Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek
Transkrypt
Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek
Myszkowska-Ryciak Probl Hig Epidemiol J 2011, i wsp. 92(4): Porównanie 931-934 wybranych zachowań żywieniowych studentek Akademii Wychowania ... 931 Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek Akademii Wychowania Fizycznego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Comparison of selected nutritional behaviors of female students of the University of Physical Education and of the University of Life Sciences in Warsaw Joanna Myszkowska-Ryciak, Agnieszka Kraśniewska, Anna Harton, Danuta Gajewska Katedra Dietetyki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Zakład Dietetyki, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Cel. Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek Akademii Wychowania Fizycznego (AWF) i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (SGGW). Aim. To compare selected dietary behaviors of female students of the Academy of Physical Education (AWF) and of the University of Life Sciences (WULS) in Warsaw. Materiał i metody. W badaniu wzięło udział 110 kobiet (55 studentek AWF; 55 studentek SGGW) w wieku 22-28 lat (średnia 24±0,8). Oceny prawidłowości żywienia dokonano przy użyciu wybranych parametrów testu Starzyńskiej; wybrane zachowania żywieniowe oceniono na podstawie autorskiego kwestionariusza. Analizę statystyczną z wykorzystaniem testu t‑Studenta oraz testu c2 wykonano w programie Statistica 8 (na poziomie istotności α=0,05). Materials & methods. The study included 110 women (55 students of AWF; 55 students of WULS) aged 22-28 years (mean 24±0,8). The correctness of the diet was examined using an adapted Starzynska method; selected nutritional behaviors were assessed based on a questionnaire. The statistical analysis using student t-test and c2 test was performed in Statistica 8 (significance level α=0.05). Wyniki. Badane grupy studentek nie różniły się istotnie pod względem podstawowych parametrów antropometrycznych; BMI większości kobiet mieścił się w zakresie wartości prawidłowych. Studentki SGGW charakteryzowały się bardziej prawidłowymi zachowaniami żywieniowymi w porównaniu do studentek AWF. Szczególnie duże różnice dotyczyły ilości spożywanych posiłków, regularnego spożywania produktów zbożowych oraz unikania produktów typu „fast food” i napojów gazowanych. Wnioski. Sposób żywienia studentek AWF charakteryzował się większą ilością błędów żywieniowych w porównaniu do studentek SGGW w Warszawie, jednak różnice te nie były istotne statystycznie. Najczęstszymi błędami żywieniowych była nieregularność spożywania posiłków, ich zbyt mała liczba, niedostateczny udział warzyw, owoców, pełnoziarnistego pieczywa oraz mleka i jego przetworów, a zbyt częste spożywanie słodyczy, napojów gazowanych, alkoholowych oraz produktów typu „instant” i „fast food”. Results. The examined groups did not differ significantly in basic anthropometric parameters and BMI of the majority of women was in the normal range. In each of the analyzed behaviors the share of correct answers was higher for the students of WULS. Particularly large differences concerned the number of meals, regular consumption of cereals (including whole bread), and avoidance of “fast food” and carbonated drinks. Conclusions. The dietary behaviors of WULS students was generally better as compared to AWF students, but differences were statistically insignificant. The most common problems were: irregularity of meals, too few meals during the day, inadequate contribution of vegetables, fruit, whole bread and dairy products, and too frequent consumption of sweets, fizzy and alcoholic drinks, as well as “instant” and “fast food“. Key words: diet, nutritional behaviors, female students Słowa kluczowe: dieta, zachowania żywieniowe, studentki © Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 