Kaletanskie Zaklady Celulozowo

Z historii Kalet
Kaletanskie Zaklady Celulozowo- Papiernicze do roku 1934
W
lublinieckiej Gazecie Urzedo- roku) do lekcewazonej linii kolejowej
wej z roku 1883 (nr 16) ukazalo trzeba byto dobudowac drugi tor, by
sprostac wzrastajacym transportom we_gla
siv ogloszenie nastepujqcej tresci:
i innych priorytetowych gornoslaskich
Lubliniec 7.IV. 1883 r.
surowcow i materialow w strong Wrocla„Pan hrabia Guido Henckel von Donwia, Berlina czy Poznania.
nersmarck na Swierklancu /amierza
Zamysl budowy fabryki celulozy,
na gruncie polozonym przy budujacej
oprocz przyczyn czysto ekonomicznych,
sic linii kolejowej Lubliniec- Tarnowbyl powodowany takze powstaniem mozskie Gory w poblizu kolonii Kalety
liwosci
racjonalnego
wykorzystania
i wznoszonej stacji kolejowej Kalety
drewna, ktore nie nadawalo sie. do sprzewybudowac fabrykf celulozy.
dazy na cele budowlane, dla kopalii ani
Wszelkie zastrzezenia, uwagi i odwolytartakow (wierzcholki, zlamki, itp. zalewania beda przyjmowane w ciq«u
gajace w nalezacych do hrabiego tystq.14 dni.
each hektarow lasu).
Plany, wraz z opisem powstajacej faWojskowa mapa sztabowa, wydana
bryki, sq do wgladu w moiin biurze
w roku 1882, wykazuje j u z istnienie linii
w godzinach urzedowania.
Starosta." kolejowej Tarnowskie Gory- Kluczbork,
chociaz, oprocz wytyczenia trasy i wyku
Byla to pierwsza urzedowa wzmianpu gruntow, nie zaka o powstajacej w Kaletach fabryce.
poczatkowano jeszPomysl jej wzniesienia powstal wraz
cze nad nia. zadnych
z planami budowy kolei „podrzednego
prac. Inaczej bylo z
znaczenia" Tarnowskie Gory- Kluczbork
fabryka.. Zanim w y (1880). Tak bowiem wowczas wladze
lozono
plany
do
w Berlinie oceniaty jej funkcjonaln^
wgladu, na placu
przydatnosc. Innego zdania na ten temat
budowy
dawno
byl sam Donnersmarck i miejscowe wlatrwaly prace przygodze. Linia ta j u z w fazie budowy znacztowawcze, budowanie przyczynila si? do ozywienia gospono dom administra" •
darczego na t y m calkowicie zaniedbacyjny I pomieszcze- v * - t—.»•>•»itir*
nym przez rzad pruski terenie. Okazalo
pomocnicze.
sie., ze j u z dziesiec lat pozniej ( w 1894 nia
Slusznie
bowiem
zakladano, iz zabraknie smialkow chca.cych oponowac przeciwko panu na
Swierklancu i jego inwestycji. Powstaja.ca fabryka byla szansa^ na zmniejszenie
powszechnie panujacego tu bezrobocia
i zatrudnienie kilkuset osob- poczatkowo
przy pracach budowlanych, a pozniej
przy produkcji. Przytoczony wyzej zapis
w Gazecie Urzedowej musial si? jednak
znalezc, bo takie byry przepisy.
Projektantem zakladu b y l specjalizuja.cy sie. w tego typu inwestycjach inz. Rosenhain z Berlina. Budowe. ukoiiczono
w polowie maja 1884 r., a wie.c jeszcze
przed oddaniem do uzytku linii kolejowej, na ktorej poci^gi robocze zaczety
kursowac od 2 sierpnia, zas cala. trase.
ukonczono i oddano do ruchu 15 pazdziernika 1884 roku.
Dokoiiczenie na str. nr 8
JBUBEBI
www.kalety.pl
Str. 8
BIULETYN INFORMACYJNY, STYCZEN 2013
(Dokonczenie ze str. nr 7)
Jak na owe czasy celulozownia byla duza. Jej roczna wydajnosc si?gala poczatkowo 1750 ton celulozy, zas w w y n i k u
rozbudowy zakladu, u schytku X I X wieku, przekroczyla 4 tysiace ton. Trudnosci
ze zbytem tak wielkiej ilosci polproduktu
zmusily hrabiego Guido do budowy
w Kaletach wlasnej papiemi.
