Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach

Zasady kontroli standardów ochrony
środowiska w gospodarstwach rolnych,
prowadzonych przez Inspekcję Ochrony
Środowiska, w świetle aktualnie
obowiązujących przepisów.
Jacek Puchajda
Główny specjalista
Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Wobec stale zaostrzających się przepisów w zakresie
ochrony środowiska, wprowadzaniem nowych unijnych
uregulowań prawnych oraz w związku z dalszym
dynamicznym rozwojem rolnictwa wysokotowarowego,
między innymi w województwie pomorskim, niezbędna
stała się intensyfikacja działań kontrolnych
prowadzonych wobec tej gałęzi gospodarki, mających na
celu eliminację lub ograniczenie zagrożeń dla środowiska
oraz zachowanie unikalnych walorów przyrodniczych
środowiska wodnego, środowiska glebowego i krajobrazu
naszego województwa.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Kontrole w szeroko pojętym sektorze rolnictwa prowadzone są przez Inspekcję Ochrony
Środowiska, w tym przypadku przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska i ich delegatury
w oparciu o następujące podstawowe akty prawne:

ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska ( tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. nr 44
poz. 287 z późn. zm.),

ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2013 poz. 672) – regulująca
wykonywanie działalności gospodarczej i związane z tym zagadnieniem zadania organów administracji
publicznej,
wprowadzająca
ograniczenia
w
zakresie
prowadzenia
kontroli
wobec
podmiotów
gospodarczych, z przepisów w/w ustawy wyłączona jest działalność wytwórcza w rolnictwie, w zakresie
upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt itp., chyba że zakład ma osobowość prawną (jest spółką,
może być osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą),

ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U. Z 2008 r. nr 25 poz.
150 z pózn. zm.) – określająca zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów,

ustawa
z dnia 14 grudnia 2012 r. o
odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21) – regulująca zasady
postępowania z odpadami powstającymi w wyniku działalności produkcyjnej (również w rolnictwie), art. 2
pkt 9 – dotyczy UPPZ i art. 2 pkt 10 – dotyczy postępowania ze zwłokami zwierząt,
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.

ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2007 nr 147 poz. 1033 z pózn. zm.) –
ustanawiająca warunki i tryb wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin
itp. oraz ich stosowanie,

rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz.U. nr 119 poz. 765) – reguluje szczegółowy
zakres badań nawozów i dopuszczalne ilości zanieczyszczeń,

ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145) reguluje sposób i zakres
korzystania z wody,

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których
eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. nr 130 poz. 880).
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Ponadto, podczas działalności kontrolnej bierze się pod uwagę:

rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie
szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich
stosowania (Dz.U. nr 80 poz. 479 z pózn. zm.) – reguluje szczegółowy sposób stosowania
nawozów,

rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych
wymagań jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu
azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. nr 4 poz. 44),

rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań,
sposobu postępowania i utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich (Dz.U. nr 56 poz. 344) –
określa minimalne warunki utrzymania zwierząt, w tym dopuszczalne obsady i ilości stanowisk.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Do prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska w gospodarstwach
rolnych na mocy przywołanej ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska,
zobowiązana jest Inspekcja Ochrony Środowiska a w województwie pomorskim: Wojewódzki
Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. IOŚ posiada szerokie uprawnienia kontrolne
wobec jednostek gospodarczych oraz osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą.
Postępowanie kontrolne na miejscu prowadzą oddelegowani inspektorzy, posiadający
upoważnienia do kontroli, wystawione przez PWIOŚ oraz aktualne legitymacje służbowe.
Podczas prowadzonej kontroli inspektorzy szczegółowo sprawdzają zakres korzystania
ze
środowiska
przez
jednostkę
kontrolowaną,
zgodność
prowadzonej
działalności
z obowiązującym stanem formalno-prawnym oraz poprzez ewentualne pomiary i analizy wód,
gleby czy osadów ściekowych (wykorzystywanych rolniczo) oceniają ilość zanieczyszczeń
wprowadzanych do odbiornika lub do gleby i ich wpływ na wszystkie komponenty środowiska.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Generalnie, kontrola w zakresie szczególnego korzystania ze środowiska przez zakład polega na:

