V. Prawo pracy - Okręgowy Inspektorat Pracy w Białymstoku

V. Prawo pracy
1. Działania na rzecz ustalenia istnienia stosunku pracy
W 2005r. wniesiono 12 powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy. Powództwa
wniesiono na rzecz 12 osób zatrudnionych w oparciu o umowy zlecenie (12 umów).
Powództwa dotyczyły 2 pracodawców, z których jeden zatrudniał 2 osoby na podstawie
umów zlece , a drugi 10 osób. Spo ród spraw, gdzie powództwo wniesiono w 2005r.
zapadły nast puj ce rozstrzygni cia:
- ustalenie istnienia stosunku pracy stwierdził s d w przypadku 1 osoby,
- 11 powództw dotycz cych 11 osób zostało oddalonych.
Ponadto 7 spraw dotycz cych powództwa na rzecz 14 osób zatrudnionych
u przedsi biorcy prowadz cego działalno
w zakresie uboju drobiu zako czyło si
wydaniem 7 wyroków oddalaj cych powództwo. W trakcie rozpraw s dowych osoby obj te
pozwem o wiadczały,
e taka forma zatrudnienia im odpowiada, nie s
całkowicie
podporz dkowane co do czasu i sposobu wykonywania pracy i nie s zainteresowane prac
w oparciu o umow o prac . S d uznał, e o wyborze rodzaju zawartej umowy decyduj
strony, a w szczególno ci ich zgodna wola i powództwo oddalił.
Identyczna przyczyna stanowiła podstaw oddalenia 10 powództw przeciwko spółce
prawa handlowego dotycz cych 10 osób zatrudnionych do ochrony mienia. S d nie poparł
stanowiska inspektora pracy uznaj c, e zainteresowane osoby dobrowolnie zgłaszały si do
wykonywania pracy w oparciu o umow zlecenie, praca nie była podporz dkowana, a wola
stron ma charakter decyduj cy.
Inspektor pracy wniósł apelacj od wyroku, jednak e S d Okr gowy utrzymał w mocy
wyrok S du Rejonowego oddalaj cy powództwo.
W
za zgod
2005r.
nie
było
przypadków
wst pienia
do
post powania
s dowego
powoda. W wyniku realizacji wniosków w wyst pieniu dotycz cych ustalenia
istnienia stosunku pracy 33 pracodawców zmieniło umowy cywilnoprawne na umowy o prac
w stosunku do 80 osób. Ponadto jeszcze w trakcie kontroli, bez potrzeby zastosowania
wyst pienia 11 pracodawców zast piło umowy cywilnoprawne na umowy o prac
30 osobom. Ł cznie wi c inspektorzy pracy spowodowali ustalenie istnienia stosunku pracy
przez 44 pracodawców ze 110 osobami.
Uwagi
Wi kszo
spraw o ustalenie istnienia stosunku pracy rozpatrzonych przez s dy
w 2005r. zako czyło si
wyrokami oddalaj cymi powództwo inspektorów pracy. Cz sto
s dziowie prowadz cy te sprawy bardzo niech tnie traktowali fakt wniesienia powództwa.
Wyrok
a
s du
pracownikiem
ustalaj cy
zatrudnionym
istnienie
w
stosunku
charakterze
pracy
pomi dzy
sprzedawcy
dotyczył
przedsi biorc ,
osoby,
która
zainteresowana była takim rozstrzygni ciem. Potwierdza to przedstawione w poprzednich
latach opinie, e udział inspektora pracy w sprawach s dowych, a zwłaszcza wnoszenie
powództw o ustalenie istnienia stosunku pracy jest zasadne i konieczne tylko w przypadku
uzyskania zgody osób zainteresowanych. Wtedy to te
sukcesem mo e zako czy
si
wniesienie apelacji w razie niekorzystnego rozstrzygni cia s du I instancji.
Bardziej jednak efektywn
form
oddziaływania inspektorów pracy w zakresie
potwierdzenia wła ciwymi umowami faktu istnienia stosunku pracy jest wyst pienie
kierowane do pracodawcy.
Przypadki zatrudniania osób w oparciu o umowy cywilnoprawne, zamiast umowy
o prac
stwierdzano najcz
ciej u pracodawców prywatnych, prowadz cych niewielkie
zakłady bran y drzewnej, odzie owej, budowlanej i handlowo - gastronomicznej. To wła nie
wyst pienia kierowane do tych pracodawców s
przewa nie realizowane. Nale y wi c je
stosowa w jak najszerszym zakresie.
Bardzo pozytywnie trzeba te traktowa zachowanie niektórych pracodawców, którzy
jeszcze w trakcie kontroli, nie czekaj c na otrzymanie od inspektora pracy wyst pienia
zast pili umowy cywilnoprawne umowami o prac . Nie mo na w takich przypadkach nie
zauwa y roli inspektorów pracy, którzy odpowiednio wyja nili pracodawcom tre
przepisów
Kodeksu pracy dotycz c stosunku pracy.
2. Przestrzeganie przepisów dotycz cych wypłaty wynagrodze
Przestrzeganie przepisów prawa pracy przy wypłacie wynagrodze
wiadcze
i innych
wynikaj cych ze stosunku pracy - było jednym z priorytetowych zada
realizowanych przez Okr gowy Inspektorat Pracy w Białymstoku, na które zwrócono,
jak w latach poprzednich, szczególn uwag .
W 2005r. na terenie województwa podlaskiego inspektorzy pracy przeprowadzili
3.504 kontrole 2.548 pracodawców (niektórzy pracodawcy byli kontrolowani kilkakrotniez powodu permanentnego naruszania przepisów, w tym w zakresie wypłaty wynagrodze ).
Na podstawie zastosowanych
płacowych stwierdzi
wiadcze
mo na,
rodków prawnych w postaci wyst pie
i decyzji
e naruszenia w zakresie wypłaty wynagrodzenia i innych
ujawniono w u 959 pracodawców, co stanowiło 37,6% pracodawców obj tych
kontrolami.
Do
pracodawców
tych
skierowano
wyst pienia
i
nakazy
wypłacenia
wynagrodzenia i innych wiadcze na kwot 12.819.379zł dla 55.781 pracowników.
Nale y przy tym zaznaczy , e pracodawcy nie wypłacali ró nego rodzaju nale no ci
pracowniczych oprócz wynagrodzenia za prac , tak e dodatków, nagród, ekwiwalentów za
urlop i za odzie robocz , odpraw i innych. Niewypłacenie wynagrodzenia za prac
innych
wiadcze ) na kwot
(bez
10.457.286zł dla 24.760 pracowników stwierdzono u 265
pracodawców tj. u 27,6% spo ród 959, w których ustalono ró nego rodzaju uchybienia.
Cz sto były to jednak drobne uchybienia regulowane w wi kszo ci w drodze
wyst pie . Przypadki niewypłacenia wynagrodzenia podstawowego za prac , kiedy to
pracownicy pozbawieni byli rodków do ycia stwierdzono u 48 pracodawców, co stanowi
ok. 2% obj tych kontrolami. Do tych wła nie pracodawców skierowano decyzje wypłaty
wynagrodzenia stanowi cego a
74,6% kwoty uj tej we wszystkich
rodkach prawnych
skierowanych do 959 pracodawców.
Efekty zastosowanych rodków prawnych
Najwa niejszym efektem wynikaj cym z realizacji decyzji i wyst pie pokontrolnych
było wyegzekwowanie nale no ci z tytułu wynagrodzenia i innych
wiadcze
takich jak:
dodatki, odprawy, nagrody, ekwiwalenty od 776 pracodawców dla 45.848 pracowników na
ł czn
kwot
wydawanie
8.466.590zł. Wypłat
decyzji
płacowych,
wynagrodzenia egzekwowano głównie poprzez
natomiast
pokontrolnych. Nale y przy tym podkre li
inne
znaczny stopie
rodków prawnych. Wynagrodzenie i inne
pracodawców,
to
ponad
do
82%
których
skierowano
pracowników
obj tych
wiadczenia
w
drodze
wyst pie
skuteczno ci zastosowanych
wiadczenia wypłaciło bowiem ok. 81%
nakazy
i
wnioskami
wyst pienia
i
nakazami
(959),
dotyczyło
zapłaty
(55.781),
a wyegzekwowana kwota stanowiła ok. 66% niewypłaconych nale no ci (decyzjami
i wyst pieniami obj to 12.819.379zł). W ogólnej kwocie wyegzekwowanych nale no ci
zdecydowanie dominuje wynagrodzenie za prac . W
wyniku realizacji wyst pie
i nakazów 216 pracodawców spo ród 265, do których kierowano rodki prawne (81,5%)
wypłaciło dla 19.906 pracowników spo ród 24.760 obj tych wnioskami i nakazami (80,4%)
wynagrodzenie
za
prac
na
ł czn
w rodkach prawnych – 10.457.276zł)
kwot
6.902.330zł
(66%)
kwoty
uj tej
W ród innych wyegzekwowanych nale no ci na uwag zasługuje:
- 581.629 zł z tytułu wynagrodze
i dodatku za prac
w godzinach nadliczbowych,
wypłacone przez 242 pracodawców dla 3.557 pracowników,
- 338.952 zł z tytułu odpraw pieni
nych w zwi zku z rozwi zaniem stosunku pracy
z przyczyn pracodawcy i odszkodowa
za skrócony okres wypowiedzenia wypłacone
414 pracownikom przez 18 pracodawców,
- 159.042 zł z tytułu niewypłaconych ekwiwalentów za pranie odzie y roboczej i u ywanie
odzie y własnej wypłacono 3.861 pracownikom przez 231 pracodawców,
- 89.143zł z tytułu niewypłaconego lub zani onego wynagrodzenia i ekwiwalentów za urlop
otrzymało 862 pracowników od 193 pracodawców.