W bezposredniej bliskosci fabryki,
nad stawem pohutniczym, stal zbudowany w 1858 roku tartak nap?dzany poczatkowo kolem wodnym, pozniej maszyna.
parow^. N o w a rzeczywistosc i potrzeba
miejsca na zaklad produkcji papieru
w bezposrednim sasiedztwie rzeki spowodowaly przeniesienie tartaku w inne
miejsce. T y m to zrzadzeniem losu,
w 1896 roku, na dworskich polach wybudowano zaklad tartaczny z nowoczesnym i trakami, maszynami do wytwarzania
welny drzewnej i trzema heblarkami, czy
raczej r?barkami, ktore pracowary w y lacznie na rzecz fabryki i rozdrabniary
papierowk?.
W maju 1895 roku zmarl pierwszy
dyrektor kaletanskiej fabryki- R. Maas,
bedacy przez lata m?zem
zaufania
Zwiazku Papiernikow na Gornym Slasku.
Pierwsza. maszyn? papiernicza^ dostarczyla do Kalet w roku 1898 renomowana
firma H . Fiillner z Cieplic. Rok pozniej
zainstalowano druga^ papiernic?. Obie
maszyny przystosowane byhy do produkcji papierow pakowych. Znacznie poprawila si? rentownosc fabryki, bo wi?kszosc celulozy przerabiano na miejscu.
W roku 1886 zaklad Donnersmarcka
w Kaletach zatrudnial 240 osob, co stanowilo 39% zatrudnienia w powiecie, zas
w roku 1899 393 osoby - 4 3 % zatrudnienia w powiecie.
W roku 1897 ukazalo sie. nastepujace
ogloszenie:
„Robotnice znajda. trwale zatrudnienie
przy korowaniu papierowki w Fabryce
Celulozy w Kaletach".
Ogloszenie nie bylo moze catkiem precyzyjne, bo chodzilo tu raczej o zatrudnienie w osobnym dziale tartaku, ktory prowadzil r?balnio- strugarni? i pokrywai
cale zapotrzebowanie fabryki na zrebki
sosnowe (bo takie glownie przerabiano
w fabryce). Nie bylo w t y m jednak wiejtszego bl?du, poniewaz kierownictwo
fabryki jak i tartaku sprawowal hrabiowski administrator F. Sobel. Trzeba tutaj
zaznaczyc, ze korowanie papierowki bylo
praca. bardzo ci^zka^ wlasciwie glownie
dla m?zczyzn. Kobietom pJacono za t?
sama. prac? mniej.
Idac z duchem czasu hrabia Guido
postanowil przeksztalcic swoj kaletanski
zaklad w spolk? akcyjn^. Dla uzyskania
jeszcze lepszych w y n i k o w finansowych
postanowiono polaczyc tutejszy zaklad
z zakladem o podobnym profilu funkcjonujacym w Dabiu kolo Szczecina (dzis
Dabie stanowi dzielnic? tego miasta).
Fuzja ta pozwoliia na znacza.ce wzmocnienie pozycji polaczonych fabryk na
rynku europejskim.
W ,J3zienniku Slaskim" nr 6 z roku
1900 zamieszczono nastepujaca^ informacj?:
„Kalety (Stahlhammer). Hrabia Guido
Henckel utworzyl razem z innymi spolk?
akcyjna^, ktora tutejszy fabryk? papieru
i innych materialow z drzewa bedzie
utrzymywala w ruchu. Dyrektorami sa.
dwaj Anglicy: Piotr Midelfart i Karol
K i n g , ktorzy razem z panem Franciszkiem Soblem zawiaduja^ fabryka.. Kapital
spolki wynosi 2,5 miliona marek. Flrabia
Guido Henckel odstapil spolce fabryki
i grunta za 2 miliony 125 tysiecy 534
marki i 35 fenigow."
Czynnosci urz?dowe trwaly jeszcze
przez cahy miesiac i ostatecznie fuzj?
sfinalizowano 31 stycznia 1900 roku.
Odtad spotka wystepowata pod nazwaj
AltdammStahlhammer
Holzzellstof
u. Papierindustrie A . G .
