Wiele kultur – każda inna - Fundacja Dzieła Kolpinga w Polsce

ga
in
ła Kolp
e
i
z
D
cja
ce
Funda
w Pols
Wiele kultur –
każda inna
Góra lodowa
Kulturoznawcy od dawna spierają się o odpowiedź na pytanie, czym jest
kultura. W literaturze istnieje pewnie kilkaset definicji tego pojęcia,
często poszczególne podejścia różnią się od siebie znacząco i mają
Góra jako
klucz
niewiele punktów wspólnych. W jednym z najbardziej popularnych ujęć
za kulturą uznaję się ogół wytworów człowieka i stawia się ją w opozycji
do natury jako tego, co człowiek zastał na Ziemi. Wszyscy chyba
zgadzają
się,
że
i skomplikowanym,
kultura
który
jest
trudno
systemem
uchwycić,
niesamowicie
opisać
a
tym
złożonym
Wiele
wymiarów
bardziej
zrozumieć.
Góra lodowa
Jednym z ujęć, które próbuje tłumaczyć złożoność kultury jest koncepcja kultury jako góry
lodowej. Jak wiemy góra lodowa składa się z
dwóch części – widocznej, unoszącej się nad
powierzchnią wody i niewidocznej na pierwszy
rzut oka, znajdującej się pod powierzchnią morza lub oceanu. Ta druga część góry lodowej
jest zwykle nawet 10-krotnie większa.
Badacze zauważyli, że podobnie jest z kulturą –
jej niewielka część jest na co dzień dobrze
widoczna, charakterystyczna. Zdecydowana
większość kultury to jednak elementy niewidoczne a często również nieuświadomione
przez przedstawicieli danego środowiska.
Wśród elementów kultury, które możemy łatwo
obserwować są m.in. teatr, literatura, film, architektura, style ubierania się, kuchnia, itp.
Znacznie bardziej rozbudowana jest część znajdująca
się na co dzień poza zasięgiem wzroku, wśród takich
nieuświadomionych elementów kultury można wymienić między innymi stosunek do czasu, role społeczne związane z klasą, płcią i wiekiem, koncepcje „ja”, stosunek do
rywalizacji i współpracy, nacisk na indywidualizm lub kolektywizm. Bardzo ważne jest również to, że kultura / góra lodowa jest w istocie
jedną całością – obie jej składowe są ze sobą
ściśle powiązane, a elementy widzialne wynikają
z tego, co znajduje się pod powierzchnią wody,
np. znaczenie, jakie dana kultura przypisuje
indywidualizmowi wpływa na typ bohaterów czy
fabuły popularnych seriali, czy filmów.
Projekt realizowany przy wsparciu Szwajcarii w ramach szwajcarskiego programu współpracy
z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
Góra lodowa
Źródło: AFS Orientation Handbook, AFS Intercultural
Programs Inc, Nowy York, 1984 za: Wymiana młodzieży - pomysły, metody, działania. Edukacja międzykulturowa, Fundacja Rozwoju Sytemu Edukacji,
Warszawa, 2005.
Góra jako klucz
Często poznając nową kulturę koncentrujemy się na
tym, co najbardziej widoczne. Zwiedzając inny kraj
(lub spotykając pochodzącego spoza Polski człowieka)
przyglądamy się zabytkom architektury, oglądamy
miasta i wsie, staramy się spróbować tradycyjnej
kuchni, jeśli znamy lokalny język próbujemy obejrzeć
film, kupić książkę autora z tego państwa. Jednak
dopiero sięgnięcie do drugiej – niedostrzegalnej na
pierwszy rzut oka części kultury daje nam szansę
zrozumienia zachowania ludzi, którzy w niej funkcjonują. Nie jest to jednak zadanie proste, głównie dlatego, że zwykle osoby, które spotykamy same nie są
świadome tych elementów. Poznać je możemy dopiero
w czasie bliższego kontaktu, rozmów, wspólnych doświadczeń i rozmów na temat naszych przekonań.
Ważnym elementem zrozumienia innej kultury jest
również dokładne poznanie i zrozumienie niewidocznej
części własnej kultury.
Kilka przykładów
Aby obserwować zjawisko różnorodności kulturowej
i eksplorować górę lodową innej kultury nie trzeba
wyjeżdżać z kraju. Wystarczy przyjrzeć się mniejszościom żyjącym obecnie w Polsce, przyjrzeć się
przekazom medialnym z innych krajów lub spojrzeć
wstecz i przypomnieć sobie kilka wątków z historii.
Przykładem z przeszłości może być m.in. fakt, że
w średniowieczu to głównie Żydzi zajmowali się pożyczaniem pieniędzy (zawody to widzialna część kultu-
Str. 2
ry), wynikało to z innej definicji grzechu (niewidzialna
część kultury), ponieważ zgodnie z nauczaniem judaizmu pożyczanie pieniędzy na procent nie stanowiło
przewiny. Funkcjonująca nadal w Polsce mniejszość
romska to przykład kultury nastawionej w większym
stopniu na kolektywizm zamiast indywidualizmu, przekłada się to m.in. na funkcjonowanie Romów w zwartych grupach, często licznych rodzinach, które dbają
o wszystkich swoich członków.
Wiele kultur – każda inna
Wiele wymiarów
Kultury poszczególnych krajów różnią się od siebie pod wieloma względami, nie da się łatwo opisać
tych różnic, dlatego badacze próbują sprowadzić je do kilku wymiarów i oznaczyć miejsce poszczególnych kultur na każdej z nich. Co zatem może różnić kultury?
