Aspekty kliniczne i epidemiologiczne zaburzeń ogólnoustrojowych u

WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
Aspekty kliniczne i epidemiologiczne
zaburzeń ogólnoustrojowych
u chorych na łuszczycę
Anna Neneman1, 2,
Zygmunt Adamski1, 2
1Oddział Chorób Skóry,
Szpital Wojewódzki w Poznaniu
2Zakład Mikologii Lekarskiej
i Dermatologii Uniwersytetu
Medycznego w Poznaniu
Clinical and epidemiological systemic disorders
in psoriasis patients
STRESZCZENIE
Od lat obserwuje się związek łuszczycy i różnych chorób narządów wewnętrznych. Dane
z piśmiennictwa dowodzą, że łuszczyca i choroby układu sercowo-naczyniowego mają
pewne wspólne cechy etiopatogenetyczne, jak na przykład udział cytokin prozapalnych
(TNF-a
a , Il-1, Il-6, Il-8, Il-12). Istnieją pewne korelacje między nasileniem zmian skórnych w łuszczycy a przebiegiem schorzeń internistycznych. Przewlekle utrzymujący się
uogólniony stan zapalny w przebiegu łuszczycy, stosowanie leków ogólnych w terapii
tego schorzenia, a także często występujący niezdrowy styl życia u chorych na łuszczycę, przyczyniają się do powstania niekorzystnego profilu czynników ryzyka sercowo-naczyniowego.
Badano 147 pacjentów chorych na łuszczycę, hospitalizowanych na Oddziale Chorób
Skóry Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu. Chorych podzielono na 4 grupy: z łuszczycą
zwyczajną, stawową, krostkową i erytrodermią łuszczycową. W metodach uwzględniono badanie przedmiotowe, podmiotowe, ankietowe chorych na łuszczycę oraz badanie
ankietowe dotyczące jakości życia pacjentów, a także badanie konsultacyjne kardiologiczno-internistyczne, w celu stwierdzenia schorzeń współistniejących u pacjentów
z łuszczycą. Wykonano badania laboratoryjne i diagnostyczne. Stwierdzono, że częstość
współistnienia u chorych na łuszczycę różnych schorzeń wynosi: hipercholesterolemia
— około 40%, nadciśnienie tętnicze — około 27,68%, choroba niedokrwienna serca —
około 8,93%, cukrzyca typu 2 — około 8,03%, cukrzyca typu 1 — około 1,78%. Częstość
współwystępowania u pacjentów z łuszczycą nałogów wynosi: palenie tytoniu — około
43,75%, spożywanie alkoholu — około 25,89%. Ponadto stwierdzono, że łuszczyca znacząco obniża jakość życia chorych.
Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 6, 447–453
Adres do korespondencji:
lek. Anna Neneman
Oddział Chorób Skóry,
Szpital Wojewódzki w Poznaniu
ul. Juraszów 7/19, 60–479 Poznań
tel.: (61) 821–22–52, faks: (61) 848–01–31
e-mail: [email protected]
a , czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego
słowa kluczowe: łuszczyca, TNF-a
Copyright © 2009 Via Medica
ISSN 1897–3590
447
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
ABSTRACT
For some years a link has been observed between psoriasis and a variety of diseases
of the internal organs. Published data demonstrates that psoriasis and diseases of
the cardiovascular system have certain common aetiopathogenetic features, such as
the participation of pro-inflammatory cytokines (TNF-alpha, Il-1, Il-6, Il-8 and Il-12).
There is a certain correlation between the intensity of changes to the skin in psoriasis
and the development of internal complaints. The maintenance of a chronic generalised inflammatory state during the course of psoriasis, the use of generalised drugs in
its treatment, and also the unhealthy lifestyle that is often seen in psoriasis patients
all contribute to creating a profile with risk factors for cardiovascular disease. A total
of 147 psoriasis patients were examined who were hospitalised in the Department of
Skin Diseases, Regional Hospital in Poznań. They were divided into four groups, representing plaque psoriasis, psoriatic arthritis, pustular psoriasis and erythrodermic
psoriasis. The methods used took into account objective and subjective examination,
a questionnaire for psoriasis patients, a questionnaire concerning quality of life and
a consultative cardiological and internal examination aimed at identifying any co-existing complaints in the psoriasis patients. Laboratory and diagnostic tests were also
conducted. It was found that the incidence of co-existing conditions in the psoriasis
patients was as follows: hypercholesterolaemia — approx. 40%, high blood pressure
— approx. 27.68%, cardiac ischaemia — approx. 8.93%, type 2 diabetes — approx.