Przyczyny stwierdzanych uchybie . Ocena stanu przestrzegania przepisów o wypłacie
wynagrodze
Dane statystyczne wskazuj , e wprawdzie ró nego rodzaju uchybienia w wypłacie
szeroko rozumianych nale no ci ze stosunku pracy stwierdzono u 37,6% pracodawców
(w tym u 27,6% pracodawców nieprawidłowo ci dotyczyły wynagrodzenia za prac ) ale były
to nieprawidłowo ci w wi kszo ci o niewielkiej skali, nie wpływaj ce w sposób drastyczny na
sytuacj
materialn
nieznajomo
pracowników. Podstawow
przyczyn
wi kszo ci tych narusze
była
przepisów prawa pracy przez pracodawców i inne osoby działaj ce w ich
imieniu oraz lekcewa enie tych przepisów lub ich celowe omijanie.
Powa ne uchybienia polegaj ce na niewypłacaniu wynagrodzenia za prac
mimo
upływu terminu wypłaty, stwierdzono jedynie u 2% pracodawców obj tych kontrolami.
W takich przypadkach wydawano nakazy płacowe. Główn przyczyn takiego stanu rzeczy
była
trudna
sytuacja
finansowa
cz
ci
pracodawców
spowodowana
zarówno
uwarunkowaniami ekonomicznymi, jak i nieumiej tnym zarz dzaniem zakładem oraz
podejmowaniem nietrafnych decyzji ekonomicznych. Sytuacja ekonomiczna niektórych
pracodawców była na tyle powa na, e nast piła ich upadło .
Jak wynika z podanych wcze niej danych, skuteczno
zastosowanych rodków była
znaczna, gdy ponad 80% pracodawców w ich efekcie wypłaciła zarówno wynagrodzenie za
prac jak te inne nale no ci dla ponad 80% pracowników obj tych tymi rodkami. W ród
kwot uj tych w
rodkach prawnych zdecydowanie dominowało wynagrodzenie za prac
(81,6% kwoty wszystkich nale no ci), w wi kszo ci obj te nakazami wypłaty. Poniewa
nakazy te kierowano w wielu przypadkach do pracodawców maj cych bardzo powa ne
problemy finansowe , z których cz
wyegzekwowa
pozostałej cz
upadła to chocia wi kszo
(66% niewypłaconych nale no ci), mog
by
wynagrodzenia udało si
problemy z wypłaceniem
ci, mimo prowadzonego post powania egzekucyjnego.
Na szcz
cie liczba pracodawców maj cych powa ne trudno ci w wypłacie
wynagrodzenia za prac nie jest znaczna. Wprawdzie w stosunku do 2004r. nast piło tylko
niewielkie zmniejszenie liczby pracodawców u których stwierdzono jakiekolwiek naruszenia
dotycz ce wypłaty ró nego rodzaju nale no ci (niecałe 2%), ale znacznie zmniejszyła si
liczba pracodawców do których skierowano decyzje płacowe, a wi c tych, u których
wyst puj
najpowa niejsze nieprawidłowo ci (o ponad 55% mniej – w 2004r. decyzje
skierowano do 96 pracodawców). Poniewa spadek pracodawców, do których kierowano
decyzje płacowe widoczny jest równie w stosunku do 2003r. (108 pracodawców), to mo na
wyci gn
wniosek o post puj cej poprawie stanu przestrzegania przepisów o wypłacie
wynagrodzenia za prac .
Ma to te swoje odzwierciedlenie w systematycznym spadku kwoty niewypłaconych
nale no ci uj tych w wyst pieniach i nakazach, a nast pnie wyegzekwowanych (w 2003r.
29.129.381zł, w 2004r. – 12.465.860zł, w 2005r. – 8.466.590zł).
3.
Przestrzeganie przepisów w zakresie czasu pracy w placówkach
handlowych, w tym hipermarketach
W Okr gowym Inspektoracie Pracy w Białymstoku w 2005 r. podj to szereg
czynno ci kontrolnych w placówkach handlu detalicznego, w tym w hipermarketach. Ł cznie
przeprowadzono 836 kontroli 638 pracodawców prowadz cych działalno
handlow
zatrudniaj cych 16931 pracowników, w tym 9305 kobiet i 164 młodocianych.
W zwi zku z realizacj
zaplanowanych zada , poza kontrolami samodzielnych placówek
handlowych, czynno ciami kontrolnymi obj to m.in.:
-
placówki handlu detalicznego nale
ce do sieci Kaufland Polska Sp. z o.o. zatrudniaj ce
168 pracowników;
-
placówki
handlu
detalicznego
nale
ce
do
sieci
Leader
Price
zatrudniaj ce
81 pracowników;
-
wielkopowierzchniowe placówki handlowe zatrudniaj ce 1034 pracowników;
-
dyskonty funkcjonuj ce w ramach sieci „Biedronka” zatrudniaj ce 183 pracowników.
Przestrzeganie przepisów w zakresie czasu pracy – dane ogólne
Przeprowadzone kontrole wykazały ró ne uchybienia w zakresie przestrzegania
przepisów o czasie pracy u 339 pracodawców (ponad 53% obj tych kontrolami)
zatrudniaj cych 8529 pracowników.
Najwi cej nieprawidłowo ci dotyczyło braku ewidencji czasu pracy lub nierzetelnego
prowadzenia ewidencji. Wyst powały one w 217 placówkach prowadz cych działalno
handlow (34% skontrolowanych) i dotyczyły 1959 pracowników.
Powy sze powoduje, e inspektorzy pracy maj
problemy w ustalaniu faktycznego czasu
pracy pracowników. Tym niemniej w wyniku podejmowanych czynno ci kontrolnych
stwierdzono, m.in. e:
-
67 pracodawców (10,5% obj tych kontrolami) zatrudniało 539 pracowników powy ej
przeci tnie 5 dni w tygodniu;
-
53 pracodawców (8,3% obj tych kontrolami) niezapewniło wymaganego odpoczynku
dobowego (11 godzinnego) i tygodniowego (35 godzinnego) 1175 pracownikom;
-
105
pracodawców
(16,5%
obj tych
kontrolami)
niewypłacało
lub
zani ało
wynagrodzenie za prac w godzinach nadliczbowych dla 1531 pracowników na kwot
214.915 zł.
Stosunkowo cz sto praca w godzinach nadliczbowych wynikała z faktu ponownego
zatrudniania pracowników w tej samej dobie roboczej. Inne nieprawidłowo ci dotycz ce
czasu pracy miały charakter formalnoprawny (np. nieokre lenie w regulaminach pracy lub
obwieszczeniach obowi zuj cych systemów i rozkładów czasu pracy), lub wyst powały
rzadziej (np. niezapewnienie co 4 niedzieli wolnej od pracy przez 10 pracodawców dla
37 pracowników).
Przestrzeganie
przepisów
o
czasie
pracy
w
wybranych
grupach
placówek
handlowych, w tym wielkopowierzchniowych.
a) Kaufland Polska Sp. z o.o.
Kontrol
obj to
trzy
markety
funkcjonuj ce
w
województwie
podlaskim:
w Suwałkach, Hajnówce, Bielsku Podlaskim. Placówki Kaufland w naszym regionie maj
powierzchni handlow ponad 2000 m2 ka da.
