UiZ
Transkrypt
UiZ
4 2012 rok Usłyszmy i Zobaczmy Biuletyn Sekcji Rodziców i Opiekunów Dzieci Głuchoniewidomych Spis treści O warsztatach teatralno-terapeutycznych Otwieracz Julia Kierc-Wierzchowska Raport z dostępności edukacji 2 9 Elżbieta Paradowska Rekomendacje dla równego dostępu do edukacji Małgorzata Książek Adres korespondencyjny: 12 TPG ul. Deotymy 41, 01-441 Warszawa, tel./faks: 22 635 69 70 e-mail: [email protected] Wydawca: Biuletyn może służyć jako osobna wkładka. Możliwe jest to dzięki specjalnej dodatkowej zszywce. ul. Deotymy 41 | 01-441 Warszawa tel./faks: 22 635 69 70 www.tpg.org.pl [email protected] Publikacja dofinansowana przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. wydarzyło się O warsztatach teatralno-terapeutycznych Otwieracz Robopiraki, Dżamble i Niebiescy Królowie to nadzwyczajne stworzenia, które w ostatnich trzech latach nawiedzają scenę Teatru Współczesnego w Szczecinie. Można by uznać, że nie ma w tym nic niezwykłego – wszak w teatrze wszystko jest możliwe. A jednak w pojawieniu się tych gości jest coś, co zasługuje na szczególną uwagę. Trzy lata temu, pewnego październikowego popołudnia, na małej scenie Teatru Współczesnego rozpoczęliśmy projekt edukacyjno-terapeutyczny Otwieracz – cykl warsztatów teatralnych dla dzieci z problemami rozwojowymi, m.in. głuchoniewidomych, niedosłyszących, ze sprzężoną niepełnosprawnością i nadpobudliwych. Projekt Teatru Współczesnego realizujemy we współpracy z teatrem Abanoia oraz PZG Centrum Diagnozy i Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży oraz Osób z Uszkodzonym Słuchem w Szczecinie. Pomysł zorganizowania warsztatów teatralnych zrodził się znacznie wcześniej – najpierw jako jedna z wielu odważnych propozycji Joanny Biczak, opiekującej się klubem rodziców i opiekunów dzieci głuchoniewidomych Kreciki. Dzięki jej staraniom nasze dzieci biorą udział w hipoterapii, dogoterapii, warsztatach i konkursach plastycznych, wyjazdach integracyjnych, bywają na wernisażach, promocjach książek, spektaklach teatralnych. Właśnie podczas jednego z wyjazdów Joanna Biczak powierzyła Konradowi Pachciarkowi, 2 UiZ szefowi i założycielowi teatru Abanoia, prowadzenie warsztatów teatralnych z dziećmi głuchoniewidomymi i ich zdrowym rodzeństwem. Efekty, zaprezentowane na scenie Międzynarodowego Domu Kultury w Międzyzdrojach, zaskoczyły chyba wszystkich, a zwłaszcza rodziców, którzy zobaczyli swoje pociechy w zupełnie nowym świetle. Nie miałam okazji uczestniczyć w tym pokazie, ale entuzjastyczne opowieści podczas krecikowych spotkań sprawiły, że gdy dyrektor Teatru Współczesnego Mirosław Gawęda zaproponował uruchomienie warsztatów terapeutycznych w naszej placówce, postanowiliśmy połączyć siły. Warsztaty prowadzą aktorka Teatru Współczesnego Maria Dąbrowska, osoba barwna i pełna ekspresji, obdarzona niezwykłą terapeutyczną intuicją, oraz Konrad Pachciarek, doświadczony już w pracy z naszymi dziećmi. Opiekę pedagogiczną nad projektem z wielkim zaangażowaniem sprawuje Joanna Biczak. Podczas zajęć dużym wsparciem są aktorzy wolontariusze teatru Abanoia. Spotkania odbywają się dwa razy w miesiącu w Teatrze Małym. Przez półtorej godziny ta niewielka scena wraz z przylegającą do niej knajpką drży od nadmiaru nieokiełznanej dziecięcej energii. Czasem trudno uwierzyć, że z tego chaosu wyłoni się przedstawienie, a ruchliwi i nie całkiem zdyscyplinowani aktorzy będą występować przed pełną widownią. Ale tutaj wszystko jest możliwe. Teatr w sposób szczególny uczy współdziałania, wczuwania się w sytuację innych, wzajemnego słuchania i obserwowania. To zabawa, w której udział może wziąć każdy – niezależnie od ograniczeń, i w którą można wnieść własne, niepowtarzalne elementy, inspirujące pozostałych członków