8.03%, type 1 diabetes — approx. 1.78%. The rate of addiction to smoking and alcohol was approx. 43.75% and 25.89% respectively among the patients with psoriasis.
Furthermore, it was found that psoriasis considerably lowered patient’s quality of life.
Forum Medycyny Rodzinnej 2009, vol. 3, no 6, 447–453
key words: psoriasis, TNF-alpha, cardiovascular risk factors
WSTĘP
korzystnego profilu czynników ryzyka serco-
Od lat obserwuje się związek łuszczycy i róż-
wo-naczyniowego.
nych chorób narządów wewnętrznych. Dane
448
z piśmiennictwa dowodzą, że łuszczyca i cho-
EPIDEMIOLOGIA ŁUSZCZYCY
roby układu sercowo-naczyniowego mają
Łuszczyca jest przewlekłą, mediowaną przez
pewne wspólne cechy etiopatogenetyczne,
układ immunologiczny, zapalną chorobą
jak na przykład udział cytokin prozapalnych
skóry, o nieznanej do końca etiologii. Czę-
(TNF-a, Il-1, Il-6, Il-8, Il-12). Istnieją pew-
stość jej występowania różni się w zależno-
ne korelacje między nasileniem zmian skór-
ści od szerokości geograficznej, przynależ-
nych w łuszczycy i przebiegiem schorzeń in-
ności rasowej czy etnicznej i dotyczy około
ternistycznych. Przewlekle utrzymujący się
2% populacji ogólnej na świecie, 1–3% po-
uogólniony stan zapalny w przebiegu
pulacji Europy oraz Stanów Zjednoczo-
łuszczycy, stosowanie leków ogólnych w te-
nych [1–3]. W Polsce na łuszczycę choruje
rapii tego schorzenia, a także często wystę-
około 1 mln osób. Łuszczyca, obok atopowe-
pujący niezdrowy styl życia u chorych na
go zapalenia skóry, należy do najczęstszych
łuszczycę, przyczyniają się do powstania nie-
schorzeń dermatologicznych.
www.fmr.viamedica.pl
Anna Neneman, Zygmunt Adamski
Aspekty kliniczne i epidemiologiczne
zaburzeń ogólnoustrojowych
u chorych na łuszczycę
OBJAWY ŁUSZCZYCY
wotworów (TNF-a, tumor necrosis factor
Łuszczyca charakteryzuje się zwiększoną
alpha), należący do głównych cytokin odpo-
proliferacją naskórka, a klinicznie występo-
wiedzi zapalnej i immunologicznej.
waniem tak zwnaych blaszek łuszczycowych
Czynnik TNF-a jest wytwarzany przez
(plaque psoriasis). Etiopatogeneza choroby
wiele komórek nacieku zapalnego, takich
nie jest w pełni poznana — bierze się pod
jak: makrofagi, monocyty, keratynocyty, ko-
uwagę udział czynników genetycznych, im-
mórki Langerhansa, komórki dendrytyczne,
munologicznych, w tym zwiększoną prolife-
komórki tuczne oraz pobudzone limfocyty T.
rację keratynocytów pod wpływem aktywo-
Działanie TNF-a w łuszczycy polega głównie
wanych limfocytów T oraz działanie cytokin
na aktywacji i zwiększaniu proliferacji kera-
prozapalnych (np. Il-1, Il-6, Il-8, TNF-a),
tynocytów i ich oporności na apoptozę,
a także czynników autoimmunologicznych.
wzmaga proliferację i różnicowanie limfocy-
Pewne znaczenie w jej rozwoju odgrywają
tów B oraz proliferację limfocytów T.
również czynniki środowiskowe, takie jak
W wielu badaniach wykazano, że stęże-
leki, infekcje, stresy psychiczne i fizyczne.
nie TNF-a koreluje z aktywnością łuszczycy.