sprawdzeniu stanu formalno - prawnego, w zakresie szczególnego korzystania ze środowiska:
pozwolenia zintegrowane - obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego podlegają, na podstawie
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26.07.2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących
powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako
całości (Dz.U. z dnia 1 sierpnia 2002 r. nr 122 poz. 1055), następujące kategorie gospodarstw: podmioty,
które prowadzą chów lub hodowlę drobiu powyżej 40.000 stanowisk oraz chów lub hodowle świń powyżej
2.000 stanowisk dla świń o wadze 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, pozwolenia sektorowe wodnoprawne na pobór wody, odprowadzanie ścieków, na wytwarzanie odpadów, pozwolenie na emisję
zanieczyszczeń do powietrza.

Szczegółowym zapoznaniu się z profilem I technologią produkcji ze szczególnym uwzględnieniem
elementów wpływających na stan środowiska.

porównaniu rzeczywistego zakresu korzystania ze środowiska z wymaganym pozwoleniem, w tym:
- dopuszczalnej wielkości poboru [na podstawie odczytu licznika wody],
- rejestracji ilości pobieranej wody i odprowadzanych ścieków,
- dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach (opadowych),
- dopuszczalnej ilości wytwarzanych odpadów w poszczególnych kategoriach.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.

weryfikacji prawidłowości prowadzenia rejestrów odczytów wodomierzy, przepływomierzy
oraz książek eksploatacji studni.

sporządzeniu bilansu wodnego celem wychwycenia ewentualnych strat wody oraz eliminacji
jej marnotrawstwa.

ocenie stanu technicznego i eksploatacji urządzeń służących do ujmowania wód oraz
oczyszczania i odprowadzania ścieków.

ocenie wystarczalności wyposażenia w urządzenia ochrony wód.

ocenie wpływu ścieków wytwarzanych w procesie produkcyjnym na stan czystości odbiornika.

porównaniu zapisów pozwolenia ze stanem rzeczywistym, w zakresie dopuszczalnej emisji
zanieczyszczeń do atmosfery (emisja z emitorów kotłowni, wentylatorów, silosów na pasze,
śrutowników).

sprawdzenie prawidłowości wykonywania wymaganych prawem lub decyzjami
administracyjnymi pomiarów emisji.

