Wpływ społeczny – wybrane reguły i techniki: reguła wzajemności

Temat:
Wpływ społeczny – wybrane reguły i techniki: reguła wzajemności – część 1. Zastosowanie
narzędzi metapoznawczych. Innowacja pedagogiczna.
– (uczeń może poznać temat lekcji dopiero po wprowadzeniu pojęcia reguła
wzajemności)
Prowadzący:
mgr Łukasz Mytnik
Cele główne:
rozumienie i rozpoznawanie przejawów reguły wzajemności,
trafne rozpoznawanie manipulacji opartej na regule,
poznanie ogólnych zasad rządzących procesem badawczym,
rozwinięcie umiejętności samodzielnej analizy zjawiska - zadawanie adekwatnych
pytań i formułowanie wypowiedzi,
zaangażowanie uczniów w eksplorację zjawiska - pobudzanie ciekawości świata,
powiązanie wcześniejszej wiedzy z nowymi informacjami.
Metody:
analiza scenek filmowych,
burza mózgów,
tworzenie Mapy Myśli (systemowej reprezentacji poznawczej omawianego zjawiska)
tworzenie V – diagramu (strukturalizującego informacje, wskazującego na etapy procesu
badawczego) .
Przebieg lekcji:
1. Projekcja filmu, dyskusja na temat zawartego tam zjawiska, formułowanie mapy myśli.
Prowadzący wyświetla film 2 razy.
Prowadzący prosi uczniów o wypowiedzenie się na temat scenki filmowej: czego
dotyczy, jaki jest problem?
– zadaje pytania pomocnicze (eksplorujące i pogłębiające): Co widzieliście na
tym filmie? Kim są główni bohaterowie? Jak oni ze sobą rozmawiają? Co
zauważacie w ich sposobie zachowania? Co wiecie o tego typu sytuacjach?
Jaki interes ma każda ze stron w tej scence? Dlaczego Majka postąpiła w ten
sposób?
Uczniowie generują wypowiedzi (burza mózgów), które pomocnik prowadzącego
zapisuje na bieżąco w postaci Mapy Myśli.
1
Analizowany film
Prowadzący pogłębia temat poprzez odniesienie treści scenki do doświadczeń
uczniów: Czy znacie jakieś przykłady z życia albo z filmu podobne do tej scenki?
– dąży do uzyskania przykładów zarówno neutralnych, jaki i zdecydowanie
manipulacyjnych przejawów reguły wzajemności, zwłaszcza: zasady działania
promocji handlowych, sekt, ludzi dążących do osiągnięcia korzyści w sposób
nieuczciwy (np. dilerów narkotykowych), gadżety rozdawane na wiecach
wyborczych itp.
– jeśli oczekiwane przykłady nie padną, nauczyciel naprowadza uczniów
poprzez zademonstrowanie przykładów na planszach (zdjęcia promocji,
wieców wyborczych, sekt, film dotyczący narkotyków, itp.)
Uczniowie generują wypowiedzi, które pomocnik prowadzącego zapisuje na bieżąco
w postaci Mapy Myśli.
Przykłady z życia wzięte
Prowadzący prosi uczniów o wypowiedzenie się na temat podobieństw między
wymienionymi przykładami.
– zadaje pytania pomocnicze (pogłębiające i abstrahujące): Jakie są
podobieństwa? Na czym polegają? Jak byście je nazwali? Co czuje człowiek
kiedy ktoś mu coś daje, wyświadcza przysługę?
– dąży do uzyskania słów kluczy: wymiana, wzajemność, zobowiązanie,
przysługa, odpłacić itp.
Uczniowie generują wypowiedzi.
Prowadzący podsumowuje dyskusję i wprowadza elementy teorii dotyczącej reguły
wzajemności:
– wprowadzenie pojęcia REGUŁA WZAJEMNOŚCI, oraz części składowe:
przysługa lub prezent, poczucie zobowiązania, wymiana przysług, wartość
przysługi, „imitowanie” relacji przyjacielskiej.
