^ Szelmostwa niegrzecznej ^ dziewczynki x T Mario VarHJosa

^
Szelmostwa
niegrzecznej
^
dziewczynki
x T Mario
VarHJosa
Szelmostwa
niegrzecznej
. dewczynki
przekład Marzena Chrobak
Wydawnictwo Znak • Kraków 2008
Tytuł oryginału Travesuras de la nińa mała
Copyright © Mario Vargas Llosa, 2006
Projekt okładki Katarzyna Borkowska
Fotografia na 1. stronie okładki Copyright © William Coupon/Corbis
Fotografia autora na 4. stronie okładki Copyright © Richard Smith/Corbis Sygma
Opracowanie typograficzne Daniel Malak
Opieka redakcyjna Karolina Macios
Adiustacja Beata Trebel
Korekta
Barbara Gąsiorowska
Anastazja Oleśkiewicz
Łamanie Irena Jagocha
Copyright © for the translation by Marzena Chrobak
isbn 978-83-240-0871-1
Zamówienia: Dział Handlowy, 30-105 Kraków, ul. Kościuszki 37
Bezpłatna infolinia: 0800-130-082
Zapraszamy do naszej księgarni internetowej: www.znak.com.pl
X, na pamiątkę czasów heroicznych
i. Chilijeczki
To było bajeczne lato. Perez Prado ze swoją orkiestrą dwunastu wspaniałych przyjechał grać na
balach karnawałowych klubów Terrazas de Miraflores i Lawn Tenis de Lima, na placu Acho
zorganizowano krajowe mistrzostwa w mambo, które cieszyły się ogromnym powodzeniem mimo
groźby kardynała Juana Gual-berta Guevary, arcybiskupa Limy, że ekskomunikuje wszystkie
uczestniczące pary, a moja dzielnica, Barrio Alegre, czyli ulice Diega Ferre, Juana Flamminga i
Kolumba, zmierzyła się podczas igrzysk olimpijskich w fulbito, kolarstwie, lekkiej atletyce i
pływaniu z chłopakami z ulicy San Martin, no i oczywiście wygraliśmy.
Owego lata tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego wydarzyły się niezwykłe rzeczy. Dorsz Lańas
oświadczył się po raz pierwszy dziewczynie - rudej Seminauel - a ta, ku zdziwieniu całego
Miraflores, powiedziała „tak". Dorsz zapomniał o tym, że kuleje, i chodził po ulicy, wypinając pierś
jak co najmniej Charles Atlas. Tico Tiravante zerwał z Ilse i oświadczył się Lauricie, Victor Oje-da
oświadczył się Ilse i zerwał z Inge, Juan Barreto oświadczył się Inge i zerwał z Ilse. Dzielnica tak
przegrupowała się uczuciowo,
że chodziliśmy jak błędni, ludzie odkochiwali się i zakochiwali na nowo, a przy wyjściu z
sobotnich imprez pary nie zawsze były te same co przy wejściu. „Co za nieobyczajność!" —
gorszyła się moja ciotka Alberta, z którą mieszkałem po śmierci rodziców.
Fale kąpielisk Miraflores załamywały się dwa razy w oddali, pierwszy raz dwieście metrów od
plaży, i aż tam dopływaliśmy, my, śmiałkowie, i lecieliśmy na ich grzbietach jakieś sto metrów, do
miejsca gdzie zamierały, kotłowały się, rozpryskując w powietrzu, i rozbijały ponownie, a drugi
przybój zanosił nas, mknących na falach, na kamyki plaży.
W owe niezwykłe lato na fiestach w Miraflores przestano tańczyć walce, corridos, bluesy, bolera i
huarachas, ponieważ wszystkich porwało mambo. Mambo, trzęsienie ziemi, co wprawiło w ruch, w
skok, w bryk, w wir wszystkie pary dziecięce, nastoletnie i dojrzałe na tańcach w dzielnicy. I z
pewnością to samo działo się poza Miraflores, gdzieś w innym świecie, w tamtym świecie, w Lince,
Breńa, Chorrillos czy w jeszcze bardziej egzotycznych dzielnicach La Victoria, w centrum Limy,
Rimac i Porvenir, gdzie nigdy nie postała nasza miraflorska stopa i gdzie nie myśleliśmy, że
kiedykolwiek postanie.
I tak jak od walczyków i huarachas, samb i polek przeszliśmy do mamba, tak samo przeszliśmy od
wrotek i hulajnogi do roweru, a niektórzy, na przykład Tato Monje i Tony Espejo, do motoru, a
nawet jeden czy dwóch do samochodu, jak najstarszy chłopak w dzielnicy Luchin, który czasem
podprowadzał swojemu tacie chevroleta kabrio i zabierał nas na przejażdżkę po nadmorskich
serpentynach, od klubu Terrazas po skałę Armendariz, stówą na godzinę.
Ale najdonioślejszym wydarzeniem owego lata było przybycie do Miraflores, z dalekiego Chile,
leżącego gdzieś za siedmioma
górami, dwóch sióstr, których wyzywająca obecność i charakterystyczny sposób mówienia,
trajkotki, szybciutko, z połykaniem ostatniej sylaby słowa i kończeniem zdania przydechem
brzmiącym jak „phe", zawróciły w głowie wszystkim nam, miraflor-czykom, którzyśmy właśnie
zmienili krótkie spodenki na długie. A mnie jeszcze bardziej niż innym.
Młodsza wydawała się starsza i vice versa. Starsza nazywała się Lily i była troszeczkę niższa od
Lucy, młodszej o rok. Lily miała czternaście, najwyżej piętnaście lat, a Lucy trzynaście lub
czternaście. Określenie „zwracająca uwagę" wydawało się stworzone dla nich, ale choć Lucy też
taka była, to jednak nie tak jak jej siostra, nie tylko dlatego, że jej włosy nie były tak jasne i tak
długie i że ubierała się skromniej niż Lily, lecz również dlatego, że rzadziej się odzywała, a gdy
przychodziło do tańców, chociaż też wykonywała figury i gięła się w pasie ze śmiałością, na jaką
nigdy nie zdobyła się żadna miraflorka, sprawiała wrażenie przyzwoitej, powściągliwej i niemal
głupiej w porównaniu z tą trąbą powietrzną, tym płomieniem na wietrze, tym błędnym ognikiem, w
który przeradzała się Lily, kiedy płyty lądowały w pikapie, wybuchało mambo i ruszaliśmy do
tańca.
Lily tańczyła w pysznym rytmie i z wielką gracją, uśmiechając się i nucąc słowa piosenki,
podnosząc ręce, pokazując kolana i poruszając brzuchem i biodrami w taki sposób, że całe jej
dziewczęce ciałko, modelowane co do jednej krągłości przez spódniczki i bluzki, jakie nosiła,
zdawało się skręcać, wibrować i uczestniczyć w tańcu od stóp do głów. Ten, kto tańczył z nią
mambo, zawsze bardzo się męczył, bo jak nadążyć, nie zaplątu-jąc się w ten diabelski wir
skaczących nóg i rączek? Niemożliwe! Człowiek zostawał w tyle od pierwszych taktów, z pełną
świadomością, że oczy wszystkich par są utkwione w Lily i że wszyscy
śledzą jej mambowe wyczyny. „Co za dziewczynka! - oburzała się moja ciotka Alberta. - Tańczy
jak Tongolele, ta rumbem z meksykańskiego filmu". „No dobrze, nie zapominajmy, że pochodzi z
Chile - wtórowała sama sobie. - Cnota nie jest mocną stroną kobiet z tego kraju".
Ja zakochałem się w Lily po uszy, co jest najbardziej romantyczną formą zakochania się - mówiło
się też „zabujać się na całego" - i owego pamiętnego lata poprosiłem ją o chodzenie trzy razy.
Pierwszy raz w ostatnim rzędzie Ricardo Palma, tego kina w Parque Central w Miraflores, na
poranku niedzielnym, a ona powiedziała mi, że nie, że jest jeszcze za młoda, żeby mieć chłopaka.
Drugi raz na lodowisku, które otwarto właśnie tamtego lata pod Parque Salazar - tym razem
powiedziała mi, że nie, że musi się zastanowić, bo chociaż ja się jej troszkę podobam, rodzice
prosili ją, żeby nie miała chłopaka do czasu, gdy ukończy czwartą klasę, a jest dopiero w trzeciej. I
ostatni raz, na krótko przed tym całym zamętem, w cukierni Cream Rica przy alei Larco, kiedy
piliśmy waniliowy milkshake, i oczywiście znowu powiedziała, że nie, po co ma mi mówić, że tak,
skoro i tak jest, jakbyśmy chodzili ze sobą. Czy nie robią z nas zawsze pary u Marty, kiedy bawimy
się w dorosłych? Czy nie siadamy razem na plaży w Miraflores? Czy nie tańczy ze mną częściej niż
z kimkolwiek innym na fiestach? To po co ma mi oficjalnie mówić, że tak, skoro całe Miraflores już
myśli, że chodzimy ze sobą? Ze swoją buzią modelki, ciemnymi, szelmowskimi oczami i
usteczkami o pełnych wargach, Lily była ucieleśnieniem kobiecej kokieterii.
„W tobie wszystko mi się podoba — mówiłem jej. — Ale najbardziej twój sposób mówienia". Była
dowcipna i oryginalna, ze względu na intonację i melodię, tak różne od mowy Peruwianek, a także
ze względu na niektóre wyrażenia, słówka i powiedzonka,
10
które zbijały z tropu ludzi z dzielnicy, tak że ciągle staraliśmy się odgadnąć, co siostry mają na
myśli i czy przypadkiem sobie nie kpią. Lily bez przerwy mówiła dwuznacznie, zadawała zagadki
albo opowiadała dowcipy tak pieprzne, że dziewczynki z dzielnicy nie wiedziały, gdzie oczy
podziać. „Te Chilijeczki są okrropne" — wyrokowała moja ciotka Alberta, zdejmując i wkładając
okulary z tą swoją miną nauczycielki, zaniepokojona, że dwie cudzoziemki unicestwią miraflorską
moralność.
Nie było jeszcze wysokich budynków w owym Miraflores z początku lat pięćdziesiątych - dzielnicy
domków parterowych albo co najwyżej jednopiętrowych, ogródków z nieodzownymi akacjami,
geranium, laurami, bugenwillami, trawnikiem i tarasami, po których wspinało się kapryfolium czy
bluszcz, z fotelami bujanymi, gdzie sąsiedzi oczekiwali nocy, gawędząc i wdychając zapach
jaśminu. W niektórych parkach rosły kolczaste ceibos o kwiatach czerwonych i różowych, przy
prostych, czystych ścieżkach wznosiły się arbolitos de suche, żakarandy, morwowce, a kolorową
nutę tworzyły, oprócz kwiatów rabatowych, żółte wózki lodziarzy D'Onofrio, odzianych w białe
prochowce i czarne czapki, przebiegających ulice dniem i nocą i ogłaszających swoją obecność
klaksonem, którego przeciągłe pohukiwanie wydawało mi się głosem barbarzyńskiego rogu,
pochodzącego z prehistorii. Słychać było jeszcze śpiew ptaków w owym Miraflores, gdzie rodziny
ścinały świerki, gdy dziewczęta osiągały wiek zamąż-pójścia, bo gdyby tego nie zrobiono,
biedaczki zostałyby starymi pannami, tak jak moja ciotka Alberta.
Lily nigdy nie powiedziała mi „tak", ale to prawda, że pomijając tę formalność, we wszystkim
innym wydawaliśmy się parą zakochanych. Trzymaliśmy się za ręce na porankach w Ricardo
Palma, Leuro, Montecarlo i Colina i chociaż nie można było
powiedzieć, że w ciemności migdaliliśmy się jak pary o dłuższym stażu - „migdalić się" stanowiło
formułę, w której mieściło się wszystko, od niewinnych całusków po te z językiem i po dotykanie
różnych miejsc, z czego trzeba było się wyspowiadać w pierwszy piątek jako z grzechu
śmiertelnego - Lily dawała mi się całować w policzki, w koniuszek uszka, w kącik ust, a niekiedy,
przez sekundę, łączyła swoje wargi z moimi, po czym odsuwała je z melodramatycznym
grymasem: „Nie, nie, co to, to nie, chudziaczku". „Zgłupiałeś jak cielę, chudy, palma ci odbiła,
chudy, owinęła cię wokół palca, chudy", nabijali się moi kumple z dzielnicy. Nigdy nie mówili do
mnie po imieniu ani po nazwisku - Ricardo Somocurcio - zawsze nazywali mnie „chudy". Nie
przesadzali ani trochę: byłem zakochany w Lily po uszy.
Dla niej owego lata dałem w zęby Luquenowi, jednemu z moich najlepszych kumpli. Zebraliśmy
się kiedyś, dziewczyny i chłopaki z dzielnicy, na rogu Kolumba i Diega Ferre, w ogrodzie rodziny
Chacaltana, a Luquen, chcąc okazać się dowcipny, oznajmił nagle, że Chilijeczki to lafiryndy, bo
nie są prawdziwymi blondynkami, tylko tlenionymi, i że za moimi plecami w Miraflores zaczęli
mówić na nie „lafiry". Posłałem mu prostego w szczękę, on zrobił unik i poszliśmy roztrzygnąć
spór pięściami na rogu Reserva, obok urwiska. Nie odzywaliśmy się do siebie przez cały tydzień, aż
na następnej imprezie dziewczyny i chłopaki z dzielnicy pogodzili nas.
Lily lubiła chodzić codziennie o zmierzchu na ten róg w Par-que Salazar obsadzony palmami,
floripondios i dzwonkami, gdzie z murku z czerwonej cegły patrzyliśmy na całą zatokę Limy, tak
jak patrzy na morze kapitan statku z mostka. Kiedy niebo było bezchmurne - a przysiągłbym, że
owego lata stale takie było i słońce świeciło nad Miraflores niezawodnie każdego dnia - wi12
dać było hen, na horyzoncie, na krańcach oceanu, tonącą w wodach Pacyfiku czerwoną słoneczną
tarczę, płonącą, wysyłającą pożegnalne promienie i błyski, wyglądające jak ogień z odległego
działa. Na buzi Lily malowała się wówczas taka sama skupiona żarliwość, z jaką szła do komunii
na południowej mszy w kościele parafialnym w Parque Central, ze wzrokiem utkwionym w owej
ognistej kuli czekała na moment, w którym morze pochłonie ostatni promyk, a wtedy wypowiadała
w myśli życzenie, jakie gwiazda albo Bóg mieli spełnić. Ja też wypowiadałem życzenie, tylko w
połowie wierząc, że się spełni. Zawsze to samo, rzecz jasna: żeby wreszcie powiedziała mi „tak",
żebyśmy zaczęli chodzić ze sobą jak zakochani, żebyśmy się migdalili, kochali, zaręczyli i pobrali i
żebyśmy wyjechali do Paryża, i żyli tam, bogaci i szczęśliwi.
Od czasu kiedy zacząłem myśleć, marzyłem o tym, żeby mieszkać w Paryżu. Winę za to ponosił
prawdopodobnie mój tato - i książki Paula Fevala, Jules'a Verne'a, Alexandre'a Dumasa i tylu
innych, które podsuwał mi do czytania, zanim zabił się w wypadku, a ja zostałem sierotą. Powieści
te nabiły mi głowę przygodami i przekonaniem, że we Francji życie jest smakowitsze, weselsze,
piękniejsze i wszystko lepsze niż gdziekolwiek indziej. Dlatego choć uczyłem się już angielskiego
w Instytucie Peruwiań-sko-Północnoamerykańskim, wymogłem na ciotce Albercie, żeby zapisała
mnie jeszcze do Alliance Francaise przy alei Wilsona, dokąd chodziłem trzy razy w tygodniu, żeby
studiować język żabojadów. Chociaż lubiłem bawić się z kumplami z dzielnicy, byłem trochę
kujonem, miałem dobre oceny i uwielbiałem języki obce.
Kiedy pozwalało mi na to kieszonkowe, zapraszałem Lily na herbatkę - jeszcze nie weszło w modę
wyrażenie „na lunch" - do
Tiendecita Blanca, cukierni o śnieżnobiałej fasadzie, ze stoliczkami i markizami na chodniku,
serwującej ciastka rodem z tysiąca i jednej nocy - lukrowane biszkopty, pierniczki z białym
nadzieniem, piononos - u zbiegu alei Larco, alei Arequipa i alei Ricarda Palmy, ocienionej
koronami gigantycznych fikusów.
Wyjść do Tiendecita Blanca z Lily na lody i kawałek tortu było przyjemnością prawie zawsze
zaprawioną goryczą, aj, przez obecność jej siostry Lucy, którą także musiałem zapraszać na
wszystkie randki. Lucy grała rolę przyzwoitki bez najmniejszego skrępowania, psując mi szyki i
uniemożliwiając rozmowę sam na sam z Lily i powiedzenie jej tych wszystkich miłych rzeczy, o
których wyszeptaniu jej do uszka marzyłem. Ale nawet jeśli ze względu na obecność Lucy
musieliśmy unikać w rozmowie pewnych tematów, i tak było rozkoszą siedzieć obok niej, patrząc,
jak potrząsa grzywką za każdym ruchem głowy, widzieć szelmowski błysk w jej oczach barwy
ciemnego miodu, słuchać, jak mówi w ten swój wyjątkowy sposób, i zaglądać od czasu do czasu,
ukradkiem, za dekolt obcisłej bluzeczki, na zaczątek cycuszków, które rysowały się już całkiem
wyraźnie, okrągłe, z drobniutkimi suteczkami, bez wątpienia jędrne i delikatne jak młode owoce.
„Nie wiem, co ja tu robię z wami jako przyzwoitka" - przepraszała niekiedy Lucy. Łgałem wtedy:
„To żaden problem, cieszymy się z twojego towarzystwa, prawda, Lily?". A Lily śmiała się, z
szatańskim błyskiem w oku i tym wykrzyknikiem: „Tak, pheeeee...".
Spacerowanie po alei Pardo, korytarzem z fikusów opanowanych przez armię rozśpiewanych
ptaków, między domkami, gdzie po ogródkach i tarasach biegały dzieci pilnowane przez nianie w
białych wykrochmalonych fartuszkach, było rytuałem tamtego lata. Jako że ze względu na obecność
Lucy trudno mi
było rozmawiać z Lily o tym, o czym bym chciał, kierowałem rozmowę na niewinne tematy: plany
na przyszłość, na przykład, że po studiach prawniczych wyjadę do Paryża jako dyplomata
- bo tam, w Paryżu, życie to jest życie, Francja to kraj kultury
- albo może zajmę się polityką, żeby trochę pomóc temu biednemu Peru stać się znowu państwem
wielkim i zamożnym, w związku z czym będę musiał nieco odłożyć podróż do Europy. A one, co
one chciałyby robić, jak będą dorosłe? Lucy, rozsądna, miała sprecyzowane cele: „Przede
wszystkim skończyć szkołę. Potem zdobyć dobrą pracę, na przykład w sklepie z płytami - to
dopiero musi być zabawa". Lily myślała o agencji turystycznej albo liniach lotniczych, o posadzie
stewardesy, gdyby udało jej się przekonać rodziców; w ten sposób mogłaby za darmo podróżować
po całym świecie. Albo może zostanie aktorką filmową, ale nigdy nie pozwoli, żeby ją sfilmowano
w bikini. Podróżować, podróżować, poznać wszystkie kraje świata, to by jej się najbardziej
podobało. „No dobrze, przynajmniej znasz już dwa, Chile i Peru, czego więcej chcesz - mówiłem
jej. - Porównaj to ze mną, który nigdy nie ruszyłem się poza Miraflores".
Rzeczy, które Lily opowiadała o Santiago, wydawały mi się przedsionkiem paryskiego nieba. Z
jaką zazdrością jej słuchałem! Tam - inaczej niż tu - na ulicach nie było biedaków ani żebraków,
chłopakom i dziewczynom rodzice pozwalali zostawać na fiestach do świtu, tańczyć cheek to
cheek, i nigdy nie widywało się, żeby - jak tutaj - starzy, mamusie i ciocie, szpiegowali młodych
podczas tańca i strofowali ich, gdy przebrali miarę. W Chile chłopaków i dziewczyny wpuszczano
na filmy dla dorosłych i po ukończeniu piętnastu lat mogli palić, nie kryjąc się z tym. Życie było
tam bardziej rozrywkowe niż w Limie, ponieważ było więcej kin, cyrków, teatrów i spektakli, i
tańców z orkiestrami, a ze
Stanów Zjednoczonych przyjeżdżały bez przerwy do Santiago rewie łyżwiarskie, balety, muzycy, i
w każdym zawodzie Chilijczycy zarabiali dwa albo trzy razy więcej niż Peruwiańczycy tutaj.
Ale skoro tak było, to dlaczego rodzice Chilijeczek porzucili ten cudowny kraj i przyjechali do
Peru? Bo oni nie byli bogaci, ale, co rzucało się w oczy od razu, klepali biedę. Przede wszystkim
nie mieszkali tak jak my, dziewczyny i chłopaki z Barrio Alegre, w domach z lokajami,
kucharkami, pokojówkami i ogrodnikami, lecz w ciasnym mieszkanku w trzypiętrowym budynku
przy ulicy Esperanza, naprzeciwko restauracji Gambrinus. A w Mira-flores z owych lat, w
odróżnieniu od tego, co nastąpiło później, gdy zaczęły tam wyrastać wieżowce i znikać domki, w
blokach mieszkali tylko biedacy, ta niższa rasa ludzka, do której - aj, jaka szkoda — zdawały się
należeć Chilijeczki.
Nigdy nie widziałem ich rodziców. Siostry nigdy nas nie zabrały, ani mnie, ani żadnej dziewczyny
czy chłopaka z dzielnicy, do domu. Nigdy nie urządzały urodzin ani nie zorganizowały żadnej
prywatki, ani nie zaprosiły nas na podwieczorek i pobawić się, jakby się wstydziły tego, że
zobaczymy, w jak skromnych warunkach żyją. We mnie to, że klepią biedę i wstydzą się
wszystkiego, czego nie mają, rodziło współczucie, wzmagało moją miłość do Chilijeczki i budziło
altruistyczne myśli w rodzaju: „Kiedy Lily i ja pobierzemy się, zabierzemy do nas całą jej rodzinę".
Ale moich przyjaciół, a szczególnie moje przyjaciółki miraflo-ryjskie, wkurzało, że Lucy i Lily
zamykają przed nami drzwi swojego domu. „Aż tak umierają z głodu, że nie mogą zorganizować
choćby prywatki?" - pytały. „Może nie z biedy, ale ze skąpstwa" — próbował bronić ich Tico
Tiravante, pogarszając tylko sprawę.
Dziewczyny z dzielnicy zaczęły tymczasem obgadywać Chilijeczki, ich makijaż i ubranie, i
wyśmiewać się z ich skromnej
16
garderoby - wszyscy znaliśmy już na pamięć te spódniczki, bluzeczki i sandałki, które - by ukryć
ich niedostatek - zestawiały ze sobą na wszelkie możliwe sposoby - a ja broniłem, przepełniony
świętym oburzeniem: te kpiny to zawiść, czysta zawiść, gryząca zawiść, bo na tańcach nigdy nie
podpierają ścian, wszystkie chłopaki ustawiają się w kolejce, żeby z nimi zatańczyć; „Bo kleją się
do was, dlatego nie możecie się od nich odczepić" - odpowiadała Laura - na co ja, że kiedy się
spotykamy w dzielnicy, na plaży albo w Parque Salazar, zawsze są ośrodkiem zainteresowania,
wszystkie chłopaki cisną się do nich, a do innych...; „Bo odgrywają dorosłe i są bezczelne, i przy
nich macie śmiałość opowiadać pieprzne dowcipy, na które my byśmy wam nie pozwoliły!" kontratakowała Teresita - a ja na to, że Chilijeczki są super, nowoczesne, odważne, za to one stroją
fochy, są zacofane, staromodne, świętoszkowate i pełne przesądów. „Bo my mamy nasz honor!" odpowiadała Ilse, wykonując gest pogardy.
Ale chociaż wyśmiewały się z sióstr, dziewczyny z Barrio Alegre nadal zapraszały je na tańce i całą
ferajną chodziły się kąpać, na niedzielną mszę w południe, na poranki do kina i na obowiązkowe
spacery po Parąue Salazar od zmierzchu po pierwsze gwiazdy, które tego lata migotały na
limeńskim niebie od stycznia do marca i żadnej nocy — głowę bym dał — nie skryły ich chmury,
jakie wiszą zawsze nad tym miastem przez cztery piąte roku. Robiły to, bo my, chłopaki, prosiliśmy
je o to i ponieważ w głębi ducha dziewczyny z Miraflores odczuwały wobec Chilijeczek fascynację,
jaką wzbudza w ptaszku kobra, która hipnotyzuje go wzrokiem przed pożarciem, jaką wzbudza
grzesznica w świętej, diabeł w aniele. Zazdrościły cudzoziemkom przybyłym z dalekiego Chile
swobody, jakiej one same nie miały, chodzenia wszędzie i przebywania poza domem, na spacerze
albo
na tańcach, do bardzo późna bez konieczności błagania o jeszcze chwileczkę, bez taty, mamy,
starszej siostry czy ciotki podglądającej przez okno, z kim i jak tańczą, albo zabierającej je do
domu, bo minęła już północ, a o tej porze przyzwoite dziewczynki nie tańczą i nie gadają na ulicy z
mężczyznami - jak robią te, które udają dorosłe, lafiryndy i wieśniaczki - tylko są już w domku, w
łóżeczku, i śnią im się aniołki. Zazdrościły Chilijeczkom, że są tak nieskrępowane, że tańczą tak
swobodnie, nie przejmując się tym, że odsłaniają kolana, ruszając rękami, cycuszkami i pupcią tak,
jak nie potrafiła żadna dziewczyna z Miraflores, i że być może pozwalają chłopakom na rzeczy,
jakich one nie śmiały sobie nawet wyobrazić. Ale skoro były takie wyzwolone, to dlaczego ani Lily,
ani Lucy nie chciały mieć chłopaka? Dlaczego mówiły „nie" nam wszystkim, którzyśmy prosili je o
chodzenie? Nie tylko mnie Lily powiedziała „nie", to samo usłyszał od niej Lalo Molfino i Lucho
Claux, a Lucy powiedziała „nie" Loyerowi, Pepe Canepie, a nawet takiemu pięknisiowi jak Julio
Bienvenida, pierwszy miraflorczyk, któremu, zanim jeszcze skończył szkołę, rodzice podarowali
volkswagena na piętnaste urodziny. Dlaczego Chilijeczki, które były takie wyzwolone, nie chciały
mieć chłopaka?
Ta i inne tajemnice związane z Lily i Lucy wyjaśniły się niespodziewanie trzydziestego marca
tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego roku, w ostatni dzień owego pamiętnego lata, na przyjęciu
uMarirosyAlvarez-Calderón, rozpieszczonej grubaski. Przyjęciu, które miało się zapisać w annałach
i pozostać w pamięci uczestników po wsze czasy. Dom Alvarezów-Calderonów, na rogu 28 de Julio
i La Paz, był najpiękniejszy w całym Miraflores, a może i w całym Peru: były tam ogrody z
wysokimi drzewami, tipua-ny o żółtych kwiatach, dzwonki, krzaki róż i basen o ścianach
18
wyłożonych kafelkami. Na przyjęciach u Marirosy grała zawsze orkiestra, a rój kelnerów serwował
ciastka, koreczki, kanapki, soki i wszelkie inne napoje bezalkoholowe przez całą noc; do przyjęć
tych my, zaproszeni goście, szykowaliśmy się jak do wniebowstąpienia. Wszystko szło wspaniale
do momentu, gdy przy zgaszonych światłach setką dziewczyn i chłopaków otoczyliśmy Marirosę i
zaśpiewaliśmy jej Happy Birthday, ona zdmuchnęła piętnaście świeczek na torcie, a my
ustawiliśmy się w kolejce, żeby ją uścisnąć i złożyć życzenia.
Gdy przyszła kolej Lily i Lucy, Marirosa, szczęśliwa świnka z wałeczkami tłuszczu, wciśnięta w
różową sukienkę z wielką kokardą na plecach, ucałowała je w policzki i powiedziała,
wytrzeszczając oczy:
- Jesteście Chilijkami, nie? Przedstawię was mojej ciotce Adrianie. Ona też jest z Chile, dopiero co
przyjechała z Santiago. Chodźcie, chodźcie.
Chwyciła je za ręce i pociągnęła do wnętrza domu, krzycząc:
- Ciociu Adriano, ciociu Adriano, mam dla ciebie niespodziankę!
Przez szyby wielkiego okna, oświetlonego prostokąta obra-mowującego przestronny salon,
widziałem wygaszony kominek, ściany obwieszone pejzażami i portretami olejnymi, fotele, sofy,
dywany oraz z tuzin pań i panów z kieliszkami w dłoniach; w następnym momencie wpadła tam
Marirosa z Chilijeczkami i udało mi się jeszcze zobaczyć, niewyraźnie i w przelocie, sylwetkę pani,
bardzo wysokiej, bardzo eleganckiej, bardzo pięknej, z dymiącą cygaretką w długiej lufce, która
wychodzi naprzeciw swoim młodziutkim rodaczkom z uprzejmym uśmiechem.
Poszedłem się napić soku z mango i wypalić ukradkiem vice-roya między przebieralniami przy
basenie. Spotkałem tam Juana
Barreto, mojego przyjaciela i kolegę z Colegio Champagnat, który też schował się w tym
ustronnym miejscu, żeby sobie zapalić. Zastrzelił mnie pytaniem:
- Chudy, masz coś przeciwko temu, żebym poprosił Lily
0 chodzenie?
Wiedział, że nie jest moją dziewczyną, choć sprawia takie wrażenie, i wiedział też - jak wszyscy,
sprecyzował - że poprosiłem ją o chodzenie trzy razy i za każdym razem dostałem kosza.
Odpowiedziałem, że mam dużo, ponieważ chociaż Lily mi odmówiła, to była taka jej gra - w Chile
dziewczyny tak lubią - a tak naprawdę ja się jej podobam i w ogóle to właściwie chodzimy ze sobą,
a poza tym tej nocy już zacząłem ją prosić po raz czwarty
1 ostatni, i ona już miała na końcu języka, że „tak", ale przerwał nam tort grubaski z piętnastoma
świeczkami. Ale zaraz jak wyjdzie od ciotki Marirosy, zrobię to do końca i teraz się zgodzi, i od tej
nocy będę jej chłopakiem w majestacie prawa.
- Jak tak, to będę musiał poprosić o chodzenie Lucy - poddał się Juan Barreto. - Sęk w tym, że
podoba mi się Lily, kumie.
Zachęciłem go, żeby poprosił o chodzenie Lucy, i obiecałem, że wstawię się za nim. On z Lucy i ja
z Lily będziemy tworzyć fantastyczny kwartet.
Gawędząc obok basenu z widokiem na pary tańczące w takt muzyki orkiestry braci Ormeńo - nie
była to wprawdzie orkiestra Pereza Prado, ale i tak była świetna: jakie trąbki, jakie bębny! wypaliliśmy kilka viceroyów. Dlaczego właśnie teraz przyszło Marirosie do głowy, żeby
przedstawić Lucy i Lily swojej ciotce? O czym one tak długo paplają? Psuły mi szyki, kurczę. Bo w
momencie gdy oznajmiono tort z piętnastoma świeczkami, ja naprawdę rozpocząłem czwartą — i
głowę bym dał, że tym razem zostałaby uwieńczona sukcesem - deklarację miłosną, namówiw20
szy uprzednio orkiestrę, żeby zagrała Megustas, najodpowiedniejsze bolero do oświadczania się
dziewczynom.
Nie było ich przez całą wieczność. I wróciły zmienione: Lucy bardzo blada, z podkrążonymi
oczami, jakby zobaczyła zjawę i starała się teraz zapomnieć o przybyszu z zaświatów, a Lily
najeżona, z grymasem goryczy i iskrzącymi oczami, jakby te wy-sztyftowane panie i panowie w
salonie bardzo ją czymś zgnębili. Natychmiast zaprosiłem ją do tańca, grali akurat jedno z mamb, w
których celowała - Mambo numero 5 - i nie mogłem uwierzyć, Lily gubiła krok, wypadała z rytmu,
nie nadążała, myliła się, potykała, a marynarska czapeczka przekrzywiła jej się na głowie, co
wyglądało trochę śmiesznie. Lily nawet jej nie poprawiła. Co się stało?
Jestem pewien, że gdy skończyło się Mambo numero 5, całe przyjęcie już wiedziało, bo grubaska
zadbała o rozgłoszenie nowiny. Ale się musiała cieszyć ta plotkara, opowiadając całą historię ze
wszystkimi szczegółami, koloryzując i przesadzając, z oczami wytrzeszczonymi z ciekawości i
przestrachu, i szczęścia! Jaką niezdrową radość musiały poczuć - ale odwet, ale zemsta!
- wszystkie dziewczyny z dzielnicy, które tak zazdrościły tym Chilijeczkom przybyłym do
Miraflores, by zrewolucjonizować nasze obyczaje - dzieciaków, którzyśmy tego lata przekroczyli
próg dorastania!
Ja dowiedziałem się na samym końcu, kiedy już Lily i Lucy tajemniczo zniknęły, nie żegnając się z
Marirosą ani z nikim
- „najadłszy się wstydu", jak orzekła moja ciotka Alberta - i kiedy plotka rozeszła się po całym
parkiecie i uniosła tę setkę chłopaków i dziewczyn, którzy zapominając o orkiestrze, o swoich
parach, o migdaleniu się, szeptali, powtarzali, trwożyli się i ekscytowali, otwierając szeroko oczy
tryskające złośliwością: „Wiesz?
21
Powiedzieli ci? Słyszałeś? I co ty na to? Kapujesz? Wyobrażasz sobie, wyobrażasz sobie?". „Nie są
Chilijkami! Nie, nie były! Bujda na resorach! W życiu nie były w Chile! Skłamały! Oszukały!
Wszystko wymyśliły! Ciotka Marirosy to wykryła! Ale skubane, ale skubane!".
Były Peruwianeczkami, i tyle. Biedne! Bidulki! Ciotka Adriana, która dopiero co przyjechała z
Santiago, musiała przeżyć szok, słuchając ich akcentu, którym nas oszukały z łatwością, ale który
ona od razu rozszyfrowała jako samozwańczy. Ale podle musiały się poczuć Chilijeczki, kiedy
ciotka grubaski, przejrzawszy ich grę, zaczęła je wypytywać o rodzinę z Santiago, o dzielnicę, w
której mieszkały w Santiago, o szkołę, do której chodziły, o krewnych i przyjaciół rodziny,
zmuszając Lucy i Lily do wypicia najbardziej gorzkiego kielicha w ich krótkim życiu! Dręczyła je
tak, po czym wyprosiwszy z salonu w żałosnym stanie psychicznym i fizycznym, oznajmiła
wszystkim krewnym i znajomym oraz osłupiałej Marirosie: „Te małe łgały jak z nut! W życiu nie
były w Santiago! Takie z nich Chilijki jak ze mnie Tybetanka!".
Owego ostatniego dnia lata tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego roku - ja też skończyłem niedawno
piętnaście lat - zaczęło się dla mnie prawdziwe życie, to, które oddziela zamki z kart, fatamorgany i
baśnie od twardej rzeczywistości.
Pełnej historii fałszywych Chilijeczek nie poznałem nigdy - i nie znał jej nikt oprócz nich samych ale słyszałem przypuszczenia, plotki, zmyślenia i domniemane rewelacje, które niby spieniona
smuga wody za kilem unosiły się za pseudocudzoziemkami jeszcze długo po ich zatopieniu - jeśli
tak można powiedzieć - bo nigdy więcej nie zostały zaproszone na żadne przyjęcie ani do zabawy,
ani na podwieczorek, ani na spotkanie ludzi z dzielnicy. Złośliwe języki mówiły, że choć
przyzwoite dziewczynki z Barrio
22
Alegre i z Miraflores przestały się z nimi zadawać i odwracały głowy, mijając je na ulicy, chłopcy,
chłopaki, mężczyźni i owszem, szukali ich, po kryjomu, jak lafirynd - bo czym innym były Lily i
Lucy, jeśli nie lafiryndami z jakiejś dzielnicy typu Breńa czy Porvenir, które ukryły swoje
pochodzenie i podały się za cudzoziemki, żeby wkraść się między przyzwoitych ludzi z Miraflores?
- żeby migdalić się z nimi, żeby robić te rzeczy, na które pozwalają tylko wieśniaczki i lafiryndy.
Potem, jak sądzę, jedni i drudzy zapomnieli o Lily i Lucy, bo inni ludzie, inne sprawy zatarły tę
przygodę ostatniego lata naszego dzieciństwa. Ale ja nie. Ja ich nie zapomniałem, zwłaszcza Lily. I
choć minęło tyle lat i Miraflores tak bardzo się zmieniło, podobnie jak obyczaje, i zniknęły bariery i
przesądy, które dawniej ostentacyjnie podkreślano, a teraz są ukryte, ja zachowałem ją w pamięci i
niekiedy przypominam ją sobie, słyszę jej szelmowski śmiech i widzę kpiący błysk oczu barwy
ciemnego miodu, i jak gnie się, gibka niby trzcina, w takt mamba. I wciąż myślę, że choć przeżyłem
już tyle gorących lat, tamto było najbardziej bajeczne ze wszystkich.
2. Partyzant
El Mexico Lindo mieścił się na rogu rue des Canettes i rue Gui-sarde, o krok od place Saint
Sulpice, i w moim pierwszym roku paryskim, kiedy przeżywałem poważne kłopoty finansowe,
wiele nocy spędziłem, wyczekując przy tylnych drzwiach tej restauracji, aż wyjdzie Paiil z
paczuszką tamali, tortilli, carnit czy enchilad, które biegłem zjeść do mojej mansardy w Hotel du
Senat, póki były ciepłe. Paul zaczął pracować w El Mexico Lindo jako pomocnik i w krótkim czasie
dzięki swym zdolnościom kulinarnym został asystentem szefa kuchni, a kiedy porzucił to wszystko,
by oddać się ciałem i duszą rewolucji, był już głównym kucharzem lokalu.
W owych początkach lat sześćdziesiątych Paryż przeżywał gorączkę rewolucji kubańskiej i roiło się
w nim od młodych ludzi przybyłych z pięciu kontynentów, którzy, jak Paul, marzyli o tym, by
powtórzyć w swych krajach bohaterski czyn Fidela Castro i jego brodaczy, i szykowali się do tego,
na poważnie albo na niby, w kawiarnianych konspiracjach. Gdy go poznałem, w kilka dni po
przybyciu do Paryża, Paul zarabiał na życie w El Mexico Lindo, a poza tym studiował biologię na
Sorbonie; także i ją porzucił dla rewolucji.
Zaprzyjaźniliśmy się w kawiarence w Dzielnicy Łacińskiej, gdzie zbieraliśmy się, my, grupa
Latynosów, których Sebastian Salazar Bondy nazwał w swoim zbiorze opowiadań „biedaczynami z
Paryża". Paiil, dowiedziawszy się o moich kłopotach, zaproponował mi pomoc w kwestii żywności,
bo w El Mexico Lindo było jej pod dostatkiem. Powiedział, żebym około dziesiątej wieczorem
podszedł pod tylne drzwi, a on zaprosi mnie na „ucztę bezpłatną i ciepłą", co praktykował już z
innymi ziomkami w potrzebie.
Musiał mieć ze dwadzieścia cztery, może dwadzieścia pięć lat, nie więcej, i był gruby jak beczka szerszy niż dłuższy, bardzo, bardzo gruby - sympatyczny, przyjacielski i rozmowny. Na jego twarzy
zawsze widniał uśmiech, który nadymał mu policzki. W Peru studiował przez wiele lat medycynę,
zanim trafił do więzienia za współorganizację słynnego strajku na Uniwersytecie San Marcos w
tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym drugim roku, za dyktatury generała Odrii. Przed przyjazdem do
Paryża spędził kilka lat w Madrycie, gdzie się ożenił z dziewczyną z Burgos. Właśnie urodził im się
syn.
Mieszkał w Marais, które wówczas, zanim Andre Malraux, minister kultury w rządzie generała de
Gaulle'a, rozpoczął wielką akcję oczyszczania i renowacji zabytkowych pałaców, niszczejących i
pokrytych brudem z siedemnastego i osiemnastego wieku, było dzielnicą rzemieślników, stolarzy,
szewców, krawców i biednych Żydów oraz niewypłacalnych studentów i artystów. Oprócz owych
ukradkowych spotkań przy tylnych drzwiach El Mexico Lindo widywaliśmy się także w południe w
La Petite Source przy stacji Carrefour del Odeon albo na tarasie Le Cluny, na rogu Saint Michel i
Saint Germain, na kawie i pogawędce. Ja relacjonowałem wyłącznie moje usilne starania o
zdobycie pracy — rzecz
niełatwa, jako że mój dyplom adwokata jakiegoś uniwersytetu peruwiańskiego nie robił w Paryżu
na nikim wrażenia, a poza tym nie wysławiałem się dostatecznie płynnie po angielsku i po
francusku. On mówił o przygotowaniach do rewolucji, która uczyni z Peru drugą socjalistyczną
republikę Ameryki Łacińskiej. Któregoś dnia, gdy zapytał mnie znienacka, czy miałbym ochotę
wyjechać jako stypendysta na Kubę na przeszkolenie wojskowe, powiedziałem mu, że chociaż jego
samego uwielbiam, polityka nie interesuje mnie ani odrobinę; co więcej, nienawidzę jej, a moje
marzenia ograniczają się do - wybacz drobnomieszczańską przeciętność, kumie - znalezienia stałej
roboty, która pozwoliłaby mi spokojnie przeżyć w Paryżu resztę moich dni. Powiedziałem mu też,
żeby nie przyszło mu do głowy opowiadać mi o konspiracji, nie chcę żyć w strachu, że kiedyś
wymknie mi się jakaś informacja, która mogłaby zaszkodzić jemu i jego towarzyszom.
— Nie martw się. Mam do ciebie zaufanie, Ricardo.
Miał, a jakże, i to takie, że zupełnie się nie przejął moją prośbą. Opowiadał mi o wszystkim, co
robił, i o najtajniejszych komplikacjach przygotowań do rewolucji. Paul należał do MIR-u, Ruchu
Lewicy Rewolucyjnej, założonego przez Luisa de la Puentę Uceda, apristowskiego dysydenta. Rząd
kubański przyznał MIR-owi około setki stypendiów, żeby przeszkolić dziewczyny i chłopców z
Peru w zakresie wojny partyzanckiej. Były to lata konfrontacji między Pekinem a Moskwą i w
owym momencie wydawało się, że Kuba przechyli się w stronę ideologii maoistow-skiej; potem
jednak, z przyczyn praktycznych, sprzymierzyła się z Sowietami. Ze względu na szczelną blokadę
wyspy zarządzoną przez Stany Zjednoczone stypendyści podróżowali przez Paryż, a Paul dwoił się
i troił, żeby przechować ich gdzieś podczas przymusowego postoju.
26
Ja pomagałem mu w tych logistycznych łamigłówkach, rezerwując pokoje w najpodlejszych
hotelikach - „dla Arabusów", jak nazywał je Paul - w których upychalis'my przyszłych partyzantów
po dwóch, a niekiedy nawet po trzech, albo znajdując dla nich miejsce w mikroskopijnych norach
czy w chambre de bonne jakiegoś Latynosa bądź Francuza skłonnego dorzucić swoje ziarenko
piasku do sprawy rewolucji światowej. Raz czy dwa przemyciłem nawet jakiegoś stypendystę do
swojej mansardy w Hotel du Senat przy rue Saint Sulpice za plecami madame Auclair,
administratorki.
