Publikacja darmowa - pobierz

„Rejent" • rok 6 • nr 9(65)
wrzesień 1996 r.
Jerzy Jacyszyn
Wybrane problemy prawne jednoosobowych spółek
Skarbu Państwa uczestniczących w narodowym funduszu inwestycyjnym
1. Ustawą z dnia 30 kwietnia 1993 r. ostatecznie w formie prawnej ustalona została dodatkowa metoda prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych według koncepcji Ministra Przekształceń Własnościowych. Polega ona na przyjęciu trybu prywatyzacji kapitałowej
polegającej na przekształceniu w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, w trybie określonym ustawą prywatyzacyjną dla prywatyzacji kapitałowej1.
2. Wprowadzenie programu powszechnej prywatyzacji przy udziale narodowych fuduszy inwestycyjnych2 stworzyło nowe możliwości
znacznego przyspieszenia prywatyzacji; wynikają one ze znacznego
skrócenia czasu pracochłonnej i kosztownej wyceny majątku przedsiębiorstw państwowych i spółek jednoosobowych Skarbu Państwa,
objętych tym programem.
Przewidziano w nim uczestnictwo szerokich rzesz obywateli, uprawnionych w myśl przepisów do otrzymania powszechnych lub rekompensacyjnych świadectw udziałowych, wymienianych w przyszłości
na akcje.
1
2
Opisuje je m.in. P. Dubowski, Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego
w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, „Rejent" 1992, nr 6, s. 76.
Dz.U. z 1993 r. Nr 44, poz. 202 z późn. zm. Zwana dalej ustawą o NFI.
54
Wybrane problemy prawne jednoosobowych
spółek..
3. Zasadniczym celem działalności narodowych funduszy inwestycyjnych jest pomnażanie ich majątku, w szczególności poprzez powiększenie ich majątku, przede wszystkim przez osiąganie coraz to
wyższej wartości akcji spółek, w których fundusze są akcjonariuszami. Cel ten w pierwszym etapie prawdopodobnie skoncentruje się na
poprawianiu zarządzania spółek, w których funduszu będą mieć pozycję dominującą, mając w posiadaniu znaczny pakiet akcji.
Niezależnie od podejmowanych działań organizacyjnych, prowadzących do uzyskania poprawy systemu zarządzenia, pozyskiwania
nowych technologii i pożyczek, jak też wprowadzania w korzystne gospodarcze powiązania, zwłaszcza międzynarodowe, realizowane będą
inne działania umożliwiające rozwój i pomnażanie ich majątku: prowadzenie działalności gospodarczej, polegającej na nabywaniu i zbywaniu akcji spółek, oraz wykonywanie uzyskanych praw, udzielanie
pożyczek oraz zaciąganie pożyczek i kredytów dla realizacji celów określonych w ustawie, jak i innych celów określonych w statucie (art. 4
ustawy)3.
4. Realizację tak ważnych celów, jakie zostały wyznaczone narodowym funduszom inwestycyjnym, ułatwiać ma przyjęta forma organizacyjnoprawna spółki akcyjnej4, z niezbędnymi dla tego działania
odstępstwami od uregulowań przyjętych w kodeksie handlowym5.
W swoim działaniu fundusze inwestycyjne będą przedmiotem szczególnego zainteresowania Skarbu Państwa jako ich założyciela, którego interesy reprezentować będzie właściwy minister, członek Rady
Ministrów.
5. Ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji wprowadza szereg istotnych zmian w dotychczas obowiązujących przepisach. Między innymi ustawa przewiduje:
3
4
5
Zob. np. P. Dubowski, Narodowe fundusze inwestycyjne w prywatyzacji gospodarki narodowej, „Rejent" 1993, nr 11, s. 45.
Za sporządzenie aktu notarialnego utworzenia funduszu przysługuje notariuszowi
wynagrodzenie w wysokości nie przekraczającej 10 milionów starych złotych, tj.
1.000 PLN. Natomiast gdy nastąpiło podwyższenie kapitału akcyjnego w wyniku
wniesienia kapitału akcyjnego w minimalnej kwocie, wynagrodzenie notariusza powinno być ustalone na ogólnych zasadach, tj. w zależności od wartości przedmiotu
czynności notarialnej.
Wymienia je m.in. art. 45 ustawy o NFI.
