Dziecko w sieci - Young Digital Planet

Dziecko w sieci
O bezpieczeństwie dzieci w sieci Internet, napisano dziesiątki artykułów i poradników,
natomiast wiele z nich opowiada o zagrożeniach tak abstrakcyjnych, że większość z nas nie
ma pewności czy temat go dotyczy. Niewiele z tych artykułów rodzice czytają z poczuciem,
że zagrożenie jest realne i wymaga ich reakcji.
Warto powiedzieć już na wstępie, że z pewnością nie ma powodu do panicznego lęku, ale
warto być świadomym potencjalnych korzyści i zagrożeń. Celem niniejszego artykułu nie jest
instrukcja jak zapewnić dziecku bezpieczeństwo, lecz opisanie zachowań dzieci w sieci
i przypomnienie jak istotna odpowiedzialność z tym związana spoczywa na opiekunach.
Zainteresowanym na końcu artykułu wskazano właściwe źródła praktycznych
informacji, jak zadbać o bezpieczeństwo dziecka w Internecie.
Kto powinien przeczytać ten artykuł?
Zarówno rodzice, jak i nauczyciele, a tak na prawdę wszyscy, którzy mają pod opieką
nieletnich. Według statystyk, pierwszy samodzielny kontakt z Internetem, dzieci mają już
w wieku 3 lat1. Co więcej, zanim młody człowiek osiągnie wiek szkolny korzysta z Internetu
około 2 godzin dziennie. Jeżeli w domu bądź w pracy obcujesz z dziećmi lub młodzieżą, ten
artykuł dotyczy również i Ciebie.
Czy dziecko w wieku przedszkolnym, które ma
samodzielnie się ubrać, może korzystać z Internetu?
problemy
aby
Z punktu widzenia rozwoju dziecka, z pewnością jest to sprawa dyskusyjna, niemniej
każdorazowo będzie to decyzja rodzica. Niezależnie od stanowiska, warto zapoznać się
z informacjami zawartymi w tym artykule, aby podjąć tę decyzję świadomie
i odpowiedzialnie.
Paradoksalnie, w ujęciu czysto technicznym, dzieci radzą sobie sprawniej z obecnymi
urządzeniami ery cyfrowej niż z widelcem czy kubkiem, zdecydowanie lepiej niż my, dorośli.
Można się obawiać otaczającej cyfrowej cywilizacji i technologii, niemniej jednak nie taki
Internet straszny jak go malują. Zabobonna negacja, i „szlaban” na dostęp do świata
cyfrowego nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, wszak dziecko nie zawsze jest pod
naszym czujnym okiem, a “gdy kota nie ma, myszy harcują”.
Ilość informacji dostępna poprzez “jedno klikniecie” przyprawia dorosłych o zawrót
głowy. Oczywiście można znaleźć w Internecie pożyteczne informacje, “umilacze czasu”,
obejrzeć ulubiony serial, czy przeczytać wiadomości, niestety jednak równie dużo znajduje
się tam treści nieprzeznaczonych dla dzieci.
1
(na dzień publikacji brak było danych nt. Polski, przedstawione dane dotyczą Wielkiej Brytanii http://www.dailymail.co.uk/news/article-2317450/Parents-let-children-
use-internet-aged-spending-hours-day-online-start-going-school.html
Kontakt z realizatorem projektu: Young Digital Planet SA,
adres: ul. Słowackiego 175, 80-298 Gdańsk,
telefon: 58 52 48 351, faks: 58 76 47 433
e-mail: sprawy organizacyjne: [email protected], zagadnienia merytoryczne: [email protected]
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu,
adres: Zgrupowania AK Kampinos 1, 01-943 Warszawa,
telefon: 22 311 81 02, faks: 22 311 81 18
1
Czy możemy pozbawić naszą pociechę dostępu do Internetu?
Może się to wydawać najbezpieczniejszym rozwiązaniem, swoistą prewencją
doskonalą. Niemniej zminimalizowalibyśmy w ten sposób ograniczone ryzyko wynikające
z korzystania z Internetu, pozbawiając jednocześnie dziecko nielimitowanego potencjału do
rozwoju. Internet jest zarówno narzędziem umożliwiającym zdobywanie szerokiej wiedzy, jak
i platformą budowania cyfrowych relacji społecznych. Jakkolwiek obce i sztuczne może
wydawać się pojęcie “relacji społecznych” w odniesieniu do nierzeczywistego świata
Internetu, jest to element otaczającej nas rzeczywistości. Współczesne pokolenia dzieci
(urodzeni w XXI wieku) nazwane często są pokoleniami cyfrowych tubylców, (ang: digital
natives), pokoleniem C (computer). Ich sposób poznawania i komunikowania się ze światem
znacząco różni się od tego, do którego przywykliśmy my, cyfrowi imigranci, (ang: digital
imigrants). Pomimo że korzystamy w pewnym zakresie z dobrodziejstw ery cyfrowej, nie
myślimy “zapytaniami wyszukiwarki” i wciąż dla nas „mysz” czy dotykowy ekran w tablecie
jest ciałem obcym. Młode pokolenia pozbawione są tej bariery, dobitnie świadczą o tym dane
na temat użytkowników Internetu.
