Notatka ze spotkania REACH a odpady

NOTATKA
ze spotkania dotyczącego kwestii odpadów w świetle rozporządzenia REACH
1.
W dniu 7 lipca 2010 roku w siedzibie Biura do Spraw Substancji i Preparatów
Chemicznych odbyło się spotkanie dotyczące podejścia do problemu postępowania z odpadami w
ujęciu przepisów rozporządzenia REACH oraz przepisów wspólnotowych i krajowych dot. odpadów.
Spotkanie rozpoczął Pan Jerzy Majka – Inspektor ds. Substancji i Preparatów Chemicznych, który
następnie poprosił o prowadzenie spotkania Panią Monikę Wasiak – Gromek – koordynatora Krajowego
Centrum Informacyjnego ds. REACH. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia,
Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Środowiska, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska,
Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Polskiej Unii Ubocznych Produktów Spalania oraz Biura ds.
Substancji i Preparatów Chemicznych (Lista obecnych w załączniku I).
2.
Celem spotkania było uzgodnienie wspólnego podejścia polskiej administracji szczebla
centralnego do kwestii odpadów w świetle przepisów rozporządzenia REACH oraz przepisów
wspólnotowych i krajowych dot. odpadów, w szczególności wyjaśnienie problemów interpretacyjnych
związanych z definicjami: utraty statusu odpadu i produktu ubocznego oraz sprecyzowanie pojęcia
odzysku substancji z odpadów w świetle przepisów rozporządzenia REACH oraz ustawy z dnia 27
kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z późn. zm.).
Na wstępie koordynator Krajowego Centrum Informacyjnego ds. REACH przedstawił cel spotkania i
najczęściej pojawiające się problemy polskiego przemysłu dotyczące przedmiotowej kwestii. Podkreślił,
że trudności przedsiębiorców z interpretacją przepisów są problemem nie tylko w Polsce, ale także w
całej Unii Europejskiej. Potwierdził to również przedstawiciel przemysłu obecny na spotkaniu. Pani
Wasiak - Gromek przypomniała, że zgodnie z art. 2 ust. 2 REACH, odpady w rozumieniu dyrektywy
2006/12/WE w sprawie odpadów, nie są substancją, mieszaniną ani wyrobem. Dlatego też, nie
podlegają one obowiązkowi rejestracji zgodnie z rozporządzeniem REACH.
Przedstawiciele Biura podkreślili, że ze względu na fakt, iż pierwszy termin rejestracji w
systemie REACH zbliża się nieuchronnie i zostało już tylko kilka miesięcy na jej wykonanie, a wiele firm
obecnie ma poważne problemy z interpretacją aktualnych przepisów, co do kwalifikowania stosowanych
surowców, jako odpady lub substancje, ważne jest, aby na spotkaniu ustalić pewne wytyczne, które
zostaną wykorzystane przez organy nadzoru podczas kontroli polskich firm.
Zwrócono uwagę, że definicja odzysku znajduje się w dyrektywie 2006/12/WE w sprawie
odpadów, natomiast rozporządzenie REACH, w przypadku obowiązku rejestracji, odnosi się w art. 2 ust.
7 pkt d do odzysku substancji z odpadu. Zaznaczono, że podmioty odzyskujące substancję z odpadu
będą mogły skorzystać z wyłączenia i nie dokonywać rejestracji pod warunkiem, że spełnione będą
przez nich warunki z art. 2 ust. 7 lit. d rozporządzenia REACH.
Przedstawiciel Ministerstwa Środowiska przedstawił stan prac nad nową ustawą o odpadach
oraz stan prac prowadzonych w Komisji Europejskiej związanych z umożliwieniem pełnego
funkcjonowania nowej ramowej dyrektywy o odpadach (2008/98/WE) (na przykład funkcjonalności
mechanizmu utraty statusu odpadu). Wyjaśnił, jak należy interpretować odzysk w świetle przepisów o
odpadach, co decyduje o statusie odpadu oraz kiedy odpad może stracić status odpadu i kiedy odpad
może stać się produktem ubocznym.
