Historyczne i praktyczne aspekty wdrażania Forum ADR we Lwowie

Igor Dutka
Prezes Stałego Trybunału Arbitrażowego przy Lwowskim Stowarzyszeniu Uczestników
Rynku Nieruchomości
Krystian Mularczyk
radca prawny, członek kolegium redakcyjnego czasopisma ADR. Arbitraż i Mediacja
Historyczne i praktyczne aspekty
wdrażania Forum ADR we Lwowie
W dniach 26–27.5.2011 r. we Lwowie z inicjatywy Stałego Sądu Polubownego przy Stowarzyszeniu Uczestników Rynku Nieruchomości we Lwowie po raz czwarty odbyło się Międzynarodowe Forum ADR dotyczące alternatywnych metod rozwiązywania sporów, w tym
arbitrażu. Tradycyjne już spotkania we Lwowie organizowane są corocznie od 2008 r.
W dzisiejszych czasach ważnym wyznacznikiem integracji z Unią Europejską jest
podjęcie praktycznych kroków do umacniania wzajemnych więzi we wszystkich dziedzinach życia publicznego. W tym kontekście na Ukrainie bardzo ważnym problemem jest
dostosowanie krajowego wymiaru sprawiedliwości do standardów międzynarodowych.
Społeczność międzynarodowa jest w coraz większym stopniu skłonna do korzystania
z nowych, alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów, bez zaangażowania rządu
i sądów państwowych, ze względu na możliwość oszczędności budżetowych i zmniejszenia
stron biorących udział w rozstrzygnięciu sporu. Wśród innych zalet korzystania z ADR
wskazuje się możliwości podtrzymywania relacji międzyludzkich, przyczynianie się do
utrzymania pokoju i porządku w społeczeństwie. Z tych powodów głównym zadaniem
Forum jest wymiana międzynarodowych doświadczeń w zakresie promowania i praktycznego zastosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR).
Forum organizowane jest w formie konferencji. Do udziału w niej zapraszani są przedstawiciele nauki i praktyki ADR, zarówno z Ukrainy, jak i z innych państw. Na podstawie
wspólnych dyskusji przyjmowane są zalecenia i opracowywane zbiory wystąpień uczestników. Repertuar tematów realizowanych dotychczas przez uczestników Forum ukazuje
dynamikę tworzenia i rozwoju ADR, zarówno na Ukrainie, jak i w innych państwach.
Analiza ustawy o sądach polubownych przyjętej przez Radę Najwyższą Ukrainy w 2004 r.
ujawniła kilka problemów. Podczas dyskusji na Forum stwierdzono przede wszystkim, że:
¾¾ aby rozpowszechnić sądownictwo polubowne na Ukrainie, stowarzyszenia zawodowe oraz odpowiednie agencje rządowe powinny zwiększyć działania popularyzujące
alternatywne formy rozwiązywania sporów,
¾¾ nieostre i ogólnikowe sformułowania przyjęte w ustawie powodują problemy interpretacyjne w praktyce, co znacznie wpływa na jakość podejmowanych przez
sąd polubowny decyzji.
Kwartalnik ADR • Nr 3(15)/2011
171
Dutka, Mularczyk
Największą jednak trudnością, jak wielokrotnie podkreślano, jest brak zgodności tejże
ustawy z międzynarodowymi regulacjami, takimi jak Ustawa Modelowa UNCITRAL1 czy
Konwencja nowojorska o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych2. Konieczność dostosowania ukraińskich regulacji do wymagań powyższych aktów
prawnych podkreślano wielokrotnie w zaleceniach Forum z lat 20083 i 20094.
W odróżnieniu od arbitrażu, mediacja nie została jeszcze uregulowana w ukraińskim systemie prawnym. Mimo braku legitymizacji mediacyjnego rozstrzygania sporów,
na Ukrainie aktywnie rozpoczynają działalność mediacyjne ośrodki społeczne − w Kijowie, Odessie, Lwowie i innych miastach. Ich głównym zadaniem jest promowanie wśród
mieszkańców pokojowego rozwiązywania sporów.
