Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
05.09.2011
Obrazy i freski Johanna Georga Etgensa
____________________________
autor: Barbara Pieprzyk (Program Drogi Baroku, www.drogibaroku.org)
Johann Georg Etgens urodził się 6 czerwca 1691 roku w Brnie. Jego pierwszym nauczycielem
malarstwa był prawdopodobnie Franz Gregor Ignaz Eckstein, jeden z najsłynniejszych morawskich
twórców fresków doby baroku. Niezwykle ważnym krokiem na ścieżce malarskiej kariery Etgensa był
pięcioletni pobyt we Włoszech w latach 1719–1724. W Rzymie młody artysta mógł poznać dzieła
największych mistrzów malarstwa barokowego, między innymi Carla Maratty, Sebastiana Conci, Andrei
Pozzy i Francesca Solimeny, co potwierdza jeden z zachowanych szkiców malarza. W 1730 roku
Etgens powrócił do Brna.
Malarz już za życia cieszył się w swojej ojczyźnie dużym uznaniem. Wśród morawskich malarzy
pierwszej połowy XVIII wieku był uważany za wielką osobowość. Tę pozycję pomogła mu zdobyć
przede wszystkim włoska edukacja, która niewątpliwie ukształtowała świadomość artystyczną malarza i
odcisnęła silne piętno na jego twórczości. Ponadto prestiż artysty podkreślała sprawowana przez niego
funkcja przełożonego miejskiego Bractwa świętego Łukasza. To działające w Brnie i Ołomuńcu bractwo
zostało oficjalnie założone w 1700 roku, by skupiać artystów, którzy odcinali się od rygorystycznych
ograniczeń cechowych i podkreślali swój autonomiczny status niezależnych artystów, co było
charakterystyczne dla nowego pokolenia malarzy barokowych. Jako członek bractwa Etgens był
również jednym z inicjatorów powstania w Brnie akademii malarstwa i rzeźby – w 1739 roku wystąpił z
wnioskiem o jej utworzenie do Rady Miejskiej. Projekt ten jednak nie został zrealizowany.
Etgens malował głównie freski. Włoskie wykształcenie pozwoliło mu wyspecjalizować się w tworzeniu
monumentalnych dekoracji iluzjonistycznych, wypełniających wnętrza kościelne oraz klasztorne
biblioteki. Dominujący element w twórczości Etgensa stanowi kwadraturowe malarstwo
architektoniczne, które jest obecne w większości prac artysty wykazujących duży wpływ twórczości
znakomitego jezuickiego artysty, Andrei Pozzy, a zwłaszcza jego popularnego traktatu Perspectiva
pictorum et architectorum. Przyniosło to Etgensowi sławę na terenie Moraw jako specjalisty od włoskiej
kwadratury. Jedną z jego najsłynniejszych prac tego typu, która potwierdziła mistrzostwo Etgensa w
opanowaniu malarstwa kwadraturowego, była freskowa dekoracja we wnętrzu kościoła Minorytów w
Brnie w formie piętrzącej się, iluzjonistycznej architektury. Twórczość Etgensa, szczególnie w jego
późniejszych pracach, cechuje także rzymski klasycyzm przejęty z malarstwa między innymi Carla
Maratty. Dzieła te, jak malowidła freskowe w kościele pielgrzymkowym pod wezwaniem Najświętszej
Marii Panny w Křtinach czy kościele parafialnym w Brnie-Zábrdovicach, charakteryzują się o wiele
bardziej „chłodną”, akademicką formą malarską. Z kolei dekoracja freskowa w kościele Pijarów w
Kromieryżu prezentuje już styl dojrzałego rokoka. Na prace Etgensa wpływ miała także twórczość
innego sławnego włoskiego artysty, Giovanniego Battisty Gaulliego (zwanego Baciccia). Są to dzieła,
jak dekoracja freskowa w dawnym klasztorze Premonstratensów w Hradisku, w których dominują
miękki modelunek światłocieniowy, delikatna kolorystyka oraz kameralność przedstawianych scen.
Etgens pracował głównie na terenie Moraw dla największych zakonów: cystersów, benedyktynów,
premonstratensów, minorytów i pijarów. W swej karierze artystycznej brneński malarz dotarł jednak
także na Śląsk. 4 maja 1739 roku podpisał umowę z jezuitami w Świdnicy na wykonanie dekoracji
freskowej w barokizowanym kościele parafialnym pod wezwaniem Świętego Stanisława i Świętego
Wacława. Praca, wyceniona na sumę 1700 guldenów, objęła polichromie nawy głównej kościoła ponad
arkadami wraz z dekoracją sklepienia oraz czołowej ściany chóru muzycznego. Jest to wyjątkowe
strona 1 / 3
Pobrano z portalu Mapa Kultury
dzieło w twórczości Etgensa, zostało bowiem wykonane w gotyckim wnętrzu. Freski przedstawiają
iluzjonistyczne empory z popularnym motywem balustrady tralkowej. Malarz zastosował również inne
elementy architektoniczne w formie otwierających się ram okiennych, tworzących artykulację pionową
nawy. Dekoracje te są również przeplatane kompozycjami figuralnymi i ornamentalnymi, na przykład w
formie rogów obfitości. W przęśle nad chórem zostali ukazani patroni kościoła, natomiast na sklepieniu
kruchty widnieje scena adoracji imienia Jezus wraz z personifikacjami kontynentów i sylwetkami
patronów kościoła. Za wzór tego przedstawienia uważa się Alegorię misji jezuickich autorstwa Pozzy w
kościele San Ignazio w Rzymie. Barokowa polichromia wypełniająca wnętrze tej gotyckiej świątyni jest
niezwykle rzadkim rozwiązaniem na Śląsku. Mała powierzchnia ścian nawy kościoła nie pozwoliła
jednak artyście na pokazanie pełni swoich możliwości.