3.
Przedstawiciel Biura ds. Substancji i Preparatów Chemicznych poprosił o wyjaśnienie
kwestii statusu prawnego dwóch nowych definicji podanych w nowej dyrektywie o odpadach
2008/98/WE. Dyrektywa ta jeszcze nie obowiązuje, a nowe definicje, które się tam pojawiły, tj „utrata
statusu odpadu” oraz „produkt uboczny” mają kluczowe znaczenie dla niektórych przedsiębiorstw, gdyż
mogą one zaważyć, czy firma będzie zobligowana do dokonania rejestracji, zgodnie z postanowieniami
rozporządzenia REACH, czy też nie będzie miała takiego obowiązku. Ponadto dyrektywa ta powinna
zostać wdrożona do przepisów krajowych do dnia 12 grudnia 2010 roku natomiast pierwszy termin
rejestracji wynikający z przepisów rozporządzenia REACH przypada na 1 grudnia 2010 roku, dlatego
też przedsiębiorcy w ciągu kilkunastu dni nie będą w stanie przygotować dokumentacji rejestracyjnej.
Podkreślono, że na chwilę obecną niektóre podmioty w Polsce są już bardzo zaangażowane w
zdobywaniu potrzebnych informacji do wypełnienia dossier rejestracyjnego, co wiąże się z dość dużym
nakładem finansowym dla firm. Przedstawiciel Polskiej Unii Ubocznych Produktów Spalania potwierdził
znaczne zaangażowanie polskich dużych firm w zbieranie informacji do rejestracji substancji. Natomiast
Ministerstwo Środowiska wyjaśniło, że dopóki przepisy przedmiotowej dyrektywy nie zostaną
transponowane w Polsce, czyli do czasu przyjęcia nowej ustawy o odpadach, te dwie definicje nie mogą
w pełni obowiązywać przedsiębiorców. Dopiero po dniu 12 grudnia 2010 roku definicja produktu
ubocznego będzie obowiązująca i będzie można z niej korzystać. Natomiast definicja „utraty statusu
odpadu” nie będzie miała zastosowania aż do momentu, kiedy Komisja Europejska opublikuje akty
wykonawcze, które będą jednoznacznie wskazywać, który strumień odpadów utraci swój status, i określi
kryteria utraty statusu odpadów dla danego strumienia odpadów. W chwili obecnej dyskusje
prowadzone są między innymi w zakresie kwalifikowania złomu metali i makulatury. W opinii
Ministerstwa Środowiska przedsiębiorstwa, które już teraz podjęły decyzję o rejestracji np. żużli,
popiołów lotnych, czy gipsu z odsiarczania spalin mogą potraktować swoje materiały, jako produkty
uboczne wprowadzane do obrotu, uzasadniając swoją decyzję orzecznictwem Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości (ETS) w tym zakresie. Jednakże podjęcie decyzji o rejestracji już teraz, zanim przepisy
nowej dyrektywy w sprawie odpadów zostaną transponowane do polskiego ustawodawstwa, wiąże się z
pewnym ryzykiem dla przedsiębiorstw, ponieważ w niektórych przypadkach może okazać się, że firma
dokona rejestracji niepotrzebnie. Przedstawiciel Biura podkreślił jednak, że polskie firmy wprowadzają
do obrotu swoje produkty w całej UE i to rynek może wymusić na dostawcy np. żużli zużywanych do
konkretnego zastosowania, rejestrację w systemie REACH, gdyż bez rejestracji nie znajdzie nabywcy
na rynku UE.
Ostatecznie uzgodniono, że przedsiębiorstwa na własne ryzyko mogą już teraz stosować
definicję produktu ubocznego, korzystając z orzecznictwa sądowego ETS i dokonać rejestracji w
systemie REACH, nie narażając się na zarzuty ze strony organów nadzoru, uzasadniając podjętą
przez siebie decyzję w oparciu o obowiązujące przepisy i orzeczenia ETS.
4.
