Co warto wiedzieć o gospodarce

Co warto wiedzieć o gospodarce
2015-06-26 11:28:48
2
Podstawą gospodarki Uzbekistanu jest rolnictwo i górnictwo. Uprawia się głównie bawełnę, ryż, pszenicę,
kukurydzę, warzywa, drzewa i krzewy owocowe, tytoń, trzcinę cukrową. Kraj ten ma bogate zasoby surowców
mineralnych, w tym około 100 różnego rodzaju minerałów w 2900 złożach.
Podstawą rolnictwa jest jednak bawełna. Uzbekistan jest szóstym producentem i piątym eksporterem bawełny na
świecie. Próba intensyfikacji uprawy bawełny, podjęta jeszcze w czasach istnienia ZSRR, doprowadziła jednak do
katastrofy ekologicznej i wyschnięcia Jeziora Aralskiego - jego powierzchnia spadła o dwie trzecie.
Pod egidą Banku Światowego powstał w 1993 roku Fundusz Ratowania Jeziora Aralskiego, założony przez
Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadżykistan. Jesienią 2014 roku międzynarodowi darczyńcy
zobowiązali się do wyłożenia 3 mld dolarów na niwelowanie skutków tej katastrofy, a prezydent Uzbekistanu
Islom Karimov i sekretarz generalny OZN Ban Ki Mun wystosowali wspólny apel o dalsza międzynarodową
pomoc.
Gospodarka Uzbekistanu rozwija się w ostatnich latach w szybkim tempie. Wzrost PKB wyniósł 8,2 procent w
2012 roku - w zasadzie bez zmian w stosunku do poprzedniego roku - i 8 procent rok do roku w 2013 roku.
Wzrost gospodarczy – jak zwraca uwagę EBOiR - był napędzany głównie przez wysokie wydatki rządowe, w
postaci dużych podwyżek płac i emerytur i inwestycje publiczne dużej skali.
źródło: Bank Światowy (styczeń 2015 r.)
Mimo wydatków rządowych, Uzbekistan utrzymuje nadwyżkę w budżecie – w 2013 roku 0,3 proc. PKB. Także w
obrotach bieżących odnotowano znaczną nadwyżkę, choć mogło to być po części związane z ograniczeniami w
obrocie dewizowym ograniczających import.
Utrzymywała się natomiast stosunkowo wysoka inflacja – w ostatnich latach wynosząca około 7 proc. w skali roku
(według danych Uzbekistańskiego urzędu statystycznego, szacunki Międzynarodowego Funduszu Walutowego
3
mówią o 10-12 proc. Fundusz rekomenduje również rządowi Uzbekistanu podjęcie intensywniejszej walki z
inflacją).
źródło: Bank Światowy (styczeń 2015 r.)
Według stanu na 1 lipca 2014 roku w Uzbekistanie było zarejestrowanych ogółem (bez udziału gospodarstw
farmerskich) 273,3 tys. przedsiębiorstw i organizacji. I tak: 14,4 proc. należało do skarbu państwa, 85,6 proc.
stanowiło własność niepaństwową, z których 34,5 proc. - własność prywatną, 1,8 proc. - stanowiły
przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego. 28,5 proc. zarejestrowanych przedsiębiorstw prowadziło
działalność w sektorze usług i żywienia zbiorowego, 17,2 proc. - w przemyśle, 8,9 – w budownictwie, 8,4 proc. - w
rolnictwie i gospodarce leśnej, 8 proc. - w edukacji, kulturze i nauce, 4 proc. - w ochronie zdrowia, kulturze
fizycznej i sporcie, 3,9 proc. - w transporcie.