Etgens był też autorem malowanych na płótnie olejnych obrazów ołtarzowych (Rajhrad, Jihlava, Vranov
koło Brna, Křtiny). Pozostają one jednak w cieniu jego malarstwa monumentalnego. Znany jest także
jego autoportret, znajdujący się obecnie w Moravskim Zemskim Muzeum w Brnie.
Artysta całe swoje życie i twórczość związał przede wszystkim z Morawami. Tam też zmarł w swej
rodzinnej miejscowości, Brnie, 21 stycznia 1757 roku. Obecnie jest uważany za najwybitniejszego
przedstawiciela morawskiej szkoły barokowego malarstwa monumentalnego i jednego z najlepszych
środkowoeuropejskich twórców fresków późnego baroku specjalizujących się w malarstwie
kwadraturowym.
Najważniejsze dzieła Johanna Georga Etgensa:
1. Brno, Moravské Zemské Muzeum:
Autoportret.
2. Brno, kościół Minorytów pod wezwaniem Jana Chrzciciela i Świętego Jana Ewangelisty:
dekoracja freskowa nawy, 1732 rok;
Narodziny świętego Jana Chrzciciela, 1732 rok, obraz ołtarzowy.
3. Brno-Zábrdowice, kościół Premonstratensów pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny:
dekoracja freskowa kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, przed 1755 rokiem;
Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, przed 1755 rokiem, szkic dekoracji freskowej.
4. Jihlava, kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny:
Narodziny Marii, po 1743 roku, obraz ołtarzowy.
5. Hradisko koło Ołomuńca, kościół klasztorny pod wezwaniem Świętego Stefana:
dekoracja freskowa wnętrza.
6. Konice, dawna rezydencja klasztoru Premonstratensów w Hradisku:
Posiłek Świętej Rodziny, dekoracja freskowa stropu jadalni, lata 1725–1733.
7. Kromieryż, kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Maurycego:
Maria jako Królowa męczenników adorowana przez świętych, dekoracja freskowa wnętrza kaplicy Matki
Boskiej Bolesnej.
8. Kromieryż, kościół parafialny pod wezwaniemNajświętszej Marii Panny:
Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, około 1750 roku, obraz ołtarzowy.
9. Kromieryż, kościół Pijarów pod wezwaniem Świętego Jana Chrzciciela:
strona 2 / 3
Pobrano z portalu Mapa Kultury
Sceny z życia świętego Jana Chrzciciela, dekoracja freskowa wnętrza, 1757 rok.
10. Kromieryż, Dom Emerytów:
dekoracja freskowa sklepienia kaplicy pod wezwaniem Świętego Jana Nepomucena, po 1738 roku.
11. Křtiny, kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny:
dekoracja freskowa wnętrza, lata 1745–1747;
Śmierć świętej Barbary, 1747 rok, obraz ołtarzowy.
12. Linharticé-Vážany, kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Bartłomieja:
dekoracja freskowa wnętrza, 1749 rok.
13. Luleč, kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Izydora:
dekoracja freskowa wnętrza, przed 1741 rokiem;
Sceny z życia świętego Gottarda i świętego Jana Nepomucena, trzy obrazy ołtarzowe.
14. Rajhrad, kościół Benedyktynów pod wezwaniem Świętego Piotra i Świętego Pawła:
Apoteoza zakonu benedyktynów, dekoracja freskowa sklepienia, lata 1726–1729;
Święty Benedykt, Święty Jan Nepomucen, Święta Gertruda, Święta Scholastyka, obrazy ołtarzowe.
15. Rajhrad, klasztor Benedyktynów:
dekoracja freskowa wnętrza biblioteki, lata 1726–1729.
16. Świdnica, kościół katedralny pod wezwaniem Świętego Stanisława i Świętego Wacława:
dekoracja freskowa sklepienia i ścian nawy głównej i kruchty, 1739 rok.
17. Velehrad, kościół Cystersów pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny:
dekoracja freskowa nawy głównej i kaplicy pod wezwaniem Świętego Cyryla i Świętego Metodego,
1725–1733.
18. Vranov koło Brna, kościół Paulinów pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny:
dekoracja freskowa, po 1738 roku;
Święty Franciszek à Paola, obraz ołtarzowy.
strona 3 / 3