Przedstawiciel Polskiej Unii Ubocznych Produktów Spalania poinformował wszystkich
uczestników spotkania o podejściu polskich firm do sprawy odpadów w świetle przepisów
rozporządzenia REACH. Większość przedsiębiorstw z branży energetycznej i cieplnej dokonało
rejestracji wstępnej wytwarzanych przez siebie żużli i popiołów lotnych oraz większość będzie również
rejestrować te substancje w sposób pełny zgodnie z postanowieniami rozporządzenia REACH. Decyzję
swą uzasadniają chęcią wprowadzania tych substancji do obrotu w celu stosowania ich w konkretnych
branżach przemysłu, głównie w budownictwie. Przedstawiciele Biura i Ministerstwa Gospodarki zwrócili
uwagę, że ostateczna decyzja, czy firma będzie postępować z żużlami i popiołami jak z substancjami i
podejmie się rejestracji, zgodnie z rozporządzeniem REACH, czy też potraktuje je jako odpady i będzie
wypełniała obowiązki wynikające z przepisów dotyczących odpadów, należy do niej i za tę decyzję
ponosi pełną odpowiedzialność. Dodatkowo w opinii Ministerstwa Środowiska przedsiębiorcy, którzy
zarejestrują swoje substancje w systemie REACH nie mogą zapomnieć, że w niektórych przypadkach
nie będą całkowicie zwolnieni ze stosowania przepisów o odpadach. Jeżeli podmiot, który ma
zarejestrowaną substancję, zgodnie z wytycznymi rozporządzenia REACH, np. żużel, i nie będzie
spełniać kryteriów dla produktu ubocznego, to będzie ona stanowiła odpady w rozumieniu ustawy
o odpadach. Oznacza to, że przedsiębiorca musi kontrolować wytwarzane ilości produktów i w razie
potrzeby uzyskać odpowiednie decyzje w zakresie gospodarki odpadami. Przedstawiciel Ministerstwa
Środowiska podkreślił, że podmioty, które takich decyzji nie będą posiadać będą podlegać sankcjom
nakładanym przez organy kontrolne.
Wszyscy zebrani na spotkaniu zgodzili się, że przedsiębiorstwa samodzielnie muszą podjąć
decyzję, czy dany materiał potraktują jako substancję w rozumieniu rozporządzenia REACH, czy
też, jako odpady w rozumieniu przepisów o odpadach, na podstawie własnych informacji
o procesie produkcyjnym, w pierwszej kolejności w oparciu o przepisy o odpadach. Natomiast
obowiązek rejestracji może być rozważany w stosunku do tego materiału dopiero po
przeanalizowaniu przepisów o odpadach, w tym w szczególności definicji odpadów oraz
produktu ubocznego.
5.
Przedstawiciel Biura poruszył również kwestię małych, średnich i mikro-
przedsiębiorstw, które wytwarzają dość znaczne ilości żużli i popiołów (>1 tona/rok) i w większości
przypadków przekazują je w całości gminom do zasypywania nierówności w drogach. Do tej pory
podmioty takie uznawały je za odpady i z kartą przekazania odpadu dostarczały do zainteresowanych
stron. Wytyczne KE i Agencji podane w poradniku dotyczącym odpadów i substancji odzyskiwanych
dają możliwość podjęcia na poziomie danego kraju członkowskiego postanowień w stosunku do
pewnych grup produktów, wyłączając je z systemu REACH, a pozostawiając pod przepisami
dotyczącymi odpadów. Stanowisko wypracowane przez administrację byłoby przekazane do organów
nadzoru, które stosowałyby te wytyczne podczas kontroli w przedmiotowych firmach.
Ustalono, że w przypadku, gdy przedsiębiorstwo, które wytwarza żużel i popioły przekazuje je
odbiorcom jedynie do celów utwardzania dróg (zasypywania terenów niekorzystnie
przekształconych, wyrównywania powierzchni) może potraktować swoje produkty uboczne
spalania węgla jako odpady i stosować przepisy dotyczące odpadów. Jednakże pomimo ustaleń
na szczeblu krajowym przedsiębiorstwo zawsze może podjąć decyzję również o rejestracji
przedmiotowych substancji w systemie REACH. Podejście do tego zagadnienia powinno być
rozstrzygane indywidualnie przez przedsiębiorców. Jednakże należy podkreślić, że brak
rejestracji może uniemożliwić obrót i stosowanie takich materiałów w innych krajach Unii
Europejskiej.