Ilość i wiek młodych użytkowników portali i usług społecznościowych, przytaczana
w dalszej części artykułu jednoznacznie wskazuje na fakt jak ważną częścią życia dla
naszych pociech jest życie cyfrowe. Poprzez odcięcie dziecka od komputera skazalibyśmy je
na swoisty społeczny ostracyzm, brak zrozumienia otaczającego świata i być może brak
akceptacji w grupie rówieśników.
Co możemy zrobić i jak powinniśmy chronić dziecko, aby bezpiecznie
korzystało z Internetu?
Najlepszą rekomendacją, jaką można udzielić już na wstępie jest: umożliwienie
dziecku korzystania z Internetu w sposób rozsądny. Jakkolwiek brzmi to banalnie, kwestia
wdrożenia tej myśli w życie, często stanowi probleme dla opiekunów. Zazwyczaj jest to
spowodowane zbyt małymi umiejętnościami informatycznymi, bądź małą świadomością
możliwości/zagrożeń płynących z dostępu do Internetu.
Co to znaczy i jak to zrobić?
Możemy się wspomagać specjalnym oprogramowaniem umożliwiającym
automatyczne ograniczenie ryzyka, natomiast przestanie ono działać w sytuacji, gdy dziecko
będzie korzystać z komputera niewyposażonego w tego typu zabezpieczenia. Dlatego nic
nigdy nie zastąpi nauczenia dziecka korzystania ze zdrowego rozsądku i podejmowania
bezpiecznych zachowań w sieci. (Więcej o darmowych programach, które mogą pomóc
w automatycznym nadzorze dostępu do Internetu na końcu artykułu.)
Bardzo istotne aby już od najmłodszych lat uświadamiać dziecku, że w Internecie
znajdziemy różne treści, oraz że każda z nich może mieć “różną” jakość, być dobra lub zła.
Łatwo to wytłumaczyć na przykładzie obrazków lub zdjęć. Bez problemu znajdziemy
Kontakt z realizatorem projektu: Young Digital Planet SA,
adres: ul. Słowackiego 175, 80-298 Gdańsk,
telefon: 58 52 48 351, faks: 58 76 47 433
e-mail: sprawy organizacyjne: [email protected], zagadnienia merytoryczne: [email protected]
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu,
adres: Zgrupowania AK Kampinos 1, 01-943 Warszawa,
telefon: 22 311 81 02, faks: 22 311 81 18
2
w Internecie (np. korzystając z wyszukiwarki Grafiki Google) te „ładne i dobre” obrazki, które
dziecko oceni, jako ciekawe, oraz te, które w jego ocenie będą bezwartościowe
i nieatrakcyjne. Podobnie jest ze wszystkimi treściami, niezależnie czego szukamy,
każdorazowo samodzielnie musimy to ocenić. Warto poświecić trochę czasu, na wspólne
przeszukiwanie Internetu i wdrożenie podopiecznego w sposoby korzystania, które
akceptujemy.
Jeżeli nasze dziecko ma już nieco więcej świadomości otaczającego świata, warto
pokazać mu iluzoryczność „pełnej wiedzy” Internetu, np. bazując na zabawnym przykładzie
“Tropical Tree Octopus”. Jest to tropikalna ośmiornica drzewna (Pacyficzna północnozachodnia ośmiornica drzewna), na temat której bez problemu znajdziemy artykuły w sieci.
Można również znaleźć filmy i zdjęcia, dokumentujące istnienie tego zwierzęcia. Nieco
bardziej przenikliwi poszukiwacze wiedzy, odkryją jednak, że cały ten twór jest fikcją. Fikcją
wymyśloną przez Lyle Zapato, obecnie często używaną, aby zademonstrować młodzieży jak
płytką wiedzę można znaleźć, bazując wyłącznie na jednym źródle informacji (nawet, jeżeli
jest tak pełne treści jak Internet).
