rotcze
Skomielno
S³one
Spólne
Œciegienne
Sumin
Œwiête
Tomasznie
Uœcimowskie
Uœciwierz
Wereszczyñskie
Wytyckie
Zag³êbocze
Zienkowskie
Nazwa jeziora
106,4
144,8
85,0
40,8
31,7
17,8
11,3
11,7
38,8
24,5
23,6
28,4
91,3
46,9
20,5
11,4
9,0
53,9
21,0
75,9
4,1
57
150,1
26,5
45,8
17,5
24,3
84,7
16,6
56,8
42,7
75,0
4,6
65,3
27,6
91,5
5,7
85,5
66,3
284,1
5,2
487,0
59,0
7,6
Powierzchnia (ha)
14998,0
2018,0
1296,0
638,0
2158,0
267,0
287,0
179,4
1968,0
921,5
704,0
–
4565,0
1343,0
684,6
438,0
307,0
723,0
273,0
8106,5
123,0
2048,0
2726,0
1224,7
611,5
–
781,0
9176,7
374,0
4080,0
826,0
750,0
209,0
914,0
757,6
1454,0
194,0
1560,0
1779,0
9167,0
136,0
3511,0
4279,0
204,0
Objêtoœæ (tys. m3)
33,6
2,7
3,3
2,5
18,2
2,8
4,1
3,2
15,6
10,3
11,4
–
9,6
8,8
7,1
5,7
7,8
2,3
4,2
33,0
7,1
8,9
6,5
9,4
2,2
–
6,2
38,8
8,0
25,4
4,3
–
8,1
2,3
5,4
6,5
9,6
–
4,4
6,6
5,2
5,5
23,3
4,9
G³êbokoœæ max. (m)
1995
Kl.
Kat.
II
I
nb.
nb.
III
III
PZK
nb.
nb
nb
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
PZK
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
PZK
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
II
II
nb.
nb.
1996
Kl.
Kat.
II
I
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
III
I
nb.
nb.
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
I
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
nb.
nb.
Rok badañ
1997
1998
Kl.
Kat.
Kl.
Kat.
II
I
II
I
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb
nb
nb
nb
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
PZK
PZK
nb.
nb.
III
III
III
II
nb.
nb.
III
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
II
I
III
III
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
I
II
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
PZK
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
II
II
II
II
nb.
nb.
PZK
PZK
Tabela 2. Wykaz badanych zbiorników, podstawowe dane morfometryczne oraz wyniki klasyfikacji na przestrzeni lat 1995-2000
1999
Kl.
Kat.
II
I
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb
nb
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
III
II
PZK
PZK
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
II
II
nb.
nb.
Kl.
I
nb.
II
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
II
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
2000
Kat.
I
nb.
III
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
I
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
I
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
116
Parczew
BrzeŸnica
Bychawska
Bia³ka
Jez. Czarne
Jez. Miejskie
Jez. G³êbokie
ica
ien
Jez. Gumienko
Nowy Uœcimów
Jez. Krasne
Rozkopaczew
Jez. Zag³êbocze
Jez. D³ugie
Jez. Wytyckie
Wytyckie
Jez.
Karaœne
Jez. Krasne
Krzczeñ
Jez. £askie
Jez. P³otycze Jez. Karaœne
Piaseczno
Jez. Piaseczno
Jez. £ukie
Zawieprzyce
W
ie
pr
Spiczyn
z
Kijany
£uszczów
Jez. Uœciwierz
Kaniwola
Ludwin
£êczna
Jez. Rotcze
Jez. Koseniec
Osowa
Jez. Brudzieniec
Jez. Brudno
Jez. P³otycze
Macoszyn
Stulno
Wereszczyn
Jez. Uœciwierzek
Jez. Nadrybie
Dratów
Jez. Dratów
Urszulin
Jez. Bikcze
Jez. Brzeziczne
Jez. Spólne
Hañsk
Jez. Sumin
Jez. RogóŸno
Sobibór
Jez. Pereszpa
Pereszpa
Dubeczno
Jez. £ukcze
Jez. Glinki
Jez. Bia³e
Jez. Hañskie
Wytyczno
Krasne
Jez. Mytycze
Jez. Czarne
Ko³acze
Jez. Moszne
Nowy Orzechów
Stary Brus
K r z emi a nk a
m
œ
Ty
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Jez. Maœluchowskie
Wo³oskowola
Jez. Cycowe
Jez.