Uczestnicy spotkania, którzy reprezentowali organy nadzoru (GIS i GIOŚ) podkreślili, że zgodnie z
wcześniejszymi ustaleniami na krajowym Forum współpracy organów nadzoru nad chemikaliami,
podczas konferencji uzgodnieniowej dotyczącej projektu ustawy o substancjach i ich mieszaninach
zostało ustalone brzmienie zapisu dotyczącego kontroli przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska
przestrzegania przepisów rozporządzenia nr 1907/2006 dotyczących substancji odzyskiwanych w
postaci własnej lub jako składnik mieszaniny.
Zapewniono, że organy nadzoru podczas swych czynności kontrolnych będą ze sobą
współpracować w celu wyjaśniania zaistniałych problemów interpretacyjnych dotyczących
dwóch legislacji – rozporządzenia REACH oraz wspólnotowych i krajowych przepisów dot.
odpadów. Jednocześnie obie jednostki nadzorujące będą uświadamiać kontrolowanych
przedsiębiorców o ich obowiązkach względem przepisów rozporządzenia REACH oraz
przepisów o odpadach.
6.
Przedstawiciel Ministerstwa Środowiska podkreślił, że rejestracja w systemie REACH
nie zwolni wszystkich przedsiębiorców, którzy ją wykonają, ze stosowania przepisów dotyczących
odpadów. Wskazał, że w przypadku przedsiębiorstwa, które zarejestruje np. żużel, popiół w ramach
rozporządzenia REACH, które nie będą spełniać kryteriów dla produktu ubocznego, np. nie znajdzie
odbiorcy dla swoich substancji, co będzie ono obowiązane do traktowania ich jako odpady (będzie nimi
gospodarować w rozumieniu przepisów o odpadach). Wymagane będą wówczas określone decyzje
administracyjne i przestrzeganie innych obowiązków wynikających z przepisów o odpadach. Wszystkie
podmioty, które w takim przypadku nie będą stosować przepisów ustawy o odpadach, uzasadniając to
dokonaną rejestracją w ramach REACH, będą poddane sankcjom stosowanym przez organy nadzoru.
Ustalono, że zarejestrowanie np. żużli, popiołów zgodnie z tytułem II rozporządzenia REACH nie
zwolni w niektórych przypadkach przedsiębiorców ze stosowania przepisów dotyczących
odpadów.
7.
Na zakończenie poruszono kwestię odpowiedzialności za rejestrację w łańcuchu
dostaw. Dyskutowano, który z podmiotów powinien odpowiadać za sporządzenie dossier
rejestracyjnego i za zarejestrowanie żużla, popiołu i gipsu. Do Krajowego Centrum Informacyjnego ds.
REACH trafiło kilka zapytań dotyczących poprawności podejścia polskich przedsiębiorców w zakresie
wyznaczenia podmiotu, który podejmie się rejestracji w łańcuchu dostaw. Według przepisów
rozporządzenia
REACH
za
rejestrację
odpowiedzialny
jest
producent/importer,
który
produkuje/importuje substancję podlegającą rejestracji w ilości co najmniej 1 tony rocznie. Część
elektrowni, czy elektrociepłowni, które produkują żużle, gips, czy popiół uznało, że wytwarzane
przez nich produkty są odpadami i nie podjęły się ich rejestracji. Natomiast z kartą przekazania
odpadu kierują je do podmiotu, który zgodnie z przepisami o odpadach zajmuje się odzyskiem oraz
posiada wszystkie właściwe decyzje administracyjne w tym zakresie i może zarejestrować wytwarzane
z nich substancje, preparaty lub ich mieszaniny zgodnie z przepisami rozporządzenia REACH.
Notatkę sporządziły: Monika Wasiak-Gromek i Ewa Tomal
Data: 15.07.2010