Dokument 131

Dokumenty: 1939, 13 kwietnia
Ad 4
Zorganizowanie służby informacyjnej będzie wymagało uprzedniego przygotowania
urzędów RP za granicą do możliwości szybkiego wyszukania niezbędnych godnych zaufania
informatorów w terenie, tak że z chwilą przydzielenia do urzędów tych podczas wojny wykwalifikowanych oficerów, aparat informacyjny mógłby rozpocząć w krótkim czasie sprawne
działanie.
Potrzebne jest zarządzanie regulujące powyższą sprawę.
Ad 5
Winien być ustalony i przygotowany w czasie pokoju plan rozmieszczenia w urzędach
zagranicznych centralnych placówek propagandowych.
Dla zapewnienia sprawności działania propagandy i uniknięcia przerw w komunikowaniu się urzędów zagranicznych z Ministerstwem Spraw Zagranicznych, potrzebny jest plan
komunikowania się tych urzędów z MSZ i między sobą za pomocą krótkofalowych aparatów
radiowych i specjalistów do ich obsługi.
Całość przygotowania Ministerstwa Spraw Zagranicznych do działalności podczas wojny wymaga również przygotowania już z góry odpowiedniego nastawienia całego aparatu
MSZ, a mianowicie:
Stworzenia kadry urzędników MSZ – oficerów rezerwy, którzy przeszli przeszkolenie
w pracy sztabowej.
Wytyczenie planu niezwłocznego ustanowienia – z chwilą wybuchu wojny – nowych
konsulatów RP na terenach mających specjalne znaczenie podczas wojny, a więc w bazach
surowcowych, w większych centrach na liniach komunikacyjnych, w miejscowościach mających specjalne znaczenie dla służby informacyjno-wojskowej i propagandowej.
Ustalenie i przeszkolenie z góry pewnego kontyngentu urzędników MSZ oraz oficerów
służby czynnej, którzy by mieli niezwłocznie po wybuchu wojny objąć stanowiska w wyżej
wymienionych nowych urzędach, względnie też podobne stanowiska w urzędach już istniejących, i przygotowanie im z góry tych przydziałów (w rodzaju kart „Mob”) tak, aby z chwilą
wybuchu wojny cały aparat prawie że automatycznie zaczął działać.
Niemal we wszystkich powyższych dziedzinach Ministerstwo Spraw Zagranicznych poczyniło już daleko idące studia i prace przygotowawcze, jednakże w trakcie opracowywania
ewentualnych dekretów, rozporządzeń i zarządzeń – wykaz których załączam – wyłonią się
bez wątpienia dalsze momenty wymagające uregulowania.
Kopia, maszynopis; AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 1475 A
131
1939, 13 kwietnia, Warszawa. Instrukcja MSZ dla Komisarza Generalnego RP w Gdańsku
Mariana Chodackiego, l.B.Pers.745/44/tjn.
Instrukcję niniejszą należy wykonać na skutek telegraficznego uprzedzenia z Ministerstwa
Spraw Zagranicznych lub na wypadek usiłowania wtargnięcia do gmachu urzędowego uzbrojonych oddziałów w związku z rozpoczęciem działań wojennych.
323
Przygotowania obronne państwa 1935–1939
Przypominam, że podstawą likwidacji urzędów jest zasada eksterytorialności, przysługująca przedstawicielom państw obcych i wyrażająca się:
A) w nietykalności osobistej,
B) w nietykalności lokali urzędu zagranicznego i
C) w nietykalności aktów urzędowych.
Nietykalność osobista przedstawicieli dyplomatycznych obejmuje ich rodziny, personel
dyplomatyczny łącznie z rodzinami oraz personel kancelaryjny i funkcjonariuszy niższych,
o ile nie są obywatelami kraju urzędowania.
Zgodnie ze zwyczajami międzynarodowymi nietykalność przysługuje częściowo również
etatowym konsulom wszelkich kategorii, zwłaszcza podczas ich urzędowania. Nietykalne są
archiwa urzędowe, pod tym warunkiem jednak, że są one oddzielone od prywatnych. Ustalił
się poza tym zwyczaj międzynarodowy, że akta i korespondencja nie tylko urzędów dyplomatycznych, ale też konsularnych są nietykalne.
Prawo i zwyczaj międzynarodowy nie mogą jednak całkowicie zabezpieczyć likwidacji
urzędu, gdyż przepisy te, zwłaszcza podczas groźnych wypadków, nie są należycie przestrzegane.
Likwidacja urzędu może w zasadzie nastąpić tylko na wyraźne polecenie Ministerstwa Spraw
Zagranicznych. Jedynie w wypadkach wyjątkowych, kiedy skomunikowanie się z władzą przełożoną okaże się niemożliwe, zaś konieczność likwidacji urzędu stanie się oczywista, kierownik urzędu może jej dokonać na własną odpowiedzialność. W razie zaistnienia sytuacji przewidzianej w tym punkcie, pp. kierownicy urzędów zagranicznych nie mają prawa opuścić swego
urzędu przed dokonaniem możliwie całkowitej likwidacji, według podanego poniżej planu, bezwzględnie zaś przed zniszczeniem szyfrów, aktów specjalnie tajnych, pieczęci, rachunkowości.
