docIdentyfikacja problemów we współpracy JST
download 
Reklamacja Transkrypt
Identyfikacja problemów we współpracy JST
Identyfikacja problemów we współpracy JST-NGO w powiecie cieszyńskim Desk research Wykonano w ramach projektu CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy Cieszyn, listopad 2014 r. Spis treści Wstęp ............................................................................................................................................... 3 Definicje zastosowane w opracowaniu .......................................................................................... 5 1. Trzeci sektor w powiecie cieszyńskim ........................................................................................ 7 1.1 Organizacje pozarządowe w powiecie cieszyńskim – liczba i charakterystyka .................. 7 1.2 Formy współpracy JST-NGO................................................................................................ 10 1.3 Zasady współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi ..................................... 12 2. Rola organizacji pozarządowych w skali województwa śląskiego........................................... 21 2.1 Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego ...................................................................... 21 2.1 Ocena współpracy samorząd – organizacje w województwie śląskim............................. 22 3. Diagnoza stanu współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi ............................. 27 3.1 Podstawowe dane o aktywności organizacji pozarządowych .......................................... 27 3.2 Czynniki kształtujące współpracę samorządu z organizacjami pozarządowymi .............. 28 3.3 Ocena jakości współpracy organizacji z samorządem ....................................................... 31 3.4 Bariery we współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi............................... 35 3.5 Ocena jakości współpracy – kontekst lokalny.................................................................... 42 3.5.1 Badanie CieszLab – Cieszyńskie Laboratorium Współpracy. Raport 2009................ 42 3.5.2 Strategia Współpracy Organizacji Pozarządowych i Sektora Publicznego w Powiecie Cieszyńskim ........................................................................................................................... 47 3.6 Bariery, które można przełamać ........................................................................................ 49 4. Ocena jakości współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim .................................................................................................................................... 54 4.1 Ocena jakości współpracy w zakresie tworzenia i realizacji polityk publicznych ............. 54 4.2 Ocena jakości współpracy w zakresie współpracy finansowej i partnerstw projektowych .................................................................................................................................................... 61 4.3 Ocena jakości współpracy w zakresie wspierania inicjatyw obywatelskich i integracji III sektora ....................................................................................................................................... 69 Spis zestawień ................................................................................................................................ 77 Strona Spis tabel ........................................................................................................................................ 77 2 6. Rekomendacje w zakresie Lokalnego Indeksu Jakości Współpracy........................................ 76 Wstęp Niniejsze opracowanie zostało sporządzone w ramach projektu pt. „CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy”. Projekt realizowany jest przez Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Gospodarczych Delta Partner z Cieszyna (Lider projektu) oraz Powiat Cieszyński (Partner projektu) w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - Priorytet V. Dobre rządzenie. Działanie 5.4. Rozwój potencjału trzeciego sektora, Poddziałanie 5.4.2. Rozwój dialogu obywatelskiego - współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem opracowania jest przedstawienie barier we współpracy samorządów i organizacji pozarządowych w powicie cieszyńskim. To właśnie przezwyciężenie barier stanowi punkt wyjścia do uzyskania dobrych relacji samorządu i NGO. Analiza obejmuje współpracę samorządu z NGO w gminach powiatu cieszyńskiego w województwie śląskim (13 jednostek samorządu terytorialnego). W szczegółowym ujęciu obejmuje następujące elementy: − Opis stanu obecnego współpracy samorządów i organizacji pozarządowych w zakresie konsultowania projektowanych uchwał, będący elementem tworzenia polityk publicznych; − Analizę prawną dotyczącą tworzenia polityk lokalnych oraz standaryzacji współpracy międzysektorowej; − Identyfikację procedur oraz standardów współpracy samorządu lokalnego z sektorem pozarządowym; − Katalog problemów i potrzeb przedstawicieli samorządu oraz organizacji pozarządowych oraz występujące deficyty we wzajemnej współpracy. Powiat cieszyński bywa często wskazywany jako jedno z miejsc w Polsce, gdzie poziom konsultowania polityk publicznych można uznać za dość dobrze rozwinięty, jednakże w wielu Strona i samorządów jest prezentowana jako modelowa. Poziom współpracy JST i NGO w zakresie 3 aktywności obywatelskiej jest bardzo wysoki, a współpraca sektora pozarządowego miejscach wymagający znacznej poprawy i wdrożenia rekomendowanych na poziomie krajowym form współpracy. Podstawą opracowania są zagadnienia dotyczące współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi zaproponowane w publikacji pt. „Model współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych - wypracowanie i upowszechnienie standardów współpracy” (źródło: www.pokl541.pozytek.gov.pl). Opracowanie obejmuje ocenę jakości współpracy pomiędzy samorządami i organizacjami pozarządowymi w powiecie cieszyńskim w następujących obszarach: − System wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych − Wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych − Konsultowanie przez samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe założeń projektów i aktów normatywnych oraz zasad realizacji innych przedsięwzięć − Współpraca samorządu i organizacji pozarządowych przy wdrażaniu polityk publicznych − Obszar 1: Realizacja zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych − Obszar 3: Partnerstwo projektowe w realizacji zadań publicznych. W ramach niniejszego opracowania pozyskiwano informacje następującymi metodami: − „desk research” – przegląd podstawowych publikacji, aktów prawnych określających zakres współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi; − przegląd stron internetowych samorządów powiatu cieszyńskiego (zwłaszcza biuletynów informacji publicznej); − konsultacje mailowe i telefoniczne przeprowadzone z przedstawicielami samorządów powiatu cieszyńskiego. Analiza udziela odpowiedzi na bardzo ważne zagadnienie dotyczące jakości współpracy, pojmowanej jako wykorzystanie wszechstronnego dostępnych narzędzi, usankcjonowanych prawnie. Analiza diagnozuje również sferę tzw. „kultury współpracy”, która wykracza poza zapisy prawne, opierając się na wzajemnych relacjach, spotkaniach, sposobach wymiany Strona rekomendacje dotyczące współpracy międzysektorowej w interesujących nas obszarach. 4 informacji, czy też traktowania się stron. Ponadto w opracowaniu przedstawione zostały W oparciu o analizę możliwe będzie zaproponowanie i wdrożenie konkretnych form wsparcia w zakresie poprawy jakości i zakresu współpracy samorządu z NGO w powiecie cieszyńskim. Do przygotowania analizy wykorzystano takie źródła, jak: − Wyniki badania Indeks Jakości Współpracy – dostępne np. na stronach: www.pozytek.gov.pl, www.isp.org.pl; − Vademecum Samorządowca – serwis prowadzony przez Główny Urząd Statystyczny, dostępne pod adresem: www.stat.gov.pl; − System Analiz Samorządowych, http://www.sas24.org/, zestawienie danych nt. współpracy – dla wszystkich jednostek samorządu w kraju, co daje możliwość porównania się z innymi; − Dane z Monitoringu Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie prowadzonego przez Departament Pożytku Publicznego MPiPS, dostępne na stronach: www.pozytek.gov.pl; − Serwis internetowy www.mojapolis.pl, czyli interaktywny system monitoringu partnerstwa lokalnego i rozwoju aktywnych społeczności lokalnych; − Wyniki badań Stowarzyszenia KLON/JAWOR nt. kondycji organizacji pozarządowych w Polsce, dostępne na stronach: http://civicpedia.ngo.pl/. Definicje zastosowane w opracowaniu Poniżej przedstawione zostały definicje, wykorzystane w opracowaniu: Organizacja pozarządowa - prawna definicja organizacji pozarządowej pojawiła się wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536). Zgodnie z ustawą (art. 3, ust. 2) za organizacje pozarządowe uznaje się osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, które nie są jednostką sektora finansów publicznych (w rozumieniu przepisów o finansach publicznych) i nie działają w celu osiągnięcia zysku, a zatem są to fundacje i stowarzyszenia, ale również związki zawodowe, organizacje samorządu gospodarczego Strona organizacje non-profit, organizacje społeczne, organizacje wolontarystyczne, organizacje 5 i zawodowego. Rzadziej stosowane są takie określenia jak: organizacje charytatywne, obywatelskie. W ramach niniejszej strategii, wykorzystujemy także powszechnie przyjęte określenia takie jak: − III sektor, organizacje III sektora - nazwa stosowana wobec ogółu organizacji pozarządowych. Określenie nawiązuje do podziału dzielącego aktywność społecznogospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory (obok instytucji państwa - administracji publicznej, sektora państwowego - pierwszego sektora) oraz podmiotów nastawionych na zysk (biznesu, sektora prywatnego - drugiego sektora) istnieją organizacje, które ani nie są nastawione na zysk (non-profit), ani nie stanowią elementu struktury państwa - są zatem trzecim sektorem. − NGO - skrót od angielskiego non-governmental organizations - organizacje pozarządowe. − Organizacje non-profit - organizacje nie nastwione na zysk, sektor non-profit - ogół organizacji nie nastawionych na zysk. JST - jednostka samorządu terytorialnego - w opracowaniu chodzi zawsze o wszystkie jednostki samorządu terytorialnego działające na obszarze powiatu cieszyńskiego, tj. samorząd powiatowy oraz 12 samorządów gminnych. UODPPIOW - Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego Strona 6 i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.). 1. Trzeci sektor w powiecie cieszyńskim 1.1 Organizacje pozarządowe w powiecie cieszyńskim – liczba i charakterystyka Liczba organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim systematycznie rośnie. W 2004 roku było ich 367, natomiast w roku 2013 już 531 (wzrost o 164). Rosnąca liczba organizacji pozarządowych jest ważnym wyzwaniem dla władz samorządowych, w zakresie tworzenia dogodnych warunkach do współpracy z nimi. Dynamikę wzrostu liczny NGO w powiecie cieszyńskim przedstawia poniższe zestawienie. Zestawienie 1 Liczba organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim w latach 2004 – 2013 550 531 500 494 508 478 450 459 435 400 401 350 414 383 367 300 250 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Źródło: dane GUS Spośród samorządów powiatu cieszyńskiego największa liczba organizacji pozarządowych - 169 posiada siedzibę w Cieszynie. Skoczów z 85 organizacjami i Ustroń z 60 zajmują odpowiednio drugie i trzecie miejsce w tym zestawieniu. Najmniejszą liczbę podmiotów ekonomii społecznej wpisanych do rejestru REGON zanotowano w Chybiu (13) i Zebrzydowicach (15). Liczbę Strona 7 organizacji pozarządowych w katach 2004, 2008 i 2013 przedstawia poniższa tabela. Tabela 1 Liczba organizacji pozarządowych w poszczególnych samorządach powiatu cieszyńskiego Samorząd Liczba organizacji pozarządowych w latach 2004 r. 2008 r. 2013 r. Cieszyn 104 128 169 Ustroń 47 58 60 Wisła 31 37 45 Brenna 13 17 22 Chybie 13 13 13 Dębowiec 15 19 20 Goleszów 22 26 27 Hażlach 16 20 25 Istebna 20 22 28 Skoczów 57 62 85 Strumień 16 20 22 13 13 15 Zebrzydowice Źródło: dane GUS W ostatnich latach liczba organizacji pozarządowych w samorządach powiatu cieszyńskiego dynamicznie rośnie. Dotyczy to zwłaszcza miasta Cieszyn. W każdym samorządzie powiatu cieszyńskiego zanotowano wzrost liczby organizacji pozarządowych. Tabela poniżej wskazuje, że w ostatnich 11 latach liczba nowoutworzonych NGO w powiecie cieszyńskim znacznie przewyższa te likwidowane. Można zauważyć, że rezygnacja z działalności podmiotów ekonomii społecznej jest znikoma w porównaniu do liczby utworzonych nowych organizacji. Z tego wniosek, że III sektor w powiecie rozwija się dynamicznie, nie zważając na bariery, do których zaliczają się problemy finansowe, prawne i administracyjne w bieżącej działalności. Rosnąca liczba NGO przyczynia się do konieczności zwiększenia zakresu wpływu organizacji pozarządowych na polityki lokalne (w zakresie ich tworzenia i wdrażania) i pełnego wykorzystania w tym zakresie możliwości, jakie dają zapisy ustawy. W rozważaniach tych należy wziąć pod uwagę fakt, że wiele podmiotów mimo zaprzestania działalności nie zgłasza tego Strona 8 faktu do właściwego sadu rejestrowego. Tabela 2 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane z rejestru organizacje pozarządowe w Powiecie Cieszyńskim w latach 2003 – 2013 Status 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 zarejestrowane 19 18 15 17 12 26 26 21 19 15 23 wyrejestrowane 2 1 0 0 0 4 2 3 3 1 1 Źródło: GUS Wskaźnik przedsiębiorczości informuje nas o liczbie podmiotów wpisanych do rejestru REGON (Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej) w stosunku do liczby mieszkańców. Najwyższy wskaźnik przedsiębiorczości spośród samorządów powiatu cieszyńskiego zanotowano w Wiśle (1 546), Ustroniu (1 488) i Cieszynie (1 486). Wysoki wskaźnik przedsiębiorczości przekłada się również na liczbę organizacji pozarządowych w stosunku do liczby mieszkańców. W skali powiatu cieszyńskiego to właśnie w Wiśle (40), Ustroniu (37) i Cieszynie (47) zanotowano najwyższy poziom wskaźnika. Można postawić tezę, że obszary miejskie powiatu cieszyńskiego są ośrodkami koncentracji organizacji pozarządowych. Na obszarach wiejskich najwyższy wskaźnik liczby NGO na 10 tys. mieszkańców zanotowano w Dębowcu (35), Hażlachu (24) i Istebnej (24), przy średniej dla powiatu cieszyńskiego wynoszącej 30. 1 001 Podregion bielski woj. śląskiego 1 125 28 Powiat cieszyński 1 085 30 Cieszyn 1 486 47 Ustroń 1 488 37 Wisła 1 546 40 Brenna 1 010 20 Chybie 682 14 Dębowiec 963 35 Goleszów 996 21 Hażlach 759 24 Istebna 803 24 Skoczów 996 32 samorząd / obszar Strona Województwo śląskie Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców 23 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności 9 Tabela 3. Wskaźnik przedsiębiorczości oraz liczba NGO na 10 tys. mieszkańców – porównanie, stan za 2013 rok Strumień Zebrzydowice Źródło: GUS 764 17 614 11 Potwierdzenia postawionej tezy, że powiat cieszyński wskazywany jako jedno z miejsc w Polsce, gdzie poziom aktywności obywatelskiej jest bardzo wysoki znaleźć można właśnie w zestawianiu wskaźnika liczby NGO na 10 tys. mieszkańców. W powiecie cieszyńskim wynosi on 30 i jest wyższy niż średnia dla podregionu bielskiego (28) i województwa śląskiego (23). Jeszcze raz należy podkreślić, że to miasta - Cieszyn, Ustroń i Wisła stanowią swoiste „centra aktywności pozarządowej” w powiecie. Dobre praktyki współpracy międzysektorowej w tych miastach mogą stanowić wzór dla pozostałych gmin powiatu, w których liczba NGO nie jest już tak wysoka. Podając za opracowaniem „Diagnoza kondycji społeczeństwa obywatelskiego w powiecie cieszyńskim. Raport 2009” wydanym w ramach projektu Cieszyńskie Laboratorium Społeczeństwa Obywatelskiego organizacje pozarządowe na Śląsku Cieszyńskim działają przede wszystkim na szczeblu lokalnym (gminnym) i powiatowym. 