Materiały przekazane przez Instytut Pamięci Narodowej na L

Materiały przekazane przez Instytut Pamięci Narodowej na L

PROBLEMATYKA
MNIEJSZOSCI
NARODOWYCH
DZIALALNOSCIBIURA EDUKACJIPUBLICZNEJ IPN
I
ETNICZNYCH
W
Problematyka mniejszosci narodowych stanowi od wielu lat jeden z wyraznie
wyodr^bnionych kiemnkow dzialalnosci prowadzonej przez Instytut Pami^ci Narodowej.
Wyrazem tego
przeprowadzone przedsi^wzi^cia o charakterze edukacyjnym,
popularyzatorskim i naukowym
1. Od polowy pierwszej dekady XXI w. fimkcjonuje w ramach IPN program badawczy,
ktory posiada status Centralnego Projektu Badawczego „Aparat bezpieczenstwa
wobec mniejszosci narodowych, etnicznych oraz cudzoziemcow". Koordynatorem
tego projektu jest w chwili obecnej dr hab. Jaroslaw Symyk z Oddzialu IPN we
Wroclawiu. Bierze w nim udzial ogolem 15 osob, w wi^kszosci z IPN (dr hab. prof.
UG Grzegorz Berendt, dr hab. prof. U G Igor Halagida, dr Joanna Hytrek-Hryciuk,
mgr Sebastian Rosenbaum; dr Magdalena Semczyszyn, dr hab. Krzysztof Sychowicz,
dr Mariusz Zaj^czkowski, mgr Marta Superson-Haladyj, mgr Izabela Kubasiewicz) ale
takze spoza Instytutu (dr Arkadiusz Slabig, prof dr hab. Grzegorz Strauchold, dr hab.
Bozena Szaynok, dr Piotr Krzyzanowski, mgr Arkadiusz Piotrowski). Aktualnie
priorytetowym kierunkiem dzialalnosci zespotu jest przygotowanie syntezy pod
roboczym tytulem „Aparat bezpieczenstwa wobec mniejszosci narodowych (19441957)". Projekt ten ma zostac zrealizowany do 2016 r. Redaktorami syntezy s^
Jaroslaw Symyk i Igor Halagida.
Oprocz syntezy przygotowywane s^ autorskie opracowania o charakterze
monograficznym, w tym:
• Polskie szlaki Brichy. Nielegalna emigracja Zydow z 1944-1947
(autorka: Magdalena Semczyszyn);
• Bezpieka wobec autochtonow (autor: Grzegorz Strauchold);
• „Po linii nacjonalizmu ukrainskiego" 1945-1957 (autor: Arkadiusz
Slabig);
• „Nacjonalisci" bialoruscy (autor Krzysztof Sychowicz);
• monografia dotycz^ca ludnosci greckiej (autorka: Izabela
Kubasiewicz)
Ponadto w trakcie przygotowan redakcyjnych znajduje si^ obecnie:
• Wybor zrodel dotycz^cych zagadnienia „nacjonalizmu ukrainskiego"
w opracowaniu dr Arkadiusza Slabiga,
• torn pokonferencyjny - Materialy z konferencji „greckiej" - pod red.
Magdaleny Semczyszyn.
W ramach CPB przeprowadzono w 2014 roku konferencji nt. tzw. rewizjonizmu
zachodnioniemieckiego (organizatorem byl Sebastian Rosenbaum). Konferencja odbyla
si^ w Katowicach.
Efektem dzialalnosci prowadzonej w ramach projektu stalo si? w 2014 r. wydanie
kolejnego tomu materialow pokonferencyjnych, pt. „Miidzy ideologic a socjotechnik^.
Kwestia mniejszosci narodowych w dzialalnosci wladz komunistycznych doswiadczenie polskie i srodkowoeuropejskie", red. naukowa Magdalena Semczyszyn,
Jaroslaw Symyk, Warszawa - Szczecin - Wroclaw 2014, 606 s.
2. Problematyka mniejszosciowa stala si^ przedmiotem szeregu opracowan wydanych
przez IPN niezaleznie od realizowanego, a wspomnianego wczesniej projektu
badawczego. Tylko w latach 2012-2015 byly to m.in. nast^puj^ce pozycje (pomini^to
tu tomy studiow z pojedynczymi artykulami):
Mariusz Zaj^czkowski, Ukraifiskie podziemie na Lubelszczyznie w okresie okupacji
niemieckiej 1939-1944, Instytut Pami^ci Narodowej Oddziai w Lublinie, Instytut
Studiow Politycznych PAN, Lublin-Warszawa 2015, 504 s.