Najpowa niejsze i najcz
ciej wyst puj ce nieprawidłowo ci w zakresie czasu pracy w tych
placówkach, to:
-
nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy – w 3 marketach w kartach czasu pracy
nie wykazywano faktycznego czasu pracy
lub w porze nocnej. Dotyczyło to 37
pracowników;
-
nieudzielanie co czwartej niedzieli wolnej od pracy – w 2 placówkach stwierdzono
przypadki nie zapewnienia 16 pracownikom wiadcz cym prac równie w niedziel , co
najmniej co czwartej niedzieli wolnej od pracy (70 przepracowanych niedziel);
-
niezapewnianie pracownikom nale nego odpoczynku – w 3 marketach stwierdzono
przypadki nie zapewniania w ka dym tygodniu nieprzerwanego 35 godzinnego
odpoczynku (tygodniowego) oraz przysługuj cego im co najmniej 11 godzinnego
odpoczynku dobowego (dotyczyło to ł cznie 34 pracowników i 52 dni);
-
zatrudnianie pracowników dwukrotnie w tej samej dobie pracowniczej – w 3 placówkach
stwierdzono planowanie i
wiadczenie pracy przez 23 pracowników dwukrotnie w tej
samej dobie pracowniczej;
-
nieprawidłowe stosowanie zadaniowego systemu czasu pracy – w 3 marketach
w stosunku do 16 pracowników, zatrudnionych na stanowiskach kierowników,
bezpodstawnie wprowadzono zadaniowy system czasu pracy.
b) Leader Price
Przeprowadzono
ł cznie
6
kontroli
(w
9
marketach
prowadzonych
przez
3 pracodawców w ramach sieci Leader Price). Sklepy sieci Leader Price to placówki
o powierzchni sprzeda y od kilkuset do ok. 1000 m2.
Najpowa niejsze nieprawidłowo ci w zakresie czasu pracy w tych marketach to:
-
nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy - przykładowo: stwierdzono nierzetelne
prowadzenie
kart
ewidencji
czasu
pracy
81
pracowników
5
marketów:
w kartach nie wykazywano pracy w porze nocnej oraz wszystkich godzin pracy;
w 1 markecie stwierdzono istnienie dwóch wersji harmonogramów czasu pracy: oficjalnej
i faktycznej;
-
niezapewnianie przeci tnie pi ciodniowego tygodnia pracy – stwierdzono przypadki nie
zapewniania w 2 placówkach przeci tnie pi ciodniowego tygodnia pracy w przyj tym
okresie rozliczeniowym czasu pracy (dotyczyło to 7 pracowników);
-
nieudzielenie pracownikom nale nego odpoczynku - w 3 marketach stwierdzono
przypadki
nie zapewniania co najmniej 11 godzinnego odpoczynku dobowego oraz
w ka dym tygodniu nieprzerwanego 35 godzinnego odpoczynku (tygodniowego) –
ł cznie 9 pracownikom;
-
zatrudnianie pracowników dwukrotnie w tej samej dobie pracowniczej – w
pi ciu
marketach stwierdzono przypadki planowania i wiadczenia pracy przez 13 pracowników
dwukrotnie w tej samej dobie pracowniczej.
c) wielkopowierzchniowe placówki handlowe
Kontrol
w okresie przed wi tecznym obj to 8 wielkopowierzchniowych placówek
handlowych. Były to, mi dzy innymi, hipermarkety: AUCHAN POLSKA Sp. z o.o.
w Białymstoku, Makro Cash and Carry POLSKA Spółka Akcyjna Hala nr 16 w Białymstoku,
Leroy - Merlin Polska Sp. z o.o. Sklep w Białymstoku.
Najpowa niejsze i najcz
-
ciej spotykane nieprawidłowo ci w zakresie czasu pracy to:
nie prowadzenie ewidencji czasu pracy – w 3 podmiotach problem ten dotyczył ł cznie
74 pracowników;
-
nie zapewnianie przeci tnie pi ciodniowego tygodnia pracy – stwierdzono przypadki
w 3 marketach nie zapewniania 11 pracownikom przeci tnie pi ciodniowego tygodnia
pracy w okresie rozliczeniowym czasu pracy w zwi zku z zatrudnianiem pracowników
w szóstym lub siódmym dniu tygodnia (w sobot lub niedziel );
-
nie zapewnianie co najmniej 11 godzinnego odpoczynku dobowego - w 4 placówkach
stwierdzono przypadki nie zapewniania co najmniej 11 godzinnego odpoczynku
dobowego (ł cznie 66 pracownikom);
-
nie zapewnianie 35 godzinnego odpoczynku tygodniowego - problem ten dotyczył ł cznie
52 pracowników 2 placówek.
d) sklepy sieci „Biedronka”
Przeprowadzono kontrole w 17 dyskontach sieci „BIEDRONKA”. Przedmiotem
czynno ci kontrolnych były, mi dzy innymi, wybrane zagadnienia prawa pracy w zakresie
czasu pracy.
Najpowa niejsze stwierdzone nieprawidłowo ci dotycz ce czasu pracy to:
-
nierzetelne ewidencjonowanie czasu pracy – w 2 dyskontach w kartach czasu pracy
21 pracowników
wypoczynkowego;
nie ewidencjonowano w sposób prawidłowy liczby godzin urlopu
-
nie udost pnianie pracownikom harmonogramów czasu pracy obejmuj cych całe okresy
rozliczeniowe czasu pracy - 42 pracownikom 3 marketów
w
wiadcz cym prac
trzymiesi cznym okresie rozliczeniowym czasu pracy harmonogramy sporz dzane
były na okresy miesi czne;
-
nieprawidłowo sporz dzane harmonogramy czasu pracy – w 2 dyskontach nieprawidłowo
sporz dzano harmonogramy czasu pracy 31 pracownikom.
Zastosowane rodki prawne i efekty
W celu wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowo ci dotycz cych przepisów
o czasie pracy inspektorzy pracy wystosowali do 339 pracodawców wyst pienia zawieraj ce
780 wniosków maj cych przyczyni si do przywrócenia naruszonego porz dku prawnego
odno nie 8511 pracowników.
274 pracodawców poinformowało o wyeliminowaniu narusze
przepisów o czasie pracy
w stosunku do 6133 pracowników m.in.:
-
61
pracodawców zaprowadziło
ewidencj
czasu
pracy dla 595
pracowników,
a 116 pracodawców zapewniło o rzetelnym prowadzeniu tej ewidencji dla 1019
pracowników;
-
54 pracodawców zapewniło o zatrudnianiu 480 pracowników nie wi cej ni przeci tnie
5 dni w tygodniu;
-
41 pracodawców zaprzestało zatrudnia
1044 pracowników z naruszeniem prawa
do 11 godzinnego odpoczynku dobowego i 35 godzinnego tygodniowego.
Ponadto do 258 pracodawców skierowano decyzje i wyst pienia w zakresie
wypłacenia wynagrodzenia za prac , w tym do 105 w zwi zku z niewypłacaniem
dodatkowego wynagrodzenia za prac
w godzinach nadliczbowych lub zani aniem tego
wiadczenia.
W wyniku tych rodków prawnych 209 pracodawców wypłaciło 419.775 zł z tytułu
ró nego rodzaju nale no ci na rzecz 4328 pracowników. W szczególno ci 89 pracodawców
wypłaciło dla 1261 pracowników 214.915 zł wynagrodzenia zwi zanego z naruszaniem
przepisów o czasie pracy tj. za prac w godzinach nadliczbowych.
W zwi zku ze stwierdzonymi naruszeniami przepisów o czasie pracy na sprawców
tych wykrocze nało ono 203 mandaty na kwot 119.700 zł, skierowano te 17 wniosków do
s du o ukaranie i 8 powiadomie
do prokuratury w zwi zku z podejrzeniem popełnienia
przest pstwa polegaj cego głównie na fałszowaniu ewidencji czasu pracy.
Ocena stanu przestrzegania przepisów o czasie pracy w placówkach handlowych.
Przyczyny nieprawidłowo ci.
Jak wykazały kontrole dotycz ce przestrzegania przepisów o czasie pracy
w placówkach handlowych, wi kszo
zakresie. Stan praworz dno ci
pracodawców narusza obowi zuj ce normy w tym
w tej sferze
działalno ci gospodarczej
jest wi c
niezadowalaj cy.
Spowodowane jest to wieloma przyczynami, do których mo na zaliczy w szczególno ci:
nieznajomo
-
przepisów o czasie pracy przez cz
pracodawców i ich niezrozumienie;
wiadome naruszanie przepisów o czasie pracy maj ce na celu obni enie kosztów
-
prowadzonej działalno ci;
trudna sytuacja finansowa niektórych pracodawców.