Pomocnik prowadzącego zapisuje na bieżąco wypowiedzi uczniów, a następnie
strukturalizuje je zgodnie z podsumowaniem Prowadzącego, kontynuując Mapę
Myśli.
2
Podobieństwa
REGUŁA WZAJEMNOŚCI
Prowadzący prosi uczniów o wypowiedzenie się na temat różnic między
wymienionymi przykładami neutralnymi i negatywnymi.
– zadaje pytania pomocnicze (pogłębiające i wartościujące): Jakie są różnice
między tym a tamtym przykładem? Na czym polegają? Jak byście je nazwali?
Czy tę wymianę można uznać za uczciwą? A tamtą? Dlaczego tak? Dlaczego
nie? Co trzeba by było zmienić, żeby uznać ją za uczciwą? itp.
– dąży do uzyskania następujących treści: że jedne sytuacje wydają się uczciwsze
niż inne; że w przypadku tych negatywnych nie my wybieramy sposób, w jaki
chcemy się odwdzięczyć itp.
Uczniowie generują wypowiedzi.
Prowadzący podsumowuje dyskusję i wprowadza elementy teorii dotyczącej reguły
wzajemności:
– Funkcja reguły wzajemności w życiu każdego z nas (wymiana dóbr, nabywana
w drodze wychowania pomiędzy ludźmi, obecna nawet wśród zwierząt);
– Powszechność reguły (jest uniwersalna dla gatunku ludzkiego na całym
świecie);
– Siła zobowiązania w działaniu reguły wpływa intensywnie na myśli i emocje
osoby która najpierw coś otrzymała a teraz jest proszona przez darczyńcę o
przysługę.
– Powszechność reguły sprawia, że często jest wykorzystywana w celu
manipulowania innymi – wprowadzenie pojęcia MANIPULACJA
Pomocnik prowadzącego zapisuje na bieżąco wypowiedzi uczniów, a następnie
strukturalizuje je zgodnie z podsumowaniem Prowadzącego, kontynuując Mapę
Myśli.
3
Różnice
Manipulacja
Prowadzący prosi uczniów, żeby przypomnieli sobie obejrzany na początku film,
zadaje pytanie: Co na podstawie tej wiedzy, którą już mamy (po wprowadzeniu
nowych informacji) można teraz powiedzieć na temat tej sytuacji?
– zadaje pytania pomocnicze: Dlaczego Majka się tak zachowała? Co czuła
Majka? Dlaczego w taki sposób zachował się Przemek? Co on czuł? Czy sobie
to zaplanował? Czy można to nazwać manipulacją? Co świadczy o tym, że to
manipulacja?
2. Tworzenie lewej części V - diagramu (utrwalenie wiadomości), ogólne zasady procesu
badawczego i projektowanie doświadczenia.
Prowadzący rozdaje uczniom karty pracy (V – diagram, załącznik nr 1) i opisuje
kolejne części, zwracając uwagę na podobieństwa do kolejnych kroków w procesie
badawczym (pytanie zasadnicze, treści teoretyczne, dotychczasowe badania itp.).
Prowadzący sugeruje pytanie zasadnicze Czy poprzez regułę wzajemności można ulec
czyjejś manipulacji? i sprawdza, czy pytanie jest zrozumiałe.
Prowadzący przechodzi do dalszej części V – diagramu. Namawia uczniów, by
uzupełniając zawarte w karcie pracy pola, posiłkowali się tym, co zapisane w Mapie
Myśli. Pomaga uczniom wskazać te treści.
Uczniowie notują informacje w odpowiednich miejscach V- diagramu.
Prowadzący sugeruje: Zaproponujmy badanie, które pomoże nam znaleźć odpowiedź
na pytanie zasadnicze.
– zadaje pytania pomocnicze: Jaki element jest potrzebny, by była to
manipulacja? Jaki, by była skuteczna? Kto powinien wziąć w nim udział?
Czego się dzięki temu dowiemy? Czy będzie to odpowiedź na nasze pytanie?
itp.
Uczniowie generują wypowiedzi, prowadzący rozważa i dyskutuje ich słuszność.