Hrabia
odst?pujac
fabryk?
wraz
z gruntami za udziaiy w spolce stal si?
jednoczesnie jednym z jej glownych,
0 ile nie najwi?kszym, akcjonariuszem.
Przed pierwsza. wojna^ swiatowa. kaletanski kombinat wytwarzal rocznie blisko
6 tysi?cy ton celulozy i 9 tysi?cy ton papieru przy zatrudnieniu 450 robotnikow.
Po w i e l k i m pozarze, ktory rozgorzal
na wskutek spi?cia przewodow elektrycznych 7 lipca 1914 roku w r?balni tartaku
1 strawit prawie polow? fabryki, natychmiast przystapiono do usuwania szkod.
Wybuch I wojny swiatowej niecaly miesiac pozniej w niczym nie zaktocil odbudowy. Fabryka powi?kszyla si? i ulegla
kolejnym modernizacjom, o czym mozna
bylo poczytac w ogloszeniu z „Gazety
Urz?dowej Regencji Opolskiej" (1914,
nr44):
„ W fabryce celulozy i papieru w Kaletach planuje si? przebudow? hali przygotowawczej
surowca, warzelni drewna
i cylindra phiczkowego, zas w miejsce
stojacego warnika planuje si? wzniesc
trzy dodatkowe w a m i k i obrotowe i 10
dyfuzorow pluczkowych. Odplyw sciekow, ktore zostaja^ skierowane do Malej
Panwi, nie ulegl zmianie w stosunku do
zezwolenia z 31 stycznia 1890 roku.
Kalety 23.10.1914 r."
Z powyzszego wynika, ze od samego
poczatku istnienia tego zakladu spuszczano scieki bezposrednio do Malej Panwi
za oficjalnym zezwoleniem wtadz.
Dokonana juz podczas pierwszej w o j ny swiatowej kolejna rozbudowa fabryki
pozwoliia na osiajmi?cie w roku 1918
miesi?cznej produkcji rz?du 750 ton celulozy i okolo 375 ton papieru pakowego.
W roku 1918 Kaletansko- Dabianska.
spolk? kupit berlinski przemyslowiec
W i l h e l m Hartmann zmieniajac jej nazw?
na Natronzellstoff U n d Papierfabriken
A . G. ( N A T R O N ) .
Po przej?ciu w 1922 roku przez Polsk?
Gornego Slaska wraz Kaletami kombinat
stal si? wlasnoscici spolki pod nazwa;
„Fabryka Celulozy i papieru Natronag
S.A.". Kontrol? nad nia. sprawowal nadal,
dzierzac znakomita. wi?kszosc udzialow,
koncern Hartmanna.
Po tym, jak 18 stycznia 1929 roku
zmarl wieloletni dyrektor Fabryki Rudolf
Brunner, jego nastepca^ zostal Jan Rzymelka. Mniej wi?cej w t y m samym okresie stanowisko drugiego dyrektora objal
Jaksik.
Dla kaletaiiskiego zakladu poczatkowy
okres fiinkcjonowania w I I Rzeczpospolitej nie b y l latwy z powodu trudnosci ze
zbytem papieru. B y temu zaradzic spolka
rozszerzyta asortyment swoich wyrobow
uruchamiajac w roku 1925 workowni?.
Po k i l k u latach nastapila poprawa koniuktury. W roku 1928 zakupiono w Cieplicach duza^ maszyn? papiernicza. przeznaczonq. do produkcji lekko marszczonego papieru na worki m.in. do pakowania cukru.
Ogolnoswiatowy kryzys gospodarczy
spowodowal paroletni zastqj w rozwoju
firmy, jednak j u z w 1933 r. podj?to druga.
faz? rozbudowy zakladu. W t y m czasie
wytwarzano rocznie okolo 19 tysi?cy ton
celulozy, 15 tysi?cy ton papieru pakowego i 18 milionow workow, przy zatrudnieniu okolo 760 osob.
W nast?pnych latach zwi?kszono produkcj? celulozy oraz zakupiono w bielskiej firmie Josephy dwie maszyny papiernicze. Teraz kaletanski zaklad stal si?
najwi?kszym krajowym producentem
mocnych papierow pakowych. Duza^
cz?sc produkcji eksportowano do krajow
zachodnioeuropejskich i skandynawskich
oraz do Ameryki.
Edward Goszyk
www.kalety.pl