-
Na nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy wpływ ma tak e trudna sytuacja na
rynku pracy powoduj ca, e wielu pracowników godzi si
na zatrudnienie z naruszeniem
przepisów o czasie pracy. Obawa o utrat miejsca pracy skłania te cz
pracowników do
współdziałania z pracodawcami w ukrywaniu rzeczywistego czasu pracy, co przejawia si
m.in. w akceptowaniu przez nich fikcyjnych ewidencji czasu pracy i niepodpisywaniu si na
listach obecno ci w pracy w niektóre dni tygodnia oraz składaniu w czasie kontroli
o wiadcze o nienaruszaniu przepisów przez pracodawców.
Wobec istniej cych uwarunkowa inspektorzy pracy przy dokonywaniu ustale stanu
przestrzegania przepisów o czasie pracy poza ewidencj czasu pracy wykorzystywali inne
ródła m.in. dobowe raporty kasowe i protokóły spisu z natury. Przeprowadzono te kontrole
o nietypowej porze (wcze nie rano, przed otwarciem sklepów) i w dniach wolnych od pracy
(soboty, niedziele). Kontrole te b d kontynuowane w roku bie
4.
cym.
Przestrzeganie prawa pracy w zakładach zatrudniaj cych osoby
niepełnosprawne
W ramach realizacji tematu:
- skontrolowano 18 zakładów pracy chronionej,
- wydano 8 pozytywnych (w tym 1 propozycja decyzji do innego Okr gowego Inspektoratu
Pracy) opinii dotycz cych spełnienia przez obiekty i pomieszczenia u ytkowane przez
zakłady pracy przepisów i zasad bezpiecze stwa i higieny pracy oraz uwzgl dnienia
potrzeb
osób
niepełnosprawnych
w
zakresie
przystosowania
stanowisk
pracy,
pomieszcze higieniczno-sanitarnych i ci gów komunikacyjnych oraz spełnienia wymaga
dost pno ci
do
nich.
Powy sze
decyzje
zwi zane
były
z
ubieganiem
si
przez 8 pracodawców o nadanie statusu zakładu pracy chronionej,
- wydano 45 pozytywnych opinii dotycz cych przystosowywanych stanowisk pracy dla 80
osób niepełnosprawnych oraz 2 opinie negatywne w w/w zakresie dotycz ce
2 pracowników.
Najistotniejsze nieprawidłowo ci stwierdzone podczas okresowych kontroli zakładów pracy
chronionej dotycz głównie zagadnie bezpiecze stwa i higieny pracy w zakresie:
-
braku wymaganych szkole bhp pracowników – stwierdzono u 7 pracodawców, tj. 38,8%
skontrolowanych zakładów pracy, w stosunku do 120 pracowników niepełnosprawnych,
-
maszyn i urz dze
technicznych – stwierdzono u 7 pracodawców, tj. 38,8%
skontrolowanych zakładów pracy, w stosunku do 52 pracowników niepełnosprawnych,
-
eksploatacji instalacji i urz dze elektrycznych – stwierdzono u 6 pracodawców, tj. 33,3%
skontrolowanych zakładów pracy,
-
wentylacji
pomieszcze
zakładu
–
stwierdzono
u
5
pracodawców,
tj.
27,7%
skontrolowanych zakładów pracy, w stosunku do 150 pracowników niepełnosprawnych.
-
pomieszcze u 7 pracodawców, tj. 38,8% skontrolowanych zakładów pracy.
W
zakresie prawnej
ochrony stosunku pracy nie stwierdzono
znacz cych
nieprawidłowo ci. U jednego pracodawcy odnotowano nieudzielenie 9 pracownikom
zaległych urlopów wypoczynkowych do ko ca I kwartału nast pnego roku w ł cznym
wymiarze 176 dni. Wg pracodawcy, przyczyn
nieudzielania urlopów wypoczynkowych
w wymaganym terminie była wymuszona z powodów nasilenia zada
organizacja pracy
wymagaj ca obecno ci pracowników w wi kszym wymiarze czasu pracy w ci gu roku.
Zastosowane rodki prawne
Ogółem wydano 37 pracodawcom 156 decyzji dotycz cych 1525 pracowników
niepełnosprawnych. Do dnia 31.12.2005r. wykonano 137 decyzji w stosunku do 1341
pracowników niepełnosprawnych.
Ponadto do 9 pracodawców skierowano wyst pienia zawieraj ce 22 wnioski
dotycz ce ogółem 1405 pracowników niepełnosprawnych. Wszystkie wnioski wykonano
przywracaj c naruszony porz dek prawny. Na 5 pracodawców nało ono mandaty na ogóln
kwot grzywny 3400 zł.
Problemy i zjawiska wymagaj ce podkre lenia
W 2005 roku utrzymała si
tendencja zmniejszania si liczby zakładów pracy
chronionej na terenie działania Okr gowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku.
Nasiliła si
dezaprobata pracodawców odno nie poziomu opłacalno ci zatrudniania osób
niepełnosprawnych w formach działalno ci zakładów pracy chronionej. Podobnie jak
w latach ubiegłych, równie w 2005 roku na terenie Okr gowego Inspektoratu Pracy
w Białymstoku aden nowy pracodawca nie ubiegał si
o nadanie statusu zakładu
pracy chronionej.
W ramach działa
inspektorów pracy w zakresie opiniowania przystosowywanych
stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, nadal zauwa ana jest praktyka
wyposa ania tych stanowisk w urz dzenia nie maj ce charakteru elementów stanowiska
pracy
wspomagaj cych
prac
osób
niepełnosprawnych
w
zwi zku
z
przyczyn
niepełnosprawno ci. Na podstawie przeprowadzonych w 2005 roku kontroli dotycz cych
wydania opinii o przystosowanych stanowiskach pracy nale y zauwa y ,
ubiegaj
si
e pracodawcy
o refundacje poniesionych kosztów w zwi zku z zakupem urz dze
nie
zwi zanych z niepełnosprawno ci zatrudnionej osoby np. sprz t audio w pomieszczeniach
łobków, który słu y ich wychowankom. Wci
z refundacj
brak jest działa
pracodawców w zwi zku
poniesionych kosztów przystosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby
niepełnosprawnej polegaj cych na adaptacji pomieszcze pracy, ci gów komunikacyjnych,
posiadanej maszyny itp. Polityka organów refunduj cych koszty tworzenia stanowisk pracy
dla osób niepełnosprawnych stwarzaj ca pracodawcom sposób zdobywania dla zakładu
nowego
wyposa enia
przedsi biorstwa
z
i
kreuj ca
powoduje,
niepełnosprawno ci
e
jako
cel
pracodawcy
faktycznie
tego
procesu
nie
tworz
wymagaj c
powi kszanie
miejsc
modernizacji
pracy
pomieszcze ,
maj tku
osobom
ci gów
komunikacyjnych, urz dze w celu ich adaptacji do potrzeb tych osób. Wobec powy szego
w 2005 roku, tak jak w latach poprzednich, nie odnotowano na terenie działania Okr gowego
Inspektoratu Pracy w Białymstoku przykładów przystosowywania stanowisk pracy np. dla
osób z niepełnosprawno ci
przypadków
wymagaj cych
ruchow
lub o znacznym stopniu niepełnosprawno ci, jako
szczególnych
rozwi za
techniczno-organizacyjnych
w odró nieniu od niepełnosprawno ci wynikaj cej np. z ogólnego stanu zdrowia lub
z
mniejszym
stopniem
niepełnosprawno ci.
Ma
to
odzwierciedlenie
w
wynikach
przeprowadzonych w 2005 roku kontroli dotycz cych wydania opinii o przystosowanych do
potrzeb osób niepełnosprawnych stanowiskach pracy. Stwierdzono,
e a
72% osób
niepełnosprawnych, dla których przystosowano stanowiska pracy posiadało lekki stopie
niepełnosprawno ci.
Ogólna ocena sytuacji w kontrolowanym obszarze oraz wnioski
Utrzymuje
si
tendencja
likwidacji
zakładów
pracy
chronionej
z
przyczyn
ekonomicznych. Na terenie działania Okr gowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku w roku
2004r. zmalała liczba tych zakładów z 45 do 44.
Podobnie jak w poprzednim roku nie odnotowano przypadku ubiegania si
przez
nowego pracodawc o status zakładu pracy chronionej.
Wnioski
W ocenie inspektorów pracy na popraw istniej cej sytuacji wpłyn łoby:
-
stworzenie podstaw prawnych do stosowania - b d cych obecnie jedynie na poziomie
działalno ci instytucji badawczo-naukowych - rozwi za
technicznych dotycz cych
wspomagania funkcjonowania osób niepełnosprawnych w rodowisku zewn trznym,
-
stworzenie rozwi za prawnych maj cych na celu zwi kszenie udziału na rynku pracy
osób z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawno ci.
