Grzegorz Białuński, Ysegups – maior rex Galindiae W artykukle

Grzegorz Białuński, Ysegups – maior rex Galindiae
W artykukle niniejszym poddano szczegółowej analizie wzmiankę z kroniki
kanonika warmińskiego Jana Plastwicha (zm. 1464 r.): [...] et isti dixerunt, se audivisse
a progenitoribus suis et etiam ab illis, quorum progenitores habitaverunt in terra
Galindiae, quod maior rex Galindiae habitaverit circa magnum lacum nomine
Nabentine, qui est ad medium miliare ab illa parte Leiczen versus Litwanos, et
vocabatur rex ille Ysegups. Przeprowadzona analiza potwierdziła prawdziwość
informacji o galindzkim wodzu Ysegupsie. Warmiński kronikarz zaczerpnął ją z
pisemnej zapiski stworzonej na potrzeby sporu biskupstwa warmińskiego o ziemie
pogalindzkie z zakonem krzyżackim. Zapiska ta powstała za czasów biskupa Jana z
Miśni, najpewniej ok. 1353-1354 r. W niej przy okazji omówienia przebiegu granic
pogańskiej Galindii świadkowie pruskiego pochodzenia, w tym potomkowie Galindów,
opowiedzieli o Ysegupsie. Miał on swoją siedzibę nad jeziorem Niegocin, pół mili od
miejsca zwanego Leiczen, w kierunku na Litwę. Wykazano, że Leiczen oznaczało
dzisiejszą Piękną Górę. Tutaj powstał pierwszy zamek krzyżacki, a potem po relokacji
zamku na teren współczesnego Giżycka okolice te zwano Alt Lötzen, Stary Lec lub
Stari Zamek. Siedziby Ysegupsa należy więc szukać na obszarze Giżycka, być może w
rejonie obecnego zamku, gdzie podczas badań archeologicznych odkryto pozostałości
wcześniejszych
drewnianych
konstrukcji obronnych.
Imię
Ysegups
daje się
zrekonstruować jako pruskie i oznaczało zapewne ‘wychodźcę’. Skoro wszystkie
informacje o Ysegupsie okazały się prawdziwe, nie odrzucono też informacji, że był on
wielkim królem Galindii (maior rex Galindiae). Jedyny okres w dziejach plemion
pruskich, gdy pojawili się dowodnie wodzowie całych plemion był okres wielkiego
powstania pruskiego (1260-1274). Postawiono więc hipotezę, że Ysegups mógł być
takim wodzem dla Galindii, w okresie od podboju krzyżackiego do czasu jej
depopulacji przez inne plemiona pruskie w latach 1268-1272.
Radosław Gross (Olsztyn), Formowanie Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” na
terenie województwa olsztyńskiego w 1948 roku
Artykuł przedstawia opis czynności związanych z formowaniem na terenie
województwa olsztyńskiego nowopowstałej organizacji realizującej politykę władz wobec
młodzieży w Polsce w okresie stalinowskim. Podjęto próbę zanalizowania w jaki sposób
zamiary i wytyczne ówczesnych władz rozmijały się z możliwościami organizacyjnymi
podczas samego procesu formowania „Służby Polsce” w pierwszych miesiącach jej
funkcjonowania, tj. w 1948 r. Przedstawiono trudności jakie napotykano na terenie
województwa olsztyńskiego. Jak lokalna rzeczywistość już w początkach istnienia organizacji
weryfikowała oczekiwania warszawskiej „centrali”, ukazując niewydolność systemu,
wpływając jednocześnie na pozorowane działania tzw. kadry terenowej nie wróżąc najlepiej
dalszej działalności PO „SP”.
Grzegorz
Świderski
(Olsztyn),
Historia
badań
archeologicznych
pola
średniowiecznej bitwy pod Grunwaldem
Bitwa pod Grunwaldem (niem. Grünfelde), jako jedna z największych i
najważniejszych bitew w dziejach średniowiecznej Europy stanowiła i stanowi przedmiot
bardzo dużego zainteresowania ze strony naukowców. Do grupy badaczy zajmujących się
tym zagadnieniem stosunkowo późno dołączyli archeolodzy. Pierwsze badania o charakterze
pseudo archeologicznym zostały przeprowadzone na polach bitwy grunwaldzkiej w końcu
XVIII w. Do 1945 r. badania archeologiczne na tym terenie podejmowali w głównej mierze
lokali badacze niemieccy zainteresowani średniowieczną bitwą grunwaldzką. Po 1945 r.
naukowcy polscy rozwinęli i zintensyfikowali archeologiczne prace badawcze nad bitwą
grunwaldzką oraz innymi wydarzeniami z nią związanymi.