Tworzyli bardzo zróżnicowaną faunę. Wielu z nich studiowało filologię, prawo, ekonomię, nauki
ścisłe czy pedagogikę na San Marcos, gdzie działali w Młodzieży Komunistycznej czy innych
lewicowych organizacjach, a oprócz limeńczyków pojawiali się też chłopcy z prowincji, a nawet
paru chłopów, Indian z Puno, Cuzco czy Ayacucho, oszołomionych przeskokiem z andyjskich
wiosek i wspólnot, gdzie zostali zwerbowani, któż to wie jak, do Paryża. Przyglądali się
wszystkiemu z osłupieniem. Z kilku zdań, jakie zamieniałem z nimi podczas przejazdu z Orły do
hotelu, wnioskowałem niekiedy, że nie za bardzo wiedzą, o jakie stypendium chodzi i jakie
szkolenie otrzymają. Nie wszyscy zostali wciągnięci w samym Peru. Niektórych wyłuskano w
Paryżu z wielobarwnej masy Peruwiańczyków - studentów, artystów, łowców przygód,
przedstawicieli cyganerii - wałęsających się po Dzielnicy Łacińskiej. Najbardziej oryginalny z nich
okazał się mój przyjaciel Alfonso Spirytysta, wysłany do Francji przez pewną limeńską sektę
teozoficzną na studia parapsychologii i teozofii, u którego elokwencja Paula pokonała duchy,
przerabiając go na rewolucjonistę. Był to chłopiec o bladej cerze, nieśmiały, rzadko otwierający
usta, mający w sobie coś bezcielesnego i ideowego,
coś z przedwczesnej zjawy. W naszych południowych rozmowach w Le Cluny czy w La Petite
Source insynuowałem, że wielu z owych stypendystów, których MIR wysyła na Kubę, a niekiedy
do Korei Północnej albo do Chin Ludowych, wykorzystuje okazję, by pozwiedzać świat, i że nigdy
nie wyjdą w Andy czy nie zagłębią się w dżunglę amazońską z karabinem na ramieniu i z
plecakiem.
- Wszystko jest skalkulowane, stary - odpowiadał mi Paiil z miną uczonego mającego po swojej
stronie prawa historii. -Jeśli połowa z nich zgłosi się na nasze wezwanie, sukces rewolucji jest
murowany!
Jasne, MIR działał trochę zbyt pośpiesznie, ale czy mógł pozwolić sobie na luksus przespania
okazji? Historia, wlokąca się od tylu lat jak żółw, dzięki Kubie przerodziła się niespodzianie w
bolid. Należało działać, ucząc się na błędach, potykając się, przewracając, powstając. Nie mieli
czasu na rekrutację młodych partyzantów z uwzględnieniem wszelkich reguł, na poddanie ich
testom teoretycznym, sprawnościowym czy psychologicznym. Najważniejsze było wykorzystanie
owej setki stypendiów, zanim Kuba zaoferuje je innym grupom - Partii Komunistycznej, Frontowi
Wyzwolenia, trockistom - które rywalizowały ze sobą o to, kto rozpocznie rewolucję peruwiańską.
Większość stypendystów, których odbierałem z Orły i przewoziłem do hotelików i pensjonatów,
gdzie spędzali, w zamknięciu, kilka dni do odlotu na Kubę, to byli chłopcy, zazwyczaj młodziutcy.
Pewnego dnia odkryłem, że wśród nich bywają też kobiety.
- Odbierz je i zawieź do tego hoteliku przy rue Gay-Lussac — poprosił mnie Paiil. - Towarzyszka
Ana, towarzyszka Arlette
i towarzyszka Eufrasia. Traktuj je dobrze.
28
Podstawowa reguła konspiracji, którą wpajano stypendystom, głosiła, że nigdy nie należy podawać
swoich prawdziwych imion. Nawet między sobą używali przydomków lub pseudonimów. Trzy
imiona nic mi nie mówiły, lecz na widok dziewcząt odniosłem wrażenie, że towarzyszkę Arlette
skądś znam.
Towarzyszka Ana była s'niada, krzepka, energiczna, nieco starsza od pozostałych, a z kilku jej
wypowiedzi owego poranka i przy późniejszych spotkaniach wydedukowałem, że jest
przewodniczącą związku zawodowego nauczycielek. Towarzyszka Eu-frasia, skośnooka, drobna i
krucha, wyglądała na piętnastolatkę. Wysiadła z samolotu półżywa ze zmęczenia, ponieważ w ciągu
długiej podróży nie zmrużyła oka i kilka razy wymiotowała z powodu turbulencji. Towarzyszka
Arlette miała zgrabną sylwetkę, wąską talię, jasną cerę i chociaż ubrana była, podobnie jak
pozostałe, bardzo skromnie — workowata spódnica i sweter, perkalowa bluzka i buty bez obcasów
ze sznurówkami zakupionymi na targu - było coś bardzo kobiecego w jej sposobie chodzenia i
poruszania się, a przede wszystkim zaciskania pełnych warg, gdy wypytywała o ulice, którymi
przejeżdżała taksówka. W jej ciemnych wyrazistych oczach migotało pragnienie, gdy chłonęła
wzrokiem bulwary wysadzane platanami, wysokie kamienice z mansardowym dachem i tłum
młodych ludzi obojga płci, z teczkami, książkami i zeszytami, wypełniających ulice i bistrots w
okolicach Sorbony, po drodze do hoteliku przy rue Gay-Lussac. Dostały pokój bez łazienki i okien,
z dwoma łóżkami, którymi miały się podzielić. Przy pożegnaniu powtórzyłem instrukcje Paula: nie
ruszać się stąd dopóty, dopóki on sam, po południu lub wieczorem, nie przyjdzie do nich, aby
wyjaśnić plan pracy w Paryżu.
Stałem w drzwiach hotelu, zapalając przed wyjściem papierosa, gdy ktoś dotknął mojego ramienia.
29
- Ta dziupla wywołuje we mnie klaustrofobię - uśmiechnęła się do mnie towarzyszka Arlette. - A
poza tym niecodziennie człowiek przyjeżdża do Paryża, caramba.
Wówczas rozpoznałem ją. Bardzo się zmieniła, rzecz jasna, zwłaszcza jej sposób mówienia, ale
nadal emanowało z niej owo szelmostwo, które tak dobrze pamiętałem, owa mieszanka śmiałości,
spontaniczności, prowokacji, widoczna w wyzywającej postawie: piersiątka i buzia wysunięte do
przodu, jedna nóżka nieco cofnięta, pupcia wypięta i kpiarskie spojrzenie, które powodowało, że
rozmówca nie wiedział, czy mówi serio, czy sobie kpi. Była drobna, miała szczupłe ręce i nogi, jej
włosy, teraz czarne, nie jasne, związane wstążką, opadały na ramiona. I ten ciemny miód w
źrenicach.
Ostrzegając, że to, co zrobimy, jest absolutnie zabronione i że dostaniemy niezłą burę od
towarzysza Jeana (Paula), zabrałem ją na spacer do Panteonu, Sorbony, Odeonu i Ogrodu
Luksemburskiego, a na koniec - z jakim uszczerbkiem dla mojego budżetu! - na obiad do
TAcropole, knajpeczki greckiej przy rue de lAncienne Comedie. W czasie naszej trzygodzinnej
rozmowy opowiedziała mi, łamiąc wszelkie reguły konspiracji rewolucyjnej, że studiowała filologię
i prawo na Uniwersytecie Katolickim, że przez całe lata działała w podziemnej Młodzieży
Komunistycznej i że przeszła, podobnie jak pozostałe towarzyszki, do MIR-u, bo on był
prawdziwym ruchem rewolucyjnym, a tamta - partią skostniałą i anachroniczną we współczesnych
czasach. Mówiła mi to wszystko nieco mechanicznie, bez specjalnego przekonania. Ja
opowiedziałem jej o moich wytężonych poszukiwaniach pracy, żeby móc zostać w Paryżu, i że
teraz pokładam wszystkie nadzieje w konkursie dla tłumaczy hiszpańskiego ogłoszonym przez
UNESCO, który miał się odbyć nazajutrz.
- Skrzyżuj palce i odpukaj w stół trzy razy, a na pewno zdasz - powiedziała mi towarzyszka Arlette
bardzo poważnie, patrząc
na mnie badawczo.
- Czy takie przesądy dają się pogodzić z naukową doktryną marksizmu-leninizmu? - zapytałem ją
prowokacyjnie.
.; - Wszystkie środki są dobre, jeśli prowadzą do celu - odpowiedziała mi błyskawicznie i pewnie.
Zaraz potem wzruszyła ramionami i uśmiechnęła się: - Zmówię też różaniec w twojej intencji,
chociaż nie jestem osobą wierzącą. Zadenuncjujesz mnie partii? Nie sądzę. Masz buzię grzecznego
chłopczyka...
Roześmiała się, a wtedy utworzyły się jej w policzkach takie same dołki, jak kiedy była
dziewczynką. Odprowadziłem ją do hotelu. Jeśli się zgodzi, poproszę towarzysza Jeana o
pozwolenie, żeby pokazać jej inne miejsca w Paryżu, zanim podejmie swą rewolucyjną podróż.
„Super", uznała, wyciągając ku mnie szczupłą dłoń, którą na dość długo pozostawiła w mojej.
Śliczniutka i uwodzicielska była z niej partyzanteczka.
Następnego ranka przystąpiłem do egzaminu na tłumacza dla UNESCO, razem z dwudziestką
innych kandydatów. Dali nam do przetłumaczenia pół tuzina tekstów z angielskiego i z
francuskiego, dość łatwych. Wahałem się przy wyrażeniu „art roman", które przełożyłem najpierw
jako „sztuka rzymska", ale podczas korekty zrozumiałem, że chodzi o „sztukę romańską". W
południe poszedłem z Paulem na parówkę z frytkami do La Petite Source i bez zbytecznych
wstępów poprosiłem go o pozwolenie na wyjście z towarzyszką Arlette podczas jej pobytu w
Paryżu.
- Sypianie z towarzyszkami jest surowo zabronione. Na Kubie i w Chinach Ludowych podczas
rewolucji za przespanie się z koleżanką partyzantką możesz stanąć przed plutonem egzekucyjnym.
Po co chcesz z nią wyjść? Podoba ci się dziewczynka?
- Chyba tak — wyznałem, nieco zawstydzony. — Ale jeśli miałbyś przez to mieć jakieś problemy...
- Tobyś sobie zawiązał na supeł? - zaśmiał się Paul. - Nie bądź hipokrytą, Ricardo! Wychodź z nią
sobie, ale bez mojej wiedzy. Za to potem masz mi wszystko opowiedzieć. I najważniejsze: nie
zapomnij o prezerwatywie.
Tego samego wieczoru pobiegłem po towarzyszkę Arlette do hoteliku przy rue Gay-Lussac i
zabrałem ją na steak frites do La Petite Hostellerie przy rue de 1'Harpe. A potem do LEscale, małej
boite de nuit przy rue Monsieur le Prince, gdzie w owych latach pewna Hiszpaneczka, Carmencita,
cała w czerni a la Juliette Gre-co, akompaniując sobie na gitarze, śpiewała, a raczej recytowała,
dawną poezję i republikańskie piosenki z czasów wojny domowej. Wypiliśmy kilka rumów z coca-
colą - drinka, który już zaczął być określany jako Cuba Librę. Lokal był mały, mroczny, wilgotny,
ciepły, jeszcze niezatłoczony, piosenki - epickie lub melancholijne, i jeszcze przed dopiciem
ostatniego drinka, a po opowiedzeniu, że dzięki jej magii i różańcowi egzamin w UNESCO dobrze
mi poszedł, wziąłem ją za rękę i splatając jej palce z moimi, zapytałem, czy zdaje sobie sprawę, że
jestem w niej zakochany od dziesięciu lat.
Wybuchnęła śmiechem.
- Zakochany we mnie, chociaż mnie nie znałeś? Chcesz powiedzieć, że od dziesięciu lat czekałeś na
dzień, w którym pojawi się w twoim życiu dziewczyna taka jak ja?
- Znamy się doskonale, tylko nie pamiętasz tego - odpowiedziałem bardzo powoli, obserwując
bacznie jej reakcję. - Nazywałaś się wtedy Lily i udawałaś Chilijkę.
Spodziewałem się, że odsunie rękę albo zaciśnie ją, zaskoczona, w nerwowym odruchu, ale nie
zrobiła nic takiego. Nie poruszyła się, a jej twarz ani drgnęła.
- Co takiego? - szepnęła. Nachyliła się do mnie w półmroku i przysunęła głowę tak blisko, że
poczułem jej oddech. Patrzyła na mnie badawczo, próbując domyślić się, o co chodzi.
- Potrafisz jeszcze tak świetnie naśladować chilijski akcent? - zapytałem, całując jej rękę. - Nie
mów, że nie wiesz, o czym
mówię. A tego też nie pamiętasz, że oświadczyłem ci się trzy razy i za każdym razem dałaś mi
kosza?
- Ricardo, Ricardito, Richard Somocurcio! - wykrzyknęła, rozbawiona, i teraz owszem, poczułem
jej uścisk. - Chudziaczek! Ten smarkacz taki porządniutki, jakby wczoraj przyjął Pierwszą
Komunię! Cha, cha! To ty! Ale heca! Już wtedy miałeś buziuchnę świętego!
Jednakże w chwilę później, kiedy ja zapytałem, jak i po co wpadły na pomysł, ona i jej siostra Lucy,
żeby udawać Chilijki po przeprowadzce na ulicę Esperanza, w Miraflores, wyparła się wszystkiego
i oświadczyła, że nie wie, o czym mówię. Skąd mi przyszły do głowy takie bzdury? Chodziło o
zupełnie inne osoby. Ona ani nie nazywała się nigdy Lily, ani nie miała siostry, ani nigdy nie
mieszkała w tej snobistycznej dzielnicy. I tej wersji trzymała się do końca: zaprzeczała całej
historii, chociaż niekiedy, tak jak owej nocy w UEscale, kiedy rozpoznała we mnie gówniarza
sprzed dziesięciu lat, coś jej się czasem wymykało - jakiś obraz, jakaś aluzja - coś, co zdradzało, że
jest fałszywą Chilijeczką z tamtego lata, kiedy wkroczyliśmy w wiek dorastania.
Zostaliśmy w L'Escale do białego rana i mogłem całować ją i pieścić do woli, ale bez wzajemności.
Nie cofała ust, gdy ich szukałem, ale nie odpowiadała tym samym, pozwalała całować się obojętnie
i, rzecz jasna, nigdy nie otwierała ust, żebym mógł wypić jej ślinę. Także jej ciało wydawało się z
lodu, kiedy moje dłonie pieściły jej talię, jej ramiona, zatrzymywały się na twardych
33
cycuszkach o sztywnych guziczkach. Była spokojna, pasywna, poddawała się moim gestom jak
królowa hołdom wasala, aż wreszcie, zauważając, że poczynam sobie coraz śmielej, z całkowitą
naturalnością odsunęła mnie od siebie.
- Po raz czwarty proszę cię o chodzenie, Chilijeczko - oznajmiłem w drzwiach hoteliku przy rue
Gay-Lussac. - Czy wreszcie odpowiesz mi „tak"?
- Zobaczymy - posłała mi całusa, idąc w stronę schodów. - Nie trać nadziei, grzeczny chłopczyku.
Dziesięć dni, które nastąpiły po owym spotkaniu, były dla towarzyszki Arlette i dla mnie czymś w
rodzaju miesiąca miodowego. Widywaliśmy się codziennie, co kosztowało mnie wszystkie
pieniądze, jakie zostały mi z przekazów ciotki Alberty. Zabrałem ją do Luwru i do Jeu de Paume, do
muzeum Rodina i do domów Balzaca i Victora Hugo, do la Cinematheąue przy rue d'Ulm, na
spektakl do Theatre National Populaire prowadzonego przez Jeana Vilara (obejrzeliśmy Cefou de
Platonov Czechowa, w którym sam Vilar grał głównego bohatera), a w niedzielę pojechaliśmy
pociągiem do Wersalu, zwiedziliśmy pałac, a potem wybraliśmy się na długi spacer po parku, gdzie
złapał nas deszcz i przemokliśmy do suchej nitki. W owych dniach każdy uznałby nas za
kochanków, bo przez cały czas trzymaliśmy się za ręce, a ja całowałem ją i pieściłem pod byle
pretekstem. Ona pozwalała na to, niekiedy rozbawiona, niekiedy obojętna, i zawsze kładła kres
moim wylewom czułości, krzywiąc niecierpliwie usta: „Teraz już dość, Ricardito". Raz czy dwa
zdarzyło jej się z własnej inicjatywy przygładzić mi ręką albo rozczochrać kosmyk włosów, albo
pogłaskać wysmukłym palcem po nosie lub po ustach, niby kochająca dama swojego pieska.
Z owych dziesięciu dni spędzonych tak blisko niej wyniosłem jedno przekonanie: towarzyszka
Arlette politykę w ogól34
ności, a rewolucję w szczególności miała głęboko w nosie. Najprawdopodobniej zmyśliła sobie całą
działalność w Młodzieży Komunistycznej, a potem w MIR-ze, podobnie jak studia na
Uniwersytecie Katolickim. Nie tylko nigdy nie poruszała tematów politycznych ani
uniwersyteckich, lecz także kiedy ja sprowadzałem rozmowę na te tory, nie wiedziała, co
powiedzieć, nie miała pojęcia o najbardziej elementarnych rzeczach i starała się jak najszybciej
zmienić temat. Było oczywiste, że załatwiła sobie to partyzanckie stypendium, żeby wyjechać z
Peru i podróżować po świecie, na co ze względu na skromne pochodzenie - co rzucało się w oczy nigdy nie byłoby ją stać. Ale o nic nie odważyłem się jej zapytać, żeby nie zapędzać jej w kozi róg
ani nie zmuszać do opowiedzenia mi kolejnej bajki.
Ósmego dnia naszego wstydliwego miesiąca miodowego zgodziła się nieoczekiwanie spędzić ze
mną noc w Hotel du Senat. Prosiłem ją o to — błagałem! — przez wszystkie poprzednie dni, na
próżno. Tego dnia ona przejęła inicjatywę.
- Dzisiaj pójdę z tobą, jeśli chcesz - powiedziała wieczorem, gdy jedliśmy bagietkę z serem gruyere
(już nie miałem pieniędzy na restaurację) w bistrot przy rue de Tournon. Moje serce załomotało,
jakbym właśnie ukończył maraton.
Po trudnych pertraktacjach z portierem Hotel du Senat - „Pas de visites nocturnes a I'hotel,
monsieur!" - którym towarzyszka Arlet-te przysłuchiwała się z całkowitą obojętnością, mogliśmy
wreszcie wspiąć się na piąte piętro bez windy do mojej mansardy. Pozwoliła się całować, pieścić,
rozebrać, ciągle z tą dziwną, nieobecną miną, wzbraniając mi skrócenia tego niewidzialnego
dystansu, jaki zachowywała wobec moich pocałunków, uścisków i pieszczot, kiedy oddawała mi
swoje ciało. Wzruszyłem się, widząc ją nagą na wąskim łóżku ustawionym w rogu pokoju, gdzie
dach załamywał się
35
i dokąd ledwie dochodziło światło jedynej żarówki. Była bardzo szczupła, zgrabna, o tak wąskiej
talii, że - jak mi się wydało - mogłem ją objąć dłońmi. Pod małą plamką włosów łonowych jej ciało
było bielsze niż gdzie indziej. Skóra, oliwkowa, barwy orientalnej, była miękka i chłodna.
Pozwoliła, żebym okrył ją pocałunkami od głowy do stóp, zachowując zwykłą bierność, i
wysłuchała obojętnie, jak szumu deszczu, wiersza Nerudy Materiał nupcial, który wyrecytowałem
jej do ucha, i słów miłości, które wypowiadałem urywanym głosem: to najszczęśliwsza noc mojego
życia, nigdy nie pożądałem nikogo tak jak jej, zawsze ją kochałem.
- Przykryjmy się kocem, bo jest lodowato - przerwała, przywołując mnie do trywialnej
rzeczywistości. - Że też nie zamarzasz tu na śmierć.
Miałem na koniuszku języka pytanie, czy powinienem bardziej dbać o siebie, ale powstrzymałem
je, wściekły z powodu jej tak swobodnego zachowania, jakby miała całe wieki doświadczenia w tej
materii i jakbym to ja był nowicjuszem. Kochaliśmy się z trudnością. Oddawała się bez krzty
skrępowania, ale okazała się bardzo ciasna i przy każdym moim wysiłku, by w nią wejść,
wzdrygała się z grymasem bólu: „Powolutku, powolutku". W końcu udało mi się i odczułem
szczęście. Byłem pewien, że nic do tej pory nie oczarowało mnie tak bardzo jak ta noc z nią, byłem
pewien, że w moich rzadkich i zawsze przelotnych przygodach nigdy nie odczułem takiej mieszanki
czułości i pożądania, jaką wywołała we mnie, ale wątpię, czy to samo działo się z towarzyszką
Arlette. Przez cały czas sprawiała wrażenie, że robi to, co robi, ale w głębi duszy ma to gdzieś.
Następnego ranka, kiedy otworzyłem oczy, zobaczyłem, że stoi obok łóżka, umyta i ubrana,
obserwując mnie wzrokiem, z którego przebijał głęboki niepokój.
- Naprawdę mnie kochasz?
Przytaknąłem wielokrotnie i wyciągnąłem rękę, żeby ująć jej dłoń, ale nie podała mi jej.
- Chcesz, żebym została i zamieszkała z tobą, tu, w Paryżu?
- zapytała takim tonem, jakby chodziło o pójście do kina na jakiś z filmówNouvelle VagueGodarda, Truffauta czy Louisa Mallea, którzy przeżywali właśnie apogeum sławy.
Przytaknąłem ponownie, całkowicie zdezorientowany. Czyżby oznaczało to, że Chilijeczka także
zakochała się we mnie?
- To nie z miłości, nie będę ci kłamać - ciągnęła chłodno.
- Ale nie chcę jechać na Kubę, a tym bardziej wracać do Peru. Chciałabym zostać w Paryżu.
Możesz mi pomóc wyplątać się z umowy z MIR-em. Porozmawiaj z towarzyszem Jeanem, a jeśli
mnie zwolni, zamieszkam z tobą - zawahała się przez moment, po czym z westchnieniem zdobyła
się na ustępstwo: - Może nawet w końcu zakocham się w tobie.
Dziewiątego dnia zapytałem o to grubasa Paula podczas lunchu, tym razem w Le Cluny, gdy
siedzieliśmy przy dwóch croąue monsieur i dwóch espresso. Jego odmowa była kategoryczna:
- Nie mogę jej zwolnić z umowy, taką władzę ma tylko szefostwo MIR-u. Ale nawet gdybym im to
zaproponował, narobiłbym sobie cholernych problemów. Niech pojedzie na Kubę, niech zacznie
kurs. Niech udowodni, że nie ma warunków fizycznych ani psychicznych do walki zbrojnej. Wtedy
mógłbym zasugerować szefom, żeby została tutaj, jako moja pomocnica. Powiedz jej to i przede
wszystkim, żeby nikomu ani pary z ust. Miałbym przesrane, stary.
Z bólem w duszy przekazałem towarzyszce Arlette odpowiedź Paula. I co gorsza, zachęciłem ją,
żeby poszła za jego radą. Cierpiałem bardziej niż ona z powodu tej rozłąki. Ale nie mogliśmy
i7
wrobić Paula, a ona nie powinna ściągać na siebie gniewu MIR-u, bo to mogłoby jej przysporzyć
problemów w przyszłości. Kurs potrwa zaledwie kilka miesięcy. Niech od pierwszej chwili okazuje
całkowitą niezdolność do życia partyzanckiego, nawet niech symuluje omdlenia. A tymczasem ja,
tu, w Paryżu, znajdę pracę, wynajmę mieszkanko, będę na nią czekał...
- Wiem, wiem, będziesz płakał, tęsknił i myślał o mnie dniem i nocą — przerwała niecierpliwie.
Miała twarde oczy i lodowaty głos. - Dobra, widzę, że nie ma wyjścia. Zobaczymy się za trzy
miesiące, Ricardito.
- Dlaczego żegnasz się już teraz?
- Towarzysz Jean nie powiedział ci? Wylatuję na Kubę jutro wczesnym rankiem, przez Pragę.
Możesz zacząć ronić łzy rozstania.
Rzeczywiście, odleciała nazajutrz, a ja nie mogłem odprowadzić jej na lotnisko, bo Paul mi
zabronił. Przy naszym kolejnym spotkaniu dobił mnie, oznajmiając, że nie mogę pisać do
towarzyszki Arlette ani otrzymywać listów od niej, ponieważ ze względów bezpieczeństwa
stypendyści musieli podczas szkolenia całkowicie uciąć wszelką komunikację ze światem
zewnętrznym. Nawet nie był pewien, czy po zakończeniu kursu towarzyszka Arlette będzie wracała
do Limy przez Paryż.
Przez następne dni chodziłem jak błędny, dniem i nocą wyrzucając sobie, że nie miałem odwagi
poprosić towarzyszki Arlette, żeby mimo zakazu Paula została ze mną w Paryżu. Że zaklinałem ją
wręcz, aby brnęła dalej w tę historię, która Bóg raczy wiedzieć, jak się zakończy. Wreszcie
pewnego ranka, gdy wychodziłem z hotelu na śniadanie do Cafe de la Marie mieszczącej się przy
place Saint Sulpice, madame Auclair wręczyła mi kopertę ze stemplem UNESCO. Zdałem egzamin
i kierownik
departamentu tłumaczy umówił się ze mną w swoim biurze. Był to Hiszpan, szpakowaty i
elegancki, nazwiskiem Charnes. Potraktował mnie bardzo uprzejmie. Uśmiał się serdecznie, gdy
zapytany o „plany długofalowe", odrzekłem: „Umrzeć ze starości w Paryżu". Chwilowo nie było
żadnego wakatu, ale mógł zatrudnić mnie jako „tymczasowego" na Zgromadzenie Ogólne oraz
okresy gdy instytucja była przeciążona pracą, co zdarzało się dość często. W tym momencie
uzyskałem pewność, że moje odwieczne marzenie — no dobrze, marzenie, które żywiłem od czasu,
kiedy zacząłem myśleć — dożycia mych dni w tym mieście, zaczyna się ziszczać.
Począwszy od tego dnia, w moim życiu dokonał się przełom, prawdziwe salto mortale. Zacząłem
strzyc sobie włosy dwa razy na miesiąc i chodzić w marynarce i krawacie. Wsiadałem do metra na
stacji Saint Germain albo Odeon, jechałem do Segur, stacji znajdującej się najbliżej UNESCO, i
siedziałem od pół do dziesiątej do pierwszej i od pół do trzeciej do szóstej w maleńkiej klitce,
tłumacząc na hiszpański dokumenty zazwyczaj drętwe, na przykład na temat przeniesienia świątyń
Abu Simbel, zagrożonych zalaniem w związku z budową tamy na Nilu, albo zachowania zabytków
pisma klinowego odkrytych w saharyjskich jaskiniach, gdzieś w Mali.
Co ciekawe, w tym samym czasie zmieniło się także życie Paula. Nadal był moim najlepszym
przyjacielem, ale spotykaliśmy się coraz rzadziej, ze względu na świeżo przeze mnie objęte
obowiązki biurokraty oraz to, że Paiil zaczął przemierzać świat, reprezentując MIR na kongresach
czy spotkaniach na rzecz pokoju, na rzecz wyzwolenia Trzeciego Świata, na rzecz walki z
kolonializmem i imperializmem oraz tysiąca innych postępowych spraw. Niekiedy czuł się
oszołomiony, zdawało mu się, że wszystko było tylko
39
snem; opowiadał mi - gdy wracał do Paryża, dzwonił do mnie i chodziliśmy coś zjeść albo na kawę
dwa-trzy razy w tygodniu podczas jego pobytu w mieście - że właśnie przyleciał z Pekinu, Kairu,
Hawany, Phenianu czy Hanoi, gdzie rozprawiał o perspektywach rewolucji w Ameryce Łacińskiej
przed publicznością złożoną z półtora tysiąca delegatów pięćdziesięciu organizacji rewolucyjnych z
trzydziestki krajów, przemawiając w imieniu rewolucji peruwiańskiej, która nawet się jeszcze nie
rozpoczęła.
Gdybym nie był tak pewny jego uczciwości, emanującej z niego wszystkimi porami, wiele razy
uznałbym, że koloryzuje, żeby zrobić na mnie wrażenie. Jakże było możliwe, że ten Latynos z
Paryża, który kilka miesięcy temu zarabiał na życie jako pomocnik kuchenny w El Mexico Lindo,
był teraz postacią z rewolucyjnej elity, która odbywała międzykontynentalne podróże i spotykała się
z przywódcami Chin, Kuby, Wietnamu, Korei Północnej, Libii, Indonezji? Ale Paul nie kłamał.
Zrządzenie losu oraz przedziwny splot stosunków, interesów i pomyłek tworzących rewolucję
uczyniły z niego osobistość międzynarodową. Dobitnie to sobie uzmysłowiłem w owych dniach
tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego drugiego roku, kiedy prasa zasypywała nas doniesieniami o
próbie zamachu na marokijskiego przywódcę rewolucyjnego Ben Barkę, o pseudonimie Dynamo,
który trzy lata później, w październiku tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego piątego, miał zniknąć
bez śladu porwany przy wyjściu z Chez Lipp, restauracji w Saint-Germain-des-Pres. Paiil przyszedł
po mnie w południe do UNESCO i poszliśmy do bufetu na kanapkę. Był blady, miał podkrążone
oczy i zmieniony głos - rzecz u niego niespotykana. Ben Barka przewodniczył międzynarodowemu
kongresowi sił rewolucyjnych, w którego kierownictwie znajdował się także Paiil. Przez ostatnie
tygodnie widywali się
40
często i razem podróżowali. Próba zamordowania Ben Barki mogła być tylko dziełem CIA i MIR
czuł się teraz zagrożony, tu, w Paryżu. Czy mógłbym przez kilka dni, podczas gdy oni
przedsięwezmą stosowne środki ostrożności, przechować w mojej mansardzie dwie walizki?
- Nie prosiłbym cię o to, gdybym miał wybór. Ale jeśli odmówisz, nie ma problemu, Ricardo.
Odrzekłem, że zgodzę się, jeśli mi powie, co zawierają walizki.
- Jedna papiery. Żywy dynamit: plany, adresy, przygotowania do akcji w Peru. Druga dolary.
-Ile?
- Pięćdziesiąt tysięcy. Zastanawiałem się przez moment.
- Jeśli zaniosę te walizki do CIA, myślisz, że pozwolą mi zatrzymać te pięćdziesiąt tysięcy?
- Pomyśl, jeśli rewolucja zatriumfuje, mianujemy cię ambasadorem przy UNESCO - odpowiedział
tym samym tonem Paiil.
Żartowaliśmy przez chwilę, a o zmierzchu przyniósł dwie walizki, które wsunęliśmy pod łóżko.
Przez niemal tydzień żyłem w bladym strachu, przekonany, że jeśli jakiemuś złodziejowi przyjdzie
do głowy ukraść te pieniądze, MIR nigdy w to nie uwierzy i stanę się obiektem zemsty rewolucji.
Szóstego dnia Paiil przyszedł do mnie z trójką nieznajomych i uwolnili mnie od niewygodnego
depozytu.
Przy każdym spotkaniu wypytywałem go o towarzyszkę Ar-lette, a on nigdy nie próbował mnie
oszukać, przekazując fałszywe wieści. Było mu bardzo przykro, ale niczego nie udało mu się
dowiedzieć. Kubańczycy byli bardzo rygorystyczni w kwestiach bezpieczeństwa i zachowywali
miejsce jej pobytu w najściślejszej
tajemnicy. Był tylko pewny, że nie przyleciała jeszcze do Paryża, ponieważ prowadził rejestr
wszystkich stypendystów powracających do Peru.
- Kiedy tu wyląduje, dowiesz się jako pierwszy. Nieźle cię rąbnęło, co? Zawróciła ci w głowie, co?
Ale dlaczego, staruszku, przecież nawet nie była jakoś' specjalnie ładna...
- Nie wiem, Paul. To prawda, zawróciła mi w głowie, tak. Ze względu na nowy tryb życia Paula
peruwiańska diaspora
Paryża zaczęła źle o nim mówić. Pisarze, którzy nie pisali, malarze, którzy nie malowali, muzycy,
którzy nie grali i nie komponowali, a także kawiarniani rewolucjoniści wyładowywali swą
frustrację, zazdrość i nudę, twierdząc, że Paiil „rozpuścił się", stał się „biurokratą rewolucji". Co
jeszcze robi w Paryżu? Dlaczego nie jest tam, z tymi chłopcami, których wysyłał na szkolenie
wojskowe, a potem do jakiejś' kryjówki w Andach, gdzie mieli zacząć wojnę partyzancką?
Broniłem go w zażartych dyskusjach. Widziałem, że mimo swego nowego statusu Paiil nadal żyje
niezwykle skromnie. Jeszcze do niedawna jego żona pracowała jako sprzątaczka u różnych ludzi,
aby podreperować budżet rodzinny. Teraz MIR, wykorzystując jej hiszpański paszport, zatrudniał ją
jako kuriera i często wysyłał do Peru z powracającymi stypendystami lub przesyłał za jej
pośrednictwem pieniądze i instrukcje. Paiil bardzo się wówczas o nią niepokoił. Z drugiej strony, z
jego wyznań wiedziałem, że owo życie narzucone przez okoliczności i kierownictwo z każdym
dniem coraz bardziej go irytowało. Nie mógł się doczekać powrotu do Peru, gdzie już wkrótce
miały się zacząć akcje. Chciał pomóc w ich przygotowaniu, tam, w terenie. Kierownictwo MIR-u
nie zgadzało się, co go rozwścieczało. „Takie są skutki znajomości języków, cholera jasna" - rzucał
się, wybuchając śmiechem mimo irytacji.
Dzięki Paulowi w owych miesiącach i latach w Paryżu poznałem ludzi stojących na czele MIR-u,
począwszy od jego założyciela i przywódcy Luisa de la Puentę Uceda, a na Guiłlermie Lobatonie
skończywszy. Przywódca MIR-u urodził się w tysiąc dziewięćset dwudziestym szóstym roku w
Trujillo, porzucił Par-tido Aprista, był adwokatem, szczupłym, w okularach, o jasnej cerze i
włosach, które zawsze nosił gładko zaczesane do góry jak argentyński aktor. Dwa czy trzy razy, gdy
go spotkałem, był ubrany oficjalnie, w krawat i brązową skórzaną kurtkę. Mówił spokojnie i
płynnie, jak urzędujący adwokat, wyjaśniał kwestie prawne, stosował wyszukane słownictwo
rodem z alegatów prawniczych. Zawsze widziałem go w otoczeniu dwóch czy trzech osiłków,
którzy musieli być jego ochroniarzami, wpatrujących się w niego z czcią i nieotwierających ust. We
wszystkim, co mówił, było coś tak mózgowego, tak abstrakcyjnego, że nie potrafiłem wyobrazić go
sobie jako partyzanta, z karabinem maszynowym na ramieniu, pokonującego szczyty i urwiska
Andów. A przecież był wielokrotnie aresztowany, przebywał na wygnaniu w Meksyku i żył pod
fałszywym nazwiskiem. Sprawiał jednak wrażenie zrodzonego, by błyszczeć na forum, w
parlamencie, na trybunach i w negocjacjach politycznych, to jest w tych wszystkich miejscach,
którymi on sam i jego towarzysze gardzili jako świecidełkami demokracji burżuazyjnej.
Guillermo Lobaton był inny. Z tłumu rewolucjonistów, których dzięki Paulowi dane mi było poznać
w Paryżu, żaden nie wydał mi się tak inteligentny, wykształcony i rezolutny jak on. Był jeszcze
bardzo młody, tuż po trzydziestce, lecz miał już za sobą bogatą przeszłość człowieka czynu. Był
przywódcą wielkiego strajku na Uniwersytecie San Marcos w tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym
drugim (to wtedy narodziła się przyjaźń mię43
dzy nim a Paulem), skierowanego przeciw dyktaturze Odrii, po którym został uwięziony, osadzony
we Frontonie i poddany torturom. Tak urwały się jego studia filozofii, na których, jak powiadano na
uczelni, współzawodniczył z Li Carrillo, przyszłym uczniem Heideggera, o tytuł najlepszego
studenta Wydziału Humanistycznego. W tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym czwartym został
wydalony z kraju przez rząd wojskowy i po licznych perypetiach wylądował w Paryżu, gdzie
pracował fizycznie, podjąwszy zarazem studia filozoficzne na Sorbonie. Partia Komunistyczna
zorganizowała mu później stypendium w Niemczech wschodnich, w Lipsku, pozwalające na
kontynuację studiów oraz naukę w szkole kadr partyjnych. Tam zaskoczyła go rewolucja kubańska.
Jej wydarzenia skłoniły go do bardzo krytycznej refleksji nad strategią latynoamerykańskich partii
komunistycznych i dogmatycznym duchem stalinizmu. Zanim poznałem go osobiście, czytałem
jakiś' jego tekst, krążący po Paryżu w kopiach odbitych na powielaczu, w którym oskarżał owe
partie o oderwanie się od mas przez swą uległość wobec moskiewskich dyktatorów i zapomnienie,
że - jak pisał Che Gueva-ra - „pierwszym obowiązkiem rewolucjonisty jest dokonywanie
rewolucji". W tekście tym, w którym wychwalał Fidela Castro i jego towarzyszy jako modele
rewolucjonistów, znajdował się cytat z Trackiego. Z powodu owego cytatu został postawiony przed
sądem dyscyplinarnym w Lipsku i wydalony w niesławie z Niemiec Wschodnich i z Peruwiańskiej
Partii Komunistycznej. Dotarł wówczas do Paryża, gdzie ożenił się z młodą Francuzką Jacąueline,
także działaczką rewolucyjną. W Paryżu spotkał Paula, swego dawnego przyjaciela z San Marcos, i
przystał do MIR-u. Przeszedł szkolenie wojskowe na Kubie i liczył godziny do powrotu do Peru i
rozpoczęcia działania. W dniach amery44
kańskiej inwazji w Zatoce Świń widziałem, jak dwoił się i troił, biorąc udział we wszystkich
manifestacjach solidarności z Kubą i zabierając głos na niektórych, dobrą francuszczyzną,
posługując się miażdżącą retoryką.
Był to chłopiec szczupły i wysoki, o cerze barwy jasnego hebanu i z uśmiechem odsłaniającym
wspaniałe uzębienie. Mógł godzinami dyskutować, z najwyższą swobodą intelektualną, na tematy
polityczne, a zarazem prowadzić namiętne rozmowy o literaturze, sztuce czy sporcie, zwłaszcza o
futbolu i wyczynach swojej drużyny, Alianza Lima. Było w jego sposobie bycia coś, co sprawiało,
że zarażał entuzjazmem, idealizmem, wielkodusznością i stalowym poczuciem sprawiedliwości,
którym kierował się w życiu - było to coś, czego nie dostrzegłem, a w każdym razie nie w formie
tak autentycznej, chyba u żadnego z rewolucjonistów, którzy przewinęli się przez Paryż w latach
sześćdziesiątych. Fakt, że zgodził się być zaledwie szeregowym działaczem MIR-u, w którym nie
było nikogo o jego talencie i charyzmie, dobitnie dowodził czystości jego rewolucyjnego
powołania. Trzy lub cztery rozmowy z nim przekonały mnie, mimo sceptycyzmu, że jeśli ktoś o
jasności widzenia i energii Lobatona stoi na czele rewolucjonistów, Peru może stać się drugą Kubą
Ameryki Łacińskiej.
Upłynęło co najmniej sześć miesięcy od wyjazdu towarzyszki Arlette, gdy wreszcie dotarły do mnie
- przez Paula - wieści o niej. Jako że mój kontrakt „tymczasowego" pozostawiał mnie niekiedy bez
pracy na całe tygodnie, zabrałem się za naukę rosyjskiego, zakładając, że jeśli będę w stanie
tłumaczyć także i z tego języka
— wówczas jednego z czterech oficjalnych języków ONZ i jej agend
- moja posada tłumacza zyska solidniejsze podstawy. Zapisałem się też na kurs tłumaczenia
symultanicznego. Praca tłumaczy słowa
żywego była bardziej intensywna i trudniejsza niż przy przekładzie tekstowym, a co za tym idzie,
byli bardziej poszukiwani. Pewnego dnia w owym okresie, wychodząc z lekcji rosyjskiego w
Berlitzu, przy boulevard des Capucines, natknąłem się na grubego Paula, który czekał na mnie w
holu budynku szkoły.
- Wreszcie jakieś wieści o dziewczynce - powiedział mi zamiast powitania, ze smętną miną. Przykro mi, ale nie są dobre, stary.
Zaprosiłem go do bistrot, jednego z wielu w okolicy Opery, na szklaneczkę, żeby lepiej przetrawić
złe nowiny. Usiedliśmy w ogródku, na świeżym powietrzu. Był wiosenny wieczór, ciepły, z
wczesnymi gwiazdami, i chyba cały Paryż wyległ na ulicę, żeby nacieszyć się ładną pogodą.
Zamówiliśmy dwa piwa.
- Zakładam, że po tak długim czasie już nie jesteś w niej zakochany — przygotował mnie Paiil.
- Zakładam, że nie - odrzekłem. - Przestań mnie wkurzać i powiedz wreszcie, co się stało.
Wpadł przelotem do Hawany na kilka dni, a towarzyszka Ar-lette była na ustach wszystkich
peruwiańskich chłopców z MIR-u. Wrzało od plotek o jej gorącym związku z komendantem Chaconem, zastępcą Osmaniego Cienfuegosa, młodszego brata Camila, nieżyjącego już wielkiego
bohatera rewolucji. Komendant Osmani Cienfuegos był szefem organizacji świadczącej pomoc
wszystkim bratnim ruchom i partiom rewolucyjnym, koordynującej rebe-lianckie akcje we
wszystkich zakątkach świata. Komendant Cha-cón, jeden z partyzantów z Sierra Maestra, był jego
prawą ręką.
- Widziałeś coś podobnego? - drapał się po głowie Paiil. - Ta chudzina, za którą nie dałbyś dwóch
groszy, żyje z jednym z najsłynniejszych dowódców! Z samym komendantem Chaconem!
- A to nie jakaś zwykła plotka, Paiil?
Pokręcił głową, przybity, i poklepał mnie po ramieniu, dodając otuchy.
- Ja sam ich widziałem, na spotkaniu w Casa de las Americas. Mieszkają razem. Towarzyszka
Arlette, choć trudno w to uwierzyć, stała się osobą wpływową, dzielącą łoże i stół z wodzami...
— Dla MIR-u to supersprawa — stwierdziłem.
- A dla ciebie gówniana - Paul klepnął mnie w ramię jeszcze raz. - Niech to diabli, że musiałem
przekazać ci taką nowinę, stary. Ale lepiej, żebyś wiedział, nie? No dobra, świat się nie zawali. Poza
tym Paryż jest pełen czadowych babek. Popatrz na tę, na przykład.
Próbowałem zażartować raz i drugi, a gdy nic mi z tego nie wyszło, zapytałem Paula o to, jak się
miewa towarzyszka Arlette.
— Dziewczynie dowódcy rewolucyjnego pewnie niczego nie brakuje - wykręcił się Paiil. - O to
pytasz? A może czy jest ładniejsza, czy brzydsza niż w Paryżu? Chyba taka sama. Trochę bardziej
opalona karaibskim słoneczkiem. Wiesz, że mnie tam nigdy nie zachwycała. I nie rób takiej miny,
nic takiego się nie stało, stary.