55
Jerzy
Jacy szyn
a) ograniczone zwolnienie dochodów uzyskanych przez osoby fizycznej ze sprzedaży świadectw udziałowych lub akcji funduszu z
podatku dochodowego w skali roku, do wysokości połowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Celem takiego zwolnienia jest uniknięcie opodatkowania niewielkich dochodów, jakie
z tego tytułu uzyskają osoby fizyczne (art. 42 ustawy);
b) zwolnienie spółek i przedsiębiorstw uczestniczących w programie powszechnej prywatyzacji od oprocentowania kapitału, co ma
stanowić zachętę do uczestniczenia w programie (art. 49 ustawy);
c) ustawa zastępuje przysługujące pracownikom uprawnienia do
nabycia do 20% akcji lub udziałów w prywatyzowanych spółkach na
zasadach preferencyjnych, przewidzianych w art. 24 ustawy z dnia
13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw, ma prawo do uzyskania 15% akcji spółki nieodpłatnie, bez konieczności oczekiwania
na pierwszą sprzedaż akcji nabywcom zewnętrznym. Prawo do nabycia akcji pracownicy nabywają w dniu wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych, a wydanie akcji następuje nieodpłatnie z chwilą wniesienia akcji spółki do funduszu (art.
46 ustawy);
d) ustawa upoważnia też władze spółki do uchwalenia, w ciągu
trzech miesięcy liczonych od dnia wniesienia akcji spółki do funduszu, własnego regulaminu podziału akcji udostępnianych pracownikom. Jeżeli w tym terminie regulamin nie zostanie opracowany i
uchwalony, akcje zostaną udostępnione pracownikom w równej liczbie, a ich udostępnienie powinno być zakończone nie później niż w
okresie 6 miesięcy, liczonych od dnia wniesienia akcji danej spółki
do funduszu.
6. Termin odbioru akcji pracowniczych w spółkach uczestniczących w narodowych funduszach inwestycyjnych minął i ci, którzy nie
zdążyli, mogą już tylko interweniować w sądzie. Do 12 marca br. zakłady musiały przygotować zasady podziału akcji i udostępnić je pracownikom. 13 marca wygasło upoważnienie ministra, na podstawie
którego spółka mogła wydawać akcje. Odebrano 95-99% akcji. Pozostałe muszą wrócić do Skarbu Państwa.
Na rozpoczęcie wydawania akcji pracowniczych czekają zatrudnieni w 99 zakładach, których akcji minister prywatyzacji jeszcze nie
wniósł do funduszy, ich czas odbioru jeszcze się nie zaczął.
56
Wybrane
problemy
prawne jednoosobowych
spółek..
7. Opracowano projekty regulaminów podziału akcji pomiędzy
uprawnionych pracowników, zatwierdzono je uchwałami zarządów
spółek i rad nadzorczych.
Regulamin podziału akcji między uprawnionych pracowników
jest aktem wewnętrznym, uchwalonym przez spółkę, nie może zawierać zapisów sprzecznych z postanowieniami umów ze Skarbem
Państwa.
Standardowy regulamin zawiera6:
a) określenie, kto jest uprawniony do nieodpłatnego nabycia akcji,
b) kryteria podziału akcji,
c) formę udostępnienia akcji osobom uprawnionym.
Ad a) Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji przysługuje pracownikom zatrudnionym w przedsiębiorstwie państwowym w dniu jego
wykreślenia z rejestru przedsiębiorstw. Osoba, która miała ważną umowę o pracę na dzień tego wykreślenia, zachowuje prawo do nieodpłatnego nabycia akcji. Natomiast osoby, które zwolniły się z przedsiębiorstwa
państwowego bądź odeszły na rentę czy emeryturę przed tym dniem,
nie zostają upoważnione do nieodpłatnego nabycia akcji.
Ad b) Uprawnionym przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia łącznie określonej ilości akcji przedsiębiorstwa państwowego. Każdy uprawniony ma prawo złożenia pisemnego odwołania, jeżeli uzna,
że ilość przyznanych mu akcji jest źle wyliczona. W związku z tym
tworzy się rezerwową pulę akcji na zaspokojenie reklamacji. Rozdział
akcji pozostałych po uwzględnieniu reklamacji między uprawnionych
nastąpi w ostatnim dniu udostępniania akcji uprawnionym. Każdy
uprawniony ma prawo do nieodpłatnego nabycia akcji, jednakże nie każdy uprawniony dostanie ich tyle samo. W tym też celu zostały opracowane kryteria podziału akcji, w myśl których:
1) uprawniony, który został zwolniony dyscyplinarnie we wskazanym okresie, otrzyma jedną akcję,
2) uprawniony, który we wskazanym czasie był zatrudniony w spółkach utworzonych z przekształconego przedsiębiorstwa państwowego, a został zwolniony dyscyplinarnie, dostanie jedną akcję,
6
Prezentują taki dokument m.in. M. Łukasiewicz, P. Marucha, M. Sobótka,
Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, Warszawa 1995, s. 52.