Na wypadek rozpoczęcia działań wojennych między Polską i pańskim krajem urzędowania:
1) szyfry należy niezwłocznie spalić,
2) tajne archiwa w miarę możności spalić, względnie zniszczyć. W każdym razie spaleniu podlegają akty z zakresu prac specjalnie powierzonych placówce. W związku z tym,
o ile brakowanie akt nie zostało dokonane, winien pan zakwalifikować akta tajne i rzeczowe
podlegające spaleniu. Do akt tych należy dołączyć również korespondencję prywatną i półurzędową kierownika placówki i personelu etatowego, która nie jest objęta rejestrem urzędowym, a która z uwagi na jej treść powinna być w odpowiedniej chwili zniszczona. Z chwilą
doręczenia niniejszej instrukcji proszę ustalić sposób szybkiego i zupełnego zniszczenia akt
tajnych. Cały materiał podlegający zniszczeniu (akta, korespondencja prywatna, pieczęcie
itp.) winien być już obecnie zgromadzony w pokoju zabezpieczonym,
3) wszelkie kapitały i papiery lub przedmioty wartościowe, którymi dysponuje urząd,
należy wycofać z instytucji kredytowych wraz z księgami rachunkowymi, zabrać ze sobą przy
wyjeździe z kraju zagranicznego. Jeżeli wykonanie tego okazałoby się niemożliwe, należy rzeczy wartościowe deponować w przedstawicielstwie państwa neutralnego.
4) pieczęcie urzędowe, stemple, flagi, godła należy zniszczyć, zniekształcając napisy na
pieczęciach metalowych, resztę spalić lub połamać,
5) książeczki paszportowe spalić lub zniszczyć,
6) urządzenie sygnalizacji alarmowej oraz aparaty przeciwpodsłuchowe zniszczyć,
7) lokal i inwentarz urzędu powinny być oddane pod opiekę przedstawicielowi państwa
neutralnego. Jeżeli to się okaże niemożliwe, należy wezwać władze miejscowe do protokólarnego przejęcia mienia urzędu. W szczególności należy wykorzystać tzw. klauzulę dyplo-
324
Dokumenty: 1939, 13 kwietnia
matyczną, zamieszczoną w umowach o wynajmie lokali, upoważniającą do jednostronnego
wymówienia umowy w razie zwinięcia urzędu,
8) kasy ogniotrwałe i kasety żelazne należy przekazać przedstawicielstwu państwa neutralnego wraz z kluczami od nich. Jeżeli to okaże się niemożliwe – oczyścić, zamknąć i klucze zabrać
ze sobą,
9) samochody urzędowe, o ile to będzie możliwe, wywieźć przy opuszczaniu kraju,
w przeciwnym razie przekazać przedstawicielstwu państwa neutralnego, ostatecznie władzom miejscowym za pokwitowaniem odbioru,
10) opiekę nad obywatelami polskimi powierzy Pan Minister jednemu z państw neutralnych,
11) w miastach, w których istnieją przedstawicielstwa dyplomatyczne lub konsularne danego państwa neutralnego, które zgodziło się objąć opiekę nad obywatelami polskimi, starać
się o przejęcia również gmachów oraz lokali służbowych z pozostałością archiwów, urządzenia biurowego i prywatnego, sporządzając jedynie ramowy akt przejęcia. W razie braku powyższych przedstawicielstw opieczętować lokale, składając pisemne oficjalne oświadczenie
władzom kraju urzędowania,
12) Ministerstwo Spraw Zagranicznych przekaże Panu Ministrowi kwotę w wysokości
trzymiesięcznego budżetu placówki niezbędną do opłacenia kosztów wyjazdu do Polski,
względnie do najbliższej granicy ościennego państwa, całego personelu placówki w walutach
potrzebnych na przeprowadzenie ewakuacji. Powyższą sumę należy przechowywać w kasie
urzędu do dyspozycji kierownika placówki,
13) w wypadku nagłej konieczności wyjazdu i możliwości transportu samochodami należy umożliwić wyjazd tym środkiem lokomocji personelowi etatowemu i spośród personelu
kontraktowego urzędnikom najbardziej eksponowanym. Urzędników kontraktowych, obywateli obcych, należy natychmiast zwolnić ze służby.
Środki i drogi komunikacyjne, jakie mają być wybrane przy przejeździe, powinny być
zastosowane do sytuacji oraz najbardziej krótkie i skuteczne.
14) Komisariat Generalny ewakuuje się do Polski.
Jakkolwiek instrukcja niniejsza posiada charakter ramowych wytycznych i wykonanie
jej będzie w znacznym stopniu uzależnione od warunków, w jakich mogą się znaleźć placówki w chwili krytycznej, polecam ścisłe wykonanie tej instrukcji pod osobistą odpowiedzialnością służbową kierownika placówki, zastrzegając takt i zachowanie spokoju, jak również
absolutną dyskrecję przy wykonaniu wstępnych niezbędnych czynności koniecznych do
późniejszego całkowitego wykonania niniejszego polecenia.
W momencie krytycznym placówki dodatkowych instrukcji nie otrzymają, prócz wskazania państwa, które obejmie opiekę nad obywatelami polskimi.
Przestrzegam specjalnie przed poddawaniem się nastrojom ulicy oraz szerzonym pogłoskom przez prasę i propagandę danego państwa. Do wykonania instrukcji należy przystąpić
pod wpływem rzeczywistej oceny sytuacji lub w obliczu wypadków i faktów stworzonych
przez rozwijające się powikłania wojenne.
Proszę Pana Ministra o przepracowanie poszczególnych punktów niniejszej instrukcji
przy uwzględnieniu warunków miejscowych i zakomunikowanie mi swych spostrzeżeń.
Kopia, maszynopis; AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 1475 A
325