Pierwsze zakrojone na szerszą skalę prace archeologiczne poświęcone temu
zagadnieniu przeprowadzono w latach 1958 – 1960 w ramach przygotowań do uroczystych
obchodów 550 rocznicy bitwy grunwaldzkiej (15 VII 1960 r.). Badania archeologiczne
przeprowadzone w tym okresie skoncentrowały się na kompleksowym rozpoznaniu terenu
średniowiecznej bitwy i jego otoczenia oraz na przeprowadzeniu prac wykopaliskowych na
kilkudziesięciu
wytypowanych
stanowiskach.
Podczas
prac
wykopaliskowych
na
stanowiskach zlokalizowanych w ruinach średniowiecznej kaplicy i w jej sąsiedztwie na
polach grunwaldzkich oraz na cmentarzysku we wsi Ulnowo (niem. Faulen) uzyskano szereg
ciekawych informacji związanych bezpośrednio z bitwą stoczoną 15 VII 1410 r. Ponadto
prace wykopaliskowe przeprowadzone w Dąbrównie (niem. Gilgenburg) pozwoliły na lepsze
poznanie wydarzeń mających miejsce przed bitwą grunwaldzką.
Po raz kolejny systematyczne badania archeologiczne poświęcone średniowiecznej
bitwie grunwaldzkiej przeprowadzono w latach 1980 – 1990. W ich trakcie prowadzono
badania archeologiczne zarówno na starych stanowiskach wyznaczonych w latach 1958 –
1960 jak i na nowych. Ponadto przeprowadzono rozpoznanie terenu pola bitwy oraz jego
otoczenia za pomocą badań elektromagnetycznych oraz chemicznych.
Po 1990 r. nie podejmowano już badań archeologicznych ukierunkowanych wyłącznie
na średniowieczną bitwę grunwaldzką.
Wyniki
badań
archeologicznych
przeprowadzonych
dotychczas
na
polu
średniowiecznej bitwy grunwaldzkiej nie dostarczyły spektakularnych odkryć. Pomimo to
pozwoliły one na lepsze poznanie przebiegu bitwy jak również wydarzeń ją poprzedzających.
Ryszard Tomkiewicz (Olsztyn), „Krzyżacy” Aleksandra Forda, jako element
obchodów 550. rocznicy bitwy pod Grunwaldem
„Krzyżacy” bez wątpienia byli największym przedsięwzięciem filmowym końca lat 50
w Polsce. Film wyróżniono kilkoma nagrodami. W 1961 roku pismo „Film” przyznało „Złotą
Kaczkę” w kategorii „Najlepszy Film Polski”. W następnym roku Aleksander Ford i operator
filmowy „Krzyżaków” Mieczysław Jahoda odebrali Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki (I
stopnia). W 1961 roku „Krzyżacy”, w kategorii filmów nieanglojęzycznych, zostali zgłoszeni
do rywalizacji o nominację do 33 edycji Nagrody Filmowej Oskarów. Obraz nie uzyskał
jednak aprobaty. Prawie czterdzieści lat po premierze, w 1999 roku w ankiecie pisma
„Polityka” „Krzyżacy” zajęli 10 miejsce w kategorii „Najciekawsze filmy polskie XX
wieku”. W 2010 roku, przy okazji obchodów 600-lecia bitwy pod Grunwaldem, dokonano
obróbki cyfrowej filmu Aleksandra Forda. Premierowy pokaz poddanego rewaloryzacji
technicznej filmu odbył się 15 lipca 2010 roku w malborskim zamku krzyżackim.
Po wielu latach od chwili powstania filmu, okazało się, że temat konfliktu z
Krzyżakami pod Grunwaldem nadal wydawał się atrakcyjny dla filmowców. Jednak mimo
szeregu zapowiedzi (m. in. Bogusława Lindy i Jacka Żamojdy, ale i zainteresowania
realizacją takiego projektu przez Agnieszkę Holland), „Krzyżacy” Aleksandra Forda nadal
pozostają jedynym polskim filmem fabularnym nawiązującym do bitwy z lipca 1410 roku.
Inaczej z produkcjami dokumentalnymi. Poza wspomnianym na wstępie polskim filmem
dokumentalnym „Grunwald”, tej tematyce przez lata poświęcono kilka tego typu produkcji,
też zagranicznych (m. in. w znanej i cenionej francuskiej serii filmów dokumentalnych:
Wielkie Bitwy). Polskie produkcje, sprzed 1989 roku (na przykład w latach osiemdziesiątych:
Pola Bitwy Grunwaldzkiej oraz Na chwałę Grunwaldu) niemal zawsze nosiły piętno
zleceniodawców,
nie
pozbawione
wiec
były
wykraczających poza problematykę bitwy z 1410 roku.
akcentów
antyniemieckich,
daleko