931-934 www.phie.pl Nadesłano: 10.06.2011 Zakwalifikowano do druku: 03.08.2011 Wprowadzenie Niewłaściwe odżywianie może być przyczyną wielu chorób dietozależnych, wśród których najczęściej wymienia się: otyłość, cukrzycę typu 2, choroby układu sercowo-naczyniowego czy niektóre nowotwory. Do Adres do korespondencji / Address for correspondence dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Katedry Dietetyki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie ul. Nowoursynowska 159c, 02-787 Warszawa tel. 22 593 70 22 przyczyn nieprawidłowego żywienia najczęściej zalicza się sytuację ekonomiczną, szybkie tempo życia oraz niedocenianie/nieznajomość znaczenia prawidłowej diety [1]. Osoby studiujące są szczególnie narażone na nieprawidłowości w sposobie żywienia nie tylko ze względu na nieregularny tryb zajęć, ale również ze 932 względu na często występujące problemy finansowe czy organizacyjne przy przygotowaniu posiłków. Sposób żywienia jest szczególnie istotny w przypadku studentów AWF, ponieważ w porównaniu do studentów innych uczelni, charakteryzują się dużo wyższym poziomem aktywności fizycznej. Wiąże się to nie tylko ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię oraz wybrane składniki pokarmowe, ale i stosowaniem odpowiednich zaleceń żywieniowych. Również studenci technologii żywności i żywienia człowieka należą do specyficznej grupy ze względu na posiadaną wiedzę żywieniową. Cel pracy Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek AWF i SGGW w Warszawie. Materiał i metody W anonimowym badaniu wzięło udział 110 kobiet (55 studentek II roku stacjonarnych studiów magisterskich na Wydziale Wychowania Fizycznego AWF; 55 studentek II roku studiów magisterskich na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW) w wieku 22-28 lat (średnia 24±0,8). Badania przeprowadzono w okresie luty-maj 2010 r. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz zweryfikowany w badaniu próbnym. Pierwszą jego część stanowiła metryczka (podstawowe dane antropometryczne i socjoekonomiczne), natomiast drugą – pytania dotyczące wybranych zachowań żywieniowych; m.in. liczby i regularności posiłków w ciągu dnia, czasu i miejsca ich spożywania, preferencji żywieniowych oraz charakteru i częstotliwości spożywania wybranych produktów spożywczych. Do oceny prawidłowości żywienia wykorzystano wybrane elementy testu Starzyńskiej [2]. Analizę statystyczną z wykorzystaniem testu t-studenta oraz testu chi² wykonano przy pomocy programu Statistica 8 (na poziomie istotności α=0,05). Wyniki i ich omówienie Badane grupy studentek nie różniły się istotnie pod względem podstawowych parametrów antropometrycznych (tab. I). Wskaźnik masy ciała większości kobiet mieścił się w zakresie wartości prawidłowych tj. 18,5-25 [kg/m2] (95% w grupie AWF; 87% w grupie SGGW). Zarówno u jednych, jak i drugich odnotowano wartości poniżej normy, ale stanowiły one jedynie po 5% w obu przypadkach; nadmierną masę ciała (BMI > 25 [kg/m2]) stwierdzono jedynie u 7% studentek SGGW. Większość studentek AWF (40%) w ciągu roku akademickiego mieszkała z rodzicami, a najmniej we własnym mieszkaniu (15%). Natomiast w drugiej Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 931-934 Tabela I. Parametry antropometryczne badanej grupy kobiet Table I. Anthropometric parameters of examined group of female students Parametr / Parameter AWF (n=55) SGGW / WULS (n=55) Masa ciała [kg] Średnia ± SD / mean ± SD /Body mass [kg] min. / max. 61,6 ± 6,7 61,9 ±9,4 49 / 78 45 / 89 Wysokość ciała Średnia ± SD / mean ± SD [m] /Height [m] min. / max. 1,69 ± 6,2 1,68 ± 6,6 1,55 / 1,83 1,55 / 1,85 BMI [kg/m2] Średnia ± SD / mean ± SD 21,6 ± 1,6 21,9 ± 3,3 min. / max. 17,9 / 24,8 16,7 / 33,5 grupie znacznie więcej zamieszkiwało samodzielnie (34%). Akademik jako tymczasowe miejsce zamieszkania w obu grupach wybrało po 22% ankietowanych. Studentki AWF