-
prowadzenie przez organy refunduj ce koszty przystosowania stanowisk pracy
do
potrzeb
osób
niepełnosprawnych,
do
pracodawców,
którzy
niepełnosprawnych
oraz
faktycznie
stosowanie
polityki
refundacji
dostosowali
kosztów
stanowisko
korzystniejszych
do
w
stosunku
potrzeb
warunków
osób
refundacji
w stosunku do pracodawców przystosowuj cych stanowiska pracy do potrzeb osób ze
znacznym stopniem niepełnosprawno ci ruchowej,
-
prowadzenie przez organy refunduj ce koszty przystosowania stanowisk pracy
do potrzeb osób niepełnosprawnych, procedur wnioskowania o opini
w miar
inspekcji pracy
mo liwo ci w ci gu całego roku, nie nasilaj c post powania w tym zakresie
w krótkim okresie czasu.
5. Wykonywanie przez pracodawców orzecze s dów pracy
W okresie od 01.01.2005r. do 30.09.2005r. inspektorzy pracy przeprowadzili
51
kontroli sprawdzaj c stan realizacji przez pracodawców prawomocnych orzecze wydanych
przez s dy pracy. Na ogóln
liczb 51 kontroli skontrolowanych zostało 19 pracodawców
sektora publicznego i 32 sektora prywatnego, przy czym 1 kontrola dotyczyła byłego
pracodawcy.
Czynno ciami kontrolnymi obj to 64 prawomocne orzeczenia, w tym 62 wyroki
i 2 ugody s dowe. Przeprowadzone kontrole ujawniły, e na 64 zbadane orzeczenia s dów
pracy, pracodawcy nie wykonali 4 wyroków, co stanowi 6,3%. W roku 2004 wska nik ten
wynosił 10,7%, a w 2003r. – 28,6%. Nast piło wi c wyra ne zmniejszenie niewykonanych
wyroków w stosunku do lat poprzednich.
Inspektorzy ustalili, e w roku 2005 wszystkie niewykonane wyroki s dowe dotycz
sektora prywatnego. Podobny stan stwierdzono w dwóch poprzednich latach. Natomiast
wcze niej, to negatywne zjawisko dotyczyło zarówno pracowników sektora publicznego jak
i prywatnego, chocia w sektorze publicznym wyst powała znacznie lepsza sytuacja w tym
zakresie. Przeprowadzone kontrole wykazały,
e jedynie 4 pracodawców (7,8% obj tych
kontrolami) nie wykonało 4 wyroków s dowych w stosunku do 4 pracowników.
Wszyscy pracodawcy, którzy nie wykonali wyroków, to osoby fizyczne, prowadz ce
działalno
gospodarcz na własny rachunek i zatrudniaj ce niewielu pracowników (trzech
pracodawców zatrudniało do 9 pracowników, a jeden – 19), przy czym jeden z nich,
w czasie, kiedy prowadzono post powanie dotycz ce realizacji wyroku nie zatrudniał ju
adnego pracownika.
Przypadki i przyczyny niezrealizowania wyroków s dowych.
Trzech pracodawców nie wykonało wyroków dotycz cych wypłacenia byłym
pracownikom nale no ci pieni
nych ze stosunku pracy.
We wszystkich tych 3 przypadkach wył czn
był brak
przyczyn
niezrealizowania wyroków
rodków finansowych, wynikaj cy z niepowodzenia prowadzonej dotychczas
działalno ci gospodarczej. Jednoznacznym potwierdzeniem tego faktu jest to, e u ka dego
z tych pracodawców na wniosek wierzycieli prowadzone było s dowe post powanie
egzekucyjne zmierzaj ce do wykonania wyroków s dowych. Jak wykazały kontrole,
post powanie to dotychczas tylko cz
ciowo spowodowało zaspokojenie wierzycieli.
W 1 przypadku, inspektor pracy stwierdził niewykonanie wyroku s du pracy
ustalaj cego istnienie stosunku pracy pomi dzy przedsi biorc
a zatrudnionym tam
pracownikiem (bez adnej umowy). Powództwo o ustalenie stosunku pracy wniosła ona
zatrudnionego – po mierci m
a. Inspektor pracy stwierdził, e wyrok nie został wykonany,
gdy pracodawca nie wydał rodzinie zmarłego wiadectwa pracy. Pracodawca tłumaczył ten
fakt tym,
e nikt z rodziny zmarłego po
przyczyn
niewykonani
wiadectwo si
tego wyroku była nieznajomo
nie zgłosił. Faktycznie wi c,
przepisów prawa nakazuj cych
wysłanie w takiej sytuacji wiadectwa pracy na adres uprawnionych.
Ponadto, pracodawca nie wypłacił uprawnionym wynagrodzenia za prac zmarłego
pracownika oraz odprawy po miertnej.
rodki prawne zastosowane przez inspektorów pracy. Efekty.
W przypadku 3 pracodawców, którzy nie wykonali wyroków s dowych wypłaty
nale no ci pracowniczych z powodu braku
s dowego
post powania
egzekucyjnego,
rodków finansowych, wobec tocz cego si
nie
kierowano
wyst pie
dotycz cych
niezrealizowanych wyroków (w przypadku byłego pracodawcy nie ma prawnej mo liwo ci
kierowania wyst pienia). Natomiast, w zwi zku z niewykonaniem tych wyroków inspektorzy
pracy ukarali 2 pracodawców mandatami w kwotach 900 zł i 500 zł., natomiast w stosunku
do 1 sprawcy wykroczenia skierowano wniosek o ukaranie do s du grodzkiego. S d
wyrokiem nakazowym wymierzył grzywn w kwocie 350 zł.
W przypadku pracodawcy, który nie wykonał wyroku ustalaj cego istnienie stosunku
pracy, inspektor pracy ukarał sprawc
mandatem w kwocie 700 zł oraz wystosował
wyst pienie zawieraj ce 3 wnioski dotycz ce wydania wiadectwa pracy rodzinie zmarłego
pracownika oraz wypłacenia wynagrodzenia za prac i odprawy po miertnej.
Wyst pienie to zostało zrealizowane, wiadectwo pracy zostało wydane, pracodawca
wypłacił te wynagrodzenie w kwocie 431,94 zł (pracownik przepracował cz
oraz odpraw pieni
miesi ca)
n 849 zł brutto (ł cznie wypłacono 1280,94 zł).
Nie kierowano zawiadomie do prokuratury.
W wyniku interwencji inspektora pracy spo ród 4 niewykonanych wyroków 1 wyrok
został przez pracodawc zrealizowany. Ze wzgl du na całkowity brak rodków finansowych
i utrat
statusu pracodawcy (w 1 przypadku) ewentualna pełna realizacja 3 pozostałych
niewykonanych wyroków s dowych ma szans nast pi wył cznie w efekcie prowadzonej
egzekucji s dowej - post powanie kontrolne inspektorów pracy nie mogło i nie mo e si do
tego przyczyni .
Ocena
Przeprowadzone kontrole wykazały, e stan realizacji wyroków s dowych w 2005 r.
mo na uzna za zadawalaj cy (tylko 6,3% wyroków niewykonanych). Nale y podkre li , e
kontrole obj ły sprawdzenie realizacji wi kszo ci prawomocnych wyroków s dowych
wydawanych przez wszystkie s dy pracy z terenu działania OIP w Białymstoku w bie
roku. Wyniki tych kontroli mo na wi c uzna za całkowicie reprezentatywne.
cym
Pracodawcy w pełni respektuj wyroki przywracaj ce pracowników do pracy, je eli
posiadaj
płynno
finansow . Wypłacaj
zas dzone wyrokami kwoty wraz z odsetkami.
Cz stym powodem spraw s dowych o wypłacenie ró nego rodzaju nale no ci s problemy
interpretacyjne pracodawców w zakresie prawa do nagród, odpraw, ró nego rodzaju
dodatków do wynagrodzenia. W przypadku pozytywnych dla pracowników wyroków w tego
rodzaju sprawach pracodawcy godz
si
najcz
ciej z rozstrzygni ciami I instancji
i rezygnuj c z apelacji niezwłocznie realizuj wyroki. Niestety nadal jednak cz
s dowych
dotyczy
wiadcze
oczywistych
takich
jak
wynagrodzenie
wyroków
za
prac ,
niewypłaconych z powodu trudno ci finansowych. To wła nie w tej grupie wyroków zdarzaj
si zwykle wyroki niewykonane. W 2005r. jest ich mniej ni w poprzednich latach, co wi
e
si z lepsz sytuacj ekonomiczn wi kszo ci pracodawców.
Szczególnie pozytywnie nale y oceni to, e w ród przyczyn niewykonania wyroków
w 2005r. nie było celowego lub zło liwego działania pracodawców, a z powodu
nieznajomo ci przepisów nie zrealizowano tylko 1 wyroku.