zespołu. Każdy spektakl powstaje w dialogu, który nie ogranicza się do komunikacji werbalnej, a zatem pozwala się wypowiedzieć także tym, którzy nie mówią, nie słyszą, nie widzą, mają ograniczone zdolności intelektualne czy też z różnych przyczyn są zamknięci w sobie. To sprawia, że teatr jest miejs- UiZ 3 cem, gdzie ograniczenia naszych dzieci nie są słabością, ale darem, wyjątkowym sposobem odbierania rzeczywistości. Prowadzący warsztaty bardzo często podkreślają, jak wiele uczą się od naszych dzieci, obserwując ich oryginalne formy ekspresji. Terapeutyczne działanie teatru przejawia się także we wspieraniu indywidualnego rozwoju ogólnego dzieci poprzez działania kształtujące ruch, wspomagające koncentrację, pracę nad oddechem i głosem, poprawiające wielozmysłową percepcję. Umiejętności zdobyte podczas warsztatów ułatwiają włączenie się dzieci w życie społeczne, zapobiegając ich izolacji. Po trzech latach wspólnej pracy coraz śmielej wierzymy w terapeutyczną moc teatru. Obserwujemy, jak dzięki wspólnemu tworzeniu dzieci dojrzewają, uczą się pracy w grupie, przestrzegania zasad i szacunku dla innych. A przy tym chyba lubią tu być – mimo napiętego rozkładu zajęć szkolnych i rehabilitacyjnych wytrwale dojeżdżają na zajęcia, z zapałem biorą udział w próbach. Przed nami kolejny sezon, przygotowanie nowego przedstawienia, które tradycyjnie zostanie zaprezentowane w czerwcu na dużej scenie Teatru Współczesnego. A oto garść informacji o przygotowanych dotąd przedstawieniach. projekt plakatów: Grzegorz Skalski 4 UiZ 2010: ROBOPIRAKI NA START! rz n ag ra nia p rz e d st a w i e n i a Czy wszystko można naprawić, ulepszyć? Czy to, co próbujemy naprawić, zawsze jest popsute? Czy można człowieka podzielić na części? A jeśli tak, to czy wszystkie części są do wymiany? A może da się stworzyć nowego, supersprawnego Robopiraka? Gdyby się dało, pewnie wszyscy chcieliby takiego mieć... kad Spektakl przygotowany przez Robopiraki na start! uczestników warsztatów teatralno-terapeutycznych Otwieracz pod kierunkiem Marii Dąbrowskiej i Konrada Pachciarka. Obsada: Klaudia Cymerman, Michał Cymerman, Joanna Grzybowska, Michał Grzybowski, Oliwia Konopka, Weronika Konopka, Barbara Kowalewska, Dagmara Mroczkowska, Karol Pabich, Wojciech Piszczyk, Hubert Śwątek, Olga Świątek, Jakub Waszczuk, Dawid Witek oraz wolontariusze teatru Abanoia 2011: DŻAMBLE Zazwyczaj wiemy, co jest możliwe, a co nie. Staramy się mieć plany, oceniamy szanse na ich realizację. Nikt rozsądny nie przygotowuje sobie kąpieli w dziurawej wannie… Wyobraźmy sobie jednak ludzi, którym wszystko się udaje mimo braku umiejętności oraz lekceważenia rozsądnych rad przyjaciół, ludzi niepraktycznych, UiZ 5 roztrzepanych i naiwnych, którzy w dziurawej wannie mogą przepłynąć morze. To właśnie Dżamble! ka dr z na gr an ia p Spektakl przygotowany przez uczestników warsztatów teatralno-terapeutycznych Otwieracz pod kierunkiem Marii Dąbrowskiej i Konrada Pachciarka na motywach tekstów Edwarda Leara w przekładzie Andrzeja Nowickiego. r z e d st a w ie nia Muzyka: Marcin Bogdan i Piotr Burek Współpraca Joanna Biczak pedagogiczna: Dżamble Obsada: Joanna Grzybowska, Oliwia Konopka, Weronika Konopka, Ewa Szulga, Olga Świątek, Jolanta Urbańska, Michał Grzybowski, Karol Pabich, Hubert Świątek, Paweł Tereszko, Dawid Witek oraz wolontariusze teatru Abanoia 2012: CO MOŻE KRÓL? Dwór tworzy króla, a nikt nie chce być „dworem”. Jak być królem, gdy dookoła są sami królowie? Można spróbować w samotności nałożyć koronę i pokrzykiwać na co się da. Można też w tej koronie starać się wspaniałomyślnie zrozumieć milczenie ściany. Co jeszcze można? Czasem można się bardzo zdziwić. Spektakl przygotowany przez uczestników warsztatów teatralno-terapeutycznych Otwieracz pod