choroby są skutkiem rozmijania się potrzeb krów (coraz lepszych

Mastitis u bydła mlecznego
choroby są skutkiem rozmijania się potrzeb krów (coraz lepszych pod
względem potencjału genetycznego) z umiejętnościami i ekonomicznymi możliwościami hodowców w ich spełnieniu. Zapobieganie rozwojowi
stanów zapalnych to najskuteczniejsze działania pozwalające uzyskać najbardziej wymierne efekty w produkcji mleka. leczenie zapaleń gruczołu
mlekowego nie przynosi dziś zadowalających efektów. Stosowanie antybiotykoterapii w leczeniu zapaleń wymion jest tylko rozwiązaniem pomocniczym, które niekoniecznie przyniesie pożądane rezultaty.
Przeciwdziałanie mastitis to przede wszystkim:
• właściwie zbilansowane żywienie,
• odpowiednie warunki środowiskowe,
• skuteczne odnajdywanie krów zakażonych (Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Mycoplasma bovis),
• ograniczenie transmisji drobnoustrojów zakaźnych,
• wyłączanie z produkcji krów niepoddających się leczeniu.
W okresie okołoporodowym ujawnia się najwięcej błędów, głównie żywieniowych, które popełniono w ostatnim trymestrze ciąży. Krowa po wycieleniu musi gwałtownie przestroić swój metabolizm i dostarczyć energii
związanej z początkiem laktacji. odbywa się to w warunkach tzw. stresu
fizjologicznego, jakim jest poród. organizm krowy otłuszczonej nie jest
w stanie wytworzyć nowych porcji energii i korzysta ze zgromadzonych
zapasów, tj. spala odłożony tłuszcz. Dochodzi do patologicznego stanu,
który wyraża się, między innymi, spadkiem koncentracji glukozy oraz
wzrostem stężenia wolnych kwasów tłuszczowych i związków ketonowych.
Konsekwencją hipoglikemii (stres metaboliczny), wraz z działaniem kortykosteroidów i adrenaliny, jest atonia macicy i obniżona aktywność fagocytarna w błonie śluzowej. Prowadzi to nie tylko do zatrzymania łożyska, ale
także do rozwoju infekcji i zapaleń. Wskutek wchłaniania się endotoksyn
bakteryjnych z macicy dochodzi do wzrostu stężenia kortyzolu i pogłębie36
ryc. archiwum autora
Mastitis u bydła mlecznego
Ryc. 14. Główny mechanizm obronny wymienia przed infekcją
nia procesów patologicznych. Macierzyństwo hamuje aktywność jajników
wskutek zablokowania, przez prolaktynę, receptorów dla gonadotropin.
Zjawisko to, na drodze bezpośredniej i pośredniej, zostaje pogłębione
przez hipoglikemię oraz związki ketonowe.
obecnie coraz więcej problemów zdrowotnych zaczyna dostarczać nadmiar białka znajdującego się w dawce pokarmowej przeznaczonej dla krów
mlecznych. Zwiększony odsetek ketoz skutecznie obniża odporność gruczołu mlekowego i jest to okres predysponowany do zapaleń wymienia.
Według Smulskiego i wsp. (2013) średnia arytmetyczna dla czasu wystąpienia mastitis clinica po porodzie wynosi 30 dni.
najlepszym sposobem zapobiegania zapaleniom gruczołu mlekowego jest
zmniejszenie ekspozycji bakterii, na które są narażone kanały strzykowe w czasie doju, jak również pomiędzy kolejnymi udojami. Zwiększająca się liczba
bakterii prowadzi nieuchronnie do wzrostu odsetka infekcji wymion (ryc. 14).
Higiena na odpowiednim poziomie to istotny element profilaktyki.
Jest sumą wszystkich środków związanych z zarządzaniem otoczeniem,
których wspólnym celem jest zredukowanie liczby bakterii wywołujących
mastitis, atakujących strzyki i wymiona krów w okresie laktacji i zasuszania. W każdym stadzie bydła mlecznego dochodzi do przenoszenia bakterii wywołujących mastitis, także w optymalnych warunkach higienicznych.
niemożliwe jest, by strzyki nie były narażone na ataki drobnoustrojów
chorobotwórczych. Wszystko, na czym znajdują się bakterie i co ma bezpośredni kontakt ze strzykami, umożliwia bakteriom ich rozprzestrzenianie
się. Jeśli zostanie przerwane lub znacznie zredukowane przenoszenie bakterii, wówczas zmniejszy się częstotliwość nowych infekcji.