Wielokrotnie podczas dni, tygodni i miesięcy, które nastąpiły po owym spotkaniu z Paulem,
próbowałem wyobrazić sobie Chi-lijeczkę jako dziewczynę komendanta Chacona, w partyzanckim
stroju, z pistoletem za pasem, niebieską manierką i w oficerkach, stojącą na trybunie obok Fidela i
Raula Castro na wielkich defiladach i manifestacjach rewolucyjnych, uczestniczącą w niedzielnych
czynach społecznych, zlaną potem na plantacjach trzciny cukrowej, usiłującą utrzymać w
delikatnych paluszkach ciężką maczetę, a może, biorąc pod uwagę jej talent do fonetycznej
metamorfozy, mówiącą już z owym przeciągłym i zmysłowym za-śpiewem mieszkańców
Karaibów. Prawdę mówiąc, nie udawało mi się wyobrazić jej sobie w nowej roli: jej drobna
sylwetka roz47
mywała mi się przed oczami, rozwiewała jak dym. Czy zakochała się w owym komendancie? Czy
też raczej traktowała go jako narzędzie do uwolnienia się od partyzanckiego szkolenia, a przede
wszystkim od zobowiązania, jakie zaciągnęła wobec MIR-u: powrotu do Peru i wzięcia udziału w
rewolucji? Myślenie o towarzyszce Arlette nie wychodziło mi na zdrowie, za każdym razem czułem
ból, jakby pękał mi wrzód w przełyku. Aby tego uniknąć - co udało mi się tylko połowicznie oddawałem się nauce rosyjskiego i przekładu symultanicznego z prawdziwą pasją, we wszystkie
tygodnie, kiedy pan Charnes, z którym pozostawałem w doskonałych stosunkach, nie miał dla mnie
żadnego zlecenia. A ciotce Albercie, której w jakimś liście w chwili słabości zwierzyłem się, że
jestem zakochany w dziewczynie o imieniu Arlette, i która od tej pory stale prosiła mnie o jej
zdjęcie, napisałem, że zerwaliśmy i żeby zapomniała o niej raz na
zawsze.
Minęło sześć albo osiem miesięcy od owego wieczoru, gdy Paul przyniósł mi złe wieści o
towarzyszce Arlette. Pewnego dnia, bardzo wczesnym rankiem, grubas, którego nie widywałem od
jakiegoś czasu, przyszedł do mnie do hotelu i zaprosił na śniadanie. Poszliśmy do Le Tournon,
bistrot przy ulicy o tej samej nazwie, na rogu Vaugirard.
— Chociaż nie powinienem ci o tym mówić, przyszedłem się pożegnać - oznajmił. - Opuszczam
Paryż. Tak, stary, wyjeżdżam do Peru. Nikt tu o tym nie wie, więc ty też nie wiesz. Moja żona i
Jean-Paul już tam są.
Oniemiałem. A potem nagle ogarnął mnie przeraźliwy strach, który próbowałem ukryć przed
Paulem.
- Nie przejmuj się - uspokoił mnie, z owym uśmiechem, który wydymał mu policzki i nadawał
wygląd klauna. — Nic mi się nie
48
stanie, zobaczysz. A kiedy rewolucja zatriumfuje, mianujemy cię ambasadorem przy UNESCO.
Obiecuję!
Przez chwilę siorbaliśmy nasze kawy w całkowitym milczeniu. Mój croissant leżał nietknięty na
talerzyku, a Paul próbował rozładować atmosferę, mówiąc, że ponieważ, jak widzi, coś odebrało mi
apetyt, on się poświęci i pożre tego chrupiącego rogalika.
- Tam, dokąd jadę, rogaliki są pewnie przepaskudne - dodał. A wówczas, nie mogąc powstrzymać
się dłużej, powiedziałem
mu, że jest o krok od popełnienia niewybaczalnego głupstwa. Nie pomoże ani rewolucji, ani MIRowi, ani swoim kolegom. Wie o tym równie dobrze jak ja. Jego tusza, która sprawiała, że dostawał
zadyszki po przejściu kilkudziesięciu metrów po Saint Germain, będzie w Andach ogromną
przeszkodą w wojnie partyzanckiej, w związku z czym żołnierze zabiją go jako jednego z
pierwszych, gdy tylko wybuchnie powstanie.
- Dasz się zabić z powodu kretyńskich oszczerstw garstki paryskich frustratów oskarżających cię o
oportunizm? Opamiętaj się, gruby, nie możesz zrobić takiego frajerstwa.
- To, co powiedzą te chłoptasie, zwisa mi, kumie. Nie chodzi
0 nich, chodzi o mnie. To kwestia zasad. Moim obowiązkiem jest być tam.
I znowu zaczął dowcipkować i zapewniać, że mimo swoich stu dwudziestu kilo żywej wagi na
szkoleniu przeszedł wszystkie testy sprawnościowe, a poza tym jest doskonałym strzelcem. Jego
decyzja powrotu do Peru wzbudziła protesty Luisa de la Puentę
1 szefostwa MIR-u. Wszyscy chcieli, by pozostał w Europie jako przedstawiciel ruchu przy
bratnich organizacjach i rządach, ale on wykazał niezłomny upór i dopiął swego. Widząc, że nic się
nie da zrobić i że mój najlepszy przyjaciel w Paryżu postanowił
49
tak naprawdę popełnić samobójstwo, zapytałem, czy jego wyjazd oznacza, że powstanie wkrótce
wybuchnie.
- To kwestia kilku miesięcy, może mniej.
Mieli trzy obozy w górach, jeden w departamencie Cuzco, drugi w Piurze i trzeci w środkowych
Andach, na wschodnim stoku Kordyliery, w selwie nieopodal Junin. Powiedział, że wbrew moim
przepowiedniom przeważająca większość stypendystów stawiła się w obozach. Odsetek dezercji
wyniósł mniej niż dziesięć procent. Z entuzjazmem przeradzającym się chwilami w euforię
oznajmił, że operacja „Powrót stypendystów" zakończyła się sukcesem. Był szczęśliwy, ponieważ
sam nią kierował. Wracali w pojedynkę lub parami, po skomplikowanych trajektoriach; niektórzy
chłopcy, by zatrzeć ślady, okrążyli cały świat. Nikt nie został wykryty. W kraju de la Puentę,
Lobatón i inni zorganizowali miejskie sieci wsparcia, sformowali drużyny medyczne, zainstalowali
w obozach nadajniki radiowe, przygotowali kryjówki na tabor i materiały wybuchowe. Kontakty ze
związkami chłopskimi, szczególnie w Cuzco, były doskonałe i spodziewali się, że gdy wybuchnie
rebelia, wielu wieśniaków przyłączy się do walki. Rozprawiał wesoło, przekonany o tym, co mówi,
z pewnością siebie, z podnieceniem. Ja nie potrafiłem ukryć smutku.
- Widzę, że nie przekonałem cię, panie niedowiarku - szepnął w końcu.
- Przysięgam, że niczego tak bardzo nie pragnę jak tego, żeby ci uwierzyć, Paiil. I mieć taki
entuzjazm jak ty.
Pokiwał głową, przyglądając mi się z serdecznym uśmiechem Księżyca w pełni.
- A ty? - zapytał, biorąc mnie za rękę. - A ty co, stary?
- Ja nic - odpowiedziałem. - Ja tu sobie będę tłumaczem w UNESCO, tu, w Paryżu.
Zawahał się przez moment, bojąc się, że to, co powie, może sprawić mi przykrość. Pytanie to bez
wątpienia miał na końcu języka od dłuższego czasu.
- To właśnie chcesz robić w życiu? Tylko to? Wszyscy, którzy przyjeżdżają do Paryża, aspirują do
tego, żeby być malarzami, pisarzami, muzykami, reżyserami teatralnymi, napisać doktorat,
wywołać rewolucję. A ty chcesz tylko mieszkać w Paryżu? Nigdy tego nie mogłem pojąć,
staruszku, muszę ci wyznać.
- Wiem. Ale to szczera prawda, Paiil. Już jako mały chłopiec mówiłem, że chcę zostać dyplomatą,
ale to tylko po to, żeby mnie wysłali do Paryża. Tego właśnie chcę: mieszkać tutaj. To mało?
Pokazałem na drzewa Ogrodu Luksemburskiego: ich wielkie zielone kopuły wznoszące się nad
kratami ogrodzenia, błyszczące na tle pochmurnego nieba. Czy to nie było najlepsze, co może
przydarzyć się człowiekowi? Żyć, jak w wersie Vallejo, wśród „paryskich kasztanowców o gęstym
listowiu"?
- Przyznaj, że pisujesz po kryjomu wiersze - nalegał Paiil. - Że to twój sekretny nałóg. Wiele razy
rozmawialiśmy o tym, ja i inni Peruwiańczycy. Wszyscy uważają, że piszesz, ale nie ośmielasz się
tego wyjawić z powodu tego twojego autokryty-cyzmu. Albo nieśmiałości. Wszyscy Latynosi
przyjeżdżają do Paryża robić wielkie rzeczy. Chcesz, żebym uwierzył, że jesteś wyjątkiem od
reguły?
- Przysięgam ci, że tak, Paiil. Nie mam innych ambicji oprócz dalszego mieszkania w Paryżu, tak
jak dotychczas.
Odprowadziłem go na stację metra Carrefour de 1'Odeon. Kiedy się uścisnęliśmy, nie mogłem nic
poradzić na to, że poczułem wilgoć w oczach.
- Trzymaj się, gruby. Nie rób tam żadnych głupot, bardzo cię proszę.
- Tak, tak, jasne, Ricardo - objął mnie jeszcze raz. I zobaczyłem, że on też ma wilgotne oczy.
Stałem przy zejściu do stacji, patrząc, jak schodzi po schodach, powoli, bo przeszkadzało mu
wielkie brzuszysko. I poczułem absolutną pewność, że widzę go po raz ostatni.
Wyjazd grubego Paula sprawił, że odczułem pewną pustkę, ponieważ był on moim najlepszym
kolegą w owych niepewnych latach moich początków w Paryżu. Na szczęście, zlecenia w
UNESCO oraz nauka rosyjskiego i przekładu symultanicznego pochłaniały mnie całkowicie, tak że
nocami wracałem do mojej mansardy w Hotel du Senat, nie mając prawie sił na myślenie o
towarzyszce Arlette czy grubym Paulu. Począwszy od tego momentu, jak sądzę, zacząłem się
nieświadomie i powoli oddalać od peruwiańskiej diaspory, z którą dawniej widywałem się dość
często. Nie szukałem samotności, ale nie obawiałem się jej, od czasu gdy zostałem sierotą i wzięła
mnie na wychowanie ciotka Alberta. Dzięki UNESCO nie martwiłem się już, jak przeżyć do końca
miesiąca; wynagrodzenie tłumacza i sporadyczne przekazy od ciotki wystarczały mi na życie oraz
na paryskie przyjemności: kino, wystawy, teatr, książki. Byłem stałym klientem księgarni La Joie
de Lirę przy rue Saint Severin i bukinistów z nabrzeża Sekwany. Chodziłem do TNP, do Comedie
Francaise, do Ode-onu, a od czasu do czasu na koncerty do sali Pleyel.
W owej epoce przeżyłem także zalążek romansu z Carmencitą, młodą Hiszpanką, która w czerni od
stóp do głów a la Juliet-te Greco śpiewała, akompaniując sobie na gitarze, w LEscale, knajpce przy
rue Monsieur le Prince, do której chadzali Hiszpanie i Latynosi. Była Hiszpanką, ale jej stopa nigdy
nie postała w tym kraju, ponieważ jej rodzice, republikanie, nie mogli albo nie chcieli wrócić do
ojczyzny, dopóki żył Franco. Owa ambiwalentna sytuacja dręczyła ją i często powracała do niej w rozmowie. Carmencita była wysoka,
smukła, z chłopięcą grzywką i melancholijnymi oczami. Nie miała jakiegoś wspaniałego głosu, ale
owszem, bardzo melodyjny, a przede wszystkim cudownie recytowała, szeptem, z bardzo
efektownymi pauzami i emfazą, piosenki będące adaptacjami wierszy, poematów, przysłów i
powiedzeń ze Złotego Wieku. Mieszkała przez kilka lat z pewnym aktorem i zerwanie z nim
odcisnęło na niej tak silne piętno, że - powiedziała mi to z ową bezpośredniością, która tak mnie
początkowo szokowała u moich hiszpańskich kolegów z UNESCO -chwilowo nie chciała wiązać
się z żadnym facetem. Ale godziła się, żebym zabierał ją do kina, na kolacje, a pewnej nocy
wybraliśmy się do Olympii na koncert Lea Ferre, którego oboje przedkładaliśmy nad pozostałych
modnych wówczas piosenkarzy: Charlesa Aznavoura i Georges'a Brassensa. Gdy się żegnaliśmy po
koncercie, w metrze na stacji Opera, powiedziała, muskając moje wargi swoimi: „Zaczynasz mi się
podobać, mały Peruwiańczyku". Co absurdalne, za każdym razem, gdy wychodziłem z Carmencita,
ogarniał mnie jakiś niesmak, poczucie, że nie dochowuję wierności kochance komendanta Chacona,
którego wyobrażałem sobie z sumiastym wąsem i parą pistoletów kołyszących się na biodrach. Mój
związek z Hiszpanką nie wykroczył poza to stadium, gdyż pewnej nocy odkryłem ją w kąciku
UEscale, słodką jak cukierek, w ramionach jakiegoś pana z szyją okręconą szalem i z bokobrodami.
Kilka miesięcy po wyjeździe Paula pan Charnes, kiedy nie było dla mnie pracy w UNESCO, zaczął
rekomendować mnie jako tłumacza na konferencje i kongresy międzynarodowe w Paryżu i w
innych miastach europejskich. Pierwsze zlecenie dostałem od Europejskiej Wspólnoty Energii
Atomowej w Wiedniu, drugie od
organizatorów międzynarodowego kongresu bawełny w Atenach. Te krótkie, kilkudniowe podróże,
dobrze płatne, pozwalały mi poznać miejsca, do których w inny sposób nigdy bym nie zawitał.
Choć nowa praca uszczupliła nieco mój zasób czasu wolnego, nie porzuciłem ani nauki rosyjskiego,
ani praktyk przekładu symultanicznego, tyle tylko że miewałem częstsze przerwy.
Po powrocie z jednego z owych wypadów służbowych, tym razem z Glasgow, z konferencji na
temat taryf celnych w Europie, zastałem w Hotel du Senat list od brata ciotecznego mojego ojca,
doktora Ataulfa Lamiela, adwokata w Limie. Ów daleki wujek, którego spotkałem może raz czy
dwa razy w życiu, informował mnie, że ciotka Alberta zmarła na zapalenie płuc, ustanawiając mnie
jedynym spadkobiercą. Było niezbędne, bym udał się do Limy, aby przyśpieszyć formalności
spadkowe. Wuj Ataiil-fo proponował, że opłaci mi bilet lotniczy na poczet przyszłego spadku,
który, jak oznajmiał, nie uczyni ze mnie milionera, ale uprzyjemni mi mieszkanie w Paryżu.
Poszedłem na pocztę przy rue Vaugirard wysłać telegram, w którym informowałem, że sam sobie
opłacę podróż i że przylecę do Limy jak najszybciej.
Śmierć ciotki Alberty pogrążyła mnie w głębokim smutku na wiele dni. Była zdrowa, nie skończyła
jeszcze siedemdziesięciu lat. Chociaż pełna uprzedzeń i konserwatywna do szpiku kości, ta stara
panna, starsza siostra mojego ojca, była dla mnie zawsze bardzo czuła i nie wiem, co by się ze mną
stało bez jej wielkoduszności i troski. Po śmierci rodziców w idiotycznym wypadku
samochodowym (najechała na nich ciężarówka, której kierowca zbiegł), gdy jechali do Trujillo, na
wesele córki bliskich przyjaciół — ja miałem wówczas dziesięć lat — ona ich zastąpiła. Aż do
ukończenia studiów prawniczych i wyjazdu do Paryża mieszkałem w jej domu i choć jej
anachroniczne manie często
54
doprowadzały mnie do rozpaczy, bardzo ją kochałem. Ona zas', od momentu gdy mnie adoptowała,
oddała się opiece nade mną ciałem i duszą. Po odejściu ciotki Alberty zostawałem na świecie sam
jak palec, a moje związki z Peru prędzej czy później miały ulec zatarciu.
Tego samego popołudnia wybrałem się do biura Air France kupić bilet do Limy, po czym wpadłem
do UNESCO wyjaśnić panu Charnesowi, że jestem zmuszony wziąć urlop. Przechodząc przez hol,
natknąłem się na elegancką damę w szpilkach, otuloną w czarną pelerynę z materiału i skóry, która
utkwiła we mnie wzrok, jakbyśmy się znali.
- Coś takiego, jaki ten świat jest mały - powiedziała, podchodząc i nadstawiając policzek. - Cóż ty
tu porabiasz, grzeczny chłopczyku?
- Pracuję tu... jako tłumacz - wykrztusiłem, całkowicie osłupiały, wdychając mimowolnie perfumy
na bazie lawendy, od których zakręciło mi w nosie, gdy ją całowałem. To była ona, musiałem
jednak dokonać ogromnego wysiłku, żeby rozpoznać w tej twarzy o tak nienagannym makijażu,
czerwonych wargach, wydepilowanych brwiach, rzęsach jedwabistych i podkręconych,
ocieniających szelmowskie oczy, które czarna kredka wydłużyła i pogłębiła, w dłoniach o długich
paznokciach, wyglądających jak prosto od manikiurzystki, towarzyszkę Arlette.
- Aleś się zmieniła od ostatniego razu - powiedziałem, oglądając ją od stóp do głów. - To chyba już
ze trzy lata, nieprawdaż?
- Zmieniłam się na lepsze czy na gorsze? - zapytała, niezbita z tropu ani odrobinę, wykonując w
holu, z rękami na talii, obrót modelki.
- Na lepsze - przyznałem, nie ochłonąwszy jeszcze z zaskoczenia. - Naprawdę, jesteś przepiękna.
Sądzę, że nie mogę już
55
ci mówić per „Lily Chilijeczka" ani „towarzyszka Arlette". Jak, u diabła, nazywasz się teraz?
Roześmiała się, pokazując mi złotą obrączkę na prawej dłoni.
- Teraz noszę imię i nazwisko męża, jak to jest w zwyczaju we Francji: madame Robert Arnoux.
Odważyłem się zapytać, czy moglibyśmy pójść razem na kawę i powspominać stare dzieje.
- Teraz nie, mąż na mnie czeka - wymówiła się żartobliwym tonem. - To dyplomata, pracuje tutaj,
we francuskiej delegacji. Jutro o jedenastej, w Les Deux Magots. Wiesz, gdzie to jest, prawda?
Owej nocy długo przewracałem się z boku na bok, rozmyślając o niej i o ciotce Albercie. Kiedy
wreszcie zmorzył mnie sen, przyśnił mi się absurdalny koszmar, w którym obie atakowały się
zajadle, obojętne na moje błagania, by rozwiązały spór jak osoby cywilizowane. Powodem walki
było wysunięte przez ciotkę Albertę oskarżenie, że Chilijeczka skradła swoje nowe nazwisko
pewnej postaci z Flauberta. Obudziłem się wzburzony, zlany potem, w ciemności przed świtem,
wśród miauczenia kotów.
Gdy przyszedłem do Les Deux Magots, madame Robert Ar-noux już czekała przy stoliku na
przeszklonym tarasie, paląc papierosa w lufce z kości słoniowej, nad filiżanką kawy. Wyglądała jak
modelka z „Vogue", cała na żółto, w białych pantofelkach, z parasolką w kwiaty. Zmiana była
niesamowita, naprawdę.
- Dalej jesteś we mnie zakochany? — zapytała na wstępie, przełamując lody.
- Niestety, obawiam się, że tak - przyznałem, czując, że płoną mi policzki. - A gdybym nawet nie
był, natychmiast zakochałbym się ponownie. Stałaś się nie tylko elegancką damą, ale i piękną
kobietą. Patrzę na ciebie i nie wierzę, że cię widzę, niegrzeczna dziewczynko.
- Widzisz teraz, co straciłeś z powodu tchórzostwa? - zapytała. W jej oczach barwy miodu migotały
kpiące iskierki. Dmuchnęła mi w twarz dymem, oczywiście umyślnie. - Gdybyś wtedy kiedy
zaproponowałam ci, że z tobą zostanę, zgodził się, byłabym teraz twoją żoną. Ale nie chciałeś
zadzierać z przyjacielem, z towarzyszem Jeanem, i wyprawiłeś mnie na Kubę. Straciłeś życiową
szansę, Ricardito.
- Bezpowrotnie? A gdybym przeprowadził rachunek sumienia, wyraził skruchę i przysiągł, że się
poprawię?
- Za późno, grzeczny chłopczyku. Jakąż to partią może być dla małżonki francuskiego dyplomaty
taki chudopachołek, tłu-maczyna z UNESCO?
Mówiła, nie przestając się uśmiechać, poruszając ustami z bardziej wyrafinowaną kokieterią niż ta,
którą pamiętałem. Podziwiając jej wargi, tak wyraziste i zmysłowe, ukołysany muzyką jej głosu,
odczułem przemożne pragnienie pocałowania jej. Serce łomotało mi w piersi.
- No dobrze, skoro już nie możesz zostać moją żoną, możemy zostać kochankami.
- Jestem wierną małżonką, żoną idealną — zapewniła mnie, udając powagę. Po czym zmieniła
temat: - A co się stało z towarzyszem Jeanem? Wrócił do Peru i będzie wywoływał rewolucję?
- Kilka miesięcy temu. Nie miałem żadnych wieści ani o nim, ani o innych. Nic też nie czytałem ani
nie słyszałem o akcjach partyzanckich w tamtym rejonie. Może po prostu wszystkie te rewolucyjne
zamki na piasku rozsypały się. A partyzanci wrócili do domów i zapomnieli o całej sprawie.
Gawędziliśmy przez jakieś dwie godziny. Oczywiście, przysięgła, że historia jej miłości do
komendanta Chacona była tylko
wymysłem Peruwiańczyków z Hawany; tak naprawdę z tym dowódcą łączyła ją tylko bliska
przyjaźń. Nie chciała mi nic powiedzieć o szkoleniu wojskowym i jak zwykle uchyliła się od
rozmowy o polityce, a także o szczegółach swego życia na wyspie. Jej jedyną kubańską miłością
był radca handlowy w ambasadzie francuskiej, obecnie awansowany na stanowisko doradcy w
randze ministra, Robert Arnoux, jej małżonek. Trzęsąc się na przemian ze śmiechu i ze złości,
opowiedziała o biurokratycznych przeszkodach, jakie musieli przezwyciężyć, żeby się pobrać, bo
na Kubie było niemal nie do pomyślenia, żeby jakaś stypendystka przerwała szkolenie. Ale w tym
punkcie i owszem, komendant Chacón okazał się „kochany" i pomógł jej pokonać przeklętą
biurokrację.
- Założę się o co chcesz, że przespałaś się z tym przeklętym komendantem.
- Jesteś zazdrosny?
Powiedziałem, że tak, i to bardzo. I że jest tak śliczna, że zaprzedałbym duszę diabłu i zrobił
wszystko, by pójść z nią do łóżka albo chociaż ją pocałować. Podniosłem do ust jej dłoń i
ucałowałem.
- Ręce przy sobie - nakazała, rozglądając się dookoła z udawanym przestrachem. - Zapominasz, że
jestem kobietą zamężną? A gdyby ktoś z tych ludzi znał Roberta i doniósł mu?
Powiedziałem, że doskonale wiem, iż jej małżeństwo z dyplomatą było czystym wybiegiem, do
którego poczuła się zmuszona, by móc wyjechać z Kuby i zamieszkać w Paryżu. Pochwalam to
zresztą, ponieważ ja także uważam, że dla Paryża człowiek może zdobyć się na największe
poświęcenia. Ale w rozmowie sam na sam niech nie odgrywa przede mną wiernej i zakochanej
małżonki, ponieważ oboje świetnie wiemy, że to bujda. Bez najmniejszej
oznaki gniewu zmieniła temat i opowiedziała, że tu także panuje przeklęta biurokracja i że
obywatelstwo francuskie może dostać dopiero po upływie dwóch lat, mimo że wyszła za mąż,
całkowicie legalnie, za obywatela francuskiego. I że właśnie wynajęli mieszkanko w Passy.
Zajmuje się meblowaniem go, a kiedy uzna je za nadające się do pokazania, zaprosi mnie i
przedstawi mojemu rywalowi, który jest człowiekiem nie tylko sympatycznym, lecz także wielkiej
kultury.
- Jutro lecę do Limy - powiedziałem. - Jak mam cię odszukać po powrocie?
Dała mi swój telefon i adres domowy i zapytała, czy nadal mieszkam w tej lodowatej kliteczce, w
mansardzie Hotel du Senat.
- Żal mi się stamtąd wyprowadzać, ponieważ to tam przeżyłem najpiękniejszą chwilę w moim
życiu. Dlatego ta norka jest dla mnie pałacem.
- Czy to ta chwila, o której myślę? - zapytała, wysuwając do przodu twarz, na której ciekawość i
kokieteria mieszały się zawsze ze złośliwością.
- Właśnie ta.
- Za to, co powiedziałeś, jestem ci winna buziaka. Przypomnij mi, kiedy się znowu spotkamy.
Ale w chwilę później, gdy się żegnaliśmy, zapominając o małżeńskiej ostrożności, zamiast policzka
nadstawiła mi usta. Były pełne i zmysłowe i przez kilka sekund, gdy przylegały do moich,
poczułem, że poruszają się powolutku, w dodatkowej pieszczocie, nabrzmiałe zachętą. Gdy
przeszedłem już przez Saint Germain, kierując się w stronę hotelu, odwróciłem się, by spojrzeć na
nią, a ona nadal tam stała, na rogu przy Les Deux Magots - sylwetka jasna i złota, białe buciki patrząc, jak odchodzę. Pomachałem
59
jej, a ona podniosła rękę, w której trzymała parasolkę w kwiaty. Jej widok uzmysłowił mi, że przez
te wszystkie lata nie zapomniałem o niej ani przez moment, że byłem w niej tak zakochany jak
pierwszego dnia.
Kiedy przyjechałem do Limy w marcu tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego piątego roku, krótko
zanim stuknęła mi trzydziestka, zdjęcia Luisa de La Puentę, Guillerma Lobatona, grubego Paula i
innych przywódców MIR-u były we wszystkich gazetach i w telewizji - bo do Peru dotarła już
telewizja - i na ustach wszystkich. Rebelia MIR-u miała w sobie coś nieodparcie romantycznego.
Zdjęcia wysłali do mediów sami MIR-owcy, oznajmiając, że w obliczu niegodziwego wyzysku,
którego obiektem są chłopi i robotnicy, oraz poddania rządu Belaunde Terry ego imperializmowi,
Ruch Lewicy Rewolucyjnej postanowił przejść do czynów. Przywódcy MIR-u pokazywali twarze,
mieli długie włosy i wielodniowy zarost, karabiny w rękach, mundury polowe: czarne golfy,
spodnie khaki i buty z cholewami. Zauważyłem, że Paul nie schudł ani odrobinę. Na zdjęciu, które
„Correo" opublikował na pierwszej stronie, Paiil, otoczony czwórką innych bojowników, był
jedynym, który się uśmiechał.
- Te szajbusy nie wytrzymają nawet miesiąca - prognozował doktor Ataulfo Lamiel w swym
gabinecie w centrum Limy, przy ulicy Boża, gdy spotkałem się z nim owego ranka. — Zmieniać
Peru w drugą Kubę! Twoja biedna ciotka zemdlałaby na widok tych zbójeckich gęb naszych
wspaniałych partyzantów!
Mój wuj nie brał zbyt poważnie zapowiedzi akcji zbrojnych, a postawa ta zdawała się szeroko
rozpowszechniona. Ludzie uważali, że to absurdalna inicjatywa, która szybko umrze śmiercią
naturalną. W ciągu owych tygodni spędzonych w Peru czułem się przytłoczony duszną atmosferą i
obcy we własnej ojczyźnie.
60
Rozlokowałem się w domu ciotki Alberty, przy ulicy Kolumba, w Miraflores, nadal przesiąkniętym
jej obecnością, gdzie wszystko przypominało mi ją, a także moje lata uniwersyteckie i młodzieńcze
bez rodziców. Wzruszył mnie widok poukładanych na szafce nocnej, chronologicznie, wszystkich
listów, które napisałem do niej z Paryża. Zobaczyłem się z niektórymi ze starych przyjaciół
miraflorskich z Barrio Alegre i z półtuzinem z nich poszliśmy pewnej soboty do chińskiej
restauracji Kuo Wha, nieopodal obwodnicy, powspominać dawne dzieje. Oprócz wspomnień nie
mieliśmy już wiele wspólnego, gdyż ich życie młodych specjalistów i przedsiębiorców - dwóch z
nich pracowało w firmach swoich ojców - różniło się diametralnie od tego, które ja wiodłem we
Francji. Trzech ożeniło się, jeden zaczął się już reprodukować, a pozostała trójka miała dziewczyny,
które niebawem powinny przerodzić się w narzeczone. W żartach, jakie wymienialiśmy — taki
sposób na wypełnienie luk w rozmowie — wszyscy udawali, że zazdroszczą mi życia w stolicy
przyjemności i pieprzenia się z tymi Francuzkami o sławie bestii w łóżku. Ależ by się zdziwili,
gdybym wyznał, że podczas tych wszystkich lat w Paryżu jedyną osobą, z którą poszedłem do
łóżka, była Peruwianka, i to ni mniej, ni więcej, tylko Lily, fałszywa Chilijeczka z naszego
dzieciństwa. Co sądzili o wojnie partyzanckiej zapowiadanej w gazetach? Tak jak wuj Ataulfo, nie
przywiązywali do niej wagi. Ci marksiści przysłani przez Fidela nie pociągną długo. Tylko głupiec
by uwierzył, że w Peru może zatriumfować komunistyczna rewolucja. Jeśli rząd Belaunde nie
będzie w stanie ich powstrzymać, przyjdą znowu wojskowi i zaprowadzą porządek, a to wcale nie
będzie ciekawsze. Obawiał się tego także doktor Ataulfo Lamiel:
— Jedyne, co uzyskają ci idioci, którzy bawią się w partyzantkę, to to, że podadzą wojskowym na
tacy pretekst do zamachu
61
stanu. I załatwią nam następne osiem czy dziesięć lat dyktatury wojskowej. Jakiemu idiocie
przyszło do głowy robienie rewolucji rządowi cywilnemu i demokratycznemu, który zresztą cała
peruwiańska oligarchia, poczynając od „La Prensy" i „El Comercio", oskarża o komunizm, bo ten
chce przeprowadzić reformę rolną?! Peru to chaos, bratanku, dobrze zrobiłeś, że zamieszkałeś w
kraju kartezjańskiej jasności.
Wuj Ataulfo był tyczkowatym, wąsatym czterdziestoparolat-kiem, występującym nieodmiennie w
kamizelce i pod muchą, żonatym z ciotką Dolores, dobroduszną i bladą panią, inwalidką od
dziesięciu lat, którą opiekował się z oddaniem. Mieszkali w sympatycznym domku pełnym książek
i płyt przy Olivar de San Isidro, dokąd zaprosili mnie na obiad i na kolację. Ciotka Dolores znosiła
swoją chorobę bez goryczy; aby się rozerwać, grywała na pianinie i oglądała telenowele. Kiedy
wspomnieliśmy o ciotce Albercie, wybuchnęła płaczem. Nie mieli dzieci. Oprócz praktyki
adwokackiej wuj wykładał prawo handlowe na Uniwersytecie Katolickim. Miał bogatą bibliotekę i
bardzo się interesował lokalną polityką, nie ukrywając sympatii dla demokratycznego reformi-zmu,
który w jego oczach ucieleśniał Belaunde Terry. Zachował się wobec mnie bardzo przyzwoicie,
przyśpieszył, jak tylko mógł, formalności spadkowe i odmówił wzięcia ode mnie choćby jednego
centavo za swoje usługi: „Tylko tego by brakowało, bratanku; bardzo kochałem Albertę i twoich
rodziców". Były to ponure dni, wypełnione okropnymi spotkaniami z notariuszami i sędziami,
donoszeniem i odnoszeniem dokumentów do przypominającego labirynt Pałacu Sprawiedliwości;
nocami nie mogłem spać i coraz bardziej niecierpliwie wyczekiwałem momentu powrotu do
Paryża. W wolnych chwilach podczytywałem Szkołę uczuć Flauberta, ponieważ madame Arnoux z
tej powieści miała teraz dla mnie nie
62
tylko nazwisko, ale i twarz niegrzecznej dziewczynki. Gdy został odliczony podatek od spadku i
spłacone długi ciotki Alberty, wuj Ataiilfo oznajmił, że po sprzedaży mieszkania i licytacji mebli
będę miał do dyspozycji jakieś sześćdziesiąt tysięcy dolarów, może nieco więcej. Ładna sumka, na
jaką nigdy nie liczyłem. Dzięki ciotce Albercie będę mógł sobie kupić mieszkanko w Paryżu.
Natychmiast po powrocie de Francji, gdy tylko wspiąłem się do mojej mansardy w Hotel du Senat,
jeszcze przed rozpakowaniem walizki, zadzwoniłem do madame Robert Arnoux.
Umówiła się ze mną na następny dzień i powiedziała, że jeśli chcę, możemy zjeść razem obiad.
Czekałem na nią przy wyjściu z Alliance Francaise, przy boulevard Raspail, dokąd uczęszczała na
przyśpieszony kurs francuskiego, i poszliśmy na curry d'agneau do La Coupole, przy boulevard
Montparnasse. Była ubrana z prostotą - spodnie, sandały i lekka bluza. Miała kolorowe kolczyki,
pasujące do naszyjnika i bransoletki, oraz torbę przewieszoną przez ramię i za każdym razem, gdy
poruszała głową, jej włosy falowały radośnie. Ucałowałem ją w policzki i w ręce, a ona przywitała
mnie: „Myślałam, że wrócisz bardziej opalony limeńskim słońcem, Ricardito". Zrobiła się z niej
nader elegancka kobietka: dobierała kolory z gustem i malowała się z dużym wdziękiem.
Obserwowałem ją, ciągle jeszcze osłupiały z powodu jej metamorfozy. „Nie chcę słyszeć ani słowa
o Peru" - uprzedziła mnie w sposób tak kategoryczny, że nie odważyłem się zapytać o powód.
Opowiedziałem jej za to o spadku. Czy pomoże mi poszukać mieszkanka?
Zgodziła się z entuzjazmem.
— Doskonały pomysł, grzeczny chłopczyku. I pomogę ci je umeblować i udekorować. Mam już
wprawę po urządzaniu mojego. Jest coraz ładniejsze, zobaczysz.
Po tygodniu poszukiwań prowadzonych popołudniami, po jej lekcjach francuskiego, kiedy to
zwiedzaliśmy agencje i mieszkania w Dzielnicy Łacińskiej, Montparnasse i w Czternastce,
znalazłem mieszkanko dwupokojowe, z łazienką i kuchnią, przy rue Joseph Granier, w kamienicy
art deco z lat trzydziestych, o fasadzie ozdobionej geometrycznymi figurami — rombami,
trójkątami i kołami — w sąsiedztwie Ecole Militaire, w Siódemce, bardzo blisko UNESCO. Było w
dobrym stanie i chociaż okna wychodziły na podwórze i chwilowo trzeba było wspinać się na
czwarte piętro - winda była w budowie - było bardzo jasne, ponieważ oprócz dwóch okien miało
jeszcze wielki, wklęsły świetlik, który otwierał je na paryskie niebo. Kosztowało około
siedemdziesięciu tysięcy dolarów, lecz Societe Generale, bank, w którym miałem rachunek, bez
trudności udzielił mi pożyczki na brakującą kwotę. W owe tygodnie szukania mieszkania, a potem
remontu, sprzątania, malowania, meblowania garstką sprzętów zakupionych w La Samaritaine i na
pchlim targu widywałem madame Robert Arnoux codziennie od poniedziałku do piątku - soboty i
niedziele spędzała z mężem na wsi - od momentu jej wyjścia z lekcji do czwartej czy piątej. Bawiła
się, pomagając mi, ćwicząc swój francuski na pracownikach agencji pośrednictwa i portierach, i
tryskała takim humorem, że - powiedziałem jej to — wydawało się, iż to mieszkanko, któremu
dawała życie, było dla nas obojga.
- Chciałbyś, co, grzeczny chłopczyku?
Siedzieliśmy w bistrot przy avenue de Tourville, nieopodal Inwalidów, całowałem jej dłonie i
szukałem ust, szalony z miłości i pożądania. Potaknąłem energicznie.
— W dniu - kiedy się przeprowadzisz, wypróbujemy je -obiecała.
64
I spełniła obietnicę. Po raz drugi kochaliśmy się, tym razem w pełnym świetle dnia, wpadającym
strumieniami przez wielki świetlik, z którego zaciekawione gołębie obserwowały nas, nagich i
splecionych na materacu jeszcze bez prześcieradeł, świeżo wyjętym z folii, w której przywiozła go
ciężarówka La Samari-taine. Ściany pachniały świeżą farbą. Jej ciało było tak szczupłe i zgrabne
jak w mojej pamięci, z cieniutką talią, która zmieściłaby się pewnie w moich dłoniach, ze
wzgórkiem łonowym o rzadkich włoskach, bielszym niż gładki brzuch czy uda, gdzie skóra stawała
się ciemniejsza i nabierała bladozielonkawego odcienia. Emanował z niej całej delikatny zapach,
nasilający się w wilgotnym gnieździe wygolonych pach, u nasady ucha i w malutkiej, wilgotnej
pochwie. Na zaokrąglonym łonie prześwitywały spod skóry niebieskie żyłki i zalewała mnie
czułość, gdy wyobrażałem sobie krew przepływającą przez nie powolutku. Jak poprzednio,
pozwalała się pieścić z całkowitą biernością i słuchała w milczeniu, udając przesadną uwagę lub,
przeciwnie, jakby myślała o swoich sprawach i nie słyszała słów gwałtownych, nierozważnych,
które mówiłem jej do ucha lub do ust, próbując siłą rozdzielić jej wargi.
- Najpierw mnie - szepnęła tonem, w którym krył się rozkaz. - Ustami. Potem będzie ci łatwiej
wejść. Nie kończ jeszcze. Lubię czuć się nawilżona.
Mówiła z takim chłodem, że sprawiała wrażenie nie kochanki, lecz seksuologa udzielającego
fachowych wyjaśnień. Nie przeszkadzało mi to nic a nic, czułem się całkowicie szczęśliwy, tak
szczęśliwy, jak nie byłem od bardzo dawna, być może nigdy. „Nigdy nie uda mi się odwdzięczyć ci
za tyle szczęścia, niegrzeczna dziewczynko". Trwałem przez długą chwilę z wargami
przyklejonymi do jej zaciśniętego sromu, czując, że włoski wzgórka
łaskoczą mnie w nos, i lizałem zachłannie, z czułością jej maleńką łechtaczkę, aż poruszyła się,
podniecona, i skończyła drżeniem podbrzusza i nóg.
— Wchodź teraz - szepnęła, tym samym rozkazującym głosikiem.
I tym razem nie było łatwo. Była ciasna, kurczyła się, opierała mi się, skarżyła, aż wreszcie
dopiąłem swego. Poczułem ból, jakby mój członek został złamany przez te dygoczące trzewia,
które go dusiły. Ale było to cudowne cierpienie, zawrót głowy, w który się pogrążałem, cały drżący.
Prawie natychmiast miałem wytrysk.
— Za szybko — zbeształa mnie pani Arnoux, ciągnąc za włosy. - Musisz nauczyć się robić to
wolniej, jeśli chcesz dać mi rozkosz.
— Nauczę się wszystkiego, czego zechcesz, partyzanteczko, ale teraz bądź cicho i pocałuj mnie.
Tego samego dnia, gdy się żegnaliśmy, zaprosiła mnie na kolację, żeby przedstawić mężowi.
Wypiliśmy aperitif w jego ładnym mieszkaniu w Passy, urządzonym w stylu bardziej
burżuazyjnym, niż się spodziewałem: aksamitne zasłony, puszyste dywany, antyki, stoliki z
figurkami z porcelany, na ścianach ryciny Gavarnie-go i Daumiera z pikantnymi scenami.
Poszliśmy na kolację do pobliskiego bistrot, którego specjalność, jak oznajmił dyplomata, stanowił
le coq au vin. A na deser polecił la tarte tatin.
Monsieur Robert Arnoux był niziutki, łysy, z muszką poruszającą się, gdy mówił, w okularkach o
grubych szkłach, chyba ze dwa razy starszy od swojej żony. Traktował ją z wielkimi względami,
przysuwał i odsuwał krzesło, zdejmował i podawał płaszcz. Przez cały wieczór był czujny, dolewał
wina, gdy tylko widział, że ma pustą lampkę, i podawał koszyk z chlebem, gdy go potrzebowała.
Nie był szczególnie sympatyczny, raczej nadęty i przemądrzały, ale zdawał się rzeczywiście
posiadać rozległą wiedzę i wypowiadał
66
się o Kubie i Ameryce Łacińskiej z dużą pewnością siebie. Jego hiszpański był doskonały, z lekkim
akcentem zdradzającym lata służby na Karaibach. Tak naprawdę nie wchodził w skład francuskiej
misji UNESCO, lecz został oddelegowany przez Quai d'Orsay jako radca i szef gabinetu dyrektora
generalnego Renę Maheu - kolegi Jeana Paula Sartre'a i Raymonda Arona z Ecole Normale - o
którym mówiono, że jest ukrytym geniuszem. Ja sam widziałem go kilka razy, zawsze w asyście
tego łysego ślepaka, który okazał się małżonkiem madame Arnoux. Gdy powiedziałem, że pracuję
jako tłumacz „tymczasowy" w departamencie hiszpańskiego, zaoferował, że zarekomenduje mnie
„Charnesowi, wspaniałemu człowiekowi". Zapytał, co sądzę o wydarzeniach w Peru, i
odpowiedziałem, że już od dłuższego czasu nie mam żadnych wieści z Limy.
- No cóż, ci partyzanci w górach — powiedział, wzruszając ramionami, jakby nie przywiązywał do
nich większej wagi. — Te napady na hacjendy i na policję. Co za absurd! I to właśnie w Peru,
jednym z niewielu krajów latynoskich próbujących zbudować demokrację...
Czyli rozpoczęły się już pierwsze działania MIR-owskiej wojny.
- Musisz jak najszybciej porzucić tego faceta i wyjść za mnie - powiedziałem Chilijeczce przy
następnym spotkaniu. - Chcesz
mi wmówić, że jesteś zakochana w matuzalemie, który nie dość, że wygląda na twojego dziadka, to
jeszcze jest wyjątkowym okazem szpetoty?
- Rzuć jeszcze jedną kalumnię na mojego męża, a nie zobaczysz mnie już nigdy w życiu - zagroziła,
po czym, przechodząc błyskawiczną metamorfozę - co było jej specjalnością - zaśmiała się: Naprawdę wygląda przy mnie na starucha?
Ten mój drugi miesiąc miodowy z madame Arnoux dobiegł końca wkrótce po owej kolacji,
ponieważ ledwie się przeprowadziłem w pobliże Ecole Militaire, pan Charnes odnowił ze mną
umowę. Wtedy, ze względu na rozkład dnia, mogłem widywać ją tylko w przelocie, albo w
południe, gdy w przerwie od pierwszej do pół do trzeciej, zamiast iść do restauracji UNESCO,
szedłem z nią na kanapkę do jakiegoś bistrot, albo wieczorem, gdy - nie wiem, pod jakim
pretekstem - uwalniała się od monsieur Arnoux i szliśmy razem do kina. Oglądaliśmy filmy,
trzymając się za ręce, a ja całowałem ją w ciemności. „Tu rnembetes — ćwiczyła swój francuski. Je veux voir le film, grosse betę". Poczyniła szybkie postępy w znajomości języka Montaigne'a;
mówiła przy każdej okazji bez śladu zażenowania, a jej błędy składni i wymowy były zabawne i
dodawały jej uroku. Poszliśmy znowu do łóżka dopiero wiele tygodni później, gdy z pewnej
samotnej podróży do Szwajcarii wróciła wcześniej, niż zapowiedziała mężowi, żeby spędzić ze mną
chwilę w mieszkaniu przy rue Joseph Granier.