6. Załatwianie skarg i wniosków
W 2005 roku do Okr gowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku wpłyn ło 665 skarg,
z czego na pi mie 599 oraz 66 w formie ustnej do protokółu w siedzibach jednostek
organizacyjnych OIP lub telefonicznie, a 7 drog elektroniczn przez internet. W stosunku do
roku ubiegłego - kiedy to zło ono 801 skarg – nast pił znacz cy spadek liczby wniesionych
skarg o 136, a zatem a o 17% wszystkich.
Spo ród skarg, które wpłyn ły, 27 przekazano zgodnie z wła ciwo ci terytorialn do
innych okr gowych inspektoratów pracy, a 13 - zgodnie z wła ciwo ci rzeczow do innych
kompetentnych organów i instytucji. W 18 przypadkach zło one skargi wycofali skar
Z uwagi na charakter podejmowanych w pismach spraw nie nale
cy.
cych do kompetencji PIP
10 skarg anonimowych pozostawiono bez rozpatrzenia. Ponadto udzielono odpowiedzi
4 anonimowym skar
cym o wymogach stawianych korespondencji otrzymanej poczt
elektroniczn , a poniewa
nie udzielili oni wymaganych informacji, skargi te równie
pozostawiono bez rozpatrzenia. W konsekwencji, rozpatrzeniu podlegały 593 skargi, z czego
24 zostały załatwione w 2006r.
Skargi, w znacz cej mierze składane były przez pracowników – 270 oraz przez
byłych pracowników – 206. W 101 przypadkach składaj cy skargi nie ujawnili swoich
danych osobowych. 32 skargi pochodziły od zwi zków zawodowych. Pozostałe natomiast
m.in. od senatorów (4), posłów (2), pracowników składaj cych skargi zbiorowo (16),
Społecznego Inspektora Pracy (1), innych instytucji (5) i osób prywatnych (32).
W wyniku zło onych skarg przeprowadzono 546 kontroli u 92 podmiotów sektora
publicznego oraz u 454 podmiotów sektora prywatnego. Przy czym a
207 kontroli
przeprowadzono u pracodawców zatrudniaj cych do 9 pracobiorców,138 kontroli
u zatrudniaj cych od 10 do 49 pracobiorców, 125 kontroli u zatrudniaj cych od 50 do 249
pracobiorców, 76 kontroli u zatrudniaj cych powy ej 251 pracobiorców.
Do 31.12.2005r. zbadano 568 skarg, tj. 95,8% skarg podlegaj cych rozpatrzeniu.
Spo ród nich za:
- całkowicie lub cz
ciowo zasadne uznano 294 skargi – 49,5%,
- niezasadne uznano 200 skargi – 33,7%.
W 54 sytuacjach roszczenia zawarte w skargach miały charakter sporny.
Z uwagi na utrudnianie inspektorowi pracy czynno ci kontrolnych przez pracodawców
(niestawianie si
pomimo wezwa ) – w 8 przypadkach inspektorzy nie byli w stanie
rozpatrzy skarg, w zwi zku z tym zło ono zawiadomienia do prokuratury o podejrzeniu
popełnienia przest pstwa w tym zakresie. W przypadku 3 skarg zarzuty w nich uj te nie
mogły by rozpatrzone z uwagi na wskazanie nieistniej cego ju pracodawcy (zakład pracy
uległ likwidacji) – pouczono o mo liwo ci dochodzenia roszcze
a w drugim przypadku z uwagi na brak zgody skar
na drodze s dowej,
cego na ujawnienie jego danych
osobowych – koniecznych do rozpatrzenia zasadno ci skargi, w trzecim przypadku
natomiast – z uwagi na brak u ci lenia przedmiotu sprawy. Ponadto 9 skar
odpowiedzi o braku kompetencji PIP do podejmowania działa
cym udzielono
w zakresie wskazanym
w skargach.
Dane statystyczne w zakresie poruszanych w skargach problemów (według symboli)
przedstawia poni sza tabela:
Problemy poruszane w skargach
A - obiekty i pomieszczenia pracy
B - pomieszczenia i urz dzenia higieniczno - sanitarne
C - wentylacja, ogrzewanie, o wietlenie
D – stanowiska, procesy pracy i procesy technologiczne
E – maszyny i urz dzenia techniczne
F – urz dzenia i instalacje energetyczne
G – transport
I – czynniki szkodliwe i uci liwe, rodki ochrony indywidualnej
J – przygotowanie do pracy
2005
Ogółem
Zasadne
19
13
14
11
3
3
5
0
1
0
1
1
1
0
4
3
19
10
K – inne zagadnienia BHP
L – stosunek pracy
M – czas pracy
N – ochrona pracy młodocianych
O – uprawnienia zwi zane z rodzicielstwem
P – wynagrodzenie za prac i inne wiadczenia
S – urlopy pracownicze
T – rozwi zanie stosunku pracy z przyczyn niedotycz cych
pracownika
U – uprawnienia SIP
X – zakładowy fundusz wiadcze socjalnych
Z – zakładowy układ zbiorowy
Y – mobbing i dyskryminacja oraz uprawnienia zwi zków
zawodowych
67
161
130
3
11
425
38
10
30
42
51
1
6
189
19
4
0
28
1
40
0
8
0
7
Uwaga: suma liczby skarg uj tych powy ej nie odpowiada liczbie skarg, które wpłyn ły do
Okr gowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku, co wynika z faktu, e poszczególne skargi
najcz
ciej obejmowały po kilka problemów i zarzutów narusze przepisów prawa.
Najcz
z wypłat
ciej poruszanym w skargach problemem były nieprawidłowo ci zwi zane
wynagrodzenia za prac
oraz innymi
wiadczeniami pieni
nymi ze stosunku
pracy, czasem pracy, oraz warunkami pracy.
Szczegółowe zestawienia zagadnie poruszanych w skargach wskazuj , e podobnie
jak w poprzednich latach - w roku 2005 najcz
ciej skargi dotyczyły problemu
niewypłacania przez pracodawców wynagrodzenia za prac
i innych
wiadcze
wynikaj cych ze stosunku pracy - 425 skarg, co stanowi 74,8% ogółu rozpatrzonych skarg
(w 2004 roku wniesiono w tym zakresie 387 skarg – 55,4% wszystkich rozpatrzonych;
w 2003 roku 370 skarg – 59,3% wszystkich rozpatrzonych; w 2002 roku 622 skargi - 71 %
wszystkich rozpatrzonych). Niespełna połow , bo 44,5% z nich uznano za zasadne.
Skargi te dotyczyły najcz
ciej:
-
nie wypłacania lub nieterminowego wypłacania wynagrodzenia za prac ,
-
nie wypłacania dodatku za prac w godzinach nadliczbowych,
-
nie wypłacania ekwiwalentu pieni
-
nie wypłacania odpraw pieni
nego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy,
nych z tytułu rozwi zania umów o prac z przyczyn nie
dotycz cych pracownika,
-
nie wypłacania ekwiwalentu za pranie odzie y roboczej i u ywanie odzie y własnej,
-
wypłacania wynagrodzenia za prac
w wysoko ci ni szej od aktualnie obowi zuj cej
kwoty minimalnego wynagrodzenia.
U tych pracodawców, u których zasadno
roszcze
pracowniczych znalazła
potwierdzenie, podj to działania prawne zmierzaj ce do spowodowania wypłacenia
pracownikom nale nego im wynagrodzenia i innych
wiadcze
ze stosunku pracy.
W szczególno ci, do 27 pracodawców skierowano nakazy zawieraj ce 67 decyzji wypłaty
głównie wynagrodzenia za prac 2 378 pracownikom na kwot 2 052 095,96zł. Ponadto do
117 pracodawców skierowano wyst pienia o wypłacenie wynagrodzenia za prac i innych
nale no ci dla 5 254 pracowników na kwot 221 857,35zł.
Ł cznie 144 pracodawców otrzymało nakazy i wyst pienia zobowi zuj ce do
wypłacenia kwoty 2 273 953,31zł w wi kszo ci okazały si
i wyst pie
7 632 pracownikom. Zastosowane
skuteczne. 119 pracodawców
rodki prawne
w wyniku realizacji nakazów
wypłaciło 1 412 305,21zł (62% kwoty uj tej we wnioskach i nakazach)
wynagrodzenia za prac
i innych nale no ci ze stosunku pracy dla 6396 pracowników
(ok. 84% wszystkich, których dotyczyły rodki prawne).
