Nie ma dwóch jednakowych pisanek - swietokrzyskie.org.pl

Nie ma dwóch jednakowych pisanek
Wpisany przez Małgorzata Cioroch
środa, 27 kwietnia 2011 18:41 - Poprawiony wtorek, 15 maja 2012 20:46
Rozmowa z Ewą Tomaszewską, etnografem z Muzeum Wsi Kieleckiej.
Rozmawiała Małgorzata Cioroch.
Skąd wziął się zwyczaj malowania jajek?
– Od Wielkanocy do Zielonych Świąt w obrzędowej symbolice zawsze dominowało jajo, które
już od starożytności jest uniwersalnym symbolem życia. W wielu mitach to z niego powstaje
świat. Jest ściśle związane z magią dobrego początku, ma właściwości życiodajne, ochronne,
dobroczynne. Stanowi ważny element magii leczniczej, zapobiegawczej, oczyszczającej. Wiąże
się ono również z innym symbolem życia, za który uważano słońce, a także wosenną odnową
przyrody. Jaja miały przyspieszać nadejście wiosny i wegetację roślin. Podczas uroczystego
śniadania wielkanocnego dzielone i spożywane jaja miały zapewnić zdrowie, pomyślność i
płodność. Podczas świątecznego biesiadowania odbywały się zabawy w pisanki, zwane
„walatką” czy „na wybitki”, polegające na toczeniu jaj po stole tak, aby się zderzyły. Stłuczone
przechodziło na własność posiadacza „silniejszej” pisanki.
Z jakiego okresu pochodzą najstarsze pisanki znalezione na ziemiach polskich?
– Najdawniejsze znaleziska fragmentów malowanych skorupek datujemy na X w. Pochodzą z
wykopalisk w Opolu i w okolicach Wrocławia. Wincenty Kadłubek w swej kronice z początku XIII
w. wspomina o zabawach z barwionymi jajami.
Nie ma dwóch jednakowych pisanek. W zależności od techniki zdobienia, świąteczne
jajka mają różne nazwy…
– Tak, istniało wiele sposobów zdobienia i w zależności od tego jajka różnie nazywano.
Jednobarwne, ufarbowane przez gotowanie w barwniku, to kraszanki, malowanki czy byczki.
Kolory uzyskiwano dzięki wywarom: z kory dębowej – czarny, pędów zbóż – zielony, łupin
cebuli – żółty i brązowy, kwiatów makowych i malwy – fioletowy, buraka – różowy i czerwca –
czerwony. Pisanki to jaja zdobione techniką batiku polegającą na nanoszeniu na jajko
roztopionego wosku za pomocą patyczka z lejkiem na końcu. Po zabarwieniu jajka ściera się
wosk; zostaje po nim biały wzór. Inną techniką zdobienia jest skrobanie ostrym narzędziem na
ufarbowanym jajku. Wielkanocne jaja zdobione są również rdzeniem sitowia, włóczką czy
miniaturowymi wycinankami. Najstarsze wzory to różnego rodzaju znaki solarne – rozety,
wizerunki słońca z promieniami, krzyże, ślimacznice, drzewka życia. Z czasem na pisankach
zaczęły pojawiać się motywy geometryczne, roślinne czy zoomorficzne.
Jakie są tradycje związane ze świątecznymi jajkami?
– Dawniej ich zdobieniem zajmowały się wyłącznie kobiety, mężczyźnie wówczas nie wolno
było wchodzić do izby. Jeśli tak by się zdarzyło, odczyniano urok, który intruz mógł rzucić na
pisanki. Kiedyś ofiarowywało się je najbliższym, najczęściej chrześniakom. Dziewczęta i
1/2
Nie ma dwóch jednakowych pisanek
Wpisany przez Małgorzata Cioroch
środa, 27 kwietnia 2011 18:41 - Poprawiony wtorek, 15 maja 2012 20:46
chłopcy obdarowywali się wzajemnie, czasem od tego rozpoczynały się zaloty. Jaja darowane
jako wykup dziewcząt w poniedziałek wielkanocny były dowodem życzliwości, sympatii i miłości.
Warto wspomnieć, że niektóre z pisanek to cenne dzieła sztuki, które dziś możemy
oglądać jedynie w muzealnych salach…
– Tak jest w przypadku wykonywanych w końcu XIX w. przez petersburskiego jubilera Petera
Carla Faberge cacuszek. Robiono je z kamieni półszlachetnych, łączonych z metalami
szlachetnymi i zdobionych technikami jubilerskimi. Początkowo były przeznaczone wyłącznie
dla rodziny cesarskiej. Później robiono je również dla innych dostojników. Co prawda nie
rosyjskie, ale równie piękne, misternie zrobione pisanki z Opoczna można podziwiać na
wystawie „wielkanoc w zwyczajach, obrzędach i sztuce ludowej”, prezentowanej w Dworku
Laszczyków w kielcach do końca maja.
Dziękuję za rozmowę.
{fcomment}
2/2