Centrum multimedialne i informacyjne w szkołach polskich w 2003

1
Bożena Boryczka
Ośrodek Edukacji Informatycznej
i Zastosowań Komputerów w Warszawie
[email protected]
Centrum multimedialne i informacyjne w szkołach polskich
w 2003 roku – wyniki badań ankietowych
Zgodnie z założeniami MEN w zreformowanej szkole rolę pracowni ogólnoprzedmiotowej
powierzono bibliotece. Według Biblioteczki Reformy jest to "dydaktyczne centrum informacji, szkolny
ośrodek biblioteczno-informacyjny, szkolny ośrodek edukacji samokształceniowej, centrum informacji
multimedialnej i internetowej, którego szczegółowe zadania i zasady funkcjonowania powinny być
zapisane w statucie każdej szkoły".
Termin „centrum multimedialne i informacyjne” oznacza nowoczesną bibliotekę szkolną,
charakteryzowaną jako: "ośrodek uczenia się w szkole, w którym dostępny jest dla uczniów
i nauczycieli pełny zakres materiałów drukowanych, audiowizualnych, niezbędne wyposażenie i usługi
świadczone przez specjalistów do spraw drukowanych i audiowizualnych środków przekazu informacji
(media specialists)" [1].
Przeprowadzona w okresie od stycznia do marca 2004 roku ankieta stanowiła próbę zdiagnozowania,
w jaki sposób zorganizowane były Centra Multimedialne i Informacyjne (MCI) w szkołach polskich
w 2003 roku. Zgodnie z pierwszymi założeniami, ankietę miały otrzymać wyłącznie szkoły, które
otrzymały wyposażenie multimedialnego centrum informacyjnego w ramach środków
przeznaczonych na to przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu. Zdecydowano się jednak
rozszerzyć odbiorców ankiety i dotrzeć z nią tam, gdzie będzie to możliwe.
Ankieta została wysłana pocztą tradycyjną do 630 szkół uczestniczących w projekcie ministerialnym
w 2003 roku, przesłana do 574 szkół pocztą elektroniczną oraz udostępniona do pobrania na
stronie konferencji „Centrum informacyjne przyszłością polskiej szkoły”. W odpowiedzi otrzymano
340 ankiet: 117 przesyłek elektronicznych oraz 223 przesyłki pocztowe, jednak materiał badawczy
został zmniejszony do 279 ankiet z powodu przysłania całkowicie niewypełnionych formularzy lub
wypełnienia ankiet bez podania niezbędnych danych, umożliwiających ich prawidłową interpretację.
W materiale badawczym występują jednak ankiety, które tylko częściowo wypełnione są poprawnie,
ale wyłącznie takie brane były pod uwagę, gdzie była możliwość jednoznacznego odczytania danych.
Podczas przedstawiania danych wystąpią więc różnice w ogólnej liczbie ankietowanych.
Pierwszy punkt ankiety dotyczył informacji o wielkości ośrodków, z jakich otrzymano dane.
Wielkość ośrodka
Liczba
ankietowanych
Procent
wieś
21
7,53 %
miasto do 5 tys.
29
10,39 %
miasto do 50 tys.
69
24,73 %
miasto do 100 tys.
86
30,82 %
powyżej 100 tys.
74
26,52 %
279
100,00 %
Razem
2
Jak wynika z powyższej tabeli większość ankiet przysłano ze średnich (do 50 tys. mieszkańców)
i dużych ośrodków. Ponieważ nie były badane zależności między wielkością miasta
a funkcjonowaniem MCI, dane te mają charakter wyłącznie informacyjny.
Drugi punkt ankiety dostarczył informacji dotyczących rodzaju szkoły i liczby użytkowników MCI.
Łącznie z MCI w szkołach różnego typu może korzystać 160317 osób, w tym 9902 nauczycieli i 132720
uczniów. Dane przedstawione w poniższym zestawieniu nie zawierają liczby uczniów i nauczycieli,
które były podawane w ankietach bez wyraźnego wskazania na typ szkoły.