W szczególno ci wyegzekwowano:
-
wypłacenie wynagrodze
za prac , w tym nieterminowo wypłacanych – przez 40
pracodawców dla 4 339 pracowników na kwot 1 181 177,49zł;
-
wypłacenie wynagrodzenia za prac w godzinach nadliczbowych przez 19 pracodawców
dla 482 pracowników na kwot 77 606,42zł;
-
wypłacenie wynagrodzenia i ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy –
przez 18 pracodawców dla 47 pracowników na kwot 7452,21zł;
-
wypłacenie odprawy pieni
nej z tytułu rozwi zania stosunku pracy z przyczyn nie
dotycz cych pracowników – przez 2 pracodawców dla 17 pracowników na kwot
32 796,94zł.
161 skarg (28,3% ogółu rozpatrzonych) dotyczyło szeroko poj tego „stosunku pracy”,
a w szczególno ci nieprawidłowo ci w zakresie nawi zywania i rozwi zywania stosunków
pracy, z czego 42 uznano za zasadne (26%). Ich liczba w porównaniu do roku 2004 wzrosła
ponad dwukrotnie (w 2004r. zło ono 80 skarg).
Nieprawidłowo ci w zakresie nawi zywania stosunku pracy to przede wszystkim –
brak potwierdzenia na pi mie rodzaju i warunków umowy, nieprawidłowe sporz dzenie
umowy o prac
pracy
(umowa
oraz niezgodno
cywilnoprawna
rodzaju zawieranej umowy z charakterem wiadczonej
zamiast
umowy
o
prac ).
Te
kwestie
poruszono
w 72 skargach, z czego 19 uznano za zasadne, a 12 miało charakter sporny.
W wyst pieniach skierowanych do pracodawców zawarto wnioski dotycz ce m.in.:
−
potwierdzania na pi mie rodzaju umowy o prac oraz jej warunków – 8 wyst pie
dotycz cych 11 pracowników;
−
nieprawidłowo ci w zakresie sporz dzanych umów o prac
– 3 wyst pienia
dotycz ce 23 pracowników;
−
niezgodno ci rodzaju zawartej umowy o prac z charakterem wiadczonej pracy – 2
wyst pienia dotycz ce 8 pracowników.
Z udzielonych odpowiedzi wynika, i
wskutek interwencji inspektora pracy –
w przypadku braku potwierdzenia rodzaju i warunków umowy o prac
– 4 pracodawców
usun ło te nieprawidłowo ci poprzez zawarcie umów o prac z 5 pracownikami. Warto te
doda , ze cz
z tych kontroli przeprowadzono wraz z Oddziałem Legalno ci Pracy
Podlaskiego Urz du Wojewódzkiego - w ramach realizacji wzajemnej współpracy.
Główne naruszenia porz dku prawnego w zakresie rozwi zywania stosunków pracy
to przede wszystkim rozwi zywanie umów o prac
bez zachowania formy pisemnej oraz
zastosowanie niewła ciwego okresu wypowiedzenia. Liczn
grup
skarg stanowiły skargi
dotycz ce nie wydania wiadectwa pracy oraz nieprawidłowo ci w jego tre ci (43 skargi,
z czego 14 okazało si zasadnymi). Inspektorzy pracy spowodowali wydanie lub usuni cie
nieprawidłowo ci z tre ci wiadectw pracy na rzecz 10 pracowników.
134 skargi (23,6 % ogółu rozpatrzonych) dotyczyło narusze
bezpiecze stwa i higieny pracy – to o 34 skargi wi cej ni
w zakresie
w roku ubiegłym, a zatem
o 25,4%. Ponad połowa z nich (71 skarg), bo 52,9% to skargi zasadne.
W szczególno ci, nieprawidłowo ci opisane w skargach, dotyczyły wyposa enia
i stosowania przez pracowników odzie y i obuwia roboczego oraz
rodków ochrony
indywidualnej (49 skarg). 23 zostały uznane za zasadne.
19 skarg (3,4% wszystkich rozpatrywanych skarg) dotyczyła narusze
w zakresie
braku lub nieprawidłowo przeprowadzonych bada lekarskich oraz szkole bhp. W zwi zku
z wydanymi przez inspektora rodkami prawnymi, 12 pracodawców przywróciło naruszony
porz dek prawny na rzecz 28 pracowników poprzez zrealizowanie 6 wyst pie i 11 decyzji
do nich skierowanych. 12 z tych skarg uznano za zasadne.
19 skarg (3,4% wszystkich) obejmowało nieprawidłowo ci w zakresie obiektów
i pomieszcze pracy, z czego 13 uznano za zasadne, tj. 68,4%. Skar
cy wskazywali przede
wszystkim na ich niewła ciwy stan techniczny.
W
18
skargach,
z
których
11
uznano
za
zasadne,
poruszono
kwesti
nieprawidłowo ci dotycz ce ustalania okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy oraz ich
rejestracji.
Ponadto wpłyn ło 14 skarg (2,5% ogółu) dotycz cych pomieszcze
higieniczno – sanitarnych – 11 skarg uznano za zasadne.
i urz dze
Nast pna pod wzgl dem liczebno ci grupa skarg – 130 (22,8% ogółu rozpatrzonych)
dotyczyła czasu pracy, z czego 51 (39,2%) uznano za zasadne. W stosunku do 2004r. liczba
tych skarg wzrosła o 18%. W wielu przypadkach inspektorzy pracy napotykali trudno ci
w ustaleniu zasadno ci skargi ze wzgl du na brak ewidencji czasu pracy. Główne bowiem
naruszenia porz dku prawnego, jakie wyst powały w tej grupie skarg to nieprawidłowo ci
w zakresie ewidencjonowania czasu pracy, w szczególno ci nie prowadzenie ewidencji
czasu pracy, zatrudnianie pracowników powy ej dopuszczalnych godzin nadliczbowych,
tak w roku kalendarzowym jak i przeci tnie w tygodniu oraz zatrudnianie pracowników
przeci tnie przez wi cej ni 5 dni w tygodniu w przyj tym okresie rozliczeniowym a tak e
zatrudnianie w niedziel i wi ta z naruszeniem obowi zuj cych przepisów – bez stosownej
rekompensaty.
W wyst pieniach skierowanych do pracodawców wnioskowano o przywrócenie
naruszonego porz dku prawnego. Pracodawcy najcz
ciej informowali o uwzgl dnieniu
wniosków wyst pienia. I tak:
−
25 pracodawców zrealizowało 27 wniosków dotycz cych prowadzenia ewidencji
czasu pracy dla 688 pracowników;
−
13 pracodawców zrealizowało 16 wniosków dotycz cych zaprzestania zatrudniania
590 pracowników powy ej 5 dni w tygodniu w przyj tym okresie rozliczeniowym;
−
3 pracodawców zrealizowało 3 wnioski zaprzestania zatrudniania 41 pracowników
w czasie pracy przekraczaj cym przeci tnie dzienny oraz tygodniowy wymiar
ustalony dla systemu, w którym pracownik jest zatrudniony.
W pozostałych grupach skarg ich liczba była mniej liczna. Kolejna grupa skarg
to 38 skarg (6,7% wszystkich rozpatrzonych), z czego 19 z nich uznano za zasadne,
w
których
poruszono
kwestie
nieprawidłowo ci
w
zakresie
udzielania
urlopów
wypoczynkowych, w tym te urlopów bezpłatnych. W porównaniu do roku 2004, w którym
wpłyn ły 54 skargi, liczba skarg, w których poruszono tematyk urlopów wypoczynkowych
spadła o 29,6%). Do 15 pracodawców inspektorzy pracy skierowali 18 wniosków maj cych
wpływ na prawidłowe post powanie w tym zakresie w stosunku do 165 pracowników.
28 skarg (4,9% ogółu) dotyczyło zakładowego funduszu
wiadcze
socjalnych,
z czego 8 uznano za zasadne. W porównaniu do roku poprzedniego wzrosła ponad
dwukrotnie liczba skarg w tym zakresie ( w roku 2004 zło ono 12 skarg). Nieprawidłowo ci
wyst puj ce w tej grupie dotyczyły głównie dysponowania
przekazywania
rodków na konto zakładowego funduszu
rodkami funduszu oraz
wiadcze
socjalnych. Kontrole
inspektorów pracy spowodowały usuni cie nieprawidłowo ci w gospodarowaniu
funduszu w 7 zakładach pracy.
rodkami
11 skarg (ok. 2% ogółu) zło ono w zakresie uprawnie
pracowników zwi zanych
z rodzicielstwem. 6 z nich uznano za zasadne. Zanotowano zatem wzrost liczby składanych
skarg o 36,4% w porównaniu do roku 2004, w którym zło ono 7 skarg. Naruszenia opisane
w skargach to m.in.: nieudzielanie przez pracodawc
przysługuj cego pracownicy urlopu
wychowawczego oraz zatrudnianie kobiet przy pracach szczególnie uci
liwych lub
szkodliwych dla zdrowia. Na skutek realizacji wyst pienia skierowanego do pracodawcy
usuni to nieprawidłowo ci dotycz ce 2 pracowników i zaprzestano zatrudniania ich
w warunkach szczególnie uci
liwych i szkodliwych dla zdrowia.