Giedroyc a Ukraina. Ukrainska perspektywa Jerzego Giedroycia i srodowiska
paryskiej
Kultury,
studia pod red. Magdaleny Semczyszyn i Mariusza
Zaj^czkowskiego, Warszawa - Lublin - Szczecin 2014, 335 s.
Joanna Hytrek-Hryciuk, „Rosjanie nadchodzq!" Ludnosc niemiecka a zolnierze Armii
Radzieckiej (Czerwonej) na Dolnym Slqsku w latach 1945-1948 (Wydanie II
poprawione i uzupelnione), Wroclaw 2013, 301 s.
Tomasz Bereza, Wokdl Piskorowic. Przyczynek do dziejdw konfliktu polskoukrainskiego na Zasaniu w latach 1939-1945, Rzeszow 2013, 384 s. + 24 s. wkl. zdj.
Cudzoziemcy w Warszawie 1945-1989. Studia i materialy, red. Patryk Pleskot,
Warszawa 2012, 416 s. (seria „Warszawa nie?pokonana" torn IV);
Poland and Ukraine in the 1930s and 1940s. Documents from the Archives of the
Secret Services, wybor i redakcja Jerzy Bednarek, Diana Boyko, Wanda Chudzik,
Joanna Karbarz-Wilinska, Serhiy Kokin, Marcin Majewski Yuriy Shapoval, LodzWarsaw-Kiev 2012, 816 + 32 s.
Duchowni greckokatoliccy i prawostawni w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie
(1947-1949). Dokumenty i materiaty, zebrat i opracowal Igor Halagida, Warszawa
2012, 272 s.
Mity i stereotypy w dziejach Polski i Ukrainy w XIX i XX wieku, red. Andrzej
Czyzewski, Rafal Stobiecki, Tomasz Toborek, Leonid Zaszkilniak, Warszawa-4.6dz
2012, 496 s.
Martyna Gr^dzka, Przerwane dziecinstwo. Losy dzieci Zydowskiego Domu Sierot przy
ul Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji niemieckiej I A Broken Childhood. The
Fate of the Children from the Jewish Orphanage at 64 Dietla Street at Cracow during
the German Occupation, Wydawnictwo Wysoki Zamek, Krakow 2012, 475 s.
Zaglada Zydow na polskiej prowincji, red. Adam Sitarek, Michal Tr^bacz, Ewa Wiatr,
Lodz 2012, 535 s. (Biblioteka Oddzialu Instytutu Pami^ci Narodowej w Lodzi, t.
XXVI)
Aleksandra Namyslo, Utracone nadzieje. Ludnosc zydowska w
wojewodztwie
slqskim/katowickim w latach 1945-1970, Katowice 2012, 186 s.
Shimon Redlich, Na rozdrozu. Zydzi w powojennej Lodzi 1945-1950, Lodz 2012,251
s. + 16 s. ilustr
Bozena Szaynok, Poland-Israel 1944-1968: In the Shadow of the Past and of the
Soviet Union, translation by Dominika Ferens, Warsaw 2012, 502 p.
Instytut Pami^ci Narodowej zorganizowal rowniez lub uczestniczyl jako
wspolorganizator (takze niezaleznie od realizowanego projektu badawczego) w
szeregu konferencji naukowych poswi^conych problematyce narodowosciowej. W
latach 2012-2014 byly to m.in.
Konferencja „70. rocznica zaglady Romow" - Rzeszow, 15 maja 2014
„P61 wieku po zakazie w^drowki 1964-2014" - Szczecin, 9 maja 2014
Mi^dzynarodowa konferencja populamonaukowa „Polska. Majdan. Ukraina" (Zabrze,
3 kwietnia 2014r.),
Ogolnopolska konferencja naukowa „Przymusowe osiedlenie Cyganow w Polsce. Pol
wieku po zakazie w^drowki 1964-2014" (Gorz6w Wlkp., 31 marca 2014 r.),
Polsko-greckie seminarium naukowe „PRL a wojna domowa w Grecji" (Szczecin, 14
czerwca 2013 r.),
•
•
•
•
•
•
•
Konferencja populamonaukowa „Mniejszosci narodowe na Gomym Sl^sku w okresie
mi^dzywojeimym" (Opole, 7 maja 2013 r.),
Mi^dzynarodowa konferencja naukowa „Wladze komunistyczne wobec ludnosci
niemieckiej w Polsce 1945-1989" (Gliwice, 28-29 listopada 2013 r.),
Konferencja populamonaukowa „Sosnowieccy Zydzi po 1939 r" oraz otwarcie
wystawy
„Utracone
nadzieje.