Rodzaj szkoły
uczniowie
nauczyciele
Szkoła Podstawowa
3019
274
Gimnazjum
9998
721
Liceum
15868
1191
Technikum
3239
186
Zespół Szkół
100596
7530
132720
9902
Razem
Kolejne pytanie dotyczyło modelu organizacyjnego MCI, czyli określenia, w którym miejscu szkoły jest
umiejscowione centrum. Respondenci mieli możliwość wyboru kilka opcji, mimo to w 35 ankietach
nie podano na ten temat żadnej informacji. MCI jako integralną część biblioteki zadeklarowało
160 respondentów. Tylko 37 centrów posiada samodzielne pomieszczenie. Zgłoszone też zostały inne
lokalizacje, jak świetlica, czy też hala sportowa. Dokładne dane zawiera poniższe zestawienie.
Lokalizacja w szkole
Liczba
Integralna część biblioteki
160
Blisko biblioteki
16
Pracownia komputerowa
11
Blisko pracowni
18
Samodzielne pomieszczenie
37
Inna lokalizacja
2
W ankietach zamieszczono w kilku przypadkach dodatkowe uwagi typu: „biblioteka jest częścią
integralną szkoły! (przy punkcie „Integralna część biblioteki”), które mogą świadczyć o tym,
iż niejasna jest nadal istota MCI.
Następne pytanie dotyczyło liczby etatów w MCI. Opracowując materiał napotkano na trudności
wynikające z braku wpisów w wielu ankietach (nie podawano odpowiedniej liczby tylko znak „x”), co
uniemożliwiło dokładne określenie danych. 330 osób zatrudnionych jest w pełnym wymiarze godzin,
94 osoby pracują w wymiarze ½ etatu, zaś 52 osoby zatrudnione są w innym wymiarze. Inne podane
wymiary: 3 godziny, 6 godzin, 7 godzin, 10 godzin, 12 godzin, 13 godzin, 20 godzin, 11/18 (doradca),
11/30, 1/8 etatu, ¾ etatu, tylko dyżur opiekuna bez podanego wymiaru, brak etatu, w ramach etatu
bibliotekarza (centrum poza biblioteką), MCI opiekują się informatycy, wolontariat. W osiemnastu
przypadkach inny wymiar zatrudnienia ma miejsce, kiedy brak jest osoby zatrudnionej na pełny etat.
Można więc wnioskować, że w tych placówkach centra działają na zasadzie dyżurów. Niestety, nie
udało się określić, czy w centrach, którymi opiekują się informatycy, pracują oni w ramach etatu
informatyka, czy też mają dodatkowy etat na opiekuna MCI.
3
Kolejne pytanie dotyczyło informacji, jakie wykształcenie posiadają pracownicy MCI. Tu także w wielu
wypadkach nie podawano liczby osób, ograniczając się jedynie do wpisania kierunku ukończonych
studiów lub wstawienia znaku „X” w odpowiedniej rubryce. W większości wypadków nie zaznaczono
faktu posiadania kwalifikacji pedagogicznych, co spowodowało, że nie zostały one uwzględnione
w zestawieniu. Dokładne dane zawiera poniższa tabela.
Rodzaj wykształcenia
Liczba osób
Bibliotekoznawstwo
166
Podyplomowe bibliotekarskie
114
Studium bibliotekarskie
37
Kurs kwalifikacyjny (bibliotekarski)
61
Razem
378
Inne studia wyższe wymieniane przez respondentów, to: polonistyka, pedagogika, rusycystyka,
historia, fizyka i w dalszej kolejności: wychowanie fizyczne, kulturoznawstwo, matematyka,
bankowość, elektronika, zarządzanie i marketing, informatyka, chemia, zarządzanie, zootechnika,
geografia, zootechnika, kierunki mechaniczne, plastyka, ekonomia, prawo, ukończona Akademia
Rolnicza i SGGW.
Kierunek studiów
Liczba osób
polonistyka
32
pedagogika
19
rusycystyka
10
historia
6
fizyka
5
Wiele osób posiadających inne niż bibliotekarskie studia wyższe, dodatkowo ukończyło kurs
kwalifikacyjny bibliotekarski, studium bibliotekarskie lub studia podyplomowe z zakresu
bibliotekarstwa.
Ponadto podano informacje o studiach podyplomowych innych, niż bibliotekarskie. Wymieniono
między innymi: ochronę środowiska, edukację medialną, edukację regionalną, informatykę,
menedżerów oświaty, filozofię i socjologię, informatykę stosowaną, technologię informacyjną,
geografię, edytorstwo i zagadnienia wydawnicze, kulturoznawstwo, wychowanie fizyczne, wiedzę
o kulturze, oligofrenopedagogikę, historię, wiedzę o społeczeństwie. Jedna osoba jest doktorem nauk
humanistycznych. Z podanych informacji wynika, że w 24 placówkach pracownicy nie posiadają
żadnego przygotowania bibliotekarskiego.
