wyróżnieni fizycy

WYRÓŻNIENI FIZYCY
P
W. Wasylewski
olskie Towarzystwo Fizyczne przyznało prof. Wojciechowi
Kondensat Bosego-Einsteina to piąty stan skupienia
Gawlikowi z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego materii – poza stałym, ciekłym, gazowym i plazmą, czyli
Nagrodę im. Wojciecha Rubinowicza. Profesor otrzymał ją za zjonizowanym gazem. W stanie tym mogą się znaleźć cząstki
osiągnięcia z zakresu spektroskopii laserowej i fotoniki, a w szcze- fizyczne nazywane bozonami. Należące do tej grupy atomy
gólności za prace, które doprowadziły do wytworzenia pierwszego rubidu zostały w toruńskim eksperymencie schłodzone do
w Polsce kondensatu Bosego-Einsteina.
temperatury wyższej od zera bezwzględnego o niespełna jedną
Dzięki temu osiągnięciu
dziesięciomilionową stoppolska nauka zyskała narzęnia Celsjusza. Tak niska
dzie do prowadzenia najtemperatura nie występuje
nowocześniejszych badań
we wszechświecie poza
z zakresu fizyki ultrazimnej
laboratoriami fizyków.
materii. – To jest niezwykle
Pojęcie kondensacji boskomplikowane doświadzonów zostało wprowaczenie i przeprowadzenie
dzone do fizyki w teorego, zwłaszcza w naszych
tycznych pracach dwóch
polskich warunkach, było
wielkich fizyków: Satyenogromnym wyzwaniem.
dranatha Bosego i Alberta
Konstrukcję bardzo wyrafiEinsteina, w 1924 roku.
nowanej aparatury i osiągW czystej formie zaobnięcie z nią odpowiedniego
serwowano go dopiero
poziomu precyzji uważam za
w roku 1995 w doświadnajwiększy sukces – mówi
czeniach wykonanych
prof. Gawlik.
w USA z rozrzedzonymi
Informacje o otrzyma- Zespół fizyków, który wytworzył pierwszy w Polsce kondensat Bosego-Einsteina atomami. Autorzy tych
niu kondensatu Bosegodoświadczeń w 2001 roku
Einsteina obiegły Polskę na początku marca 2007 roku. Osiągnęła otrzymali Nagrodę Nobla.
to grupa ośmiu fizyków z kilku polskich ośrodków pracująca pod
Kondensacja Bosego-Einsteina jest jednym z najważniejkierunkiem prof. Wojciecha Gawlika. Zespół tworzyli fizycy z UJ szych zjawisk, w których przejawia się falowa natura atomów
(Wojciech Gawlik, Andrzej Noga, Jerzy Zachorowski i Michał i w których możemy obserwować efekty kwantowe w skali maZawada, który od niedawna jest już pracownikiem UMK), Uni- kroskopowej. Niezwykłość kondensatu polega na tym, że jest
wersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Franciszek Bylicki), to zbiór dużej liczby atomów (w polskim doświadczeniu rzędu
Instytutu Fizyki PAN w Warszawie (Włodzimierz Jastrzębski), 100 000), z których wszystkie są w tym samym stanie o najPomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku (Jacek Szczep- niższej energii i zachowują się w identyczny sposób. Badania
kowski) i z Uniwersytetu Opolskiego (Marcin Witkowski). Projekt własności kondensatu umożliwiają fizykom poznawanie
wytworzenia polskiego kondensatu powstał w Instytucie Fizyki nietypowych i ważnych zjawisk, takich jak nadciekłość i nadUJ, gdzie przed dziesięciu laty prof. Gawlik ze współpracow- przewodnictwo. Ponadto kondensat Bosego-Einsteina stwarza
nikami podjął pierwsze w kraju doświadczenia nad laserowymi nadzieję na stworzenie komputerów kwantowych, które do
metodami ochładzania i pułapkowania atomów. W 1998 roku niedawna należały do obszaru fantastyki naukowej, a także
powstała w Krakowie pierwsza polska pułapka magnetooptyczna, może pozwolić na tysiąckrotne poprawienie dokładności
w której osiągnięto temperaturę 100 mikrokelwinów (0,0001 K). obecnych zegarów atomowych, co jest bardzo ważne dla teDzięki powstaniu w 2001 roku Krajowego Laboratorium Fizyki lekomunikacji i nawigacji.
Atomowej, Molekularnej i Optycznej przy UMK w Toruniu można
Nagrodami Polskiego Towarzystwa Fizycznego zostali
było rozszerzyć zakres tych badań na jeszcze niższe temperatury, uhonorowani również młodzi fizycy, tegoroczni absolwenci
w których możliwa jest już kondensacja Bosego-Einsteina. Można UJ. Nagrodę II stopnia za rok 2007 otrzymał Michał P. Heller
było także włączyć w nie inne ośrodki. Dzięki temu do zespołu za pracę Korespondencja AdS/CFT i plazma kwarkowo-gluodołączył Włodzimierz Jastrzębski z IF PAN w Warszawie, który nowa wykonaną pod kierunkiem dr. hab. Romualda A. Janika,
jako jedyny wówczas polski fizyk eksperymentował z kondensatem a nagrodę PTF III stopnia za rok 2007 otrzymała mgr Joanna
za granicą. Duży wkład do projektu w jego wstępnej fazie wnieśli Zemła za pracę Adsorpcja białek do powierzchni i wzorów
też: Maria Brzozowska i Tomasz Brzozowski z IF UJ oraz Paweł polimerowych, wykonaną pod kierunkiem prof. Andrzeja
Kruk (pierwotnie z Instytutu Fizyki Doświadczalnej UW, potem Budkowskiego.
z IF UJ). Badania finansował Komitet Badań Naukowych.
KM, JZ
ALMA MATER
55