37 na 100 badanych podmiotów prowadzi działalność jedynie na terenie gminy/miasta, gdzie znajduje się ich siedziba, a 21 na terenie powiatu. Może to wskazywać na duże zainteresowanie organizacji sprawami lokalnymi, również w niefinansowym aspekcie współpracy. W powiecie cieszyńskim dominują organizacje pozarządowe działające w obszarze nauki, edukacji, oświaty i wychowania (47% organizacji wskazuje ten obszar, jako jeden z najważniejszych). Według badań ankietowych w samym Cieszynie blisko 80% organizacji prowadzi działalność nastawioną na edukację, naukę, oświatę i wychowanie. Inne ważne obszary wskazywane przez organizacje, jako ich główne pola działania to kultura fizyczna i sport (41%) oraz kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji (37%). Dobrze rozbudowany jest również sektor usług socjalnych i pomocy społecznej (19%). znajdujemy w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego Strona Podstawę prawną dla określenia form współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi 10 1.2 Formy współpracy JST-NGO i o wolontariacie (Dz. U. 2003 nr 96 poz. 873). Współpraca organizacji i administracji może mieć zasadniczo dwie formy: pozafinansową oraz finansową. Pozafinansowych form współpracy administracji z organizacjami jest wiele. Ustawa wymienia przykładowe (art. 5, ust 2): − wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności przez organy administracji publicznej i organizacje, − konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji, − konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery pożytku publicznego z radami pożytku publicznego, − tworzenie wspólnych zespołów doradczych i inicjatywnych, składających się z przedstawicieli sektora pozarządowego i administracji publicznej. Finansowe formy współpracy to zlecanie organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ze zlecaniem realizacji zadań publicznych związane jest przekazywanie środków finansowych na ich realizację (dotacji). Ustawa przewiduje także możliwości wspólnej realizacji zadań publicznych bez przekazania dotacji, w ramach tzw. inicjatywy lokalnej. Realizacja zadań publicznych przez organizacje pozarządowym może obecnie następować w czterech formach: − powierzania wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na sfinansowanie jego realizacji, − wspierania wykonywania zadania publicznego wraz z udzieleniem dotacji na częściowe dofinansowanie jego realizacji, − w ramach inicjatywy lokalnej. − w ramach umowy partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu niepełnosprawnych, Ustawa Strona dotacji przewidują również inne ustawy, np. Ustawa o pomocy społecznej, Ustawa 11 Współpracę z organizacjami pozarządowymi, w tym zlecanie zadań publicznych i przekazywanie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Jednak zlecanie zadań publicznych następuje zawsze zgodnie z trybem określonym w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 1.3 Zasady współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wskazuje, że organy administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu działania organów administracji publicznej, działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów. Współpraca ta odbywa się w oparciu o zasady pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Dojrzała współpraca między sektorem pozarządowym a samorządem terytorialnym wymaga spełnienia szeregu warunków. Musi ona opierać się na wzajemnym zrozumieniu i chęci współpracy, ale także na określonym zbiorze zasad. Znaczna ich część znajduje się w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Określają one obowiązki obu stron, zwłaszcza samorządów. Szereg kolejnych zasad wynika z powszechnie zrozumiałych i akceptowanych zasad współżycia społecznego. Sprowadzają się one do dbałości o dobro wspólne lokalnej społeczności, o dobrostan jej mieszkańców, zwłaszcza tych, którzy wymagają wsparcia z uwagi na osobiste i społeczne bariery, które utrudniają im korzystanie z różnorodnych dóbr publicznych. Poniżej prezentujemy sposób rozumienia zasad, które stanowią oś modelu współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. Zasady te w konstrukcji modelu stanowią podstawę rozumienia współpracy w poszczególnych płaszczyznach i obszarach. W artykule 5 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie znajduje się zapis Strona partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności”. Zasady to obowiązują w stosunku 12 mówiący, że „współpraca (…) odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, do obu stron chcących podjąć współpracę. Co dokładnie oznaczają te zasady? Przyjrzyjmy się im na przykładzie Modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Zasada pomocniczości (subsydiarności) (subsydiarności oznacza, że lokalne problemy powinny być rozwiązywane u samego źródła. Jeśli sami obywatele (rodzina, sąsiedztwo, wspólnota lokalna) mają potencjał do poradzenia sobie z nimi, to lokalna władza powinna pozostawić im pole do działania. Z zasady każda władza jest służebna wobec obywateli i nie powinna ingerować w życie społeczne, o ile nie jest to uzasadnione określonymi warunkami i okolicznościami. Zasada pomocniczości zakłada, że problemy publiczne są rozwiązywane na tym szczeblu, na którym powstają. Tworzy to najlepsze warunki do efektywnego działania. Zgodnie z powyższą interpretacją zasada pomocniczości oznacza, że: − nie powinno się pozbawiać obywateli i grup obywatelskich możliwości wykonania tego, co sami potrafią. Każdy obywatel powinien mieć prawo sam zaspokajać swoje potrzeby. Interwencja publiczna jest uzasadniona wówczas, gdy obywatel nie jest w stanie sam ich zaspokoić, albo nie są w stanie mu pomóc osoby z jego najbliższego otoczenia (rodzina, sąsiedzi, lokalna organizacja pozarządowa, lokalny samorząd, a dopiero na końcu jednostki wyższego szczebla – regionalnego, centralnego, rządowego); − lokalne instytucje publiczne powinny nieść przede wszystkim „pomoc dla samopomocy”, czyli wspierać w tym, czego jednostka bądź grupa społeczna nie jest w stanie sama dokonać, o tyle jednak tylko, by dać szanse na samodzielne zaspokojenie potrzeb; − „pomoc dla samopomocy” powinna służyć usamodzielnieniu się osób i grup wymagających pomocy, a po uzyskaniu tego efektu powinna zostać wstrzymana. A zatem samorząd powinien: − przekazywać realizację zadań wraz z niezbędnymi zasobami organizacjom pozarządowym, o ile są one w stanie te zadania zrealizować zgodnie z ustalonym niezbędna. Strona − wspierać realizację inicjatyw obywatelskich w sytuacji, kiedy pomoc samorządu jest 13 standardem (patrz niżej zasada standaryzacji); Organizacje pozarządowe powinny: − podejmować tylko takie zadania, które są w stanie wykonać z pożytkiem dla lokalnej społeczności; − wspierać oddolne, nieformalne inicjatywy obywatelskie w sytuacji, kiedy ta pomoc jest niezbędna; − działać w taki sposób, aby wzmacniać mieszkańców w decydowaniu o swoich sprawach i samodzielnym funkcjonowaniu w społeczności. Zasada pomocniczości uwzględnia praktykowanie szerokiej partycypacji społecznej. Zakłada ona, że każdy ma prawo współuczestniczyć w życiu publicznym. Głos każdego obywatela powinien zostać wysłuchany, a struktury społeczne (tak organizacje pozarządowe, jak i władze samorządowe) powinny być wyczulone na potrzeby i oczekiwania różnych grup obywateli. Partycypacja obywateli może wyrażać się w trzech podstawowych formach: informowaniu, konsultowaniu oraz współdecydowaniu i współzarządzaniu. Pierwsza jest najprostsza - polega na przekazywaniu informacji do mieszkańców o podjętych decyzjach ich dotyczących. Ma wymiar jednokierunkowy, może być bierna: udostępnienie poprzez np. Biuletyn Informacji Publicznej, lub czynna: wysyłka informacji do organizacji czy mieszkańców, organizowanie spotkań informacyjnych, dystrybucja broszur itp. Konsultowanie to proponowanie mieszkańcom np. kilku rozwiązań i odbieranie od nich informacji, jakiego dokonują wyboru – na podstawie m.in. tych opinii zapada ostateczna decyzja. Trzeci, najwyższy poziom partycypacji, polega na angażowaniu mieszkańców w proces współdecydowania (np. poprzez panele i sądy obywatelskie) w zakresie identyfikowania kluczowych problemów dotykających społeczność, budowanie optymalnych rozwiązań oraz wspólną realizację wybranych zadań. Zasada suwerenności mówi o tym, że partnerzy współpracy zachowują niezależność we wzajemnych relacjach. W relacjach pomiędzy jednostkami samorządu a organizacjami pozarządowymi, oznacza to, że: decyzji personalnych, jak i programowych oraz finansowych; Strona − szanować niezależność działań organizacji pozarządowych w zakresie zarówno ich 14 Samorząd powinien: − szanować i respektować niezależność organizacji pozarządowych w realizacji celów statutowych, dążeń programowych, ich relacji z innymi podmiotami. Organizacje pozarządowe powinny: − zachowywać niezależność w trakcie współpracy z samorządem; − szanować i respektować kompetencje samorządu. Zasada suwerenności zapewnia obu partnerom prawo do: − wzajemnej konstruktywnej wymiany opinii, w tym opinii krytycznych. Nie powinno to ograniczać ich wzajemnej współpracy; − własnej reprezentacji (co oznacza, że strony występują w ramach uzyskanych kompetencji i w imieniu osób, które reprezentują); − wzmacniania swoich struktur organizacyjnych dla wzbogacania potencjału do efektywnego działania. Zasada partnerstwa zakłada współdziałanie suwerennych partnerów na rzecz celów, które są kluczowe dla rozwoju lokalnej społeczności i dobrostanu obywateli. Podejmują oni wspólne wysiłki w przekonaniu, że dzięki łączeniu zasobów i kompetencji osiągną lepsze rezultaty. Partnerstwo zakłada, że wszystkie strony współpracują ze sobą w oparciu o zasady współudziału, współdecydowania i współodpowiedzialności. Praktyczna realizacja zasady partnerstwa wymaga spełnienia wielu warunków począwszy od posiadania przez partnerów właściwych umiejętności i kwalifikacji, po dysponowanie szeregiem zasobów: organizacyjnych, finansowych, logistycznych itp. Strony partnerskiej współpracy powinny współdecydować o formach prawnych i organizacyjnych, w których będzie wyrażało się partnerstwo (np. koalicje, sieci, partnerstwa publiczno-prawne). Ich forma powinna wynikać z partnerskiej umowy pomiędzy stronami. Realizację zasad partnerstwa ułatwia systematyczne tworzenie i doskonalenie czytelnych i wysokich standardów współpracy. Sprawiają one, że obecni i przyszli uczestnicy współpracy mogą płynnie włączyć się we wspólne wyraża się we: Strona Partnerstwo w relacjach pomiędzy władzami samorządowymi a organizacjami pozarządowymi 15 działania i odgrywać kreatywną rolę. − wspólnym identyfikowaniu lokalnych problemów i projektowaniu adekwatnych do sytuacji polityk publicznych; − wspólnym określaniu standardów zadań publicznych; − respektowaniu zasady głoszącej, iż współpraca opiera się na dobrowolności, równorzędności partnerów i wspólnie ustalonych regułach działania; − respektowaniu zasady głoszącej, iż współpraca opiera się na dzieleniu się zasobami, odpowiedzialnością, kosztami i korzyściami, a w jej wyniku uzyskuje się wartość dodaną/tworzy się synergia. Zasada efektywności wymaga od partnerów współpracy stałego podnoszenia potencjału do sprawnego realizowania zadań publicznych. Powinny być one wykonywane w oparciu o reguły gospodarności (oszczędnie), tworzenia maksymalnej wartości za określone nakłady (value for money) i szanowania publicznych zasobów. Strony współpracy powinny brać pod uwagę: − dobrą jakość i użyteczność proponowanych rozwiązań na rzecz realizacji określonego celu; − gospodarność, umiejętność planowania (rachunek ekonomiczny); − wykorzystanie wskaźników pomiaru efektywności lub ustalonych standardów świadczenia usług; − pomiar efektów ekonomicznych i społecznych, krótko- i długookresowych; − odmienność w mierzeniu efektywności działań standardowych i innowacyjnych, z czego wynika, że: • efektywność w działaniach innowacyjnych oznacza nowe rozwiązania służące/korzystne dla społeczności, • efektywność w działaniach standardowych oznacza relację cena-jakość jakość obejmuje standard realizacji zadania i jego wartość społeczną, • działania innowacyjne obarczone są ryzykiem, które jest akceptowalne. Strona • 16 z uwzględnieniem korzyści dla społeczności, Z zasadą efektywności koresponduje zasada standaryzacji rozumiana jako wspólne i zorganizowane określanie wszystkich ważnych wymiarów i parametrów danej usługi/zadania wraz z zainteresowanymi i zaangażowanymi w jej/jego realizację podmiotami. Samorząd zapewnia niezbędne warunki do przeprowadzenia procesu standaryzacji partycypacyjnej, dbając o stały udział wszystkich ważnych dla danej usługi/zadania partnerów oraz sprawny przebieg procesu. Standaryzacja odbywa się zgodnie z wymogami: adekwatności – to znaczy względnej zgodności między potrzebami określonych grup klientów a oferowanym zakresem i jakością usługi/zadania; elastyczności – to znaczy stosowania metod, technik i sposobów zaspokajania potrzeb w zależności od zaistniałej sytuacji, w granicach gwarantujących zachowanie pierwotnego znaczenia i celu realizowanego zadania/usługi; ramowości – to znaczy, że w procesie zaspokajania potrzeb istnieją możliwości poruszania się w odpowiednim przedziale norm i normatywów (o ustalonej rozpiętości), pozwalających działać skutecznie na rzecz konkretnego klienta lub na rzecz grupy klientów; spójności – to znaczy korelacji rozwiązań przyjętych i stosowanych na różnych poziomach zarządzania sferą społeczną. Zasada uczciwej konkurencji zakłada, że wszystkie odpowiednio przygotowane podmioty mają szansę rywalizować o możliwość wykonywania zadań publicznych. W oparciu o zasadę uczciwej konkurencji można znaleźć najbardziej efektywnego realizatora zadań publicznych. W związku z tym samorząd powinien: − traktować organizacje, jak i jednostki sobie podległe, jako podmioty podlegającej ocenie zgodnie z zasadą efektywności; − przeciwdziałać tendencjom monopolistycznym; − przeciwdziałać konfliktowi interesów związanych z łączeniem funkcji publicznych i społecznych. Z kolei organizacje pozarządowe powinny: Strona 17 − potrafić łączyć interesy swoje i swoich podopiecznych z interesem wspólnoty; − wspólnie uczestniczyć w ustaleniu zasad uczciwej konkurencji (wspólnie wypracować kryteria niedyskryminujące, jawne, dotyczące każdego uczestnika współpracy i wszystkich sektorów). Zasada uczciwej konkurencji wskazuje, że wszystkie organizacje pozarządowe powinny mieć równy dostęp do możliwości współpracy. Z tego też względu zasada ta nie powinna być przeciwstawiana tak ważnej dla trzeciego sektora zasadzie solidarności, która charakteryzuje działalność publiczną poczuciem dobra wspólnego, wartości współdziałania, kompromisu, czy wręcz konsensusu oraz wspólnoty z innymi podmiotami zaangażowanymi społecznie. Zasada jawności zakłada, że partnerzy współpracy wzajemnie udostępniają sobie pełną i prawdziwą informację na temat obszarów swojego działania, które są istotne z punktu widzenia budowana wysokiej jakości partnerstwa. Wynika to z potrzeby budowania wzajemnego zaufania. Informacja powinna być udostępniana w adekwatnych formach (możliwość dostępu, odpowiednie formaty), powinna być adekwatna pod względem treści (ważne elementy potrzebne dla odbiorcy, wysoki poziom klarowności przekazu). Powyższe zasady mogą i powinny być wykorzystywane w różnorodnych kontekstach, w których funkcjonują lokalne społeczności. Wypływają one z szeroko rozumianych reguł współżycia społecznego i są podporządkowane przede wszystkim dwóm naczelnym regułom - legalizmu, czyli respektowania istniejącego prawa oraz - dobra wspólnego. Powyższe zasady powinny stanowić fundament trwałego systemu współpracy, w którym: − normy i procedury stoją na straży praw i obowiązków obywateli wobec wspólnoty i wspólnoty (z jej instytucjami) wobec obywateli, − działania nakierowane na rzecz wspólnie określonych celów pozwalają budować w oparciu o zaufanie i wiarę w dobre intencje. Efektywna współpraca w lokalnych społecznościach może wspierać się na jeszcze dłuższej liście Strona partycypacji i solidarności. 18 bardziej szczegółowych zasad. Warto wziąć pod uwagę wspomniane już powyżej zasady: Ponadto istotna wydaje się zasada standaryzacji (jako jednego z ważnych elementów zapewniania wysokiej jakości usług świadczonych przez organizacje) i zasada innowacyjności (jako jednej z podstawowych kompetencji społecznych, jakimi cechują się działania organizacji pozarządowych), czy zasada kontroli społecznej (akceptacji przez samorząd kontrolnej roli organizacji pozarządowych, zwłaszcza specjalizujących się w działaniach strażniczych). Realizacja powyższych zasad wymaga w polskich społecznościach kontynuacji ewolucji od modelu demokracji przedstawicielskiej, w którym wszystkie lokalne działania ześrodkowane są wokół wybieralnych przedstawicieli oraz lokalnej administracji, do modelu demokracji partycypacyjnej. W tym drugim modelu uwzględnia się cały potencjał ludzki tkwiący w społeczności i różne sposoby angażowania się obywateli w lokalne sprawy. Szeroka partycypacja znajduje uzasadnienie w coraz większej złożoności problemów, z jakimi styka się wspólnota samorządowa. Samotne sprawowanie władzy przez samorząd staje się mało skuteczne, trzeba do niej zaprosić różnego rodzaju aktorów społecznych i gospodarczych: organizacje pozarządowe, przedsiębiorców, związki zawodowe, ośrodki naukowe itp., ponieważ coraz częściej to oni posiadają znaczące zasoby, dzięki którym – w połączeniu z zasobami samorządu – można skuteczniej i efektywnej zarządzać wspólnotą lokalną. Nie oznacza to przekreślenia wartości demokracji przedstawicielskiej, lecz zmianę sposobu sprawowania władzy, gdzie zasada partnerstwa ma kluczowe znaczenie. Partycypacyjny sposób zarządzania wspólnotą lokalną wymaga nowych umiejętności (stosowania odpowiednich narzędzi), starannego zaplanowania w czasie (decyzje zapadają w dłuższym procesie), podziału zadań pomiędzy partnerów oraz zaplanowania wydatków (partycypacja kosztuje). Jest to proces, który podlega różnym zmianom i nieustannie wymaga doskonalenia. Model współpracy czerpie z wartości partycypacji społecznej, wskazując rozwiązania zmierzające w tym kierunku. Zasada równości szans wychodzi z uznania, że nierówności społeczne i dyskryminacja są faktem. Dyskryminacja oznacza wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie lub ograniczenie ze względu na jest utrudnienie lub uniemożliwienie korzystania na równi z innymi z zasobów, praw i wolności Strona religie/wyznanie, orientację seksualną czy status społeczno-ekonomiczny, których wynikiem 19 płeć, wiek, stopień sprawności, pochodzenie etniczne/rasę, pochodzenie narodowe, w życiu politycznym, gospodarczym, społecznym, kulturalnym, obywatelskim i innym. Cecha, która może stać się przesłanką do nierównego traktowania, sama w sobie jest neutralna, a dopiero w kontekście społecznym jest wartościowana (doceniana lub dewaluowana) i przekłada się na przywileje lub ograniczenia. Zasada równości szans jest uniwersalna, to znaczy, zakłada równą wagę każdego przypadku dyskryminacji – nie tworzy hierarchii ważności między grupami mniejszościowymi i dyskryminowanymi, nie różnicuje przesłanek nierównego traktowania. Ważnym elementem zasady równości szans jest praktyczne stosowanie postulatu wzmacniania/upodmiotowienia grup mniejszościowych i dyskryminowanych (empowerment). Praktyka ta polega na podejmowaniu szczególnych wysiłków, aby osoby i grupy mniejszościowe lub dyskryminowane były bezpośrednio zaangażowane w realizację zadań do nich skierowanych, a tym samym, aby ich rzeczywista zdolność do decydowania o sobie systematycznie wzrastała. Włączanie osób wykluczonych i dyskryminowanych w proces formułowania, realizacji i oceny polityk publicznych wymaga określonych kompetencji. Ich strategiczny rozwój w ramach administracji samorządowej jest jednym z kluczowym warunków Strona 20 realizacji zasady równości szans. 