Kolejny punkt ankiety zawierał informacje dotyczące przygotowania pracowników MCI w zakresie
technologii informacyjnej. Ankietowani dokonywali samooceny umiejętności, posługując się skalą:
bardzo dobrze, dobrze, słabo, brak. Tu także wystąpiły trudności w podsumowaniu, wynikające
w wielu wypadkach z braku podanej liczby osób posiadających dane umiejętności. Wielokrotnie
podawano także liczbę wszystkich osób zatrudnionych w szkole i ich umiejętności, a nie liczbę
zatrudnionych w MCI. Poniższe zestawienie zawiera te dane, które można było dokładnie
podsumować.
4
Ocena umiejętności
Zakres
bardzo
dobrze
dobrze
słabo
brak
Windows
107
179
50
13
edytor graficzny
40
122
80
66
edytor tekstowy
130
139
39
12
arkusz
kalkulacyjny
33
103
103
75
bazy danych
50
111
91
62
PowerPoint
53
112
78
69
Internet
173
119
27
11
poczta
146
105
40
28
tworzenie stron
23
53
110
116
Oprócz wykazanego wykształcenia, pracownicy MCI uzupełniali swoją wiedzę i nabywali nowych
umiejętności na wielu dodatkowych szkoleniach.
Rodzaj szkolenia
Liczba
przeszkolonych
Podstawy obsługi komputera
122
Opiekun centrum multimedialnego
116
MOL (MOL DOS i MOL 2000+)
96
Internet
72
Intel
43
Technologie informacyjne w dydaktyce
39
Windows
12
Edukacja czytelnicza i medialna
10
Tworzenie stron www
10
Edytor tekstowy
9
Arkusz kalkulacyjny
7
Ponadto wymieniane były inne szkolenia, jak: bazy danych, automatyzacja procesów bibliotecznych,
PHP, grafika komputerowa, opiekun pracowni internetowej, MAK, SOWA, Format Usmarc, sieci
komputerowe, Linux, multimedia w edukacji.
Biorąc pod uwagę powyższe zestawienia można stwierdzić, że w większości przypadków pracownicy
MCI są dobrze przygotowani w zakresie wykorzystania technologii informacyjnej, przygotowani do
realizacji zadań i celów multimedialnego centrum informacyjnego. Słabym punktem wydaje się być
brak umiejętności tworzenia stron internetowych, a co za tym idzie – nadal mała liczba stron www
centrów informacyjnych.
5
Kolejny punkt ankiety miał przynieść informacje o sposobie organizacji centrum informacyjnego, ale
z różnych przyczyn jednoznaczne zinterpretowanie podanych przez respondentów danych okazało się
w wielu wypadkach niemożliwe. Główną przyczyną była niezgodność w odpowiedziach podawanych
w poszczególnych punktach ankiety. Przykładowo:
podana mała powierzchnia centrum (około 20m2 ) nie odpowiadało ilości stanowisk
komputerowych (ponad 20),
podawano fakt istnienia w centrum (integralna część biblioteki) czytelni multimedialnej
uwzględniając jako jego wyposażenie wszystkie komputery znajdujące się w szkole, zarówno
w centrum, pracowni informatycznej, jak i pokoju nauczycielskim.
podawano, iż centrum zajmuje samodzielne pomieszczenie w bliskiej odległości od pracowni
informatycznej, natomiast uwzględniano zarówno czytelnię, jak i wypożyczalnię biblioteki
szkolnej.
Tego typu niezgodności spowodowały, że zdecydowano się nie brać pod uwagę tego punktu ankiety.
Podobnie było z informacjami dotyczącymi zbiorów MCI. Tu także wystąpiły niezgodności, które
spowodowały, że w wielu wypadkach niemożliwe było precyzyjne określenie, czy wykazywana
w ankiecie liczba zbiorów dotyczy MCI, pracowni informatycznej, MCI łącznie z pracownią czy też
całej szkoły. Przykładowo: podawano zbiory typowo biblioteczne w przypadku, kiedy MCI znajduje się
w pracowni informatycznej lub zbiory multimedialne znajdujące się w pracowni w przypadku, kiedy
MCI funkcjonuje w szkole poza pracownią i zbiory te nie należą do wyposażenia centrum.