kierunkiem Marii Dąbrowskiej 6 UiZ fot . M ar ci i Konrada Pachciarka, inspirowany książką „Król i morze” Heinza Janischa z ilustracjami Wolfa Erlbrucha. n De t lek ow ski Muzyka: Marcin Bogdan i Piotr Burek Współpraca pedagogiczna: Joanna Biczak Obsada: Joanna Grzybowska, Michał Grzybowski, Oliwia Konopka, Weronika Konopka, Karol Pabich, Jakub Piłat, Tomasz Piszczyk, Wojciech Piszczyk, Hubert Świątek, Olga Świątek, Ewa Szulga, Paweł Tereszko, Jolanta Urbańska, Jakub Waszczuk, Dawid Witek oraz wolontariusze teatru Abanoia. Co może król? Julia Kierc-Wierzchowska mama dziewięcioletniego Gabrysia, pracuje w Teatrze Współczesnym w Szczecinie UiZ 7 tematy bliskie rodzicom Raport z dostępności edukacji 8 października Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zorganizowało spotkanie poświęcone prezentacji raportu „Równe szanse w dostępie do edukacji osób z niepełnosprawnościami”. Udział w nim wzięli przedstawiciele Rzecznika Praw Dziecka, Ministerstwa Edukacji Narodowej, organizacji pozarządowych, mediów, a także rodzice dzieci niepełnosprawnych. Raport zawierający analizę sytuacji oraz identyfikację problemów i wskazania na przyszłość został przygotowany w 2012 roku przez członków Komisji Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnością przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. Warto przytoczyć kilka zawartych w nim podstawowych danych statystycznych. Otóż uczniowie z różnego rodzaju niepełnosprawnością stanowią 2,8% ogółu uczniów na podstawowym etapie kształcenia. Spośród nich blisko połowa kształci się w szkołach specjalnych, a drugie tyle w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych. Wśród uczniów szkół specjalnych aż 88% stanowią dzieci z upośledzeniem umysłowym różnego stopnia oraz ze sprzężonymi niepełnosprawnościami (w tej grupie są m.in. dzieci głuchoniewidome). • Kanwą rozważań zawartych w prezentowanym raporcie oraz podjętej podczas spotkania dyskusji na temat sformułowanych w oparciu o ten dokument rekomendacji kierunkowych, była ratyfikowana przez Polskę 6 września 2012 roku ONZ-owska Kon- 8 UiZ wencja o prawach osób niepełnosprawnych. W § 1. artykułu 24. Konwencji czytamy: „Państwa Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans, Państwa Strony zapewnią włączający system kształcenia umożliwiający integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym […]”. Raport, który został wydany w postaci ponad 190-stronicowej książki formatu A5, porusza szereg kwestii związanych z zagadnieniem edukacji osób niepełnosprawnych w Polsce. Przedstawia on najnowsze trendy w edukacji (w rozdziale autorstwa Ireneusza Białka i Dagmary Nowak-Adamczyk przybliża ideę edukacji włączającej), omawia współczesną polską populację uczniów z niepełnosprawnościami (materiał Agnieszki Dudzińskiej), analizuje w bardzo usystematyzowany sposób aktualny stan kształcenia osób z niepełnosprawnością intelektualną w Polsce oraz podaje 31 rekomendacji wynikających z tej analizy, z którymi trudno się nie zgodzić (tekst Lidii Klaro-Celej). Raport porusza też palący problem z obszaru finansowania oświaty, a mianowicie niezrozumiałą dla wielu politykę, w myśl której subwencja oświatowa, jaką państwo przeznacza na kształcenie ucznia (różna w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności) „nie idzie za uczniem”. Rozdział opracowany przez Aleksandra Waszkiewicza i Kingę Dumnicką sugeruje drogi naprawy tego stanu rzeczy. W tekście autorstwa Piotra Kowalskiego i Dagmary Nowak-Adamczyk wykazano, że istnieje potrzeba przemian w edukacji osób z uszkodzeniem słuchu, zwłaszcza głuchych (tj. niesłyszących od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa). Podkreślono konieczność wdrażania zasady dwujęzyczności, a więc bazowania w