zdecydowanie gorzej oceniły swoją sytuację finansową: 50% jako przeciętną, a ok. 6% jako złą lub bardzo złą. Natomiast ponad 60% ankietowanych z SGGW uznało swoją sytuację materialną jako dobrą (62%), a żadna nie uważała, że jest zła lub bardzo zła. Ponad połowa studentek AWF zadeklarowała, że ich sposób żywienia jest bardzo dobry lub dobry, z kolei ponad 7%, uważało, że jest zły lub bardzo zły. Natomiast żadna ze studentek SGGW nie przyznała, że odżywia się źle lub bardzo źle. Najczęściej oceniały swój sposób żywienia jako przeciętny (ponad 50%). Analiza nie wykazała istotnych statystycznie różnic pomiędzy grupami. Porównanie wybranych zachowań żywieniowych przedstawiono w tabeli II. W każdym z analizowanych zachowań udział odpowiedzi prawidłowych był wyższy w przypadku studentek SGGW. Szczególnie duże różnice dotyczyły ilości spożywanych posiłków, regularnego spożywania produktów zbożowych (w tym pieczywa pełnoziarnistego) oraz unikania produktów typu „fast food” i napojów gazowanych. Napoje izotoniczne nie były spożywane w większej ilości w obu badanych grupach: ok. 40% studentek AWF piło je kilka razy w tygodniu/miesiącu, w przypadku ankietowanych z SGGW – tyle samo nie spożywało ich wcale. Połowa studentek AWF, jak i SGGW, okazjonalnie piła napoje energetyzujące typu Red Bull. Napoje alkoholowe (wino i wódka) większość studentek obu uczelni spożywało okazjonalnie (odpowiednio: AWF – 51% i 65%; SGGW – 56% i 80%); natomiast częściej wybierane było piwo. Produkty typu instant (zupy w proszku itp.) istotnie częściej wybierane były przez studentki AWF (p=0,0023). Studentki zarówno jednej, jak i drugiej uczelni, zbyt rzadko spożywały ryby; przynajmniej jeden raz w tygodniu ryby spożywało odpowiednio 57% studentek AWF i 48% studentek SGGW. Grupą szczególnie narażoną na nieprawidłowości w żywieniu są studenci, których sposób żywienia w dużym stopniu zależy od czynników bytowych, w szczególności od dochodów, wiedzy żywieniowej, Myszkowska-Ryciak J i wsp. Porównanie wybranych zachowań żywieniowych studentek Akademii Wychowania ... Tabela II. Wybrane zachowania żywieniowe badanych studentek Table II. Selected nutritional behaviors in female students Zachowania żywieniowe / nutritional behaviors % ankietowanych z prawidłowymi zachowaniami żywieniowymi /% of students with correct nutritional behaviors AWF SGGW / WULS Spożywanie 4-5 posiłków w ciągu doby /consumption of 4-5 meals a day 58 72 Codzienne spożywanie I śniadania /consumption of breakfast every day Codzienne (lub kilka razy dziennie) spożywanie warzyw /consumption of vegetables every day (several times a day) Codzienne (lub kilka razy dziennie) spożywanie owoców /consumption of fruit every day (several times a day) Codzienne (lub kilka razy dziennie) spożywanie prod. mlecznych /consumption of dairy products every day (several times a day) Spożywanie pieczywa razowego lub pełnoziarnistego /consumption of whole bread Unikanie spożywania produktów typu „fast food” /avoidance of „fast food” consumption Unikanie spożywania słodkich napojów gazowanych /avoidance of fizzy drink consumption 78 87 65 69 58 64 49 54 62 78 32 45 49 65 wykształcenia, warunków zamieszkania czy też podejmowanej pracy zawodowej [3,4]. Dodatkowo, w przypadku młodych kobiet, powszechnym zjawiskiem są celowe ograniczenia żywieniowe, częste i długotrwałe stosowanie diet redukcyjnych oraz przyjmowanie różnych preparatów w celu utrzymania szczupłej sylwetki. W badaniu własnym zdecydowana większość studentek charakteryzowało się prawidłową masą ciała, a nadmierną masę ciała stwierdzono tylko w przypadku 4 kobiet. W badaniach Charkiewicz i wsp. [5] parametry antropometryczne badanych studentek wykazały, że BMI u 75% osób było w zakresie normy. Na podstawie wskaźnika BMI wśród studentek UM w Białymstoku u 23% odnotowano niedowagę, a jedynie u 2% – nadwagę. Badania przeprowadzone na studentkach uczelni