sprawdzenie warunków magazynowania odpadów i obrotu odpadami wewnątrz gospodarstwa.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Ponadto ocenie podczas kontroli poddaje się następujące zagadnienia:
Wykonywanie zapisów ustawy o nawozach i nawożeniu, w tym:
•
Rozpraszanie i migracje związków azotu i fosforu z produkcji zwierzęcej w danym
gospodarstwie.
•
Porównanie faktycznej ilości wytwarzanych nawozów naturalnych z danymi zawartymi
w literaturze.
•
Magazynowanie nawozów naturalnych, ich rolnicze stosowanie i przekazywanie.
•
Emisje gazowych związków azotu z rolnictwa, w tym z odchodów zwierząt.
•
Posiadany areał gruntów, ich dostępność i lokalizacja.
•
Weryfikacja planu nawożenia.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Z przeprowadzonych czynności kontrolnych sporządzany jest protokół pokontrolny,
w którym zawarta jest całość informacji dotyczących kontrolowanej jednostki. W przypadku
wystąpienia nieprawidłowości sporządza się protokół oględzin, w przypadku poboru prób do
analiz sporządza się protokół z poboru. Przy znaczących nieprawidłowościach wykonuje się
dokumentację fotograficzną.
W przypadku stwierdzenia rażących nieprawidłowości nakłada się mandaty karne oraz
wydaje zarządzenia pokontrolne lub decyzje administracyjne, w których zobowiązuje się
jednostkę do ich usunięcia w określonych terminach. W uzasadnionych przypadkach kieruje się
wystąpienie do Marszałka Województwa, w przypadku nierzetelnego lub nieterminowego
wnoszenia informacji o zakresie korzystania ze środowiska, bądź braku sprawozdawczości.
Jeżeli instalacja dysponująca pozwoleniem zintegrowanym nie posiada planu nawożenia, na
podstawie art. 33 przywołanej ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach
i nawożeniu, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wstrzymuje jej pracę (decyzją
z rygorem natychmiastowej wykonalności), jeżeli nawozy naturalne stosuje się niezgodnie
z planem nawożenia, na podstawie art. 34 w/w ustawy może wstrzymać pracę instalacji.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Podczas kontroli gospodarstw rolnych sprawdza się następujące szczegółowe zagadnienia:
1. W informacji ogólnej dotyczącej gospodarstw rolnych.
Określenie lokalizacji gospodarstwa, odległości od budynków mieszkalnych, dróg,
kompleksów leśnych, zbiorników i cieków wodnych.
Sprawdzenie stanu własnościowego (własność indywidualna, spółka, dzierżawa)
dotyczy budynków, instalacji i gruntów.
Weryfikacja numerów działek, na których zlokalizowane są zbiorniki na gnojowicę,
płyty obornikowe, płyty służące do magazynowania kiszonki.
Ustalenie stanu zatrudnienia, posiadanych środków transportu i sprzętu rolniczego.
Sprawdzenie rzeczywistego zużycia wody, paszy i energii.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
2. W zakresie stanu formalno-prawnego.
Określenie wymagalności posiadania pozwolenia, czy to zintegrowanego, czy
sektorowego.
Sprawdzenie terminu obowiązywania w/w pozwolenia.
Sprawdzenie, jakie elementy środowiskowe są zawarte w pozwoleniu: wprowadzanie
gazów i pyłów do powietrza, wytwarzanie i gospodarowanie odpadami, pobór wody
podziemnej, odprowadzanie ścieków deszczowych.
3. W zakresie produkcji w gospodarstwie.
Określenie zakresu produkcji, wielkości produkcji, cyklu produkcji, struktury upraw.
Określenie ilości stanowisk, czasu chowu/hodowli, struktury wiekowej zwierząt.
Określenie systemu chowu (ściołowy, klatkowy, mieszany, na rusztach).
Ustalenie ilości, powierzchni itp budynków produkcyjnych i pomocniczych
(magazyny, warsztaty, silosy zbożowe, paszowe i na kiszonkę.
Określenie maksymalnych stanów zwierząt, w szczególności w stosunku do
warunków pozwolenia (przekroczenia), korzystanie z informacji uzyskanych od
powiatowych lekarzy weterynarii.
Ustalenie wielkości sprzedaży i odbiorców produktu finalnego.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
4. W zakresie gospodarki wodnej.
Określenie aktualnego poboru wody (m3/dobę, m3/rok) z rozdzieleniem na
poszczególne cele (w tym do pojenia zwierząt (zużycie), czyszczenia hal kurników,