Wskaźniki makroekonomiczne
Wyszczególnienie
2006
2007
PKB (w mld USD)
13,5 a)
16,74
22,3 b)
27,8
31,8
37,7 a)
43,3
48,7
54,0
26,2
PKB (dynamika w
%)
107,0
107,3
109,5
109,0
108,1
108,5
108,3
108,2
108,8
108,1
b)
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
(I-VI)*
2005
4
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
(I-VI)*
Deficyt budżetowy
(% PKB)
0,1
0,9
1,7
+1,5
+0,2
0,5
1
+0,4
+0,1
+0,1
Zadłużenie
zagraniczne (%
PKB)
b/d
b/d
b/d
b/d
b/d
b/d
poniżej
17,5
poniżej
16
wstępnie
17
b/d
Inflacja (CPI,
grudzień do
grudnia, w %)
7,8
6,8
12,0
7,8
7,4
7,3
7,6
7,0
6,8
3,2
Bezrobocie (w %)
0,3
0,3
0,3
b/d
b/d
16,2
tys. na
31 XII
b/d
4,9
4,9
5,2
Eksport (w mld
USD)
5,40
6,38
8,99
11,49
11,77
13,04
15,03
14,26
15,09
7,22
Import (w mld
USD)
4,09
4,78
6,72
7,5
9,44
8,80
10,50
12,02
13,96
6,74
Oficjalny kurs
UZS/USD
(średnioroczny)
1118,7
1216,3
1266,4
1393,0
1511,4
1640,0
1795,0
1.984,0
2.202,1
b)
b)
b)
b)
b)
b)
b)
b)
2.336,2
Bezpośrednie
inwestycje
zagraniczne (mld
USD)
b/d
104,14
b/d
1,2*
2,2*
b/d
4.586,3
mld
UZS
2.990,0
mld
UZS
3.745,0
mld UZS
b/d
Bogactwa naturalne
Pod względem zasobów złota Uzbekistan zajmuje 4. miejsce na świecie, miedzi 10. miejsce, a uranu - 7.
Znaczne są również zasoby gazu ziemnego (ok.1,8 bln m sześc.), ropy naftowej, srebra, cynku, ołowiu, wolframu,
molibdenu, rudy żelaza i innych.
Uzbekistan rozpoczął również pilotażowy program wydobycia ropy z łupków – tereny tego kraju są pod tym
względem obiecujące. Celem programu jest osiągnięcie poziomu wydobycia 8 mln ton łupkowej ropy.
5
Infrastruktura transportowa
Łączna długość dróg sięga 146 tys. 400 km, z czego 3200 km to drogi międzynarodowe. Stan dróg pozostawia
wiele do życzenia, a w rejonach górskich jest bardzo zły. Dodatkowym utrudnieniem dla podróżujących jest słabe
oznakowanie dróg. Zimą i wiosną drogi w rejonach górskich są okresowo zamykane ze względu na lawiny
śnieżne i błotne.
Uzbekistan posiada 12 portów lotniczych, w tym pięć międzynarodowych (Taszkent, Buchara, Samarkanda,
Urgacz i Termez). Jeszcze niedawno flota powietrzna składała się ogółem z 46 samolotów, w tym 15 produkcji
zachodniej (Boeing, Airbus i RJ-85) oraz 31 samolotów produkcji rosyjskiej i uzbekistańskiej. W roku 2010
Uzbekistańskie Linie Lotnicze (www.uzairways.com) kupiły samoloty: A-320-200 i Ił-114-100. Do końca 2011 r.
zakupiono jeszcze siedem zachodnich statków powietrznych. ULL obsługują między innymi połączenia lotnicze z
Istambułem, Atenami, Pekinem, Londynem, Paryżem, Rzymem, Frankfurtem, New Deli, Seulem, Pragą i Moskwą
oraz stolicami krajów sąsiadujących z Uzbekistanem, za wyjątkiem Duszanbe.
Łączna długość linii kolejowych wynosi 3645 km. Międzynarodowe przewozy pasażerskie są realizowane przez
Koleje Uzbekistańskie „Uzbekistan temid yo’llari” (www.uzrailway.uz) głównie w kierunku Kazachstanu i Rosji
(Ałmaty, Moskwa, Saratów, Charków, Ufa, Swierdłowsk, Petersburg, Nowosybirsk i Czelabińsk). Brak jest
połączenia kolejowego z Duszanbe. Od 8 grudnia 2012 roku nie ma możliwości zakupu w Uzbekistanie
powrotnych biletów kolejowych z państw WNP do tego kraju, w dalszym ciągu można natomiast kupować bilety
kolejowe do krajów WNP.
System finansowy
Pod koniec 2013 r. w Uzbekistanie działało 30 banków komercyjnych, sześć przedstawicielstw banków
zagranicznych (National Bank of Pakistan, Commerzbank AG, Landesbank AG, JP Morgan Chase Bank, ExportImport Bank Korea i Shinhan Bank) oraz 28 tzw. organizacji mikrokredytowych.