Całe życie pani Arnoux było równie tajemnicze jak niegdyś życie Chilijeczki Lily i towarzyszki
Arlette. Jeśli to, co mi opowiadała, było prawdą, prowadziła teraz bujne życie towarzyskie przyjęcia, kolacje, koktajle, gdzie obracała się w wysokich sferach i widywała tout Parts; wczoraj,
na przykład, poznała Maurice'a Couve de Murville, ministra spraw zagranicznych w rządzie
generała de Gaulle'a, w ubiegłym tygodniu widziała Jeana Cocteau, na prywatnej projekcji Mourir a
Madrid, dokumentu Frederica Rossifa, pod rękę ze swym amantem, aktorem Jeanem Marais,
nawiasem mówiąc, prawdziwym przystojniachą, a jutro wybiera się na herbatkę wydawaną przez
przyjaciółki na cześć Farah Diby, małżonki szacha Iranu, przebywającej z prywatną wizy tą w
Paryżu. Zwykłe rojenia o wielkości i bogactwie czy też jej małżonek
68
rzeczywiście wprowadził ją w ów światek gwiazd i błyskotek, który ją tak olśniewał? Z drugiej
strony, bezustannie odbywała, albo mówiła mi, że odbywa, krótkie, dwu- lub trzydniowe podróże
do Szwajcarii, Niemiec, Belgii, w niezbyt jasnych celach: wystawy, gale, święta, koncerty. A
ponieważ jej wyjaśnienia wydawały mi się tak ewidentnie fantastyczne, postanowiłem nie pytać
więcej o jej migotliwe podróże, udając, że święcie wierzę w powody, które raczyła mi czasem
łaskawie objaśnić.
Pewnego popołudnia w połowie tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego piątego roku kolega z biura
tłumaczy w UNESCO, stary hiszpański republikanin piszący od lat „fundamentalną powieść
0 wojnie domowej, która skoryguje nieścisłości Hemingwaya"
1 która miała być zatytułowana Komu nie bije dzwon, podał mi egzemplarz „Le Monde", jaki
właśnie przerzucił. Partyzanci z kolumny Tupać Amaru MIR-u, dowodzonej przez Lobatona,
operującej w prowincjach La Concepción i Satipo, w departamencie Junin, zrabowali proch
strzelniczy z lokalnej kopalni, wysadzili most na rzece Moraniyoc, zajęli hacjendę Runatullo i
rozdzielili znalezione tam zapasy pomiędzy wieśniaków. Kilka tygodni później doszło do potyczki
z oddziałem Gwardii Cywilnej na przełęczy Yahuarina. Dziewięciu gwardzistów, w tym major
dowodzący patrolem, zginęło w walce. W Limie miały miejsce zamachy bombowe w hotelu Crillón
i w Club Nacional. Rząd Belaunde ogłosił wprowadzenie stanu wyjątkowego w całych Andach
Środkowych. Poczułem, że serce mi się kraje. Tego dnia i przez wiele następnych chodziłem jak
błędny, mając bez przerwy przed oczami twarz grubego Paula.
Wuj Ataulfo pisywał do mnie od czasu do czasu - zastąpił ciotkę Albertę w roli mojego jedynego
korespondenta w Peru -listy pełne komentarzy na temat aktualnej sytuacji politycznej.
69
Od niego dowiedziałem się, że chociaż w Limie partyzanci działali tylko sporadycznie, akcje
wojskowe w górach w centrum kraju i na południu wstrząsały krajem. „El Comercio" i „La Prensa", i apryści, i odriści, sprzymierzeni teraz przeciwko rządowi, oskarżali Belaunde Terryego o
słabość wobec popieranych przez Castro rebeliantów, a nawet o potajemne związki z powstaniem.
Rząd zlecił wojsku stłumienie rebelii. „Robi się nieciekawie, bratanku, i obawiam się, że w każdym
momencie może nastąpić zamach stanu. W powietrzu słychać szczęk broni. Kiedy wreszcie do
naszego Peru zawita normalność!" Jego serdeczne listy zawierały zawsze odręczny dopisek ciotki
Dolores, która mnie pozdrawiała.
Wbrew wszelkim oczekiwaniom, moje stosunki z monsieur Robertem Arnoux ułożyły się dobrze.
Pojawił się pewnego dnia w hiszpańskim biurze UNESCO w porze obiadowej i zaproponował,
żebyśmy poszli razem do baru na kanapkę. Bez żadnej szczególnej przyczyny, żeby pogawędzić, na
jednego gitane'a z filtrem - papierosy, które paliliśmy obaj. Od tej pory wpadał od czasu do czasu,
gdy pozwalały mu na to obowiązki, i szliśmy na kawę i kanapkę, komentując wydarzenia
polityczne we Francji i w Ameryce Łacińskiej oraz życie kulturalne w Paryżu, z którym także był
na bieżąco. Lubił czytać i wymieniać poglądy i utyskiwał, że choć praca u boku Renę Maheu jest
interesująca, posiada tę wadę, że na lekturę miewa czas tylko w weekendy i że bardzo rzadko może
wybrać się do teatru czy na koncert.
Przez niego musiałem wypożyczyć smoking i ubrać się zgodnie z etykietą, po raz pierwszy i z
pewnością ostatni w życiu, gdy znalazłem się wśród pracowników UNESCO zaproszonych na
balet, kolację i bal do Opery Paryskiej. Nigdy wcześniej nie
gościłem w tym imponującym gmachu o wspaniałej kopule z freskami Chagalla. Wszystko uznałem
za piękne i eleganckie. Jednak najpiękniejsza i najbardziej elegancka wydała mi się eks-Chilijeczka i ekspartyzantka, której widok w kwiecistej, zwiewnej sukience z białej gazy
odsłaniającej ramiona, z upiętymi włosami, z klejnotami połyskującymi na szyi, w uszach i na
rękach, sprawił, że zamarłem z podziwu. Przez całą noc zgrzybiali znajomi monsieur Arnoux
podchodzili do niej, całowali w rękę i pożerali zachłannym wzrokiem. „Quelle beaute exotique!" —
usłyszałem od jednego z tych natrętnych gzów. W którymś momencie wreszcie udało mi się
poprosić ją do tańca. Przytulając ją, powiedziałem jej do ucha, iż nigdy nie sądziłem, że może być
tak piękna jak w tym momencie. I że skręca mnie na myśl, iż po balu, w mieszkaniu w Passy, to jej
mąż, a nie ja, rozbierze ją i będzie się z nią kochał. Beaute exotique pozwalała się adorować z
przyzwalającym uśmieszkiem, po czym skwitowała okrutnie: „Ależ banały pleciesz, Ricardito".
Wdychałem zapach emanujący z jej całego ciała i czułem tak silne pożądanie, że ledwie mogłem
oddychać.
Skąd brała pieniądze na te suknie i klejnoty? Chociaż nie byłem ekspertem w kwestiach dóbr
luksusowych, zdawałem sobie sprawę z tego, że aby paradować w tych ekskluzywnych kolekcjach i
tak często zmieniać garderobę - za każdym razem, gdy ją widziałem, była w nowej sukience i w
nowych, eleganckich bucikach - trzeba było dysponować dochodami znacznie większymi od
poborów urzędnika UNESCO, nawet jeśli chodziło o prawą rękę dyrektora. Próbowałem wyciągnąć
z niej tę informację, pytając, czy oprócz sporadycznego zdradzania monsieur Roberta Arnoux ze
mną nie zdradza go przypadkiem jeszcze z jakimś milionerem, dzięki któremu może nosić kolekcje
z wielkich domów mody i biżuterię z tysiąca i jednej nocy.
— Gdybym nie miała innego amanta oprócz ciebie, chodziłabym jak żebraczka, chudopachołku odpowiedziała, bynajmniej nie żartem. Zaraz potem jednak udzieliła mi wyjaśnienia, które
zabrzmiało bardzo wiarygodnie, lecz ja byłem pewien jego fałszy-wości. Sukienki i klejnoty nie
zostały nabyte, ale wypożyczone od wielkich projektantów mody z avenue Montaigne i od
jubilerów z place Vendóme, którzy reklamowali swe wyroby, prezentując je na damach chic
obracających się w wielkim świecie. Tym sposobem, dzięki swym stosunkom towarzyskim, mogła
ubierać się jak paryskie elegantki. Bo czy może wyobrażam sobie, że za pensyjkę francuskiego
dyplomaty byłaby w stanie konkurować z wielkimi damami Miasta Światła?
Kilka tygodni po owym balu w Operze niegrzeczna dziewczynka zadzwoniła do mnie do biura.
- Robert musi wyjechać z szefem do Warszawy w najbliższy weekend - oznajmiła. - Wygrałeś los
na loterii, grzeczny chłopczyku! Mogę poświęcić ci sobotę i niedzielę, tobie jednemu. Ciekawe, jaki
program mi przygotujesz.
Spędziłem wiele godzin na studiowaniu repertuaru teatrów i rewii na najbliższą sobotę, na
wymyślaniu, co mogłoby ją zaskoczyć i zabawić, jakich ciekawych miejsc w Paryżu nie zna, jaka
restauracja, bar czy bistrot mogłyby spodobać się jej ze względu na oryginalność albo dyskretny i
ekskluzywny charakter. Wreszcie, rozważywszy tysiąc możliwości i odrzuciwszy je wszystkie,
wybrałem na sobotnie przedpołudnie, jeśli dopisze pogoda, spacer po cmentarzu psów w Asnieres,
mieszczącym się na porośniętej rozłożystymi drzewami wysepce, a na wieczór kolację w Chez
Allard, przy rue de Saint Andre des Arts, przy stoliku, przy którym pewnego wieczoru widziałem
Pabla Nerudę jedzącego dwiema łyżkami, po jednej w każdej ręce. Aby zwiększyć prestiż
lokalu w jej oczach, zamierzałem powiedzieć pani Arnoux, że to ulubiona restauracja poety, i
wymyślić menu, które zawsze zamawiał. Perspektywa spędzenia z nią całej nocy, kochania się,
smakowania wargami trzepotu „jej sromu o nocnych rzęsach" (wers z Materiał nupcial Nerudy,
wiersza, który recytowałem jej do ucha pierwszej nocy spędzonej razem w mansardzie w Hotel du
Senat), patrzenia, jak zasypia w moich ramionach, i budzenia się w niedzielny poranek z jej ciepłym
ciałkiem wtulonym w moje, utrzymywała mnie przez trzy lub cztery dni pozostałe do soboty w
stanie, w którym złudzenia, radość i strach, że coś popsuje plan, ledwie mi pozwalały skupić się na
pracy. Biurowy korektor musiał wielokrotnie poprawiać moje błędy.
Sobota była cudowna. Nowiusieńką dauphine, kupioną przed miesiącem, zawiozłem madame
Arnoux późnym przedpołudniem na cmentarz psów w Asnieres, którego nie znała. Przez ponad
godzinę wałęsaliśmy się między grobami - oprócz psów spoczywały tu koty, króliki i papugi czytając epitafia: smutne, poetyckie, żartobliwe i absurdalne, jakimi właściciele żegnali swoich
ulubieńców. Sprawiała wrażenie, że naprawdę dobrze się bawi. Uśmiechała się, z dłonią
spoczywającą w mojej dłoni, z oczami barwy ciemnego miodu rozpalonymi wiosennym słońcem, z
włosami poruszanymi rzeczną bryzą. Miała na sobie cienką bluzkę, przezroczystą, odsłaniającą
krawędź piersi, rozpiętą bluzę, której poły powiewały w rytm jej ruchów, i botki na obcasie w
kolorze ceglastym. Przez długą chwilę stała wpatrzona w posąg nieznanego psa przy wejściu na
cmentarz i z melancholijną miną poskarżyła się, że jej życie jest „tak skomplikowane", bo gdyby
nie to, chętnie by przygarnęła szczeniaczka. Zanotowałem jej uwagę w pamięci: dostanie go ode
mnie w prezencie urodzinowym, jeśli tylko uda mi się ustalić tę datę.
73
Objąłem ją w pasie, przyciągnąłem do siebie i powiedziałem, że gdyby zdecydowała się porzucić
monsieur Arnoux i wyjść za mnie, zapewniłbym jej normalne życie i możliwość posiadania tylu
psów, na ile tylko przyszłaby jej ochota. Zamiast odpowiedzieć, zapytała kpiącym tonem:
- Czy perspektywa spędzenia ze mną nocy czyni cię najszczęśliwszym człowiekiem świata,
miraflorczyku? Pytam, żebyś powiedział mi któryś z twoich ulubionych banałów...
- Nic nie uszczęśliwiłoby mnie bardziej - powiedziałem, przyciskając wargi do jej warg. - Od lat o
tym marzę, partyzan-teczko.
- Ile razy zamierzasz kochać się ze mną? - ciągnęła tym samym kpiącym tonem.
- Tyle ile tylko będę mógł, niegrzeczna dziewczynko. Dziesięć, jeśli mi się uda.
- Pozwalam ci tylko dwa razy - ostrzegła, gryząc mnie w ucho. - Raz przed snem i raz po
przebudzeniu. I żadnego rannego wstawania. Żeby nie mieć zmarszczek, potrzebuję minimum
osiem godzin snu.
Nigdy wcześniej nie była tak rozbawiona jak owego ranka. I sądzę, że nigdy później. Nie
pamiętałem jej tak naturalnej, spontanicznej, bez pozy, bez wymyślania sobie roli, gdy cieszyła się
ciepłem dnia i pozwalała, by zalewało ją światło prześwitujące przez korony wierzb płaczących i
bym ją adorował. Wydawała się znacznie młodsza, niż była - wyglądała na nastolatkę, a nie na
kobietę około trzydziestki. Zjedliśmy kanapkę z szynką i ogórkiem i wypiliśmy lampkę wina w
bistrot w Asnieres, na brzegu rzeki, a potem poszliśmy do Cinematheąue przy rue d'Ulm na film
Les enfants du Paradis Marcela Carnego, który ja widziałem, ale ona nie. Po filmie zauważyła, jak
młodziutko wyglądali
74
Jean Louis Barrault i Maria Casares, stwierdziła, że teraz już nie robi się takich filmów, i wyznała,
że na końcu popłakała sobie troszkę. Zaproponowałem, żebyśmy poszli do mnie odpocząć przed
kolacją, ale nie chciała - jeśli teraz pójdziemy do domu, opadną mnie kosmate myśli; pospacerujmy
sobie raczej, korzystając z tak pięknej pogody. Przeszliśmy się więc po galeriach przy rue de Seine,
po czym usiedliśmy napić się czegoś przy rue de Buci. Opowiedziałem jej, że pewnego ranka
widziałem tu samego Andre Bretona kupującego świeżą rybę. Ulice i kafejki były szczelnie
wypełnione, a paryżanie wydawali się odprężeni i sympatyczni, jak zwykle w ładną pogodę, tacy są
zabawni. Już od dawna nie czułem się taki zadowolony, nastawiony optymistycznie i pełen nadziei.
A wtedy licho się przebudziło i w oczy rzucił mi się nagłówek z „Le Monde" czytanego przez
kogoś przy sąsiednim stoliku: „Wojsko niszczy kwaterę główną partyzantów peruwiańskich".
Podtytuł głosił: „Zginął Luis de la Puentę i wielu przywódców MIR-u". Pobiegłem do kiosku na
rogu kupić gazetę. Notatkę podpisał korespondent dziennika w Ameryce Południowej Marcel
Niedergang, a obok znajdował się komentarz Claude'a Juliena z wyjaśnieniami na temat MIR-u,
Luisa de la Puentę i sytuacji politycznej w Peru. W sierpniu tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego
piątego roku siły specjalne armii peruwiańskiej otoczyły Mesa Pelada, szczyt górski na wschód od
miejscowości Quillabamba, w prowincji La Convención, nieopodal Cuzco, i opanowały obóz
Illarec chaska („Gwiazda Poranna"), zabijając wielu partyzantów. Luis de la Puentę, Paiil Escobar i
garstka ich zwolenników zdołali uciec, ale komandosi, po długim polowaniu, otoczyli ich i zabili.
Dziennik donosił, że samoloty wojskowe zbombardowały Mesa Pelada, używając napalmu. Ciał nie
oddano rodzinom ani nie pokazano prasie. Oficjalny komunikat głosił,
75
że zostały pochowane w nieoznaczonym miejscu, by nie dopuścić do przekształcenia się grobów w
cel pielgrzymek rewolucyjnych. Wojsko pokazało dziennikarzom broń, mundury i wiele
dokumentów, a także mapy i radiostacje z obozu w Mesa Pelada. Tym samym kolumna Pachacutec,
jedno z ognisk rebelii rewolucyjnej, została unicestwiona. Wojsko spodziewało się, że kolumna
Tupać Amaru, dowodzona przez Guillerma Lobatona, także otoczona, zostanie wkrótce rozbita.
- Nie wiem, czemu robisz taką minę, wiedziałeś, że to nastąpi prędzej czy później - zdziwiła się
madame Arnoux. - Sam mi wiele razy mówiłeś, że koniec może być tylko taki.
- Mówiłem tak, żeby nie zapeszyć, żeby tak się nie stało...
Mówiłem tak i myślałem tak, i tego się obawiałem, rzecz jasna, ale czym innym było wiedzieć, że
to się wydarzyło naprawdę i że Paiil, dobry przyjaciel i kumpel z moich pierwszych miesięcy w
Paryżu, jest teraz trupem rozkładającym się na jakimś pustkowiu w Andach Wschodnich, że być
może został rozstrzelany przez żołnierzy, a z pewnością był torturowany, jeśli pojmano go żywcem.
Choć serce mi się krajało, zaproponowałem Chilijeczce, żebyśmy zapomnieli o sprawie i nie
pozwolili, żeby złe wieści zepsuły ten dar bogów, jakim było mieć ją tylko dla siebie przez cały
weekend. Przystała na to bez wahania; Peru, uznałem, było dla niej czymś, co z pełną
świadomością wyrzuciła ze swojej pamięci jako masę złych wspomnień (bieda? rasizm?
dyskryminacja? niedocenianie? przeróżne frustracje?), i być może już dawno temu postanowiła
zerwać ostatecznie i nieodwołalnie ze swoją ojczyzną. Ja zaś, choć bardzo się starałem zapomnieć o
przeklętej nowinie z „Le Monde" i skupić na niegrzecznej dziewczynce, nie mogłem. Przez całą
kolację w Chez Allard widmo mojego przyjaciela odbierało mi apetyt i humor.
'
- Wydaje mi się, że nie jesteś w nastroju nnfaire la fetę — powiedziała mi współczującym tonem
przy deserze. — Chcesz, żebyśmy to odłożyli na inną okazję, Ricardito?
Zaprotestowałem, ucałowałem jej dłonie i przysiągłem, że mimo okropnych wieści możliwość
spędzenia z nią nocy jest najcudowniejszą rzeczą, jaka kiedykolwiek mi się przydarzyła. Ale kiedy
dotarliśmy do mojego mieszkania przy Joseph Granier, gdy wyjęła z torebki zalotną baby doli,
szczoteczkę do zębów i bieliznę na zmianę, wyciągnęliśmy się na łóżku — kupiłem kwiaty do
salonu i do sypialni - a ja zacząłem ją pieścić, zorientowałem się, zawstydzony i upokorzony, że nie
jestem w stanie kochać się z nią.
- Francuzi mówią o tym: fiasco - skomentowała ze śmiechem. — Wiesz, że po raz pierwszy zdarza
mi się z mężczyzną coś
takiego?
- A ilu miałaś? Pozwól mi zgadnąć. Dziesięciu? Dwudziestu?
- Jestem beznadziejna z matematyki - zirytowała się. I zemściła się rozkazem: - Lepiej doprowadź
mnie do orgazmu ustami. Ja nie muszę nosić żałoby. Bardzo słabo znałam twojego przyjaciela, a
poza tym pamiętaj, że to przez niego musiałam jechać na Kubę.
I bez dodatkowych komentarzy, z taką samą naturalnością, z jaką zapaliłaby papierosa, rozsunęła
nogi i ułożyła się na plecach, zakrywając oczy przedramieniem, całkowicie nieruchoma, w
głębokim skupieniu, w jakie, zapominając o mnie i otaczającym świecie, zapadała, oczekując
swojej przyjemności. Zawsze długo trwało, zanim podnieciła się i dokończyła, ale owej nocy trwało
to dłużej niż zwykle, i dwa czy trzy razy, z powodu ścierpniętego języka, musiałem przerwać na
moment całowanie i ssanie. Zaraz jednak jej dłoń ponaglała mnie, ciągnąc za włosy albo szczypiąc
77
w plecy. Wreszcie poczułem, że się porusza, usłyszałem to cichutkie mruczenie, które zdawało się
pochodzić gdzieś' z głębi brzucha, i poczułem skurcz jej członków i długie westchnienie
zadowolenia. „Dzięki, Ricardito" - szepnęła, po czym prawie natychmiast zapadła w sen. Ja zaś
długo nie mogłem zasnąć, a gardło ściskał mi smutek. Spałem źle, dręczony przez koszmary, które
następnego dnia pamiętałem jak przez mgłę.
Obudziłem się około dziewiątej. Tego dnia już nie było słońca. Przez świetlik widziałem niebo
zasnute chmurami w kolorze oślego brzucha, odwieczne paryskie niebo. Spała, odwrócona do mnie
plecami. Wydawała się bardzo młoda i krucha, z tym ciałkiem małej dziewczynki, teraz
odprężonym, ledwie poruszanym lekkim, rytmicznym oddechem. Nikt, widząc ją w tej pozie, nie
uwierzyłby, jak ciężkie życie wiodła od samego początku. Spróbowałem wyobrazić sobie jej
dzieciństwo w tym piekle, jakim jest Peru dla biedaków, i wiek nastoletni, być może jeszcze
trudniejszy, tysiące łajdactw, uległości, poświęceń, ustępstw, do których zapewne była zmuszona, w
Peru i na Kubie, żeby wybić się i dojść tam, dokąd doszła. Myślałem o tym, jak bardzo twardą i
zimną uczyniła ją konieczność obrony przed niedolą pazurami i zębami,
0 wszystkich łóżkach, przez które musiała przejść, żeby nie dać się zgnieść na tym polu bitwy,
jakim - mówiło jej doświadczenie
- jest życie. Czułem do niej bezbrzeżną tkliwość. Byłem pewien, że będę ją kochał zawsze, na
swoje szczęście i na swoje nieszczęście. Patrzenie na nią i słuchanie jej oddechu podnieciło mnie.
Zacząłem całować jej plecy, bardzo powoli, wypiętą pupcię, kark
1 ramiona, a potem, odwróciwszy ją na drugi bok, piersi i usta. Udawała, że śpi, ale nie spała,
ponieważ ułożyła się na plecach tak, by móc mnie przyjąć. Poczułem, że jest mokra, i po raz
pierwszy udało mi się wejść w nią bez kłopotu, nie czując się, jakbym był
w łóżku z dziewicą. Kochałem ją, kochałem ją, nie mogłem bez niej żyć. Zacząłem ją błagać, żeby
porzuciła monsieur Arnoux i zamieszkała ze mną, zarobię mnóstwo pieniędzy, będzie zadowolona,
będę spełniał wszystkie jej kaprysy, będę...
- Zrehabilitowałeś się — wybuchnęła śmiechem. — A nawet wytrzymałeś dłużej niż innymi razy. A
już myślałam po wczorajszym fiasco, że straciłeś potencję...
Zaproponowałem, że zrobię jej śniadanie, ale wolała, żebyśmy zjedli je poza domem, miała ochotę
na un croissant croustillant. Wzięliśmy wspólnie prysznic, pozwoliła, żebym ją namydlił i wytarł, a
potem, siedząc na łóżku, patrzył, jak się ubiera, czesze i maluje. Ja sam ubrałem jej mokasyny,
ucałowawszy najpierw, jeden po drugim, palce jej stóp. Poszliśmy, trzymając się za ręce, do bistrot
przy avenue de la Bourdonnais, gdzie rogaliki rzeczywiście smakowały, jakby właśnie wyszły z
pieca.
- A gdybyś wtedy, zamiast wysyłać mnie na Kubę, przekonał, żebym została z tobą tu, w Paryżu, ile
czasu wytrzymalibyśmy ze sobą, Ricardito?
- Całe życie. Uczyniłbym cię tak szczęśliwą, że nigdy byś mnie nie opuściła.
Porzuciła kpiący ton i popatrzyła na mnie, bardzo poważnie i z lekką pogardą:
-Jaki jesteś naiwny i jakimi złudzeniami żyjesz - wycedziła, rzucając mi wyzywające spojrzenie. Nie znasz mnie. Ja zostałabym na zawsze tylko z mężczyzną, który byłby bardzo, bardzo bogaty i
potężny. A ty nigdy taki nie będziesz, niestety.
-A jeśli pieniądze nie dają szczęścia, niegrzeczna dziewczynko?
- Szczęście? Nie wiem, co to jest, i nie chcę wiedzieć, Ricardito. Wiem za to, i to na pewno, że nie
jest czymś romantycznym
79
i trywialnym, jak według ciebie. Pieniądze dają bezpieczeństwo, bronią cię, pozwalają ci korzystać
z życia w całej jego pełni i nie martwić się o dzień jutrzejszy. To jedyne szczęście, jakiego można
dotknąć.
Patrzyła na mnie zimno, w ten dziwny sposób, który zdawał się mrozić wszystko, co żywe, wokół
niej.
- Jesteś dobrym człowiekiem, masz jednak okropną wadę: brak ambicji. Jesteś zadowolony z tego,
co osiągnąłeś, nieprawdaż? Ale ty nic nie osiągnąłeś, grzeczny chłopczyku. Dlatego nigdy nie będę
mogła zostać twoją żoną. Bo ja nigdy nie będę zadowolona z tego, co mam. Zawsze będę chciała
więcej.
Nie wiedziałem, co odpowiedzieć, ponieważ choć mnie zabolało, musiałem przyznać, że
powiedziała prawdę. Dla mnie szczęściem było mieć ją przy sobie i mieszkać w Paryżu. Czy
znaczyło to, że jesteś nieuleczalnie pospolity, Ricardito? Prawdopodobnie tak. Przed powrotem do
mieszkania mada-me Robert Arnoux poszła zatelefonować. Wróciła z zatroskaną miną.
- Przykro mi, ale muszę już iść, grzeczny chłopczyku. Sprawy się nieco skomplikowały.
Nie wyjaśniła mi nic więcej i nie pozwoliła, żebym odwiózł ją do domu czy tam, dokąd miała iść.
Weszliśmy na górę po jej torbę i odprowadziłem ją na postój taksówek, tuż obok stacji metra Ecole
Militaire.
- Mimo wszystko to był przyjemny weekend - pożegnała się, muskając moje usta. - Ciao, mon
amour.
Po powrocie do domu, nie otrząsnąwszy się jeszcze po jej nagłym odejściu, odkryłem, że
zapomniała w łazience szczoteczki do zębów. Ślicznej małej szczoteczki z nazwą producenta na
futerale: Guerlain. Zapomniała? A może nie. A może było to umyślne
80
zapomnienie, żeby zostawić mi pamiątkę tej smutnej nocy i tego szczęśliwego przebudzenia.
W następnym tygodniu nie udało mi się z nią spotkać ani porozmawiać, a w kolejnym, bez
pożegnania - nie odbierała telefonu
0 żadnej porze - wyjechałem do Wiednia, na dwutygodniową sesję Wspólnoty Energii Atomowej.
Uwielbiałem to barokowe, eleganckie i zamożne miasto, ale praca „tymczasowego" w okresie gdy
wielkie organizacje międzynarodowe odbywają kongresy, zgromadzenia ogólne czy doroczne
konferencje — a to wtedy właśnie potrzebują dodatkowych tłumaczy tekstowych i konferencyjnych
— była tak intensywna, że nie pozostawiała mi czasu na muzea, koncerty i opery, z wyjątkiem
wizyt w Albertinie, do której wpadałem czasem na chwilę w południe. Wieczorem, ledwie żywy ze
zmęczenia, wlokłem się jeszcze do którejś z zabytkowych kawiarni - Central, Landtmann, Hawelka,
Frauenhuber - z wystrojem z belle epoque, na wiener Schnitzel, austriacką wersję panierowane-go
befsztyka, jaki przyrządzała mi niegdyś ciotka Alberta, i kufel piwa z pianą. Docierałem do łóżka na
wpół przytomny. Wiele razy dzwoniłem do niegrzecznej dziewczynki, ale nikt nie odbierał albo
numer był zajęty. Nie odważyłem się zatelefonować do Roberta Arnoux, do UNESCO, żeby nie
wzbudzić jego podejrzeń. Po upływie dwóch tygodni pan Charnes zatelegrafował do mnie,
proponując dziesięciodniowy kontrakt w Rzymie, na seminarium
1 konferencji FAO, tak że pojechałem do Włoch, nie zaglądając do Paryża. Z Rzymu też nie udało
mi się z nią skontaktować. Zadzwoniłem natychmiast po powrocie do Francji. Oczywiście, bez
powodzenia. Co się działo? Zatrwożony, zacząłem podejrzewać wypadek, chorobę, tragedię
rodzinną.
Byłem tak zdenerwowany niemożnością skontaktowania się z madame Arnoux, że musiałem
przeczytać dwa razy ostatni
81
list od wuja Ataulfa, który czekał na mnie w Paryżu. Nie mogłem się skoncentrować, wybić sobie z
głowy Chilijeczki. Wuj Ataulfo udzielał mi długich wyjaśnień na temat sytuacji politycznej w Peru.
Kolumna Tupać Amaru, dowodzona przez Lobatona, nie została jeszcze rozbita, chociaż
komunikaty wojskowe donosiły o ciągłych starciach, w których zawsze ponosili straty wyłącznie
partyzanci. Według prasy, Lobatón i jego ludzie schronili się w selwie i znaleźli sprzymierzeńców
wśród plemion amazońskich, głównie Ashaninka, rozproszonych na obszarze ograniczonym
rzekami Ene, Perene, Satipo i Anapati. Krążyły plotki, że Indianie Ashaninka, oczarowani
osobowością Lobatona, uznali go za mitycznego herosa, sprawiedliwego Itomi Pava, który, według
legendy, miał kiedyś powrócić na ziemię, by odbudować potęgę plemienia. Lotnictwo wojskowe
zbombardowało puszczańskie wioski, podejrzewając, że ukrywają MIR-owców.
Po kilku kolejnych nieudanych próbach dodzwonienia się do madame Arnoux postanowiłem udać
się do UNESCO i odszukać jej męża, pod pretekstem, że chcę zaprosić ich na kolację. Zajrzałem
najpierw do pana Charnesa i kolegów z biura hiszpańskiego, żeby ich pozdrowić. Następnie
wjechałem na szóste piętro, do najświętszego przybytku, gdzie mieściły się gabinety szefów. Już od
drzwi dostrzegłem muszkę i zmienioną twarz monsieur Arnoux. Wzdrygnął się dziwnie na mój
widok i odniosłem wrażenie, że jest jeszcze bardziej odpychający niż zwykle, jakby moja obecność
była mu niemiła. Chory? Wyglądał, jakby postarzał się o dziesięć lat w ciągu tych kilku tygodni,
gdy się nie widzieliśmy. Wyciągnął do mnie rękę bez słowa i czekał, aż ja się odezwę, świdrując
mnie spojrzeniem swoich oczek gryzonia.
82
- Pracowałem poza Paryżem, w Wiedniu i w Rzymie, przez cały ostatni miesiąc. Chciałbym
zaprosić państwa na kolację, gdy tylko będziecie mieć wolny wieczór.
Wpatrywał się we mnie bez odpowiedzi. Był teraz bardzo blady, jego wygląd budził litość, zaciskał
wargi, jakby mówienie sprawiało mu wysiłek. Zadrżały mi ręce. Czy zamierzał oznajmić mi, że
jego żona nie żyje?
- Czyli nic pan nie wie — szepnął oschle. — A może gra pan komedię?
Zbity z tropu, nie wiedziałem, co odpowiedzieć.
- Wszyscy w UNESCO już wiedzą - ciągnął cicho i powoli. -Jestem pośmiewiskiem całej
organizacji. Moja żona rzuciła mnie
i nawet nie wiem dla kogo. Myślałem, że dla pana, panie Somocurcio.
Głos uwiązł mu w gardle, zanim zdążył wypowiedzieć do końca moje nazwisko. Trząsł mu się
podbródek i chyba szczękał zębami. Wybełkotałem, że jest mi przykro, że o niczym nie wiedziałem,
powtórzyłem głupkowato, że przez cały miesiąc pracowałem poza Paryżem, w Wiedniu i w
Rzymie. I pożegnałem się, nie czekając na odpowiedź monsieur Arnoux.
Moje zdumienie i niesmak były tak wielkie, że w windzie zalała mnie fala mdłości i
zwymiotowałem w małej łazieneczce w korytarzu. Z kim odeszła? Zamierza nadal mieszkać w
Paryżu ze swoim amantem? Przez następne dni nie opuszczała mnie pewna myśl: że ten weekend,
który mi podarowała, był pożegnaniem. Żebym miał coś specjalnego, za czym będę tęsknił.
Ochłapy rzucane psu, Ricardito. Po owej króciutkiej wizycie u monsieur Arnoux nastąpiły ponure
dni. Po raz pierwszy w życiu cierpiałem na bezsenność. Leżałem przez całą noc, spocony, z pustką
w głowie, ściskając szczoteczkę do zębów marki
Guerlain, którą przechowywałem jak amulet na szafce nocnej, przeżuwając rozpacz i zazdrość.
Następnego dnia wstawałem rozbity, wstrząsany dreszczami, nie mając chęci na nic, nawet na
jedzenie. Lekarz przepisał mi nembutal, który mnie oszałamiał bardziej, niż usypiał. Budziłem się
niespokojny i z pękającą głową, jakbym miał straszliwego kaca. Przez cały czas przeklinałem swoją
głupotę, przeklinałem się za to, że wysyłałem ją na Kubę, przedkładając przyjaźń do Paula nad
miłość do niej. Gdybym był ją wówczas zatrzymał, mieszkalibyśmy razem i życie nie byłoby takim
koszmarem na jawie, taką pustką, taką goryczą.
Pan Charnes pomógł mi wyjść z tego rozprzężenia emocjonalnego, proponując miesięczny
kontrakt. Miałem ochotę dziękować mu za to na klęczkach. Dzięki rutynie pracy w UNESCO
stopniowo wydobywałem się z kryzysu, w jakim pogrążyło mnie zniknięcie eks-Chilijeczki,
ekstowarzyszki, eks-madame Arnoux. Jak nazywała się teraz? Jaką osobowość, jakie imię, jaką
historię wybrała na kolejny etap swego życia? Jej nowy amant musiał być kimś bardzo ważnym,
ważniejszym niż doradca dyrektora w UNESCO, zbyt skromny już na jej ambicje, którego
porzuciła jak szmatę. Zapowiedziała mi to wyraźnie w tamten ostatni poranek: „Ja zostałabym na
zawsze tylko z mężczyzną, który byłby bardzo bogaty i potężny". Byłem pewien, że tym razem
więcej już jej nie zobaczę. Będziesz musiał zagryźć zęby i wymazać z pamięci Peruwianeczkę o
tysiącu obliczach, wmówić sobie, że była tylko złym snem, grzeczny chłopczyku.
Kilka dni po moim powrocie do UNESCO monsieur Arnoux przyszedł do mojej klitki, gdzie
tłumaczyłem właśnie raport na temat dwujęzycznego nauczania w krajach Afryki subsaharyj-skiej.
84
- Najogromniej przepraszam, że potraktowałem pana tak gru-biańsko - powiedział skrępowany. Byłem wówczas w bardzo złym nastroju.
Zaproponował, żebyśmy zjedli razem kolację. I chociaż wiedziałem, że będzie to katastrofalne dla
mojego stanu ducha, ciekawość i chęć usłyszenia czegoś o niej, ustalenia, co się wydarzyło,
przeważyły. Zgodziłem się.
Poszliśmy do Chez Eux, restauracji w Siódemce, nieopodal mojego mieszkania. Była to najbardziej
napięta i trudna kolacja, w jakiej kiedykolwiek uczestniczyłem. A zarazem fascynująca, ponieważ
dowiedziałem się wielu rzeczy o eks-madame Arnoux i odkryłem, jak daleko dotarła w swym
poszukiwaniu pewności, którą utożsamiała z bogactwem.
Zamówiliśmy whisky z lodem i perriera jako aperitif, a potem czerwone wino do dań, które ledwie
tknęliśmy. W Chez Eux mieli stałe menu złożone z frykasów podawanych na głębokich półmiskach
i na stół wjeżdżały kolejno pasztety, ślimaki, sałatki, ryby i mięsa, które zdziwieni kelnerzy odnosili
prawie nietknięte. Na ich miejsce wjechała wielka rozmaitość deserów, w tym jeden zanurzony w
kipiącej czekoladzie, i kelnerzy nie mogli pojąć, dlaczego gardzimy tymi wszystkimi smakołykami.
Robert Arnoux zapytał mnie, od kiedy ją znam. Skłamałem, że od roku tysiąc dziewięćset
sześćdziesiątego lub sześćdziesiątego pierwszego, że poznałem ją w Paryżu, kiedy przejeżdżała
tędy w drodze na Kubę, na szkolenie partyzanckie.
- Czyli nic pan nie wie o jej przeszłości, o jej rodzinie - powiedział jakby do siebie pan Arnoux. Zawsze wiedziałem, że mi skłamała. Mam na myśli jej rodzinę i dzieciństwo. Ale wybaczałem jej.
Brałem jej historie za niewinne kłamstwa, którymi chce
przysłonić wstydliwe wspomnienia. Bo z pewnością jest bardzo skromnego pochodzenia,
nieprawdaż?
— Nie lubiła o tym mówić. Nigdy nie powiedziała mi nic o swojej rodzinie. Ale niewątpliwie tak,
jest bardzo skromnego pochodzenia.
- Mnie to rozczulało, wyobrażałem sobie tę górę przesądów peruwiańskiego społeczeństwa, wielkie
nazwiska, rasizm - przerwał mi. - Że uczęszczała do Sophianum, najlepszej szkoły dla dziewcząt w
Limie, prowadzonej przez zakonnice, gdzie kształciły się dzieci elity. Że jej ojciec był właścicielem
plantacji bawełny. Że zerwała z rodziną z idealizmu, żeby zostać rewolucjonistką. Jej nigdy nie
interesowała rewolucja, jestem pewien! Od kiedy ją znam, nigdy nie usłyszałem z jej ust ani jednej
opinii politycznej. Zrobiłaby wszystko, żeby się wydostać z Kuby. Posunęła się nawet do tego, że
wyszła za mnie. Kiedy wyjechaliśmy, zaproponowałem jej podróż do Peru, chciałem poznać jej
rodzinę. Opowiedziała mi kolejne bajki, rzecz jasna. Że ponieważ należała do MIR-u i była na
Kubie, gdy tylko przekroczy granicę Peru, zostanie aresztowana. Wybaczałem jej te fantazje.
Rozumiałem, że wynikają z niepewności. Zaraziły ją te przesądy społeczne i rasistowskie, tak silne
w krajach latynoamerykańskich. Dlatego wymyśliła na mój użytek tę biografię arystokratycznej
dziewczynki, jaką nigdy nie była.
Chwilami odnosiłem wrażenie, że monsieur Arnoux zapomina
0 mnie. Nawet jego wzrok gubił się w jakimś punkcie pustki, a głos zamierał i słowa przeradzały
się w niedosłyszalny szept. Ale potem wracał do rzeczywistości, patrzył na mnie z nieufnością
1 nienawiścią i błagał, żebym powiedział, czy wiedziałem o tym, że ma kochanka. Ja byłem jej
ziomkiem, jej przyjacielem, czy nigdy nie wyznała mi niczego?
86
- Nigdy nie powiedziała mi ani słówka. Nigdy niczego takiego nie podejrzewałem. Myślałem, że
stosunki między wami są dobre, że jesteście szczęśliwi.
- Ja też tak myślałem - szepnął ze spuszczoną głową. Zamówił kolejną butelkę wina. I dodał, z
zamglonym wzrokiem i cierpkim tonem: - Nie musiała robić tego, co zrobiła. To było szpetne, to
było paskudne, to było nielojalne. Tak ze mną postąpić. Ja dałem jej nazwisko, robiłem wszystko,
żeby uczynić ją szczęśliwą. Ryzykowałem karierę, żeby wydostać ją z Kuby. Przeszedłem drogę
przez mękę. Nielojalność nie może osiągnąć takich granic. Tyle wyrachowania, tyle hiopkryzji - to
nieludzkie.
Zamilkł nagle. Poruszał wargami, nie wydając żadnego dźwięku, a jego kwadratowy wąsik kurczył
się i rozszerzał na zmianę. Wziął do ręki pusty kieliszek i ściskał tak, jakby chciał go zmiażdżyć.
Miał oczka nabiegłe krwią i wilgotne.
Nie wiedziałem, co mu powiedzieć, każde zdanie pociechy brzmiałoby fałszywie i niepoważnie. I
nagle zrozumiałem, że powodem bezmiaru jego rozpaczy nie było tylko porzucenie. Chodziło o coś
jeszcze, o czym chciał mi opowiedzieć, lecz nie przechodziło mu przez gardło.
- Oszczędności całego życia - szepnął monsieur Arnoux, patrząc na mnie oskarżycielsko, jakbym to
ja ponosił winę za jego tragedię. - Zdaje pan sobie sprawę? Jestem starszym człowiekiem, nie
potrafię już ich odtworzyć. Rozumie pan? Nie tylko zdradziła mnie licho wie z kim, jakimś
gangsterem, który pewnie pomógł jej uknuć ten spisek. Ale oprócz tego zabrała wszystkie pieniądze
z konta, które mieliśmy w Szwajcarii. Okazałem jej ten dowód zaufania, rozumie pan? Wspólne
konto. Na wypadek gdybym umarł, gdybym zginął nagle. Żeby podatek od spadku nie pochłonął
tego, co zgromadziłem przez całe życie pracy i wyrzeczeń.
Zdaje pan sobie z sprawę z jej nielojalności, z jej podłości? Pojechała do Szwajcarii wpłacić
pieniądze i zabrała wszystko, wszystko, zrujnowała mnie. Chapeau, un coup de maitre! Wiedziała,
że nie mogę jej zadenuncjować, nie wydając siebie samego, nie rujnując reputacji i stanowiska.
Wiedziała, że gdybym to zrobił, byłbym pierwszym podejrzanym, bo oskarżono by mnie o
posiadanie nielegalnego konta, o wymigiwanie się od płacenia podatku. Rozumie pan, jak świetnie
wszystko zaplanowała? Czy można odpłacić takim okrucieństwem komuś, kto dał jej tylko miłość,
całkowite oddanie?
Ciągle wracał do tego samego, z przerwami, podczas których piliśmy wino, w milczeniu, każdy z
nas pogrążony we własnych myślach. Czy było podłością z mojej strony zastanawianie się, co boli
go bardziej, porzucenie czy opróżnienie szwajcarskiego konta? Czułem litość i wyrzuty sumienia,
ale nie wiedziałem, jak go pocieszyć. Wtrącałem tylko od czasu do czasu krótkie, przyjacielskie
uwagi. Lecz on tak naprawdę nie chciał ze mną rozmawiać. Zaprosił mnie, ponieważ potrzebował
kogoś, kto by go wysłuchał, ponieważ musiał wypowiedzieć na głos, wobec świadka, rzeczy, które
od czasu zniknięcia żony rozrywały mu serce.
- Proszę mi wybaczyć, musiałem to z siebie wyrzucić - oznajmił w końcu, gdy wyszli już wszyscy
goście i zostaliśmy sami obrzucani niecierpliwymi spojrzeniami kelnerów z Chez Eux. - Dziękuję
panu za cierpliwość. Mam nadzieję, że ta katharsis dobrze mi zrobi.
Powiedziałem mu, że za jakiś czas wszystko to odejdzie w niepamięć, że nie ma takiego bólu, który
trwałby tysiąc lat. Wymawiając te słowa, poczułem się najgorszym hipokrytą, równie winnym,
jakbym to ja zaplanował ucieczkę eks-madame Arnoux i wyczyszczenie tajnego konta.
/
-Jeśli spotka pan ją kiedyś, proszę jej to powiedzieć. Nie musiała tego robić. Dałbym jej wszystko.
Chciała moich pieniędzy? Dałbym jej. Ale nie tak, nie tak.
Pożegnaliśmy się za drzwiami restauracji, pod łuną świateł z wieży Eiffla. Po raz ostatni widziałem
wówczas zmaltretowanego monsieur Roberta Arnoux.