kojców (system czyszczenia), prace porządkowe.
Oględziny miejsca poboru wody (ujęcie + hydrofornia), stanu technicznego,
wyposażenia w ogrodzenie, licznik wody (odczyty), uporządkowanie otoczenia.
Sprawdzenie ewidencji pobieranej wody i poprawności wykonywania badań wody.
5. W zakresie gospodarki ściekami.
Określenie źródeł i miejsc wytwarzania ścieków technologicznych, deszczowych.
Ustalenie systemu odprowadzania ścieków, oględziny urządzeń podczyszczających
i gromadzących lub wprowadzających ścieki do odbiornika.
Ustalenie firm wywożących ścieki oraz sprawdzenie, czy dysponują odpowiednimi
zezwoleniami (np. wójta gminy, prezydenta miasta, itp).
Sprawdzenie, czy istnieje obowiązek wykonywania badań i czy badania są
wykonywane (analizy).
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
6. W zakresie gospodarki nawozami naturalnymi tj. gnojowicą, gnojówką, obornikiem, pomiotem
ptasim.
Ustalenie, jaki nawóz jest wytwarzany w gospodarstwie oraz w jakich ilościach
(Mg/dobę i Mg/rok).
Oględziny miejsc magazynowania nawozów: płyty gnojowe/obornikowe - czy są
zabezpieczone przed odciekami, posiadają zbiorniki na odcieki, zbiorniki na
gnojowicę – czy są wystarczające na zimowe przetrzymanie, czy posiadają szczelne
przykrycie z odpowietrzeniem.
Oględziny instalacji lub sprzętu rolniczego używanego do transportu i stosowania
nawozów naturalnych (rozrzutniki obornika, specjalistyczne cysterny samochodowe,
rozlewacze, aplikatory doglebowe itp.).
Sprawdzenie rejestru wywożenia gnojowicy i obornika. Kto świadczył usługę
transportu i stosowania gnojowicy?
Sprawdzenie, czy nawóz jest zagospodarowywany w całości lub w części, a jeżeli
jest, to czy na polach własnych, dzierżawionych, użyczonych, itd. Jeżeli gnojowica
jest przekazywana, to czy przekazujący posiada umowę pisemną zawartą z odbiorcą
gnojowicy (odbiorca winien posiadać plan nawożenia, jeżeli odbiera nawóz z
instalacji IPPC.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
cd. pkt 6
Sprawdzenie, czy stosuje się ograniczenia w stosowaniu nawozów, polegające na:
niestosowaniu nawozów na zboczach o dużych spadkach, glebach zamarzniętych
i pokrytych śniegiem oraz utrzymaniu pasów gruntu wzdłuż cieków nie poddawanych
nawożeniu).
Sprawdzenie, czy instalacja IPPC zagospodarowuje co najmniej 70% wytwarzanej
gnojowicy na polach własnych (własność lub dzierżawa).
Sprawdzenie, czy został opracowany plan nawożenia na dany rok gospodarczy oraz
czy został pozytywnie zaopiniowany przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą
(nie występuje przekroczenie maksymalnej dopuszczalnej ilości wynoszącej 170 kg
N/ha/rok w nawozach naturalnych) .
Weryfikacja zapisów planu (jaki areał został przeznaczony do rolniczego
wykorzystania nawozów, w jakim terminie ma być stosowany nawóz, oraz w jakiej
dawce). Weryfikacja ze stanem faktycznym zestawienia zasiewów, plonów
i powierzchni użytków rolnych, przeznaczonych do nawożenia nawozami naturalnymi
tj. obornikiem i gnojowicą.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Prawidłowy plan nawożenia powinien zawierać następujące elementy:
aktualne wyniki badania odczynu i zasobności gleby w składniki mineralne,
wykonane przez laboratorium Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gdańsku,
aktualne wyniki badań nawozów naturalnych które są stosowane, uzyskane w
laboratorium OSChR,
informację o zawartości składników w nawozach organicznych lub organicznomineralnych stosowanych w gospodarstwie,
dokument informujący o powierzchni użytków rolnych przewidzianych do nawożenia,
powierzchni działek i ich oznakowaniu,
informację o gatunkach roślin uprawnych i oczekiwanych plonach.
W celu sprawdzenia, czy nie nastąpiło przenawożenie gruntów w gospodarstwie,
poddanych nawożeniu gnojowicą, WIOŚ może wystąpić o wykonanie ich badań do Okręgowej
Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gdańsku. Celem poboru będzie wykonanie analiz gleby na
zawartość form azotu mineralnego w kg/ha w glebie.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
7. W zakresie gospodarki odpadami.