Zienkowskie
Jez. Tomasznie
Tomasznie
Jez. Uœcimowskie
nie wystêpuj¹
Jez. Lipieniec
Okuninka
Pieszowola
Jez. Gumienek Jez. Skomielno
Orzechów
I KL.
II KL.
III KL.
Poza klas¹
Orchówek
Sosnowica
Jez. Œciegienne
Jez. Czarne
Brzostówka
Staw Hetmañski
Staw Anielski
³od
aw
ka
Jedlanka
KLASY CZYSTOŒCI
JEZIOR :
W³odawa
Staw Jedlina
Jez. Bialskie
Jez. Kleszczów
OstrówLub.
Ka
£êczyñsko-W³odawskie
ni c a
ia
ica
en
n
Jez. Bia³e
¯uków
Wyryki
Lubieñ
r
iep
.W
Tyœmienica
BrzeŸnica
Ksi¹¿êca
a
zn
Kr
z
Uhnin
Kaplonosy
ry
K
on
mi
P
Gródek
Krzywowierzba Horostyta
Makoszka
œ
Ty
ica
Kodeniec
Piw
Dêbowa K³oda
rn
POJEZIERZE
Ró¿anka
Wyhalew
Staw
Siemieñ
o
isk
Zielawa
Chmielów
W
Siemieñ
Przew³oka
Taras
ienka
Piwonia
Œwierszczów
Bogdanka
Bukowa Wlk.
Puchaczów
Jez. S³one
ka
Œwin
Wola Uhruska
Jez. G³êbokie
Cyców
Mapa 10. Stan czystoœci jezior województwa lubelskiego badanych w 2000 r.
Uhrusk
Wykonano w WMΠWIOΠLublin
Klasyfikacja ogólna
11,10%
22,20%
Kategoria podatnoœci
na degradacjê
66,70%
I Kl.
II Kl.
III Kl.
33,30%
22,30%
p.z.k.
33,30%
Powierzchnia jezior
17,60%
22,10%
60,30%
zasad wykaza³a, ¿e z rozpatrywanych 9 akwenów
wodnych:
a) jeden zbiornik osi¹gn¹³ I klasê czystoœci – jezioroBia³e W³odawskie
b) 6 jezior osi¹gnê³o II klasê czystoœci. By³y to
zbiorniki: Piaseczno, Bialskie, Bikcze, Rotcze,
D³ugie, Moszne
c) 2 jeziora osi¹gnê³y III klasê czystoœci. By³y to
jeziora: Krasne, Gumienek
Na podstawie danych zestawionych w tabeli 2
mo¿na stwierdziæ, ¿e stan czystoœci jezior w ostatnich piêciu latach uleg³ niewielkim zmianom. Aktualnie jeziora województwa lubelskiego to zbiorniki
z wodami dobrej jakoœci, bêd¹ce w przewa¿aj¹cej
czêœci w II klasie czystoœci i doœæ odporne na
wp³ywy zewnêtrzne. Z przebadanych 9 zbiorników
najwy¿sz¹ klasê I osi¹gnê³o jezioro Bia³e W³odawskie. Wód pozaklasowych nie stwierdzono w ¿adnym z badanych zbiorników. Stan sanitarny jezior
nie budzi³ zastrze¿eñ i w wiêkszoœci przypadków
odpowiada³ I, co najwy¿ej II klasie czystoœci. Przeprowadzone w 2000 roku badania wykaza³y, ¿e 3
jeziora: Bia³e W³odawskie, Piaseczno i Krasne (to
ostatnie mimo III klasy czystoœci) s¹ najmniej podatne na wp³ywy zewnêtrzne i zaliczone zosta³y
do I kategorii odpornoœci na degradacjê. Równie¿
odporne na zewnêtrzne wp³ywy okaza³o siê jezioro
Bialskie, któremu przyporz¹dkowano II kategoriê
odpornoœci. Do zbiorników odznaczaj¹cych siê
niekorzystnymi warunkami morfometrycznymi zaliczono jeziora: Bikcze, Rotcze i Gumienek. Dwa
œródleœne zbiorniki Moszne i D³ugie ze wzglêdu na
2. WODY
I Kat.
11,10%
II Kat.
III Kat.
Poza kat.