Zmiany skórne mogą utrzymywać się przez
Właśnie ta cytokina stanowi jednocześnie
całe życie pacjenta lub występować jedynie
miejsce docelowe działania leków biologicz-
okresowo.
nych [2, 4–7]. Skuteczność terapii biologicz-
Pierwsze objawy łuszczycy mogą wystąpić
nej w łuszczycy udowadnia, jak ważną rolę
w każdym wieku. Jednak, między innymi ze
w patofizjologii tej dermatozy pełni aktywa-
względu na wiek, ciężkość przebiegu choro-
cja limfocytów i nadmierne wydzielanie cy-
by, wyróżnia się obecnie dwa typy łuszczycy:
tokin prozapalnych.
typ I, który pojawia się średnio w 18.–22. roku
Najnowsze badania genetyczne wska-
życia (zwykle < 40. rż.), cechuje się występo-
zują również na udział innych cytokin pro-
waniem rodzinnym, cięższym przebiegiem,
zapalnych w etiopatogenezie łuszczycy, ta-
związkiem z antygenem zgodności tkanko-
kich jak Il-23 oraz Il-12 [6, 7].
Łuszczyca
charakteryzuje się
zwiększoną proliferacją
naskórka, a klinicznie
występowaniem
tak zwanych blaszek
łuszczycowych
wej, zwłaszcza HLA-Cw6 oraz typ II, w którym szczyt zachorowań przypada na 55.–60.
JAKOŚĆ ŻYCIA W ŁUSZCZYCY
rok życia, zwykle nie występuje rodzinnie, nie
Niezależnie od nasilenia zmian skórnych
wykazuje też związku z HLA-Cw6, z reguły
w przebiegu łuszczycy, jakość życia chorych na
zmiany skórne mają bardziej ograniczony
tę dermatozę jest obniżona, zwłaszcza w rela-
charakter i stabilny przebieg [2].
cjach społecznych oraz pracy zawodowej [8, 9].
Stopień nasilenia zmian skórnych jest
Choroba może wywierać znaczny wpływ na
różnorodny — od pojedynczych wykwitów
wiele sfer życia pacjenta, jak na przykład życie
chorobowych do zmian ciężkich o charakte-
rodzinne, społeczne, karierę zawodową czy
rze erytrodermii.
finanse. Ze względu na łuszczycę, pacjenci
niejednokrotnie doświadczają odrzucenia
ETIOPATOGENEZA ŁUSZCZYCY
społecznego, unikają kontaktów społecznych
Obecnie prowadzone badania genetyczne
czy uprawiania sportu [10]. W praktyce kli-
wskazują na dziedziczenie wielogenowe
nicznej, celem badania wpływu na jakość
w przypadku łuszczycy. Ponadto stwierdzo-
życia chorego, stosuje się różne ankiety
no związek jej wystąpienia z antygenami
(np. SF-36, DLQI, PDI). Wykazano, że wpływ
zgodności tkankowej (HLA) [2].
łuszczycy na jakość życia pacjenta jest porów-
Według obecnie obowiązującej hipo-
nywalny do obserwowanej w ciężkich choro-
tezy etiopatogenetycznej kluczową rolę
bach przewlekłych, takich jak nowotwory,
w łuszczycy odgrywa czynnik martwicy no-
zapalenie stawów czy depresja [11].
Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 6, 447–453
Niezależnie od nasilenia
zmian skórnych
w przebiegu łuszczycy,
jakość życia chorych
na tę dermatozę jest
obniżona
449
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
ŁUSZCZYCA A CHOROBY
U chorych na łuszczycę
wykazano większą
częstość występowania
zespołu metabolicznego
Wykazano też związek między łuszczycą,
NARZĄDÓW WEWNĘTRZNYCH
chorobami skóry i paleniem tytoniu [11].
Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) doty-
Szczególnie silne powiązanie wykazano mię-
czy do około 10–30% pacjentów z łuszczycą,
dzy paleniem tytoniu a łuszczycą krostkową
pojawiając się średnio po 10 latach od roz-
dłoni i stóp. Dane z piśmiennictwa wskazują
poczęcia choroby [11].
na częstsze nadużywanie alkoholu u pacjen-
Łuszczyca rzadko prowadzi do zgonu,
tów chorych na łuszczycę [11].
jednak w bardzo ciężkich postaciach —
U chorych na łuszczycę wykazano
krostkowej i erytrodermicznej — może on
większą częstość występowania zespołu me-
nastąpić wskutek uogólnionej infekcji or-
tabolicznego [15, 17]. Określa się go jako
ganizmu czy też powikłań chorób sercowo-
zbiór powiązanych wzajemnie czynników
naczyniowych [12].
zwiększających w sposób istotny ryzyko roz-
Zapalne choroby jelit, w tym głównie cho-
woju miażdzycy, cukrzycy typu 2, a także ich
roba Crohna, występują częściej u chorych na
powikłań naczyniowych [17]. Zespół meta-
łuszczycę niż w populacji ogólnej [11]. Wiele
boliczny rozpoznaje się na podstawie pew-
doniesień podaje większą częstość występo-
nych kryteriów. Obecnie obowiązującymi są
wania nowotworów złośliwych w populacji
kryteria International Diabetes Federation
chorych na łuszczycę. Ponadto wykazano, że
(IDF) oraz zmodyfikowanie kryteria Natio-
niektóre formy terapii ogólnej łuszczycy, jak
nal Cholesterol Education Program — Adult
na przykład PUVA znacznie bardziej pre-
Treatment Panel III (NCEP ATP III) z 2005
dysponują do wystąpienia nieczerniakowych
roku.
raków skóry [11].
Należy pamiętać, że zarówno nadwaga,
Stwierdzono, że u pacjentów cierpiących
jak i otyłość są podstawowymi czynnikami
na łuszczycę znacznie częściej niż w populacji
ryzyka choroby niedokrwiennej serca i innych
ogólnej występują rozmaite choroby narządów
chorób układu krążenia. Poza tym zespół
wewnętrznych, jak na przykład zapalne choro-
metaboliczny również znacznie podnosi ryzy-
by stawów czy zapalne choroby jelit (IBD, in-
ko rozwoju choroby niedokrwiennej serca.
flammatory bowel disease), również otyłość,
Udowodniono większą częstość wystę-
dyslipidemia, cukrzyca typu 2, będące jedno-
powania cukrzycy, nadciśnienia tętniczego,
cześnie składnikami zespołu metabolicznego,
hiperlipidemii, choroby niedokrwiennej ser-
miażdżyca, choroba niedokrwienna serca,
ca u pacjentów z łuszczycą, zwłaszcza w cięż-
a także schorzenia psychiatryczne [11].
kich postaciach tej dermatozy [11, 18, 19].
U chorych z ciężką i średnio nasiloną
Z najnowszych badań
nad etiopatogenezą
łuszczycy wynika, że jest
ona chorobą powiązaną
ze zwiększoną częstością
występowania czynników
ryzyka sercowo-naczyniowego
450
Czynniki ryzyka sercowo-
postacią łuszczycy występuje zwiększone
-naczyniowego w łuszczycy
ryzyko sercowo-naczyniowe i miażdżycy.
Z najnowszych badań nad etiopatogenezą
Stwierdzono, że u pacjentów z reumatoidal-
łuszczycy wynika, że jest ona chorobą powią-
nym zapaleniem stawów (RZS), będącym
zaną ze zwiększoną częstością występowania
również przewlekłym schorzeniem zapal-
czynników ryzyka sercowo-naczyniowego.
nym, o porównywalnej do łuszczycy patoge-
Uogólniony stan zapalny występujący
nezie, obserwuje się zwiększone występowa-
w przebiegu łuszczycy, stosowanie leków sys-
nie miażdżycy niż w populacji ogólnej [20].
temowych, a także często zwiększone wystę-
W wielu dużych badań klinicznych udo-
powanie niezdrowego stylu życia u pacjen-
wodniono związek współwystępowania oty-
tów z łuszczycą, mogą przyczynić się do po-
łości i łuszczycy, zwłaszcza ciężkiej postaci
wstania niekorzystnego profilu czynników
tej dermatozy [11]. Otyłość jest stanem
ryzyka sercowo-naczyniowego [13, 14].