Kolumna Tupać Amaru dowodzona przez Guillerma Lobatona przetrwała pięć miesięcy dłużej niż
ta, która miała kwaterę główną w Mesa Pelada. Podobnie jak w wypadku Luisa de la Puentę, Paula
Escobara i pozostałych MIR-owców poległych w dolinie La Convención, wojsko nie podało
szczegółów zniszczenia tej grupy partyzanckiej. Przez całe drugie półrocze tysiąc dziewięćset
sześćdziesiątego piątego roku, z pomocą Ashanin-ków z Grań Pajonal, Lobaton i jego koledzy
wymykali się ścigającym ich oddziałom sił specjalnych, przemieszczającym się helikopterami i
lądem, bezlitośnie karzącym osady indiańskie, które udzielały rebeliantom schronienia. W końcu,
siódmego stycznia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego szóstego roku, zdziesiątkowana kolumna —
dwunastu ludzi ledwie żywych z powodu ukąszeń moskitów, zmęczenia i chorób — została
unicestwiona w okolicach rzeki Sotziąui. Zginęli w walce czy zostali pojmani żywcem i
rozstrzelani? Nigdy nie odnaleziono ich grobów. Według niesprawdzalnych pogłosek, Lobatón i
jego zastępca zostali zabrani do helikoptera i zrzuceni w selwę, by dzikie zwierzęta pożarły ich
ciała. Żona Lobatona, Francuzka Jacąueline, całymi latami zabiegała, organizując kampanie w Peru
i za granicą, by rząd wyjawił, gdzie znajdują się groby powstańców owej efemerycznej rewolucji —
bezskutecznie. Czy ktoś przeżył? I ukrywał się potem w Peru targanym wstrząsami i podziałami
ostatnich lat Belaunde Terry'ego? Otrząsając się powoli z traumy, jaką
było zniknięcie niegrzecznej dziewczynki, śledziłem te dalekie wydarzenia za pośrednictwem
listów wuja Ataulfa. Widziałem, że z coraz większym pesymizmem spogląda on na możliwość
utrzymania demokracji w Peru. „Ci sami wojskowi, którzy pokonali partyzantów, szykują się teraz
do pokonania państwa prawa i do kolejnego puczu" - prognozował.
Pewnego dnia, zupełnie niespodzianie, natknąłem się w Niemczech na ocalałego partyzanta z Mesa
Pelada: ni mniej, ni więcej, tylko Alfonsa Spirytystę, owego chłopaczka wysłanego do Paryża przez
grupę teozofów z Limy, którego gruby Paul wyrwał duchom i zaświatom i przerobił na partyzanta.
Pracowałem we Frankfurcie na konferencji międzynarodowej poświęconej komunikacji i w wolnej
chwili wpadłem do sklepu na szybkie zakupy. Przy kasie ktoś złapał mnie za ramię. Poznałem go
natychmiast. Przez cztery lata niewidzenia przytył i zapuścił długie włosy - nowa moda w Europie
— ale jego twarz białasa, o wyrazie powściągliwym i nieco smutnym, była taka sama. Przebywał w
Niemczech od kilku miesięcy. Otrzymał status uchodźcy politycznego i mieszkał z dziewczyną z
Frankfurtu, którą poznał w Paryżu, w czasach Paula. Poszliśmy na kawę do kafejki w tym sklepie,
pełnej pań z pulchnymi dziećmi i obsługiwanej przez Turków.
Alfonso Spirytysta cudem uratował się z ataku komadosów wojskowych, którzy zrównali z ziemią
Mesa Pelada. Kilka dni wcześniej został wysłany przez Luisa de la Puentę do Quillabam-by;
komunikacja była kiepska i w obozie nie wiedziano, co się stało z grupką pięciu wyszkolonych
chłopców, którzy mieli się tam pojawić kilka tygodni temu.
- Baza wsparcia w Cuzco była infiltrowana - wyjaśnił z charakterystycznym dla siebie spokojem. Złapali wielu ludzi, torturowali ich i ktoś sypnął. I tak dotarli do Mesa Pelada. Tak
90
naprawdę my jeszcze nie zaczęliśmy operacji. Lobatón i Maximo Velando pośpieszyli się, tam, w
Junin. Po tej potyczce w Yahuari-na, gdzie zginęło tylu policjantów, rzucili przeciwko nam wojsko.
A my w Cuzco jeszcze nie weszliśmy do akcji. Idea de la Puentę była taka, żeby nie siedzieć w
obozie, tylko przemieszczać się. „Ognisko walki partyzanckiej jest w ciągłym ruchu" - podstawowa
zasada Che. Ale nie dali nam czasu i wpadliśmy w potrzask. Spirytysta opowiadał z dziwnym
dystansem wobec przedmiotu opowieści, jakby chodziło o wydarzenia sprzed wieków. Nie
wiedział, jakim zbiegiem okoliczności nie wpadł w sidła zastawione na ludzi z baz wsparcia MIR-u
w Quillabambie i w Cuzco. Ukrywał się w domu pewnej tamtejszej rodziny, którą poznał wiele lat
temu przez sektę teozoficzną. Zachowała się wobec niego bardzo porządnie, mimo strachu. Po kilku
miesiącach wywieziono go z miasta, schowanego w ciężarówce z towarem, do Puno. Stamtąd już
bez trudu przedostał się do Boliwii, po czym po długich zabiegach osiągnął to, że Niemcy
Zachodnie przyjęły go jako uchodźcę politycznego.
- Opowiedz mi o grubym Paulu, jak sobie radził w Mesa Pelada. Wyglądało na to, że szybko
przystosował się do tamtego życia
i trzech tysięcy ośmiuset metrów wysokości. Nigdy nie tracił ducha, chociaż nieraz podczas
marszów zwiadowczych w okolicach obozu jego brzuszysko płatało mu figle. Zwłaszcza kiedy
trzeba się było wspinać na góry albo schodzić urwiskiem w ulewnym deszczu. Kiedyś przewrócił
się na zboczu pokrytym błotem i zjechał dwadzieścia-trzydzieści metrów w dół. Koledzy byli
pewni, że rozbił sobie łeb, ale on wstał jakby nigdy nic, ubłocony od stóp do głów.
- Dość mocno schudł - dodał Alfonso. - Kiedy żegnałem się z nim w Illarec chaska, był prawie tak
chudy jak ty. Czasem
rozmawialiśmy o tobie. „Chciałbym wiedzieć, co porabia nasz ambasador przy UNESCO? - pytał. Ciekawe, czy odważył się opublikować te wiersze, które pisuje po kryjomu?" Nigdy nie stracił
dobrego humoru. Zawsze wygrywał zawody w dowcipach, jakie organizowaliśmy nocami, żeby
zabić nudę. Jego żona i syn mieszkają teraz na Kubie.
Chętnie zostałbym dłużej z Alfonsem Spirytystą, ale musiałem wracać na konferencję.
Uścisnęliśmy się na pożegnanie i dałem mu swój numer telefonu, żeby zadzwonił do mnie, gdyby
kiedyś przejeżdżał przez Paryż.
Nieco przed tą rozmową lub nieco po niej spełniły się przepowiednie wuja Ataulfa. Trzeciego
października tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego ósmego roku wojsko pod dowództwem generała
Juana Velasco Alvarado przeprowadziło pucz, który położył kres demokratycznym rządom
Belaunde Terryego, on sam znalazł się na wygnaniu, a w Peru nastała nowa dyktatura wojskowa,
która miała trwać dwanaście lat.
3. Portrecista koni w swinging London
W drugiej połowie lat sześćdziesiątych Londyn zdetronizował Paryż w roli stolicy mód rodzących
się w Europie i rozprzestrzeniających po całym świecie. Muzyka zastąpiła książki i idee jako
ośrodek zainteresowania młodych, zwłaszcza gdy zaczęli działać Beatlesi, ale także Cliff Richard,
Shadowsi, Rolling Stonesi z Mickiem Jaggerem i inne zespoły, i śpiewacy angielscy, a także gdy
pojawili się hipisi i rewolucja psychodeliczna flower children. Jak dawniej rewolucjoniści do
Paryża, tak teraz wielu Latynosów podążało do Londynu, by zaciągnąć się w szeregi miłośników
haszyszu, muzyki pop i swobodnego życia. Carnaby Street zajęła miejsce Saint Germain jako pępka
świata. W Londynie narodziła się minispódniczka, długie włosy i dziwaczne, niekiedy nieco
niechlujne stroje oraz ozdoby uświęcone w musicalach Hair ije-sus Christ Superstar, powszechne
użycie narkotyków, począwszy od marihuany, a skończywszy na LSD, fascynacja hinduską
duchowością i buddyzmem, praktyka wolnej miłości, parady miłości i inne dumne manifestacje
homoseksualistów, niekryjących już swojej orientacji, a także całkowite odrzucenie burżujskiego
establishmentu, nie w imię rewolucji socjalistycznej, która była
93
hipisom obojętna, lecz w imię hedonistycznego i anarchistycznego pacyfizmu, złagodzonego
miłością do natury i do zwierząt oraz odżegnaniem się od tradycyjnej moralności. Debaty wokół la
Mutualite, le Nouveau Roman, wyrafinowani piosenkarze, tacy jak Leo Ferre czy Georges
Brassens, artystyczne kina paryskie przestały być punktami odniesienia dla młodych gniewnych;
ich rolę przejął Trafalgar Sąuare i parki, gdzie z Vanessą Redgrave i Tarikiem Ali manifestowali
przeciwko wojnie w Wietnamie między wielotysięcznym koncertem największych idoli a działką
kolumbijskiej trawki; puby i dyskoteki stały się symbolami nowej kultury przyciągającej do
Londynu niby magnes miliony młodych ludzi obojga płci. Tamte lata były również w Anglii złotą
epoką teatru, a spektakl Marat—Sade Petera Weissa, wyreżyserowany w tysiąc dziewięćset
sześćdziesiątym czwartym przez Petera Brooka, znanego dotychczas głównie z rewolucyjnych
inscenizacji Szekspira, stał się wydarzeniem w całej Europie. Nigdy potem nie widziałem na scenie
czegoś, co wyryłoby się z równą siłą w mojej pamięci.
Przez jeden z owych niezwykłych splotów okoliczności, jakie przynosi przypadek, zdarzyło się, że
pod koniec lat sześćdziesiątych spędzałem sporo czasu w Anglii i mieszkałem w samym sercu
swinging London: w Earl's Court, bardzo ożywionym i kosmopolitycznym rejonie Kensington, z
powodu dużej liczby Nowozelandczyków i Australijczyków znanym pod nazwą Doliny Kangurów
(Kangaroo Valley). Maj sześćdziesiątego ósmego, kiedy młodzi ludzie w Paryżu wznieśli w
Dzielnicy Łacińskiej barykady i oświadczyli, że trzeba być realistami i wybierać niemożliwe, zastał
mnie właśnie w Londynie, gdzie ze względu na strajki, które sparaliżowały stacje i lotniska Francji,
ugrzązłem na kilka miesięcy, bez żadnych wieści o losach mojego mieszkanka przy Ecole Militaire.
94
Po powrocie do Paryża odkryłem, że jest nienaruszone, gdyż rewolucja majowa tak naprawdę nie
wykroczyła poza Dzielnicę Łacińską i Saint-Germain-des-Pres. Wbrew temu, co wielu
przepowiadało w owych dniach pełnych euforii, nie miała większego oddźwięku politycznego, nie
licząc przyśpieszenia upadku de Gaulle'a, inauguracji krótkiej, pięcioletniej ery Pompidou i
odkrycia istnienia lewicy nowocześniejszej niż Francuska Partia Komunistyczna {„la crapule
stalinienne", wedle określenia Cohna--Bendita, jednego z przywódców Maja sześćdziesiątego
ósmego). Obyczaje rozluźniły się, ale w dziedzinie kultury, gdy odeszło całe szacowne pokolenie Mauriac, Camus, Sartre, Aron, Merleau--Ponty, Malraux - nastąpił dyskretny odwrót: nowymi
maitres a penser obwołano już nie twórców, lecz krytyków, początkowo strukturalistów, takich jak
Michel Foucault i Roland Barthes, następnie dekonstruktywistów — Gilles'a Deleuze'a, Jacques'a
Derridę i innych, o aroganckich i ezoterycznych retorykach, oddalonych od szerokiej publiczności,
której życie kulturalne zaczęło wówczas ulegać coraz bardziej pogłębiającej się banalizacji.
Były to dla mnie lata ciężkiej pracy, choć, jak orzekłaby niegrzeczna dziewczynka, miernych
osiągnięć: z tłumacza tekstów przeistoczyłem się w tłumacza słowa żywego. Tak jak za pierwszym
razem, zapełniałem próżnię po jej zniknięciu, rzucając się w wir pracy. Wróciłem do nauki
rosyjskiego i tłumaczenia symultanicznego, oddając się im z wytrwałością i uporem po godzinach
pracy w UNESCO. Dwa razy latem wyjechałem do Związku Radzieckiego, za każdym razem na
dwa miesiące, pierwszy raz do Moskwy, a drugi - do Leningradu, na intensywny kurs rosyjskiego
dla tłumaczy konferencyjnych. Kursy te odbywały się w ponurych budynkach uniwersyteckich,
gdzie czuliśmy się jak w internacie jezuitów.
95
Jakieś dwa lata po ostatniej wieczerzy z Robertem Arnoux miałem niezbyt ognisty związek miłosny
z Cecile, funkcjonariuszką UNESCO, atrakcyjną i sympatyczną, ale abstynent-ką, wegetarianką i
zaprzysięgłą katoliczką, z którą wspólny język znajdowałem tylko wówczas, gdy się kochalis'my,
gdyż we wszystkich innych dziedzinach byliśmy na antypodach. W którymś momencie
rozważaliśmy możliwość zamieszkania razem, ale oboje przestraszyliśmy się — zwłaszcza ja —
perspektywy wspólnego życia przy tak skrajnie różnych charakterach i braku między nami choćby
cienia prawdziwej miłości. Nasz związek zwiądł z nudy i wkrótce przestaliśmy się widywać i
dzwonić do siebie.
Zdobycie pierwszych zleceń na przekład ustny kosztowało mnie sporo wysiłku, choć zdałem
wszystkie egzaminy i miałem stosowne dyplomy. Jednakże światek ten był bardziej zamknięty niż
światek tłumaczy tekstowych, a stowarzyszenia zawodowe, prawdziwe mafie, przyjmowały
nowych członków z ogromnymi oporami. Udało mi się dopiero, gdy do angielskiego i
francuskiego, czyli języków, z których tłumaczyłem na hiszpański, udało mi się dorzucić jeszcze
rosyjski. Kontrakty tłumacza symultanicznego przegoniły mnie po całej Europie; często bywałem w
Londynie, zwłaszcza przy okazji konferencji i seminariów ekonomicznych. Pewnego pięknego dnia
tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego roku w konsulacie Peru przy Sloane Street, dokąd udałem się,
by przedłużyć ważność paszportu, natknąłem się na kumpla z dzieciństwa i kolegę z Colegio
Champagnat w Miraflores, który przybył tam w tym samym celu - Juana Barreto.
Juan przekształcił się w hipisa, ale nie z rodzaju łachmytów, lecz elegantów. Miał opadające na
ramiona, nieco szpakowate, jedwabiste włosy oraz rzadką bródkę tworzącą wokół ust starannie
'
przystrzyżony kaganiec. Pamiętałem go jako niskiego grubaska, ale teraz był ode mnie wyższy o
kilka centymetrów i szczupły jak model z żurnala. Był ubrany w aksamitne spodnie w kolorze
wiśniowym i sandały wyglądające nie na skórzane, lecz pergaminowe, oraz orientalną jedwabną
bluzkę w deseń - kolorowy płomień między połami rozkloszowanej kamizelki bez zapięcia,
przypominającej kamizelki turkmeńskich pasterzy z filmu dokumentalnego o Mezopotamii z serii
Connaissance du monde, na które chadzałem co miesiąc do Palais de Chaillot.
Poszliśmy na kawę do pobliskiej kafejki, a rozmowa okazała się tak przyjemna, że zaprosiłem go na
obiad do pubu w Kensington Gardens. Siedzieliśmy tam ponad dwie godziny, on mówił, a ja
słuchałem i wtrącałem monosylaby.
Jego historia mogłaby posłużyć za kanwę powies'ci. Pamiętałem, że w ostatnich latach szkoły Juan
zaczął współpracować z Radio El Soi jako komentator i sprawozdawca piłkarski, a my, jego
koledzy ze szkoły marystów, wróżyliśmy mu wielką przyszłość dziennikarza sportowego. „Ale tak
naprawdę to była dziecinada - powiedział mi - moim prawdziwym powołaniem zawsze było
malarstwo". Studiował w Escuela de Bellas Artes w Limie i udało mu się wziąć udział w zbiorowej
wystawie w Instituto de Arte Contemporaneo przy ulicy Ocońa. Potem ojciec wysłał go na kurs
rysunku i koloru do londyńskiej St. Martin School of Arts. Natychmiast po przyjeździe do Anglii
uznał, że to jest jego miasto („Wydawało się, że na mnie czeka, bracie") i że nigdy go nie opuści.
Kiedy oznajmił ojcu, że nie wróci do Peru, ten wstrzymał dopływ gotówki. Juan rozpoczął
wówczas ubogie życie ulicznego malarza, portretując turystów przy Leicester Square lub w
drzwiach Harrodsa oraz rysując kredą na chodnikach przed Parlamentem, Big Benem czy Tower i
obchodząc widzów z czapką
97
na datki. Sypiał w YMCA i w nędznych bed and breakfast, jak inni drop outs w zimowe noce
chronił się w prowadzonych przez księży przytuliskach dla wyrzutków społeczeństwa i godzinami
wyczekiwał w kolejce w parafiach i instytucjach charytatywnych, gdzie rozdawano dwa razy
dziennie talerz ciepłej zupy. Wiele razy nocował pod gołym niebem, w parkach, lub opatulony
kartonami w sieniach sklepów. „Straciłem nadzieję, ale ani razu przez cały ten czas nie czułem się
na tyle parszywie, żeby poprosić ojca o bilet powrotny do Peru".
Mimo całkowitej niewypłacalności udało mu się dotrzeć wraz z innymi hipisami włóczykijami do
Katmandu, gdzie odkrył, że w wyrafinowanym duchowo Nepalu jest jeszcze trudniej przeżyć bez
pieniędzy niż w materialistycznej Europie. Solidarności towarzyszy podróży zawdzięcza, że nie
umarł z głodu ani z chorób, ponieważ w Indiach zapadł na brucelozę i jedną nogą znalazł się już na
tamtym świecie. Dziewczyna i dwóch chłopców, z którymi wędrował, czuwali przy nim na zmianę,
gdy powracał do zdrowia w brudnym szpitalu w Madrasie, gdzie szczury spacerowały między
chorymi śpiącymi na matach na ziemi.
-Już całkowicie przywykłem do życia trampa, do tego, że moim domem jest ulica, kiedy mój los
uległ zmianie.
Rysował węglem portrety za kilka funtów u bramy Victoria & Albert Museum, przy Brompton
Road, gdy niespodziewanie pewna starsza dama z parasolką przeciwsłoneczną i w muślinowych
rękawiczkach poprosiła go, żeby sportretował jej suczkę, małą king charles w białe i brązowe łaty,
wyszczotkowaną, czyściutką i wypielęgnowaną, o manierach lady. Suczka wabiła się Es-ther.
Podwójny portrecik, jaki wykonał Juan, „enface i z profilu", zachwycił starszą panią. Kiedy chciała
mu zapłacić, odkryła, że nie ma przy sobie ani pensa, ponieważ albo skradziono jej portfel,
albo zostawiła go w domu. „Nie szkodzi - powiedział jej Juan. - Praca dla tak dystyngowanej
modelki była dla mnie zaszczytem". Dama, zakłopotana i wdzięczna, odeszła, lecz po kilku krokach
zawróciła i podała Juanowi wizytówkę. „Gdyby przechodził pan tędy któregoś dnia, proszę zapukać
i odwiedzić swoją nową przyjaciółkę" - powiedziała, wskazując na suczkę.
Mrs. Stubard, emerytowana pielęgniarka i bezdzietna wdowa, stała się dla Juana Barreto matką
chrzestną, której magiczna różdżka wyrwała go z ulic Londynu, umyła („Jednym z efektów bycia
trampem jest to, że nigdy się nie kąpiesz i nawet nie czujesz, jak cuchniesz"), odkarmiła, ubrała, a
wreszcie wprowadziła w światek najbardziej angielski z angielskich: krąg właścicieli stajni,
dżokejów, trenerów i miłośników hippiki z Newmarket, gdzie rodzą się, rosną, umierają i zostają
pochowane najsłynniejsze konie wyścigowe Wielkiej Brytanii, a może i świata.
Starsza pani mieszkała z małą Esther w domku z czerwonej cegły z niewielkim ogródkiem, który
sama uprawiała i utrzymywała w świetnym stanie, w spokojnej i zamożnej części St. John's Wood.
Domek odziedziczyła po mężu, pediatrze, który całe życie spędził w pawilonach i przychodniach
Charing Cross Hospital, lecząc cudze dzieci, i który nigdy nie doczekał się własnego. Juan Barreto
zapukał do drzwi wdowy pewnego południa, kiedy czuł większy głód, samotność i trwogę niż
zazwyczaj. Poznała go natychmiast.
- Przyszedłem zobaczyć, jak się miewa moja przyjaciółka Esther. I poprosić, jeśli tylko nie będzie
to nadużycie pani gościnności, o zaproszenie na kromkę chleba.
- Proszę wejść, panie artysto - uśmiechnęła się do niego. - Czy zechciałby pan otrzepać nieco z
kurzu swoje wstrętne sandały? I proszę przy okazji opłukać sobie stopy wężem ogrodowym.
99
„Mrs. Stubard była aniołem zesłanym z nieba - opowiadał Juan Barreto. - Oprawiła mój portrecik
suczki i trzymała go na stoliku w salonie. Prezentował się tam doskonale". Zachęciła Juana jeszcze
do umycia rąk wodą i mydłem („Od pierwszego momentu przybrała wobec mnie postawę władczej
mamy, którą zachowała do dziś") i przygotowała mu kilka kanapek z pomidorem, serem i
korniszonami oraz filiżankę herbaty. Gawędzili przez długą chwilę; zażądała, żeby Juan
opowiedział jej dokładnie swoje życie. Była bystra i pragnęła wiedzieć wszystko o świecie,
nalegała na to, żeby Juan opisał jej ze wszystkimi szczegółami, jacy są, skąd pochodzą i jak żyją
hipisi.
„Pewnie nie uwierzysz, ale zafascynowała mnie ta staruszka. Chodziłem do niej nie tylko, żeby coś
przegryźć, ale też dlatego, że super mi się z nią gawędziło. Miała ciało siedemdziesięciolatki, ale
umysł piętnastki. I wiesz co, zrobiłem z niej hipiskę".
Juan wpadał do domku w St. John's Wood raz na tydzień, kąpał i czesał Esther, pomagał Mrs.
Stubard kosić i podlewać trawę w ogródku, przycinać krzewy, a niekiedy szedł z nią na zakupy do
pobliskiego Sainsbury. Burżujscy mieszkańcy St. Johns Wood patrzyli zapewne ze zdumieniem na
asymetryczną parę. Juan pomagał jej gotować - nauczył ją przyrządzania peruwiańskich dań:
nadziewanego ziemniaka, potrawki z kury i ceviche (ryby marynowanej w soku z limonki) zmywał naczynia, a po obiedzie długo gawędzili. Puszczał jej nagrania z koncertów Beatlesów i
Rolling Stonesów i opowiadał tysiąc i jeden przygód oraz anegdot o hipisach i hipiskach, których
poznał w swych wędrówkach po Londynie, Indiach i Nepalu. Ciekawości Mrs. Stubard nie
zaspokoiły opisy, jak to konopie wyostrzają świadomość i wrażliwość, głównie na muzykę.
Pewnego dnia, przezwyciężając skrupuły - była praktykującą metodystką - wręczyła Juanowi
pieniądze,
żeby kupił jej marihuanę. „Była tak żądna wrażeń, że przysięgam ci, połknęłaby kapsułkę LSD,
gdybym jej zaproponował". Sesja trawki odbyła się ze ścieżką dźwiękową Yellow Submarine, filmu
Beatlesów, na który Mrs. Stubard i Juan wybrali się wspólnie - trzymając się pod rękę - do kina
przy Piccadilly Circus, w tle. Mój przyjaciel obawiał się, że jego protektorce i przyjaciółce podróż
może zaszkodzić, i faktycznie, sesja zakończyła się skargami na ból głowy i zaśnięciem na dywanie
salonu, po dwóch godzinach niezwykłego podniecenia, podczas których Mrs. Stubard gadała jak
papuga, wybuchała śmiechem i wykonywała figury baletowe na oczach osłupiałego Juana i Esther.
Związek przerodził się w coś więcej niż przyjaźń, w koleżeńską więź między parą wspólników czy
rodzeństwa, pomimo różnic wieku, języka i pochodzenia. „Przy niej czułem się, jakby była
jednocześnie moją mamą, siostrą, kumpelką i aniołem stróżem".
Jako że świadectwo Juana na temat subkultury hipisowskiej Mrs. Stubard nie wystarczało,
zaproponowała mu pewnego dnia, żeby zaprosił dwóch czy trzech przyjaciół na herbatę. Juan miał
najróżniejsze wątpliwości. Obawiał się konsekwencji owej próby mieszania wody i oliwy, lecz w
końcu zorganizował spotkanie. Wybrał trzech najbardziej nadających się do pokazania przyjaciół
hipisów i uprzedził ich, że jeśli wyrządzą Mrs. Stubard jakąś przykrość albo ukradną coś z jej
domu, on sam, przełamując pacyfistyczne powołanie, skręci im kark. Dwie dziewczyny i chłopak
— Renę, Jody i Aspern — sprzedawali na ulicach Earl's Court kadzidła i torby tkane ponoć w stylu
afgańskim. Zachowali się z grubsza porządnie. Szybko uporali się z truskawkowym tortem z bitą
śmietaną i ciasteczkami upieczonymi przez Mrs. Stubard, ale kiedy zapalili pałeczkę kadzidła,
wyjaśniając pani domu, że tym sposobem oczyści się duchowo atmosferę i karma każdej
IOI
z obecnych osób lepiej się objawi, okazało się, że starsza pani ma alergię na obłoczki
oczyszczającego dymu: dostała takich ataków kichania, głośnego i niepowstrzymanego, że
zaczerwieniły się jej oczy i nos, a Esther zaczęła szczekać. Po załagodzeniu tego incydentu
spotkanie przebiegało mniej więcej spokojnie do momentu, kiedy Renę, Jody i Aspern wyznali Mrs.
Stubard, że tworzą miłosny trójkąt i że kochanie się we trójkę jest wyrazem czci wobec
Najświętszej Trójcy: Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego, oraz najdobitniejszą formą
wcielenia w życie dewizy „Make love, not war", którą zaaprobował na Trafalgar Square, podczas
ostatniej manifestacji przeciwko wojnie w Wietnamie, sam filozof i matematyk Bertrand Russell.
Dla Mrs. Stubard, osoby wychowanej w moralności metodystycznej, miłość w trójkącie okazała się
czymś, czego nie wyobrażała sobie w najśmielszych koszmarach. „Biedaczce opadła szczęka i
przez resztę popołudnia patrzyła na przyprowadzone przeze mnie trio z katatonicznym osłupieniem.
Potem zauważyła z melancholią, że edukacja, jaką odebrała ona sama i inne Angielki z jej
pokolenia, pozbawiła ją wielu uroków życia. I wyznała, że nigdy nie widziała swego męża nago,
ponieważ od pierwszego do ostatniego razu kochali się po ciemku".
Od jednej wizyty na tydzień Juan przeszedł do dwóch, do trzech, a wreszcie zamieszkał z Mrs.
Stubard, która urządziła mu dawny pokój męża (w ostatnich latach jego życia mieszkali osobno).
Kohabitacja, wbrew obawom Juana, okazała się idealna. Pani domu w żaden sposób nie próbowała
wtrącać się w jego życie ani nie dociekała, dlaczego niekiedy sypiał poza domem albo wracał o
poranku, gdy sąsiedzi z St. John's Wood wyjeżdżali do pracy. Dała mu klucze do domu. „Jedyne, na
czym jej zależało, to żebym się kąpał kilka razy w tygodniu - śmiał się Juan. - Bo
102
chociaż może nie uwierzysz, trzy lata hipisowskiego życia na ulicy oduczyły mnie mycia się. Przy
Mrs. Stubard powoli odkryłem na nowo miraflorską perwersję codziennego prysznica".
Oprócz pomocy w ogrodzie i w kuchni, wyprowadzania Esther i wyciągania na ulicę kubła ze
śmieciami Juan odbywał z Mrs. Stubard długie poufałe pogawędki, z filiżanką herbaty w ręce i z
paterą herbatników imbirowych na stole. On opowiadał jej o Peru, a ona - o Anglii, która z
perspektywy swinging London zdawała się prehistoryczna: chłopcy i dziewczynki do szesnastego
roku życia przebywali w surowych internatach, a poza dzielnicami o złej reputacji - Soho, St.
Pancras i East End - życie zamierało o dziewiątej wieczorem. Jedyną rozrywkę, na jaką pozwalali
sobie państwo Stubard, stanowiły sporadyczne wyjścia na koncert albo operę do Covent Garden. W
czasie letnich wakacji spędzali tydzień w Bristolu, w domu szwagrostwa, i tydzień nad szkockimi
jeziorami, które małżonek Mrs. Stubard uwielbiał. Starsza pani nigdy nie wyjechała poza Wielką
Brytanię. Ale interesowała się sprawami świata: uważnie czytała „Timesa", zaczynając od
nekrologów, i słuchała radiowych wiadomości BBC o pierwszej po południu i o ósmej wieczorem.
Nigdy nie przyszło jej do głowy, żeby kupić telewizor, a do kina chadzała niezmiernie rzadko. Za to
miała adapter, na którym słuchała symfonii Mozarta, Beetho-vena i Benjamina Brittena.
Pewnego pięknego dnia wpadł do niej na herbatę siostrzeniec Charles, jedyna bliska osoba z
rodziny. Był trenerem koni w New-market, wielką postacią, zdaniem ciotki. I zapewne miała rację,
jeśli sądzić po czerwonym jaguarze, który zaparkował przed furtką. Młody i jowialny, o jasnych
kędzierzawych włosach i rumianych policzkach, zdziwił się, że w domu nie ma ani jednej butelki
good Scotch i że musi się zadowolić lampką słodkiego moscatela,
103
którą, po herbacie oraz słynnych ciasteczkach i serniku cytrynowym, wydobyła Mrs. Stubard, żeby
go godnie podjąć. Wobec Juana okazał się bardzo serdeczny, choć miał niejakie trudności, żeby
usytuować w świecie egzotyczny kraj, z którego pochodził domowy hipis - mylił Peru z
Meksykiem - za co sam się potępił ze sportowym duchem: „Kupię sobie atlas świata i podręcznik
geografii, żeby nie popełniać więcej takich gaf". Został aż do wieczora, opowiadając anegdoty o
wierzchowcach pełnej krwi angielskiej i czystej arabskiej, które trenował w Newmar-ket na
gonitwy. I zwierzył się, że został trenerem, ponieważ nie mógł zostać dżokejem ze względu na
korpuletną budowę. „Bycie dżokejem wymaga wielu wyrzeczeń, ale to zarazem najpiękniejszy
zawód na świecie! Wygrywać derby, triumfować w Ascot, wyobrażacie sobie! Cudowniejsze niż
wygrać wielki los na loterii".
Przed wyjściem przyjrzał się z podziwem szkicowi węglem przedstawiającemu Esther. „To dzieło
sztuki" — orzekł. „A ja w głębi ducha śmiałem się z niego, mając go za prostaka" - kajał się Juan
Barreto.
Jakiś czas później mój przyjaciel otrzymał króciutki list, który, jak niegdyś spotkanie na ulicy z
Mrs. Stubard i Esther, całkowicie zmienił kurs jego życia. Czy „pan artysta" podjąłby się
namalowania portretu Primrose, czempionki ze stajni Mr. Patricka Chi-cka, którą trenował on,
Charles, i którą właściciel, szczęśliwy z jej osiągnięć na hipodromie, pragnął uwiecznić na obrazie
olejnym? Oferował dwieście funtów, jeśli portret mu się spodoba; jeśli nie, Juan będzie mógł
zatrzymać obraz i otrzyma pięćdziesiąt funtów za fatygę. „Do tej pory kręci mi się w głowie na
wspomnienie tego listu Charlesa" - wywracał oczy Juan z retrospektywnym podnieceniem.
104
Dzięki Primrose, Charlesowi i Mr. Chickowi Juan Barreto z niewypłacalnego hipisa przedzierzgnął
się w hipisa salonowego, któremu talent w unieśmiertelnianiu na płótnie źrebic, klaczy,
reproduktorów i wyścigowców otwierał stopniowo coraz więcej drzwi domów właścicieli i
hodowców koni w Newmarket. Mr. Chickowi spodobał się portret Primrose i wypłacił
oszołomionemu Juanowi obiecane dwieście funtów. Pierwszą rzeczą, jaką zrobił Juan następnie,
było zakupienie Mrs. Stubard kapelusika ozdobionego kwiatami i parasolki do kompletu.
Od tamtego dnia upłynęły cztery lata. Juan wciąż nie mógł uwierzyć w fantastyczną odmianę swego
losu. Namalował co najmniej setkę olejów koni, wykonał niezliczone rysunki, studia i szkice
ołówkiem i węglem i miał tyle pracy, że właściciele stajni z Newmarket musieli wyczekiwać
tygodniami na realizację zamówienia. Kupił sobie domek na wsi, w połowie drogi między
Cambridge i Newmarket, i pied-a-terre w Earl's Court na czas pobytu w Londynie. Za każdym
razem gdy przyjeżdżał do stolicy, szedł odwiedzić swoją dobrą wróżkę-matkę chrzestną i
wyprowadzić Esther na spacer. Gdy suczka zdechła, pomógł Mrs. Stubard pochować ją w ogródku
przed domem.
Spotykałem się z Juanem Barreto bardzo często owego roku, przy każdej bytności w Londynie, i
gościłem go przez kilka dni w moim paryskim mieszkanku, gdy wziął urlop, aby obejrzeć w Grand
Palais wystawę Wiek Rembrandta. Hipisowska moda dopiero docierała do Francji i ludzie
odwracali się na ulicy za Juanem ze względu na jego strój. Był wspaniałym człowiekiem. Za
każdym razem gdy jechałem na konferencję do Londynu, powiadamiałem go wcześniej, a on
organizował sobie czas wolny i zabierał mnie na co najmniej jeden koncert muzyki pop i jakąś
londyńską rozrywkę. Dzięki niemu zacząłem wyrabiać rzeczy,
105
które nigdy wcześniej nie przyszły mi do głowy: spędzałem całe noce na dyskotekach albo
hipisowskich imprezach, gdzie powietrze przesiąknięte było zapachem trawki i podawano ciastka z
haszyszem, wyprawiającym całkowitego nowicjusza, jakim byłem, w galaretowate podróże w inne
stany świadomości, niekiedy zabawne, a niekiedy z lekka koszmarne.
Co najbardziej mnie zdziwiło w tych imprezach — i to mile, nie mogę powiedzieć - to łatwość, z
jaką można było pieścić dowolną dziewczynę i uprawiać z nią seks. Dopiero wówczas odkryłem, do
jakiego stopnia rozprzęgły się zasady moralne, w których zostałem wychowany przez ciotkę
Albertę, a które w pewien sposób nadal regulowały moje życie w Paryżu. Francuzki miały na całym
świecie sławę osóbek o swobodnym stylu bycia, pozbawionych przesądów i niestrojących fochów,
gdy facet proponował im pójście do łóżka, ale swobodę tę doprowadzili do niespotykanych
przedtem granic dopiero chłopcy i dziewczyny londyńskiej rewolucji hipisowskiej, którzy,
przynajmniej w kręgu znajomych Juana Barreto, szli do łóżka z nieznajomą czy nieznajomym, z
którymi właśnie zatańczyli jeden taniec, a po chwili wracali na imprezę jakby nigdy nic i zaczynali
całą zabawę od nowa.
- Twoje paryskie życie to życie urzędnika UNESCO, Ricardo - wyśmiewał się ze mnie Juan. - Albo
purytańskiego miraflorczy-ka. Zapewniam cię, że w wielu miejscach w Paryżu panuje taka sama
wolność jak tutaj.
Z pewnością miał rację. Moje paryskie życie - moje życie w ogóle - było dość wstrzemięźliwe,
nawet w okresach gdy nie miałem żadnych kontraktów, kiedy to prawie zawsze, zamiast korzystać z
wolności, szlifowałem swój rosyjski na prywatnych lekcjach, ponieważ choć potrafiłem zeń
tłumaczyć, nie czułem
106
się w mowie Tołstoja i Dostojewskiego tak pewnie jak w angielskim i francuskim. Spodobał mi się
zresztą i czytałem po rosyjsku więcej niż w jakimkolwiek innym języku. Owe sporadyczne
weekendy w Anglii, z nocami wypełnionymi muzyką pop, trawką i seksem swinging London,
stanowiły wyłom w moim dotychczasowym (i późniejszym) surowym życiu. A jednocześnie w owe
londyńskie weekendy, które dawałem sobie w prezencie po zakończeniu zlecenia, dzięki
portreciście koni po pewnym czasie wyprawiałem takie rzeczy, że nie poznawałem samego siebie:
tańczyłem boso jak postrzelony, paliłem trawkę albo żułem pejotl i niemal zawsze kończyłem owe
burzliwe noce, kochając się, często w najbardziej niestosownych miejscach - pod stołem, w
mikroskopijnej łazience, w szafie, w ogrodzie - z jakąś panienką, niekiedy bardzo młodą, z którą
zamieniłem wcześniej zaledwie kilka słów i której imienia nie przypomniałem sobie już nigdy
więcej.
Juan bardzo nalegał, począwszy od naszego pierwszego spotkania, żebym za każdym pobytem w
Londynie zatrzymywał się w jego pied-d-terre w Earl's Court. On nie bywał tam prawie wcale,
ponieważ większość czasu spędzał w Newmarket, przenosząc rumaki z rzeczywistości na płótno.
Zrobię mu przysługę, jeśli od czasu do czasu odkurzę mieszkanko. Gdybyśmy znaleźli się w
Londynie w tym samym momencie, też nie będzie problemu, ponieważ on może spać u Mrs.
Stubard - zachowała jego pokój — a w ostateczności mogliśmy rozłożyć u niego składane łóżko.
Tak nalegał, że wreszcie przyjąłem jego propozycję. Ponieważ nie zgodził się, żebym zapłacił choć
pensa czynszu, próbowałem rewanżować się, przywożąc mu zawsze z Paryża butelkę jakiegoś
szacownego bordeaux, kawałek camemberta czy brie i małe puszki pdte de foie, na widok których
błyszczały mu oczy. Juan był
107
teraz hipisem, który nie przestrzegał żadnej diety i który wyrzekł się wegetarianizmu.
Earl's Court zauroczył mnie, zakochałem się w jego faunie. Dzielnica oddychała młodością,
muzyką, życiem bez klapek na oczach i bez buchalterii, sporą dozą naiwności, żądzą
spontaniczności przekraczającej moralność i konwencjonalne wartości, poszukiwaniem rozkoszy z
dala od starych, burżujskich mitów szczęścia — takich jak pieniądze, władza, rodzina, pozycja,
sukces społeczny - i znajdowaniem jej w prostych i biernych formach istnienia: muzyce, sztucznych
rajach, rozrzutności i całkowitej obojętności na problemy wstrząsające społeczeństwem. Ze swoim
spokojnym, pokojowym hedonizmem hipisi nie krzywdzili nikogo; nie uprawiali też apostolstwa,
nie starali się przekonać ani zwerbować ludzi, z którymi zerwali, by wieść swe alternatywne życie:
chcieli tylko, by zostawiono ich w spokoju, pogrążonych w skromnym egoizmie i psychodelicznym
śnie.
Wiedziałem, że nigdy nie stanę się jednym z nich, ponieważ mimo że uważałem się za osobę raczej
wyzbytą uprzedzeń, nigdy nie czułbym się naturalnie z włosami do ramion, w długim płaszczu i
połyskującej koszuli, z koralikami na szyi, praktykując grupowy seks. Odczuwałem jednak wielką
sympatię, a nawet pewną melancholijną zazdrość wobec tych chłopców i dziewczyn oddanych bez
cienia lęku niejasnemu idealizmowi, który kierował ich postępowaniem, niezdających sobie sprawy
z ryzyka, jakie pociągał za sobą ich wybór.
W tych latach wciąż jeszcze, choć miało się to wkrótce skończyć, urzędnicy banków, firm
ubezpieczeniowych i instytucji finansowych z City nosili się tradycyjnie: spodnie w prążki, czarna
marynarka, melonik i nieodzowny czarny parasol pod pachą. Ale w uliczkach dwu- i
trzypiętrowych domów z mikroskopijnymi
108
w
ogródkami od frontu i na tyłach w Earl's Court widywałem ludzi odzianych, jakby wybierali się na
bal przebierańców, nawet w łachmanach, częstokroć bosych, ale zawsze z wyjątkowym smakiem,
poszukujących czegoś przykuwającego uwagę, czegoś egzotycznego, czegoś odmiennego, z
szelmowskimi i zabawnymi detalami. W największy zachwyt wprawiała mnie moja sąsiadka
Marina, Kolumbijka, która przyjechała do Londynu, by uczyć się tańca. Miała chomika, który
ciągle uciekał do mieszkanka Juana i napawał mnie śmiertelnym strachem, ponieważ miał zwyczaj
wspinania się na łóżko i chowania w pościeli. Marina, choć stale w tarapatach finansowych i z
pewnością niegrzesząca zbytkiem strojów, rzadko ubierała się dwa razy tak samo. Jednego dnia
paradowała w obszernym kostiumie klauna i tongo na głowie, a nazajutrz w minispódniczce
niepozostawiającej ani rąbka tajemnicy w ciele wydanym na pastwę fantazji przechodniów.
Pewnego dnia spotkałem ją na stacji Earl's Court przechadzającą się na szczudłach, z twarzą
pomalowaną od ucha do ucha w Union Jack, brytyjską flagę.
Wielu hipisów, być może większość, pochodziło z klasy średniej lub wyższej, a ich rebelia miała
podłoże rodzinne, była skierowana przeciwko szablonowemu życiu rodziców, przeciwko temu, co
uważali za hipokryzję ich purytańskich zwyczajów, i przeciwko społecznej fasadzie, za którą
skrywali oni egoizm, wyspiarską mentalność i brak wyobraźni. Sympatyczny był ich pacyfizm,
naturyzm, wegetarianizm, zachłanne poszukiwanie życia duchowego, jakie nadałoby transcendencji
ich odrzuceniu świata materialistycznego, trawionego przesądami klasowymi, społecznymi,
seksualnymi, z którym nie chcieli mieć nic wspólnego. Lecz wszystko to było anarchiczne,
spontaniczne, bez ośrodka ani kierunku, a nawet bez idei, gdyż hipisi — przynajmniej ci,
których poznałem i obserwowałem z bliska - choć utrzymywali, że identyfikują się z poezją
beatników - Allen Ginsberg recytował swoje wiersze na Trafalgar Square, a tysiące młodych
przyszło posłuchać go i zobaczyć, jak tańczy tańce hinduskie - tak naprawdę czytali bardzo mało
lub nie czytali wcale. Ich filozofia opierała się nie na myśli i rozsądku, lecz na uczuciach:
najważniejszy był feeling.