Podejście do czasu i punktualność. Kultury
mogą różnić się stosunkiem do czasu. W jednych krajach punktualność nie ma dużego znaczenia, godziny spotkania są zwykle
ustalane bardzo ogólnie i uznawane są za częściowo zobowiązujące (przykładem mogą być tutaj autobusy m.in. w Tanzanii,
które odjeżdżają gdy są pełne, czyli nie wiadomo kiedy). W innych miejscach (np. w Niemczech, w USA) spóźnianie się jest
źle widziane, prawie wszyscy mają kalendarze i skrupulatnie
planują sobie dni. Afgańskie przysłowie, które dobrze oddaje
tę różnicę brzmi „Wy macie zegarki, my mamy czas”.
Okazywanie emocji i dystans fizyczny. Kolejny wymiar, który różnicuje kultury to stopień
okazywania emocji. W jednych krajach ludzie bardziej wprost i częściej ekspresyjnie mówią o tym co myślą
i czują (przykładem mogą być tutaj kraje arabskie, czy europejska Hiszpania). W innych krajach to powściągliwość jest cechą pożądaną i nagradzaną przez społeczeństwo (tak jest m.in. w Finlandii).
Wyrażanie wprost swoich opinii. Przedstawiciele poszczególnych kultur różnić się mogą również tym, w jakim stopniu wprost wyrażają swoją opinię w codziennej komunikacji. Na przykład w takich krajach
jak Wietnam za niegrzeczne mogłoby zostać uznane udzielenie wprost odmownej odpowiedzi na jakąś prośbę,
w takim wypadku mieszkaniec Wietnamu raczej udzieli odpowiedzi wymijającej. Zgoła odwrotna sytuacja ma
miejsce na przykład w Niemczech.
Oczekiwania grupy wobec jednostki. Czwarty wymiar różnicujący kultury to balans pomiędzy indywidualizmem a kolektywizmem. Kultury indywidualistyczne dają prymat jednostce nad grupą, to jednostka jest w nich podmiotem, jest najważniejsza. W takich kulturach zwykle większy nacisk położony jest również
na konkurencję. Po przeciwnej stronie znajdują się kultury kolektywne, tam naczelną wartością jest rodzina lub
inna, szersza wspólnota, przedstawiciele podobnych kultur częściej mówią o obowiązkach jednostki wobec grupy
niż o prawach tych jednostek (przykładem może być tutaj choćby Korea Płd. lub Chiny).
Podejście do zasad, umów, reguł prawa. Również stosunek do spisanych umów i abstrakcyjnych kodeksów może różnić poszczególne kultury. W jednych krajach (np. wielu krajach europejskich) kluczową rolę przyznaje się wiążącym w każdej sytuacji umowom lub regulacjom. W innych panuje większe przyzwolenie na omijanie takich abstrakcyjnych reguł, a umowy uznaje się za wiążące do
momentu zmiany sytuacji, która miała wpływ na ich zawarcie. W takich miejscach
ważniejsze od umów są osobiste relacje.
Hierarchia. Ostatnim wymiarem odróżniającym kultury od siebie jest stosunek do hierarchii. W kulturach hierarchicznych duże znaczenie dla odbioru poszczególnych osób ma ich wiek, funkcja społeczna, stopień w hierarchii zawodowej, płeć; osobom znajdującym się wysoko w hierarchii okazuje się specjalny szacunek, traktuje się je bardziej poważnie. W innych kulturach sposób traktowania
ludzi zależy od ich indywidualnych osiągnięć, a dystans pomiędzy członkami jest
mniejszy (egalitaryzm). Przykładem pierwszej grupy mogą być państwa arabskie,
po drugiej stronie znajdują się m.in. kraje skandynawskie.
Str. 3
Fundacja Dzieła
Kolpinga w Polsce
Ul. Żułowska 51,
31-436 Kraków
Tel.: +48 12 418 77 67
Faks: +48 12 418 77 76
E-mail: [email protected]
Projekt „Myśl solidarnie, działaj loka
lnie” o numerze
0236/M/2/2012 jest realizowany przy
wsparciu
Szwajcarii w ramach szwajcarskiego
programu współpracy z nowymi krajami członkowskim
i Unii Europejskiej (obszar tematyczny Edukacja
obywatelska).
Realizator projektu: Fundacja Dzieła
Kolpinga w Polsce
msdl.kolping.pl
Partnerzy: Dzieło Kolpinga w Szwajca
rii, Międzynarodowe Dzieło Kolpinga z siedzibą w
Niemczech
Termin realizacji: marzec 2013 r. –
luty 2014 r.
Warto zrozumieć
Różnice kulturowe warto dostrzec, tylko wtedy mamy szansę na zrozumienie osób pochodzących z innej kultury (na przykład przedstawicieli mniejszości etnicznych, którzy żyją wokół nas lub migrantów,
którzy przybywają do Polski z coraz bardziej odległych zakątków
świata). Wymiary kultury oraz koncepcja góry lodowej po pierwsze
pomagają nam opisać i zrozumieć własną kulturę. Po drugie pozwalają
nam zdać sobie sprawę z tego, że to co my traktujemy jako normalne, zwyczajne innym może wydawać się dziwne i nieodpowiednie i na
odwrót. Ze świadomością różnic kulturowych łatwiej zaakceptować
trzygodzinne spóźnienie znajomej na umówione spotkanie, sposób
traktowania członków swojej rodziny przez kolegę z pracy lub potrzebę skrócenia (lub wręcz przeciwnie zarysowania) dystansu
w komunikacji z partnerem biznesowym.
Źródła
Wymiana młodzieży - pomysły, metody, działania. Edukacja międzykulturowa, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji,
Warszawa, 2005
A. Olszewska, A. Zawadzka, Przespaceruj się w moich butach. O spotkaniach międzykulturowych, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa, 2009