2. Rola organizacji pozarządowych w skali województwa śląskiego 2.1 Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego „ŚLĄSKIE 2020”, przyjęta została przez Sejmik Województwa Śląskiego uchwałą Nr III/47/1/2010 na posiedzeniu w dniu 17 lutego 2010 roku wskazuje, że „siłą” województwa jest: − duży społeczny potencjał mieszkańców oraz organizacji pozarządowych, w tym działających w obszarze zdrowia i pomocy społecznej; − mobilność zawodowa mieszkańców – przestrzenna, kompetencyjna; − kultywowanie tradycji lokalnych i uczestnictwo mieszkańców w życiu społecznym. Strategia zakłada następujący wizerunek województwa śląskiego w perspektywie roku 2020: województwo śląskie będzie regionem zrównoważonego i trwałego rozwoju stwarzającym mieszkańcom korzystne warunki życia w oparciu o dostęp do usług publicznych o wysokim standardzie, o nowoczesnej i zaawansowanej technologicznie gospodarce oraz istotnym partnerem w procesie rozwoju Europy wykorzystującym zróżnicowane potencjały terytorialne i synergię pomiędzy partnerami procesu rozwoju. Osiągnięcie wizji wymaga skoncentrowania działań prowadzonych w regionie w czterech obszarach priorytetowych, jakimi są nowoczesna gospodarka, szanse rozwojowe mieszkańców, przestrzeń (rozwijanie regionu o przestrzeni ukształtowanej w sposób umożliwiający trwałość i harmonijność procesów rozwoju) oraz relacje z otoczeniem (rozwijanie współpracy i partnerstwa wewnątrzregionalnego). Spośród czterech wymienionych wyżej obszarów najbliższym organizacjom pozarządowym jest obszar dotyczący szans rozwojowych mieszkańców. Region będzie zmierzał w najbliższej perspektywie czasowej do zapewnienia powszechnego dostępu do podstawowych, regionalnych usług zdrowotnych i społecznych, uwzględniających potrzeby, w tym w zakresie rozwijanie kompetencji i wykształcenia mieszkańców różnych grup wiekowych umożliwiających Strona usług upowszechniających aktywny styl życia i rozwój społeczeństwa obywatelskiego, 21 bezpieczeństwa zdrowotnego, socjalnego i publicznego oraz tworzenie warunków do rozwoju wdrożenie usług i produktów zaawansowanych, w tym promocja i tworzenie warunków do rozwoju kształcenia przez całe życie, aktywizowanie zawodowo i społecznie mieszkańców regionu. Opierając się na wartościach województwa śląskiego realizacja Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego będzie wymagała podejmowania i integracji działań skupiających się na: − poprawie jakości – modernizacji i rewitalizacji istniejącej infrastruktury społecznej i technicznej, zasobów środowiska oraz istniejącego systemu prowadzenia polityki rozwoju, − podnoszeniu efektywności – wykorzystaniu istniejących zasobów i potencjałów w regionie oraz szans rozwojowych, realizowanej w regionie i w relacji z otoczeniem współpracy oraz instrumentów polityki rozwoju, − kreacji – tworzeniu nowej infrastruktury i nowych rozwiązań organizacyjnych, w tym w zakresie współpracy i realizacji wspólnych przedsięwzięć, stworzenia nowych możliwości rozwoju, specjalizacji i nowych kompetencji oraz umiejętności mieszkańców. Głównym podmiotem wdrażającym Strategię jest Samorząd Województwa Śląskiego a podmiotami współuczestniczącymi w procesie wdrażania są prócz organizacji pozarządowych, jednostki lokalnego samorządu terytorialnego, administracja rządowa, w szczególności Wojewoda Śląski, przedstawiciele świata kultury, nauki, szkoły wyższe, jednostki badawczorozwojowe, środowiska gospodarcze oraz samorządy zawodowe, a także partnerzy współpracy transgranicznej i międzyregionalnej. 2.1 Ocena współpracy samorząd – organizacje w województwie śląskim W próbie oceny poziomu współpracy między JST i NGO pomocny jest wskaźnik informujący o jego skali. Jest to tzw. Indeks „Przyjazny samorząd”. Indeks to autorskie przedsięwzięcie Stowarzyszenia Klon/Jawor. Opracowano go na podstawie danych z „Monitoringu współpracy między organizacjami i samorządem”- badania realizowanego wspólnie przez Klon/Jawor Strona proszone są o informację o swojej współpracy z organizacjami pozarządowymi. Na podstawie 22 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. W badaniu tym urzędy administracji publicznej tych danych opracowywane były cząstkowe oceny współpracy dotyczące czterech ważnych wymiarów relacji między organizacjami i samorządem: − uchwalania programów współpracy z organizacjami, − współpracy finansowej, − wsparcia pozafinansowego, − partnerstwa w realizacji wspólnych przedsięwzięć lub konsultowaniu decyzji władz lokalnych. W każdym z tych wymiarów jednostki samorządu terytorialnego mogły zdobyć określoną liczbę punktów - max 5. Wskaźnik to średni wynik uzyskany przez nie we wszystkich wymiarach. Spośród podregionów w województwa śląskiego to samorządy podregionu katowickiego legitymują się najwyższym wskaźnikiem (3,75 pkt. na 5) „przyjazny samorząd”, z kolei najniższym w podregionie częstochowskim (2,18 pkt. na 5). Samorządy w podregionie bielskim (do którego należy powiat cieszyński) uplasowały się na niezbyt wysokim - 5. miejscu z liczbą punktów 2,81, wyprzedzając jedynie podregion tyski, sosnowiecki oraz częstochowski. Zestawienie 2. Ranking przyjazny samorząd, podregiony woj. śląskiego 2010 r. (pkt) 4,2 3,75 3,7 3,22 3,2 3,18 3,07 2,81 2,7 2,2 2,72 2,55 2,18 Strona 23 1,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych www.mojapolis.pl Zaskakujący jest fakt, że najwyżej w rankingu samorządów w województwie śląskim pod względem współpracy z organizacjami pozarządowymi znalazła się niewielka gmina Lyski w powiecie rybnickim. Ten liczący 9,5 tys. mieszkańców samorząd, z 24 zarejestrowanymi organizacjami pozarządowymi uzyskał jako jedyny komplet 5 pkt w rankingu „Przyjazny samorząd”. Nie zmienia to faktu, że generalnie to gminy wiejskie w województwie śląskim zajmują najniższe pozycje w rankingu otwartości na współpracę z organizacjami pozarządowymi. Spośród samorządów powiatu cieszyńskiego najwyżej został oceniony Cieszyn (4,25 pkt.) oraz Strumień (4,0 pkt.) i Skoczów (4,0 pkt.). Wyniki tego innowacyjnego projektu wskazują jednoznacznie, że priorytetem dla samorządów powiatu cieszyńskiego powinno być stałe wzmacnianie współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi, zwłaszcza w zakresie możliwości tworzenia i wdrażania polityk publicznych. Poniżej w tabeli poniżej zamieszczono ranking przyjazny samorząd, w podziale na gminy Strona 24 województwa śląskiego, z zaznaczeniem gmin powiatu cieszyńskiego. Tabela 4. Ranking przyjazny samorząd, podział na gminy woj. śląskiego 2010 r. (pkt) wskaźnik 1 Lyski 5,00 2 Gaszowice, Tychy 4,75 4 Gliwice, Jastrzębie-Zdrój, Bytom, Tarnowskie Góry, Dąbrowa Górnicza, Czerwionka-Leszczyny, Katowice, Ruda Śląska, Rybnik 4,50 13 Woźniki, Częstochowa, Gorzyce, Czechowice-Dziedzice, Jaworzno, Buczkowice, Cieszyn 4,25 20 Pilchowice, Siemianowice Śląskie, Milówka, Strumień, Skoczów, Skoczów Chorzów, Piekary Śląskie, Żory, Lubliniec, Zabrze 4,00 30 Szczekociny, Wodzisław Śląski, Wielowieś, Myszków, Janów, Chybie, Chybie Brenna, Brenna Pawłowice, Ustroń, Ustroń Imielin 3,75 40 Pawonków, Radzionków, Zawiercie, Czeladź, Będzin, Rudnik, Pszczyna, Miedźna, Goleszów, Goleszów Wilkowice 3,50 50 Rydułtowy, Sosnowiec, Godów, Żywiec, Racibórz, Bielsko-Biała, Świerklany, Zebrzydowice 3,25 58 Ciasna, Jaworze, Wilamowice, Kochanowice, Koszęcin, Miasteczko Śląskie, Zbrosławice, Konopiska, Knurów, Pyskowice, Krzyżanowice, Pszów, Łaziska Górne, Wyry 3,0 72 Boronów, Węgierska Górka, Łodygowice, Poczesna, Rudziniec, Orzesze, Hażlach, Hażlach Ornontowice, Panki, Wisła, Wisła Suszec, Bestwina, Lędziny, Gierałtowice, Łazy 2,75 87 Opatów, Bobrowniki, Szczyrk, Mikołów, Siewierz, Jeleśnia, Sośnicowice, Mykanów, Wręczyca Wielka, Niegowa, Olsztyn-wieś, Sławków 2,50 25 Samorząd Strona Miejsce 99 Koziegłowy, Wojkowice, Pietrowice Wielkie, Starcza, Radziechowy –Wieprz, Istebna, Istebna Porąbka, Lipowa 2,25 107 Rędziny, Goczałkowice-Zdrój, Czernichów, Ogrodzieniec, Świnna, Świerklaniec, Kozy, Kamienica Polska, Mstów, Poraj, Żarki, Chełm Śląski 2,00 119 Herby, Tworóg, Jasienica, Poręba, Mszana, Nędza, Kuźnia Raciborska, Świętochłowice, Marklowice, Dębowiec, Dębowiec Miedźna, Lipie, Przyrów, Włodowice, Kruszyna, Łękawica, Lubomia, Dąbrowa Zielona, Blachownia, Kroczyce 1,75 139 Lelów, Bieruń, Mierzęcice, Bojszowy, Toszek, Pilica 1,50 145 Kłobuck, Popów, Koszarawa, Irządze, Koniecpol, Ślemień, Jejkowice, Przystajń 1,25 153 Krzepice, Ujsoły 1,00 155 Psary 0,75 156 Kobiór, Kornowac 0,50 Strona 26 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych www.mojapolis.pl 3. Diagnoza stanu współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi 3.1 Podstawowe dane o aktywności organizacji pozarządowych Powołując się na opracowanie pt. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012” autorstwa Stowarzyszenia Klon/Jawor (2013 r.) przywołać można najważniejsze fakty na temat polskiego sektora pozarządowego w 2012 roku. Przedstawiają się one następująco: − Najbardziej intensywne kontakty polskie organizacje utrzymują z partnerami na poziomie lokalnym: z urzędami miast i gmin oraz z lokalną społecznością kontaktuje się po 85% organizacji (w obu przypadkach w 40% są to kontakty regularne), z innymi organizacjami z regionu – 81%, zaś z mediami lokalnymi – 76%. − Niemal połowa organizacji deklaruje, że stara się jak najszerzej kontaktować z osobami i instytucjami z zewnątrz, aby informować o swoich działaniach i zainteresować nimi nowe osoby. − 62% organizacji utrzymuje kontakty z firmami prywatnymi. Są one jednak na ogół mało intensywne (tylko 10% organizacji ma regularne kontakty z biznesem). O środki od firm prywatnych aktywnie stara się 48% organizacji, a korzysta z nich tylko 30%. Ze wsparcia pozafinansowego od firm korzysta natomiast 51% organizacji. − Administracja publiczna jest dla trzeciego sektora jednym z najważniejszych partnerów. Dotyczy to szczególnie samorządów, z którymi kontaktują się niemal wszystkie organizacje; dwie trzecie podejmuje aktywne działania mające na celu pozyskanie środków finansowych z tego źródła, a niemal połowa faktycznie je uzyskuje. Zdecydowanie rzadziej spotyka się natomiast współpracę z administracją centralną: kontaktuje się z nią prawie połowa organizacji, jedna czwarta podejmuje działania stanowiły one 0,6% jej budżetu. Strona − W 2011 roku 90% gmin przekazało organizacjom dotacje. W przeciętnej gminie 27 w celu uzyskania dofinansowania, a tylko jedna ósma ostatecznie je dostaje. − Łączna kwota dotacji przekazanych organizacjom przez samorząd szczebla gminnego wyniosła w 2011 roku ponad 1,5 mld zł. − Tylko 39% organizacji jest przekonanych, że decyzje o przyznaniu środków publicznych zapadają na podstawie kryteriów merytorycznych i nie mają związku z układami i znajomościami. − 65% organizacji deklaruje, że w ciągu ostatnich dwóch lat nie uczestniczyło w żadnych konsultacjach z urzędami gmin i miast dotyczących przygotowywania lub uchwalania planów, dokumentów, strategii. − Tylko połowa organizacji wie, że w ich gminie funkcjonuje program współpracy samorządu z trzecim sektorem. Z badań przeprowadzonych w gminach wynika natomiast, że taki program uchwaliło blisko dziewięć na dziesięć urzędów gmin i miast. − 84% organizacji utrzymuje kontakty z innymi fundacjami i stowarzyszeniami – coraz więcej (28%) jest wśród nich kontaktów częstych i regularnych. − 34% polskich organizacji należy do krajowych, regionalnych lub branżowych porozumień organizacji pozarządowych. 3.2 Czynniki kształtujące współpracę samorządu z organizacjami pozarządowymi Powołując się na opracowanie pt. „Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2012” autorstwa Stowarzyszenia Klon/Jawor (2013 r.) wyróżnić można następujące czynniki, kształtujące jakość współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi: − Zmiany struktury III sektora, − Stagnacja w relacjach III sektora z samorządem, − Wzrost współpracy wewnątrzsektorowej. Zmiany struktury III sektora Wśród działających w Polsce organizacji pozarządowych znacząco dominują stowarzyszenia w ostatnich latach tworzonych jest ich rocznie ponad tysiąc, kilkakrotnie więcej niż jeszcze parę lat temu. Jakie mogą być tego przyczyny? Strona powstających organizacji pokazują, że zainteresowanie formą prawną fundacji rośnie: 28 (fundacje stanowią niewiele ponad jedną ósmą sektora), przy czym statystyki odnośnie nowo Z pewnością założenie fundacji jest znacznie prostsze – zarówno jeśli chodzi o formalności, jakich należy dopełnić, jak i kwestie związane z liczbą założycieli. Wprawdzie przepisy w tym zakresie nie zmieniły się w ostatnich latach, rosnąć może jednak poziom wiedzy na temat potencjalnych trudności (dzięki popularyzacji internetu staje się ona coraz łatwiej dostępna). Zmieniać się też może podejście osób tworzących organizacje: w dzisiejszym świecie, przy jego dynamice, formalności i procedury związane z ustanowieniem i prowadzeniem stowarzyszeń mogą stawać się barierą w działaniu. Znaczenie może mieć tu również rosnąca indywidualizacja, obserwowana przecież także w innych aspektach społecznego życia. Z tego punktu widzenia, spadek popularności tej formy działań, która wymaga stowarzyszania się, koordynacji pracy wielu osób, współdziałania, jest niepokojący – wskazuje, iż mamy do czynienia z pewnym odwrotem od tych jej form, które niejako z definicji mają najbardziej demokratyczny i włączający charakter. Na wzrost popularności fundacji wpływ mogą mieć też zmiany dotyczące profilu działania. Choć organizacje sportowe i hobbystyczne (w ogromnej większości będące stowarzyszeniami) pozostają najliczniejszym segmentem polskiego sektora pozarządowego, to jednak obecnie powstaje ich mniej niż dawniej, a także zmienia się nieco struktura pozostałych branż. Obserwowany jest również spadek udziału organizacji pomocowych działających w obszarze usług socjalnych, pomocy społecznej, ochrony zdrowia. Zachodzą one powoli, jednak systematycznie: jeszcze kilka lat temu branże te stanowiły łącznie 18%–19% sektora, natomiast w 2012 roku – zaledwie 12%. Towarzyszy temu wyraźny wzrost znaczenia branży kulturalnej: stowarzyszenia i fundacje koncentrujące się na tym obszarze działania to już 17% sektora (w porównaniu do 12% dekadę wcześniej), zaś wśród organizacji najmłodszych, o stażu nieprzekraczającym 2 lat stanowią prawie jedną czwartą organizacji! Z czego to wynika? Być może ze zmiany hierarchii zainteresowań i potrzeb: można postawić optymistyczną hipotezę, że po 20 latach od transformacji w większym stopniu oczekujemy jako społeczeństwo zaspokojenia już nie tylko podstawowych potrzeb, ale także tych wyższych, związanych stosunkowo liczna grupa dużych organizacji, nierzadko wspieranych przez media. Co więcej, Strona że rynek organizacji pomocowych jest dziś już dosyć rozbudowany– funkcjonuje na nim 29 z kulturą, i coraz częściej angażujemy się w związane z tym działania. Jednocześnie wydaje się, część z nich działa w formie centrów, „platform”, poprzez które indywidualne osoby organizować mogą wsparcie (zwłaszcza w związku z pozyskiwaniem 1 procenta podatku). Może to zmniejszać zainteresowanie zakładaniem kolejnych podmiotów działających w tym obszarze. Jednak część obserwowanych zmian może być bardziej prozaiczna: w związku z trudnościami finansowymi wiele publicznych instytucji kultury inicjuje zakładanie organizacji (tworzonych przez osoby związane z daną instytucją), co pozwala im uzyskać dostęp do środków adresowanych do trzeciego sektora. Na podstawie dostępnych danych nie jesteśmy w stanie oszacować