Pewnego ranka, gdy w mieszkanku Juana oddawałem się prozaicznemu zajęciu prasowania koszul i
bokserek, które włas'nie przyniosłem z pralni samoobsługowej w EarFs Court, ktoś zapukał do
drzwi. Otworzyłem i stanąłem twarzą w twarz z grupką chłopców wygolonych na łysą pałę, w
podkutych butach, krótkich spodniach i skórzanych kurtkach o wojskowym kroju; niektórzy z nich
mieli na piersi krzyże i medale wojenne. Zapytali mnie o pub Swag and Tails znajdujący się za
rogiem. Byli to pierwsi skini {skin heads, ogolone głowy), jakich widziałem. Od tej pory ich bandy
pojawiały się od czasu do czasu w dzielnicy, niekiedy z pałkami w ręku, i łagodni hipisi,
sprzedający na chodnikach własnoręcznie wykonane ozdoby, musieli brać nogi za pas, niektórzy z
niemowlętami w objęciach, bo skin heads żywili do nich śmiertelną nienawiść. Nienawiść ta nie
dotyczyła tylko stylu życia, lecz miała podłoże klasowe, ponieważ te zbiry bawiące się w
esesmanów pochodziły ze środowisk robotniczych i z marginesu i ucieleśniały ich specyficzny
bunt. Wkrótce stali się siłą uderzeniową maleńkiej partii National Front, rasistowskiej, domagającej
się wypędzenia Murzynów z Anglii. Ich idolem był Enoch Powell, konserwatywny
parlamentarzysta, który w mowie, jaka wywołała skandal, przepowiedział, że „w Wielkiej Brytanii
popłyną rzeki krwi", jeśli nie przerwie się imigracji. Wysyp skinów wywołał pewne napięcie i w
dzielnicy zdarzały się akty
no
przemocy, na szczęście, sporadycznie. Co do mnie, wszystkie te krótkie pobyty w Earl's Court
odbierałem jako nader przyjemne. Zauważył to nawet wuj Ataulfo. Pisywaliśmy do siebie dość
często; ja opowiadałem o londyńskich odkryciach, a on skarżył się na klęski gospodarcze, jakie
przynosiła w Peru dyktatura generała Velasco Alvarado. W jednym z listów zauważył: „Widzę, że
dobrze się bawisz w Londynie, że to miasto czyni cię szczęśliwym".
Dzielnica wypełniła się malutkimi kafejkami, restauracyjkami wegetariańskimi, herbaciarniami,
gdzie hipiski i hipisi osobiście serwowali wszelkie odmiany aromatycznych herbat indyjskich,
zaparzając je na oczach klientów. Hipisowska pogarda dla świata przemysłowego popchnęła ich do
wskrzeszenia rękodzieła we wszystkich jego formach i do gloryfikacji pracy manualnej: tkali torby,
wyrabiali sandały, tuniki, turbany, kolczyki, naszyjniki, wisiorki. Uwielbiałem chodzić tam z
książką lub gazetą, jak do paryskich bistrots - ale jakże odmienna atmosfera panowała w każdym z
tych miejsc! — zwłaszcza do garażu z czterema stoliczkami, gdzie kelnerką była Annette,
Francuzka o długich włosach zaplecionych w warkocz i bardzo ładnych stopach, z którą wiedliśmy
długie rozmowy o różnicach między jogą asana a jogą pranajama, o których ona zdawała się
wiedzieć wszystko, a ja nic.
Pied-h-terre Juana było mikroskopijne, wesołe i przytulne. Mieściło się na pierwszym piętrze
dwupiętrowego domu, podzielonego na maleńkie mieszkanka, i składało się z pokoju-sypialni,
łazieneczki i wnęki kuchennej. Pokój był obszerny, z dwoma wielkimi oknami, zapewniającymi
dobrą wentylację oraz wspaniały widok na Philbeach Gardens, uliczkę w kształcie półksiężyca, i na
ogród wewnętrzny, który z braku opieki zarósł chwastami i zdziczał. W pewnej epoce w tych
chaszczach stał namiot Siuksów,
i ii
w którym mieszkała para hipisów z dwójką raczkujących dzieci. Dziewczyna przychodziła do mnie
podgrzewać butelki z mlekiem i uczyła mnie oddychania ze wstrzymywaniem powietrza i
rozsyłaniem go po całym ciele, co, jak twierdziła bardzo poważnie, usuwało wszystkie wojownicze
skłonności z instynktu ludzkiego.
Oprócz łóżka w pokoju stał wielki stół pełen osobliwości zakupionych przez Juana Barreto na
Portobelło Road, a na ścianach wisiało mnóstwo grafik, kilka obrazków z Peru - nieuniknione
Machu Picchu na honorowym miejscu - i zdjęcia Juana z rozmaitymi ludźmi w rozmaitych
miejscach. W kącie piętrzyły się kartony, w których trzymał książki i czasopisma. Kilka książek
stało także na półce, ale najwięcej było płyt: miał doskonałą kolekcję rock and rolla i muzyki pop,
angielskiej i amerykańskiej, oraz radio i adapter najwyższej jakości.
Pewnego dnia, gdy po raz trzeci lub czwarty przyglądałem się zdjęciom Juana — najzabawniejsze
było to zrobione w jeździeckim raju w Newmarket, na którym mój przyjaciel dosiadał wierzchowca
czystej krwi o pysznej prezencji, z podkową z kwiatów akantu, a jego wodze trzymali dżokej i
wyniosły dżentelmen, z pewnością właściciel, przy czym obaj śmiali się z biednego jeźdźca
wyglądającego bardzo niepewnie na tym pegazie - jedna z fotografii przykuła moją uwagę.
Zrobiono ją na jakimś przyjęciu, uśmiechnięte osoby wpatrzone w obiektyw - trzy lub cztery pary były wytwornie ubrane, z kieliszkami w dłoniach. Czyż-by to była ona?... Nie, to zwykłe
podobieństwo. Przyjrzałem się ponownie i odrzuciłem tę myśl. Tego dnia wracałem do Paryża.
Przez następne dwa miesiące podejrzenie drążyło mój umysł, aż przerodziło się w obsesję. Czy było
możliwe, by eks-Chilijeczka, ekstowarzyszka, eks-madame Arnoux mieszkała teraz w Newmar112
ket? Zadawałem sobie to pytanie raz po raz, głaszcząc szczoteczkę do zębów marki Guerlain, którą
zostawiła u mnie ostatniego dnia i którą nosiłem zawsze przy sobie jak amulet. Zbyt
nieprawdopodobne, zbyt duży przypadek, zbyt wszystko. Ale nie udało mi się wybić sobie z głowy
podejrzenia — złudzenia. I zacząłem liczyć dni do nowego kontraktu, który zawiódłby mnie do
mieszkanka w Earl's Court.
- Znasz ją? - zdumiał się Juan, gdy wreszcie udało mi się pokazać mu zdjęcie i zadać pytanie. - To
Mrs. Richardson, żona tego faceta tak flamboyant, który tam stoi, z tym wielkim brzuszyskiem.
Pochodzi chyba z Meksyku. Mówi po angielsku przezabawnie, umarłbyś ze śmiechu, gdybyś ją
usłyszał. Na pewno ją znasz?
- Nie, to nie ta kobieta, o której myślałem.
Ale byłem całkowicie pewien, że to ona. Przekonał mnie jej „przezabawny angielski" i
„meksykańskie" pochodzenie. To musiała być ona. I chociaż wiele razy w ciągu czterech lat, które
upłynęły od jej zniknięcia z Paryża, powtarzałem sobie, że to znacznie lepiej, że tak się stało, bo ta
przedsiębiorcza Peruwianeczka dość już zamieszania narobiła w moim życiu, gdy odczułem
pewność, że pojawiła się w nowym wcieleniu swej migotliwej tożsamości nie dalej niż pięćdziesiąt
mil od Londynu, poczułem wzburzenie i nieodpartą potrzebę pojechania do Newmarket i
zobaczenia jej. Spędziłem kilka nocy - Juan spał u Mrs. Stubard - niezwykle podniecony, w stanie
niepokoju, z sercem walącym jak w ataku tachykardii. Czy to możliwe, że dotarła aż tam? Jakie
przygody, powiązania, akty odwagi katapultowały ją w tę najekskluzywniej-szą enklawę społeczną
świata? Nie odważyłem się więcej wypytywać Juana Barreto o Mrs. Richardson. Bałem się, że jeśli
ujawnię tożsamość naszej rodaczki, znajdzie się w nie lada opałach. Jeśli
113
podawała się w Newmarket za Meksykankę, z pewnością wchodziły w grę jakieś mętne interesy.
Opracowałem pokrętną strategię. W sposób niebezpośredni, nie napomykając ani słowem o damie
ze zdjęcia, namówię Juana, żeby zabrał mnie do tego edenu hippiki. Owej długiej, bezsennej nocy z
palpitacjami serca, a nawet jedną gwałtowną erekcją, doszedłem do takiego stanu, że w pewnym
momencie odczułem atak zazdrości wobec mojego przyjaciela. Wyobraziłem sobie, że portrecista
koni nie tylko malował w Newmarket oleje, ale także w wolnych chwilach zabawiał znudzone
małżonki właścicieli stajni i że być może wśród jego podbojów figurowała Mrs. Richardson.
Dlaczego Juan nie miał stałej partnerki, jak tylu innych hipisów? Na imprezach, na które mnie
zabierał, prawie zawsze znikał w końcu z jakąś dziewczyną, a niekiedy nawet z dwiema. Ale
pewnej nocy zaskoczyłem go pieszczącego i całującego namiętnie w usta rudego chłopaczka,
chudego jak patyk, którego ściskał w ramionach w miłosnym uniesieniu.
- Mam nadzieję, że cię nie zaszokowałem - zagadnął mnie później, nieco speszony.
Powiedziałem mu, że w wieku trzydziestu pięciu lat już nic nie może mnie zaszokować, a już
zdecydowanie nie to, że istoty ludzkie kochają się jak trzeba albo na opak.
— Ja to robię na oba sposoby i to mi daje szczęście, stary — wyznał mi, odprężając się. - Myślę, że
bardziej podobają mi się dziewczyny niż chłopcy, ale tak czy owak, nie zakochałbym się ani w
dziewczynie, ani w chłopaku. Sekret szczęścia, a przynajmniej spokoju, leży w tym, żeby umieć
oddzielić seks od miłości. I, o ile to możliwe, wyeliminować romantyczną miłość z życia, bo to ona
sprawia, że człowiek cierpi. Tak żyje się spokojniej i lepiej się bawi, zapewniam cię.
114
Pod filozofią tą podpisałaby się rękami i nogami niegrzeczna dziewczynka, bo sama uprawiała ją od
zawsze. Myślę, że był to jedyny raz, gdy rozmawialiśmy - czy też raczej mówił on - o sprawach
intymnych. Prowadził życie całkowicie swobodne i rozprzężone, ale zarazem zachował tak
rozpowszechniony wśród Peruwiańczyków zwyczaj unikania zwierzeń w kwestiach seksualnych i
poruszania tego tematu wyłącznie w sposób zawo-alowany i niebezpośredni. Nasze rozmowy
dotyczyły głównie dalekiego Peru, skąd dobiegały do nas coraz bardziej ponure wieści o wielkich
nacjonalizacjach hacjend i przedsiębiorstw dokonywanych przez dyktaturę wojskową generała
Velasco, nacjonalizacjach, które - jak wynikało z listów coraz bardziej zniechęconego wuja Ataulfa
- cofały nas do ery kamienia łupanego. Tamtego dnia Juan wyznał mi jeszcze, że chociaż w
Londynie nie przepuszczał żadnej okazji do zaspokojenia apetytu („Już to zauważyłem" zażartowałem), w Newmarket zachowywał się nader wstrzemięźliwie, choć nie brakowało mu
możliwości rozrywki. Ale nie chciał przez jakąś łóżkową aferę stracić zajęcia, które zapewniało mu
poczucie bezpieczeństwa i dochody, jakich się nigdy nie spodziewał. „Ja też mam trzydzieści pięć
lat, a jak pewnie zauważyłeś, taki wiek, tu, w Earl's Court, to sędziwa starość". Mówił prawdę:
fizyczna i mentalna młodość mieszkańców tej londyńskiej dzielnicy sprawiała czasem, że czułem
się jak dinozaur.
Poświęciłem sporo czasu, tkając misterną sieć sugestii i wzmianek z pozoru niewinnych, by skłonić
Juana Barreto, żeby zabrał mnie do Newmarket, słynnej miejscowości w hrabstwie Suffolk, która
od połowy osiemnastego wieku ucieleśniała albiońską namiętność do koni pełnej krwi.
Zasypywałem go pytaniami. Jacy byli tamtejsi ludzie, domy, w których mieszkali, ich rytuały
i tradycje, stosunki między właścicielami, dżokejami i trenerami? Na czym polegały aukcje w
Tattersalls, na których za najlepsze wierzchowce płacono niewyobrażalne kwoty, i jak to było
możliwe, że sprzedawano konia w częściach, jakby go można było zdemontować? Każdą jego
opowieść przyjmowałem nieomal z aplauzem - „Jakie to ciekawe, stary!" - przywołując na twarz
wyraz entuzjazmu: „Co za szczęście, że udało ci się poznać od podszewki taki świat, bracie".
Moja strategia przyniosła wreszcie efekt. Po wielkiej aukcji na zakończenie sezonu pewien włoski
hodowca żonaty z Angielką, signor Ariosti, wydawał kolację, na którą zaprosił Juana. Mój
przyjaciel zapytał, czy może przyprowadzić ze sobą rodaka, a amfitrion stwierdził, że będzie
zachwycony. Siedemnaście dni oczekiwania na wyznaczoną datę wspominam jak przez mgłę.
Nękany atakami zimnego potu i z egzaltacją nastolatka myślałem o tym, że znowu zobaczę
Peruwianeczkę, bezsenne noce spędzałem na robieniu sobie wyrzutów: jestem niepoprawnym
imbecylem, skoro nadal kocham tę wariatkę, tę awanturnicę, tę kobietkę pozbawioną skrupułów, z
którą żaden mężczyzna, a już najmniej ja, nie jest w stanie utrzymać stałego związku, nie zostając
prędzej czy później zdeptanym. Ale w przerwach między owymi masochistycznymi monologami
miewałem też momenty radości: czy bardzo się zmieniła? Czy zachowała ten wyzywający sposób
bycia, który tak mnie pociągał, czy życie w stratyfikowa-nym świecie angielskich koniarzy
udomowiło ją i zbanalizowało? Gdy wsiedliśmy do pociągu do Newmarket - trzeba było przesiąść
się w Cambridge - zaczęła mnie dręczyć myśl, że wszystko to są tylko moje urojenia i fantazje, a
Mrs. Richardson jest po prostu damulką pochodzenia meksykańskiego. „I przez cały ten czas
szukałeś wiatru w polu, Ricardito".
116
Wiejski dom Juana Barreto, kilka mil od Newmarket, drewniany, jednopiętrowy, otoczony
wierzbami i hortensjami, wyglądał bardziej na pracownię artysty niż na mieszkanie. Wypełniały go
puszki z farbą, sztalugi, płótna naciągnięte na blejtram, szki-cowniki, albumy poświęcone sztuce,
sterty płyt rozrzuconych na podłodze wokół świetnego sprzętu odtwarzającego. Juan miał
minimorrisa, którym nigdy nie jeździł do Londynu, i owego popołudnia zabrał mnie swym
maleńkim pojazdem na wycieczkę po całym Newmarket, tajemniczej miejscowości rozproszonej po
okolicy, właściwie pozbawionej centrum. Zawiózł mnie do pysznego Jockey Club i do Muzeum
Wyścigów Konnych. Prawdziwego miasta nie stanowiły garść domów przyklejonych do
Newmarket High Street, kościół, tuzin sklepów, kilka pralni samoobsługowych i restauracji, lecz
ładne posiadłości rozrzucone po okolicznej równinie, wokół których wznosiły się stajnie, budynki
gospodarcze i padoki. Juan pokazywał mi je, podając nazwiska właścicieli i właścicielek i sypiąc
anegdotami. Ja ledwie go słyszałem. Całą moją uwagę pochłaniało obserwowanie mijanych ludzi,
w nadziei, że pojawi się nagle między nimi kobieca sylwetka, której szukałem.
Nie pojawiła się ani podczas tej przejażdżki, ani w małej restauracyjce hinduskiej, do której Juan
zaprosił mnie na curry tan-doori, ani następnego dnia, na długiej, niekończącej się aukcji klaczy,
źrebic, koni wyścigowych i rozpłodowych w Tattersalls, w ogromnym płóciennym namiocie.
Wynudziłem się niemożeb-nie. Zaskoczyła mnie duża liczba Arabów, często w galabijach,
podbijających stawki i płacących bez mrugnięcia okiem astronomiczne kwoty, jakie nigdy nie
podejrzewałem, że można wydać na czworonoga. I żadna z wielu osób, które przedstawił mi Juan
podczas aukcji i w przerwach, kiedy uczestnicy popijali szampana
z papierowych kubków i pogryzali marchewki, ogórki i śledzie z papierowych talerzyków, nie
wymówiła nazwiska, którego oczekiwałem: Mr. David Richardson.
Ale wieczorem, gdy tylko przekroczyłem próg wspaniałej posiadłości signora Ariostiego,
poczułem, że nagle zasycha mi w gardle i cierpną mi palce u rąk i u stóp. Była tam, mniej niż
dziesięć metrów ode mnie, siedziała na sofie z wysmukłym kieliszkiem w dłoni. Patrzyła na mnie,
jakby widziała mnie po raz pierwszy w życiu. Zanim zdążyłem się odezwać i nadstawić policzek do
pocałunku, wyciągnęła wielkopańsko rękę i pozdrowiła mnie po angielsku jak kogoś zupełnie
obcego: „How doyou do?". I nie dając mi czasu na odpowiedź, odwróciła się plecami, wracając do
rozmowy z sąsiadami. Po chwili usłyszałem, jak opowiada, z największą swobodą i angielszczyzną
łamaną, ale nader ekspresyjną, że gdy była małą dziewczynką w Ciudad de Mexico, ojciec zabierał
ją co tydzień na koncert lub na operę, wpajając jej w ten sposób od najmłodszych lat namiętną
miłość do muzyki klasycznej.
Nie zmieniła się zbytnio przez te cztery lata. Nadal miała drobną, ładną buzię, wąską talię, szczupłe
i zgrabne nogi, kostki tak drobne i kruche jak przeguby rąk. Wydawała się bardziej pewna siebie i
zuchwała niż dawniej, pod koniec każdego zdania wykonywała drobny ruch głową z wystudiowaną
dezaprobatą lub wzgardą. Rozjaśniła nieco włosy i zapuściła je bardziej niż w Paryżu, zrobiła sobie
lekką ondulację, czego nigdy wcześniej u niej nie widziałem; jej makijaż był prostszy i bardziej
naturalny niż mocne kolory i warstwy pudru i cieni madame Amoux. Miała na sobie bardzo krótką
spódniczkę, zgodnie z wymogami mody odsłaniającą kolana, i bluzeczkę z głębokim dekoltem,
ujawniającą śliczne ramiona, gładkie i jedwabiste, i podkreślającą szyję,
118
wytworny łuk otoczony srebrnym łańcuszkiem, na którym wisiał kamień szlachetny, być może
szafir, chwiejący się szelmowsko przy każdym jej ruchu nad otworem, z którego wyglądały jędrne
cycuszki. Zauważyłem obrączkę ślubną na serdecznym palcu lewej dłoni, na modłę protestancką.
Czyżby przy okazji przeszła na anglikanizm? Mr. Richardson, któremu Juan przedstawił mnie w
sąsiedniej sali, był rosłym sześćdziesięciolatkiem w elektrycznie żółtej koszuli, z chusteczką w tym
samym odcieniu wystającą z kieszonki supereleganckiego niebieskiego garnituru. W pijackiej
euforii opowiadał zabawne anegdoty ze swych wędrówek po Japonii, rozbawiając do łez otaczający
go krąg słuchaczy i dolewając im jednocześnie dom perignona z butelki, która pojawiała się w jego
rękach i znikała jakby za sprawą magii. Juan wyjaśnił mi, że jest to niezwykle bogaty człowiek,
spędzający częs'ć roku na robieniu interesów w Azji, a zarazem całkowicie oddany swej pasji
arystokratycznej par excellence: koniom.
Setka osób wypełniających pomieszczenia domu i portyk wychodzący na rozległy ogród z
oświetlonym basenem wyłożonym kafelkami pokrywała się z grubsza z tym, co zapowiadał Juan
Barreto: światek bardzo angielski, w który wpasowało się kilku cudzoziemskich koniarzy, takich
jak pan domu signor Ariosti czy moja egzotyczna rodaczka udająca Meksykankę, Mrs. Richardson.
Wszyscy byli dość zawiani i wszyscy wyglądali na ludzi, którzy doskonale się znają i
porozumiewają w zaszyfrowanym języku hippiki. Kiedy w końcu udało mi się przysiąść do grupy
otaczającej Mrs. Richardson, usłyszałem, że wielu z nich, w tym niegrzeczna dziewczynka i jej
mąż, wybrali się niedawno do Du-baju na zaproszenie pewnego arabskiego szejka, jego prywatnym
samolotem, na otwarcie pewnego hipodromu. Ugoszczono ich po królewsku. Opinia, że
muzułmanie nie piją alkoholu, mówili,
119
była prawdziwa w odniesieniu do biednych muzułmanów, ale pozostali, na przykład koniarze z
Dubaju, pili i raczyli swych gości najwytworniejszym szampanem i winami Francji.
Pomimo wysiłków nie udało mi się podczas tej długiej nocy zamienić ani słowa z Mrs. Richardson.
Za każdym razem, gdy po wielu zabiegach przybliżałem się do niej, ona oddalała się, pod
pretekstem, że idzie kogoś pozdrowić, do bufetu lub do baru, porozmawiać na osobności z
przyjaciółką. Nie udało mi się nawet pochwycić jej spojrzenia, ponieważ choć nie ulegało
najmniejszej wątpliwości, iż doskonale wie, że stale szukam jej wzroku, nigdy nie zwracała ku
mnie twarzy, wręcz przeciwnie, zawsze manewrowała tak, żeby stać do mnie plecami lub profilem.
Juan Barreto mówił prawdę: jej angielszczyzna była prymitywna i chwilami niezrozumiała,
najeżona błędami, lecz posługiwała się nią z taką świeżością i przekonaniem, i z ową tak
sympatyczną muzyczką latynoamerykańską, że jej wypowiedzi brzmiały wyraziście i zabawnie.
Wypełniając luki słownictwa, pomagała sobie nieustanną gestykulacją oraz minami i spojrzeniami,
stanowiącymi majstersztyk kokieterii.
Charles, siostrzeniec Mrs. Stubard, okazał się czarującym chłopcem. Opowiedział mi, że przez
Juana zaczął rozczytywać się w relacjach angielskich podróżników po Peru i że planuje wybrać się
na wakacje do Cuzco i odbyć trekking do Machu Picchu. Przekonywał Juana, żeby mu towarzyszył.
Gdybym ja chciał się dołączyć, welcome.
Około drugiej nad ranem, gdy goście zaczęli się żegnać z signo-rem Ariostim, w odruchu
wywołanym zapewne licznymi lampkami szampana, jakie wychyliłem tej nocy, oderwałem się od
pary wypytującej mnie o doświadczenia zawodowe tłumacza konferencyjnego, wymknąłem się
Juanowi Barreto, który po raz czwarty czy piąty tej nocy chciał zaciągnąć mnie do pokoju, gdzie
120
wisiał jego portret Belicosa, jednej z gwiazd stajni pana domu, i przeszedłem na drugi koniec
salonu, do grupki otaczającej Mrs. Richardson. Chwyciłem ją mocno za ramię i z uśmiechem
zmusiłem do opuszczenia towarzyszy. Spojrzała na mnie z grymasem niechęci, który wykrzywił jej
usta, i po raz pierwszy w życiu usłyszałem od niej brzydkie słowa:
- Puszczaj mnie, fucking beast- szepnęła przez zaciśnięte zęby.
- Puszczaj, wpakujesz mnie w kłopoty.
- Jeśli nie zadzwonisz do mnie, powiem Mr. Richardsonowi, że wyszłaś za mąż we Francji i że
ściga cię szwajcarska policja za opróżnienie tajnego konta monsieur Arnoux.
I wsunąłem jej w dłoń karteczkę z numerem telefonu mieszkanka Juana w Earl's Court. Po
trwającej ułamek sekundy ciszy
— po jej buzi przebiegł skurcz — wybuchnęła śmiechem, otwierając szeroko oczy:
- Oh, my God! You are learning, grzeczny chłopczyku - wykrzyknęła, otrząsając się ze zdziwienia,
tonem profesjonalnej aprobaty.
Po czym odwróciła się na pięcie i dołączyła do grupki, z której ją wyrwałem.
Byłem absolutnie pewien, że nie zadzwoni. Stanowiłem dla niej niewygodnego świadka
przeszłości, którą chciała wymazać za wszelką cenę; gdyby tak nie było, nigdy nie zachowałaby się
tak jak tamtej nocy, unikając mnie tak ostentacyjnie. A jednak zadzwoniła do Earls Court dwa dni
później, bardzo wcześnie rano. Zamieniliśmy tylko kilka słów, ponieważ, jak niegdyś, ograniczyła
się do wydania mi rozkazu:
- Oczekuję cię jutro o trzeciej w Russell Hotel. Wiesz, gdzie to jest? Przy Russell Square, obok
British Museum. Liczę na angielską punktualność.
Stawiłem się tam z półgodzinnym wyprzedzeniem. Miałem spocone ręce i oddychałem z trudem.
Miejsce nie mogło być lepiej wybrane. Zabytkowy hotel z belle epoąue, o fasadzie i długich
korytarzach we wschodnim stylu pompier, zdawał się na wpół pusty, potęgował to wrażenie bar z
wysokim stropem i ścianami wyłożonymi boazerią, ze stolikami ustawionymi z dala od siebie;
część z nich skryta była za ściankami działowymi; gęsty dywan tłumił odgłos kroków i rozmów. Za
kontuarem kelner przerzucał „Evening Star".
Przyszła spóźniona o kilka minut, ubrana w zamszowy kostiu-mik koloru malwy, szyty na miarę,
czarne buciki ze skóry krokodyla dopasowane do płaskiej torebki, sznur pereł, na palcu soliter
wysyłający oślepiające błyski. Przerzucony przez rękę popielaty płaszcz nieprzemakalny stanowił
komplet z parasolem, który trzymała w dłoni. Jakież postępy poczyniła towarzyszka Arlette! Bez
słowa pozdrowienia, uśmiechu czy uścisku ręki zajęła miejsce naprzeciwko, założyła nogę na nogę
i zaczęła mnie besztać:
- Tamtej nocy popełniłeś głupstwo, którego ci nie wybaczę. Nie powinieneś był mnie zagadywać,
nie powinieneś był mnie dotykać, nie powinieneś rozmawiać ze mną, jakbyś mnie znał. Mogłeś
mnie skompromitować! Nie zorientowałeś się, że musisz zachować dyskrecję? Gdzie ty masz
głowę, Ricardito?
To była cała ona. Nie widzieliśmy się cztery lata i nie przyszło jej na myśl, żeby zapytać mnie, jak
się miewam i co porabiałem przez ten czas, uśmiechnąć się czy powiedzieć coś miłego na znak, że
cieszy się ze spotkania. Myślała tylko o sobie i waliła prosto z mostu.
— Jesteś bardzo ładna - powiedziałem jej z gardłem ściśniętym ze wzruszenia. - Jeszcze ładniejsza
niż cztery lata temu, kiedy się nazywałaś madame Arnoux. Wybaczam ci wyzwiska z Newmar122
ket i bzdury, które teraz pleciesz, bo jesteś taka śliczna. A poza tym, jeśli cię to interesuje, owszem,
nadal jestem w tobie zakochany. Mimo wszystko. Zakochany do szaleństwa. Bardziej niż
kiedykolwiek wcześniej. Pamiętasz szczoteczkę do zębów, którą zostawiłaś mi na pamiątkę, kiedy
widzieliśmy się po raz ostatni? To ona. T^iwslc. ją noszę przy sobie, w kieszeni. Stałem się fetyszystą, przez ciebie. Dzięki za to, że jesteś taka śliczna, Chilijeczko. Nie śmiała się, ale w jej oczach
barwy ciemnego miodu błysnęło ironiczne światełko jak za dawnych lat. Wzięła do ręki
szczoteczkę, obejrzała ją i zwróciła mi, szepcząc: „Nie wiem, o czym mówisz". Bez cienia
skrępowania pozwalała, żebym ją podziwiał, i sama przypatrywała mi się uważnie. Przebiegałem ją
wzrokiem powoli, z dołu do góry, z góry na dół, zatrzymując spojrzenie na kolanach, szyi, uszkach
na wpół przykrytych kosmykami teraz jasnych włosów, na wypielęgnowanych dłoniach o długich
paznokciach pomalowanych na naturalny kolor, na nosku, który jakby się nieco zaostrzył.
Pozwoliła, żebym ujął jej dłonie i ucałował je, lecz zgodnie z tradycją - obojętnie, bez
najdrobniejszego gestu wzajemności.
- Poważnie mi groziłeś wtedy w nocy? - zapytała po długiej chwili.
- Bardzo poważnie - powiedziałem, całując jej palce, jeden po drugim, knykcie, wierzch i wnętrze
obu dłoni. - Z biegiem lat stałem się taki jak ty. Wszystko jest dozwolone, by osiągnąć to, czego się
pożąda. To twoje słowa, niegrzeczna dziewczynko. A jak doskonale wiesz, jedyne, czego pożądam
na tym świecie, to ty.
Uwolniła jedną dłoń i przesunęła nią po mojej głowie, mierzwiąc mi włosy w owej nieco
współczującej półpieszczocie, którą pamiętałem z dawnych czasów.
123
- Nie, ty nie jesteś zdolny do takich rzeczy — powiedziała półgłosem, jakby żałując owej
ułomności mojego charakteru. - Za to pewnie mówisz prawdę, ciągle jesteś we mnie zakochany.
Zamówiła tea with scones dla nas obojga i wyjaśniła, że jej małżonek jest człowiekiem bardzo
zazdrosnym, a co gorsza, cierpi na chorobliwą zazdrość retrospekcyjną. Węszy w jej przeszłości jak
wygłodniały wilk. Dlatego musi zachowywać najwyższą ostrożność. Gdyby wtedy na przyjęciu
powziął podejrzenie, że się znamy, zrobiłby jej straszliwą awanturę. Ma nadzieję, że nie wygadałem
Juanowi Barreto, kim jest.
- Nie potrafiłbym mu tego powiedzieć, nawet gdybym chciał - uspokoiłem ją. - Bo tak naprawdę
nadal nie mam pojęcia, kim
jesteś...
Roześmiała się wreszcie. Pozwoliła, żebym objął jej głowę i dotknął ustami jej ust. Pod moimi
wargami, które całowały ją zachłannie, czule, z całą miłością, jaką do niej żywiłem, jej wargi
pozostały niewzruszone.
- Pragnę cię - szeptałem jej do ucha, gryząc jego płatek. - Jesteś piękniejsza niż kiedykolwiek,
Peruwianeczko. Kocham cię, pragnę cię całą duszą, całym ciałem. Przez te cztery lata nie robiłem
nic innego, tylko śniłem o tobie, kochałem cię i pragnąłem cię. I przeklinałem. Każdego dnia,
każdej nocy, codziennie.
Po chwili odepchnęła mnie.
- Jesteś chyba ostatnią osobą na świecie, która mówi jeszcze takie rzeczy kobietom — stwierdziła z
uśmiechem rozbawiona, spoglądając na mnie jak na jakiś dziwny okaz. - Jakie straszne banały
pleciesz, Ricardito!
- Najgorsze jest nie to, że je plotę. Najgorsze jest, że ja to wszystko czuję. Tak, to prawda. Przez
ciebie przeistaczam się
124
w postać z telenoweli. Nigdy nie mówiłem czegoś takiego nikomu oprócz ciebie.
- Nikt nie może nas zobaczyć, nigdy - powiedziała nagle, zmieniając ton na bardzo poważny. Ostatnią rzeczą, na jaką mam ochotę, jest atak zazdrości tego nudziarza, mojego męża. A teraz
muszę już iść, Ricardito.
- Czy będę musiał czekać następne cztery lata, żeby cię znowu zobaczyć?
- W piątek - ustaliła w mgnieniu oka, z szelmowskim chichotem, gładząc mnie jeszcze raz po
głowie. A po pauzie, dla zwiększenia efektu, dodała: - Tu, w hotelu. Zarezerwuję pokój na twoje
nazwisko. Nie przejmuj się, chudopachołku, ja zapłacę. Weź ze sobą jakąś walizkę, żeby wyglądało
bardziej prawdopodobnie.
Powiedziałem jej, że doskonale, lecz ja sam opłacę pokój. Nie zamierzałem zmieniać mojego
uczciwego zawodu na profesję alfonsa.
Wybuchnęła śmiechem, tym razem spontanicznie.
- Jasne! — wykrzyknęła. — Jesteś rycerzykiem z Miraflores, a rycerze nie przyjmują pieniędzy od
kobiet.
Po raz trzeci zmierzwiła mi włosy, lecz tym razem chwyciłem jej dłoń i ucałowałem ją.
- Myślałeś, że pójdę z tobą do łóżka w norze użyczonej przez tego pedała Juana Barreto w Earl's
Court? Chyba nie zauważyłeś jeszcze, że jestem teraz at the topi
Minutę później poszła sobie, zapowiedziawszy mi uprzednio, żebym odczekał kwadrans, zanim
wyjdę z Russell Hotel, bo z Davidem Richardsonem wszystko jest możliwe, nawet to, że za każdym
razem, kiedy ona robi wypad do Londynu, śledzi ją jakiś detektyw wyspecjalizowany w sprawach
zdrad małżeńskich.
125
Odczekałem piętnaście minut, a potem, zamiast wsiąść do metra, poszedłem na długi spacer pod
zachmurzonym niebem, w siąpiącej mżawce. Doszedłem do Trafalgar Square, przeciąłem St. James
Park i Green Park, wdychając zapach mokrej trawy i patrząc na krople spadające z grubych gałęzi
dębów, przewędrowałem prawie całą Brompton Road i półtorej godziny później dotarłem do
półksiężyca Philbeach Gardens, zmęczony i szczęśliwy. Długi spacer uspokoił mnie i uwolnił od
natłoku chaotycznych myśli i wrażeń, w jakim żyłem od wizyty w Newmarket. Jak to się stało, że
ujrzenie jej po tylu latach tak cię odurzyło, Ricardito? Bo to, co jej powiedziałem, było prawdą:
nadal kochałem ją do szaleństwa. Sam jej widok uświadomił mi, że nawet wiedząc, iż każdy
związek z niegrzeczną dziewczynką skazany jest na niepowodzenie, jedyne, czego tak naprawdę
pożądałem w życiu z ową namiętnością, z jaką inni dążą do majątku, sławy, sukcesu, władzy, to
posiadanie jej - ze wszystkimi jej kłamstwami, matactwami, egoizmem, zniknięciami. To banał,
wiem, ale przez cały czas do piątku przeklinałem powolność, z jaką płynęły godziny pozostałe do
kolejnego spotkania.
W piątek, kiedy wszedłem do Russell Hotel z walizeczką w ręku, recepcjonista Hindus potwierdził,
że na moje nazwisko został zarezerwowany pokój. I że został już opłacony. Dodał, że „moja
sekretarka" uprzedziła ich, że będę przyjeżdżał z Paryża dość często, a w takim razie hotel postara
się zaproponować mi specjalną cenę, cenę dla stałych klientów, „z wyjątkiem szczytu sezonu".
Pokój wychodził na Russell Square i choć nie był mały, taki się wydawał ze względu na mnogość
przedmiotów, stoliczków, lampek, zwierzątek, rycin i płócien przedstawiających mongolskich
wojowników o wybałuszonych oczach, poskręcanych bródkach i zakrzywionych szablach,
mknących w stronę łóżka z bardzo złymi zamiarami.
126
Niegrzeczna dziewczynka przyszła pół godziny po mnie, w skórzanej kurteczce wciętej w talii,
kapelusiku w tym samym kolorze i botkach do kolan. Oprócz torebki niosła teczkę pełną zeszytów i
książek z kursu sztuki współczesnej, na który, jak mi później wyjaśniła, uczęszczała trzy razy w
tygodniu do Christiego. Zanim spojrzała na mnie, obrzuciła wzrokiem pokój i skinęła lekko głową
na znak aprobaty. Kiedy wreszcie raczyła spojrzeć na mnie, trzymałem ją już w objęciach i
zaczynałem rozbierać.
- Ostrożnie - ostrzegła. - Nie pomnij mi ubrania. Rozebrałem ją do naga najostrożniej w świecie,
studiując
jak obiekty cenne i unikatowe wszystkie sztuki odzieży, jakie miała na sobie, całując z
namaszczeniem każdy centymetr skóry, jaki mi się ukazywał, wdychając delikatny, lekko
perfumowany aromat płynący z jej ciała. Miała teraz maleńką, prawie niewidoczną bliznę koło
pachwiny, ponieważ operowali jej wyrostek, i wzgórek łonowy ciemniejszego koloru. Czułem
pożądanie, wzruszenie, czułość, całując jej stopy, jej woniejące pachy, zarys kręgów na plecach,
jędrniutkie pośladki, delikatne w dotyku jak aksamit. Długo całowałem drobne piersiątka, szalony
ze szczęścia.
- Nie zapomniałeś chyba, co najbardziej lubię, grzeczny chłopczyku? - szepnęła mi wreszcie do
ucha. I nie czekając na odpowiedź, ułożyła się na plecach, rozkładając nogi, żebym mógł włożyć
między nie głowę, i zasłaniając oczy prawą ręką. Poczułem, że zaczyna odpływać ode mnie, od
Russell Hotel, od Londynu, i koncentruje się całym jestestwem, z ową intensywnością, jakiej nie
widziałem nigdy u żadnej kobiety, na własnej przyjemności, samotnej, osobistej, egoistycznej, jaką
moje usta nauczyły się jej dawać. Liżąc, ssąc, całując, leciutko gryząc jej malutką łechtaczkę,
127
poczułem, że wilgotnieje i wibruje. Długo to trwało. Ale jak rozkosznie i podniecająco było odczuć,
że mruczy i kołysze się, pochłonięta i oszołomiona pożądaniem, aż wreszcie przeciągły jęk
wstrząsnął jej drobnym ciałkiem od stóp do głów. „Chodź, chodź" - szepnęła, wyczerpana.
Wszedłem w nią z łatwością i ścisnąłem z taką siłą, że wyrwała się z bezwładu, w jakim pogrążył ją
orgazm. Wygięła się, próbując wysunąć się spode mnie, ze skargą: „Miażdżysz mnie".
Z ustami przyklejonymi do jej ust, poprosiłem żarliwie:
- Jeden jedyny raz w życiu powiedz, że mnie kochasz, niegrzeczna dziewczynko. Choćby to nie
była prawda, powiedz to. Chcę usłyszeć, jak to brzmi, chociaż raz.
A potem, kiedy przestaliśmy się kochać i gawędziliśmy, nadzy na żółtej kapie, pod groźnym
wzrokiem wojowników mongolskich, a ja pieściłem jej piersi i talię, całowałem niemal
niewidoczną bliznę i bawiłem się jej gładkim brzuchem, przystawiając ucho do pępka i
nadsłuchując głębokich odgłosów jej ciała, zapytałem, dlaczego odmówiła mi tej przyjemności i nie
wyszeptała do ucha tego drobnego kłamstewka. Czy nie mówiła tego wiele razy innym
mężczyznom?
- Właśnie dlatego - odrzekła natychmiast, bezlitośnie. - Ja nigdy nie powiedziałam „kocham cię",
czując to naprawdę. Takie rzeczy mówiłam tylko, wiedząc, że oszukuję. Bo ja nigdy nikogo nie
kochałam, Ricardito. Kłamałam im wszystkim, zawsze. Myślę, że jedynym mężczyzną, któremu
nigdy nie skłamałam w łóżku, jesteś ty.
- No cóż, w twoich ustach brzmi to jak wyznanie miłości. Czy osiągnęła wreszcie to, czego tak
zachłannie szukała, jako
mężatka człowieka bogatego i potężnego? Jej oczy zasnuł cień, a głos załamał się:
128
- Tak i nie. Bo chociaż czuję się teraz bezpieczna i mogę kupić to, co chcę, jestem zmuszona
mieszkać w Newmarket, a całe moje życie obraca się wokół koni.
Powiedziała to z goryczą, która zdawała się wypływać z głębi jej duszy. I nagle, zupełnie
nieoczekiwanie, zaczęła mi się zwierzać, jakby nie mogła dłużej utrzymać tego w sobie.
Nienawidziła koni ze wszystkich sił, podobnie jak wszystkich swoich przyjaciół i znajomych z
Newmarket, właścicieli, trenerów, dżokejów, urzędników, masztalerzy, psów i kotów, i wszelkich
osób mających cokolwiek wspólnego, bezpośrednio lub pośrednio, z tymi przeklętymi chabetami,
które w dodatku stanowiły jedyny temat rozmów i trosk tych okropnych ludzi, jacy ją otaczali. Nie
tylko na hipodromach, na parkurach treningowych, w stajniach, ale także na kolacjach, na
przyjęciach, weselach, urodzinach i podczas przypadkowych spotkań ludzie z Newmarket
rozprawiali
0 chorobach, wypadkach, treningach, dokonaniach albo nieszczęściach cholernych szkap. To życie
zepsuło jej dni, a nawet
1 noce, bo ostatnio śniły jej się koszmary z końmi z Newmarket. I choć tego już nie powiedziała,
łatwo było odgadnąć, że od jej bezkresnej nienawiści do koni i Newmarket nie był wolny także i jej
mąż. Mr. David Richardson, poruszony smutkami i depresjami żony, udzielił jej kilka miesięcy
temu pozwolenia na wyjazdy do Londynu - miasta, którego fauna z Newmarket nie znosiła i w
którym rzadko stawiała stopę - na kursy historii sztuki u Christiego i Sothebyego, naukę układania
bukietów w Out of the Bloom, w Camden, a nawet na sesje jogi i medytacji transcendentalnej w
aśramie w Chelsea, które miały podleczyć spustoszenia w jej psychice, jakich dokonała hippika.
- Coś takiego, niegrzeczna dziewczynko! - Zaśmiałem się zachwycony tym, co usłyszałem. Czyżbyś odkryła, że pieniądze
129
nie zawsze dają szczęście? Czy mogę zatem zachować nadzieję, że pewnego pięknego dnia
podziękujesz Mr. Richardsonowi i wyjdziesz za mnie? Paryż jest zabawniejszy niż końskie piekło w
Suffblk, sama wiesz.
Ale ona nie miała ochoty na żarty. Jej niechęć do Newmarket była poważniejsza, niż wówczas
sądziłem, stanowiła prawdziwą traumę. Chyba ani razu, kiedy się spotykaliśmy i kochaliśmy
podczas następnych dwóch lat w różnych pokojach Russell Hotel - w pewnym momencie
odniosłem wrażenie, że znam je wszystkie na pamięć - nie zdarzyło się, by niegrzeczna
dziewczynka nie wypłakiwała się na mojej piersi i nie piekliła na konie i ludzi z Newmarket,
których życie uważała za monotonne, kretyńskie, najgłupsze na świecie. Czemu więc, skoro była
tak nieszczęśliwa, nie położyła kresu takiej egzystencji? Na co czekała, że nie odchodziła od
Davida Richardsona, za którego najwyraźniej nie wyszła z miłości?
— Nie ośmielę się poprosić go o rozwód - przyznała któregoś popołudnia. - Nie wiem, co by się ze
mną stało.
— Nic się nie stanie. Wyszłaś za mąż zgodnie z prawem, nieprawdaż? Tutejsze małżeństwa rozstają
się bez żadnych problemów.
— Nie wiem — powiedziała, posuwając się w zwierzeniach dalej niż zwykle. - Pobraliśmy się na
Gibraltarze i nie jestem pewna, czy nasze małżeństwo jest w Anglii ważne. Nie wiem też, jak to
ustalić, żeby David się nie dowiedział. Ty nie znasz bogaczy, grzeczny chłopczyku. A tym bardziej
Davida. Żeby ożenić się ze mną, zorganizował ze swoim adwokatem taki rozwód, że zostawił swoją
pierwszą żonę nieomal na ulicy. Nie chcę, żeby ze mną stało się to samo. Ma najlepszych
adwokatów, najrozleglejsze znajomości. A ja tu, w Anglii, jestem mniej niż nikim, apoor shit.
