Zabytki a turystyka 2011.indd

Dominik Ziarkowski
Zabytki a turystyka
Studium poświęcone historii
naukowego i krajoznawczego poznawania
Doliny Prądnika
PROKSENIA
Kraków 2011
9
Publikacja z serii „Monografie o tematyce turystycznej”
Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
Recenzent:
prof. dr hab. Wojciech Bałus
Korekta tekstu:
Marek Chadziński
Zdjęcia na okładce:
1. Fragment Doliny Prądnika z Maczugą Herkulesa i zamkiem
w Pieskowej Skale (fot. Robert Cieślik).
2. Kaplica „Na Wodzie” w Ojcowie (fot. Bogdan Wiśniowski).
3. Wnętrze kościoła norbertanek w Imbramowicach (fot. Józef
Partyka).
4. Ruiny zamku w Ojcowie (fot. Robert Cieślik).
Wydawca: Wydawnictwo PROKSENIA
ul. Sarego 23/2, 31-047 Kraków, tel./fax: + 48 12 421 63 80
www.proksenia.pl, e-mail: [email protected]
Spis treści
Wprowadzenie ........................................................................................................................................... 7
1. Podróżowanie i sztuka ........................................................................................................................ 13
1.1. Związki sztuki i podróżowania ...................................................................................................... 14
1.1.1. Opisy dzieł sztuki w literaturze podróżniczej. Znaczenie przewodników .......................... 16
1.1.2. Zabytki architektury i sztuki jako atrakcje turystyczne....................................................... 18
1.2. Krajoznawstwo i turystyka nakierowana na dziedzictwo kulturowe ............................................ 22
1.2.1. Dziedzictwo kulturowe – krajoznawstwo – turystyka ........................................................ 23
1.2.2. Pojęcie walorów turystycznych i ich rodzaje ...................................................................... 27
1.2.3. Walor turystyczny a walor artystyczny. Problem oceny...................................................... 28
2. Uwarunkowania rozwoju turystyki w rejonie Doliny Prądnika .................................................... 35
2.1. Fascynacje Doliną Prądnika pod koniec XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku ...................... 38
2.1.1. Znaczenie pobytu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Pieskowej Skale
i w Ojcowie.......................................................................................................................... 39
2.1.2. Pierwsi krajoznawcy w Dolinie Prądnika ........................................................................... 41
2.1.3. Podróże naukowe ................................................................................................................ 49
2.1.4. Podróże malarzy .................................................................................................................. 53
2.2. Podróże w rejon Doliny Prądnika w drugiej połowie XIX wieku................................................. 55
2.2.1. Rozwój funkcji letniskowych i uzdrowiskowych w Ojcowie ............................................. 57
2.2.2. Dolina Prądnika w prasie drugiej połowy XIX wieku ........................................................ 63
2.2.3. Kronika sercem pisana – księga pamiątkowa Mikołaja Dulewicza .................................... 67
2.3. Ruch turystyczny w Dolinie Prądnika w pierwszej połowie XX wieku ....................................... 71
2.3.1. Rozwój infrastruktury uzdrowiskowej i komunikacyjnej ................................................... 72
2.3.2. Organizacja turystyki w Dolinie Prądnika w pierwszej połowie XX wieku.
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze ................................................................................... 75
2.3.3. Walka o ochronę walorów Doliny Prądnika ........................................................................ 77
2.4. Powstanie Ojcowskiego Parku Narodowego i jego wpływ na turystykę w Dolinie Prądnika ...... 79
2.4.1. Rozwój infrastruktury turystycznej ..................................................................................... 80
2.4.2. Charakterystyka ruchu turystycznego ................................................................................. 83
2.4.3. Ojców i okolice w świetle zapisków zwiedzających........................................................... 87
2.4.4. Rozwój turystyki a ochrona walorów przyrodniczych i kulturowych
w Ojcowskim Parku Narodowym ....................................................................................... 90
3. Zarys historii badań przyrodniczych w Dolinie Prądnika .............................................................. 95
3.1. Badania naukowe w XIX i na początku XX wieku ....................................................................... 95
3.2. Okres międzywojenny ................................................................................................................... 99
3.3. Badania przyrodnicze w Ojcowskim Parku Narodowym............................................................ 101
4. Badania nad zabytkami sztuki w rejonie Doliny Prądnika .......................................................... 109
4.1. Zainteresowanie zabytkami architektury wśród starożytników .................................................. 110
4.1.1. Ambroży Grabowski i jego znaczenie dla rozpoznania zabytków w Dolinie Prądnika.... 112
4.1.2. Badania innych starożytników .......................................................................................... 116
4.2. Pierwsze próby inwentaryzacji zabytków w Dolinie Prądnika ................................................... 119
4.2.1. Zabytki Doliny Prądnika w opisach inwentaryzacyjnych Królestwa Polskiego ............... 120
4.2.2. Początki inwentaryzacji zabytków w Galicji .................................................................... 123