skali tego zjawiska – jednak wyniki badań jakościowych pokazują, że nie jest ono marginalne. Stagnacja w relacjach z samorządem Jednym z najważniejszych partnerów trzeciego sektora od lat pozostaje samorząd terytorialny, przede wszystkim na poziomie gminnym. Zacieśnia się współpraca finansowa (rośnie liczba gmin dotujących realizację zadań przez organizacje, rosną też przekazywane kwoty i ich znaczenie w budżetach gmin), wciąż jednak zaniepokojenie budzi brak partnerskich relacji między przedstawicielami obu sektorów. W ostatnich latach wzrósł wprawdzie odsetek organizacji biorących udział w pracach gminnych komisji i grup roboczych, jednak wciąż jest on na poziomie zaledwie 31%. Podobnie niski odsetek organizacji uczestniczy w konsultacjach strategii, programów czy uchwał. Może to umacniać relacje hierarchiczne, sprowadzać stowarzyszenia i fundacje do roli realizatora zadań samorządu. Warto zaznaczyć, że do tego stanu rzeczy przyczyniają się zarówno postawy pracowników samorządu, ich niechęć wobec wpływu innych grup na tworzenie lokalnej polityki oraz paternalistyczne podejście do organizacji, jak i bierność oraz brak zainteresowania współpracą (lub niewiara w jej skuteczność) po stronie samych organizacji. Istotny problem w relacjach międzysektorowych stanowią też skomplikowane procedury narzucane partnerom przez stronę publiczną. W ostatnich dwóch latach wyraźnie wzrosła grupa działaczy sektora pozarządowego skarżących się na nadmiernie rozbudowaną biurokrację Strona Wzrost współpracy wewnątrzsektorowej 30 administracji publicznej. Jedną z kwestii utrudniających współpracę trzeciego sektora z samorządem jest też nieumiejętność uzgodnienia spójnego stanowiska w gronie samych organizacji. Problemem bywa także konkurencja i konflikty wewnątrz sektora. Warto zwrócić uwagę na fakt, że znaczenie tego ostatniego problemu rośnie – jeszcze kilka lat temu jako „odczuwalny” wskazywało go 13–14% organizacji, obecnie – już 17%. Czy można to interpretować jako wskaźnik zaostrzającej się konkurencji w sektorze albo też rosnącej rozbieżności interesów? Być może tak, ale możliwe również, że jest to po prostu konsekwencja intensywniejszych relacji między organizacjami: więcej kontaktów skutkować może większą liczbą okazji do konfliktów. Bo faktycznie rośnie skala kontaktów wewnątrzsektorowych, stale wzrasta też odsetek podmiotów deklarujących przynależność do różnego rodzaju porozumień czy sieci (należy do nich ok. jedna trzecia organizacji). Decydować o tym może splot wielu czynników. Po pierwsze, przemiany technologiczne umożliwiają coraz większy dostęp do informacji (także o działaniach innych) i coraz więcej kontaktów z innymi osobami i organizacjami. Po drugie, zauważyć można intensyfikację działań informacyjnych i promocyjnych prowadzonych przez duże federacje czy sieci. Po trzecie wreszcie, być może sami przedstawiciele organizacji, mając dostęp do wszystkich tych danych, uwiadamiają sobie możliwości wynikające z kooperacji z podobnymi podmiotami. Otwarte pozostaje jednak pytanie, na ile rosnące wskaźniki przekładają się na faktyczne działania i jakość relacji, a na ile opisują tylko formalną przynależność i luźne relacje. Warto też zauważyć, że w skład zarządów lub rad blisko jednej trzeciej organizacji wchodzą członkowie władz innych stowarzyszeń i fundacji. Dotyczy to zwłaszcza organizacji działających na skalę ogólnopolską, co pokazuje bardzo wysoką skalę powiązań personalnych w tej grupie. 3.3 Ocena jakości współpracy organizacji z samorządem Przedstawiciele organizacji oceniali jakość współpracy z urzędami swoich gmin i miast na dziesięciopunktowej skali, gdzie ocena najniższa (1) oznaczała opinię maksymalnie 5). Ponad jedna piąta (21%) przedstawicieli organizacji oceniła współpracę z urzędami bardzo Strona miało 62% badanych (punkty 6–10 na skali), negatywnie oceniło je natomiast 33% (punkty 1– 31 negatywną, a najwyższa (10) maksymalnie pozytywną. Dobre opinie o wspólnych działaniach pozytywnie (wybierając najwyższe oceny: 9 lub 10). Ocen zdecydowanie negatywnych (punkty 1 lub 2) było zaledwie 5%. Oznacza to, że większość przedstawicieli trzeciego sektora ocenia współpracę z samorządem pozytywnie. Zestawienie 3 Ocena całokształtu współpracy z urzędem miasta / gminy 10 (oceniam bardzo dobrze) 13% 9 8% 8 19% 7 12% 6 10% 5 13% 4 8% 3 7% 2 3% 1 (oceniam bardzo źle) 2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% Źródło: Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012. Podstawa procentowania: organizacje mające w ciągu ostatnich dwóch lat choćby sporadyczne kontakty z urzędami miast/gmin Powyższa ocena nie oznacza jednak, że badani nie dostrzegają żadnych istotnych problemów, pojawiających się w trakcie ich współpracy z urzędami miast i gmin. Tylko jedna trzecia przedstawicieli organizacji zadeklarowała, że w trakcie współdziałania z urzędem nie natrafiła na żadne trudności. Zdecydowanie najczęściej zakłóca wzajemną współpracę brak wystarczających środków finansowych, stanowiąc przeszkodę dla blisko połowy ankietowanych. Wymieniają oni między za pośrednictwem konkursów uniemożliwia im realizację przedsięwzięć, które miałyby inny rytm i czas trwania niż jednorazowe i krótkotrwałe działania projektowe. Takie zbyt niskie Strona obcinanie dotacji celowych. Badani nie godzą się też z tym, że system finansowania 32 innymi ograniczanie środków finansowych dla organizacji pozarządowych w ogóle oraz oraz ograniczone w czasie dofinansowanie nie pozwala bowiem na w pełni profesjonalną realizację własnych inicjatyw, co oznacza, że obowiązujący system finansowania wiecznie utrzymuje ich organizacje na pozycji początkujących amatorów. Dla ponad jednej czwartej utrudnienie stanowiły też skomplikowane formalności i wymogi formalnoprawne związane ze współpracą z samorządem. Badani podkreślali, że niejednokrotnie problemem jest nie tyle nastawienie urzędników, co ograniczające ich przepisy prawa. Biurokracja oraz zastrzeżenia do stylu pracy urzędników tylko w części przypadków są związane z negatywną oceną ich kompetencji. Równie często badani wskazują na zbyt skomplikowane lub nieprzystające do realiów przepisy prawa. Skutkuje to brakiem elastyczności, o którym wspomniała ponad jedna piąta badanych, oraz niekiedy przywiązaniem urzędników do nadmiernie rozbudowanych biurokratycznych procedur. Respondentom przeszkadza przede wszystkim fakt, że skomplikowane formalności nie pełnią służebnej roli wobec wspólnych przedsięwzięć, tylko nad nimi dominują. Część badanych (17%) dostrzega jednak także brak zrozumienia ze strony urzędników. Ich zdaniem urzędnicy – oprócz tego, że są nieelastyczni, stosują prawo dosłownie, zasłaniają się ustawami – nie rozumieją również różnic wynikających z innej specyfiki organizacji pozarządowych, nie obchodzą ich także potrzeby trzeciego sektora. Biorąc jednak pod uwagę te opinie, trzeba pamiętać, że zrozumienie oraz elastyczność urzędników są ograniczone ramami prawa – o tym z kolei zdarza się zapominać przedstawicielom niektórych organizacji. Nieco mniej niż jedna piąta respondentów (18%) uważa za problem odmienność wizji projektów kulturalnych, a część wskazuje też na problemy wynikające z inercji oraz zachowawczości urzędników: po 14% uważa, że urzędy są niechętne niestandardowym, nowatorskim pomysłom oraz że wolą kontynuować stare projekty niż rozpoczynać nowe. W części przypadków może to być związane z odmiennymi celami i dążeniami urzędników oraz sfery pozarządowej; w innych badani wspominają wprost o braku wizji współpracy po stronie urzędu i wynikającej stąd niechęci do współpracy oraz negatywnego do niej nastawienia. Strona i urzędów oraz (10%) na upolitycznienie tych ostatnich. Problemy międzyludzkie lub 33 Wreszcie część badanych (12%) zwraca uwagę na odmienne metody pracy organizacji niedostępność urzędników wymienia mniej niż jedna dziesiąta organizacji. Część wspomina także o prozaicznym problemie niedogodnych godzin pracy urzędów. Zestawienie 4 Najważniejsze problemy występujące w kontaktach z urzędem miasta/gminy nie było żadnych problemów i trudności 34% utrudniony kontakt, niedostępność urzędników 8% problemy międzyludzkie\osobowościowe 8% upolitycznienie 10% odmienność metod pracy 12% niechęć urzędu do realizacji nowych projektów 14% niechęć urzędu do niestandardowych, nowatorskich, nieszablonowych pomysłów 14% brak zrozumienia ze strony urzędu 17% odmienność wizji projektów 18% brak elastyczności urzędu 21% skomplikowane formalności, wymogi formalnoprawne 26% brak wystarczających środków finansowych 44% 0% 10% 20% 30% 40% 50% pomiędzy organizacjami a jednostkami samorządu terytorialnego 37% badanych wymienia odpowiednie nastawienie ze strony urzędów – otwartość, zaangażowanie i chęć współpracy Strona Wśród realnych i potencjalnych czynników sprzyjających poprawie jakości współpracy 34 Źródło: Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012. Podstawa procentowania: organizacje mające w ciągu ostatnich dwóch lat choćby sporadyczne kontakty z urzędami miast/gmin z organizacjami. Ponad jedna dziesiąta (13%) uważa, że we współdziałaniu pomaga posiadanie wspólnych celów oraz wzajemne zrozumienie potrzeb i pożądanych kierunków działania. Taki sam odsetek przedstawicieli organizacji podkreśla wagę dobrych – partnerskich i bezpośrednich relacji z urzędnikami. Co dwudziesty respondent wskazuje również na znaczenie prywatnych znajomości i kontaktów osobistych, które ułatwiają współpracę z urzędem. Jedna dwudziesta badanych jest zdania, że na jakość współpracy wpływa też znacząco profesjonalizm urzędników – ich wiedza, kompetencje oraz sprawność. Nieco mniej (4%) stwierdza, że wsparcie (finansowe, merytoryczne, organizacyjne) ze strony urzędu stanowi czynnik sprzyjający współpracy. Jeszcze mniejszy odsetek badanych zwraca uwagę na profesjonalizm samych organizacji oraz ich doświadczenie we współpracy. Niewiele osób wspomniało także o tym, że wzajemną współpracę ułatwiają jej jasno określone zasady. Warto zauważyć, jak bardzo wśród czynników mogących ułatwić współpracę między sferą publiczną i pozarządową są eksponowane „miękkie” czynniki, odnoszące się do postaw, nastawienia, partnerskiego traktowania czy empatii. Pozwala to sądzić, że w opinii badanych poprawę jakości współpracy można osiągnąć przy obowiązującym stanie prawnym i obecnych możliwościach finansowych – pozytywne efekty dałaby bowiem zmiana niektórych zachowań i sposobu myślenia. Bazując na pogłębionych badaniach strony pozarządowej i samorządowej, oceniają oni, że najważniejsze czynniki decydujące o dobrej jakości współpracy międzysektorowej mają charakter nieformalny i należą „raczej do sfery obyczajów i zależą od moralnych kompetencji uczestników tej współpracy, a nie do obszaru, który można by uregulować prawem”42. Wobec tego „czynniki dobrej współpracy trzeba lokować raczej poza sztywnymi, formalnymi ramami tworzonymi przez prawo (z pewnością poza przepisami ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Dobra współpraca między organizacjami pozarządowymi i administracją publiczną zależy raczej od szeroko pojętych aspektów związanych z obyczajami, którymi obrastają ich relacje. jednostkami samorządu terytorialnego a organizacjami pozarządowymi w Polsce pozostaje Strona Badania realizowane w ostatnich latach wskazują jednoznacznie, iż współpraca pomiędzy 35 3.4 Bariery we współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi wciąż na niezadowalającym poziomie – choć te same badania wskazują także, iż im wyższy szczebel samorządu, tym jakość współpracy się poprawia. Co więc bezpośrednio wpływa na jakość współdziałania tych dwóch tak ważnych ze społecznego punktu widzenia sektorów? Na pewno stan współpracy finansowej i pozafinansowej, dostępność infrastruktury współpracy, a przede wszystkim proces komunikacji pomiędzy oboma sektorami, a więc kultura wzajemnych relacji, a także – choć w coraz mniejszym stopniu - uwarunkowania prawne. Warto pamiętać, iż najważniejszym aktem prawnym dotyczącym wzajemnej współpracy sektora pozarządowego z samorządowym jest Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. Ustawa ta, po znacznych korektach w 2010 i 2011 roku, jest obecnie na tyle zadawalająca dla obu stron, iż postulaty doregulowania tego czy innego jej zapisu pojawiają się już stosunkowo rzadko, choć zarówno sektor pozarządowy jak i samorządowy podkreśla też, że jest ona czasem wykorzystywana nieskutecznie lub po prostu niestosowana. To co jest najczęściej definiowane jako problematyczne to „ogromny niedobór w sferze obyczajów, codziennej praktyki, czy – ogólnie mówiąc – kultury współpracy”. Nieufność, brak wzajemnego zrozumienia (na przykład zasady partnerstwa), wzajemna nieznajomość realiów działania, posługiwanie się „odmiennymi językami”, a często po prostu braki regularnych kontaktów wykraczających poza relacje służbowe to najczęściej wskazywane problemy w kulturze współpracy. I to zarówno przez jedną, jak i drugą stronę. Czy tak jest wszędzie? Na potrzeby badania przeprowadzonego przez Instytut Spraw Publicznych w 2011 roku opracowano wskaźnik „Dystansu do celu” (DdC) we wzajemnych relacjach. Średnia wartość wskaźnika dla Polski wyniosła niecałe 40% (na 100% możliwych do uzyskania, a autorzy jako dobry definiowaliby wskaźnik około 80%), na żadnym szczeblu samorządu wartość wskaźnika nie przekroczyła też 50%. Co pozytywne - województwo śląskie ma jeden z najwyższych w kraju wskaźników dystansu do celu (obok woj. pomorskiego, warmińsko-mazurskiego (45,7 – najlepszy wynik) i kujawsko-pomorskiego), który wynosi 42,7, podczas gdy województwo nierówność stron (a więc działania „naprawcze” powinny byś skierowane na wzmacnianie Strona Skupmy się na najczęściej definiowanych problemach we wzajemnych relacjach. Po pierwsze – 36 mazowieckie posiada jeden z najniższych – 33,6. podmiotowości organizacji pozarządowych na przykład poprzez promowanie trybu powierzania zadań publicznych zamiast ich wspierania czy też promowanie konkurencyjności w obrębie trzeciego sektora poprzez na przykład przełamywanie lokalnych monopoli samorządowopozarządowych, finansowanie wzmacniające zasoby organizacji pozarządowych), po drugie – niedostatku kultury współpracy (a więc konieczne jest promowanie działań zmierzających do wzajemnego poznawania się i zrozumienia odmiennych perspektyw widzenia przedstawicieli organizacji pozarządowych - „misja” i władz samorządowych – „legitymacja demokratyczna”) i po trzecie - nieobecności przedstawicieli organów stanowiących (radnych) w procesie współpracy. Przyjrzyjmy się bliżej wskazanym powyżej problemom: Problem nierówności stron. To jednostki samorządu terytorialnego są dysponentami pieniędzy, a administracja samorządowa może realizować swoje zadania i funkcjonować nie współpracując w zasadzie w ogóle z organizacjami pozarządowymi. Ważniejszymi parterami są dla niej przedstawiciele biznesu, mediów, Kościoła, instytucje publiczne... Dla organizacji współpraca z jst to z kolei konieczność - badania wskazują jednoznacznie, iż dla organizacji pozarządowych najważniejszym partnerem są właśnie władze samorządowe (szczególnie władze gminy, a szczególnie tej, na terenie której organizacja pozarządowa ma siedzibę). Powodów nierówności, utrwalanych przez kilka czynników charakterystycznych dla współpracy NGO - JST w Polsce, jest kilka: − obszar i charakter zlecania organizacjom pozarządowym działań: sport (współpracę w tym obszarze deklaruje 80,5% urzędów samorządowych), kultura (37,5%), zdrowie (30,1%), pomoc społeczna (28,7%), z tym że działania te są realizowane raczej w formie „oddania zadania podwykonawcy”, a nie realnej współpracy, która sprzyjałaby wzmacnianiu sektora pozarządowego, a w efekcie traktowania go jako równorzędnego partnera – zdolnego identyfikować potrzeby społeczne, uczestniczyć w poszukiwaniu rozwiązań, podejmować strategiczne, rozwojowe decyzje i dopiero finalnie realizować nagminną praktyką), a nie powierzanie czego konsekwencją byłoby całościowe Strona − oszczędności budżetowe czyli preferowanie wspierania realizacji zadania (co jest 37 konkretne zadania; finansowanie – zmusza to NGO do poszukiwania pieniędzy z innych, często pozapublicznych źródeł na realizację zadań publicznych, które powinny być finansowane przez samorząd terytorialny (warto tu przywołać średnią wartość wskaźnika DdC dla całej Polski 23,7% na 100% punktów możliwych do osiągnięcia w tym obszarze, a na szczeblu urzędów marszałkowskich tryb powierzania praktycznie nie istnieje - DdC jest równe 0,5%!). Blokuje to rozwój struktur i budowanie stabilności samych organizacji, uzależniając je tym samym znowu od pieniędzy z samorządu. To zjawisko nazywane jest czasem odwróconą pomocniczością (za Marek Rymsza, Agnieszka Hryniewicka, Przemysław Derwich: Jak wprowadzić w życie zasadę pomocniczości państwa: doświadczenia lat dziewięćdziesiątych, [w:] Marek Rymsza (red.),Współpraca sektora obywatelskiego z administracją publiczną, Instytut Spraw Publicznych, 2004) i pozwala władzom samorządowym wykorzystywać zasadę pomocniczości w sposób niezgodny z intencjami ustawodawcy; − niski poziom realnej konkurencyjności czyli preferowanie przez władze samorządowe organizacji z terenu własnych