4 skargi, o 5 skarg mniej w porównaniu do roku ubiegłego, dotyczyło uprawnie
organizacji zwi zkowych, z czego 4 uznano za zasadne.
3 skargi, o 1 wi cej ni
w roku 2004 (2 skargi), dotyczyły ochrony pracy
młodocianych, 2 z nich uznano za bezzasadne. Podnoszono w nich kwestie: prawidłowo ci
zatrudniania młodocianych w pełnym wymiarze czasu pracy, zatrudniania bez umowy
o prac
oraz nieprzestrzegania przepisów w zakresie czasu pracy pracowników
młodocianych.
100 skarg zło ono anonimowo (17,6 % ogółu), z czego 48 okazało si by zasadnymi
(48%). Skargi te dotyczyły ró nych zagadnie z zakresu prawnej ochrony stosunku pracy.
Nale y przyj
,
e ich nadawcami byli w głównej mierze pracownicy nadal zatrudnieni
w zakładach pracy. W skargach tej grupy dominowały przede wszystkim problemy zwi zane
z wynagrodzeniem za prac , czasem pracy, warunkami pracy oraz nawi zywaniem
i rozwi zywaniem stosunku pracy.
W
2005
roku
inspektorzy
pracy
Okr gowego
Inspektoratu
Pracy
w Białymstoku, w zwi zku z napływaj cymi skargami, przeprowadzili ł cznie 546 kontroli
w 463 zakładach, w wyniku których wydano ogółem 223 decyzji (36 ustnie i 187 na pi mie)
wydane decyzje dotyczyły 5899 pracowników. Do dnia 31 grudnia 2005r. zrealizowano
154 decyzji dotycz cych 3714 pracowników. Ponadto inspektorzy pracy wystosowali
212 wyst pie
zawieraj cych 437 wniosków - z czego pracodawcy zrealizowali
308 wniosków zawartych w 145 wyst pieniach. Wnioski te dotyczyły 11808 pracowników.
W wyniku działalno ci kontrolno-nadzorczej inspektorów pracy 101 pracodawców
ukarano mandatami na ł czn
kwot
66 100,00 złotych, a tak e sporz dzono 23 wnioski
o ukaranie do s dów i zastosowano 27 rodków wychowawczych.
Skargi i wnioski dotycz ce równego traktowania kobiet i m
czyzn
W 2005r. do Okr gowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku wpłyn ły 22 skargi
w zakresie dyskryminacji i mobbingu:
-
6 skarg dotyczyło dyskryminacji,
-
w 16 skargach poruszono kwesti mobbingu.
Nie było skarg w zakresie molestowania i molestowania seksualnego.
W I grupie skarg skar
cy podnosili, e s dyskryminowani ze wzgl du na:
- wiek i niepełnosprawno
prac
– co powodowało zró nicowanie (zani enie) wynagrodzenia za
pracownika, ograniczony dost p do szkole
podnosz cym jego kwalifikacje,
pomijanie przy awansach pracowniczych (w 1 skardze),
- wiek – co powodowało zró nicowanie wynagrodzenia oraz pomijanie przy przyznawaniu
premii uznaniowej – uzale nionej od zaanga owania pracownika w wypełnianie
powierzonych mu obowi zków (w 1 skardze),
- płe
– co spowodowało rozwi zanie umowy o prac
z powodu likwidacji stanowiska
pracy, która to likwidacja miała charakter pozorny (w 1 skardze); (inspektor pracy nie
potwierdził naruszenia przez pracodawc
przepisów prawa pracy w zakresie równego
traktowania w zatrudnieniu, jedynie pouczył o wła ciwo ci s du pracy do rozstrzygania
tego rodzaju kwestii),
- przynale no
zwolnie
zwi zkow
– co powodowało typowanie w pierwszej kolejno ci do
grupowych, nie udzielaniem urlopu wypoczynkowego, nie przyznawaniem
premii, nie podwy szaniem wynagrodzenia za prac
oraz przenoszeniem na inne
stanowiska pracy (w 1 skardze); (w wyniku podj tych czynno ci kontrolnych inspektor
pracy nie potwierdził zasadno ci podnoszonych kwestii),
- w 2 przypadkach nie okre lono powodu nierównego traktowania w zatrudnieniu, opisano
natomiast działania pracodawcy w pierwszym przypadku skutkuj ce m.in. zani eniem
dodatku motywacyjnego oraz nagrody z okazji Dnia Edukacji Narodowej, w drugim za ,
nie nawi zaniem z anonimow skar
c stosunku pracy; (w wyniku podj tych czynno ci
kontrolnych inspektor pracy nie potwierdził zasadno ci podnoszonych kwestii).
Spo ród 16 skarg dotycz cych mobbingu: 8 – wnie li pracownicy, 4 – zakładowe
organizacje zwi zkowe, 1 - były pracownik ujawniaj cy personalia, 1 – zbiorowo pracownicy,
2 z nich to anonimy zło one prawdopodobnie przez pracowników.
W tej grupie skarg zarzuty były zwykle bardzo enigmatyczne, niekiedy hasłowe,
wprost stwierdzano, e w stosunku do skar
cych stosowany jest mobbing lub, e s oni
zastraszani – bez wskazania jakichkolwiek działa ze strony pracodawcy.
Inspektorzy rozpatruj cy skargi dotycz cych dyskryminacji i mobbingu nie stwierdzili,
b d
nie byli w stanie wykaza
naruszenia przez pracodawców przepisów dotycz cych
omawianej problematyki. Nie wydano wi c adnych rodków prawnych w badanym zakresie.
Ocena
W 2005r. liczba składanych skarg zmniejszyła si o o ok. 17% w stosunku do roku
2004. Dominuj c grup skarg s w dalszym ci gu skargi dotycz ce wynagrodze i innych
wiadcze pieni
nych ze stosunku pracy, co wi cej liczba składanych skarg w tym zakresie
wzrosła o ok. 10% w porównaniu do roku ubiegłego. Proporcja innych wyst puj cych
problemów w zgłaszanych skargach nie uległa powa niejszym zmianom, zauwa alny wzrost
liczby składanych skarg dotyczy czasu pracy oraz stosunku pracy.
Mimo, e dominuj
skargi dotycz ce wynagrodzenia za prac
i innych wiadcze ,
a nawet jest ich wi cej ni w roku ubiegłym, to jednak tylko pozornie mo e to wiadczy
o pogorszeniu si stanu przestrzegania przepisów prawa w tym zakresie. W istocie bowiem
dominuj kwestie niewypłacania lub zani ania poszczególnych składników szeroko poj tego
wynagrodzenia, natomiast mniej było skarg w zakresie niewywi zywania si
przez
pracodawców z obowi zku wypłaty podstawowego wynagrodzenia za prac , w tym
w ustawowym terminie. Potwierdza to znacznie ni sza, w porównaniu z rokiem ubiegłym,
kwota niewypłaconych wynagrodze
wykazana przez inspektorów pracy w trakcie kontroli
skargowych. Du y wpływ na taki stan rzeczy miała zauwa alna lepsza sytuacja finansowa
pracodawców.
Jedn z przyczyn spadku ogólnej liczby skarg jest trudna sytuacja na rynku pracy.
Pracownicy cz sto godz si na naruszenie ich uprawnie wynikaj cych z Kodeksu pracy
uwa aj c, e wyst pienie o interwencj do organów inspekcji pracy mo e doprowadzi do
wej cia w konflikt z pracodawc , a w konsekwencji do utraty zatrudnienia. Dlatego du a
liczba skarg wpływa od byłych pracowników, którzy dopiero po rozwi zaniu stosunku pracy
dochodz nale nych im roszcze . Jedn z przyczyn mo e by tak e wzrost wiadomo ci
prawnej pracowników i pracodawców m.in. wynikaj cy z poradnictwa prawnego inspektorów
pracy, w tym z porad udzielonych w trakcie kontroli i faktu systematycznego poddawania si
przez pracodawców szkoleniom dotycz cym przepisów ochrony pracy. Problemem
pojawiaj cym si
w trakcie rozpatrywania skarg jest fakt zgłaszania si
po pomoc
w odzyskaniu wynagrodzenia osób zatrudnionych głównie w firmach budowlanych bez
jakiejkolwiek umowy na pi mie. Rozpoznanie zasadno ci takich skarg jest wła ciwie
praktycznie niemo liwe.