Bakterie są najczęściej przenoszone podczas dojenia poprzez:
• ręce osoby dojącej,
• ręczniki czy też gąbki do wycierania wymion,
• gumy strzykowe.
37
Mastitis u bydła mlecznego
najczęściej przenoszonymi bakteriami są drobnoustroje takie jak: Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Streptococcus dysgalactiae i Mycoplasma spp. coraz częściej do drobnoustrojów łatwo przenoszonych przez
sprzęt udojowy wlicza się paciorkowca wymieniowego (Streptococcus uberis). Ponadto pomiędzy kolejnymi udojami istnieje również ryzyko przenoszenia bakterii poprzez:
• legowiska, na których stale obecne są bakterie,
• strzyki, dotykające kończyn tylnych lub ogona,
• wzajemne oblizywanie strzyków i wymion przez krowy,
• muchy,
• spłukiwanie wymion zbyt dużą ilością wody.
3.1. Programy kontrolne dotyczące drobnoustrojów
zakaźnych
Programy kontrolne uwzględniające redukcję patogenów zakaźnych
(a w szczególności Staphylococcus aureus) powinny zawierać (wg Zecconi
2003) następujące zalecenia:
• Prawidłowa kolejność dojenia: zdrowe pierwiastki, zdrowe wieloródki,
świeżo wycielone jałówki i krowy, krowy zakażone.
• Segregacja krów zakażonych: prowadzenie badania bakteriologicznego
mleka ćwiartkowego.
• Krowy zakażone powinny być przemieszczone do innej grupy i dojone
jako ostatnie.
• należy przeprowadzać pobieranie próbek po wycieleniu oraz od krów
zakupionych. Wszystkie jałówki i krowy powinny być zbadane dwukrotnie, tj. w 7. i 14. dniu po porodzie (po wprowadzeniu do stada).
Przed otrzymaniem wyników badań bakteriologicznych jałówki i krowy powinny być utrzymywane w porodówkach i dojone po krowach
zdrowych, ale przed zakażonymi.
• leczenie w zasuszeniu: produkty antybiotykowe Dc należy podawać
do każdej ćwiartki u wszystkich krów (pełna terapia). Wybór preparatu
powinien następować po uprzednim określeniu wrażliwości wyizolowanych szczepów bakterii.
• terapia w laktacji: leczenie gronkowcowych zapaleń podklinicznych
należy przeprowadzać przed 30. dniem laktacji i objąć nim jedynie krowy młode (do 3 laktacji włącznie). W przypadkach klinicznego stanu
zapalnego, niezależnie od etiologii, należy stosować terapię przeciwbakteryjną i przeciwzapalną w celu zredukowania objawów. leczenie może
okazać się nieskuteczne i krowa pozostanie wtedy w grupie zwierząt
zakażonych.
38
Mastitis u bydła mlecznego
• Schemat pozostałych badań mleka w stadzie: należy wprowadzić precyzyjny schemat ponownych badań krów ujemnych w badaniu poprzednim. Próbki od krów wolnych od infekcji powinny być pobierane
po 2, 4, 10 i 14 miesiącach od pierwszego zbadania.
3.2. Programy kontrolne dotyczące drobnoustrojów
środowiskowych
Podstawowym elementem programu zwalczania zakażeń i zapaleń wymienia
na tle drobnoustrojów środowiskowych jest stosowanie antybiotyków o przedłużonym działaniu na początku okresu zasuszenia (terapia Dc). Do zakażeń wymienia drobnoustrojami środowiskowymi dochodzi często pod koniec okresu zasuszenia lub podczas porodu. okazuje się jednak, że większość
preparatów zawierających antybiotyk na zasuszenie podawanych w chwili
zasuszenia jest przeważnie nieskuteczna w stosunku do bakterii środowiskowych i w związku z tym terapia Dc nie chroni skutecznie przed infekcjami,
do których dochodzi w okresie poprzedzającym poród. Z drugiej strony zastosowanie produktu na zasuszenie, który w swoim składzie zawiera antybioRozpoznanie bakteriologiczne
Czop wewnętrzny
Terapia DC
n
%
n
%
0,7
Staph. aureus
10
1,1
7
Str. dysgalactiae
2
0,2
0
0
Str. uberis
11
1,2
12
1,3
Inne paciorkowce
11
1,2
14
1,5
Enterococcus spp.