Rys. 1. Jakoœæ wód jezior przebadanych w 2000 r.
Tabela 3. Ocena stanu czystoœci jezior badanych w 2000 r.
Klasa
czystoœci
wód
Liczba
jezior
%
Powierzch.
jezior
(ha)
%
I
1
11,1
106,4
22,1
II
6
66,7
290,0
60,3
III
2
22,2
84,9
17,6
poza klas¹
–
–
Razem
9
100
–
481,3
–
100
Tabela 4. Ocena podatnoœci na degradacjê jezior badanych
w 2000 r.
Kategoria
podatnoœci
na
degradacjê
Liczba
jezior
%
Powierzch.
jezior
(ha)
%
I
3
33,3
267,0
55,5
II
1
11,1
31,7
6,6
III
3
33,3
136,7
28,4
poza kat.
2
22,3
Razem
9
100
45,9
481,3
9,5
100
naturalne procesy starzenia tj. powolnego wype³niania misy jeziornej materi¹ organiczn¹, przesz³y
w stadium zaawansowanego zaniku. Wynik podatnoœci na degradacjê – poza kategori¹.
G³ównymi wskaŸnikami powoduj¹cymi pogorszenie stanu czystoœci w przypadku jeziora Pia117
seczno (z klasy I na II) by³y: zawartoœæ substancji
biogennych fosforu i azotu oraz zwi¹zków organicznych. Wa¿nym problemem w przypadku niektórych jezior jest fakt wystêpowania deficytu
tlenowego i siarkowodoru w warstwach naddennych, zw³aszcza w okresach letnich. Jeziora lubelskie s¹ w stosunkowo ma³ym stopniu zanieczyszczone metalami ciê¿kimi i wykazuj¹ wartoœci zbli¿one do t³a geochemicznego.
Najwiêkszym zagro¿eniem dla jezior Pojezierza
£êczyñsko-W³odawskiego jest ich nadmierne wykorzystywanie do celów rekreacyjnych, brak kompleksowego rozwi¹zania problemów gospodarki
wodno-œciekowej, rolnicze wykorzystanie zlewni
bezpoœrednich jak równie¿ okresowy dop³yw
¿yznych wód z Kana³u Wieprz-Krzna.
Jezioro Bia³e W³odawskie
Jezioro jest po³o¿one w dorzeczu rzeki Tarasienki, w gminie W³odawa. Jest to g³êboki, stratyfikowany termicznie zbiornik o stromych zboczach
i twardym dnie. Nie jest odbiornikiem punktowych
Ÿróde³ zanieczyszczeñ. W strefie przybrze¿nej jeziora przewa¿aj¹ czyste, piaszczyste pla¿e, niekiedy lekko poroœniête roœlinnoœci¹ wysok¹. Powierzchnia akwenu wchodzi w sk³ad otuliny Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Pomimo ogromnej presji rekreacyjno-turystycznej w badanym
roku osi¹gnê³o I klasê czystoœci wód. W okresie
stagnacji letniej charakteryzowa³o siê pe³nym
uwarstwieniem toni wodnej. Niskie wartoœci tlenu
stwierdzono w warstwie po³o¿onej 2 m nad dnem.
Równie¿ w warstwie naddennej stwierdzono podwy¿szone iloœci fosforu ogólnego (0,106 mg/dm3).
Pozosta³e wskaŸniki z grupy biogenów i organiczne wystêpowa³y w stê¿eniach odpowiadaj¹cych
I i II klasie czystoœci. Stan sanitarny jeziora zadowalaj¹cy – odpowiada³ I klasie czystoœci. Stwierdzona, niezmienna od kilku lat I kategoria podatnoœci na degradacjê œwiadczy, ¿e jest to zbiornik o
dobrych warunkach naturalnych.
Jezioro Bikcze
Po³o¿one jest na terenie Parku Krajobrazowego
Pojezierze £êczyñskie, w zlewni rzeki Piwonii Pó³nocnej. Jest p³ytkim, niestratyfikowanym zbiornikiem. Misa jeziora jest stosunkowo regularna. Najg³êbsze miejsce (3,3 m) znajduje siê w pó³nocnej
czêœci zbiornika. Ca³e jezioro jest otoczone terenami b³otnymi. Lustro wody czêœciowo jest zaroœniête szuwarami. W pobliskim otoczeniu jeziora lasów
brak. Zasilane jest wodami gruntowymi, opadowymi i wod¹ z Kana³u Wieprz–Krzna doprowadzan¹
przy pomocy doprowadzalnika i systemem rowów
melioracyjnych. Poza tym jezioro Bikcze po³¹czone
jest rowami z jeziorami: Nadrybie i Uœciwierz.