nauczaniu na polskim języku migowym (PJM) i traktowania polskiego języka fonicznego (w formie pisemnej) jako drugiego języka. Raport wspomina również o problemach związanych z zaopatrze- UiZ 9 niem uczniów niepełnosprawnych w podręczniki, pomoce dydaktyczne oraz sprzęt edukacyjny. Paweł Wdówik, autor rozdziału poświęconego temu zagadnieniu, pisze: „Brak prawidłowego zaopatrzenia uczniów z niepełnosprawnościami, w tym w szczególności z niepełnosprawnościami widzenia, w odpowiednie podręczniki [EP: także w formatach alternatywnych, tj. w brajlu i w druku powiększonym adekwatnie do potrzeb danego ucznia z dysfunkcją wzroku] oraz w pomoce dydaktyczne i sprzęt specjalistyczny, jest w chwili obecnej jednym z głównych powodów faktycznego wykluczenia uczniów niepełnosprawnych z pełnego uczestnictwa w procesie dydaktycznym w szkołach ogólnodostępnych”. Od problemów w tym względzie nie są też wolne placówki specjalne i integracyjne, choć w nieco innym zakresie. Raport jest też miejscem polemiki z aktualnymi praktykami w kwestii orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego, które preferują edukację integracyjną. Marta Lempart, autorka tej części dokumentu i wiceprzewodnicząca TPG, podnosi kwestię zaburzenia równowagi w zakresie zadań edukacyjnych, jakie pełnić ma placówka wobec ucznia z niepełnosprawnością, na rzecz zadań związanych z jego rewalidacją i na wynikające z tego problemy. Jednocześnie poddaje do rozważenia konkretne postulaty, które sugerują m.in. potrzebę zmian w zakresie systemu diagnozowania specjalnych potrzeb edukacyjnych u dzieci niepełnosprawnych i rezygnację z orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego na rzecz „indywidualnej oferty wsparcia”, którą szkoła uzgadniałaby z rodzicami i specjalistami zajmującymi się wcześniej rehabilitacją dziecka. W innej części raportu Marta Lempart analizuje trudności, jakie wynikają z obecnie istniejących przepisów i praktyki w zakresie dostosowania warunków i form zdawania egzaminów zewnętrznych do potrzeb dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością i proponuje kilka zmian w tym zakresie. 10 UiZ Raport w ślad za przytoczonym wcześniej zapisem Konwencji przedstawia sytuację osób niepełnosprawnych na poziomie szkolnictwa wyższego i istniejące w tym względzie bariery (w tym m.in. świadomościowe i architektoniczne) oraz rekomendacje, których zastosowanie pozwoliłoby osobom niepełnosprawnym wybierać kierunek studiów „zgodnie z własnymi aspiracjami i kompetencjami, nie podporządkowując tej decyzji opinii o poziomie dostępności konkretnej uczelni” (tekst autorstwa Anny Żebrak). Pokazuje również braki w zakresie dostatecznej świadomości i przygotowania nauczycieli (także akademickich) do pracy z uczniami/studentami niepełnosprawnymi i prezentuje na tle doświadczeń innych państw inspirujące działania mające na celu zmianę tego stanu rzeczy, podejmowane przez Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Autor tego rozdziału – Ireneusz Białek – uważa ten obszar za podstawę realizowania w praktyce idei edukacji włączającej. Raport nie pomija kwestii kształcenia ustawicznego. Jacek Zadrożny omawia warunki, których spełnienie zapobiegałoby w znacznej mierze bardzo częstemu obecnie wykluczeniu z różnych form kształcenia ustawicznego, ukazuje konieczność podnoszenia świadomości na temat niepełnosprawności wśród organizatorów różnego typu szkoleń i szerzenia wśród nich informacji zawierają-cych odpowiednio opracowane wymogi, proponuje zastąpienie podstawowego dziś warunku, jakim jest realizacja wskaźnika określającego liczbę niepełnosprawnych uczestników szkolenia, warunkami dotyczącymi prowadzenia szkolenia w budynku pozbawionym barier architektonicznych oraz przygotowywania materiałów