Należy zauważyć, że Ukraina ma bogaty dorobek historyczny, oparty na zasadach
poszanowania moralności chrześcijańskiej i własnego rozwoju intelektualnego. Warto,
na przykład, wspomnieć profesora Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, filozofa, poetę i teologa Georgija Konisskiego. Już w pierwszej połowie XVIII w. napisał on podręcznik filozofii ogólnej dla studentów. Ciekawostką było to, że w rozdziale dotyczącym logiki zawarł
tematykę uczenia się zasad pokojowego dialogu. Na podstawie tych zasad sformułowano
ustawę − Prawa właściwego sporu z innymi, składającą się z 6 części i 59 zasad (norm lub
artykułów). Zasady, te wzbogacone o rozważania teoretyczne, stanowiły praktyczny wzór
pokojowego przeprowadzania dyskusji.
Ze względu na nowoczesną teorię mediacji interesujące jest to, że w jednej z zasad
Georgij Konisski stwierdza: „(...) najbardziej istotną rzeczą w tym przypadku – w dyskusji [podkr. aut.] – jest zachowanie pokoju, spokoju i pokory, gdyż są one konkurencyjne
wobec nienawiści i unoszenia się honorem, owocem zwycięstwa nie jest bowiem zemsta,
ale prawda; zachowanie tych zasad jest pożądane i użyteczne zarówno u zwycięzcy, jak
i przegranego”5.
Rozpatrując historię mediacji na Ukrainie, nie można ignorować faktu, że we Lwowie studiował współzałożyciel tzw. filozofii dialogu (dialogizmu), Martin Buber (żyjący
w latach 1878–1965)6. W swojej pracy naukowej pt. Ja i Ty zawarł teoretyczne rozważania
o filozofii pokojowego dialogu. Warto pamiętać, że filozofia dialogu jest sercem mediacji.
Na jej podstawie powstały liczne techniki mediacji, takie jak metoda przekształcenia lub
1 Ustawa wzorcowa UNCITRAL o międzynarodowym arbitrażu handlowym, opracowana przez Komisję
ONZ ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (United Nations Commission on International Trade Law
– UNCITRAL) w 1985 r., na: http://www.uncitral.org.
2 Konwencja o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, sporządzona w Nowym Jorku 10.6.1958 r., na: http://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=995_070 (tłumaczenie
ukraińskie).
3 Problemy alternatywnych metod rozstrzygania sporów na Ukrainie: Materiały z I Międzynarodowego
Forum we Lwowie, Lwowski Państwowy Instytut Zaawansowanych Technologii i Zarządzania im. W. Czornowiła, Lwów 2008.
4 Perspektywy wykorzystania alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR) na Ukrainie: Materiały z II Międzynarodowego Forum we Lwowie (Lwów, 26–29 maja 2009 r.), Lwowski Państwowy Instytut
Zaawansowanych Technologii i Zarządzania im. W. Czornowiła, Lwów 2009.
5 G. Konisski, Fіlozofia pracy, Instytut Filozofii i Nauk Społecznych, ZSRR,Vernikov (red.) 1990, Vol. 1.
6 M. Buber, Ja i Ty, [w:] M. Buber, Dwa obrazy wiary, 1995, tłum. na ukraiński: V. Rynkevich, http://lib.ru/
/FILOSOF/BUBER/ihunddu2.txt.
172
Kwartalnik ADR • Nr 3(15)/2011
Historyczne i praktyczne aspekty wdrażania Forum ADR we Lwowie
złagodzenie konfliktu (Robert A. Baruch Bush i Joseph P. Folger 7), metoda języka „serca”,
służąca porozumieniu bez przemocy (Marshall B. Rosenberg 8), technika sprawiedliwości naprawczej w sprawach karnych (Martin Wright9), metoda „sądu o wielu drzwiach”,
tzw. multi-door courthouse (Frank Sander10) i wiele innych.
Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że na Ukrainie stworzono warunki niezbędne do powołania właściwej ustawy o mediacji. Dlatego wyraźne zalecenia
w sprawie możliwości natychmiastowego wdrożenia postępowania sądowego w mediacji, sformułowane podczas trzeciej edycji Forum w 2010 r., należy przyjąć za potwierdzenie progresywnego rozpowszechniania międzynarodowych standardów pozasądowego
rozstrzygania sporów na Ukrainie.
Na zdj. (od lewej) dr Krystian Markiewicz, Dr. Herbert Trimmbach, Oleksandr Sushinskij, Michael Sadlo
Podczas tegorocznego, czwartego Forum kontynuowano dalsze rozmowy na temat
mediacji i arbitrażu. W zakresie mediacji poruszono m.in. następujące zagadnienia:
¾¾ Omówienie projektów ustaw w sprawie pośrednictwa mediacyjnego przyjętych
w 2010 r. w Niemczech i na Ukrainie (Michael Sadlo – Niemcy, Ludmiła Gra­czowa
– Ukraina),
¾¾ Mediacja prowadzona przez sędziów państwowych (Edgar Izerman – Niemcy, Alexander Sushynsky – Ukraina),
7 J.P. Folger, R.A.B. Bush, Transformative Mediation and Third-Party Intervention: Ten Hallmarks of
a Transformative Approach to Practice, Mediation Quarterly 13:4, 1996, http://www.colorado.edu/conflict/
/transform/folger.htm.
8 M.B. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy. O języku serca, Sofia 2009.
9 M. Wright, Sprawiedliwość naprawcza – droga do sprawiedliwości, Wyd. Zacharenki VA, 2007.
10 F. Sander, Multi-Door Courthouse, http://www.pon.harvard.edu/daily/conflict-resolution/a-discussionwith-frank-sander-about-the-multi-door-courthouse/.
Kwartalnik ADR • Nr 3(15)/2011
173
Dutka, Mularczyk
¾¾ Szkolenie mediatorów (Rainer Togel – Niemcy),
¾¾ Praktyka mediacji w sprawiedliwości naprawczej (Olesya Bik – Ukraina).
W zasadzie należy zgodzić się ze sprawozdawcą Krystianem Mularczykiem (Polska),
że korzystanie z mediacji w celu rozwiązywania sporów jest bezpośrednio zależne od
poziomu kultury prawnej osiągniętego w społeczeństwie.
Na zdj. Krystian Mularczyk
Jeśli chodzi natomiast o wykorzystanie arbitrażu, należy zwrócić uwagę na wypowiedź
Kierownika Działu Prawnego Izby Przemysłowo-Handlowej w Lipsku Uwe Bocka, który
podał przykłady konkretnych sporów powstałych między członkami Izby, rozstrzyganych
w drodze negocjacji lub postępowania arbitrażowego. Zastosowanie takich rozwiązań,
jak zauważył mówca, zaowocowało znacznymi oszczędnościami finansowymi, szybkością rozstrzygania sporów, a przede wszystkim zachowaniem dobrych stosunków gospodarczych między stronami sporu. Autor podkreślił również, że mediacja, negocjacje
oraz arbitraż są przydatne, po pierwsze jako alternatywa, a po drugie jako uzupełnienie
obecnego stanu sądownictwa powszechnego.
Interesujące było również zaprezentowanie poglądów i propozycji w sprawie współpracy między sądami arbitrażowymi na szczeblu międzynarodowym (Włodzimierz Brych
– Polska, Peter Taero Nielsen – Dania).
Zainteresowane osoby zapraszamy do udziału w kolejnym Forum w przyszłym roku.
174
Kwartalnik ADR • Nr 3(15)/2011
Historyczne i praktyczne aspekty wdrażania Forum ADR we Lwowie
Na zdj. (od lewej) Edgar Isermann, dr Krystian Markiewicz, Dr. Herbert Trimmbach, Oleksandr Sushinskij
Na zdj. Igor Dutka
Kwartalnik ADR • Nr 3(15)/2011
175