gmin i rozpisywania konkursów pod „swoje”, organizacje – na każdym prawie szczeblu administracji samorządowej wartość wskaźnika DdC dla konkurencyjności nie przekracza 12% (na 100% możliwych punktów w tym obszarze), na poziomie urzędów marszałkowskich osiąga wprawdzie wartość 55,6%, ale średnia ogólnopolska to raptem 5,1%! To złe rozwiązanie także dla samych organizacji – gdy dana gmina popada w kłopoty finansowe wówczas organizacje mają małe szanse na uzyskanie środków finansowych spoza terenu swojej gminy; − bierna postawa III sektora w relacjach z administracją samorządową - postrzeganie przez same ngo sektora pozarządowego jako słabszą stronę w procesie współpracy, co obniża jakość tej współpracy, sprzyja także roszczeniowości i biernemu „obwinianiu” samorządów o złe praktyki. Problem niedostatku kultury współpracy – z jednej strony ngo postrzegają stronę samorządową prawnych lub też skłonność do złej konkurencji w obrębie sektora. Z wniosków po badaniach Strona przypisują organizacjom niski potencjał zatrudnienia, deficyty w zakresie znajomości przepisów 38 jako źródło wszelkich nierówności i problemów we współpracy, z drugiej samorządowcy jakości współdziałania wyłania się jednak obraz rzeczywistości, w której obie strony nie dorosły do partnerskiej współpracy. Wnioski te ujawniają także szereg problemów, które nigdy nie zostaną rozwiązane metodami prawnymi, wymagają bowiem po prostu zmiany mentalności i rozwoju kultury współpracy. Czym jest zatem ta kultura? To – w skrócie – konfiguracja wyuczonych codziennych zachowań, postaw, przekonań, wartości, rytuałów itp. zarówno po stronie instytucji, jak i przedstawicieli organizacji i samorządów oraz rezultaty ich różnych zachowań (za Ralph Linton Kulturowe podstawy osobowości, PWN, Warszawa 2000). Kluczowymi elementami kultury współpracy są więc: wzajemny dobry wizerunek obu stron, pozytywne, partnerskie postawy i zaufanie. Niestety, zgodnie z badaniami, obecny stan współpracy cechuje powierzchowność relacji, która przejawia się głównie w: − relacjach zleceniodawca-zleceniobiorca; − fasadowości prawa – a więc uchwalaniu aktów jedynie ze względu na wymogi ustawowe, a nie jako dokumenty faktycznie odpowiadające potrzebom społecznym (na przykład: zdecydowana większość jednostek samorządu terytorialnego posiada uchwalone programy współpracy z organizacjami pozarządowymi, jednak tylko mniej więcej połowa przeprowadziła faktyczne konsultacje społeczne tych programów, a tylko około połowy władz samorządowych spośród tych, które przeprowadziły takie konsultacje udokumentowało je pisemnie). To z jednej strony „arogancja urzędników samorządowych” z drugiej same organizacje wykazują się brakiem zainteresowania czy też możliwości i determinacji organizacyjnych, żeby wziąć czynny udział w konsultacjach; − zamkniętym kole, czyli powtarzalność i powierzchowność – czyli te same, „kopiowane” programy współpracy uchwalane co roku, powierzanie zadań tym samym organizacjom... Finalnie - podmioty pozarządowe przygotowują projekty w obszarach, w których władze lokalne przekazują zwyczajowo pieniądze, które z kolei przekazują fundusze „swoim” organizacjom... Identyfikacja potrzeb społecznych i propozycje Strona się niejako „agendami” samorządu do wybranych zadań; 39 rozwiązań czyli podstawowe cele ngo zanikają w tym kole powtarzalności, a ngo stają − problemach z komunikacją (na przykład w innym rozumieniu procesu konsultacji społecznych), wzajemnych stereotypach i uprzedzeniach – dla wielu ngo samorząd to technokratyczni urzędnicy tworzący formalne bariery, dbający jedynie o porządek w papierach, w najlepszym wypadku - „obojętni” na problemy mieszkańców, z kolei pracownicy samorządowi postrzegają siebie jako gotowych do pomocy obywatelem, nieco tylko ograniczonych przepisami, a mających do czynienia z nieprofesjonalnymi i roszczeniowymi organizacjami... Ten paradoks buduje mur nieufności – brak pozytywnych doświadczeń współpracy (spotkań, dyskusji, poznawania swoich racji, motywów i ograniczeń) utrudnia lub wręcz uniemożliwia budowanie pozytywnych relacji i zaufania. Warto jednak podkreślić, iż ten brak zaufania i brak umiejętności współdziałania to cecha szersza - to przejaw niedojrzałej kultury współpracy społecznej w ogóle w Polsce – świetnie opisują to autorzy „Diagnozy społecznej 2011”: „jesteśmy w fazie rozwoju molekularnego, charakterystycznego dla krajów słabo rozwiniętych, w opozycji do rozwoju wspólnotowego, charakterystycznego dla krajów wysoko rozwiniętych. (…) Żyjemy w kraju coraz bardziej efektywnych jednostek i niezmiennie nieefektywnej wspólnoty”. (za Janusz Czapiński, Tomasz Panek, Diagnoza społeczna 2011). Problem nieobecności radnych w procesie współpracy międzysektorowej – badania wskazują, iż w procesie współpracy wielkimi nieobecnymi pozostają radni, podczas, gdy to właśnie oni mogą stanowić niezwykle ważny potencjał w rozwijaniu i podnoszeniu jakości współpracy międzysektorowej w Polsce. Badania prowadzone w Polsce jednoznacznie pokazały, iż radni raczej nie przejawiają zainteresowania organizacjami pozarządowymi - ich wiedza ogranicza się zasadniczo do działalności lokalnych klubów sportowych i OSP (za Magdalena Dudkiewicz, Agnieszka Kumaniecka-Wiśniewska, Grzegorz Makowski Opinie radnych o organizacjach pozarządowych i współpracy międzysektorowej, Warszawa 2006). Brakuje im często nawet interesu mieszkańców, lokalnych wspólnot powinni odgrywać w procesie współpracy Strona smutne, ponieważ to właśnie radni mając silny mandat demokratyczny, jako reprezentanci 40 wiedzy na temat ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie! To szczególnie samorząd-ngo istotną rolę i wykorzystać swój potencjał i władzę. Tymczasem generalnie zachowują swoistą neutralność - nie są przeciwnikami organizacji pozarządowych czy też administracji, nie hamują współpracy, ale jej też nie rozwijają. Tak więc definiowalnym problemem na tym poziomie jest obojętność i brak zainteresowania. Może to wynikać z dwóch przyczyn: pierwszej – organizacyjnej (to urząd samorządowy podejmuje decyzje o zasięgu, formie i skali współpracy, ale to radni głosują nad budżetem), drugiej - polityczno-wizerunkowej (działalność ngo nie jest często wystarczająco atrakcyjna z punktu widzenia uzyskania poparcia wyborców, dużo mniej niż na przykład inwestycje infrastrukturalne w gminie). Co ciekawe, jak wynika z badań, radni, mimo iż są wybierani w wyborach powszechnych, zwykle umiejscawiają siebie samych bliżej urzędu samorządowego niż strony obywatelskiej. Warto jednak pamiętać o nich jako o potencjalnych sojusznikach III sektora. Podsumowując: nierówność pomiędzy sektorem pozarządowym a administracją publiczną jest bezdyskusyjnym faktem, a chcąc zmienić ten niekorzystny stan należy przede wszystkim zmienić perspektywę postrzegania i oceniania wzajemnych relacji tych dwóch sektorów. Organizacje pozarządowe nigdy nie dorównają administracji publicznej w zakresie posiadanych zasobów materialnych czy finansowych, a ta dysproporcja będzie rosła (tym bardziej, iż polską specyfiką jest coraz większy udział środków publicznych w budżetach ngo – na podstawie doświadczeń własnych Fundacji ARTeria jako członka międzynarodowej sieci Culture Action Europe, a także za Jan Herbst, Jadwiga Przewłocka Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, Warszawa 2011). Najważniejsze jest by pamiętać, iż celem współpracy między organizacjami pozarządowymi i administracją publiczną jest dobro wspólnoty samorządowej, a szerzej społeczeństwa. Dlatego organizacje powinny czuć się równe administracji, ponieważ są tworzone przez mieszkańców obywateli chcących zaspokajać potrzeby danej wspólnoty, chcących rozwiązywać konkretne problemy społeczne. Z kolei administracja samorządowa jest częścią demokratycznego aparatu Strona 41 sprawowania władzy i to jej misją jest świadczenie szeroko pojętych usług publicznych. 3.5 Ocena jakości współpracy – kontekst lokalny 3.5.1 Badanie CieszLab – Cieszyńskie Laboratorium Współpracy. Raport 2009 Głównym celem projektu CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Społeczeństwa Obywatelskiego była kompleksowa promocja aktywności organizacji pozarządowych na rzecz rozwoju lokalnego. Projekt zrealizowano od października 2008 r. do września 2009 r. na terenie powiatu cieszyńskiego. Partnerska współpraca JST i NGO Badania ankietowe prowadzone w ramach projektu wskazały, że ponad połowa organizacji pozarządowych z powiatu cieszyńskiego (53%) realizowała projekty w partnerstwie z inną organizacją pozarządową, samorządem lub innym podmiotem. W 2008 roku łączna liczba projektów zrealizowanych w partnerstwie wyniosła 149. Organizacje pozarządowe najczęściej realizują projekty partnerskie w następujących obszarach: − Kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji – 25% organizacji, − Nauka, edukacja, oświata, wychowanie – 20% organizacji, − Kultura fizyczna i sport – 20% organizacji. Organizacje pozarządowe z terenu powiatu cieszyńskiego najczęściej realizowały projekty partnerskie z jednostkami samorządu terytorialnego. W 2008 roku 43% NGO wykonało co najmniej jeden projekt partnerski z samorządem. Wśród tych partnerów szczególne miejsce zajmuje samorząd lokalny na poziomie gminy czy miasta (29%). Organizacje pozarządowe chętnie realizują projekty ze szkołami oraz instytucjami kultury (domy kultury, muzea). 23 spośród 100 organizacji pozarządowych realizowały projekt partnerski z innym NGO. Jedynie dla 4% organizacji partnerem jest podmiot komercyjny - firma prywatna. Świadczy to o niskim poziomie zainteresowania sektora biznesu udziałem w przedsięwzięciach inicjowanych przez III sektor jako partner (nie tylko jako sponsor). Widoczny jest brak ustalonego partnerstwa sektora pozarządowego z mediami, szczególnie tymi na poziomie lokalnym, choć z pewnością podczas realizacji większości przedsięwzięć przedstawiciele radia czy prasy są w kontakcie z NGO. swojego rozwoju. Do najczęściej wymienianych należą: Strona 83 na 100 organizacji pozarządowych ze Śląska Cieszyńskiego definiuje konkretne bariery dla 42 Bariery w działaniu organizacji pozarządowych − Bariera finansowa - głównie trudności z pozyskiwaniem pieniędzy na działalność, brak możliwości finansowania wszystkich ciekawych pomysłów i przedsięwzięć organizacji (wiele organizacji wskazuje na trudności z pozyskaniem sponsora), − Nadmierna biurokracja - zwłaszcza w ramach organizowanych przez gminy i powiat konkursów dotacyjnych (niewiele organizacji w powiecie jest zdolnych udźwignąć ciężar formalności i środków finansowych koniecznych do uzyskania dotacji), − Rosnąca niechęć mieszkańców do pracy społecznej, nieodpłatnej (brak tzw. „społeczników”), − Niska aktywność młodzieży rzutująca na brak zainteresowania działaniami w NGO, − Brak zrozumienia społecznego dla zasad działalności III sektora (przedstawiciele organizacji czują się podejrzewani o nieuczciwą i interesowną działalność). Dla organizacji pozarządowych z gmin Hażlach, Brenna, Dębowiec, Zebrzydowice, Goleszów, Wisła i Istebna zła sytuacja finansowa i trudności w zdobywaniu funduszy są głównym problemem, który odczuwają w codziennym funkcjonowaniu. Dla NGO z Chybia, Strumienia i Cieszyna obok finansów głównym problemem jest nadmierna biurokracja, w Ustroniu natomiast brak zrozumienia dla działalności organizacji pozarządowych wśród społeczności lokalnej, a w Skoczowie - brak chętnych do pracy społecznej. Zaskakujące jest to, że żadna badana organizacja pozarządowa w powiecie cieszyńskim za problem nie wykazała znużenia liderów, „wypalenia” osób zaangażowanych w działania organizacji. Ocena wzajemnej współpracy przez samorządowców Pracownicy samorządowi gmin i miast powiatu cieszyńskiego współpracę z organizacjami III sektora oceniają dobrze. Ważne jest, aby zwrócić uwagę na dwa komentarze, a w zasadzie pytania, które postawili urzędnicy Starostwa Powiatowego oraz Urzędu Miejskiego w Cieszynie, finansowa? Strona − Czy organizacje pozarządowe współpracowałyby z samorządem, gdyby nie jego pomoc 43 i które bezpośrednio dotyczą współpracy samorządu z NGO: − Czy silne, niezależne organizacje III sektora, mogące realizować swoje działania bez wsparcia finansowego i materialnego samorządu, decydowałyby się na współpracę partnerską z samorządem (gdyby partnerstwo było pewną opcją a nie koniecznością) Są to pytania o rzeczywiste podstawy współpracy sektorów publicznego i pozarządowego. Czy współpraca ta jest tylko operacyjna, której najważniejszym elementem jest transfer środków finansowych, czy też partnerstwo jest zorientowane na cele publiczne, na wartości urzeczywistniane w wyniku wspólnego działania? Nie ma oczywiście prostej odpowiedzi na te pytania. Można jednak odgadnąć intencje samorządowców, którzy liczą na trwałą współpracę, w ramach której system dotacji byłby niejako mechanizmem dodatkowym. Z drugiej strony strategiczne partnerstwo, opierające się na wspólnych celach i wartościach, może powstawać tylko w wyniku debaty, w którą zaangażowane są wszystkie zainteresowane strony. Niestety w powiecie cieszyńskim, ani na poziomie gminnym, ani powiatowym, nie widać szerokiej przestrzeni dla dyskusji, która mogłaby w przyszłości owocować trwałym partnerstwem międzysektorowym. Największym problemem we współpracy samorządów z NGO w opinii pracowników samorządowych jest zbyt duże obciążenie administracyjne procesów związanych z przyznawaniem i rozliczaniem dotacji dla NGO. Wskazują na to samorządowcy z Brennej, Dębowca, Goleszowa, Hażlacha, Istebnej, Skoczowa, Wisły i Starostwa Powiatowego w Cieszynie. Problem ten można by było zniwelować, gdyby organizacje III sektora korzystały z usług wykwalifikowanych księgowych, a koszty te stanowiłyby wydatki kwalifikowane w ramach przyznawanych dotacji. W Cieszynie, gdzie funkcjonuje największa liczba organizacji pozarządowych, najpoważniejszym mankamentem z punktu widzenia samorządowców jest nieprzygotowanie organizacji i samorządu do dojrzałej współpracy, opartej na przekonaniu o wspólnych celach i o braku konkurencji z obu stron. Zdarza się, że działania organizacji są postrzegane jako zagrożenie dla samorządu - jako konkurencja w realizacji zadań własnych. Warunki dobrej współpracy działające w NGO za wysokie kompetencje, umiejętność aktywizacji mieszkańców oraz to, że Strona wola do działania dla dobra społeczności lokalnej. Samorządowcy cenią również osoby 44 Okoliczności sprzyjające współpracy na linii NGO - samorząd to entuzjazm, zaangażowanie, szybciej niż samorząd rozpoznają problemy i oczekiwania mieszkańców. Remedium na problemy we współpracy samorządu terytorialnego z NGO może być poprawa komunikacji - częste spotkania i wymiana informacji o wzajemnych oczekiwaniach i postulatach dotyczących tego, co można zrobić, żeby kooperacja była maksymalnie skuteczna i efektywna. Tabela 5 Problemy i czynniki pozytywne we współpracy samorząd i organizacje pozarządowe − Brenna − Chybie Cieszyn − − Dębowiec − − − − − Goleszów − − Hażlach − rozliczanie przyznanych dotacji z gminy realizacja projektów nieprzygotowanie do dojrzałej współpracy opartej na przekonaniu o wspólnym celu i o braku konkurencji (NGO-samorząd) NGO postrzegane są jako zagrożenie dla samorządu (jako konkurencję) niska świadomość organizacji o możliwościach pozyskiwania środków na działalność rozliczanie dotacji gminnych problemy kadrowe w organizacjach ograniczone środki gminne na organizacje bariery prawne organizacji nie stać na profesjonalną księgowość słaba jakość składanych sprawozdań finansowych niezdrowe ambicje liderów organizacji pozarządowych − nadmierna biurokracja − ograniczone możliwości finansowego wsparcia organizacji z budżetu gminy problemy z przygotowaniem ofert na konkursy gminne Istebna − − − − − Czynniki pozytywne we współpracy samorząd - NGO wysokie umiejętności/wiedza osób działających w NGO wola działania funkcjonowanie prężnych organizacji na terenie gminy współpraca układa się bezproblemowo − wola i chęć porozumienia ze strony NGO − − duża chęć do działania organizacji wywiązywanie się z obowiązków wobec gminy trafianie w potrzeby społeczności lokalnej − − − − wspólna realizacja zadań (projektów) przyciąganie do Goleszowa odwiedzających i turystów aktywizacja mieszkańców − sukcesy odnoszone przez organizacje − umiejętność realizacji najróżniejszych projektów 45 Problemy we współpracy samorząd – NGO Czynniki pozytywne we współpracy samorząd - NGO Strona Samorząd Skoczów − − − − Strumień − − Ustroń − − − − Wisła Zebrzydowice − problemy z rozliczaniem dotacji rozliczanie projektów brak aktywności w pozyskiwaniu środków na działalność poza budżetem gminy ograniczone możliwości finansowego wsparcia organizacji z budżetu gminy niedostateczne warunki techniczne (brak siedzib) dla organizacji pozarządowych ambitne plany organizacji, co do realizacji projektów muszą być mocno ograniczane ze względu na ograniczone środki finansowe rutyna w działaniu problemy realizacji harmonogramu zgodnie ze złożonym we wniosku wymagania administracyjne różnych urzędów i organizacji zarządzających funduszami oraz związana z tym duża biurokracja, przyczyniają się do zniechęcania członków organizacji do pozyskiwania dotacji i tym samym do ograniczania działań ze strony NGO (wypełnianie wniosków, rozliczenia, sprawozdania z realizacji). brak chętnych do prowadzenia działalności społecznej − rośnie liczba organizacji pozarządowych, a tym samym liczba osób aktywnie działających na rzecz rozwoju miasta − − chęć działania organizacji Strumień - liderzy mający zdolności organizacyjne − potencjał i ogromne zaangażowanie organizacji w realizację projektów, duża różnorodność zakresów działania organizacji umiejętność aktywizacji mieszkańców − − − lepsza komunikacja między urzędnikami a NGO - większe zaufanie, − - duże zaangażowanie członków NGO w działanie - umiejętność integracji społeczności Zebrzydowice lokalnej − − brak chętnych do prowadzenia działalności społecznej Starostwo − niska profesjonalizacja pisania − NGO szybciej rozpoznają problemy Powiatowe wniosków i oczekiwania społeczności lokalnej − organizacje nie czytają ogłoszeń − mało aktywnych członków Źródło: CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Społeczeństwa Obywatelskiego. Raport 2009 działające w NGO za wysokie kompetencje, umiejętność aktywizacji mieszkańców oraz to, że szybciej niż samorząd rozpoznają problemy i oczekiwania mieszkańców. Strona wola do działania dla dobra społeczności lokalnej. Samorządowcy cenią również osoby 46 Okoliczności sprzyjające współpracy na linii NGO - samorząd to entuzjazm, zaangażowanie, Remedium na problemy we współpracy samorządu terytorialnego z NGO może być poprawa komunikacji - częste spotkania i wymiana informacji o wzajemnych oczekiwaniach i postulatach dotyczących tego, co można zrobić, żeby kooperacja była maksymalnie skuteczna i efektywna. 