szkoleniowych w formie dostępnej dla uczestników niepełnosprawnych. Elżbieta Paradowska tyflopedagog, specjalistka ds. wczesnego wspomagania rozwoju UiZ 11 porady specjalisty Rekomendacje dla równego dostępu do edukacji W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawione zostały opracowane na podstawie raportu rekomendacje kierunkowe w zakresie działań, które należy podjąć w celu zapewnienia równego dostępu do edukacji osób z niepełnosprawnościami na każdym etapie edukacji. Pamiętając o tym, że wielu naszych Czytelników aktywnie angażuje się w działania lobbystyczne, postanowiliśmy przybliżyć również ten temat. 1. Wdrożenie postanowień ONZ-owskiej Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Rekomendacja ta wskazuje na potrzebę zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do włączającego systemu edukacji, umożliwiającego integrację na wszystkich poziomach nauczania i w kształceniu ustawicznym, a osobom głuchym edukację w polskim języku migowym. 2. Ustanowienie organu koordynującego. Rekomendacja ta dotyczy ustanowienia w ramach struktur rządowych mechanizmu, który zapewniłby spójność działań podejmowanych w ramach wdrażania Konwencji. 3. Monitorowanie wdrażania Konwencji. Rekomendacja ta skupia się na monitorowaniu zwłaszcza tych działań, które dotyczą równego dostępu do edukacji osób z niepełnosprawnościami, w tym realizacji działań zmierzających do zapewnienia osobom 12 UiZ 4. 5. 6. 7. z niepełnosprawnościami indywidualnego wsparcia w celu umożliwienia im realizacji prawa do edukacji włączającej, zatrudnienia nauczycieli (w tym niepełnosprawnych) posługujących się językiem migowym lub/i alfabetem Braille’a, zapewniania e-szkoleń dla nauczycieli (i innej kadry) w zakresie pracy z uczniem niepełnosprawnym w systemie edukacji włączającej. Promocja włączającego systemu edukacji osób z niepełnosprawnościami. Rekomendacja ta wskazuje na promowanie modelu edukacji włączającej, zmierzającego do tego, aby jak największa grupa dzieci niepełnosprawnych kształciła się w szkołach ogólnodostępnych. „Jedynym kryterium stanowiącym o skierowaniu ucznia do szkoły specjalnej lub integracyjnej powinny być jego indywidualne potrzeby i możliwości oraz decyzja rodziców, podjęta po udzieleniu im rzetelnej informacji na temat warunków kształcenia w różnych typach szkół”. Zmiana systemu finansowania edukacji uczniów z niepełnosprawnościami. Rekomendacja wskazuje na konieczność wdrożenia takiego systemu finansowania, w którym pieniądze na edukację ucznia niepełnosprawnego trafiają do szkoły/ placówki, w której kształci się dane dziecko, tj. w którym „pieniądz idzie za uczniem”. Wykorzystanie potencjału szkół specjalnych i zatrudnionej tam kardy pedagogicznej. Rekomendacja ta sugeruje wykorzystywanie placówek specjalnych jako centrów dokształcania i doradztwa dla nauczycieli pracujących z uczniami niepełnosprawnymi w modelu edukacji włączającej. (Warto zaznaczyć, że niektóre ośrodki pełnią już tego typu funkcje, aczkolwiek nie są to rozwiązania systemowe). Wsparcie nauczycieli pracujących z uczniem niepełnosprawnym. Rekomendacja ta wskazuje na konieczność zapewnienia nauczycielom odpowiednich szkoleń i swobodnego dostępu do niezbędnych materiałów i informacji. UiZ 13 8. Współpraca z rodzicami uczniów z niepełnosprawnością. Rekomendacja ta dotyczy zapewnienia rodzicom faktycznej możliwości wyboru szkoły, w jakiej będzie kształcić się ich niepełnosprawne dziecko – bez wywierania na nich nacisku i konieczności konsultowania na bieżąco sposobu i formy kształcenia dziecka. W przypadkach szczególnych, jak sytuacje konfliktowe, przewiduje umożliwienie skorzystania z mediatora. 