król Stanisław August Poniatowski zakłada Teatr Narodowy w

Kalendarium
1765 – król Stanisław August Poniatowski zakłada Teatr Narodowy
w Warszawie. Jego poprzednikiem był powstały 17 lat wcześniej pierwszy
stały teatr w Białymstoku.
19 XI 1765 - odbył się pierwszy spektakl stałego, publicznego
i zawodowego zespołu, w nieistniejącym dziś budynku Operalni Saskiej
przy ul. Królewskiej, który nosił nazwę „Aktorowie Narodowi Jego
Królewskiej Mości”. Była to premiera Natrętów Józefa Bielawskiego,
komedii opartej na pomyśle zaczerpniętym z Molière’a, grana w języku
ojczystym.
1772 - zespół przeniósł się do Pałacu Radziwiłłów na Krakowskim
Przedmieściu.
1778 - zespół przeniósł do budynku na Placu Krasińskich.
Dopiero po
Narodowy.
kilkunastu
latach
usankcjonowano
nazwę
Teatr
Przełom XVIII/XIX w. – oblicze teatru ukształtował Wojciech
Bogusławski – aktor, reżyser, tłumacz, pedagog, dyrektor teatrów, „ojciec
teatru polskiego”.
14 IV 1810 - dekretem Fryderyka Augusta powołana zostaje Rządowa
Dyrekcja Teatrów, której statut opracowywany jest pod kierunkiem
Wojciecha Bogusławskiego.
1822 - zmiana nazwy na Dyrekcję Teatrów i Wszelkich Widowisk
Dramatycznych i Muzycznych w Królestwie.
1833 - zmiana nazwy na Warszawskie Teatry Rządowe. Mocą dekretu
rządowego teatry podległe Dyrekcji Rządowej otrzymują prawa i obowiązki
„instytucji dobra publicznego”, o budżecie z „funduszów specjalnych”. Te
fundusze zasila wywalczony przez Bogusławskiego podatek widowiskowy
na rzecz teatru. W ten sposób instytucję sceny narodowej utrzymuje całe
społeczeństwo i carski budżet.
1833 - Antonio Corazzi ukończył nowy gmach teatralny swojego projektu
i Teatr Narodowy wyprowadza się z budynku przy Placu Krasińskich. Nowa
siedziba uprawomocniała coraz wyraźniejszy od początku wieku podział na
trzy zespoły: opery, baletu i dramatu, z których każdy miał swojego
kierownika. Zespół dramatyczny otrzymał miano Teatru Rozmaitości i zajął
prawe skrzydło budynku – mieści się tam, po kilku przebudowach, do dziś.
O poziomie teatru w tym czasie nie decydował repertuar, lecz świetni
aktorzy. W dziejach warszawskiego teatru ten okres znany jest jako
„epoka gwiazd” – w Teatrze Narodowym grała między innymi Helena
Modrzejewska (późniejsza gwiazda Ameryki). Teatr był wtedy jedynym,
obok kościoła, miejscem, gdzie publicznie mówiono po polsku (musiał być
dochodowy, wiec musiał być polski).
1915 - po opuszczeniu Warszawy
Warszawskie Teatry Rządowe.
przez
Rosjan
przestają
istnieć
1919 - Scenę Rozmaitości trawi pożar.
1924 - po odbudowie, z inicjatywy Juliusza Osterwy, wybitnego aktora
i pierwszego dyrektora narodowej sceny po wojnie, powrócono do tradycji
Wojciecha Bogusławskiego i zmieniono nazwę z Rozmaitości na Teatr
Narodowy.
Do wybuchu II wojny światowej - Teatr Narodowy był prowadzony
m.in. przez: Juliusza Osterwę, Jana Lorentowicza, Ludwika Solskiego,
Aleksandra Zelwerowicza i Wilama Horzycę. Teatr Narodowy zwrócił się w
tym czasie w stronę współczesnego dramatu polskiego. Grano m.in.
Szaniawskiego i Żeromskiego (np. słynna inscenizacja Uciekła mi
przepióreczka w reżyserii Juliusza Osterwy z 1925 roku). Z powodzeniem
grano komedie Fredry.
1928 - w salach Redutowych Teatru Wielkiego stworzono kameralną
scenę dramatyczną – Teatr Nowy. Obie sceny narodowe grały do
pierwszych dni września 1939 roku.
1939 - w czasie oblężenia Warszawy teatr spłonął. Prowizorycznie
zabezpieczony, spalił się znów w czasie Powstania Warszawskiego, w 1944
roku, wraz z całą Warszawą. Ze wspaniałego budynku została fasada
i fragmenty bocznych skrzydeł.
1945 - odbudowa po wojnie, Gmach Teatru Narodowego oddano po
wojnie Wojsku Polskiemu, które sfinansowało jego odbudowę.
1949 - ukończono budowę, w swojej dawnej siedzibie został otwarty
Teatr Narodowy. Symboliczna dla Polaków instytucja rozpoczęła swoją
działalność dramatem Jegor Bułyczow i inni rosyjskiego twórcy
socrealizmu, Maksyma Gorkiego. Zaproszono do współpracy Leona
Schillera. Wielki reżyser powtórzył swoją inscenizację sprzed paru lat,
Krakowiaków i Górali Wojciecha Bogusławskiego – śpiewogrę, która
wystawiona w Teatrze Narodowym w 1794 odegrała dużą rolę w czasie
Insurekcji Kościuszkowskiej.