Ludnosc
zydowska
w
wojewodztwie
sl^skim/katowickim w latach 1945-1970" - Sosnowiec, 22 marca 2013
Seminarium dla nauczycieli „Polacy i Zydzi" - Gdansk, 19 marca 2013
Konferencja populamonaukowa „Tragedia Gomosl^ska jako barometr wspolczesnego
dyskursu o Polakach i Niemcach?" (Opole, 19 kwietnia 2012 r.),
Mi^dzynarodowa konferencja naukowa „Cudzoziemcy w Warszawie 1945-1989"
(Warszawa, 19-20 kwietnia 2012 r.),
Mi^dzynarodowa konferencja naukowa „Giedroyc i Ukraina" - Warszawa, 17-18
maja 2012
4. Dorobek IPN promowany byl w ramach spotkan z Czytelnikami:
•
„Mi^dzy ideologic a socjotechnik^. Kwestia mniejszosci narodowych w dzialalnosci
wladz komunistycznych - doswiadczenie polskie i srodkowoeuropejskie" Warszawa, 30 pazdziemika 2014
•
„Intemacjonalizm
czy...?
Dzialania
organow
bezpieczenstwa
panstw
komunistycznych wobec mniejszosci narodowych (1944-1989)" - Wroclaw, 15
maja 2012
•
„Zydzi na Gomym Sl^sku w XIX i X X wieku" - Opole, 25 lutego 2013
•
Ksi^zka Jacka Wysockiego „Ukraincy na Lubelszczyznie 1944-1989" - Lublin, 24
kwietnia 2012
5. W ramach „Przystanku Historia" odbyly si^ m.in.:
•
Spotkanie z cyklu „Oblicza PRL" - o mniejszosciach narodowych - Warszawa, 5
listopada 2014
O dylematach polskich Niemcow na Przystanku Historia - Warszawa, 13 lutego
2014
6. Wyklady pracownikow IPN w ramach konferencji organizowanych przez inne
podmioty:
•
Wyklad Sebastiana Rosenbauma „Mniejszosci narodowe na Gomym Sl^sku pod
genewsk^ ochron^?" dla studentow kola historycznego Uniwersytetu Trzeciego
Wieku - Katowice, 2 kwietnia 2013
•
Wyklady Dr Joanna Hytrek-Hryciuk oraz dr hab. Jaroslaw Symyk podczas II Zjazdu
Niemcoznawcow we Wroclawiu - Wroclaw, 21-23 listopada 2013
7. Zorganizowano wystawy tematyczne, m.in.:
•
„Utracone nadzieje. Ludnosc zydowska w wojewodztwie sl^skim/katowickim w
latach 1945-1970" - Zabrze, 17 maja - 26 czerwca 2014
•
„Utracone nadzieje. Ludnosc zydowska w wojewodztwie sl^skim/katowickim w
latach 1945-1970" - Opole, 10 lipca - 31 sierpnia 2014
•
„Utracone nadzieje. Ludnosc zydowska w wojewodztwie sl^skim/katowickim w
latach 1945-1970" - Bielsko-Biala, 13 maja 2013
•
„Nieobecni" - Lodz, 27 sierpnia - 3 wrzesnia 2014
Podj^to inne formy dzialan, np.:
Wycieczka „Sladami lodzkich Zydow" - Lodz, 29-30 marca 2014
Na odr^bne przedstawienie zasiuguj^ dzialania podj^te przez IPN w zwi^ku z 70
rocznic^ wydarzen na Wolyniu i Galicji Wschodniej. Oprocz przedsi^wzi^c o
charakterze edukacyjno-popularyzatorskim nalezaloby tu wymienic szereg konferencji
naukowych, ktorych efektem w niektorych przypadkach maj^ bye opracowywane
wlasnie materialy (np. dot. to Wroclawia). Konferencje takie odbyly si^ m.in. w:
Rzeszowie (19-20 wrzesnia 2013 r.) pn. „Stosiinki polsko-ukraihskie 1939-1947. Stan
badan i perspektywy badawcze",
Wroclawiu (24 czerwca 2013 r.) pn. „Wolyn 1943 r.",
Warszawie (27-28 czerwca 2013 r.) pn. „Zbrodnia wolynska - historia, pami?c,
edukacja. W przededniu 70. rocznicy",
Przemyslu (8 czerwca 2013 r.), Katowicach (13 czerwca 2013 r.) pn, „W cieniu
tragedii wolynskiej 1943 roku. 70 rocznica mordow Polakow na Kresach PoludniowoWschodnich",
Lublinie (6 lutego 2013 r.) pn. „Wolyn 1943 r. Pocz^tek"
Krakowie (24 lutego 2012 r.) pn. „Niedokonczone msze wolynskie. Martyrologium
duchowienstwa wolyhskiego - ofiar zbrodni nacjonalistow ukrainskich podczas II
wojny swiatowej",
Problematyk? t? podj^to rowniez w szeregu spotkaniach w ramach Klubow
Historycznych im. gen. „Grota" (np. Lodz, 9 lipca 2013)
Opracowal
Syrnyk
dr
hab.