poznańskich wykazały odpowiednio wyższe wyniki: niedowagę miało 38%, a nadwagę 6,7% [6]. Myszkowska-Ryciak i Harton [7] w badaniach studentek SGGW nadwagę stwierdziły w 8% przypadków, ponad połowę badanej grupy stanowiły studentki o prawidłowej masie ciała, a niedowagę stwierdzono aż u 40% kobiet. Otyłości nie odnotowano u żadnej z badanych osób. Wydaje się, że populacja studentek charakteryzuje się niższą częstością występowania nadmiernej masy ciała w porównaniu do ogólnej populacji kobiet w Polsce, w której nadwagę/otyłość zanotowano u 21,3% [3]. Stefańska i wsp. [4] sugerują, że studenci mieszkający w domach rodzinnych kontynuują utrwalony w rodzinie sposób żywienia, charakteryzujący się większą 933 częstością spożywania niektórych produktów oraz bardziej racjonalnymi zwyczajami żywieniowymi. W swoich badaniach wykazali, iż w jadłospisach kobiet dominował 4-posiłkowy model żywienia, ale kobiety zamieszkujące dom rodzinny charakteryzowała większa regularność spożywania posiłków. Studentki z tej grupy istotnie częściej regularnie spożywały pierwsze śniadania w porównaniu ze studentkami zamieszkującymi dom akademicki [4]. W badaniach własnych studentki AWF, mimo, iż częściej zamieszkujące z rodzicami, charakteryzowały się niższą częstością prawidłowych zachowań żywieniowych. Przyczyną tego może być ich niższa wiedza żywieniowa w porównaniu do studentek SGGW. Nieregularne spożywanie posiłków, w tym szczególnie omijanie I śniadania, może być przyczyną problemów z koncentracją, senności oraz spowolnienia tempa przemian metabolicznych, co ma duże znaczenie w przypadku młodzieży uczącej się [8]. Studentki SGGW częściej spożywały pełnoziarniste produkty zbożowe w porównaniu do studentek AWF. Na podstawie wyników uzyskanych przez Frączek [9] stwierdzono, że ankietowane zbyt rzadko włączają do swojego jadłospisu produkty bogate w węglowodany, w tym błonnik (60% kobiet wyeliminowało z diety kaszę, 43% rośliny strączkowe), a jedynie niewiele więcej niż połowa koszykarek i siatkarek spożywała warzywa i owoce codziennie lub kilka razy dziennie (odpowiednio 56% i 61%). Badania sposobu żywienia młodzieży o zróżnicowanej aktywności fizycznej prowadzone przez Nazarewicza i Babicz-Zielińską [10] potwierdziły wyniki badań własnych odnośnie zbyt niskiej częstości spożycia produktów mlecznych. Istotnym elementem stylu życia studentów jest konsumpcja alkoholu. Według Łaszek i wsp. [11] alkoholem najczęściej spożywanym przez studentów obu płci było piwo, a w następnej kolejności wino; jednocześnie ponad 32% studentek uczelni medycznej deklarowało, iż „od momentu podjęcia studiów” pije więcej. Wyniki te są zgodne z wynikami badań własnych, w których również piwo było najbardziej popularnym napojem alkoholowym. Ryby są zaliczane do produktów bogatych w składniki odżywcze, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, pełnowartościowe białko, a także witaminy i składniki mineralne. W większości polskich rodzin ryby spożywane są okazjonalnie, rzadziej niż jeden raz w tygodniu [12]. Przedstawione w pracy badania wskazują na niewystarczające spożycie ryb przez większość ankietowanych, a nawet ich eliminację u niektórych. Badania Gajewskiej i Ostrowskiej [13] potwierdzają wcześniejsze doniesienia, że ryby morskie konsumowane są przez młodzież akademicką nieregularnie. Do podobnych wniosków doszła również Frączek [9], u której zaledwie 30% osób spożywało je przynajmniej raz w tygodniu. Zagadnienia dotyczące zasad zdrowe- 934 go i racjonalnego żywienia, podstawowych założeń diety, składników odżywczych i błędów żywieniowych oraz kształtowanie prawidłowych nawyków powinno zajmować ważne miejsce w edukacji zdrowotnej studentów. Studentki czynnie zaangażowane w uprawianie sportu powinny bardziej świadomie kształtować swoją formę sportową, wykorzystując w większym stopniu również czynnik żywieniowy [14]. Niektórzy autorzy dowodzą, że studenci intensywnie ćwiczący żywią się w sposób bardziej prawidłowy w porównaniu do studentów mniej aktywnych fizycznie [15]. W przeprowadzonych badaniach takiej zależności nie stwierdzono, wręcz przeciwnie model żywienia realizowany przez studentki aktywne był gorszy niż studentek mniej aktywnych fizycznie. Do podobnych wniosków doszła Mędrela-Kuder [16]. Jednak błędy popełniane przez studentki AWF i SGGW nie odbiegają swoim charakterem od błędów popełnianych przez studentki innych polskich uczelni. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 931-934 Wnioski 1. Przeprowadzone badania wykazały, że model żywienia realizowany przez studentki AWF charakteryzował się większą ilością błędów żywieniowych w porównaniu ze studentkami SGGW w Warszawie, jednak różnice te nie były istotne statystycznie. 2. Najczęstszymi błędami żywieniowych popełnianymi przez studentki była nieregularność spożywania posiłków, zbyt mała liczba posiłków w ciągu dnia, niedostateczny udział warzyw, owoców, pełnoziarnistego pieczywa oraz mleka i jego przetworów, a zbyt częste spożywanie słodyczy, napojów gazowanych oraz alkoholowych, produktów typu „instant” i „fast food”. Piśmiennictwo / References 1. Gronowska-Senger A. Żywienie, styl życia a zdrowie Polaków. Żyw Człow Metab 2007, 34(1-2): 12-21. 2. Gronowska-Senger A. Ocena żywienia. [w] Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Gawęcki J, Hryniewiecki L (red). PWN, Warszawa 1998: 468-480. 3. Waśkiewicz A. Jakość żywienia i poziom wiedzy zdrowotnej u młodych dorosłych Polaków – badanie WOBASZ. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 233-237. 4. Stefańska E, Ostrowska L, Radziejewska I i wsp. Sposób żywienia studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w zależności od miejsca zamieszkania w trakcie studiów. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 585‑590. 5. Charkiewicz WJ, Markiewicz R, Borowska MH. Ocena sposobu żywienia studentek dietetyki Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Bromat Chem Toksykol 2009, 42(3): 699-703. 6. Maruszewska M, Przysławski J, Bolesławska I. Składniki podstawowe w całodziennych racjach pokarmowych studentów uczelni poznańskich. Żyw Człow Metab 2003, 30(1-2): 347-501. 7. Myszkowska-Ryciak J, Harton A. Analiza składu ciała studentek Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego z wykorzystaniem wskaźnika masy tłuszczowej. Ann UMCS – D: Med 2007, 62(5): 218‑221. 8. Piotrowska E, Żechałko-Czjkowska A, Biernat J i wsp. Ocena wybranych cech stylu życia kształtujących stan zdrowia 16‑18 letnich dziewcząt. Cz. II. Zwyczaje żywieniowe. Roczn PZH 2009, 60(2): 151-157. 9. Frączek B. Wybrane zachowania żywieniowe grupy kobiet wyczynowo trenujących siatkówkę i koszykówkę. Żyw Człow Metab 2007, 34(1-2): 710-714. 10. Nazarewicz R, Babicz-Zielińska E. Preferencje i częstotliwość spożycia wybranych produktów w grupach młodzieży o zróżnicowanej aktywności fizycznej. Żyw Człow Metab 2002(29): 345-349. 11. Łaszek M, Nowacka E, Szatko F. Negatywne wzorce zachowań studentów. Część I. Konsumpcja alkoholu i stosowanie substancji psychoaktywnych. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 114-119. 12. Kasicka M. Aspekty żywieniowe w zakresie spożycia ryb a poziom wiedzy i preferencje konsumentów. Bromat Chem Toksykol 2005, 38: 117-121. 13. Gajewska D, Ostrowska A. Zróżnicowanie spożycia ryb morskich przez studentów dwóch Wydziałów Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Bromat Chem Toksykol 2009, 42(2): 131-136. 14. Celejowa I. Żywienie w sporcie. PZWL, Warszawa 2008. 15. Raczek K, Śpioch FM. Wpływ podawania witaminy C na wydolność fizyczną, na sprawność funkcji psychicznych i zmęczenie psychofizyczne u studentek i siatkarek. Żyw Człow Metab 1997, 20(4): 293-303. 16. Mędrela-Kuder E. Charakterystyka sposobu odżywiania się młodzieży uprawiającej sport. Żyw Człow Metab 2003, 30(1-2): 532-537.