Ustalenie, jakie są rodzaje i ilości wytwarzanych odpadów oraz sposób postępowania
z odpadami.

Ustalenie listy podmiotów odbierających odpady, czy posiadają stosowne
zezwolenia.

Sprawdzenie, czy obrót odpadami odbywa się w oparciu o karty ewidencji i karty
przekazania odpadów, czy ewidencja sporządzana jest na właściwych drukach.
Zakład prowadzi ilościową i jakościową ewidencję odpadów wytwarzanych w wyniku
eksploatacji instalacji objętych pozwoleniem, zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Środowiska w sprawie wzorów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów.

Weryfikacja sprawozdawczości sporządzanej dla Marszałka Województwa (roczne,
zbiorcze zestawienie danych o odpadach powstających w wyniku funkcjonowania
zakładu).

Oględziny miejsc składowania odpadów i i ich rodzajów.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
8. W zakresie monitoringu środowiska/otoczenia (tylko dla instalacji IPPC).
W pozwoleniu zintegrowanym zawiera się konkretne zobowiązania, służące monitorowaniu stanu
środowiska, które zakład musi spełnić.
Są to np.:
1. W ramach monitoringu emisji do powietrza zobowiązuje się zakład do przygotowania stanowisk
do pomiaru emisji zanieczyszczeń z chlewni.
2. W ramach monitoringu ilości i jakości ujmowanej wody podziemnej zobowiązuje się zakład do
rejestrowania ilości pobieranej wody i wykonywania badań jej jakości.
3. Odnośnie odprowadzania wód opadowych, w pozwoleniu zobowiązuje się zakład do
okresowego badania jakości odprowadzanych ścieków.
4. W ramach monitoringu ilości wytwarzanych odpadów zobowiązuje się zakład do prowadzenia
ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów oraz do sprawozdawczości dla Marszałka
Województwa w tym zakresie.
5. Można zobowiązać zakład do przykrycia zbiorników na gnojowicę warstwą keramzytu lub
sieczką słomy /BAT, BREF/.
6. Zwykle obliguje się zakład do prowadzenia monitoringu efektywności wykorzystania zasobów i
energii.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Zagadnienie OSN gdzie jakość wód powierzchniowych nie odpowiada wymaganym standardom.
- Jeżeli badania prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wykazały przekroczenia
granicznych wartości wskaźników eutrofizacji (azotany, azot ogólny, fosfor ogólny), określonych w
rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód
wrażliwych na zanieczczenie zwiazkami azotu ze źródeł rolniczych.
- Celem ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego,
wdrożono do realizacji program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.
W związku z tym, dyrektorzy Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej wydali rozporządzenia w sprawie
wprowadzania programu działań majacych na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych.
Rozporządzenie dyrektora RZGW w Gdańsku nr 6/2012 z dnia 1 października 2012 r.
Dotyczy obszarów OSN w zlewniach rzek: Drybok, Janka, Dopływ spod Piaseczna oraz Młynówka
Malborska.
- Zakładany efekt finalny programu: poprawa jakości wód oraz poprawa w zakresie praktyk rolniczych
stosowanych przez rolników na terenach OSN.
Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych.
Obowiązki w stosunku do osób prowadzących działalność na obszarach OSN:
- nawożenie w okresach I warunkach, gdy nie ma zagrożenia, że zawarte w nich składniki mineralne,
szczególnie związki azotu, bedą wymywane do wód gruntowych lub zmywane do wód powierzchniowych w
stopniu powoduącym zanieczyszczenie tych wód,
- nawozy naturalne I organiczne na gruntach ornych stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15 listopada,
- nawozy płynne naturalne na łąkach trwałych i pastwiskach stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15
sierpnia,
- nawozy stałe naturalne na łąkach trwałych stosuje się od dnia 1 marca do dnia 30 listopada,
- nawozy stałe naturalne na pastwiskach trwałych stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15 kwietnia I od
dnia 15 października do dnia 30 listopada,
- nawożenia nie stosuje się na glebach nieuprawianych,
- pojemność zbiorników na gnojowicę I gnojówkę musi wystarczyć na co najmniej 6 miesięczny okres
produkcji tych nawozów,
- obornik należy przechowywać w sposób zabezpieczający przed przenikaniem odcieków do wód lub do
gruntu, najlepiej w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu, przez okres co najmniej 6
miesięcy,
- należy opracować plan nawożenia (dla gospodarstw o areale > 100 ha użytków rolnych na OSN),
- należy przechowywać dokumentację dot. prowadzonych zabiegów agrotechnicznych (nawożenia).
Dziękuję za uwagę.