Na podstawie przeprowadzonych badañ wody
jezioro sklasyfikowano w II klasie czystoœci. Prze118
s¹dzi³y o tym pozytywne wartoœci wskaŸników
stanu zanieczyszczenia wód warstwy powierzchniowej, wœród których na wyró¿nienie zas³uguj¹
niskie wartoœci fosforu ogólnego, azotu ogólnego
oraz chlorofilu „a” i suchej masy sestonu – wskaŸników produktywnoœci pierwotnej. WskaŸnik weryfikuj¹cy – miano coli nie mia³ wp³ywu na ocenê
koñcow¹. Wyniki badañ bakteriologicznych spe³nia³y normy I klasy czystoœci. Jezioro posiada niezbyt korzystne warunki morfometryczne i zlewniowe, które wskazuj¹ na III kategoriê podatnoœci
na degradacjê.
Jezioro Piaseczno
Jezioro Piaseczno le¿y w po³udniowo-zachodniej czêœci Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego,
w gminie Ludwin. Basen jeziora nale¿y do zlewni
rzeki Piwonii Po³udniowej. Jest to najg³êbszy na
ca³ym Pojezierzu zbiornik, o stosunkowo ma³ej
powierzchni. Nie posiada odp³ywów ani dop³ywów. Latem ulega pe³nej stratyfikacji termicznej.
Prawie ca³y teren przylegaj¹cy do jeziora otoczony jest piaszczyst¹ pla¿¹, tylko od pó³nocy i po³udnia do jeziora przylega las. Obszar zlewni ma
charakter rolniczo-leœny. W odleg³oœci ok. 700 m
od jeziora znajduje siê rezerwat wodno-torfowiskowy jeziora Brzeziczno. Jezioro Piaseczno i teren
bezpoœrednio przylegaj¹cy do niego s¹ intensywnie wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Znajduj¹ce siê tu oœrodki wypoczynkowe zajmuj¹ powierzchniê oko³o 19 ha i nie maj¹ kompleksowo
rozwi¹zanego problemu zaopatrzenia w wodê
i odprowadzania œcieków. Pobór wody do celów
gospodarczych dokonywany jest z w³asnych studni g³êbinowych. Ca³y teren wokó³ jeziora nie jest
skanalizowany. Œcieki z oœrodków wypoczynkowych gromadzone s¹ w szambach bezodp³ywowych, a nastêpnie wywo¿one taborem asenizacyjnym do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni
œcieków w Ludwinie. Wody jeziora Piaseczno s¹
wykorzystywane do celów rybackich. U¿ytkownikiem r ybackim jest Gospodarstwo Rybackie
ZWRSP w Lublinie, Zak³ad w Jedlance.
W czasie badañ letnich stwierdzono dobre,
równomierne natlenienie wszystkich warstw termicznych. Zawartoœæ substancji biogennych i organicznych by³a niska i odpowiada³a wartoœciom
z zakresu I i II klasy czystoœci. Wyniki badañ bakteriologicznych spe³nia³y normy II klasy. Wody jeziora w ogólnej ocenie zaliczono do II klasy czystoœci. Jezioro posiada bardzo korzystne warunki
morfometryczne, które wskazuj¹ na wysok¹ odpornoœæ na degradacjê – I kategoria podatnoœci.
Jezioro Krasne
Po³o¿one jest w zlewni rzeki Tyœmienicy,
w gminie Uœcimów. Zlewnia bezpoœrednia jeziora
stanowi obszar rolniczo-leœny. Zbiornik zasilany
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
jest wodami gruntowymi, opadowymi i wod¹ z Kana³u Wieprz – Krzna doprowadzan¹ grawitacyjnie
przy pomocy rowu. Misa jeziorna sk³ada siê
z dwóch ró¿nej g³êbokoœci lejów. Brzegi jeziora s¹
piaszczyste. Zbiornik jest wykorzystywany do celów rekreacyjnych i rybackich. Nie jest odbiornikiem œcieków. Jezioro nie posiada dop³ywów
i odp³ywów powierzchniowych.