sprzyjającym utrzymującemu się przewlekle
www.fmr.viamedica.pl
Anna Neneman, Zygmunt Adamski
Aspekty kliniczne i epidemiologiczne
zaburzeń ogólnoustrojowych
u chorych na łuszczycę
procesowi zapalnemu, ponieważ tkanka
Otyłość może mieć wpływ na efektywność sto-
tłuszczowa stanowi bogate źródło mediato-
sowania leków biologicznych, gdyż część z nich
rów zapalnych, takich jak adipocytokiny, do
podaje się tylko w jednej średniej dawce lecz-
których należą między innymi: adiponekty-
niczej i taka dawka przy znacznej otyłości może
na, leptyna, rezystyna, mogące prowadzić do
okazać się nieskuteczna. Metotreksat jest prze-
nasilenia zjawiska insulinooporności i roz-
ciwwskazany w przypadku chorób wątroby
woju chorób o podłożu zapalnym [16].
i może powodować zaburzenia gospodarki wę-
W ostatnich badaniach wykazano, że
glowodanowej u chorych na cukrzycę [11]. Cy-
łuszczyca może być niezależnym czynnikiem
klosporyna wywiera niekorzystny wpływ na
ryzyka wystąpienia zawału serca [11, 21].
funkcję nerek, może podwyższać wartości ciś-
Podobnie jak inne choroby przebiegające ze
nienia tętniczego [11].
zwiększonym stanem zapalnym, łuszczyca
Ponadto należy pamiętać, że statyny,
okazuje się związana z ryzykiem zawału ser-
będące lekami obniżającymi stężenie chole-
ca, zwłaszcza jej ciężka postać, szczególnie
sterolu we krwi, obniżają też ryzyko chorób
u młodych chorych na łuszczycę [22].
sercowo-naczyniowych również u pacjentów
Ponadto wykazano, że choroby medio-
chorych na łuszczycę [26].
wane przez limfocyty Th1 są związane z zawałem serca [23].
W ostatnich badaniach
wykazano, że łuszczyca
może być niezależnym
czynnikiem ryzyka
wystąpienia zawału
serca
WSTĘPNE WYNIKI WŁASNE
Badania przeprowadzono jak dotąd u 147
LECZENIE ŁUSZCZYCY
pacjentów chorych na łuszczycę, hospitalizo-
W zależności od nasilenia zmian łuszczyco-
wanych na Oddziale Chorób Skóry Szpitala
wych stosuje się różne metody leczenia, za-
Wojewódzkiego w Poznaniu. Pacjentów
równo zewnętrznego (kwas salicylowy, pre-
podzielono na 4 grupy: chorych z łuszczycą
paraty dziegciowe, antralina, glikokortyko-
zwyczajną, stawową, krostkową i erytroder-
steroidy, pochodne witaminy D3, pochodne
mią łuszczycową. W metodach pracy
kwasu witaminy A, emolienty), jak i ogólne-
uwzględniono badanie przedmiotowe, pod-
go. W terapii systemowej łuszczycy zastoso-
miotowe, ankietowe chorych na łuszczycę
wanie mają obecnie: fototerapia UVA/
oraz badanie ankietowe dotyczące jakości
/UVB, retinoidy, metotreksat, cyklosporyna
życia pacjentów z zastosowaniem kwestiona-
A, estry kwasu fumarowego oraz leki biolo-
riusza DLQI. U chorych na łuszczycę prze-
giczne (infliksymab, etanercept, adalimu-
prowadzano także badanie konsultacyjne
mab, ustekinumab, alefacept). Leki biolo-
kardiologiczno-internistyczne celem stwier-
giczne są to białka, wykazujące działania far-
dzenia schorzeń współistniejących. Wyko-
makologiczne, pochodzące z żywych komó-
nano badania laboratoryjne (morfologia
rek albo uzyskiwane z zastosowaniem metod
z rozmazem krwi obwodowej, OB, CRP, ba-
rekombinacji genetycznej DNA [24]. Obec-
dania biochemiczne, lipidogram) i diagno-
nie szczególnie rekomendowane jest lecze-
styczne (EKG).
nie za pomocą antagonistów TNF-a [25].