Niezależnie od umiejscowienia centrum, w niemal każdym znajduje się komputer i drukarka.
Wyposażenie centrów niezależnie od ich umiejscowienia w szkole obrazuje poniższe zestawienie.
Rodzaj sprzętu
Liczba MCI
komputer
274
drukarka
236
radio
106
kserokopiarka
87
skaner
114
telefon
80
magnetowid
75
telewizor
70
magnetofon
69
radiomagnetofon
59
aparat fotograficzny
26
kamera
9
ploter
4
Inne wymieniane wyposażenie, to: kamera, ploter, maszyna do pisania, faks, rzutnik do przezroczy,
projektor, laptop, bindownica, laminator, foliarka, obcinarka, DVD, nagrywarka.
Bardzo precyzyjnie można było określić liczbę bibliotek (nie zawsze pokrywa się to z faktem istnienia
w bibliotece centrum informacyjnego), które posiadają komputerowy program biblioteczny. Jeśli
6
nawet dane te w całości nie dotyczą bibliotek przekształconych już w centrum, to stanowią cenną
informację. Pozwalają określić, jaki procent ankietowanych bibliotek jest przygotowany do
udostępnienia katalogu komputerowego. Zestawienie wykazanych programów bibliotecznych
zawiera tabela.
Program biblioteczny
Liczba bibliotek
MOL 2000+
96
MOL DOS
59
PROGMAN
7
SOWA
5
autorski
3
MAK
1
Razem
171
Niezależnie od umiejscowienia centrum w szkole, w 246 centrach informacyjnych użytkownicy mają
dostęp do Internetu. W 17 przypadkach podano, iż uczniowie nie mają dostępu do Internetu, zaś
w 18 przypadkach nauczyciele. Zanotowano przypadki, że wyłącznie nauczyciele mają dostęp do
komputerów z dostępem do Internetu, ale w tych centrach, gdzie ich liczba jest niewielka.
Liczba
stanowisk
Uczniowie
Nauczyciele
Jedno
14
54
Dwa
21
28
Trzy
47
15
Cztery
116
73
Pięć
13
26
Sześć
3
2
Siedem
3
3
Osiem
6
6
Dziewięć
4
2
Dziesięć
2
3
229
212
Razem
Analizując powyższe zestawienie można zauważyć, że największy procent zarówno uczniów, jak
i nauczycieli ma dostęp do czterech komputerów posiadających dostęp do Internetu. W znacznej
części jest to zapewne spowodowane otrzymaniem przez szkoły czterech jednostek multimedialnych
do centrum multimedialnego i informacyjnego w ramach projektu ministerialnego w 2003 roku.
Powyżej pięciu stanowisk zaobserwować można znaczną tendencję spadkową, chociaż zdarzały się
przypadki wykazania także ponad 10 komputerów. W tych ankietach przeprowadzono szczegółowe
porównanie wielkości MCI, jego lokalizacji zakończone następującym wnioskiem: w większości tych
przypadków podano liczbę komputerów z dostępem do Internetu nie tylko znajdujących się w MCI,
ale także w pracowni informatycznej lub całej szkole.
7
Kolejny punkt ankiety miał zbadać bardzo ważną sferą MCI, jaką jest realizacja a jego zadań
informacyjnych. Niestety, opracowanie pełnych danych statystycznych okazało się niemożliwe.
W ankiecie zaproponowano do wybrania 22 rodzaje różnych form działalności centrum. W wielu
wypadkach przy lokalizacji centrum poza biblioteką nie zaznaczano wyłącznie zadań realizowanych
w centrum, ale także i zadania realizowane w bibliotece. Jednoznacznie można podać, że w 105
jednostkach prowadzony jest komputerowy katalog biblioteczny, 31 centrów (bibliotek) udostępnia
katalog online, biuletyn informacyjny posiada 13 centrów, funkcjonuje w sieci Internet 38 stron www
oraz 10 serwisów specjalistycznych.
Współpraca z dyrekcją szkoły, nauczycielami, a w szczególności z nauczycielem informatyki lub
szkolnym koordynatorem technologii informacyjnej ma ogromne znaczenie w pracy centrum
informacyjnego. Jak zatem wygląda współpraca z MCI w ankietowanych centrach informacyjnych?