9. Zapewnienie wsparcia psychologicznego. W myśl tej rekomendacji powinni być nim objęci zarówno uczniowie niepełnosprawni, jak i ich rodzice – w szkole, innej placówce oświatowej oraz poradni psychologiczno-pedagogicznej. 10.Ujednolicenie systemu orzekania o niepełnosprawności uczniów. Rekomendacja ta wskazuje na konieczność ujednolicenia systemu orzekania o niepełnosprawności (w Polsce istnieje kilka systemów) oraz zastąpienia orzeczeń poradni psychologiczno-pedagogicznych spójną diagnozą opisującą problemy i indywidualne potrzeby dziecka. 11.Uelastycznienie systemu wsparcia uczniów z niepełnosprawnością. Rekomendacja ta proponuje rezygnację z konieczności przedstawiania orzeczeń tam, gdzie jest to możliwe. W kwestii egzaminów podkreśla się natomiast potrzebę gotowości do uwzględniania niestandardowych rozwiązań. 12.Bieżące monitorowanie procesu kształcenia uczniów z niepełnosprawnością. Rekomendacja ta wskazuje konieczność brania pod uwagę opinii uczniów i rodziców dzieci z niepełnosprawnościami. 13.Dostępność architektoniczna. Rekomendacja ta wskazuje na konieczność stosowania racjonalnych adaptacji i modyfikacji, zgodnych z zasadami projektowania uniwersalnego (ang. universal design), niezbędnych dla zapewnienia osobom niepełnosprawnym realizacji prawa do nauki. 14.Dostępność systemów komunikacyjnych i informacyjnych. Rekomendacja ta wskazuje m.in. na konieczność zapewnienia 14 UiZ dostępu do internetu, a także dostosowania platform i treści e-learningowych do potrzeb oraz możliwości dzieci/osób niepełnosprawnych. 15.Podręczniki i pomoce dydaktyczne. Rekomendacja ta podkreśla konieczność zapewnienia uczniom i studentom dostępu do podręczników w formatach dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb, w tym rozwijania systemu podręczników w wersji elektronicznej. Rozpoczynając dyskusję wokół przedstawionych rekomendacji kierunkowych i związanych z nimi konkretnych propozycji ich realizacji, rzecznik praw obywatelskich Irena Lipowicz zaproponowała, aby organizacje „pilnowały” wdrażania Konwencji nie każda na własną rękę, lecz w ramach koalicji na rzecz edukacji. Pozostali dyskutanci – niestety – często nie trzymali się zadanego tematu, wykorzystując raczej swoją obecność do zaprezentowania własnych działań od jak najlepszej strony. Reprezentująca TPG Małgorzata Książek, odnosząc się do punktu 7., wskazała na lukę w postaci przykładania dużej wagi do kształcenia nauczycieli już pracujących z dziećmi niepełnosprawnymi w systemie edukacji włączającej, a pomijanie problemu braku odpowiedniego przygotowania studentów kierunków pedagogicznych do pracy z tymi dziećmi w systemie edukacji włączającej, wskutek czego wymagać oni będą nieustannie dalszego dokształcania w tym zakresie. W odpowiedzi głos zabrała dyrektor Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Teresa Hernik, informując, że BON uzgodnił, iż zagadnienia dotyczące dzieci niepełnosprawnych i ich edukacji będą poruszane na wszystkich kierunkach pedagogicznych. Kończąc spotkanie, rzecznik praw obywatelskich podkreśla nieobecność na tym doniosłym spotkaniu szefów ważnych resortów, m.in. Ministerstwa Edukacji Narodowej. Zwróciła się więc do przedstawicieli MEN o poinformowanie minister edukacji o jej UiZ 15 wyraźnym rozczarowaniu i wręczyła na ręce przedstawicieli MEN rekomendacje, prosząc o ich przekazanie pani minister. Rekomendacje zostały też wręczone, z analogiczną prośbą, przedstawicielom dwóch innych instytucji państwowych. Nagranie z prezentacji rekomendacji podczas spotkania znajduje się na stronie: http://bankier.tv/rowne-szanse-w-dostepie-do-edukacji-osob-zniepelnosprawnosciami-11866.html Raport w wersji PDF dostępny jest w całości na stronie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich: http://www.rpo.gov.pl/pliki/13490881580.pdf Małgorzata Książek tyflo- i surdopedagog 16 UiZ