1954 - dyrekcję Teatru Narodowego powierzono Erwinowi Axerowi,
młodemu reżyserowi zainteresowanemu współczesnym dramatem
i skupiającemu wokół siebie nie tylko publiczność, ale także wpływową
część środowiska teatralnego.
1956 - na scenie pojawił się po latach przerwy wielki dramat romantyczny
– Kordian Juliusza Słowackiego. E. Axer wystawił również Ostry dyżur
Jerzego Lutowskiego, współczesny dramat, poruszający problematykę
polskiej historii najnowszej (temat Armii Krajowej). Teatr Narodowy w tym
kształcie spotykał się z aprobatą.
1957 – Erwin Axer oddał dyrekcję, proponując jednocześnie znakomitego
następcę: Wilama Horzycę, twórcę polskiego teatru monumentalnego.
W. Horzyca wystawia m.in. Księcia Homburgu Kleista i Za kulisami
Norwida.
1959 - dyrekcja Horzycy została przerwana jego śmiercią.
1961 - dyrektorem Teatru Narodowego został Kazimierz Dejmek. Reżyser
przejął teatr po Władysławie Daszewskim, scenografie, który prowadził
Scenę Narodową po śmierci W. Horzycy, czyniąc z niej scenę popularną.
1968 - dyrekcja Dejmka zakończyła się przedstawieniem Dziadów Adama
Mickiewicza, które dały asumpt do tzw. „wydarzeń marcowych” –
studenckiej i politycznej rewolucji w 1968 roku.
1968 – 1982 - dyrekcja Adama Hanuszkiewicza - to najdłuższa epoka
w powojennej historii Teatru: Adam Hanuszkiewicz, aktor, reżyser
dyrektorował Narodowemu przeszło czternaście lat.
1973 - Adam Hanuszkiewicz otwiera drugą scenę Teatru Narodowego,
Teatr Mały, który będzie funkcjonować trzydzieści sześć lat, do roku 2009.
Scenę inaugurowano Antygoną Sofoklesa – przedstawieniem dyplomowym
PWST.
13 XII 1981 – Adam Hanuszkiewicz został zmuszony do dymisji w czasie
stanu wojennego.
1983 - dyrekcję teatru objęli Jerzy Krasowski i Krystyna Skuszanka. Na
znak protestu z teatru odeszła część aktorów. Teatr Narodowy i ówczesna
dyrekcja cieszyła się natomiast dużym poparciem władz. Teatr pozostawał
tym samym w konflikcie ze środowiskiem teatralnym, które określało go
mianem „reżimowego”, „teatru wysługującego się władzom”.
1985 - wybuchł pożar, który zniszczył scenę i jej otoczenie oraz
widownię; gmach ocalał.
1989 - minister kultury i sztuki, Izabella Cywińska, podjęła decyzję
o rozwiązaniu zespołu do momentu zakończenia odbudowy gmachu, do
1990 roku Zespół grał w tymczasowej siedzibie, popadając w coraz
większe zapomnienie.
1990 - Powołano Instytut Teatru Narodowego, który zajmował się
archiwum teatru oraz w swym zarządzie miał Teatr Mały. Odbudowa
trwała aż do 1996 roku. Zakończenie budowy, znakomite wyposażenie
techniczne i nadanie Teatrowi nowej struktury, zawdzięczamy w dużej
mierze Kazimierzowi Dejmkowi, byłemu dyrektorowi TN, który w latach
1993–1996 sprawował funkcję ministra kultury.
1994–2003 – druga scena (Teatr Mały) była prowadzona przez
Mieczysława Marszyckiego i Pawła Konica. Teatr Mały stał się wtedy jedną
z najciekawszych scen impresaryjnych w Polsce, miejscem artystycznej
konfrontacji różnych dziedzin twórczości.
19 XI 1996 - Teatr Narodowy otwarto ponownie, w rocznicę pierwszej,
osiemnastowiecznej premiery.
1997–2003 – dyrekcja Jerzego Grzegorzewskiego, który chciał ukazać
ciągłość historyczną Teatru Narodowego, wpisać go w teatralną tradycję
Polski, ukazać jego najlepsze korzenie. Przejawiało się to w repertuarze
i wyborze współpracujących z teatrem reżyserów – byłych dyrektorów
Narodowego, a nawet w oprawie graficznej druków teatru (afiszy,
repertuarów).
2003 – od tego roku dyrektorem Teatru Narodowego jest Jan Englert.
Dyrektorzy, prowadzący:



















Franciszek Bohomolec
Józef Bielawski
Wojciech Bogusławski
Ludwik Adam Dmuszewski
Jan Tomasz Seweryn Jasiński
Ludwik Osiński
Aleksander Różniecki
Juliusz Osterwa (1924/25)
Ludwik Solski
Aleksander Zelwerowicz (1938/39)
Władysław Krasnowiecki (1949-1952)
Bohdan Korzeniewski (1952-1954)
Erwin Axer (1954-1957)
Wilam Horzyca (1937-1939; 1951-1952; 1957-1959)
Władysław Daszewski (1949-1950; 1959-1961)
Kazimierz Dejmek (1962-1968)
Adam Hanuszkiewicz (1968-1982)
Krystyna Skuszanka i Jerzy Krasowski (1983-1990)
Jerzy Grzegorzewski (1996-2003)