Stwierdzono, że częstość współistnienia
Leki biologiczne stały się ratunkiem dla pa-
różnych schorzeń u chorych na łuszczycę
cjentów z ciężkimi postaciami łuszczycy,
wynosi: hipercholesterolemia — około 40%,
u których zawiodły inne metody terapii.
nadciśnienie tętnicze — około 7,68%, cho-
Rozważając leczenie pacjentów z łuszczycą,
roba niedokrwienna serca — około 8,93%,
należy pamiętać o wpływie chorób współistnie-
cukrzyca typu 2 — około 8,03%, zaś cukrzy-
jących na wybór terapii i jej efektywność. Nad-
ca typu 1 — około 1,78%.
używanie alkoholu czy schorzenia psychiatrycz-
Stwierdzono też, że częstość współwystę-
ne mogą redukować odpowiedź na leczenie.
powania nałogów u chorych na łuszczycę
Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 6, 447–453
451
WYBRANE
PROBLEMY
KLINICZNE
wynosi: palenie tytoniu — około 43,75%,
nym przez naukowców z Filadelfii stwier-
a spożywanie alkoholu — około 25,89%.
dzono, że u pacjentów z ciężką postacią
Ponadto, na podstawie analizy kwestio-
łuszczycy nadciśnienie tętnicze towarzyszy
nariusza DLQI wykazano, że łuszczyca zna-
w 20% przypadków, otyłość w 20,7%, cu-
cząco obniża jakość życia chorych. W gru-
krzyca w 7,1%, hiperlipidemia w 6%. W wy-
pie pacjentów chorych na łuszczycę bez
żej wymienionej pracy wykazano również,
współistniejących schorzeń narządów we-
że występowanie nałogu palenia tytoniu
wnętrznych uzyskano wynik 11,05 pkt,
w ciężkich przypadkach łuszczycy wynosi
z kolei w grupie pacjentów z łuszczycą ze
30,1% [27]. Z kolei Gisondi i wsp. wykazali,
współistniejącymi schorzeniami narządów
że częstość występowania zespołu metabo-
wewnętrznych — 19,3 pkt, w porównaniu
licznego w przypadku chorych na łuszczycę
z grupą kontrolną — 1,5 pkt. W przyszłości
wynosi 30,1% [16].
zostanie również przeprowadzona dokład-
Cohen i wsp. w badaniu ponad 16 000
na analiza statystyczna uzyskanych wyni-
pacjentów chorych na łuszczycę wykazali, że
ków badań.
częstość występowania cukrzycy typu 2 wy-
Wyniki prowadzonych badań własnych
nosi 13,5%, nadciśnienia tętniczego 27,5%,
są porównywalne z już wcześniej publikowa-
choroby niedokrwiennej serca 14,2%, otyło-
nymi pracami. W badaniu przeprowadzo-
ści 8,4% [18].
PIŚMIENNICTWO
1.
Langley R.G.B., Krueger G.G., Griffiths C.E.M.
Psoriasis: epidemiology, clinical features, and
quality of life. Ann. Rheum. Dis. 2005; 64: ii18–
2.
nants of quality of life in patients with psoriasis:
Wolska H., Langner A. Łuszczyca. Wyd. Czelej,
a study from the U.S. population. J. Am. Acad.
Jabłońska S. i wsp. Choroby skóry. PZWL, Warszawa 2002.
4.
Victor F.C., Gottlieb A.B., Menter A. Changing
paradigms in dermatology: tumor necrosis fac-
5.
7.
cardiovascular risk profiles in untreated and tre-
Goffe B., Cather J.C. Etanercept: an overview.
ated psoriasis patients. Atherosclerosis 2007;
190: 1–9.
Maini R.N., Feldmann M. How does infliximab
14. Neimann A.L., Shin D.B., Wang X. i wsp. Preva-
work in rheumatoid arthritis? Arthritis Res. 2002;
lence of cardiovascular risk factors in patients
4 (supl. 2): 22–28.
with psoriasis. J. Am. Acad. Dermatol. 2006; 55:
Markham A., Lamb H.M. Infliximab. A review of its
829–835.