W ocenie Moodys Investors Service z kwietnia 2008 r. do negatywów systemu bankowo- finansowego
Uzbekistanu zaliczono, między innymi: zbyt duży stopień kontroli państwa nad działalnością banków,
ograniczenie ich niezależności i konkurencji, małe oddziaływanie systemu bankowego na gospodarkę kraju, w
tym w szczególności na środowisko małego i średniego biznesu oraz słabo rozwiniętą infrastrukturę usług
finansowych.
Natomiast w opublikowanym 30 sierpnia 2010 r. przez agencję rankingową „Moody’s” opracowaniu nt. Republiki
Uzbekistanu odnotowano poprawę sytuacji w bankach komercyjnych, co było wynikiem wprowadzenia programu
działań antykryzysowych.
W latach 2008-2009 kapitał banków zwiększył się 2-krotnie, a liczba kredytów inwestycyjnych wzrosła o 70 proc.
System bankowy wciąż jednak działał w całkowitej izolacji od międzynarodowego rynku finansowego, co – mimo
stosunkowo niezłej kondycji – jest też źródłem jego słabości, nie jest bowiem w stanie zapewnić dostępu do walut
6
wymienialnych.
Kolejnym problemem tutejszej gospodarki jest utrzymanie płynności gotówki na rynku. W tym celu, a także dla
utrzymania „na rozsądnym poziomie” rosnącego kursu dolara, wdrażany jest system rozliczeń bezgotówkowych
(karty płatnicze). Ich ilość na rynku oceniana jest na około 6,8 mln sztuk.
W ramach przyjętych rozwiązań podmioty gospodarcze muszą obligatoryjnie przekazywać wynagrodzenie
pracownicze na konta bankowe, zaś posiadacze kart mogą przy ich pomocy opłacić świadczenia komunalne i
inne opłaty ustawowe oraz należność za zakupy (pod warunkiem, że dana placówka handlowa ma umowę z
bankiem – właścicielem karty). Obywatele mają natomiast trudności z pobraniem gotówki.
Droga do reform
Od momentu odzyskania niepodległości Uzbekistan realizuje model transformacji gospodarczej zakładający
ewolucyjne przejście od gospodarki nakazowo-rozdzielczej do wolnorynkowej.
Pierwsze działania na rzecz restrukturyzacji gospodarki podjęto jeszcze na przełomie lat dziewięćdziesiątych. Do
2001 r. nie przyniosły one spodziewanych rezultatów z uwagi na utrzymujące się ograniczenia związane z
pozyskiwaniem walut wymienialnych, restrykcyjną polityką walutową, ograniczeniem importu, stosowaniem ceł
zaporowych.
Konsekwencją tego było zamknięcie przedstawicielstwa MFW w Taszkiencie oraz wycofanie się z rynku wielu firm
zagranicznych, w tym także polskich. Sytuacja ta uległa poprawie po 11 września 2001 r., kiedy Uzbekistan
opowiedział się po stronie koalicji antyterrorystycznej. Dało to możliwość uzyskania przez Uzbekistan doraźnej
pomocy finansowej wartej ok.150 mln dol. w latach 2001-2002.
Poczynając od II połowy 2003 r. podjęto działania na rzecz liberalizacji gospodarki i polityki walutowej
(wprowadzono swobodną wymienialność walut dla operacji bieżących), a w 2006 r. obniżono podatek dochodowy
od osób prawnych do 10 proc. (obecnie 9 proc.), objęto firmy handlowe jednolitym podatkiem obrotowym i
zwolniono od podatku dochody uzyskane w formie dywidend.
Natomiast w 2008 r. wprowadzono w życie nowy kodeks celny, uproszczający dotychczasowe procedury celne,
zmniejszono niektóre obciążenia podatkowe i opłaty dla podmiotów gospodarczych, dokapitalizowano banki i
zwiększono dostępność małych i średnich firm do kredytów.