Na 26 uczniów, w wieku 12-13 lat, którzy mieli przygotować się do lekcji na temat
tego zwierzęcia, jedynie jeden uczeń poddał pod wątpliwość informacje, które znalazł
w Internecie. Oczywiście dalsze poszukiwania w encyklopedii, czy książce do biologii
upewniły go, że takie zwierzę nie istnieje. Pozostali uczniowie ograniczyli się do wiedzy,
którą znaleźli w Internecie i pomimo iż wydawała się nieprawdopodobna, wierzyli w nią.
Po tego typu lekcji, każdy z uczniów zrozumie, że nie można budować swojej wiedzy
korzystając wyłącznie z jednego źródła. Pomimo że Internet umożliwia łatwy i szybki dostęp
do informacji, często są one powierzchowne i nie budują rzetelnej wiedzy.
Rezultatem tego ćwiczenia powinna być przede wszystkim świadomość uczniów jak
łatwe jest kreowanie nieprawdziwych informacji za pośrednictwem Internetu.
To bardzo ważne, ponieważ już 9 latkowie w dużym stopniu korzystają z różnego
rodzaju usług internetowych. Co ciekawe, w naszym kraju, dzieci dużo szybciej i częściej
korzystają z portali społecznościowych niż w sąsiadujących z nami krajach.
Według badań 58% dzieci w Polsce w wieku 9-12 lat posiada konto na co najmniej jednym
z portali społecznościowych, wśród dzieci w wieku 13-16 lat, odsetek ten sięga już 81%. 2
Dla porównania, w Niemczech jest to odpowiednio 27% dla grupy dzieci w wieku 9-12
lat oraz 72% w grupie 13-16 lat. Zdecydowanie widać rozpiętość wartości, w szczególności
w grupie młodszych dzieci. Jest to o tyle istotne, iż dzieci w młodszym wieku z natury są
mniej świadome zagrożeń, oraz wagi informacji, które zamieszczają na swój temat. Średnia
dla wszystkich krajów EU to odpowiednio 38% dla grupy 9-12, oraz 77% w grupie 13-16.
Widać, że polskie dzieci w tej materii znacząco przewyższają średnią europejską.
Niezależnie od naszej oceny tego zjawiska, jest ono faktem i naszym obowiązkiem jest się
z nim zmierzyć, zapewniając naszym pociechom bezpieczeństwo.
Równocześnie, niemalże 60% rodziców nie nakłada na dzieci żadnych restrykcji ograniczeń w korzystaniu z portali społecznościowych. Prawdopodobnie wynika to
z nieświadomości potencjalnych zagrożeń, niemniej jednak nie tłumaczy tego zaniedbania.
2
Figure 1: Children's use of SNS by country and age, EU Kids Online, London School of Economics and Political Science
Kontakt z realizatorem projektu: Young Digital Planet SA,
adres: ul. Słowackiego 175, 80-298 Gdańsk,
telefon: 58 52 48 351, faks: 58 76 47 433
e-mail: sprawy organizacyjne: [email protected], zagadnienia merytoryczne: [email protected]
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu,
adres: Zgrupowania AK Kampinos 1, 01-943 Warszawa,
telefon: 22 311 81 02, faks: 22 311 81 18
3
Aby unaocznić ryzyko: statystycznie jeden na dwudziestu nastolatków umówił się za
pośrednictwem Internetu z nieznajomą osobą poznaną w sieci, na spotkanie w świecie
rzeczywistym.
Skoro tropikalna ośmiornica w Internecie, (o której była mowa wcześniej), którą widać
na filmie i zdjęciu, może być nieprawdą, to również poznana przez Internet sympatyczna
osoba ze zdjęcia może nie istnieć lub nie być tak sympatyczna za jaką się podaje.
Dlatego warto być czujnym, na to, co robią dzieci w Internecie i rozmawiać z nimi ich
językiem i w sposób obrazowy o potencjalnych zagrożeniach.
Co robią dzieci w sieci?
Poniżej w zestawieniu tabelarycznym znajduje się spektrum najczęściej
wykonywanych przez dzieci czynności w Internecie. Oczywiście Internet jest narzędziem
i tak jak w przypadku noża czy dynamitu od sposobu użycia zależy czy to narzędzie służy,
czy szkodzi. Warto, abyśmy każdą godzinę, którą nasi podopieczni spędzają w sieci, mogli
uznać za pożytecznie spędzony czas.