3.5.2 Strategia Współpracy Organizacji Pozarządowych i Sektora Publicznego w Powiecie Cieszyńskim Strategia Współpracy Organizacji Pozarządowych i Sektora Publicznego w Powiecie Cieszyńskim została wydana w ramach projektu Cieszyńskie Centrum Społeczeństwa Obywatelskiego realizowanego przez SWIG Delta Partner oraz Fundację Być Razem w latach 2011 – 2012. Jest jednym z ważniejszych dokumentów wyznaczających możliwości rozwojowe również w zakresie współpracy samorządów z organizacji pozarządowych. Kluczowym elementem w kontekście oceny efektywności współdziałania NGO i JST jest powszechne przekonanie o wyższej skuteczności realizacji zadań publicznych w przypadku powierzania ich NGO w porównaniu do samodzielnego działania samorządu. Co ciekawe, opinie te podzielają na ogół zarówno samorządowcy, jak i działacze społeczni. Poniżej wskazano argumenty, które były najczęściej przytaczane podczas spotkań: − Zwiększenie wartości środków finansowych przeznaczonych na dany cel (w wyniku współfinansowania ze źródeł środków publicznych i prywatnych – wkład własny). − Większa wydajność finansowa wydatkowania środków z uwagi na mniejsze obciążenia administracyjne i biurokratyczne w organizacjach pozarządowych. − Lepsza efektywność wynikająca z bardziej precyzyjnej oceny potrzeb interesariuszy zadań publicznych (NGO są w bliskim, bezpośrednim kontakcie z beneficjentami realizowanych zadań). Powyższe tezy powielają powszechnie uznawane twierdzenia i odwołują się do pewnych fundamentalnych założeń, które uzasadniają współprace sektorów publicznego i non-profit. Efektywność współdziałania międzysektorowego jest zatem identyfikowana głównie Strona środków publicznych do organizacji. 47 w kontekście realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe oraz transferu Kultura współpracy międzysektorowej w powiecie cieszyńskim wykazuje kilka niedoskonałości. Należą do nich: − Niewystarczające jest zrozumienie diametralnej odmienności klimatów organizacyjnych, jakie definiują zasady, struktury i metody zarzadzania w obu sektorach. Niewspółmierność kultur organizacyjnych wpływa negatywnie na kulturę współpracy. − Niedostatki w oficjalnym systemie komunikacji i obiegu informacji są głównym źródłem nieporozumień, utraty zaufania, niedoskonałego stosowania zasady partnerstwa. − Zauważalne są pokutujące stereotypy – głównie odnoszące się do wzajemnego definiowania ról, w których samorządy są partnerami silnymi, władza, ośrodkami decyzyjnymi, natomiast organizacje pozarządowe raczej słabymi petentami, zdanymi na łaskę lub niełaskę decydenta. − W odniesieniu do organizacji pozarządowych dość powszechna jest wciąż postawa roszczeniowa w sensie finansowym, co powoduje odwrotny od oczekiwanego skutek, czyli „chowanie” się samorządu za podwójną gardą przepisów i możliwości działania tylko w zakresie określonym ustawowo. Takie „okopanie się” na własnych pozycjach może niwelować wszystkie wysiłki związane z budowaniem delikatnej struktury kultury współpracy. Z punktu widzenia efektywności współpracy na szczególną uwagę zasługują następujące elementy wymienione w analizie SWOT jako słabe strony: − Brak przestrzeni dla realnej debaty o roli organizacji społecznych z punktu widzenia kreowania rozwoju i zaspokajania potrzeb lokalnych; − Niewydajny system komunikacji miedzy organizacjami, a samorządami – brak skutecznych kanałów dystrybucji informacji; − Bardzo zróżnicowane podejście do współpracy z organizacjami pozarządowymi na poziomie poszczególnych jednostek samorządu; − Nadmierna biurokracja wynikająca często z braku elastyczności i złych nawyków w poszczególnych urzędach. Strona ze strony organizacji jak i samorządów; 48 − Bardzo zróżnicowane nastawienie w zakresie celów i form współpracy zarówno 3.6 Bariery, które można przełamać Wobec zdiagnozowanych problemów we wzajemnej współpracy polegające głównie na nierówności stron oraz niedostatku kultury współpracy mogą być zniwelowane. Warunkiem jest wola pogłębienia współpracy artykułowana przez dwie strony. Rekomenduje się następujące typy działań, które mogą przyczynić się do poprawy jakości współpracy: − budowa wzajemnego pozytywnego postrzegania się partnerów współpracy; − kształtowanie odpowiednich postaw wobec partnerów. Budowa wzajemnego pozytywnego postrzegania się partnerów współpracy, w tym w szczególności motywowanie obu stron do: − poszukiwania informacji o zasadach działania partnera i jego zaangażowaniu, − akceptowania działalności partnera i zrozumienie dla jego decyzji, − zaniechania stosowania nacechowanych negatywnie schematów/stereotypów w kontaktach (np. organizacja – zleceniodawca, samorząd-zleceniobiorca zadań publicznych, urzędnik – władza, działacz organizacji pozarządowej – posłuszny obywatel, urzędnik – decydent, obywatel – petent, itd.), − pozytywnego wartościowania działań i przedsięwzięć podejmowanych przez partnera (zwłaszcza do dostrzegania ich ważności z punktu widzenia rozwoju lokalnej społeczności na rzecz, której działają przecież obie strony), − koncentrowania się na kwestiach wspólnych (łączących), a nie różnicujących (dzielących), − dostrzegania w różnicach raczej szans, niż zagrożeń dla wzajemnych relacji, − zachowywania zasad kultury osobistej w kontaktach. Kształtowanie odpowiednich postaw wobec partnerów, w tym w szczególności poprzez: wzmacnianie wzajemnego zainteresowania działaniami (zwłaszcza poprzez dzielenie się wiedzą i doświadczeniami na wszystkich płaszczyznach wzajemnych relacji – od prostej wymiany argumenty, uwagi, Strona − zachowywanie otwartości na zgłaszane przez partnera propozycje, postulaty, 49 informacji, po zachowywanie odpowiedniej formy w kontaktach bezpośrednich), − unikanie protekcjonalizmu, paternalizmu i eksponowania postaw roszczeniowych w kontaktach, − równe traktowanie wszystkich partnerów, − uznanie roli, jaką gra partner w swoim lokalnym środowisku, − akceptację odmienności w stylach działania, − wzajemne rozumienie potrzeb/problemów/trudności partnera, − wykorzystywanie wszystkich dostępnych sposobów we wzajemnej komunikacji. Budowa zaufania między stronami współpracy, w szczególności poprzez: − unikanie przypisywania partnerowi negatywnych intencji w podejmowanych przez niego działaniach, − inicjowanie wspólnych działań na wielu płaszczyznach, a nie redukowanie współpracy do jednego wymiaru (prostego, najczęściej odwołującego się do finansowania działań), − otwarte wyrażanie uznania dla działań partnera, dostrzeganie i docenianie pozytywnych efektów jego aktywności, − unikanie podejmowania nieuzasadnionych i godzących w zasadzę suwerenności działań kontrolnych, − unikanie kreowania relacji polegających na podległości/dominacji (np. urzędnik – petent), − stosowanie przepisów prawa jako jednego z wielu instrumentów pozwalających na współpracę, a nie jako jej podstawy. Wszystkie wspomniane wyżej dążenia przecinają płaszczyzny i obszary współpracy zdefiniowane w Modelu. Jednakże nie da się ich ściśle przyporządkować według przyjętego schematu. Konkretne narzędzia/wzorce działań, poprzez które możliwe jest budowanie kultury współpracy – przez wzgląd na ogólny charakter wszelkich zjawisk kulturowych – nie mają specyficznego charakteru, lecz dotyczą kształtowania relacji między organizacjami − Tworzenie płaszczyzn pozwalających na wymianę wiedzy, doświadczeń, wzajemne uczenie się oraz przełamywanie stereotypów i rutynowego myślenia. Tego rodzaju Strona in.: 50 pozarządowymi i administracją samorządową w ogóle. Do takich wzorców można zaliczyć m. rozwiązaniami mogą być na przykład programy wspólnych szkoleń interpersonalnych dla reprezentantów organizacji pozarządowych i administracji samorządowej, wymiany pracowników, programy stażowe i wolontariackie. Zinstytucjonalizowaną, trwałą płaszczyzną współpracy są Rady Działalności Pożytku Publicznego, które mogą być gwarantem stałych kontaktów. − Organizowanie cyklicznych (np. dorocznych) spotkań, które nie są poświęcone konkretnemu, aktualnie realizowanemu zadaniu lub problemowi, lecz wzajemnemu zrozumieniu, poznaniu swoich racji, stylu myślenia i działania. Takie spotkania mogą być prowadzone przez zewnętrznych moderatorów z wykorzystaniem technik treningowych, mających na celu budowanie zaufania, umiejętności osiągania konsensusu, rozumienia racji drugiej strony, rozwiązywania konfliktów i technik przydatnych w prowadzeniu wspólnych działań. Mogą one też mieć bardziej swobodny charakter, kiedy rolę moderatora przejmuje osoba z danej wspólnoty samorządowej, która nie jest jednoznacznie identyfikowana ani z jedną ani z drugą stroną, ale ma wystarczający autorytet, aby poprowadzić tego rodzaju spotkanie w sposób zapewniający dobrą atmosferę i porozumienie. − Podejmowanie prób wspólnego definiowania zadań, w którym punktem wyjścia nie będzie to, kto odpowiada za ich realizację, lecz wspólny cel. Kolejny etap to identyfikacja dostępnych zasobów wszystkich podmiotów (ludzie, kompetencje, zasoby materialne, zasoby instytucjonalne, uprawnienia, doświadczenie, poparcie społeczne, partnerzy działań). Punktem docelowym jest podjęcie próby rozpisania poszczególnych działań w oparciu o te zasoby, a nie przynależność instytucjonalną. Takie podejście, nawet, jeżeli często nie jest możliwe do realizacji w praktyce, pozwala inaczej spojrzeć na partnerów i dostrzec w nich bogatych w zasoby sojuszników, a nie tylko kontrahentów. − Wykorzystywanie procesu konsultacji społecznych w celu wzmocnienia relacji interpersonalnych. Wprawdzie konsultacje zwykle dotyczą konkretnego rozstrzygnięcia, tym idzie, na konsultacje należy patrzeć jak na okazję do zacieśniania relacji Strona forma spotkania ludzi pracujących w organizacjach pozarządowych i samorządach. Co za 51 ale ich zadaniowy charakter nie powinien przesłaniać faktu, że jest to jednocześnie interpersonalnych. W konsekwencji konsultacje nie mogą być przeregulowane, obwarowane zbytnią liczbą procedur, ponieważ obie strony potrzebują przy nich również swobody kontaktu i porozumiewania się. − Wykorzystanie prac nad dokumentami strategicznymi do wzmocnienia zaufania między partnerami i budowy lepszego porozumienia. Jeżeli tego rodzaju dokumenty mają być instrumentami wzmacniającymi współpracę obu stron przy tworzeniu polityk publicznych, obie strony muszą zadbać o udział we współtworzeniu ich na jak najwcześniejszym etapie. Organizacje pozarządowe (jeśli są obecne na terenie danej jednostki samorządowej i są aktywne) nie powinny jedynie czekać na zaproszenie do udziału w procesie diagnozowania problemów i współokreślania celów działania, ale też same interesować się tymi procesami i włączać się w nie z własnej inicjatywy. Jeśli z kolei sposobem współpracy przy wdrażaniu polityk publicznych mają być wspólne zespoły, grupy, rady, etc. jedynym motywem ich powstawania nie może być obligujące do tego prawo. Obie strony muszą mieć zdolność do tworzenia takich ciał spontanicznie, dzięki dialogowi, wspólnemu zrozumieniu potrzeb danej wspólnoty samorządowej. Podobnie jak w przypadku konsultacji społecznych, funkcje tych rozwiązań powinny wykraczać poza stricte zadaniowy charakter. To wymaga jednak obopólnego zaufania i wiary w sens współdziałania. − Formułowanie wspólnych stanowisk dla lokalnych mediów w sprawach dotyczących danej społeczności samorządowej czy konkretnych działań realizowanych przez administrację i lokalne organizacje pozarządowe. Wyznaczenie po obu stronach osób upoważnionych do zabierania publicznie głosu w kwestiach współpracy międzysektorowej w danej społeczności. − Utrzymywanie intensywnych kontaktów także podczas realizacji zadań (dyskusje, wspieranie, konsultowanie), a nie tylko w momencie ich zlecania i rozliczania (nie chodzi bowiem o proces kontroli). Z czasem taki tryb działania pozwala wypracować bardziej newslettera, biuletynu, strony internetowej, gazetki), redagowanego przez mieszany Strona − Wydawanie wspólnego lokalnego komunikatora na temat współpracy (np. w formie 52 partnerskie formy relacji. zespół redakcyjny, w którym ukazywałyby się wspólnie opracowywane informacje o sprawach ważnych dla obu stron, np. o spotkaniach, działalności zespołów, rad działalności pożytku publicznego, o przebiegu realizowanych projektów itp. Kultura współpracy jest więc czynnikiem spajającym model. Włączenie jej w relacje samorząd – organizacje pozarządowe jest kluczowe dla przełożenia modelu na praktykę współpracy lokalnej. Niedocenienie wagi i zaniechanie rozwoju tego elementu może spowodować, że Strona 53 model będzie tylko teoretycznym rozważaniem o współpracy. 4. Ocena jakości współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim 4.1 Ocena jakości współpracy w zakresie tworzenia i realizacji polityk publicznych W niniejszym rozdziale przedstawiono ocenę jakości współpracy poszczególnych samorządów powiatu cieszyńskiego z organizacjami pozarządowymi w następujących płaszczyznach: − Płaszczyzna 1: Współpraca jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych; − Płaszczyzna 2: Współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych; Samorządy zlokalizowane na terenie powiatu cieszyńskiego wypracowały różne metody współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie tworzenia i wdrażania polityk publicznych. Każdy z samorządów posiada stosowną uchwałę czy zarządzenie, które reguluje zasady prowadzenia konsultacji z organizacjami pozarządowymi. Samorządy obligowane wymaganiami ustawowymi przyjęły akty prawne regulujące tą kwestię, ale w dość odmienny sposób przyjęły formy i sposoby konsultowania. Gdy wchodźmy w przestrzeń uregulowań nie określonych w przepisach prawa, przyjęty sposób postępowania zaczyna być odmienny. Jakkolwiek każdy z samorządów posiada uchwałę dotyczącą sposobów przeprowadzenia konsultacji społecznych, tak ich realizacja przebiega bardzo odmiennie. Główny wnioskiem nasuwającym się z przeprowadzonej analizy jest znaczny deficyt w zainteresowaniu organizacji pozarządowych konsultacjami projektów uchwał prawa miejscowego, zarówno na poziomie gminnym i powiatowym. Można postawić tezę, że konsultacje przeprowadzane są fasadowo, przy kompletnym braku zainteresowania ze strony III sektora. Brakuje nowatorskich rozwiązań dotyczących współpracy w ramach rad działalności pożytku publicznego. normatywnych oraz zasad realizacji innych przedsięwzięć oraz współpracy samorządu Strona przez samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe założeń projektów i aktów 54 Poniższa tabela przedstawia zestawienie przyjętych form współpracy w zakresie konsultowania i organizacji pozarządowych przy wdrażaniu polityk publicznych. Zauważalne są znaczne luki w zastosowaniu dostępnych narzędzi współpracy, zwłaszcza w zakresie zastosowania okresowej ewaluacji stosowanych rozwiązań konsultacyjnych, procedur tworzenia partnerstw projektowych oraz lokalnych (w tym problemowych) oraz ważnej dla społeczności lokalnych inicjatywy uchwałodawczej organizacji pozarządowych. We wszystkich samorządach powiatu cieszyńskiego istnieje procedura i standard konsultacji społecznych uwzględniający organizacje pozarządowe, jako stronę konsultacji. Jednocześnie większość planów, strategii i programów jest konsultowana z organizacjami pozarządowymi. To jeżeli chodzi o wypełniania wymogów prawnych Wszystkie samorządy powiatu cieszyńskiego posiadają taką procedurę, przyjętą uchwałą rady gminy/miasta/ powiatu. W wielu samorządach istnieje dodatkowa procedura dotycząca konsultacji z mieszkańcami. Powszechną praktyką jest uznanie ważności konsultacji bez względu na liczbę uprawnionych podmiotów w nich uczestniczących. Konsultacje