Nadal jednak utrzymuje się duży stopień ingerencji państwa w gospodarkę, co niekiedy stanowi źródło
problemów dla zagranicznych firm. Mimo deklaracji władz o otwartości na handel z partnerami zagranicznymi,
strategia współpracy gospodarczej i handlowej Uzbekistanu z zagranicą opiera się na konsekwentnie
prowadzonej od wielu lat polityce stymulowania rodzimej produkcji i eksportu poprzez ograniczenie importu
(wysoki poziom stawek celnych na importowane towary, podatek akcyzowy oraz restrykcyjna polityka walutowa).
Znajduje to wyraz głównie w stałym podnoszeniu (nawet 1-2 razy w roku) stawek podatku akcyzowego na
importowane towary. Np. w 2010 roku ogłoszono podwyżkę akcyzy od 5 do 200 proc. na 57 grup towarowych.
Trzeba jednak zauważyć, że Uzbekistan podejmuje aktywne działania na rzecz przyciągania inwestycji
zagranicznych i przeprowadza zmiany w prawie i procedurach administracyjnych. Stopień zaangażowania
państwa w gospodarkę sprawia jednak, że kraj ten plasuje się raczej w ogonie światowych rankingów wolności
gospodarczej i miejsc przyjaznych dla prowadzenia biznesu.
Według rankingu Heritage Foundation 2013 r. (www.heritage.org) Uzbekistan zajmuje pod wzgędem swobód
gospodarczych 162. miejsce na 177 sklasyfikowanych krajów świata. Z kolei w rankingu najbardziej
7
skorumpowanych krajów świata za 2013 r. Transparenty International (www.transparency.org) Uzbekistan zajął
168. miejsce na 177 sklasyfikowanych krajów (w 2012 r. – 170. miejsce na 176 państw).
W rankingu Banku Światowego Doing Business Report 2015 Uzbekistan był na 141. pozycji wśród 189
sklasyfikowanych krajów i w ciągu ostatnich trzech lat poprawił swoją pozycję o 29 miejsc.
Działania antykryzysowe
W ramach ochrony przed skutkami kryzysu światowego Uzbekistan realizuje program antykryzysowy, który
obejmuje:
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
■
wzmocnienie systemu bankowo - finansowego poprzez zwiększenie kapitału ustawowego banków
komercyjnych i tym samym ich zdolności kredytowej
szybką modernizację przedsiębiorstw działających w 11 kluczowych dziedzinach gospodarki (zakupy nowych
urządzeń i technologii)
przyspieszenie realizacji najważniejszych projektów inwestycyjnych w przemyśle i transporcie
wprowadzenie systemu niskooprocentowanych kredytów obrotowych dla przedsiębiorstw - eksporterów,
okresowych ulg podatkowych i możliwości restrukturyzacji zadłużenia
kompleksową modernizację sektora produkcji i przesyłu energii elektrycznej w celu ograniczenia
energochłonności oraz wdrożenie systemu oszczędnościowego
obniżenie kosztów własnych produkcji przedsiębiorstw o około 20 proc. poprzez racjonalizację procesów
technologicznych i zmniejszenie materiało- i energochłonności
rozwój przedsiębiorczości poprzez zwiększenie możliwości pozyskiwania przez mały i średni biznes kredytów w
bankach komercyjnych, w tym także z Funduszu ulgowego kredytowania. Fundusz powstał w marcu 2001 r. na
mocy decyzji prezydenta Uzbekistanu w bankach komercyjnych w celu udzielania niskooprocentowanych
kredytów dla małych firm produkcyjnych i usługowych oraz finansowania projektów innowacyjnych. Kapitał
funduszu stanowią odpisy od zysku banków komercyjnych w wysokości do 25 proc..
uruchomienie linii kredytowych na zakupy nowoczesnych urządzeń z importu, wprowadzenie ulg podatkowych
zwiększenie eksportu poprzez udzielenia wsparcia przedsiębiorstwom eksporterom
rozwój budownictwa mieszkaniowego, w tym przede wszystkim usług remontowych, poprzez powołanie
wyspecjalizowanych organizacji i stworzenie im odpowiednich warunków technicznych
zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego kraju z wykorzystaniem posiadanych zasobów własnych, głównie
poprzez zwiększenie produkcji artykułów rolno-spożywczych
ochronę rynku pracy, zwiększenie dochodów społeczeństwa i obniżenie tempa wzrostu inflacji
8