Prowadzący przechodzi do dalszej części V – diagramu (dół). Mówi: Na podstawie
waszych wypowiedzi, można zaprojektować takie doświadczenie, które mogłoby się
przyczynić do odpowiedzi na pytanie zasadnicze. Byłoby to jednak bardzo
czasochłonne. Nie dysponujemy w tej chwili możliwościami sprawdzenia tego w
4
praktyce. Rozważymy zatem eksperyment, który został już przeprowadzony i znamy
jego wyniki. W przeciwieństwie do zdarzenia z filmiku dotyczył on ludzi pełnoletnich.
Prowadzący pyta uczniów: co chciał sprawdzić eksperymentator-psycholog Dennis
Regan proponując właśnie taki eksperyment? Na jakie pytanie chciał odpowiedzieć?
Co zrobił? Jakie wprowadził hipotezy (tłumaczy, czym są HIPOTEZY, jaką mają
postać)? Jakie stworzył grupy? itd.
Uczniowie uzupełniają V – diagram (dół, część poświęcona badaniom).
Prowadzący rozdaje karty pracy (szacunkowe wyniki, załącznik nr 2), prosi uczniów
by jeszcze raz przeczytali zawarty na nich opis eksperymentu i uzupełnili V – diagram
(teraz, jeśli jest na to czas lub w domu, na następną lekcję).
– uwaga! w opisie eksperymentu powinny się znaleźć wszystkie odpowiedzi na
pytania zawarte w V – diagramie. Prowadzący czyta treść eksperymentu i pyta
czy wszystko jest jasne:
Masz 100 pełnoletnich osób, które dzielisz na dwie równe grupy : (pierwsza 50 osób i druga - 50 osób). Każdej osobie z grupy pierwszej i drugiej przydzielasz
inną osobę (która jest Twoim Pomocnikiem, ale tylko Ty o tym wiesz). Mówisz przy
tym, że będą razem we dwójkę oceniać dzieła sztuki, ale tak naprawdę nie to Ciebie
interesuje. Dla Ciebie ważne jest to, czy prośbę Twojego Pomocnika spełni więcej
osób! Wyszkoliłeś wcześniej Pomocnika tak, aby był miły, grzeczny i uprzejmy dla
swojego badanego w parze. W grupie pierwszej Twój Pomocnik wychodzi na przerwę
(pamiętaj, że oceniają dla zmyłki dzieła sztuki) i przynosi dwie butelki Coli, mówiąc
do swojego partnera: „Pytałem eksperymentatora (Czyli Ciebie) czy mogę sobie
przynieść butelkę Coli, zgodził się, więc przy okazji przyniosłem jedną dla Ciebie”. W
grupie drugiej Pomocnik tylko wychodzi, po czasie wraca, nic nie mówi i niczego nie
przynosi. Pod koniec oceny dzieł sztuki, Ty - eksperymentator wychodzisz z Sali, a
Pomocnik prosi osobę badaną o przysługę – kupienie krzyżówek. Opowiada jej, że
sprzedaje różnego rodzaju zbiory krzyżówek i jak sprzeda ich więcej niż jego koledzy,
to otrzyma nagrodę 100 zł. Cena jednego zeszytu krzyżówkowego to 2 złote.
Pomocnik dodaje: „Każda ilość mnie urządza, ale im więcej tym lepiej”.
Jak myślisz, ile osób w poszczególnych grupach - pierwszej (z Colą) i drugiej (bez
Coli) kupi krzyżówki od Pomocnika? Wpisz wynik w odpowiednie zakropkowane
miejsce w tabeli.
Prowadzący tłumaczy na czym polega zadanie uczniów: Wiedząc ile osób wzięło
udział w eksperymencie spróbuj ocenić, jak rozłożyły się wyniki w poszczególnych
grupach. Wpisz je do tabeli. Wyjaśnia, że zostaną one porównane z wynikami z
właściwego eksperymentu podanymi na następnych zajęciach (gdzie będzie tworzona
lewa część V – diagramu) oraz zinterpretowane.
5