przeprowadzane są w celu poznania opinii organizacji pozarządowych. Głównym problemem jest rażący brak zainteresowania organizacji konsultacjami, w kwestiach dotyczących bezpośrednio organizacji pozarządowych. Znikomy odsetek konsultacji zawiera zgłoszenie jakichkolwiek uwag, czy propozycji. Konsultacje z organizacjami pozarządowymi przybierają charakter fasadowy. W przypadku zgłoszenia jakichkolwiek uwag przez organizację pozarządową, o jej wdrożeniu w większości przypadków decyduje wójt, burmistrz lub starosta. Jedynie w Cieszynie zgłoszone uwagi są rozpatrywane przez specjalny zespól tworzony przez pracowników samorządowych, a sposób rozpatrzenia poddany jest do publicznej wiadomości wraz z uzasadnieniem. Samorządowy powiatu cieszyńskiego wypełnią obowiązek ustawowy, jednak w przypadku zamieszczania informacji o konsultacjach na stronach internetowych nie we wszystkich samorządach są one umieszczane w zakładce konsultacje społeczne. Stosowaną przez samorządy metodą konsultacji jest umieszczenie dokumentu, uchwały na stronie BIP Strona przyjęta metoda nie sprawdza się. 55 samorządu oraz na tablicy ogłoszeń w urzędzie. Jak wykazało przedmiotowe opracowanie Typowym rozwiązaniem dotyczącym konsultacji z organizacjami pozarządowymi jest umieszczenie ogłoszenia o prowadzonych konsultacjach na stronie www oraz tablicy ogłoszeń. Ogłoszenie o konsultacjach zawsze zawiera sposób i termin złożenia uwag czy propozycji. Zazwyczaj uwagi przyjmuje się w formie pisemnej i/lub elektronicznej. Wysłuchanie (w postaci spotkań z organizacjami pozarządowymi), jako formę konsultacji społecznych, zastosowano jedynie w następujących samorządach: Zebrzydowice (jednak nie w każdym przypadku), Dębowiec, Skoczów, Ustroniu, Wiśle. W Cieszynie o formie konsultacji decyduje każdorazowo Burmistrz. Mimo, że w niektórych samorządach powiatu organizowane są spotkania z organizacjami pozarządowymi, mające na celu prowadzenie konsultacji, frekwencja jest niska. Można zgodzić się z tezą, że sam fakt organizacji dedykowanego spotkania dla NGO, na którym mają przedstawić swoje stanowisko w danej sprawie nie sprawdza się, jako skuteczna forma konsultacji. Wobec znikomej liczby zgłaszanych uwag przez organizacje pozarządowe w prowadzonych konsultacjach standard ten jest trudny do oceny. Z reguły w protokołach z konsultacji podaje się informacje o fakcie zgłoszenia uwagi, propozycji czy zastrzeżenia, ale nie podaję się czego to dotyczyło i jakie kryterium zadecydowało o przyjęciu czy odrzuceniu wniosku/uwagi. Wyjątkiem w tym przypadku jest samorząd Cieszyna, który zamieszcza szczegółowe informacje o zgłoszonych uwagach wraz z uzasadnieniem przyjęcia czy odrzucenia. Decyzje podejmowane są komisyjnie (komisje złożone są z samorządowców) i podaje do publicznej wiadomości. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że żadna z internetowych stron samorządowych w powiecie cieszyńskim nie stosuje rozwiązania polegającego na umożliwieniu dostępu dla osób niepełnosprawnych (w wersji dla niedowidzących). Wprowadzenie takiego rozwiązania nie jest kosztochłonne, a „przyjazność” strony dla osób niepełnosprawnych zdecydowanie rośnie. Żaden z samorządów w powiecie cieszyńskim nie praktykuje okresowej ewaluacji konsultacji (mimo braku zainteresowania konsultacjami ze strony organizacji pozarządowych). Żadna Można przyjąć, że funkcjonowanie aktualnego systemu odpowiada zarówno samorządom, Strona konieczności dokonania przez pracowników samorządowych ewaluacji konsultacji społecznych. 56 z uchwał rad gminnych, miejskich, powiatowych dotycząca konsultacji nie uwzględnia jak i organizacjom pozarządowym. Samorządy mimo, że w kolejnych konsultacjach nie uzyskują żadnej reakcji ze strony III sektora, nie pracują nad udoskonaleniem form, metod prowadzenia konsultacji. Z reguły, w rocznych programach współpracy nie stosuje się zapisów dotyczących współpracy przy realizacji lokalnych polityk publicznych. Jedyną stosowaną formą jest powołanie się na konkretną uchwałę regulującą proces konsultacji. Dotyczy to następujących samorządów: Strumień, Zebrzydowice, Hażlach, Dębowiec, Ustroń, Wisła, Cieszyn, Powiat Cieszyński. Umieszczenie konkretnych zapisów o sposobie prowadzenia konsultacji w rocznych programach mogłoby propagować ta formę współpracy. Żaden z samorządów w powiecie cieszyńskim nie stosuje formuły wieloletniego programu współpracy z organizacji pozarządowych. Planowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi w systemie rocznym jest bardziej korzystane dla samorządu, gdyż kwota przeznaczana na zadania publiczne uzależniona jest od kondycji budżetowej, bądź woli politycznej. Rada działalności pożytku publicznego funkcjonuje w Ustroniu oraz Cieszynie. W Powiecie Cieszyńskim do listopada 2014 roku prowadziła działalność Rada Sportu. W pozostałych gminach brakuje procedur dotyczących powoływania zespołów problemowych. Każdy z samorządów posiada procedurę powoływania komisji oceniających oferty w procedurze konkursowej. Brak procedur powoływania ciał doradczych nie wyklucza możliwości ich szybkiego powołania. We wszystkich samorządach powiatu cieszyńskiego nabór podmiotów spoza sektora finansów publicznych do wspólnej realizacji projektów współfinasowanych ze środków Unii Europejskiej prowadzony jest w trybie określonym w art. 28 a ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 z późn. zm.). W żadnym samorządzie nie stosuje się spisanej procedury w zakresie traktowania ofert partnerstw ze strony organizacji pozarządowych, choć umowy partnerstwa są zawierane. Jawna, przyjęta Strona transparentność tego obszaru współpracy samorządu z NGO. 57 uchwałą rady gminy, miasta, powiatu, procedura zawierania partnerstw wpłynęłaby na Z wyjątkiem miasta Cieszyna, w żadnym statucie jednostek samorządu terytorialnego samorządu terytorialnego nie dopuszczono inicjatywy uchwałodawczej dla mieszkańców i organizacji pozarządowych. W przypadku Cieszyna jest to jedynie inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców (nie organizacji pozarządowych lub rady działalności pożytku publicznego). Wprowadzenie takiego rozwiązania wpłynęłoby na wzrost aktywności mieszkańców oraz NGO w danym samorządzie. Poniżej w formie tabelarycznej opisano poziom współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie konsultowania i wdrażania polityk publicznych w powiecie Strona 58 cieszyńskim. Forma współpracy JST – NGO w zakresie tworzenia polityk publicznych Strumień Zebrzydowice Hażlach Dębowiec Brenna Goleszów Chybie Istebna Skoczów Ustroń Wisła Cieszyn Powiat Cieszyński Tabela 6 Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie tworzenia polityk publicznych w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) Czy w samorządzie istnieje procedura i standard konsultacji społecznych uwzględniający organizacje pozarządowe jako stronę konsultacji? X X X X X X X X X X X X X Czy większość planów, strategii i programów jest konsultowana z organizacjami pozarządowymi? X X X X X X X X X X X X X X X X Czy sposób prowadzenia konsultacji jest poddawany okresowej ewaluacji? X X X X X X X 59 Czy wyniki konsultacji są publikowane wraz z uzasadnieniem przyjętych/odrzuconych propozycji i uwag? X Strona Czy kształt dokumentów, uchwał opisujących lokalne polityki podlega konsultacjom, co najmniej dwojakiego rodzaju (np. konsultacjom pisemnym i wysłuchaniu)? Czy istnieje roczny program współpracy z organizacjami, w którym ujęte są również zasady współpracy przy realizacji lokalnych polityk publicznych? Czy tworząc polityki publiczne, organizacje współpracują z samorządem w ramach zespołów problemowych, rad, forów, komisji konkursowych, komitetów sterujących itp.? X X X X X X X X X X X X X Czy samorząd posiada procedurę tworzenia partnerstw projektowych oraz lokalnych (w tym problemowych) Czy funkcjonuje uchwała o inicjatywie uchwałodawczej mieszkańców i organizacji? X X X Strona 60 Źródło: Opracowanie własne 4.2 Ocena jakości współpracy w zakresie współpracy finansowej i partnerstw projektowych Analiza obejmuje diagnozę oraz perspektywę współpracy pomiędzy samorządami i organizacjami pozarządowymi w powiecie cieszyńskim w następujących obszarach: − Realizacja zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych, − Partnerstwo projektowe w realizacji zadań publicznych. Samorządy gminne i powiatowy, zlokalizowane na terenie powiatu cieszyńskiego, wypracowały różne metody współpracy finansowej w zakresie związanym z realizacją zadań publicznych oraz partnerstwa z organizacjami pozarządowymi, stwarzającego jednocześnie warunki do społecznej aktywności. Wszędzie tam, gdzie współpraca ta jest regulowana obowiązkiem ustawowym, samorządy spełniają wymogi dotyczące partnerstwa i wzajemnej współpracy z wykorzystaniem form finansowych. Inaczej kształtuje się sytuacja jeśli przyjrzymy się dodatkowym, niewymaganym prawem uregulowaniom, gdzie przyjęty sposób postępowania zaczyna być odmienny. Podstawowym aktem prawa lokalnego, który przygotowywany jest we współpracy z organizacjami pozarządowymi, jest roczny program współpracy. Jakkolwiek każdy z samorządów posiada roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 Ustawy, jego założenia, w zakresie zapisów wykraczających poza standardowe, są na wielu polach odmienne. Konkluzją, która wyłania się na pierwszy plan po przeprowadzeniu niniejszego desk research, jest niedoinformowanie organizacji pozarządowych w zakresie różnych możliwości realizowania zadań publicznych i ich szczegółowych zasad, wykraczających poza wyjaśnienia do odgórnych wzorów umowy o realizację zadania publicznego. Poniższa tabela przedstawia zestawienie przyjętych form współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych i partnerstwa projektowego w powiecie oraz regrantingu i stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Brak zwykle szczegółowo doprecyzowanych w tym zakresie reguł w większości samorządów i tylko nieliczne Strona zwłaszcza w zakresie funkcjonowania procedur partnerstwa projektowego, inicjatywy lokalnej 61 cieszyńskim. Zauważalne są tutaj znaczne luki w zastosowaniu dostępnych narzędzi współpracy, urzędy wypracowały odmienny sposób postępowania/standardy współpracy względem realizacji zadań publicznych przez i z organizacjami społecznymi. Samorządy powiatu cieszyńskiego nie stosują w opracowywanych na dany rok Programach współpracy, ani w podpisywanych z NGO na późniejszym etapie umowach o wsparcie/powierzenie realizacji zadania publicznego, ani też w żadnych innych, odrębnych dokumentach zapisów, które określałyby obowiązujący w ich samorządzie równościowy standard realizacji zadań publicznych. Ramowy wzór umowy, który jest zwykle stosowany w badanych samorządach, reguluje ogólne zasady realizacji zadania publicznego, nie wskazując na konieczność zapewnienia równego dostępu do oferty realizowanej w ramach zadania oraz dostosowania usług w taki sposób, aby zaspokoiły potrzeby grup mniejszościowych i zagrożonych dyskryminacją. W ramach realizacji umów dotyczących realizacji zadań publicznych głównym kryterium „jakości” projektu jest wypełnianie zapisów umownych oraz założeń wpisanych w ofercie realizacji zadania publicznego (która jest załącznikiem do umowy). Mówiąc o standardach, możemy odnieść to ścisłej realizacji wskaźników zadania publicznego wpisanego do oferty. Żaden z samorządów w powiecie nie praktykuje zawierania z organizacjami pozarządowymi umów wieloletnich na realizację zadania publicznego. Badane samorządy nie stosują również formuły wieloletniego programu współpracy, rokrocznie opracowywany jest nowy program współpracy, który podlega ewaluacji po zakończeniu okresu jego obowiązywania. Znamienne jest to, że samorządy w zdecydowanej większości przypadków powielają programy współpracy z roku na rok, bez dokonywania zasadniczych zmian. Samorządy nie stosują klauzul społecznych w przeprowadzanych zamówieniach publicznych. Stan ten może budzić zdziwienie, ze względu na fakt, że sektor spółdzielczości społecznej (socjalnej) w powiecie cieszyńskim. Klauzula społeczna to forma preferowania podmiotów zatrudniających osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Mimo prowadzących działalności spółdzielni socjalnych samorządowcy nie zadania (wskazanie np. na zadania z zakresu promocji) preferowane są do realizacji w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego, a które w innych trybach. Niejednokrotnie Strona Programy współpracy samorządów z powiatu cieszyńskiego nie określają które konkretnie 62 decydują się na wprowadzenie tej formy wsparcia podmiotów ekonomii społecznej. wyszczególniano sposoby zlecania organizacjom pozarządowym realizacji zadań czy to z wykorzystaniem otwartych konkursów ofert, czy zlecania organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych w trybie art. 19a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z pominięciem otwartego konkursu ofert (tzw. małe granty) lub też w inny sposób określony w przepisach odrębnych (w szczególności na zasadach i w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych), jeśli dane zadanie można wykonać efektywniej. Żaden z samorządów nie wskazuje jednak dokładnego wyszczególnienia rodzaju zadań do realizacji w innych trybach. Programy współpracy żadnej z gmin nie określają, które z zadań publicznych mogą być realizowane z zastosowaniem regrantingu w rozumieniu ww. ustawy. W obowiązującym odgórnie ramowym wzorze umowy dotyczącej realizacji zadania publicznego, z którego korzystają samorządy, funkcjonuje zapis pozwalający Zleceniodawcy na wyrażenie zgody na bezpośrednie wykonanie części zadania publicznego przez podmioty wybrane przez Zleceniobiorcę w sposób zapewniający jawność i uczciwą konkurencję. Możliwość taka nie pokrywa się z mechanizmem regrantingu rozumianego, jako system w ramach którego środki otrzymane w formie dotacji (grantu) przez jeden podmiot są – także w formie grantów – przekazywane innym podmiotom. W zakresie realizacji ofert wspólnych w żadnym programie współpracy samorządów powiatu cieszyńskiego nie wpisano preferencji odnośnie kategorii zadań publicznych, które dla ich większej efektywności lepiej byłoby realizować w ramach współpracy organizacji pozarządowych (oferta wspólna). W zakresie zapisów rocznych programów współpracy dotyczących międzysektorowego składu komisji konkursowych, które zapewniają zrównoważony udział przedstawicieli samorządu i organizacji pozarządowych w komisjach podejście samorządów jest zróżnicowane. Dotyczy to sposobu prezentacji składu komisji konkursowych w programach współpracy i dokumentach przedstawicieli poszczególnych sektorów (z naciskiem na większą liczbę reprezentantów urzędu), a zapisy mówiące o braku możliwości członkostwa w komisji w przypadku powiązania Strona międzysektorowy skład komisji, często jednak skład ten nie jest zrównoważony dla 63 konkursowych poszczególnych samorządów. Zazwyczaj funkcjonują zapisy wskazujące na z organizacją aplikującą o dotację, nie są potwierdzone koniecznością podpisania deklaracji bezstronności. Tylko w jednym samorządzie spełnione zostały w pełni wszystkie powyższe przesłanki. W programach współpracy żadnej z gmin nie określono natomiast odsetka kobiet i mężczyzn oraz udziału organizacji reprezentujących grupy mniejszościowe i zagrożone dyskryminacją. Wszystkie samorządy bazują na ramowym wzorze umowy o dofinansowanie, w której zawarto zapisy umożliwiające przesunięcie wydatków pomiędzy pozycjami budżetowymi, określone również w wartości procentowej. W niemal wszystkich samorządach udostępniono szczegółową informację na co mogą być wykorzystane środki uzyskane z dotacji na realizacje zadań publicznych, a jakie koszty bezpośrednie nie mogą być sfinansowane z dotacji. Rozwiązanie to ułatwia zaplanowanie kosztów przez NGO dla przygotowywanych ofert oraz ich rozliczenie. Partnerstwa samorządu z organizacją pozarządową stanowią wciąż rzadkość wśród gmin powiatu. Żaden z badanych samorządów nie posiada opracowanej procedury zawierania partnerstw, która byłaby opublikowana w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Prawie żaden samorząd nie zawierał z organizacją pozarządową partnerstwa w celu wspólnej realizacji projektu, stąd informacje takie nie znalazły się w ich serwisach internetowych. Gmina Strumień, która takie partnerstwa zawierała, poinformowała o tym fakcie na swojej stronie internetowej, tj. w opublikowanym sprawozdaniu z realizacji programu współpracy. Nawet tutaj nie funkcjonuje jednak opracowana i zatwierdzona procedura informowania o partnerstwach projektowych, uwzględniająca praktyczne zastosowanie zasady równości szans przy zawieraniu i funkcjonowaniu partnerstw. Nie ma ogólnie dostępnych procedur realizacji zadań w ramach tego trybu w samorządach powiatu cieszyńskiego, poza Gminą Cieszyn, gdzie taki tryb regulowany jest Uchwałą nr XVII/177/12 Rady Miejskiej Cieszyna z dnia 23 lutego 2012 roku w sprawie uchwalenia trybu Udostępniono tu także Formularz wniosku o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Strona inicjatywy lokalnej (zmienioną Uchwałą Nr XXX/318/13 z dnia 21 marca 2013 roku). 