57
Jerzy
Jacy szyn
3) akcje wśród uprawionych zostaną rozdzielone według określonych wymogów:
a) za staż pracy w przedsiębiorstwie państwowym przysługuje 5
akcji za każdy pełny rok pracy,
b) uprawnionym należącym do kierownictwa i nadzoru w przedsiębiorstwie państwowym przysługuje dodatkowa liczba akcji w wysokości:
• zarząd - 100 akcji na pracownika,
• główni specjaliści, główni inżynierowie, kierownicy zakładów,
radcy prawni, pełnomocnik zarządu - 70 akcji na pracownika,
• kierownicy działów, wydziałów, laboratoriów, pracownicy i dyspozytorzy przedsiębiorstwa - 60 akcji na pracownika,
• specjaliści, mistrzowie i dystrybutorzy energetyczni - 50 akcji
na pracownika.
Staż pracy liczony jest do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru państwowych przedsiębiorstw. Staż pracy oznacza:
- okres nauki w przyzakładowej zasadniczej szkole zawodowej,
- okres pracy nakładczej na rzecz przedsiębiorstwa państwowego
świadczoną przez inne podmioty gospodarcze,
- okres urlopu wychowawczego oraz bezpłatnego, udzielonego w
czasie zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym, celem sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 4,
- okres urlopu bezpłatnego, udzielonego w związku ze skierowaniem do pracy za granicą, w ramach kontraktów przedsiębiorstwa
państwowego,
- okres zatrudnienia poza przedsiębiorstwem państwowym w ramach oddelegowania w związku z pełnieniem funkcji państwowych
i społecznych,
- okres pełnienia służby w czasie zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym w ramach powszechnego obowiązku obrony.
Staż pracy nie obejmuje:
- okresów zatrudnienia kończących się rozwiązaniem stosunku
pracy między uprawnionym a przedsiębiorstwem państwowym na podstawie art. 52 lub 64 k.p.,
- okresów przerw w pracy z tytułu przebywania na rencie zawodowej.
58
Wybrane
problemy
prawne jednoosobowych
spółek..
Ad c) W umowie, którą podpisała spółka ze Skarbem Państwa w
określonym w dniu, są wyznaczone terminy wykonania poszczególnych
czynności w celu wydania akcji osobom uprawnionym. Najpóźniej do
wskazanego dnia zostanie podana do publicznej wiadomości lista uprawnionych, zawierająca imiona i nazwiska, prawidłowo ustaloną liczbę
akcji, z wyszczególnieniem ilości akcji przyznanych za staż pracy, zajmowane stanowisko oraz akcji udostępnionych w równej liczbie, pouczenie o możliwości składania odwołań i trybie ich rozpatrywania, ustawa
o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji, statut
spółki uczestnika narodowych funduszy inwestycyjnych, regulamin
podziału akcji między uprawnionych pracowników.
Uprawnionym służy prawo do złożenia pisemnego odwołania do
zarządu spółki w terminie do określonego dnia. Wydawanie akcji potrwa do czterech tygodni.
8. Odebranie akcji przez uprawnionych pracowników nie oznacza
odebrania akcji w formie fizycznej. Uprawniony nie otrzymuje akcji
„do ręki", gdyż znajdują się one w depozycie papierów wartościowych,
prowadzonym przez odpowiednie, w tym celu zatrudnione biuro maklerskie. Akcje te są na okaziciela, a ich posiadacz dostaje imienne zaświadczenie depozytowe, które potwierdza, na moment jego wystawienia,
posiadanie w depozycie akcji oznaczonych w treści tego zaświadczenia.
Imienne zaświadczenia depozytowe nie są papierami wartościowymi. Biuro maklerskie dokonuje, na wniosek uprawnionego, otwarcia rachunku inwestycyjnego. Obrót akcjami odbywa się w ramach
form regulowanego pozagiełdowego wtórnego publicznego obrotu papierami wartościowymi7, organizowanego przez podmioty prowadzące przedsiębiorstwa maklerskie na określonych zasadach8. Podmioty
te, prowadzące przedsiębiorstwa maklerskie, zapewnią, by regulowany obrót pozagiełdowy odbywał się przy spełnianiu określonych warunków9.
7
8
9
Obowiązuje w tej kwestii rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1995 r.
- Dz.U. Nr 81, poz. 407.
Wymienionych w art. 57 ustawy z dnia 22 marca 1991 r. - Prawo o publicznym
obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych (Dz.U. z 1994 r.