4.2.3. Znaczenie pierwszych inwentaryzacji zabytków w rejonie Doliny Prądnika.
Dzieło Franciszka Sobieszczańskiego ............................................................................... 125
4.3. Zabytki sztuki w badaniach etnograficznych w XIX wieku........................................................ 127
4.4. Na przełomie wieków – Komisja Historii Sztuki, badania Stanisława Tomkowicza.................. 130
4.4.1. Zabytki Doliny Prądnika w „Sprawozdaniach Komisji do Badania Historii Sztuki
w Polsce” ........................................................................................................................... 132
4.4.2. Inwentaryzacja dzieł sztuki powiatu krakowskiego .......................................................... 136
4.4.3. Kościoły z rejonu Doliny Prądnika w monografii ks. Franciszka Petroniusza Navarry ... 137
4.4.4. Monografia Pieskowej Skały autorstwa Stanisława Tomkowicza .................................... 138
4.5. Badania w okresie międzywojennym .......................................................................................... 139
4.5.1. Zamki nad Prądnikiem w pracach Emilii Sukertowej ....................................................... 140
4.5.2. Zabytki z rejonu Doliny Prądnika w opisach ks. Jana Wiśniewskiego ............................. 141
4.5.3. Zabytki z okolic Ojcowa w „Pracach Komisji Historii Sztuki” ........................................ 144
4.6. Rozwój badań po II wojnie światowej ........................................................................................ 146
4.6.1. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce................................................................................... 147
4.6.2. Kompleksowe badania nad najważniejszymi zabytkami architektury i sztuki ................. 150
4.6.3. Próby typologizacji oraz poszukiwania regionalnych cech architektury drewnianej
w Dolinie Prądnika ............................................................................................................ 169
4.6.4. Próby syntezy wiedzy o sztuce obszaru Doliny Prądnika ................................................. 174
4.7. Badania nad sztuką wobec badań przyrodniczych ...................................................................... 183
5. Popularyzacja zabytków Doliny Prądnika ..................................................................................... 187
5.1. Ikonografia .................................................................................................................................. 188
5.1.1. Dolina Prądnika w najstarszych rysunkach i obrazach ..................................................... 189
5.1.2. Popularyzacja zabytków Doliny Prądnika poprzez ryciny i ilustracje .............................. 196
5.1.3. Albumy z fotografiami oraz pocztówki............................................................................. 207
5.2. Przewodniki ................................................................................................................................. 212
5.2.1. Ogólna charakterystyka przewodników po Dolinie Prądnika ........................................... 213
5.2.2. Sztuka i natura w przewodnikach po Dolinie Prądnika .................................................... 217
5.3. Tradycyjne i nowoczesne formy popularyzacji zabytków Doliny Prądnika ............................... 221
5.4. Popularyzacja zabytków Doliny Prądnika – upowszechnianie wiedzy
historyczno-artystycznej czy tworzenie mitów? ......................................................................... 228
6. Atrakcyjność krajobrazu Doliny Prądnika w ocenie zwiedzających ........................................... 231
6.1. Założenia metodologiczne i organizacja badań ........................................................................... 232
6.2. Wyniki badań ............................................................................................................................... 234
6.2.1. Ogólna charakterystyka respondentów ............................................................................. 234
6.2.2. Główne motywy odwiedzania Doliny Prądnika ................................................................ 235
6.2.3. Ocena atrakcyjności krajobrazu Doliny Prądnika ............................................................. 236
6.2.4. Atrakcje – symbole Ojcowskiego Parku Narodowego w opinii zwiedzających ............... 237
6.3. Wnioski końcowe ........................................................................................................................ 238
Zakończenie ........................................................................................................................................... 239
Ilustracje ................................................................................................................................................ 243
Bibliografia ............................................................................................................................................ 307
Źródła rękopiśmienne i inne niepublikowane .................................................................................... 307
Źródła drukowane ............................................................................................................................... 309
Opracowania ....................................................................................................................................... 313
Strony internetowe.............................................................................................................................. 330
Spis ilustracji ......................................................................................................................................... 331