W tym wypadku również wzięta została pod uwagę mniejsza liczba ankiet (248), bowiem nie wszyscy
udzielili odpowiedzi na to pytanie.
współpraca
brak
dobra
okazjonalna
Dyrekcja szkoły
37
184
27
Nauczyciel informatyki
24
182
42
Nauczyciele
12
138
98
Jak wynika z zestawienia zdecydowana większość uważa współpracę z dyrektorem szkoły,
nauczycielem informatyki i innymi nauczycielami za dobrą, niemniej jednak może budzić niepokój
łączne porównanie stosunku współpracy dobrej z jej brakiem i okazjonalną łącznie. W przypadku
współpracy dyrektorów i nauczycieli informatyki oznacza to, że w około 1/3 ankietowanych placówek
występuje brak współpracy lub okazjonalna, w przypadku nauczycieli oznacza to niemal połowa
nauczycieli sporadycznie lub w ogóle nie współpracuje z centrum informacyjnym.
W jednostkowych przypadkach wykazana została także współpraca z innymi osobami, instytucjami,
takimi jak: pracownicy administracyjni, konserwator szkolnej sieci komputerowej, miejskie centra
kultury, muzea regionalne, pracownicy CKU, studenci, zaprzyjaźnione centra informacyjne, biblioteki
pedagogiczne i publiczne.
Czas na ogólne podsumowanie. Ankieta, mimo dokładnych przemyśleń, zarówno nad jej kształtem,
jak i treścią poszczególnych punktów, mimo konsultacji z niewątpliwym autorytetem w dziedzinie
tworzenia i funkcjonowania centrów informacyjnych – dr Hanną Batorowską z Akademii
Pedagogicznej w Krakowie – nie przyniosła niestety spodziewanych wyników. Wiele trudu wymagało
opracowanie jej wyników tak, aby były one jednoznaczne i zgodnie z rzeczywistością. Myślę, że także
wypełnienie ankiety przysporzyło respondentom wielu problemów. Świadczyły o tym liczne listy email, które do mnie dotarły, zawierające szereg drobiazgowych pytań i próśb o wyjaśnienie już
indywidualnych kwestii.
Wszystkie dane, które udało się jednoznacznie odczytać i zinterpretować zostały przedstawione,
jednak nie stanowią one pełnego obrazu funkcjonowania centrów informacyjnych w szkołach
polskich w 2003 roku. Przyczyn jest wiele. Jedną z nich jest z pewnością brak podawania wszystkich
danych lub niepodawanie danych liczbowych tam, gdzie było to niezbędne. Uniemożliwiło to w wielu
wypadkach uzyskanie pełnych danych statystycznych. Kolejna przyczyna, to problemy z przesyłaniem
wypełnionych ankiet w postaci elektronicznej. Zdarzały się puste formularze lub dostarczone bardzo
złej jakości pliki graficzne, zawierające obraz wydrukowanych i zeskanowanych ankiet, co
uniemożliwiało w wielu wypadkach ich odczytanie. Głównej przyczyny należy szukać jednak gdzie
indziej. Wielokrotnie dał się odczuć brak rozumienia istoty MCI, czego dowodem były odpowiedzi
8
zawierające swoistą „mieszaninę danych” dotyczących centrum, pracowni informatycznej lub nawet
szkoły.
Z pewnością warto za jakiś czas powtórzyć tego typu badania, być może bardziej precyzować pytania,
aby łatwiejsza była ich interpretacja, a przez to i udzielanie jednoznacznych odpowiedzi. Mimo
wszystko uważam, że przeprowadzona przeze mnie ankieta dowiodła, iż nie będzie możliwe
powtórzenie takich badań w przyszłości i uzyskanie pełnych, wiarygodnych danych bez
wcześniejszego opracowania i wdrożenia w życie standardów dla centrów informacyjnych, które
ujednolicą nazwę centrum, jak również wprowadzą dokładne wytyczne dotyczące lokalizacji centrum
w szkole, jego organizacji, wyposażenia, norm zatrudnienia. Wyrażam obawę, że bez wprowadzenia
standardów centrum informacyjne może znacznie oddalić się od funkcji, które powinno spełniać
w szkołach.
Przypisy
[1] H. Batorowska, Centrum informacji multimedialnej i internetowej w nowoczesnej szkole. Konspekt
2002, nr 10.