Nr 58, poz. 239 z późn. zm.).
Rozp. RM z dnia 30 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 81, poz. 407).
59
Jerzy
Jacy szyn
Podmiotami uprawnionymi do uczestnictwa w zorganizowanym
obrocie niepublicznym są osoby uprawnione do bezpłatnego otrzymania akq'i na podstawie przepisów ustawy o narodowych funduszach
inwestycyjnych i ich prywatyzacji, wszyscy pracownicy spółki, pozostający z nią w stosunku pracy na zasadach wynikających z kodeksu
pracy, oraz narodowe fundusze inwestycyjne i Skarb Państwa.
Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo maklerskie, będący podmiotem organizującym lynek w regulowanym obrocie pozagiełdowym,
prowadzi działalność na zasadach określonych w art. 22 § 3 ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach
powierniczych oraz na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
30 czerwca 1995 r. Podmiot ten jest zobowiązany do:
1) stałego podawania jednocześnie cen kupna i sprzedaży określonych papierów wartościowych danego emitenta, dla których organizuje rynek,
2) zawierania, we własnym imieniu i na własny rachunek, transakcji kupna lub sprzedaży papierów wartościowych określonych wyżej,
zgodnie z oferowanymi przez siebie cenami, do wysokości obligatoryjnej jednostki obrotu albo do wysokości przez siebie określonej, nie
niższej jednak niż obligatoryjna jednostka obrotu.
Obligatoryjna jednostka obrotu jest ustaloną dla każdego papieru
wartościowego liczbą papierów wartościowych, którą podmiot organizujący rynek zobowiązany jest kupić lub sprzedać po podanej przez
siebie cenie.
Podmioty prowadzące przedsiębiorstwo maklerskie, pośredniczące w regulowanym obrocie pozagiełdowym, zobowiązane są do udostępniania w miejscach przyjmowania zleceń kupna i sprzedaży papierów wartościowych:
1) informacji o ofertach i zawieranych transakcjach, otrzymywanych z Centralnej Tabeli Ofert10,
2) prospektów emisyjnych, memorandów informacyjnych oraz innych informacji, których zakres określa zarządzenie Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych.
10
Tablica ofert prowadzona jest najczęściej w postaci elektronicznej, przy wykorzystaniu specjalistycznego programu komputerowego, dzięki czemu znacznie ułatwia przeprowadzanie transakcji.
60
Wybrane problemy prawne jednoosobowych
spółek..
Rozliczenia transakcji w regulowanym obrocie pozagiełdowym
prowadzi Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.
Reasumując, w programie powszechnej prywatyzacji bierze udziału
413 firm. Ich akcje zostały rozdzielone między 15 funduszy. W każdej
z firm jeden narodowy fundusz inwestycyjny dysponuje tzw. pakietem
wiodącym - 33% akcji, pozostałych 14 ma po 1,9%. Reszta akcji należy
do Skarbu Państwa (25 %) i pracowników dawnego przedsiębiorstwa
(15%).
Z kalendarza prywatyzacji wynika, iż narodowe fundusze inwestycyjne znalazły się na etapie organizowania rynku akcji przyznanych
pracownikom spółek należących do NFI. Jest to faza przejściowa. Zakłada się, iż funkcjonujące na tym rynku spółki nabierać winny doświadczenia i wiedzy o lynku kapitałowym potrzebne na etapie docelowym, jakim jest publiczny, pozagiełdowy rynek papierów wartościowych.
Do publicznego obrotu giełdowego dopuszczone zostaną zapewne
tylko spółki najbogatsze, przygotowane do włączenia się do gry rynkowej papierów wartościowych. Pozostałe, które zechcą funkcjonować na
rynku publicznym, będą zainteresowane wejściem do regulowanego obrotu pozagiełdowego Wcześniej wymienione rozporządzenie Rady Ministrów reguluje ten rynek, tworzy podstawy prawne jego działania
w obrocie pozagiełdowym. Trwa kształtowanie się rynku transakcji
pozagiełdowych. Zakończył się proces alokacji akcji uprawnionych
pracowników spółek NFI. Biura maklerskie rozwijają swą działalność, wzrasta potrzeba edukacji prawnej pracowników, posiadaczy
nieodpłatnych akcji, zainteresowanych ich obrotem w ramach przyjętych form pozagiełdowego obrotu wtórnego papierami wartościowymi. Warto zatem ten proces obserwować, wyciągać wnioski, włączać
się swymi działaniami na rzecz umocnienia rynku obrotu papierów
wartościowych.
61