Aktywność dzieci w sieci w minionym miesiącu
9-12 lat
Mężczyźn Kobiet
i
y
% dzieci, które:
13-16 lat
Mężczyźn Kobiet
i
y
Tota
l
Czynności związane z treściami/materiałami w Internecie
Korzystały z Internetu w szkole/ do rozwiązania zadań domowych
79%
82%
82%
90%
85%
Grały w gry (niewymagające interakcji z innym użytkownikiem)
86%
84%
88%
71%
83%
Oglądały filmy/filmiki
66%
64%
87%
85%
76%
Czytały/oglądały wiadomości
38%
36%
60%
57%
48%
Pobrały muzykę/film
27%
26%
61%
56%
44%
Korzystały z komunikatora
43%
47%
76%
77%
62%
Oglądały profil na portalu społecznościowym
39%
42%
80%
81%
62%
Wysłały/odebrały wiadomość email
42%
47%
74%
76%
61%
Grały w grę z innymi użytkownikami
47%
33%
63%
33%
44%
Używały kamery internetowej – udostępniały obraz innym
23%
25%
37%
38%
31%
22%
24%
54%
55%
39%
Opublikowało informacje na stronie internetowej
18%
18%
44%
40%
31%
Stworzyło fikcyjną postać, pupila lub wirtualnego awatara
Korzystało ze strony umożliwiającej pobieranie/udostępnianie
plików
20%
17%
21%
13%
18%
11%
80%
30%
22%
18%
Spędzało czas w "wirtualnym-fikcyjnym świecie"
15%
14%
21%
12%
16%
Pisało dziennik, lub blog
40%
60%
15%
18%
11%
Czynności związane z komunikacją
Czynności związane z interakcją z innymi użytkownikami
Upowszechniło
użytkownikom
zdjęcie,
film
lub
nagranie
audio
innym
Kontakt z realizatorem projektu: Young Digital Planet SA,
adres: ul. Słowackiego 175, 80-298 Gdańsk,
telefon: 58 52 48 351, faks: 58 76 47 433
e-mail: sprawy organizacyjne: [email protected], zagadnienia merytoryczne: [email protected]
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu,
adres: Zgrupowania AK Kampinos 1, 01-943 Warszawa,
telefon: 22 311 81 02, faks: 22 311 81 18
4
Jak widać z powyższych danych, rozpiętość czynności, które wykonują dzieci
w Internecie jest bardzo szeroka. Niestety niemalże każda z tych czynności, bez
odpowiedniej świadomości użytkownika, może być ryzykowna. Największe zagrożenie
wywołują przede wszystkim czynności, w których dzieci wchodzą w interakcje z innymi
użytkownikami, oraz te w których udostępniają publicznie treści. Zagrożenia mogą wynikać
z różnych typów zachowań, np. udostępnienia swoich danych obcym osobom, udostępnienia
treści co do której nie posiadamy majątkowych praw autorskich lub np. udostępnienia treści
niewłaściwych na temat osób trzecich.
Szukając informacji na temat zapewnienia dziecku bezpieczeństwa w sieci, warto
zapoznać się z materiałami na dedykowanej podstronie Fundacji Dzieci Niczyje:
http://dzieckowsieci.fdn.pl/.
Dodatkowe
sugestie
znaleźć
można
na
podstronie
Policji:
http://www.zyjbezpiecznie.policja.pl/portal/zb/828/47342/Jak_chronic_dziecko_w_sieci.html
Więcej o oprogramowaniu mogącym pomóc chronić dzieci przed niepożądanymi treściami
oraz niechcianymi interakcjami można znaleźć na poniższych stronach:
http://www.chrondziecko.pl/
http://www.pcworld.pl/news/372502/Najlepsze.programy.do.ochrony.dziecka.w.Sieci.cz.1.html
http://www.dobreprogramy.pl/Opiekun-Dziecka-w-Internecie,Program,Windows,12211.html
http://www.cyberprzemoc.pl/
Dane przytoczone w artykule bazują na raportach EU Kids online - ISSN 2045-256X.
http://eprints.lse.ac.uk/35849/1/Social%20networking%2C%20age%20and%20privacy%20%28LSERO.pdf
http://eprints.lse.ac.uk/33733/1/Digital%20literacy%20and%20safety%20skills%20%28lsero%29.pdf
Opracował: mgr Wiktor Fabiański,
Członek Rady Programowej
Kontakt z realizatorem projektu: Young Digital Planet SA,
adres: ul. Słowackiego 175, 80-298 Gdańsk,
telefon: 58 52 48 351, faks: 58 76 47 433
e-mail: sprawy organizacyjne: [email protected], zagadnienia merytoryczne: [email protected]
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu,
adres: Zgrupowania AK Kampinos 1, 01-943 Warszawa,
telefon: 22 311 81 02, faks: 22 311 81 18
5