Jezioro Krasne posiada korzystne warunki
morfometryczne lecz niekorzystne cechy zlewniowe: du¿y procent gruntów ornych, s¹siedztwo
zabudowañ wsi Krasne oraz wykorzystywanie terenów w bezpoœrednim otoczeniu jeziora dla celów rekreacyjnych. Mimo to, akwen zaliczono do
odpornych na degradacjê i przyporz¹dkowano
I kategoriê odpornoœci na degradacjê.
Wody jeziora zaliczono do III klasy czystoœci.
Wyniki badañ bakteriologicznych spe³nia³y normy
II klasy czystoœci wód. Zbiornik podlega pe³nej
stratyfikacji w okresie letnim. Wiosn¹ warunki tlenowe by³y na ogó³ korzystne, latem natomiast
wystêpowa³ ca³kowity brak tlenu. Od 7 m stwierdzono obecnoœæ siarkowodoru w wodzie. Wody
omawianego zbiornika charakteryzuj¹ stwierdzone
w warstwie naddennej wysokie stê¿enia fosforanów i fosforu ogólnego. Zawartoœæ substancji
organicznych i zasolenie wód w zakresie III klasy.
Rozwój fitoplanktonu wiosn¹ umiarkowany, latem
nieco podwy¿szony.
Jezioro Rotcze (Grabniak)
Po³o¿one jest w pó³nocnej odnodze obni¿enia
rozci¹gaj¹cego siê na obszarze pomiêdzy miejscowoœciami: Rozp³ucie – Sumin – Nadrybie, w zlewni rzeki Piwonii Pó³nocnej. Misa jeziorna nieregularna. Od pó³nocy, zachodu, po³udnia jezioro otoczone jest obszarami b³otnymi, ze wschodu przylegaj¹ pola uprawne. Powierzchnia jeziora
w centralnej czêœci czysta, dno zamulone. Zasilane jest wodami gruntowymi i opadowymi.
Jezioro Rotcze jest zbiornikiem p³ytkim, niestratyfikowanym dlatego te¿ wykazuje podatnoœæ
na wp³ywy zewnêtrzne – III kategoria odpornoœci
na degradacjê . Wody jeziora zaliczono do II klasy
czystoœci. WskaŸnik sanitarny nie stwarza³ koniecznoœci weryfikacji oceny ogólnej – II klasa.
Wœród substancji organicznych najwy¿sze stê¿enia stwierdzono w przypadku ChZTCr 41,7 mg/dm3 .
Zwi¹zki biogenne: azot ogólny, mineralny, fosforany przyjmowa³y wartoœci II klasy czystoœci wód.
Niewielkie wartoœci stê¿eñ odnotowano w przypadku wskaŸników biomasy z przedzia³u I i II klasy
czystoœci.
Jezioro Bialskie
Jezioro Bialskie le¿y w gminie Dêbowa K³oda,
w zlewni rzeki Konotopy – lewobrze¿nego dop³ywu Piwonii. Linia brzegowa jeziora jest s³abo roz2. WODY
winiêta. Brzeg i dno w litoralu s¹ w wiêkszej czêœci piaszczyst¹ pla¿¹. Nad jeziorem usytuowane s¹
oœrodki wypoczynkowe, wyposa¿one w oddzielne
szamba. Zbiornik nie jest bezpoœrednim odbiornikiem œcieków z punktowych Ÿróde³ zanieczyszczeñ. Charakteryzuje siê doœæ korzystnym uk³adem cech morfometrycznych, co pozwala na osi¹gniêcie II kategorii odpornoœci na degradacjê.
Podczas badañ wiosennych stwierdzono dobre natlenienie wód na ca³ej g³êbokoœci jeziora
(10,6-13,9 mg/dm3 ). Badania letnie wykaza³y znacz¹ce deficyty tlenowe od 8 m do zupe³nego braku tlenu przy dnie. Na podstawie wykonanych
badañ w roku 2000 jezioro Bialskie zaliczono do
II klasy czystoœci. Warunki sanitarne dobre – I klasa. Œrednie nasycenie tlenem nie spe³nia³o wymagañ III klasy. Wody jeziora nie by³y nadmiernie obci¹¿one zwi¹zkami z grupy biogenów. Koncentracja chlorofilu ”a” i sestonu w klasie III i wykazywa³y na rozwój fitoplanktonu.