15. Sommer D.M., Jenisch S., Suchan M. Increased
Drugs 2000; 59: 1341–1351.
prevalence of the metabolic syndrome in patients
Krueger G.G., Feldman S.R., Camisa C. i wsp.
with moderate to severe psoriasis. Arch. Dermatol. Res. 2006; 298: 321–328.
and their clinicians: what defines mild, modera-
16. Gisondi P., Tessari G., Conti A. i wsp. Prevalen-
te, and severe psoriasis? What constitutes a cli-
ce of metabolic syndrome in patients with psoria-
nically significant improvement when treating
sis: a hospital-based case-control study. Br.
psoriasis? J. Am. Acad. Dermatol. 2000; 43: 281–
–285.
452
Acad. Dermatol. 1993; 28: 632–637.
riatic arthritis. Clin. Dermatol. 2003; 21: 292–297.
Two considerations for patients with psoriasis
9.
psoriasis. Br. J. Derm. 2008; 159 (supl. 2): 2–9.
12. Drake L.A. Guidelines of care for psoriasis. J. Am.
13. Wakeea M., Thioa H.B., Prensa E.P. Unfavorable
use in the mamagement of rheumatoid arthritis.
8.
Dermatol. 2004; 51: 704–708.
11. Gulliver W. Long-term prognosis in patients with
tor alpha (tnf-a) blockade in psoriasis and pso-
J. Am. Acad. Dermatol. 2003; 49: S105–111.
6.
–284.
10. Gelfand J., Feldman S., Stern R. i wsp. Determi-
–ii23.
Lublin 2006.
3.
ship survey. Arch. Dermatol. 2001; 137: 280–
Krueger G., Koo J., Lebwohl M. i wsp. The impact
J. Dermatol. 2007; 157: 68–73.
17. Wyrzykowski B. Zespół metaboliczny — rozpoznawanie i leczenie. a-Medica Press 2006: 27.
of psoriasis on quality of life: results of a 1998
18. Cohen A.D., Dreiher J., Shapiro Y. i wsp. Psoria-
National Psoriasis Foundation patient-member-
sis and diabetes: a population-based cross-sec-
www.fmr.viamedica.pl
Anna Neneman, Zygmunt Adamski
Aspekty kliniczne i epidemiologiczne
zaburzeń ogólnoustrojowych
u chorych na łuszczycę
tional study. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol.
2008; 22: 585–589.
19. Cohen A.D., Sherf M., Vidavsky L. i wsp. Associa-
23. Ortonne J.P. Psoriasis, metabolic syndrome and
its components. Ann. Dermatol. Venereol. 2008;
135 (supl. 4): S235–242.
tion between psoriasis and the metabolic syndro-
24. Sobell J.M. Overview of biologic agents in medi-
me. A cross-sectional study. Dermatology 2008;
cine and dermatology. Semin. Cutan. Med. Surg.
216: 152–155.
2005; 24: 2–9.
20. Roman M.J., Moeller E., Davis A. i wsp. Preclini-
25. Nast. A., Kopp I., Augustin M. i wsp. German evi-
cal carotid atherosclerosis in patients with rheu-
dence-based guidelines for the treatment of Pso-
matoid arthritis. Ann. Intern. Med. 2006; 144:
riasis vulgaris (short version). Arch. Dermatol.
249–256.
Res. 2007; 299: 111–138.
21. Gelfand J.M., Neimann A., Shin D.B. Risk of my-
26. Späh F. Inflammation in atherosclerosis and pso-
ocardial infarction in patients with psoriasis.
riasis: common pathogenic mechanisms and the
JAMA 2006; 296: 1735–1741.
potential for an integrated treatment approach.
22. Sterry W., Strober B.E., Menter A. Obesity in pso-
Br. J. Dermatol. 2008; 159 (supl. 2): 10–17.
riasis: the metabolic, clinical and therapeutic
27. Neimann A.L., Shin D.B., Wang X. i wsp. Preva-
implications. Report of an interdysciplinary con-
lence of cardiovascular risk factors in patients
ference and review. Br. J. Dermatol. 2007; 157:
with psoriasis. J. Am. Acad. Dermatol. 2006; 55:
649–655.
829–835.
Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 6, 447–453
453