130
Nigdy nie dowiedziałem się, jak go poznała, kiedy i w jaki sposób narodził się romans z Davidem
Richardsonem, który przerzucił ją z Paryża do Newmarket. Było oczywiste, że pomyliła się w
swych rachubach, licząc na to, że przez taki podbój zdobędzie zarazem ową bezgraniczną wolność,
którą uzależniała od majątku. Nie tylko nie była szczęśliwa; na pierwszy rzut oka odgadłem, że była
szczęśliwsza jako małżonka francuskiego urzędnika, którego porzuciła. Kiedy jakiś czas później
sama zaczęła mówić o Robercie Arnoux i zażądała, żebym zrelacjonował ze wszystkimi
szczegółami rozmowę, jaką odbyliśmy tamtej nocy w Chez Eux, zrobiłem to, nie ukrywając
niczego, opowiedziałem nawet, jak jej eksmałżonkowi oczy zaszły łzami, kiedy mówił, że ulotniła
się ze wszystkimi oszczędnościami ze wspólnego rachunku w banku szwajcarskim.
- Typowy Francuz, jedyne, co go zabolało, to strata forsy - skomentowała bez śladu wzruszenia. Jego oszczędności! Dwa
złamane grosze, które nie wystarczyły mi nawet na rok życia. Wykorzystał mnie, żeby potajemnie
wywieźć forsę z Francji. Nie tylko swoją, także swoich przyjaciół. Mogli mnie wsadzić do ciupy,
gdyby mnie złapali. Poza tym był skąpy, a to najgorsza cecha charakteru.
- Skoro jesteś taka zimna i wyrachowana, może zabijesz Da-vida Richardsona, niegrzeczna
dziewczynko. Unikniesz ryzyka rozwodu i odziedziczysz jego fortunę.
- Nie wiem, jak to zrobić, żeby mnie nie złapano - odparła bez uśmiechu. - A może ty się odważysz?
Oferuję dziesięć procent spadku. To dużo, dużo forsy.
Żartowaliśmy, ale przejmował mnie dreszcz, kiedy słyszałem, z jaką nonszalancją mówi te straszne
iztCLj. Już nie była ową kruchą dziewczynką, która wybiła się z nizin dzięki niepospo131
litej śmiałości i determinacji; była dojrzałą kobietą, przekonaną, że życie jest dżunglą, w której
triumfują najpodlejsi, gotową na wszystko, by nie dać się pokonać i wspinać się wyżej i wyżej.
Nawet na to, by wysłać na tamten świat męża, żeby odziedziczyć po nim spadek, gdyby miała
gwarancję, że pozostanie bezkarna? „Oczywiście - odpowiadała, z kpiącym i okrutnym błyskiem w
oku. — Przerażam cię, niegrzeczny chłopczyku?"
Dobrze się bawiła jedynie wtedy, gdy David Richardson zabierał ją ze sobą w podróże w interesach
po Azji. Z tego, co mi opowiedziała, dość ogólnikowo zresztą, wynikało, że jej mąż jest brokerem,
pośrednikiem w handlu różnymi commodities, które Indonezja, Korea, Tajwan, Tajlandia i Japonia
eksportowały do Europy, i z tego względu odbywał częste podróże, by spotkać się z dostawcami.
Nie zawsze mu towarzyszyła, ale kiedy tak było, czuła ogromną ulgę i swobodę. Seul, Bangkok,
Tokio były rekompensatami, które pozwalały jej ścierpieć Newmarket. Podczas gdy mąż rozmawiał
o interesach na kolacjach i spotkaniach, ona uprawiała turystykę, zwiedzała świątynie i muzea,
kupowała ubrania lub ozdoby do domu. Na przykład posiada wspaniałą kolekcję japońskich kimon
i marionetek z Bali. Czy pozwoliłaby mi pewnego dnia, gdy jej mąż będzie w podróży, pojechać do
Newmarket i rzucić okiem na jej dom? Nie, nigdy. Nigdy więcej nie powinienem się tam pojawić,
choćby Juan Barreto zaprosił mnie ponownie. Chyba że, rzecz jasna, zdecyduję się potraktować
poważnie jej propozycję zabójstwa.
Owe dwa lata, w ciągu których spędzałem długie okresy w swinging London, nocując w pied-aterre ]uana Barreto w Earl's Court i widując niegrzeczną dziewczynkę raz lub dwa razy na tydzień,
były najszczęśliwszymi w moim dotychczasowym życiu. Zarabiałem mniej, gdyż z powodu
wyjazdów do Londynu
132
odrzuciłem wiele propozycji w Paryżu i w innych miastach europejskich, łącznie z Moskwą, gdzie
pod koniec lat sześćdziesiątych i na początku siedemdziesiątych konferencje i kongresy
międzynarodowe stały się coraz częstsze, przyjmując w zamian zlecenia kiepsko płatne, których
jedyną zaletą była praca w Anglii. Lecz na nic w świecie nie zamieniłbym szczęścia, jakie budziło
we mnie wejście do Russell Hotel, gdzie wkrótce poznałem imiona wszystkich kelnerów i kelnerek,
i oczekiwanie w transie na przybycie Mrs. Richardson. Za każdym razem zaskakiwała mnie nową
sukienką, bielizną, perfumami czy pantofelkami. Pewnego popołudnia, na moją prośbę, przyniosła
w torbie kilkanaście kimon ze swojej kolekcji i urządziła pokaz, drepcząc po pokoju małymi
kroczkami, ze stereotypowym uśmiechem gejszy. Dawno już zauważyłem w jej drobnym ciałku i
zielonkawym odcieniu skóry orientalną nutę, spadek po jakimś przodku, o którym nic nie wiedziała,
a owego popołudnia dziedzictwo to stało się wy-raźniejsze niż dotychczas.
Kochaliśmy się, gawędziliśmy nago, podczas gdy ja bawiłem się jej włosami i ciałem, a niekiedy,
jeśli dopisywała pogoda, przed jej powrotem do Newmarket spacerowaliśmy po parku. Jeśli padało,
szliśmy do jakiegoś kina i oglądaliśmy film, trzymając się za ręce. Kiedy indziej szliśmy na tea with
scones, za którymi przepadała, do Fortnum and Mason, a raz wybraliśmy się na jedną ze słynnych i
obfitych herbatek do Ritza, lecz nie wróciliśmy tam więcej, ponieważ wychodząc, zauważyła przy
jednym ze stolików parę z Newmarket i zbladła jak płótno. Przez te dwa lata przekonałem się, że
przynajmniej w moim wypadku nie jest prawdą, iż miłość wyciera się, ubożeje lub gaśnie od
długiego użycia. Moja miłość rosła każdego dnia. Studiowałem bardzo dokładnie oferty galerii,
muzeów, kin, wystaw, tras turystycz-
133
nych - najstarsze puby w mieście, targi antykwaryczne, scenerie z powieści Dickensa - żeby
zaproponować jej spacery, które ją zabawią, a ponadto zawsze przywoziłem jej jakiś prezencik z
Paryża, coś, co mogło ją zaskoczyć, jeśli nie ceną, to oryginalnością. Niekiedy, zadowolona z
prezentu, mówiła mi: „zasługujesz na buziaczka", i przez sekundę łączyła swoje usta z moimi.
Oparte na moich, spokojne, pozwalały się całować, nie odwzajemniając jednak pocałunku.
Czy pokochała mnie chociaż trochę przez owe dwa lata? Nigdy mi tego nie powiedziała, rzecz
oczywista, to byłaby oznaka słabości, której nie wybaczyłaby ani sobie, ani mnie. Ale sądzę, że z
czasem przywykła do mojego oddania i miłość, jaką ją zalewałem, pochlebiała jej bardziej, niż
śmiała wyznać sobie samej. Lubiła, kiedy sprawiałem jej rozkosz ustami, a potem, zaraz po jej
orgazmie, wchodziłem w nią i „ją nawadniałem". I kiedy mówiłem jej na wszelkie możliwe
sposoby, tysiącem różnych słów, że ją kocham. „Jakie banały powiesz mi dzisiaj?" — brzmiało
często jej powitanie.
- Że najbardziej podniecające w tobie, oprócz tej maciupeńkiej łechtaczki, jest jabłko Adama. Kiedy
unosi się, ale szczególnie kiedy opada, tańcząc na twoim gardle.
Kiedy udało mi się ją rozśmieszyć, czułem się spełniony, jak w czasach dzieciństwa po spełnieniu
dobrego uczynku, co braciszkowie z Colegio Champagnat w Miraflores zalecali nam robić
codziennie, żeby uświęcić każdy dzień.
Pewnego popołudnia zdarzyło się coś dziwnego, brzemiennego w skutki. Pracowałem na kongresie
zorganizowanym przez British Petroleum w sali konferencyjnej w Uxbridge, poza Londynem, i nie
mogłem przyjść na spotkanie z nią, chociaż wcześniej uzgodniłem z organizatorami, że popołudnie
będę miał wolne,
i34
ponieważ kolega, który miał mnie zastąpić, zachorował. Zadzwoniłem do Russell Hotel,
wyjaśniając sytuację i przepraszając gorąco. Odłożyła słuchawkę bez słowa. Gdy zadzwoniłem po
raz drugi, już wyszła z pokoju.
W następny piątek — widywaliśmy się zazwyczaj w środy i w piątki, dni jej rzekomych lekcji
historii sztuki u Christiego — kazała mi na siebie czekać ponad dwie godziny i nie zadzwoniła,
żeby usprawiedliwić spóźnienie. Pojawiła się wreszcie, ze ściągniętą twarzą, kiedy już nie
wierzyłem, że przyjdzie.
- Nie mogłaś zadzwonić? - zapytałem z wyrzutem. - Wiesz, jak się denerwo...
Nie dokończyłem zdania, ponieważ policzek, jaki wymierzyła mi ze wszystkich sił, zamknął mi
usta.
- Nie będziesz kazał mi czekać na siebie jak głupiej, chudo-pachołku - trzęsła się z gniewu i miała
zmieniony głos. - Kiedy umawiasz się ze mną...
Nie pozwoliłem jej dokończyć, rzuciłem się na nią i całym ciężarem ciała popchnąłem na łóżko. Na
początku broniła się słabo, ałe szybko przestała. I prawie natychmiast poczułem, że ona także mnie
całuje i obejmuje, i pomaga mi się rozebrać. Nigdy przedtem nie zrobiła czegoś takiego. Po raz
pierwszy poczułem, że jej ciałko splata się z moim, obejmując mnie nogami, przyciskając usta do
moich i łącząc swój język z moim językiem. Jej dłonie przebiegały moje plecy, mój kark. Błagałem,
żeby mi wybaczyła, że to się nigdy więcej nie powtórzy, dziękowałem, że czyni mnie tak
szczęśliwym, że po raz pierwszy okazuje, że też mnie kocha. A wówczas usłyszałem, że szlocha, i
zobaczyłem, że ma mokre oczy.
- Kochanie moje, serduszko, nie płacz, i to przez takie głupstwo - głaskałem ją, zlizując łzy. - Nigdy
więcej tak nie zrobię, obiecuję. Kocham cię, kocham cię.
A potem, gdy się ubieraliśmy, ciągle milczała, z naburmuszoną miną, żałując swojej słabości.
Próbowałem poprawić jej humor, żartując:
- Już przestałaś mnie kochać, tak szybko?
Popatrzyła na mnie z wściekłością, a gdy po długiej chwili przemówiła, jej głos zabrzmiał bardzo
twardo:
- Nie rób sobie złudzeń, Ricardito. Nie myśl, że zrobiłam tę scenę, bo umieram z miłości do ciebie.
Nie zależy mi na żadnym mężczyźnie i ty nie jesteś wyjątkiem. Ale mam swoją godność i na nikogo
nie będę czekać jak głupia w pokoju hotelowym.
Powiedziałem, że boli ją moje odkrycie i że mimo wszystkich scen, impertynencji i wyzwisk coś
jednak do mnie czuje. Był to drugi poważny błąd, jaki popełniłem wobec niegrzecznej dziewczynki
od dnia, kiedy zamiast zatrzymać ją w Paryżu, zachęciłem ją do wyjazdu na Kubę na szkolenie.
Spojrzała na mnie bardzo poważnie, milczała przez chwilę, a wreszcie szepnęła z wyższością i
pogardą:
- Tak myślisz? To zobaczysz, że tak nie jest, chudopachołku. Wyszła z pokoju bez pożegnania.
Myślałem, że ten zły humor
wkrótce jej przejdzie, ale nie odezwała się przez cały następny tydzień. W środę i w piątek na
próżno czekałem na nią, mając za jedynych towarzyszy dzikich wojowników mongolskich. Gdy w
następną środę wszedłem do Russell Hotel, hinduski recepcjonista podał mi karteczkę. Tekst był
zwięzły, informowała, że wyjeżdża do Japonii „z Davidem". Nie pisała, na jak długo i czy zadzwoni
do mnie po powrocie. Ogarnęły mnie złe przeczucia i przekląłem swoją głupotę. Znając ją, mogłem
podejrzewać, że te dwa zdania stanowią pożegnanie, na długo, a być może na zawsze.
W ciągu owych dwóch lat moja przyjaźń z Juanem Barreto zacieśniła się. Spędziłem wiele nocy w
jego mieszkanku w Earl's
136
Court, ukrywając, rzecz jasna, spotkania z niegrzeczną dziewczynką. W owym czasie — był to rok
tysiąc dziewięćset siedemdziesiąty drugi lub trzeci — ruch hipisowski uległ szybkiemu rozpadowi i
przekształcił się w burżujską modę. Rewolucja psychodeliczna okazała się mniej głęboka i
poważna, niż sądzili jej wyznawcy. Najlepsze, co stworzyła - muzyka począwszy od samych
Beatlesów, a na Rolling Stonesach skończywszy - zostało szybko wchłonięte przez establishment i
stało się częs'cią kultury oficjalnej, czyniąc milionerów i multimilionerów z dawnych buntowników
i wyrzutków społeczeństwa oraz z ich impresariów, a z ich wytwórni płytowych — potentatów.
Zamiast wyzwolenia ducha, „nieograniczonej ekspansji umysłu ludzkiego", prognozowanej przez
guru LSD, dawnego wykładowcę Harvardu doktora Timothy'ego Leary'ego narkotyki i rozprzężone
życie przyniosły sporą dozę problemów, a tu i ówdzie tragedie osobiste i rodzinne. A nikt nie odczuł
tej zmiany na własnej skórze tak dotkliwie jak mój przyjaciel Juan Barreto.
Zawsze był zdrów jak ryba, a teraz nagle zaczął uskarżać się na grypy i przeziębienia, które
dopadały go coraz częściej i którym towarzyszyły silne newralgie. Jego lekarz w Cambridge zalecił
mu wakacje w klimacie cieplejszym niż angielski. Juan wyjechał na dziesięć dni na Ibizę i wrócił
do Londynu opalony i wesoły, sypiąc pieprznymi anegdotami o hot nights na wyspie: „Nigdy bym
nie pomyślał, że takie rzeczy dzieją się w kraju tak zdewociałym jak Hiszpania".
Mniej więcej w tym okresie Mrs. Richardson wyjechała do Tokio, towarzysząc swemu małżonkowi.
Przestałem widywać Ju-ana na jakiś miesiąc. Pracowałem w Genewie i Brukseli i nigdy, kiedy
wydzwaniałem do niego do Londynu i do Newmarket, nie odebrał telefonu. Przez te cztery
tygodnie nie miałem też żadnych
i37
wieści od niegrzecznej dziewczynki. Kiedy wróciłem do Londynu, moja sąsiadka z EarPs Court,
Kolumbijka Marina, powiedziała, że Juan przebywa od dłuższego czasu w Westminster Hospital.
Leżał na oddziale chorób zakaźnych i poddawali go przeróżnym badaniom. Ogromnie schudł. Gdy
go odwiedziłem, miał wielodniowy zarost, dygotał z zimna pod stosem kocy i niepokoił się,
ponieważ „te łapiduchy" nie potrafiły nawet zdiagnozować jego choroby. Najpierw powiedzieli mu,
że ma opryszczkę narządów rodnych z powikłaniami, potem, że to raczej jakiś rodzaj sarko-my.
Teraz zbywali go ogólnikami. Zapłonęły mu oczy, gdy mnie zobaczył nad sobą:
- Czuję się bardziej samotny niż pies, bracie - wyznał. - Nie wiesz, jak się cieszę, że cię widzę.
Odkryłem, że chociaż znam milion gringos, ty jesteś jedynym moim przyjacielem. Przyjacielem po
peruwiańsku, przyjacielem do szpiku kości. Tutejsze przyjaźnie są bardzo powierzchowne, prawdę
mówiąc. Anglicy nie mają czasu na przyjaźń.
Mrs. Stubard wyprowadziła się kilka miesięcy temu z domku w St. John's Wood. Podupadła na
zdrowiu i zamieszkała w domu pogodnej jesieni w Suffolk. Odwiedziła Juana jeden raz, ale było to
dla niej zbyt kłopotliwe i nie wróciła więcej. „Biedaczka ma bardzo chory kręgosłup i to był
prawdziwy akt heroizmu z jej strony, że dotarła aż tutaj".
Juan był już innym człowiekiem; choroba sprawiła, że stracił optymizm i poczucie bezpieczeństwa,
dręczyły go różne lęki.
— Umieram i nie wiedzą na co — powiedział mi głuchym głosem, podczas drugiej czy trzeciej
wizyty. - Nie sądzę, by ukrywali coś przede mną, żeby mnie nie przestraszyć; angielscy lekarze
zawsze ci mówią prawdę, choćby była najstraszniejsza. Oni po prostu nie wiedzą, co mi dolega.
138
Badania nie wykazywały nic konkretnego. Lekarze zaczęli nagle mówić o nieuchwytnym wirusie,
jeszcze za dobrze niezidentyfikowanym, atakującym układ odpornościowy, który uczynił Juana
podatnym na infekcje wszelkiego rodzaju. Znajdował się w stanie krańcowego wyczerpania, miał
podkrążone oczy, siną skórę, wystające kości. Bez przerwy przesuwał rękami po twarzy, jakby
chciał się upewnić, że jeszcze tu jest. Spędzałem z nim cały czas dozwolonych wizyt. Widziałem,
że słabnie z dnia na dzień, a jednocześnie pogrąża się w rozpaczy. Pewnego dnia poprosił mnie,
żebym przyprowadził do niego księdza katolickiego, ponieważ chciałby się wyspowiadać. Nie było
to łatwe. Proboszcz Brompton Oratory, do którego się zwróciłem, oznajmił, że nie odwiedza
chorych w szpitalach. Dał mi jednak telefon do klasztoru Dominikanów, którzy wykonywali
posługę tego typu. Musiałem poprosić ich osobiście. Do Juana przyszedł irlandzki księżulek,
rumiany i sympatyczny, z którym mój przyjaciel odbył długą rozmowę. Dominikanin wrócił jeszcze
dwa czy trzy razy. Rozmowy te napawały chorego otuchą na kilka dni. Wynikła z nich
transcendentalna decyzja: postanowił napisać do rodziny, z którą nie utrzymywał stosunków od
ponad dziesięciu lat.
Był zbyt słaby, żeby to zrobić samemu, więc podyktował mi długi, wzruszający i barwny list, w
którym streszczał swoją karierę malarza w Newmarket, okraszając swą opowieść zabawnymi
szczegółami. Pisał, że chociaż wielokrotnie miał ochotę odezwać się do nich i zawrzeć pokój,
zawsze powstrzymywała go idiotyczna miłość własna, której teraz żałuje. Kocha ich i bardzo za
nimi tęskni. W postscriptum dorzucał coś, co na pewno ich ucieszy: po wieloletnim oddaleniu od
Kościoła Bóg pozwolił mu powrócić do wiary, w której został wychowany, co napełniło jego życie
spokojem. Nie wspominał ani słówkiem o swojej chorobie.
139
Bez wiedzy Juana umówiłem się na rozmowę z ordynatorem oddziału chorób zakaźnych w
Westminster Hospital. Doktor Rotkof, mężczyzna w podeszłym wieku i nieco oschły, ze
szpakowatą bródką i nosem jak kartofel, zapytał najpierw o stopień mojego pokrewieństwa z
chorym.
— Jesteśmy przyjaciółmi, panie doktorze. On nie ma w Anglii żadnej rodziny. Chciałbym napisać
do jego rodziców w Peru i poinformować o prawdziwym stanie Juana.
— Nie mogę panu wiele powiedzieć poza tym, że jego stan jest bardzo poważny - oznajmił bez
ogródek. - Może umrzeć w każdej chwili. Jego organizm jest całkowicie pozbawiony obrony i byle
przeziębienie może okazać się śmiertelne.
Mieliśmy do czynienia z nową chorobą, której wykryto już sporo przypadków, w Stanach
Zjednoczonych i w Zjednoczonym Królestwie. Szczególnie ostro atakowała społeczności
homoseksualistów, narkomanów stosujących heroinę i inne narkotyki wstrzykiwane dożylnie oraz
hemofilików. Poza tym że sperma i krew były głównymi drogami przenoszenia „syndromu" - nikt
nie mówił wtedy jeszcze o AIDS - niewiele wiedziano o jego etiologii i naturze. Niszczył układ
obronny organizmu i narażał pacjenta na wszelkie choroby. Do typowych objawów należały te
wrzody na nogach i brzuchu, które tak dokuczały mojemu przyjacielowi.
Oszołomiony tym, co usłyszałem, zapytałem doktora Rotkofa, co mi radzi. Powiedzieć Juanowi?
Wzruszył ramionami i wydął usta. To zależało całkowicie ode mnie. Może tak, może nie. Chociaż
może lepiej tak, na wypadek gdyby mój przyjaciel chciał wydać jakieś dyspozycje, zanim nastąpi
zgon.
Rozmowa z doktorem Rotkofem tak mną wstrząsnęła, że nie odważyłem się wrócić do sali Juana,
pewien, że wyczytałby z mo140
jej twarzy całą prawdę. Ogromnie mu współczułem. Ileż bym dał, żeby owego wieczoru zobaczyć
Mrs. Richardson i poczuć ją, choćby przez kilka godzin, przy sobie. Juan Barreto powiedział mi
wielką prawdę: choć ja także znałem w Europie setki osób, mój jedyny przyjaciel „a laperuana"
mógł umrzeć w każdej chwili. A kobieta, którą kochałem, przebywała na antypodach ze swoim
mężem i, zgodnie ze swym zwyczajem, nie dawała znaków życia od ponad miesiąca. Spełniała
swoją groźbę, udowadniając bezczelnemu chudopachołkowi, że nie jest zakochana ani odrobinę, że
może wyrzucić go jak bezużyteczny bibelot. Od kilku dni dręczyło mnie podejrzenie, że po raz
kolejny zniknie bez śladu. Po to tyle marzyłeś od dziecka, żeby uciec z Peru i mieszkać w Europie,
Ricardo Somocurcio? W owe londyńskie dni czułem się samotny i smutny jak bezpański pies.
Nie mówiąc nic Juanowi, napisałem do jego rodziców, wyjaśniając, że czuje się bardzo źle, że
cierpi na nieznaną chorobę i że, jak ostrzegał mnie doktor Rotkof, koniec może nastąpić w każdym
momencie. Pisałem, że chociaż mieszkam na stałe w Paryżu, zostanę w Londynie tak długo, jak
będzie trzeba, żeby pomóc Juanowi. Podałem im numer telefonu i adres mieszkanka w Earl's Court
i poprosiłem o instrukcje.
Zadzwonili zaraz po otrzymaniu listu, który dotarł do nich razem z tym podyktowanym mi przez
Juana. Ojciec był porażony nowiną, a zarazem szczęśliwy, że odzyskał syna marnotrawnego.
Zamierzali przyjechać do Londynu. Poprosił, żebym zarezerwował im jakiś skromny hotelik,
ponieważ nie dysponowali wielkimi kwotami. Uspokoiłem go: zatrzymają się w mieszkanku Juana,
gdzie można gotować, więc pobyt w Londynie będzie mniej kosztowny. Ustaliliśmy, że przygotuję
Juana na ich rychły przyjazd.
141
Dwa tygodnie później inżynier Climaco Barreto i jego żona Eufrasia rozgościli się w Earl's Court, a
ja przeprowadziłem się do bed and breakfastw Bayswater. Przyjazd rodziców wywarł na Juana
niesamowicie pozytywny wpływ. Odzyskał nadzieję i poczucie humoru, wyglądało na to, że wraca
do zdrowia. Udawało mu się nawet zatrzymać część jedzenia, jakie przynosiła mu rano i po
południu pielęgniarka; wcześniej wszystko, co podnosił do ust, wywoływało u niego odruch
wymiotny. Państwo Barreto byli dość młodzi - on pracował przez całe życie na hacjendzie
Paramonga, do momentu gdy rząd generała Velasco wywłaszczył „obszarników", a wówczas złożył
wypowiedzenie i znalazł sobie skromną posadę wykładowcy matematyki na jednym z nowych
uniwersytetów, które wyrastały w Limie jak grzyby po deszczu
- albo może świetnie zakonserwowani, bo wyglądali na nie więcej niż pięćdziesiąt lat. On był
wysoki, miał wysportowaną sylwetkę i zdrowy wygląd osoby, która spędziła całe życie na wsi, ona,
drobna i energiczna kobiecinka, swoim sposobem mówienia
- miękkim tonem, obfitością zdrobnień i muzyką typową dla Mi-raflores, mojej dawnej dzielnicy wzbudziła we mnie nostalgię. Słuchając jej, czułem, jak bardzo długi czas upłynął od mojego
wyruszenia z Peru ku europejskiej przygodzie. Ale przebywając z nimi, utwierdziłem się zarazem w
przekonaniu, że nie potrafiłbym wrócić tam, mówić i myśleć, jak mówili i myśleli rodzice Juana.
Na przykład ich komentarze na temat tego, co widzieli w Earl's Court, bardzo przejrzyście
pokazywały mi, jak bardzo zmieniłem się w ciągu tych wszystkich lat. Odkrycie to zresztą nie
napełniło mnie specjalnym entuzjazmem. Przestałem być Peruwiańczykiem pod wieloma
względami, to nie ulegało wątpliwości. Ale kim byłem? Nie stałem się Europejczykiem ani we
Francji, ani tym bardziej w Anglii. Kim więc jesteś, Ricardito?
142
Być może tym, kim nazywała mnie w atakach złości Mrs. Ri-chardson: chudopachołkiem, biednym
tłumaczyną, kimś - jak zwykł o nas mawiać mój kolega Salomon Toledano - kto jest tylko
wówczas, kiedy go nie ma, hominidem, który istnieje, kiedy przestaje być tym, kim jest, by lepiej
przekazać rzeczy, które myślą i mówią inni.
Po przyjeździe rodziców Juana Barreto do Londynu mogłem wrócić do Paryża, do pracy.
Przyjmowałem wszystkie zlecenia, jakie mi proponowano, nawet jedno- czy dwudniowe, ponieważ
przez czas spędzony w Anglii, u boku Juana, moje dochody gwałtownie spadły.
Choć Mrs. Richardson zabroniła mi, zacząłem wydzwaniać do jej domu w Newmarket, aby
dowiedzieć się, kiedy państwo wrócą z podróży do Japonii. Osoba, która odbierała telefon,
filipińska służąca, nie wiedziała. Za każdym razem podawałem się za kogoś innego, ale
podejrzewałem, że Filipinka rozpoznawała mój głos i z satysfakcją rzucała do słuchawki: „They are
notyet back".
Aż wreszcie pewnego dnia, kiedy już straciłem nadzieję, że ją kiedykolwiek zastanę, telefon
odebrała Mrs. Richardson we własnej osobie. Rozpoznała mnie natychmiast, ponieważ nie
odzywała się przez długą chwilę. „Możesz rozmawiać?" - zapytałem. Odpowiedziała ostrym tonem,
z ledwie powstrzymywaną furią: „Nie. Jesteś w Paryżu? Zadzwonię do ciebie do UNESCO albo do
domu, jak tylko będę mogła". I z wściekłością rzuciła słuchawką.
Zadzwoniła tego samego dnia wieczorem, do mojego mieszkanka przy Ecole Militaire.
- Jeden jedyny raz nie przyszedłem na spotkanie, a ty dałaś mi w twarz i urządziłaś scenę —
poskarżyłem się. — Co ci takiego zrobiłem, że nie odzywałaś się do mnie przez prawie trzy
miesiące?
- Nigdy więcej nie dzwoń do Newmarket - powiedziała twardo i nieprzyjemnie. — To nie żarty.
Poważnie pokłóciłam się z mężem. Nie możemy się widywać ani rozmawiać ze sobą przez jakiś
czas. Proszę. Błagam. Jeśli naprawdę mnie kochasz, zrób to dla mnie. Zobaczymy się, kiedy sprawy
się ułożą, obiecuję. Ale nie dzwoń do mnie nigdy więcej. Mam kłopoty i muszę bardzo
uwazac.
- Czekaj, czekaj, nie odkładaj słuchawki. Powiedz mi chociaż, jak się miewa Juan Barreto.
- Umarł już. Jego rodzice zabrali ciało do Limy. Przyjechali do Newmarket, żeby wystawić jego
domek na sprzedaż. Jeszcze jedno, Ricardo. Nie przyjeżdżaj przez jakiś czas do Londynu, jeśli
możesz. Bo jeśli przyjedziesz, możesz niechcący spowodować bardzo poważny problem. Na razie
nie mogę powiedzieć ci nic więcej. — I przerwała połączenie, bez słowa pożegnania.
Poczułem się pusty i rozbity. Ogarnął mnie taki gniew, takie zniechęcenie, taka pogarda dla samego
siebie, że postanowiłem - który to już raz! - wyrzucić Mrs. Richardson z pamięci i - by ująć to
owymi banalnymi słowy, z których tak się śmiała - z serca. Było głupotą nadal kochać osobę tak
nieczułą, którą nudziłem, która bawiła się mną jak kukiełką, która nigdy nie okazała mi ani krzty
szacunku. Tym razem już naprawdę uwolnisz się od Peruwianeczki, Ricardo Somocurcio!
Kilka tygodni później otrzymałem krótki list z Limy, od rodziców Juana Barreto. Dziękowali za
pomoc i przepraszali, że nie napisali ani nie zadzwonili, tak jak prosiłem. Ale śmierć Juana, tak
nagła, oszołomiła ich, o mało nie zwariowali, nie wiedzieli, co robią. Formalności związane z
przewiezieniem zwłok były okropne, gdyby nie ludzie z ambasady peruwiańskiej, nigdy by nie
zdołali zabrać go do Peru i tam pochować, tak jak pragnął. Tak
144
przynajmniej udało im się spełnić tę prośbę ukochanego syna, z powodu straty którego nic ich nie
pocieszy. Tak czy owak, pośród bólu była dla nich pociechą świadomość, że Juan umarł jak święty,
pogodzony z Bogiem i z religią, w prawdziwie anielskim stanie. Tak powiedział im dominikanin,
który udziełił mu ostatnich sakramentów.
Śmierć Juana Barreto wstrząsnęła mną. Znowu straciłem bliskiego przyjaciela, który w pewnym
stopniu zastąpił grubego Paula. Od czasu gdy ów zginął w wojnie partyzanckiej, nie miałem w
Europie nikogo, kto byłby mi tak bliski i godny szacunku jak peruwiański hipis przedzierzgnięty w
portrecistę koni w New-market. Londyn i Anglia nie będą już takie same bez niego. Kolejny
powód, żeby tam nie wracać przez jakiś czas.
Spróbowałem wypełnić pustkę według sprawdzonego przepisu: rzucając się w wir pracy.
Przyjmowałem wszystkie zlecenia i całymi tygodniami i miesiącami podróżowałem z jednego
miasta europejskiego do drugiego, pracując jako tłumacz słowa żywego na konferencjach i
kongresach poświęconych wszelkim możliwym tematom. Wyrobiłem sobie sprawność dobrego
tłumacza, polegającą na umiejętności przywołania ekwiwalentów poszczególnych słów bez
jednoczesnego rozumienia ich znaczenia (według Salomona Toledano, rozumienie słów utrudniało
ich przekład), i wciąż szlifowałem rosyjski, język, który ogromnie polubiłem, aż osiągnąłem w nim
pewność i biegłość dorównującą pewności i biegłości, z jaką posługiwałem się francuskim i
angielskim.
Mimo że wiele lat temu otrzymałem pozwolenie na pobyt stały we Francji, zacząłem starać się o
obywatelstwo francuskie, gdyż francuski paszport otworzyłby przede mną większe możliwości
pracy. Paszport peruwiański budził w niektórych
organizacjach nieufność, ponieważ urzędnicy odpowiedzialni za zatrudnienie tłumacza miewali
kłopot z usytuowaniem Peru na mapie i określeniem jego statusu pośród Narodów Zjednoczonych.
Poza tym, począwszy od lat siedemdziesiątych, w Europie Zachodniej zaczęły się nasilać postawy
odrzucenia i wrogości wobec imigrantów z biednych krajów.
Pewnej majowej niedzieli, kiedy goliłem się i szykowałem do wykorzystania wiosennego dnia na
spacer nabrzeżem Sekwany aż do Dzielnicy Łacińskiej, gdzie zamierzałem zjeść kuskus w jakiejś
restauracyjce arabskiej przy rue St. Severin, zadzwonił telefon. Bez słowa powitania, żadnego
„cześć" czy „dzień dobry", niegrzeczna dziewczynka krzyknęła do słuchawki:
- To ty powiedziałeś Davidowi, że wyszłam za mąż we Francji za Roberta Arnoux?
W pierwszym odruchu chciałem odłożyć słuchawkę. Od naszej ostatniej rozmowy upłynęło czterypięć miesięcy. Ale opanowałem gniew.
- Powinienem był to zrobić, ale nie pomyślałem, pani bigamist-ko. Najogromniej żałuję. Byłabyś
teraz za kratkami, nieprawdaż?
- Nie strugaj wariata i odpowiadaj - zażądała, a z jej głosu biły iskry. - Nie mam ochoty na żarty. To
ty? Kiedyś zagroziłeś, że to zrobisz, nie myśl, że zapomniałam.
- Nie, ja nic nie powiedziałem. Co się z tobą dzieje? W jakie tarapaty wpadłaś teraz, dzikusko?
Zamilkła. Słyszałem jej niespokojny oddech. Kiedy przemówiła, głos jej się łamał i dźwięczały w
nim łzy:
- Byliśmy w trakcie rozwodu i wszystko szło dobrze. Ale nagle, nie wiem jak, kilka dni temu
wypłynęła sprawa mojego małżeństwa z Robertem. David ma najlepszych adwokatów. Mój jest
byle jaki, teraz mówi, że jeśli zostanie udowodnione, że wyszłam
146
za mąż we Francji, moje małżeństwo z Davidem na Gibraltarze zostanie unieważnione
automatycznie i że mogę mieć poważne kłopoty. David nie da mi ani pensa, a jeśli dogada się z
Robertem, mogą wszcząć przeciwko mnie postępowanie karne, żądać odszkodowań, nawiązek i
licho wie czego jeszcze. Mogę nawet iść do więzienia. I wydalą mnie z kraju. To nie ty wygadałeś,
na pewno? Dobrze, cieszę się, nie wyglądasz na takiego, co tak postępuje...
Zamilkła ponownie i westchnęła, jakby powstrzymując szloch. To, co mówiła, brzmiało szczerze.
Nie usłyszałem w jej głosie ani szczypty współczucia dla samej siebie.
- Bardzo żałuję - powiedziałem jej. - Prawdę mówiąc, ostatnia rozmowa z tobą tak mnie zabolała,
że postanowiłem nie oglądać cię więcej, nie rozmawiać, nie szukać, nie pamiętać o twoim istnieniu.
- To już nie jesteś we mnie zakochany? - zaśmiała się.
- Jestem, jak widać. Na swoje nieszczęście. Serce mi się kraje, kiedy słucham o twoich problemach.
Nie chcę, żeby coś ci się stało, chcę, żebyś dalej wyrządzała mi największe krzywdy. Czy mogę ci
jakoś pomóc? Zrobię wszystko, o co mnie poprosisz. Bo nadal kocham cię całym sercem i duszą,
niegrzeczna dziewczynko.
Zaśmiała się ponownie.
- Przynajmniej mam jeszcze te twoje banały - stwierdziła. ¦=- Zadzwonię, żebyś przyniósł mi
pomarańcze do więzienia.
-3pBSJ3AUIO>j BpZB>[ JBZDZSBJMBZ B5[b( Z 'DSOUUEJipBZ I XpBUO3VZp
-ojj z Xjodj ojbui zdsj 'ijpsojpzBz nui i o3 ijBiAuzpod XdsXzs^
31
aiu ^Xg -|EiqBJBz bD5iM i Xujoav foxzpjeq ais zBAV3iuod 'XpBsod bpis (aupBz ^BfXzjd atu
XpSm uo
SMOpBZJ I 9MO[bJ>[ 'O§3]U O 3TS X|iq 3MOpOJBuXzp3IUI afDBZIUBS
-jq •BiuazDBiunp Dsoujopz BuzoafBq i Avo>jXz9f op auapji Xupo§
-XjBIAV9IU O§3( M XqjXzj3TMn 3IU 'DTU 3I5JBJ BU '3jXlUipBJ O§3T>[BJ BU '|XzjJBd
oSaiU BU OJ}] '1>J!JS[ ¦XlXlUOp9IU >[Bf JBpB[SXM BJOJJJ Z '3izpojq BU B§niUS BUUJSp Z
|IZpOqO 3ZSMBZ 3Z >JBJ 'U3IZp ID3ZJJ
qn| iSmp od Sis ^ijo3 'Xso|av sofeupszj |btj/^ 'ujsus b bmb[ Xzp5|ui
-Od DBjqXAV ^3X3^(3101113^ 'BIM|CZ IJDBZDO O 'X|B|SIAV UITU BU Xq3Z
'3znp bz 3iujsXuin 3iqos |BModti5j 'dszj Xq buzouj '3jci>[ 'i -tujbS uidXibavo^joav av Xdbuoi
'ijpnizpmp i ijjjnizm oi jXg -Xuojis 3iqo m uidt^isXzsm ipi Biu3ZDBiun|i Bpsouisfoiuin t
MC>[Xz3f niSBUIlAYp BpSOUiofBUZ 3IS ^ldpi|D OUBp3]OJL UOUIOjEC
Wysławiał się swobodnie, lecz niekiedy prostacko, ponieważ choć miał w małym palcu słownictwo
ogólne tego tuzina języków, nie znał odcieni, rejestrów, idiomów i zwyczajów lokalnych, co często
nadawało jego wypowiedziom charakter prymitywny lub grubiański. Ale potrafił rozbawić
towarzystwo, opowiadając anegdoty, wspomnienia rodzinne i historie z wędrówek po świecie. Mnie
fascynowała jego osobowość zdziecinniałego geniusza, a jako że potrafiłem słuchać go godzinami,
nabrał do mnie szacunku i sympatiLZawsze gdy spotykaliśmy się w kabinie na jakiejś konferencji
czy kongresie, wiedziałem, że Salomon Toledano przyczepi się do mnie jak rzep.
Urodził się w sefardyjskiej rodzinie osiadłej w Smyrnie, mówiącej po ladyńsku, w związku z czym
uważał się „bardziej za Hiszpana niż Turka, choć spóźnionego o pięć stuleci". Jego ojciec musiał
być nieźle prosperującym kupcem i bankierem, skoro wysłał Salomona do prywatnych szkół
średnich w Szwajcarii i w Anglii, a na studia do Bostonu i Berlina. Jeszcze przed ich ukończeniem
mówił po turecku, arabsku, angielsku, francusku, hiszpańsku, portugalsku, włosku i niemiecku, a po
otrzymaniu tytułów magistra filologii romańskiej i germańskiej wyjechał na kilka lat do Tokio i do
Tajwanu, gdzie nauczył się japońskiego, mandaryńskiego i dialektu tajwańskiego. Ze mną
rozmawiał zawsze hiszpańszczyzną cudaczną i archaiczną, na przykład tłumaczy nazywał
„dragomanami". Zyskał sobie tym samym przydomek „Dragoman". Niekiedy przechodził
nieświadomie z hiszpańskiego na francuski lub na angielski, lub na jakiś bardziej egzotyczny język,
a wówczas musiałem mu przerywać i prosić, żeby ograniczył się do mojego ciaśniutkiego (w
porównaniu z jego) światka lingwistycznego. Kiedy go poznałem, uczył się rosyjskiego, a po roku
starań doszedł do tego, że czytał w nim
149
i mówił z większą swobodą niż ja, który od pięciu lat zgłębiałem tajemnice cyrylicy.
Choć zwykle tłumaczył na angielski, gdy pojawiała się taka potrzeba, przekładał również na
francuski, hiszpański i inne języki. Zawsze zadziwiała mnie płynność, z jaką posługiwał się moją
mową, choć nigdy nie mieszkał w żadnym kraju hiszpańskoję-zycznym. Nie był szczególnie
oczytany, nie miał wielkiej kultury, interesowały go głównie gramatyki i słowniki oraz dwie rzeczy:
filatelistyka i ołowiane żołnierzyki - tematy, w których, jak utrzymywał, był równie biegły jak w
filologii. Najbardziej niezwykłe było, kiedy mówił po japońsku, ponieważ naśladował wówczas
nieświadomie pozy, miny i gesty ludzi Wschodu, jak kameleon. Dzięki niemu odkryłem, że
predyspozycja do języków jest równie tajemnicza jak talent niektórych osób do matematyki czy
muzyki i nie ma nic wspólnego z inteligencją ani wiedzą o świecie. Jest to coś odrębnego, dar, który
jedni posiadają, a inni nie. Salomon Toledano posiadał go w stopniu tak rozwiniętym, że przy całym
swoim wyglądzie, bezbronnym i niegroźnym, wydawał się nam, swoim kolegom, jakimś
monstrum. A we wszystkim, co nie dotyczyło języków, był rozbrajająco naiwny, jak dziecko.
Choć stykaliśmy się już wcześniej ze względów zawodowych, nasza przyjaźń narodziła się
naprawdę w epoce, gdy po raz kolejny straciłem kontakt z niegrzeczną dziewczynką. Jej rozstanie z
Davidem Richardsonem zakończyło się katastrofą, gdy ów udowodnił przed sądem rozpatrującym
pozew o rozwód, że Mrs. Richardson była bigamistką, gdyż wyszła wcześniej za mąż we Francji, za
urzędnika z Quai d'Orsay, z którym nigdy się nie rozwiodła. Niegrzeczna dziewczynka, widząc, że
bitwa jest przegrana, postanowiła uciec z Anglii, od znienawidzonych koni z New-market, w
nieznanym kierunku. Ale przemknęła przez Paryż 150
a w każdym razie tak twierdziła - i z pachnącego nowością lotniska Charles'a de Gaulle'a
zadzwoniła do mnie w marcu tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego czwartego roku, żeby się
pożegnać. Opowiedziała, że sprawy potoczyły się bardzo źle, że jej eksmał-żonek zwyciężał na
wszystkich polach i że znużona sądami i adwokatami, którzy pozbawili ją resztek pieniędzy,
wybywa w takie miejsce, gdzie nikt więcej nie będzie jej grał na nerwach.
- Jeśli chcesz zamieszkać w Paryżu, mój dom należy do ciebie - oznajmiłem jej bardzo poważnie. A jeśli chcesz wyjść za mąż
raz jeszcze, wyjdź za mnie. Ja mam gdzieś, czy jesteś bigamistką, czy trigamistką.
- Zamieszkać w Paryżu, żeby monsieur Robert Arnoux zade-nuncjował mnie policji albo jeszcze
gorzej? Nie jestem taka głupia. W każdym razie dziękuję, Ricardito. Zobaczymy się jeszcze kiedyś,
kiedy sztorm ucichnie.
Wiedząc, że nic mi nie powie, zapytałem mimo wszystko, dokąd się udaje i co zamierza zrobić
teraz ze swoim życiem.
- Opowiem ci, kiedy się znowu zobaczymy. Buziaczek i nie przypraw mi zbyt dużo rogów z
Francuzkami.