Jeziora Moszne i D³ugie
Dwa œródleœne jeziora po³o¿one w centrum
Poleskiego Parku Narodowego, w gminie Urszulin.
S¹ to bardzo p³ytkie zbiorniki. Nie posiadaj¹ twardego, ustabilizowanego dna. W ¿adnym punkcie
nie osi¹gaj¹ g³êbokoœci wiêkszej ni¿ 1 m. Linie
brzegowe zbiorników bardzo s³abo rozwiniête. Nie
s¹ wykorzystywane rekreacyjnie, przedstawiaj¹
natomiast bardzo cenne walory przyrodnicze. Charakterystyczn¹ cech¹ terenów rezerwatu jest
szczególnie ciekawa, zró¿nicowana szata roœlinna.
Wystêpuj¹ tu gatunki reprezentatywne dla niemal
wszystkich zbiorowisk ni¿owych w Polsce. Dno
jeziora porastaj¹ zwarte ³¹ki podwodne sk³adaj¹ce
siê z ramienic, rdestnic i moczarki kanadyjskiej.
W litoralu wykszta³ci³ siê zespó³ lilii wodnych. Wokó³ zbiorników rozci¹ga siê szeroki pierœcieñ tzw.
splei – uginaj¹cy siê ko¿uch powsta³y ze spl¹tanych korzeni, ³odyg i resztek ró¿nego rodzaju bagiennych roœlin zielonych.
Z uwagi na brak mo¿liwoœci precyzyjnego
okreœlenia wartoœci g³êbokoœci œredniej i pojemnoœci jeziora zrezygnowano z przyporz¹dkowania
takim wskaŸnikom jak: g³êbokoœæ œrednia,
Vjeziora /Ljeziora , Pdna czynnego/Vepilimnionu i wspó³czynnik
Schindlera konkretnych wartoœci liczbowych. Jeziora Moszne i D³ugie posiadaj¹ niemal identyczne cechy odpornoœciowe. Decyduje o tym g³ównie, zwi¹zany z zaawansowanym wiekiem fizjologicznym obu jezior, zespó³ skrajnie niekorzystnych cech morfometrycznych – minimalna
g³êbokoœæ i znikoma pojemnoœæ. Ogólnie obecny
etap rozwoju jezior Moszne i D³ugie to stadium
ich koñcowego zaniku. Mimo tego, badania wykaza³y, ¿e p³ytkie wody obu jezior stanowi³y medium dla niskich wartoœci substancji zanieczyszczaj¹cych. W ogólnej ocenie klasyfikacji wody
119
Jezioro Piaseczno
Jezioro Krasne
12
14
4
8
12
16
20
24
28
32
34
36
38
powierzchnia zwierciad³a - 84,7 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 38,8 m
g³êbokoœæ œrednia
- 10,8 m
3
objêtoœæ
- 9176,7 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 1464 m
szerokoϾ maksymalna - 819 m
N linia brzegowa ogó³em - 3788 m
(UMCS w Lublinie)
Jezioro Rotcze
Jezioro Bialskie
1
2
1
2,5
5
7,5
10
12,5
13
18
N
2
4
8
14
16
18
18
24
26
30
32
22
N
powierzchnia zwierciad³a - 75,9 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 33,0 m
g³êbokoœæ œrednia
- 10,7 m
3
objêtoœæ
- 8106,5 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 1228 m
szerokoϾ maksymalna - 858 m
linia brzegowa ogó³em - 3514 m
(UMCS w Lublinie)
Jezioro Gumienek
3
4
N
N
powierzchnia zwierciad³a - 31,7 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 18,2 m
g³êbokoœæ œrednia
- 6,8 m
3
objêtoœæ
- 2158,0 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 728 m
szerokoϾ maksymalna - 526 m
linia brzegowa ogó³em - 2038 m
(OBiKŒ / WIOŒ)
powierzchnia zwierciad³a - 42,7 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 4,3 m
g³êbokoœæ œrednia
- 1,9 m
3
objêtoœæ
- 826,0 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 873 m
szerokoϾ maksymalna - 644 m
linia brzegowa ogó³em - 2449 m
(UMCS w Lublinie)
Jezioro Bikcze
1
N
2
7
6
5
4
3
2
1
powierzchnia zwierciad³a - 9,0 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 7,8 m
g³êbokoœæ œrednia
- 3,8 m
3
objêtoœæ