64 i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach Poniżej w formie tabelarycznej opisano poziom współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych Strona 65 oraz partnerstw projektowych w realizacji zadań publicznych w powiecie cieszyńskim. Zebrzydowice Hażlach Dębowiec Brenna Goleszów Chybie Istebna Skoczów Ustroń Wisła Cieszyn Powiat Cieszyński Forma współpracy JST – NGO w zakresie realizacji zdań publicznych z wykorzystaniem form finansowych i partnerstwa projektowego Strumień Tabela 7 Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych i partnerstwa projektowego w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) X X X X X X X X X X X X X Czy w samorządzie obowiązuje standard realizacji zadań (usług) publicznych powierzonych NGO, który musi być stosowany przez organizacje pozarządowe (uwzględniający zapewnienie równego dostępu i dostosowania usług do specyficznych potrzeb grup mniejszościowych i zagrożonych dyskryminacją)? Czy podpisywane są wieloletnie umowy na realizację zadań publicznych przez organizacje? Czy istnieją jawne, spisane zasady organizacji konkursów, precyzujące m.in. Zasady wyboru komisji konkursowych Warunki składania wspólnych ofert przez organizacje X X X X X X X X X X X X X X X X Czy w zamówieniach publicznych stosowane są klauzule społeczne? Strona 66 Kryteria wyboru ofert (zgodne z programem współpracy i innymi dokumentami planistycznymi, które funkcjonują w samorządzie)? X Czy program współpracy określa, które zadania publiczne są zlecane organizacjom w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego (w tym planowane do realizacji w trybie pozakonkursowym), a które w innych trybach (np. zamówień publicznych)? Czy program współpracy określa, które z zadań publicznych mogą być realizowane z zastosowaniem regrantingu (zgodnie z art.16 ust.7 uodpp)? Czy program współpracy wskazuje, które z zadań publicznych szczególnie powinny być realizowane w ramach ofert wspólnych organizacji pozarządowych, ze względu na efektywne wykorzystanie potencjału lokalnego? Czy roczny program współpracy zawiera zapisy o międzysektorowym składzie komisji konkursowych, wyłączającym konflikt interesów (zrównoważony udział przedstawicieli samorządu i organizacji pozarządowych w komisjach, podpisywana deklaracja bezstronności)? X X X X Czy opracowany jest katalog kosztów niekwalifikowanych realizacji zadania publicznego? X X X X Czy w samorządzie istnieje procedura zawierania partnerstw w celu realizacji zadań publicznych i jest zawarta w programie współpracy? X X X X X X X X X X X X X X X X X Strona Czy umowa o realizację zadań publicznych zawiera zapis o możliwości przesunięcia wydatków między pozycjami budżetowymi tj. wartość maksymalną takich przesunięć? 67 X Czy samorząd informuje o powstaniu partnerstwa projektowego z organizacją pozarządową, jego celach i działaniach na stronie www urzędu? Czy istnieją ogólnodostępne reguły, procedury realizacji zadań w trybie inicjatywy lokalnej? X X Strona 68 Źródło: Opracowanie własne 4.3 Ocena jakości współpracy w zakresie wspierania inicjatyw obywatelskich i integracji III sektora Analiza obejmuje diagnozę oraz perspektywę współpracy pomiędzy samorządami i organizacjami pozarządowymi w powiecie cieszyńskim w następujących obszarach: − System wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych − Wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych Żaden samorząd w powiecie cieszyńskim nie planuje działań animacyjnych w swoim Programie Współpracy. Bardzo nieliczne zakładają szkolenia i doradztwo dla organizacji pozarządowych. Animacja jest traktowana nieco po macoszemu, być może jest uznawana za działanie mało konkretne. Natomiast jest to coś, czego głównie potrzebują obywatele i organizacje pozarządowe, zwłaszcza w gminach, w których organizacje są mało aktywne – często wynika to z braku wiedzy, świadomości lub lęku przed kontaktem z władzami. W powiecie cieszyńskim są samorządy, które dopuszczają możliwość udzielania pożyczek. Żaden natomiast nie finansuje wkładów własnych. Tymczasem jest to bardzo dobra możliwość przyciągnięcia większej ilości kapitału – zarówno finansowego jak i społecznego do gminy. Na każdą złotówkę zaoferowaną przez samorząd, organizacja dzięki dofinansowaniu z zewnątrz, może przynieść 5-10 kolejnych. Nawet jeśli w samorządzie są osoby odpowiedzialne za współpracę z organizacjami pozarządowymi, to dość rzadko posiadają rangę pełnomocnika. Tymczasem obszar współpracy z organizacjami jest na tyle obszarem wrażliwym na decyzje podejmowane w gminie, że dobrze, jeśli jest mocniejszy decyzyjnie w samorządzie. Procedura wykorzystania mienia komunalnego praktycznie nie istnieje w samorządach powiatu cieszyńskiego. Tymczasem jest to istotna kwestia z punktu widzenia zwłaszcza zasady jawności i równości – każdy podmiot obywatelski w gminie powinien mieć dostęp do tej samej informacji z pomieszczeń i innych elementów majątku gminy. Programy zakładające wsparcie merytoryczne organizacji nie istnieją. Zbyt często samorząd skupia się na przekazaniu bardzo Strona Program Współpracy najczęściej zakłada, ze organizacje pozarządowe mogą korzystać 69 i na tych samych zasadach ubiegać się o dostępne mienie komunalne. podstawowej wiedzy dla organizacji – najczęściej dotyczy to zasad aplikowania i rozliczania wniosków. Organizacje też często nie mają chęci ani świadomości koniecznego rozwoju w różnych aspektach działania społecznego. Samorząd rzadko lub w bardzo ogólny sposób wspiera współpracę międzynarodową organizacji pozarządowych. Podobnie jak w przypadku dofinansowywania wkładów własnych, trudno o szerszą perspektywę wykraczającą poza granice gminy czy powiatu. Bardzo rzadko Program Współpracy zawiera zapisy dotyczące udzielania pożyczek, gwarancji czy wkładów własnych. Samorządy decydują się jedynie na wprowadzania zapisów o pożyczkach (np. samorząd Cieszyna). W żadnym samorządzie nie istnieje procedura tworzenia partnerstw na rzecz prowadzenia ośrodka wsparcia organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich. W żadnej gminie nie znaleziono również istniejącego ośrodka wsparcia. Organizacje infrastrukturalne trzeciego sektora są istotnym elementem rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Powinna funkcjonować przynajmniej jedna w powiecie, oferująca usługi mobilne, tak aby docierać również do gmin. W Programach Współpracy nie istnieją zapisy o tworzeniu ośrodka wsparcia dla organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich. Żaden samorząd nie planuje zlecenia tego typu zadania. Można zaobserwować, że w wielu miejscach w Polsce samorząd realizuje to zadanie samodzielnie. Tymczasem lepszym rozwiązaniem jest przekazanie zadania wyspecjalizowanej organizacji pozarządowej. W większości samorządów powiatu cieszyńskiego została podjęta uchwała o inicjatywie lokalnej. Często jest ona jednak bardzo ogólna i stanowi kopię przepisów ustawy. Dobrze byłoby w uchwale uwzględnić lokalną specyfikę. Jednakże praktycznie żaden samorząd nie zakłada wspierania inicjatyw obywatelskich. Wiąże się to z brakiem animacji wspomnianym w punkcie pierwszym. Wygląda na to, że samorządy nie widzą aktywizacji obywateli jako ważnego zadania np. poprzez zlecenia zadania publicznego w ramach art. 4 ust.1 pkt.33 dla inicjatyw obywatelskich. Wydaje się, ze obywatele, dopóki się nie zinstytucjonalizują w organizacji Strona przewidujących wsparcie instytucjonalne, doradcze, szkoleniowe, informacyjne i promocyjne, 70 publicznego. W analizowanych samorządach powiatu cieszyńskiego nie ma zapisów pozarządowej, pozostają trochę niewidzialni dla samorządu jako podmioty realizujące zadania publiczne. Baza inicjatyw obywatelskich najczęściej nie jest prowadzona. Samorządy rzadko włączają się w rozwój wolontariatu i inicjatyw obywatelskich. Pozostaje to raczej na poziomie deklaracji, natomiast brakuje działań w tej sprawie. Organizacje pozarządowe również powinny lobbować na rzecz współpracy z samorządem w obszarze rozwoju wolontariatu i inicjatyw obywatelskich. W żadnym analizowanym samorządzie nie znaleziono informacji o dorocznej imprezie organizacji pozarządowych organizowanej przy wsparciu z urzędu. Festiwal, piknik, forum, jarmark organizacji pozarządowych to coraz częstsze formy integracji, promocji i zwiększania świadomości mieszkańców na temat organizacji pozarządowych. Jest to formuła pozbawiona formalnej sztywności i sprzyja aktywizacji mieszkańców. Organizacje pozarządowe nie powinny czekać na samorząd w organizacji tego typu działań. Nie znaleziono informacji o dofinansowywaniu wyjazdów przedstawicieli organizacji na regionalne lub ogólnopolskie spotkania sektorowe. Organizacje pozarządowe muszą zwiększać swoją świadomość przynależności do trzeciego sektora i zapraszać samorząd do udziału, aby pokazywać rozwój i wizję organizacji pozarządowych. Federacja organizacji pozarządowych istnieje jedynie w Cieszynie (jest w trakcie rejestracji w sądzie rejestrowym). Powstawanie federacji czy sieci organizacji ma sens wówczas, kiedy Jasna jest wizja i cele jej funkcjonowania. W mniejszych miejscowościach federacje nie są konieczne w kontaktach między samorządem a organizacjami, choć zintegrowane organizacje pozarządowe są zawsze silniejszym partnerem do rozmów w sprawach dotyczących sektora. Bazy organizacji pozarządowych na stronach internetowych często są podzielone na branże czy kategorie. Brakuje informacji o ich aktualizowaniu. W wielu samorządach nie ma procedury powoływania grup problemowych lub tematycznych. Większość tego typu rozwiązań dotyczy organizacje pozarządowe. Z procedurą wykorzystywania kanałów informacyjnych samorządu Strona inne grupy nie powstają. Interesującym byłoby uzyskać wiedzę, czy są inicjowane przez 71 jedynie zespołów interdyscyplinarnych tworzonych w ośrodkach pomocy społecznej. Natomiast jest podobnie jak z procedurą wykorzystania mienia – brakuje jawnej informacji dla każdego, na jakich zasadach można korzystać z tej opcji promocji swoich działań. Procedura wyłaniania Rady Pożytku Publicznego jest zawarta w uchwale o powołaniu Rady. Nie we wszystkich samorządach znaleziono istnienie takiej uchwały. W Programie Współpracy najczęściej nie ma zapisów umożliwiających udział organizacji w wydarzeniach lokalnych. Poniżej w formie tabelarycznej opisano poziom współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych oraz partnerstw projektowych w realizacji zadań publicznych w powiecie cieszyńskim Poniżej w formie tabelarycznej opisano poziom współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie systemu wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych oraz wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych Strona 72 w powiecie cieszyńskim. X Powiat Cieszyński X Cieszyn X Wisła Istebna Chybie Goleszów Brenna Dębowiec Hażlach X Ustroń X Skoczów X X X X X X X X 73 X X X X Strona Czy samorząd wspiera rozwój wolontariatu i inicjatyw obywatelskich podejmowanych przez mieszkańców? Czy samorząd wspiera i uczestniczy przynajmniej raz w roku w plenarnym/integracyjnym spotkaniu miejscowych organizacji typu Forum Organizacji lub np. Piknik/Festiwal Organizacji Pozarządowych? Czy samorząd dofinansowuje lub współorganizuje wyjazdy organizacji pozarządowych na imprezy regionalne lub ogólnopolskie typu OFIP itp. Czy istnieje lokalna federacja, sieć, związek lokalnych organizacji pozarządowych? Czy istnieje aktualna i dostępna na stronach www baza organizacji pozarządowych? Czy istnieje procedura powoływania grup tematycznych i problemowych? Czy istnieje procedura wykorzystywania kanałów informacji samorządu? Czy istnieje procedura wyłaniania Rady Działalności Pożytku Publicznego? Zebrzydowice Wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych Strumień Tabela 8. Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) Czy istnieje zapis w Programie Współpracy umożliwiający udział organizacji w wydarzeniach lokalnych? X X X Powiat Cieszyński X Cieszyn X Wisła Istebna Chybie Goleszów Brenna Dębowiec Hażlach X Ustroń X Skoczów X X X X X X X X 74 X Strona Czy samorząd wspiera rozwój wolontariatu i inicjatyw obywatelskich podejmowanych przez mieszkańców? Czy samorząd wspiera i uczestniczy przynajmniej raz w roku w plenarnym/integracyjnym spotkaniu miejscowych organizacji typu Forum Organizacji lub np. Piknik/Festiwal Organizacji Pozarządowych? Czy samorząd dofinansowuje lub współorganizuje wyjazdy organizacji pozarządowych na imprezy regionalne lub ogólnopolskie typu OFIP itp. Czy istnieje lokalna federacja, sieć, związek lokalnych organizacji pozarządowych? Czy istnieje aktualna i dostępna na stronach www baza organizacji pozarządowych? Czy istnieje procedura powoływania grup tematycznych i problemowych? Zebrzydowice Wspieranie procesów integracji sektora organizacji pozarządowych Strumień Tabela 9 Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie wspierania integracji III sektora w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) X X X X 75 X Strona Czy istnieje procedura wykorzystywania kanałów informacji samorządu? Czy istnieje procedura wyłaniania Rady Działalności Pożytku Publicznego? Czy istnieje zapis w Programie Współpracy umożliwiający udział organizacji w wydarzeniach lokalnych? Źródło: Opracowanie własne 6. Rekomendacje w zakresie Lokalnego Indeksu Jakości Współpracy W ramach projektu CieszLab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy rekomenduje się przeprowadzenie serii spotkań konsultacyjnych z udziałem samorządowców i organizacji pozarządowych w celu sprzędzenia Lokalnego Indeksu Jakości Współpracy dla powiatu cieszyńskiego. Ocena powinna być dokonana w następujących obszarach: 1. Współpracy organizacji jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w zakresie tworzenia polityk publicznych, w tym: − Wzajemnego informowania się; − Współtworzenia strategii i programów polityk publicznych; − Konsultowania projektów aktów prawa lokalnego; 2. Współpracy przy wdrażaniu polityk publicznych; − Uczestnictwa organizacji w ocenie wykonania strategii i programów polityk publicznych. − Współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi w zakresie realizacji zadań publicznych, w tym: − Finansowania działań organizacji związanych z wykonywaniem zadań publicznych; − Wykorzystania niefinansowych form wsparcia działań organizacji związanych z wykonywaniem zadań publicznych; − Tworzenia partnerstw między organizacjami a administracją samorządową. 3. Infrastruktury współpracy, tworzenia warunków do rozwoju aktywności społecznej, a w tym: − Tworzenie przez samorządy systemów wspierania organizacji pozarządowych; − Wspierania przez samorządy integracji środowisk pozarządowych. Do (samo)oceny Współpracy Samorządu z organizacjami pozarządowymi (Lokalny Indeks Jakości Współpracy), Warszawa 2012. Strona ocenić jakość współpracy posiłkując się opracowaniem Grzegorza Makowskiego, pt. Niezbędnik 76 Samorządowcy i przedstawicie organizacji pozarządowych powinni na wspólnych spotkaniach Spis tabel Tabela 1 Liczba organizacji pozarządowych w poszczególnych samorządach powiatu cieszyńskiego ..... 8 Tabela 2 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane z rejestru organizacje pozarządowe w Powiecie Cieszyńskim w latach 2003 – 2013 .......................................................................................................... 9 Tabela 3. Wskaźnik przedsiębiorczości oraz liczba NGO na 10 tys. mieszkańców – porównanie, stan za 2013 rok................................................................................................................................................... 9 Tabela 4. Ranking przyjazny samorząd, podział na gminy woj. śląskiego 2010 r. (pkt) .......................... 25 Tabela 5 Problemy i czynniki pozytywne we współpracy samorząd i organizacje pozarządowe ........... 45 Tabela 6 Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie tworzenia polityk publicznych w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) .......................... 59 Tabela 7 Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie realizacji zadań publicznych z wykorzystaniem form finansowych i partnerstwa projektowego w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) ...................................................................................... 66 Tabela 8. Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie wspierania inicjatyw obywatelskich i organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) ...................................................................................................................... 73 Tabela 9 Przyjęte formy współpracy JST-NGO w zakresie wspierania integracji III sektora w powiecie cieszyńskim (znak X oznacza, że dane rozwiązanie zostało przyjęte i jest stosowane) .......................... 74 Spis zestawień Strona 77 Zestawienie 1 Liczba organizacji pozarządowych w powiecie cieszyńskim w latach 2004 – 2013........... 7 Zestawienie 2. Ranking przyjazny samorząd, podregiony woj. śląskiego 2010 r. (pkt) .......................... 23 Zestawienie 3 Ocena całokształtu współpracy z urzędem miasta / gminy............................................. 32 Zestawienie 4 Najważniejsze problemy występujące w kontaktach z urzędem miasta/gminy.............. 34