Jaroslaw
PROBLEMATYKA
MNIEJSZOSCI
NARODOWYCH
I
ETNICZNYCH
DZIALALNOSCI BIURA UDOST^PNIANIA I ARCHIWIZACJI IPN
W
Problematyce zwi^anej z mniejszosci^ ukrainsk^ w Polsce po 1945 r. poswi^cono
kilka tomow dwuj^zycznej serii „Polska i Ukraina w latach trzydziestych-czterdziestych X X
w." wydawanej wspolnie przez IPN i Shizb? Bezpieczenstwa Ukrainy od 1998 r. Tom 5 serii,
opublikowany w 2006 r., zostal poswi^cony w calosci wydarzeniom zwi^zanym z akcj^
„Wisla". (Akcja „Wisla" 1947 r.). W koncu 2012 r. ukazala si^ publikacja Poland and
Ukraine in the 30^s-40's of the 20th Century. Documents from the Secret Services Archives^
ktora byla wyborem z calej serii. Rozdzialy wspomnianej publikacji poswi^cono m.in.
kwestiom przesiedlenia Ukraincow w latach 1944-1946 oraz akcji „Wisla".
Obecnie trwaj^ ostatnie prace przed skierowaniem do skladu i lamania tomu 9 serii
pt. Organizacja
Ukrainskich Nacjonalistow
w Polsce
1944-1950.
Likwidacja
struktur
kierowniczych. W publikacji znajd^ si? dokumenty dotycz^ce dzialan polskiej komunistycznej
bezpieki, ale i sowieckiej, dotycz^ce prob wykrycia kierownictwa OUN w Polsce po 1944 r.,
oraz prowadzonych sledztw takze przeciwko osobom pos^dzonym o kontakty z OUN lub
UPA. K s i ^ a ukaze si? w dmgim polroczu 2015 r.
Jednoczesnie
w planach przewidywane jest wydanie
zbioru dokumentow
dotycz^cych zwalczania podziemia polskiego oraz ukrainskiego w pasie przygranicznym po
polskiej stronie przez Wojska Pograniczne NKWD/MWD okr?gu ukrainskiego oraz
przykarpackiego.
Seria, a takze jej angielski wariant Poland and Ukraine in... byl prezentowany w
licznych osrodkach diaspory ukrainskiej, a takze osrodkach akademickich, gdzie istniej^
centra studiow ukrainoznawczych w USA (Harvard University, Indiana University), Kanadzie
(University of Toronto, University of Alberta, University of Manitoba), Australii (Monash
University), Wielkiej Brytanii (SUB) i Francji (Stacja PAN) w latach 2012-2014.
Ponadto pracownicy BUiAD IPN i Muzeum Ziemi Piskiej zorganizowali 2 VII
2013 r. w Piszu konferencj? naukow^ pt. „Historia i zrodla. Polska i Ukraina w latach
trzydziestych - pi?cdziesi^tych X X wieku" z udzialem czlonkow polsko-ukrainskiej grupy
roboczej. Prezentowano na niej dotychczasow^ wspolprac? - prezentowano tomy serii
„Polska i Ukraina...i plany na przyszlosc, a takze dyskutowano na tmdnymi momentami w
historii obu narodow z uwzgl?dnieniem m.in. akcji „Wisla", ale takze sytuacji mniejszosci
ukrainskiej w II RP.
Problematyka mniejszosci narodowych goscila takze na lamach wydawanego w
BUiAD „Przegl4du Archiwalnego Instytutu Pami^ci Narodowej". W szostym tomie tego
rocznika naukowego w dziale VI. Varia opublikowano tekst historyka spoza IPN Tadeusza
Kopysia pt. Wzrost aktywnosci
pazdziernikowych w 1956 r.
Marcin Majewski
mniejszosci
narodowych
w Polsce
po
przemianach