- 307,0 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 376 m
szerokoϾ maksymalna - 279 m
linia brzegowa ogó³em - 1042 m
(UMCS w Lublinie)
Jezioro Bia³e W³odawskie
3
5
10
15
20
30
N
powierzchnia zwierciad³a - 85,0 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 3,3 m
g³êbokoœæ œrednia
- 1,5 m
3
objêtoœæ
- 1296,0 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 1270 m
szerokoϾ maksymalna - 878m
linia brzegowa ogó³em - 3587 m
(UMCS w Lublinie)
powierzchnia zwierciad³a - 106,4 ha
g³êbokoœæ maksymalna - 33,6 m
g³êbokoœæ œrednia
- 14,1 m
3
objêtoœæ
- 14988,0 tys. m
d³ugoœæ maksymalna
- 1616 m
szerokoϾ maksymalna - 806 m
linia brzegowa ogó³em - 4262 m
(UMCS w Lublinie)
Rys. 2. Plany batymetryczne jezior: Piaseczno, Krasne, Bialskie, Gumienek, Bikcze, Bia³e W³odawskie, Rotcze
120
III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
omawianych zbiorników zaliczono do II klasy
czystoœci. Stan sanitarny nie wymaga³ weryfikacji
ze wzglêdu na zawartoœæ bakterii z grupy coli
i odpowiada³ II klasie czystoœci.
Jezioro Gumienek
Jezioro Gumienek po³o¿one jest w zachodniej
czêœci Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego,
w gminie Uœcimów. Nale¿y do zlewni rzeki Piwonii
Po³udniowej. Jest p³ytkim, ma³ym zbiornikiem
o niepe³nej stratyfikacji termicznej. W otoczeniu jeziora od zachodniej i po³udniowej strony znajduj¹
siê stawy hodowlane Gospodarstwa Rybackiego
Lublin, Zak³ad w Jedlance. Od strony wschodniej
jeziora znajduj¹ siê budynki inwentarskie i administracyjne Gospodarstwa. Od pó³nocy z jeziora
wyp³ywa ciek uchodz¹cy do rzeki Bobrówki. Od
tej strony do zbiornika przylega piaszczysta pla¿a.
Obszar w bezpoœrednim otoczeniu jeziora i samo
jezioro s¹ u¿ytkowane do celów rekreacyjnych.
Nad samym jeziorem zlokalizowany jest Oœrodek
Wypoczynkowy PKP sezonowo eksploatuj¹cy mechaniczno – biologiczn¹ oczyszczalniê œcieków.
Jezioro posiada niezbyt korzystne warunki
morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe, które wskazuj¹ na nisk¹ odpornoœæ na degradacjê –
III kategoria.
2. WODY
Wody akwenu zaliczono do III klasy czystoœci.
Wyniki badañ bakteriologicznych spe³nia³y równie¿
normy dla wód III klasy. Analiza przeprowadzonych badañ wykaza³a znaczne iloœci fosforu ogólnego oraz doœæ obfite zawartoœci substancji organicznych z zakresu III klasy. Stê¿enia chlorofilu „a”
i suchej masy wskazywa³y na znaczn¹ produktywnoœæ pierwotn¹. Rozwój organizmów fitoplanktonowych ograniczy³ widzialnoœæ kr¹¿ka Secchiego –
w zakresie III klasy.
2.2.3. Podsumowanie
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska
w Lublinie w latach 1995-2000 systematycznymi badaniami obj¹³ 44 jeziora Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego. Stan czystoœci zbiorników na przestrzeni
tych lat nie uleg³ wiêkszym zmianom i oscylowa³
w granicach jednej klasy. Generalna ocena wskazuje
na dobr¹ jakoœæ wód jezior. Niska jakoœæ wód stwierdzona w przypadku niektórych zbiorników spowodowana jest zanieczyszczeniami obszarowymi, maj¹cymi swe Ÿród³o w intensywnym rolniczym i rekreacyjnym wykorzystaniu jezior i ich zlewni. Aby nie dopuszczaæ do dalszego pogarszania jakoœci wód
konieczne jest uregulowanie gospodarki wodnoœciekowej i racjonalne wykorzystywanie zlewni.
121