20
2,2
35
3,7
Bacillus spp.
8
0,9
5
0,5
E. coli
13a
1,4
42b
4,5
Proteus spp.
2
0,2
7
0,7
Pozostałe Enterobacteriaceae
2
0,2
6
0,6
Razem Enterobacteriaceae
17a
1,8
55b
5,9
Acinetobacter spp.
14
1,5
14
1,5
Niefermentujące
11
1,2
11
1,2
Inne Gram-ujemne
2
0,2
4
0,4
Drożdżaki i grzyby
1
0,1
7
0,7
Patogeny główne (razem)
103a
11,1
145b
15,4
Micrococcus spp.
19
2,0
13
1,4
CNS
162
17,5
184
19,6
Corynebacterium spp.
48
5,2
39
4,1
Minor pathogens razem
218
23,5
224
23,8
Tab. 1. Skuteczność zapobiegania zakażeniom ćwiartek w okresie zasuszenia
Objaśnienie: a, b – różnice statystycznie istotne (p < 0,05).
39
Mastitis u bydła mlecznego
tyk aktywny wobec drobnoustrojów środowiskowych, skutkuje statystycznie
niższą liczbą mastitis w okresie 100 pierwszych dni laktacji.
Kolejną skuteczną metodą profilaktyki zakażeń jest stosowanie sztucznych czopów, jako jedynego środka zabezpieczającego lub w połączeniu
z antybiotykiem o przedłużonym działaniu. W tab. 1 przedstawiono wysoką skuteczność czopa wewnętrznego względem terapii Dc.
W zapobieganiu zakażeniom wywołanym przez drobnoustroje środowiskowe próbowano wykorzystać tzw. zewnętrzne osłony strzykowe.
W pracy Whista i wsp. (2006) zaprezentowano program profilaktyki w zasuszeniu, na który składało się dowymieniowe podawanie antybiotyków
Dc, dezynfekcja strzyków przez 3 dni po zaprzestaniu doju i zastosowanie
osłony zewnętrznej (DryFlex) na początku zasuszenia oraz na 10 dni przed
porodem. taki program profilaktyczny doprowadził do spadku odsetka zapaleń klinicznych, w tym również wywołanych przez E. coli. W pracy corbelliniego i wsp. (2000) dowiedziono, że zastosowanie uszczelki DryFlex
na 7 dni przed spodziewanym porodem u krów, które otrzymały antybiotyk Dc w dniu zasuszenia, doprowadziło do całkowitego wyeliminowania
colimastitis po porodzie w stosunku do grupy kontrolnej (tab. 2).
Kolejną metodą profilaktyki przed zakażeniem wymienia bakteriami
Coliforms może być kąpiel strzyków w roztworach dezynfekcyjnych. Edinger i wsp. (2000) wykazali, że dezynfekcja strzyków w płynie zawierającym
jodofor, począwszy od 260. dnia ciąży do zakończenia porodu, może ograniczyć występowanie colimastitis w pierwszym tygodniu po porodzie.
3.3. Brakowanie krów opornych na terapię
Brakowanie jest często jedynym sposobem usunięcia przewlekłych zakażeń, które są oporne na kilkukrotnie przeprowadzone leczenie. WykazaGrupa krów
Mastitis
clinica
do 45. dnia
(% krów)
LKS
% krów zakażonych
14. dzień
45. dzień
Staph.
aureus
Pacior.
środ.
Coliforms
Kontrolna
(n = 54)
24,1a
419,2a
± 162,9
367,2a
± 132,9
7,4
11,1a
5,5a
Doświadcz.
(n = 49)
12,2b
328,1b
± 98,6
123,9b
± 24,5
8,1
4,1b
0b
Tab. 2. Profilaktyczna skuteczność zewnętrznej osłony strzyka wykonanej na 7 dni przed spodziewanym porodem
Objaśnienie: a, b – różnice statystycznie istotne (p < 0,05).
40
Mastitis u bydła mlecznego
no, że zapalenia przewlekłe, które cechują się okresowymi zaostrzeniami,
spowodowane są przeważnie przez patogeny zakaźne. W związku z tym
zwierzęta oporne na terapię powinny być wybrakowane, gdyż stanowią rezerwuar drobnoustrojów, które zagrażają zakażeniem krów zdrowych. odsetek krów poddanych brakowaniu powinien wynosić 2-4% w ciągu roku
i nie przekraczać 5%.
41