I tym razem poczułem pewność, że nigdy więcej o niej nie usłyszę. I tak jak poprzednio, złożyłem
sobie solenną obietnicę, w wieku trzydziestu ośmiu lat, że zakocham się w kimś mniej
nieuchwytnym i mniej skomplikowanym, w jakiejś normalnej dziewczynie, z którą będę miał
związek bez wstrząsów i z którą być może nawet się ożenię i będę miał dzieci. Ale tak się nie stało,
ponieważ w tym życiu rzeczy rzadko układają się tak, jak my, chudopachołki, sobie planujemy.
Szybko wpadłem w rutynę zawodu, który, choć niekiedy mnie nudził, przysparzał mi także sporo
przyjemności. Profesja tłumacza wydawała mi się skromna, ale zarazem budząca najmniej
problemów moralnych. Poza tym pozwalała podróżować, nieźle zarabiać i brać wolne, kiedy mi
przyszła ochota.
Moim jedynym kontaktem z Peru, ponieważ bardzo rzadko widywałem Peruwiańczyków z Paryża,
były wciąż jeszcze listy wuja Ataulfa, tchnące poczuciem coraz większej beznadziei. Jego żona,
ciotka Dolores, zawsze załączała pozdrowienia, a ja posyłałem jej od czasu do czasu partytury, jako
że gra na pianinie była główną rozrywką jej życia inwalidki. Osiem lat dyktatury wojskowej
generała Velasco, pisał wuj Ataulfo, czyli nacjonalizacje, reforma rolna, wspólnota środków
produkcji, odgórne sterowanie gospodarką, okazały się błędnymi rozwiązaniami problemu
niesprawiedliwości społecznej i rażących nierówności, a także wykorzystywania większości przez
uprzywilejowaną mniejszość. Posłużyły tylko do tego, by zaognić urazy, zubożyć jednych i drugich,
odstraszyć inwestorów, powstrzymać oszczędzanie i podsycić rozpacz i przemoc. Choć w drugim
etapie dyktatury, przez cztery lata przywództwa generała Francisca Moralesa Bermudeza, populizm
został nieco zahamowany, dzienniki i stacje telewizyjne pozostawały własnością państwa, życie
polityczne zamarło i nie było ani cienia nadziei na powrót demokracji. Gorycz płynąca z owych
listów martwiła mnie, ze względu na wuja i na Peruwiańczyków z jego pokolenia, którzy
osiągnąwszy wiek sędziwy, widzieli, że ich dawne marzenie o rozwoju kraju nie ziszcza się, a
wręcz przeciwnie, coraz bardziej się oddala. Społeczeństwo peruwiańskie pogrążało się w biedzie,
ignorancji i brutalności. Dobrze zrobiłem, wyjeżdżając do Europy, choć prowadziłem życie nieco
samotne i nie zrobiłem wielkiej kariery.
Coraz mniej interesowały mnie także francuskie aktualności polityczne, które dawniej śledziłem z
zapartym tchem. W latach siedemdziesiątych, za rządów Pompidou i Giscarda d'Estaing,
152
właściwie nie czytałem informacji. W dziennikach i tygodnikach szukałem prawie wyłącznie stron
poświęconych kulturze. Nadal często chodziłem na wystawy i koncerty, lecz rzadziej do teatru,
który bardzo podupadł w ostatniej dekadzie, za to owszem, nawet dwa razy na tydzień, do kina. Na
szczęście, Paryż utrzymał swą pozycję raju dla kinofilów. Co się tyczy literatury, przestałem być na
bieżąco, ponieważ, podobnie jak teatr, francuska powieść i esej zeszły na psy. Nigdy nie byłem w
stanie zaczytywać się tekstami intelektualnych idoli owych lat, Barthes'a, Lacana, Der-ridy,
Deleuze'a i innych, których przegadane książki wypadały mi z rąk; ceniłem wyłącznie Michela
Foucaulta. Jego historia szaleństwa wywarła na mnie ogromne wrażenie, podobnie jak esej o
więziennictwie {Suweiller etpunir), choć nie przekonała mnie jego teoria, jakoby historia
europejskiego Zachodu zasadzała się na historii różnorodnych zinstytucjonalizowanych form
represji - więzienia, szpitali, seksu, wymiaru sprawiedliwości, praw - stosowanych przez władzę,
która kolonizowała wszelką przestrzeń wolności, próbując unicestwić różnice zdań i
nonkonformizm. Prawdę mówiąc, przez te wszystkie lata czytałem głównie pisarzy nieżyjących, a
w szczególności rosyjskich.
Chociaż byłem stale pochłonięty pracą i dodatkowymi zajęciami, kiedy w latach siedemdziesiątych
próbowałem ocenić obiektywnie moje życie, po raz pierwszy wydało mi się dość jałowe, a
przyszłość rysowała się ponuro, jako przyszłość nieuleczalnego kawalera i obcego, który nigdy nie
zintegruje się tak naprawdę ze swoją ukochaną Francją. I wciąż dźwięczała mi w uszach
apokaliptyczna wypowiedź Salomona Toledano, który pewnego dnia, w pokoju tłumaczy w
UNESCO, przemówił do nas tymi słowy: „Gdybyśmy nagle poczuli, że nadchodzi śmierć, i
zapytali: »Jaki ślad zostawimy po sobie na tym łez padole?«, uczciwa odpowiedź
153
brzmiałaby: »Żadnego, nie zdziałaliśmy nic, jeno mówiliśmy za innych«. Bo jak inaczej ocenić
fakt, że przełożyliśmy miliony słów, z których nie zapamiętaliśmy ani jednego, bo żadne nie
zasługiwało na zapamiętanie?". Trudno się dziwić, że Dragoman był niepopularny wśród kolegów
po fachu.
Któregoś dnia powiedziałem mu, że go nienawidzę, ponieważ to zdanie, które uporczywie powraca
w mojej pamięci, przekonało mnie o całkowitej bezużyteczności mojej egzystencji.
- My, dragomani, jesteśmy tylko bezużyteczni, mój kochany - pocieszył mnie. - Za to nikogo nie
krzywdzimy naszą pracą. We
wszystkich innych zawodach można poczynić wielkie spustoszenia w naszym gatunku. Pomyśl o
adwokatach i lekarzach na ten przykład, nie mówiąc już o architektach i politykach.
Popijaliśmy piwo w bistrot przy avenue Suffren po całym dniu pracy w UNESCO na dorocznych
obradach Konferencji Generalnej. W nagłym przypływie zwierzeń opowiedziałem mu, bez
szczegółów i nazwisk, że od wielu lat jestem zakochany w kobiecie, która pojawia się i znika w
moim życiu jak błędny ognik, rozpalając je szczęściem przez krótki czas, a potem zostawia je
suche, jałowe, zaszczepione przeciwko jakiejkolwiek innej namiętności czy miłości.
- Zakochiwanie się jest błędem - zawyrokował Salomon Tole-dano, wtórując mojemu nieżyjącemu
przyjacielowi Juanowi Bar-reto, który podzielał ową filozofię, choć nie ubierał jej w słowa tak
kwieciste jak mój kolega. - Kobietę trzeba za włosy i do łóżka. Niech zobaczy przed sobą
firmament i gwiazdy. Oto właściwa teoria. Ja nie mogę jej praktykować z powodu mej wątłej
postury, helas. Pewnego razu spróbowałem z jednym babsztylem i dostałem w ryj, aż huknęło.
Dlatego, wbrew głoszonym tezom, traktuję damy, zwłaszcza lekkich obyczajów, jak królowe.
- Nie wierzę, że nigdy nie byłeś zakochany, Dragoman.
Przyznał, że zakochał się raz w życiu, za studenckich czasów w Berlinie. W pewnej Polce,
katoliczce tak żarliwej, że za każdym razem, gdy się kochali, miała wyrzuty sumienia i zalewała się
łzami. Dragoman zaproponował jej małżeństwo. Dziewczyna zgodziła się. Z największym trudem
uzyskali placet obu rodzin. Wymagało to skomplikowanych negocjacji zakończonych ustaleniem,
że ślub będzie podwójny, w obrządku żydowskim i w obrządku katolickim. W samym środku
przygotowań narzeczona ulotniła się z amerykańskim oficerem kończącym służbę w Berlinie.
Dragoman, oszalały z rozpaczy, dokonał niezwykłego aktu żałoby: spalił swą wspaniałą kolekcję
znaczków. I postanowił, że nigdy więcej się nie zakocha. W przyszłości miłość będzie dla niego
wyłącznie przedmiotem handlu. Słowa dotrzymał. Od tamtego incydentu sypiał tylko z
prostytutkami. A zamiast znaczków zbierał teraz ołowiane żołnierzyki.
Kilka dni później, sądząc, że oddaje mi przysługę, wyciągnął mnie na weekendową imprezę z
dwiema rosyjskimi kurtyzanami, które, zapowiadał, nie tylko pozwolą mi poćwiczyć mój rosyjski,
lecz także dadzą poznać „emanacje i siniaki słowiańskiej miłości". Poszliśmy najpierw na kolację
do restauracji Le Grand Samovar przy Batignolles, a następnie do pewnej boite de nuit, ciasnej,
ciemnej i zadymionej tak, że można się było udusić, w pobliżu place de Clichy, gdzie bylis'my
umówieni z nimfami. Wypiliśmy mnóstwo wódki, tak że moje wspomnienia stały się zamazane
właściwie już od momentu wejścia do nory zwanej Les Cosaques, i zrozumiałem tylko, że z dwóch
Rosjanek los, a raczej Dragoman, przydzielił mi Nataszę, grubszą i bardziej wymalowaną z rubensowskich czterdziestolatek. Była wciśnięta w różową błyszczącą sukienkę, z tiulowymi wstawkami,
a kiedy śmiała się i gestykulowała, jej cycki kołysały się jak dwa wojownicze balony. Wyglądała jak uciekinierka z obrazu
Botero. Dopóki moje wspomnienia nie rozmyły się w oparach alkoholu, mój przyjaciel gadał jak
papuga po rosyjsku, ruszczyzną suto okraszoną przekleństwami, które obie kurtyzany witały
wybuchami śmiechu.
Następnego ranka obudziłem się z bólem głowy i połamany: spałem na ziemi, obok łóżka, na
którym chrapała, ubrana i obuta, domniemana Natasza. W dzień wyglądała na jeszcze grubszą niż w
nocy. Spała słodko aż do południa, a gdy się obudziła, rozejrzała się zdziwiona po pokoju,
popatrzyła na łóżko i na mnie, mówiącego jej „dzień dobry", po czym natychmiast zażądała trzech
tysięcy franków, stanowiących wówczas równowartość około sześciuset dolarów, czyli stawki za
całą noc. Nie miałem przy sobie takiej kwoty, więc doszło do nieprzyjemnej dyskusji, w której
przekonałem ją, żeby zadowoliła się zawartością mojego portfela, to jest połową żądanej sumy, oraz
kilkoma porcelanowymi figurkami zdobiącymi salon. Wyszła, mieląc w zębach wulgarne słowa, a
ja długo myłem się pod prysznicem, przysięgając sobie, że nie dam się więcej wplątać w podobne
awantury.
Kiedy opowiedziałem Salomonowi Toledano o moim nocnym fiasku, oznajmił, że on i jego
przyjaciółka kochali się do upadłego, dając pokaz sił zasługujący na miejsce w księdze Guinnessa.
Nigdy więcej nie odważył się zaproponować mi nocnego wypadu z egzotycznymi paniami.
Moją największą rozrywką i zajęciem, na którym spędziłem wiele godzin w ostatnich latach owej
dekady, były opowiadania Czechowa w szczególności, a literatura rosyjska w ogólności. Nigdy nie
zamierzałem zajmować się przekładem literackim, ponieważ wiedziałem, że jest niezwykle marnie
płatny we wszystkich językach, a w hiszpańskim z pewnością jeszcze mniej niż w in156
nych. Ale w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym szóstym albo siódmym poznałem w UNESCO,
przez wspólnego znajomego, hiszpańskiego wydawcę Maria Muchnika, z którym się
zaprzyjaźniłem. Dowiedziawszy się, że znam rosyjski i dużo czytam, zachęcił mnie do opracowania
niewielkiej antologii opowiadań Czechowa, które wynosiłem pod niebiosa, zapewniając go, że
autor ów jest równie świetnym nowelistą jak dramaturgiem, choć krążące po świecie
hiszpańskojęzycznym kiepskie tłumaczenia sprawiły, że jego proza narracyjna nie cieszy się
wielkim poważaniem. Muchnik był ciekawym przypadkiem. Urodził się w Argentynie, studiował
nauki ścisłe i rozpoczął karierę badacza i akademika, którą nagle porzucił, by oddać się swej
tajemnej namiętności, edytorstwu. Był wydawcą z powołania. Takim, który kocha książki i wydaje
jedynie literaturę wysokiej jakości, co, jak zwykł był mawiać, gwarantowało mu porażkę
finansową, a zarazem ogromną satysfakcję osobistą. Opowiadał o wydawanych książkach z tak
zaraźliwym entuzjazmem, że po krótkim namyśle przyjąłem jego propozycję opracowania
antologii, prosząc jedynie o nieograniczony czas. „Daję ci go - powiedział - a poza tym chociaż
zarobisz grosze, ubawisz się setnie".
Ślęczałem nad nową pracą bez końca, ale faktycznie, bawiłem się przednio, czytając całego
Czechowa, wybierając najpiękniejsze opowiadania i tłumacząc je na hiszpański. Zadanie było
bardziej wyrafinowane niż przekład mów, referatów i wystąpień konferencyjnych. Jako tłumacz
literacki poczułem się mniej fantasmago-ryczny niż jako tłumacz słowa żywego. Musiałem
podejmować decyzje, drążyć ojczysty język w poszukiwaniu odcieni i rytmów, które oddałyby
semantyczne subtelności i werniks - cudowną sztukę aluzji i elipsy w prozie Czechowa — a także
retoryczny przepych literackiej ruszczyzny. Autentyczna przyjemność, której
oddawałem się całymi sobotami i niedzielami. Wysłałem Much-nikowi obiecaną antologię niemal
dwa lata po zawarciu umowy. Przysporzyła mi takiej radości, że byłem o włos od odesłania czeku z
honorarium. „Być może wystarczy ci na zakup jakiegoś ładnego wydania jakiegoś dobrego pisarza,
na przykład Czecho-wa" - przekonał mnie Muchnik.
Kiedy jakiś czas później otrzymałem egzemplarze antologii, podarowałem jeden z nich, z
dedykacją, Salomonowi Toleda-no. Od czasu do czasu chodziliśmy razem na drinka, a niekiedy
towarzyszyłem mu podczas wizyt w sklepach z żołnierzykami, sklepach filatelistycznych lub
antykwariatach, po których chętnie myszkował, choć rzadko decydował się na zakup. Podziękował,
ale zaczął mi żywo odradzać „dalsze kroczenie tym jakże niebezpiecznym szlakiem".
- Ryzykujesz posadę - ostrzegł mnie. - Tłumacz literacki jest aspirantem do zawodu pisarza, czyli
niemal zawsze sfrustrowanym pismakiem. Taki nigdy nie zdecyduje się na odejście od zawodu, jak
czynimy my, dobrzy tłumacze konferencyjni. Nie porzucaj swojej kondycji szlachetnego ducha,
kochany, jeśli nie chcesz skończyć jak kloszard.
Wbrew mojemu przekonaniu, że poligloci zawsze mają dobry słuch muzyczny, Salomon Toledano
nie odczuwał ani krzty zainteresowania muzyką. W jego mieszkaniu w Neuilly nie zauważyłem
nawet adaptera. Miał słuch tylko do języków. Opowiedział mi, że w jego rodzinie, w Smyrnie,
mówiono na przemian po turecku i po hiszpańsku — no dobrze, w ladino, którego oduczył się
podczas lata spędzonego w Salamance - i że zdolności językowe odziedziczył po ojcu, który
opanował pół tuzina języków, co oczywiście niezwykle mu się przydało w interesach. Od dziecka
marzył o podróżach, o poznawaniu miast,
158
co stanowiło silny bodziec do nauki i dzięki czemu stał się tym, kim jest teraz: obywatelem świata.
To samo powołanie wędrowca uczyniło zeń filatelistę, którym był od najmłodszych lat po
traumatyczne narzeczeństwo berlińskie. Zbieranie znaczków stanowiło inną formę przemierzania
obcych krain, uczenia się geografii i historii.
Ołowiane żołnierzyki nie przenosiły go w przestrzeni, ale sprawiały dużą frajdę. Jego mieszkanie
było ich pełne, od przedpokoju po sypialnię, kwaterowali nawet w kuchni i w łazience.
Wyspecjalizował się w kampaniach napoleońskich. Miał makiety wszystkich bitew, starannie
rozłożone, ze wszystkimi szczegółami, armatkami, końmi, sztandarami, tak że przechodząc przez
jego mieszkanie, gość zapoznawał się z historią wojskową Pierwszego Cesarstwa aż po Waterloo,
którego aktorzy otaczali łóżko gospodarza z czterech stron. Oprócz ołowianych żołnierzyków w
domu Salomona Toledano zalegały słowniki i gramatyki wszystkich możliwych języków. Drobna
ekstrawagancja: mały odbiornik telewizyjny spoczywał na półce naprzeciw toalety. „Telewizja
działa na mnie jak doskonały środek przeczyszczający" - wyjaśnił.
Skąd wzięło się we mnie tyle sympatii do Salomona Toledano, podczas gdy wszyscy koledzy
unikali go jako nieznośnego nudziarza? Być może stąd, że jego samotność przypominała moją,
choć różniło nas tyle innych rzeczy. Obaj powiedzieliśmy sobie, że nigdy nie będziemy mogli
zamieszkać w naszych krajach rodzinnych, bo ja w Peru, a on w Turcji z pewnością czulibyśmy się
bardziej obco niż we Francji, gdzie wszakże też uważaliśmy się za cudzoziemców. I obaj mieliśmy
świadomość, że nigdy nie zintegrujemy się z krajem, w którym postanowiliśmy żyć i który przyznał
nam nawet swoje obywatelstwo (obaj legitymowaliśmy się już francuskim paszportem).
i59
- To nie wina Francji, że czujemy się tu nadal jak cudzoziemcy, kochany. To nasza wina. Takie
powołanie, taki los. Jak nasza profesja tłumaczy słowa żywego, inny sposób, by ciągle pozostawać
cudzoziemcem, być, nie będąc, istnieć, nie istniejąc.
Niewątpliwie miał rację, wypowiadając te gorzkie słowa. Rozmowy z Dragomanem zawsze mnie
przygnębiały, a niekiedy powodowały bezsenność. Bycie duchem nie było czymś, wobec czego
mógłbym przejść obojętnie; jemu najwyraźniej zbytnio nie przeszkadzało.
Dlatego też kiedy w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym dziewiątym Salomon Toledano, ogromnie
podekscytowany, oznajmił mi, że przyjął ofertę wyjazdu na rok do Tokio jako wyłączny tłumacz
Mitsubishi, poczułem niejaką ulgę. Był dobrym człowiekiem, ciekawym okazem, ale miał w sobie
coś, co mnie smuciło i niepokoiło, jakby dyskretną i złowieszczą zapowiedź mojego własnego losu.
Pojechałem na lotnisko Charles'a de Gaulle'a, żeby się z nim pożegnać, a ściskając mu rękę przy
stanowisku Japan Air Lines, poczułem, że wsuwa mi w dłoń mały chłodny przedmiot. Był to huzar
z gwardii Cesarza. „To dublet - wyjaśnił mi. - Przyniesie ci szczęście, kochany". Postawiłem go na
szafce nocnej, obok amuletu, ukochanej szczoteczki do zębów marki Guerlain.
Kilka miesięcy później dobiegła wreszcie kresu dyktatura wojskowa w Peru i w tysiąc dziewięćset
osiemdziesiątym roku Peru-wiańczycy, jakby oczyszczając go z zarzutów, ponownie wybrali na
prezydenta Fernanda Belaunde Terry'ego, pozbawionego urzędu przez pucz w sześćdziesiątym
ósmym. Wuj Ataiilfo, szczęśliwy, postanowił uczcić owo wydarzenie przewrotem w swoim życiu:
podróżą do Europy, gdzie nigdy wcześniej nie stanęła jego stopa. Namawiał ciotkę Dolores, by mu
towarzyszyła, lecz wymówiła
160
się, twierdząc, że inwalidztwo nie pozwoli jej nacieszyć się wyprawą i że ona będzie dla Ataulfa
ciężarem. Wuj przybył zatem sam. Przyjechał w samą porę, byśmy wspólnie uczcili moje
czterdzieste piąte urodziny.
Ulokowałem go w moim mieszkanku przy Ecole Militaire. Oddałem mu sypialnię, a sam spałem na
rozkładanej sofie w saloniku. Bardzo się postarzał od czasu, gdy widziałem go ostatni raz,
piętnaście lat temu. Ponad siedemdziesiątka na karku ciążyła mu. Prawie całkiem wyłysiał,
powłóczył nogami i łatwo się męczył. Łykał tabletki na ciśnienie, a sztuczna szczęka chyba go
uciskała, bo stale ruszał brodą, jakby chciał lepiej osadzić ją na dziąsłach. Ale wyraźnie był w
siódmym niebie, mogąc wreszcie zobaczyć Paryż, pradawne marzenie. Oglądał w uniesieniu ulice,
nabrzeże Sekwany i zabytki, mamrocząc: „To wszystko jest jeszcze ładniejsze niż na zdjęciach".
Zaprowadziłem go do Notre Damę, do Luwru, do Inwalidów, do Panteonu, do Sacre--Coeur, do
galerii i muzeów. W rzeczy samej, to miasto było najpiękniejsze na świecie, a mieszkając w nim od
lat, zapomniałem o tym. Żyłem otoczony tyloma pięknymi rzeczami, prawie ich nie dostrzegając.
Dzięki wujowi przez kilka dni cieszyłem się tak samo jak on, zwiedzając moje adopcyjne miasto.
Prowadziliśmy długie rozmowy, siedząc w ogródkach bistrots nad lampką wina. Był zadowolony z
zakończenia rządów wojskowych i powrotu demokracji w Peru, ale nie robił sobie złudzeń co do
najbliższej przyszłości. Jego zdaniem, społeczeństwo peruwiańskie było kotłem pełnym napięć,
nienawiści, uprzedzeń i uraz, które bardzo się nasiliły przez dwanaście lat rządów junty. „Nie
poznałbyś już swojego kraju, bratanku. W powietrzu wisi niewidzialna groźba, ma się wrażenie, że
w każdym momencie może wybuchnąć coś strasznego". Jego słowa i tym razem okazały się
prorocze.
161
Wkrótce po powrocie do Peru z podróży do Francji i wycieczki autokarem po Kastylii i Andaluzji
wuj Ataulfo przysłał mi kilka wycinków z limeńskich gazet z przerażającymi fotografiami: grupka
nieznanych nikomu maoistów powiesiła na słupach w centrum stolicy kilka nieszczęsnych psów,
zawieszając im na szyi kartoniki z imieniem Deng Xiaopinga, którego oskarżali
0 zdradę Mao i zakończenie rewolucji kulturalnej w Chinach Ludowych. Tak zaczęła się rebelia
Świetlistego Szlaku, mająca trwać przez całe lata osiemdziesiąte i skąpać kraj w morzu krwi bez
precedensu w peruwiańskiej historii: ponad sześćdziesiąt tysięcy zamordowanych i zaginionych.
Kilka miesięcy po swoim wyjeździe Salomon Toledano przysłał mi długi list. Był bardzo
zadowolony ze swojego pobytu w Tokio, chociaż ludzie z Mitsubishi zmuszali go do takiej
harówki, że wieczorem padał na łóżko nieprzytomny ze zmęczenia. Ale odświeżył swój japoński,
poznał sympatycznych ludzi i ani trochę nie żałował słotnego Paryża. Spotykał się z prawniczką
firmy, rozwiedzioną i śliczną, która nie miała krzywych nóg jak tyle Japonek, raczej bardzo
zgrabne, i spojrzenie bezpośrednie
1 głębokie, które „przenikało duszę". „Nie obawiaj się, kochany, wierny mej obietnicy, nie
zakocham się w tej skośnookiej Jezabel. Ale wyłączając zakochanie, zamierzam popełnić z Mitsuko
całą resztę". Pod podpisem zamieścił lakoniczne postscriptum: „Pozdrowienia od niegrzecznej
dziewczynki". Kiedy doczytałem do tego miejsca, list Dragomana wypadł mi z rąk i musiałem
usiąść, bo zakręciło mi się w głowie.
Czyli była w Japonii? Jak, u diabła, mogli się spotkać, Salomon i szelmowska Peruwianeczka, w
milionowym Tokio? Odrzuciłem myśl, że to ona jest prawniczką o chmurnym spojrzeniu, która
najwyraźniej podbiła serce mojego kolegi, chociaż w wypadku
162
eks-Chilijeczki, ekstowarzyszki Arlette, eks-madameAmouxi eks--Mrs. Richardson nic nie było
niemożliwe, nawet tak niezwykły kamuflaż. Wyrażenie „niegrzeczna dziewczynka" wskazywało, że
istniała między nimi pewna zażyłość; Chilijeczka musiała mu opowiedzieć coś niecoś o naszym
długim i synkopowym związku. Może poszli ze sobą do łóżka? Podczas kilku następnych dni
odkryłem, że przeklęte postscriptum wywróciło moje życie do góry nogami i odnowiło chorobliwą i
głupią namiętną miłość, która trawiła mnie przez tyle lat i nie pozwalała żyć normalnie. A przy tym
wszystkim, mimo wątpliwości, zazdrości, dręczących pytań, świadomość, że niegrzeczna
dziewczynka jest tam, rzeczywista, żywa, w konkretnym miejscu, choć na antypodach Paryża,
napełniła mi głowę fantazjami. Znowu. Jakbym wyszedł z otchłani, w której spędziłem ostatnie
cztery lata, od czasu gdy zadzwoniła do mnie z lotniska Charles'a de Gaulle'a (no cóż, przynajmniej
tak twierdziła), żeby oznajmić, że pryska z Anglii.
Czy więc nadal byłeś zakochany w swej nieuchwytnej rodaczce, Ricardo Somocurcio? Bez cienia
wątpliwości. Od momentu przeczytania owego postscriptum Dragomana dniem i nocą, bezustannie
miałem przed oczami jej śniadą buzię, bezczelną minkę, oczy barwy ciemnego miodu i cały
płonąłem z pragnienia, by pochwycić ją w ramiona.
List Salomona Toledano nie miał nadawcy, a sam Dragoman nie raczył podać mi swojego adresu
ani telefonu. Zasięgnąłem języka w paryskich biurach Mitsubishi i poradzili mi, żebym napisał do
Salomona na adres działu zasobów ludzkich firmy w Tokio. Tak uczyniłem. Mój list był bardzo
okrężny. Opowiadałem mu najpierw o sprawach zawodowych; pisałem, że huzar Cesarza przyniósł
mi szczęście, ponieważ dostałem w ciągu ostatnich tygodni kilka świetnych zleceń; gratulowałem
mu najnowszego
163
podboju. Wreszcie przechodziłem do sedna. Mile zdziwiła mnie wiadomość, że zna moją starą
przyjaciółkę. Czy mieszka w Tokio? Straciłem jej ślad całe lata temu. Czy mógłby przysłać mi jej
adres? Telefon? Chętnie odnowiłbym kontakt z rodaczką po tak długiej przerwie.
Wysłałem list bez wielkiej nadziei, że dotrze do adresata. Ale dotarł, a odpowiedź cudem nie
zawieruszyła się na drogach Europy. Wylądowała w Paryżu, gdy pracowałem w Wiedniu dla
Wspólnoty Energii Atomowej, a konsjerżka z Ecole Militaire, zgodnie z moimi instrukcjami,
przesłała list do Wiednia. Kiedy dotarł do Austrii, ja już zdążyłem wrócić do Paryża. W normalnych
warunkach trafiłby w moje ręce po tygodniu; tak szedł ponad dwadzieścia dni.
Kiedy wreszcie miałem w ręku odpowiedź Salomona Toleda-no, trząsłem się od stóp do głów, jak w
ataku febry. I szczękały mi zęby. List liczył wiele stron. Przeczytałem go powoli, literując nieomal,
żeby nie uronić ani sylaby. Od pierwszego akapitu Dragoman głosił namiętną apologię Mitsuko,
swojej japońskiej prawniczki, wyznając z niejakim wstydem, że jego przysięga, że nie zakocha się
nigdy więcej, złożona pod wpływem „berlińskiego zawodu miłosnego", rozpadła się w proch, po
trzydziestu latach bezwzględnego przestrzegania, z powodu urody, inteligencji, delikatności i
zmysłowości Mitsuko, kobiety, za pośrednictwem której sintoistyczne bóstwa zechciały dokonać
rewolucji w jego życiu, gdy wpadł na ów błogosławiony pomysł powrotu do miasta, gdzie od kilku
miesięcy jest najszczęśliwszym człowiekiem
na ziemi.
Mitsuko sprawiła, że odmłodniał, przywróciła mu energię. Nawet w kwiecie młodości nie uprawiał
seksu z większą werwą. Ponownie odkrył namiętność. Jakie to straszne, że strwonił tyle
164
lat, pieniędzy i spermatozoidów na najemne miłości! Chociaż być może nie; być może wszystko, co
czynił do tej pory, było ascezą, treningiem ducha i ciała, by zasłużyć na Mitsuko.
Gdy tylko wróci do Paryża, pierwsze, co zrobi, to wrzuci w ogień żołnierzyki i będzie patrzył, jak
się topią kirasjerzy, huzarzy, grenadierzy, saperzy, artylerzyści, na których zbieraniu, czynności
równie kosztownej i absorbującej co bezużytecznej, zmarno-trawił swe życie, odwodząc je od
szczęścia miłości. Nigdy więcej nie będzie kolekcjonował niczego; jego jedynym konikiem będzie
uczenie się na pamięć, we wszystkich znanych mu językach, wierszy erotycznych, które wyszepta
później do ucha Mitsuko. Lubiła ich słuchać, nawet nie rozumiejąc, po cudownych „rozkoszach",
jakich zażywali co noc w najróżniejszych sceneriach.
Następnie przechodził, w prozie nasyconej gorączką i pornografią, do opisu erotycznych wyczynów
Mitsuko i jej sekretnych wdzięków, do których zaliczała się także zwinięta i nieszkodliwa, czuła i
zmysłowa forma straszliwej vagina dentata z grecko--rzymskiej mitologii. Tokio było najdroższym
miastem na świecie, i chociaż wysokie, jego zarobki ulatniały się błyskawicznie w czasie nocnych
włóczęg po Ginza, dzielnicy będącej ośrodkiem tokijskiego życia nocą, podczas których Dragoman
i Mitsuko odwiedzali restauracje, bary, kabarety, a przede wszystkim domy schadzek, klejnot w
koronie japońskiego night life. Ale któż by się przejmował pieniędzmi, gdy na szali leżało
szczęście! Bo też sekret wyrafinowania japońskiej kultury nie zawierał się, jak z pewnością
sądziłem, w drzeworytach z epoki Meiji, ani w teatrze no, ani w kabuki, ani w lalkach bunraku. Nie,
on krył się w domach schadzek, czyli maisons doses, ochrzczonych tu francuskim mianem
Chdteaux, z których najsłynniejszym był Chateau Meguru, prawdziwy pałac przyjemności ciała,
gdzie
165
geniusz japoński sprzęgł najbardziej zaawansowane technologie z wiedzą seksualną i rytuałami
uszlachetnionymi tradycją. W pokojach Chateau Meguru wszystko było możliwe: wszelkie ekscesy,
fantazje, obsesje, ekstrawagancje znajdowały tu scenerię oraz instrumenty do materializacji.
Mitsiiko i on doświadczyli w dyskretnych pomieszczeniach Chateau Meguru rzeczy
niezapomnianych: „Poczuliśmy się tam bogami, kochany, i, na honor, nie przesadzam i nie
majaczę".
Wreszcie, gdy już obawiałem się, że zakochany nie wspomni ani słówkiem o niegrzecznej
dziewczynce, Dragoman przechodził do mojej prośby. Widział ją tylko raz od czasu otrzymania
listu ode mnie. Wiele wysiłku kosztowało go porozmawianie z nią w cztery oczy, ponieważ „z
oczywistych względów" nie chciał napomykać o mnie „wobec pana, z którym żyje, a w każdym
razie, z którym chodzi i z którym się pokazuje", „osobnika" o złej sławie i jeszcze gorszym
wyglądzie, którego wystarczyło ujrzeć, by człowieka przeszły ciarki i by powiedział sobie: „Tego
typa nie chciałbym mieć za wroga".
Lecz w końcu, przy pomocy Mitsuko, udało mu się pogawędzić sam na sam z wyżej wymienioną i
przekazać jej wiadomość ode mnie. Powiedziała mu, że „ponieważ jej petit ami jest zazdrosny",
lepiej, żebym nie pisał do niej wprost, aby ów nie zrobił jej sceny (albo nie zabił jednym ciosem
dłoni). Jednakże jeśli zechciałbym jej przekazać kilka słów za pośrednictwem jego, Dragomana,
wieści ode mnie sprawią jej ogromną przyjemność. Salomon Toledano dorzucał: „Czy muszę Ci
mówić, kochany, że nic nie uszczęśliwi mnie bardziej niż posłużenie Ci za pośrednika miłosnego?
Nasza profesja jest zakamuflowaną formą stręczyciel-stwa, rajfurstwa, pośrednictwa w nierządzie,
więc jestem przygotowany do tej szlachetnej misji. Uczynię to, podejmując wszelkie
166
możliwe środki ostrożności, by Twe listy nigdy nie wpadły w ręce bandyty, z którym zadaje się
dziewczyna z Twoich snów. Gdyż wybacz mi, kochany, ale wszystko odgadłem: to ona jest miłością
Twego życia, czyż nie? A propos, przyjmij gratulacje: to wprawdzie nie Mitsuko - nie ma takiej jak
Mitsuko - lecz egzotyczna uroda opromienia jej twarz uwodzicielską aurą tajemnicy. Bądź zdrów!".
I podpis: „Ściska Cię Dragoman z Chateau Meguru!".
Z kim zadawała się teraz Peruwianeczka? Z jakimś Japońcem, nie ulegało wątpliwości. Może
gangsterem, jednym z ojców mafii Yakuza, o obciętym kawałku palca serdecznego, co stanowiło
znak rozpoznawczy bandy. Nie było co się zresztą dziwić. Zapewne poznała go podczas podróży na
Wschód z Mr. Richardsonem, innym gangsterem, choć w krawacie i ze stajniami w Newmar-ket.
Japończyk był typem spod ciemnej gwiazdy, o czym dobitnie świadczyły żarty Dragomana. Czy
miał na myśli tylko fizjonomię, gdy mówił, że jest w nim coś budzącego strach? Czy może chodziło
o powiązania? Tego tylko brakowało w repertuarze Chilijeczki: być metresą szefa mafii japońskiej!
Człowieka posiadającego władzę i pieniądze, rzecz oczywista, czyli to, co niezbędne, by ją podbić.
I kilka trupów na sumieniu. Zżerała mnie zazdrość, a wraz z nią dziwne uczucie, mieszanka
zawiści, ciekawości i podziwu. Najwyraźniej było mi sądzone, że niegrzeczna dziewczynka nigdy
nie przestanie mnie zaskakiwać swymi niewiarygodnymi wyczynami.
Dwadzieścia razy mówiłem sobie, że nie powinienem być taki głupi, żeby do niej pisać i próbować
nawiązać kontakt, bo skończę upokorzony i wypluty, jak zawsze. Lecz nie upłynął nawet tydzień od
otrzymania listu od Dragomana, a ja już zredagowałem krótki tekst i zacząłem kombinować, jak by
tu wyskoczyć do Kraju Wschodzącego Słońca.
167
Mój list był arcydziełem hipokryzji, ponieważ nie chciałem jej narażać (czułem, że porusza się po
wodach mętnych jak nigdy dotąd). Bardzo się cieszę, że otrzymałem od niej wieści przez mojego
kolegę, naszego wspólnego znajomego, że tak dobrze jej się wiedzie i tak dobrze się miewa w
Tokio. Opowiadałem o życiu w Paryżu, o rutynie pracy, która niekiedy rzucała mnie do różnych
miast europejskich, i oznajmiałem mimochodem, że, cóż za zbieg okoliczności, w niedalekiej
przyszłości wybieram się do Tokio, jako tłumacz na konferencji międzynarodowej. Mam nadzieję,
że ją zobaczę i powspominamy dawne dzieje. Nie wiedząc, jakiego imienia używa, zatytułowałem
list: „Kochana Peruwianeczko". Dołączyłem do niego egzemplarz antologii Czechowa, z
dedykacją: „Niegrzecznej dziewczynce, z niezmienną czułością chudopachołka, który przełożył te
opowiadania". Wysłałem list i książkę na adres Salomona Toledano, opatrując je notką, w której
dziękowałem mu za pomoc, wyznawałem zazdrość z powodu jego szczęścia i zakochania oraz
błagałem, by dał mi znać, gdy usłyszy o jakiejś konferencji lub kongresie, na które poszukują
dobrych tłumaczy ze znajomością hiszpańskiego, francuskiego, angielskiego i rosyjskiego (choć nie
japońskiego), ponieważ zdjęła mnie nagła i nieprzemożona chęć, by poznać Tokio.
Moje starania nie przyniosły rezultatu. Nieznajomość japońskiego wykluczała mnie z udziału w
konferencjach lokalnych, a nie odbywało się akurat w Tokio żadne spotkanie jakiegoś organu ONZ,
gdzie wystarczyłaby znajomość oficjalnych języków Narodów Zjednoczonych. Podróż na własny
koszt, czysto turystyczna, byłaby piekielnie droga. Czy miałem przepuścić w kilka dni sporą część
oszczędności gromadzonych całymi latami? Postanowiłem tak zrobić. Lecz zaledwie podjąłem
decyzję
168
i szykowałem się do wizyty w agencji podróży, zadzwonił do mnie dawny przełożony z UNESCO,
pan Charnes. Był już na emeryturze, lecz pracował na własny rachunek, prowadząc prywatne biuro
tłumaczeń, z którym pozostawałem w kontakcie. Znalazł mi pięciodniową konferencję w Seulu.
Miałem zatem bilet lotniczy w obie strony. Z Korei łatwiej mi będzie skoczyć do Tokio. Począwszy
od tego momentu, moje życie nabrało szalonego tempa: wpadłem w wir formalności wizowych,
łapczywie pochłaniałem przewodniki po Korei i Japonii, powtarzając sobie bezustannie, że
popełniam kosmiczne głupstwo, bo najbardziej prawdopodobne jest, że przez czas pobytu w Tokio
nie uda mi się nawet jej zobaczyć. Niegrzeczna dziewczynka z pewnością już spakowała manatki i
ruszyła dalej w świat, a nawet jeśli nie, nie spotka się ze mną, żeby szefYakuzy nie rozpłatał jej na
dwoje i nie rzucił jej ciała na pożarcie psom, jak postąpił pewien zbrodniarz w japońskim filmie,
który niedawno obejrzałem.
W tym gorączkowym okresie pewnego dnia obudził mnie o świcie telefon.
- Dalej jesteś we mnie zakochany?
To był jej głos, ten sam kpiący i wesoły ton, z nutką limeńskiej intonacji w tle, której nigdy się
całkiem nie wyzbyła.
- Chyba tak, niegrzeczna dziewczynko - odrzekłem, całkowicie rozbudzony. - Bo jeśli nie, to jak
wyjaśnić, że od kiedy dowiedziałem się, że jesteś w Tokio, pukałem do wszystkich drzwi, by
zdobyć zlecenie choć na jeden dzień pracy w Japonii? Udało mi się wreszcie, ale do Seulu.
Wyjeżdżam za kilka dni. Wyskoczę stamtąd do Tokio, żeby cię zobaczyć. Choćby miał mnie
posiekać na kawałki ten szef klanu Yakuza, z którym się zadajesz, jak donieśli mi moi szpiedzy.
Czy myślisz, że to oznaki zakochania?
169
- Tak, chyba tak. To dobrze, grzeczny chłopczyku. Już myślałam, że po tylu latach zapomniałeś o
mnie. Tak ci powiedział twój kolega Dragoman? Że jestem dziewczyną szefa mafii?
Wybuchnęła śmiechem zachwycona taką opinią. Natychmiast jednak zmieniła temat i przemówiła
czule:
- Cieszę się, że przyjedziesz. Choć tak rzadko się widujemy, ciągle pamiętam o tobie. Wiesz
dlaczego? Bo jesteś jedynym przyjacielem, jakiego mam.
- Ja nie jestem i nigdy nie będę twoim przyjacielem. Nie zorientowałaś się jeszcze? Jestem twoim
kochankiem, zakochanym po uszy, mężczyzną, który od dziecka szaleje za Chilijeczką,
towarzyszką, żoną wysokiego urzędnika, małżonką hodowcy koni, metresą gangstera.
Chudopachołkiem, który żyje tylko po to, by cię pragnąć i by myśleć o tobie. W Tokio nie chcę
wspominać dawnych dziejów. Chcę wziąć cię w ramiona, całować, wąchać, gryźć, kochać cię.
Roześmiała się znowu, jeszcze bardziej serdecznie.
- Potrafisz jeszcze się kochać? - zapytała. - To dobrze. Nikt nie mówił mi takich rzeczy od czasu,
gdy widzieliśmy się ostatni raz. Powiesz mi dużo banałów, kiedy się spotkamy, Ricardito? Powiedz
mi jakiś, no, powiedz już teraz.
- Gdy nastaje pełnia, wychodzę i wyję do Księżyca, a na niebie widzę wówczas twoją kochaną
twarz. Oddałbym dziesięć lat życia, jakie mi zostało, żeby ujrzeć swoje odbicie w głębi twoich
oczek barwy ciemnego miodu.
Śmiała się szczerze, lecz nagle przerwała mi, przestraszona.
- Muszę kończyć.
Usłyszałem trzask odkładanej słuchawki. Tego ranka nie zmrużyłem już oka, targany mieszanymi
uczuciami, radością i niepokojem, aż do siódmej, kiedy to zwykle wstawałem i ro170
biłem sobie śniadanie - czarna kawa i tost z miodem - chyba że zjadałem je na stojąco w sąsiedniej
kafejce przy avenue de Tourville.
Dwa tygodnie pozostałe do podróży do Seulu poświęciłem na rzeczy, które, jak mniemam, robią
pełni złudzeń narzeczeni w dni poprzedzające ślub, kiedy to oboje mają stracić dziewictwo:
kupowałem nowe ubranie i buty, poszedłem do fryzjera (nie do golibrody na tyłach UNESCO,
gdzie strzygłem się zazwyczaj, lecz do eleganckiego salonu przy rue St. Honore), a przede
wszystkim biegałem po butikach i damskich sklepach w poszukiwaniu prezentu, dyskretnego, który
niegrzeczna dziewczynka mogłaby ukryć we własnej garderobie, a zarazem oryginalnego,
delikatnego, który zastąpi te wszystkie czułe i piękne słowa, jakie chciałem wyszeptać jej do ucha.
Przez cały czas spędzony na wybieraniu prezentu powtarzałem sobie, że jestem jeszcze większym
kretynem niż dotychczas i że w pełni zasługuję na potraktowanie czubkiem buta i zmieszanie z
błotem przez metresę szefa Yakuzy. Po długich poszukiwaniach zakupiłem przedmiot, który
spodobał mi się jako jeden z pierwszych, u Vuittona: neseser z rzędem kryształowych flakoników
na perfumy, kremy i szminki, z notesikiem i ołóweczkiem z masy perłowej ukrytymi w podwójnym
dnie. Było coś leciutko tracącego cudzołóstwem w owej skrytce w kokieteryjnym neseserze.
Konferencja w Seulu wykończyła mnie. Dotyczyła patentów i taryf, a mówcy posługiwali się
słownictwem bardzo technicznym, wymagającym od tłumacza podwójnego wysiłku. Podniecenie
ostatnich dni, jet lag i różnica czasu między Paryżem a Koreą sprawiały, że nie mogłem spać i z
trudem trzymałem nerwy na wodzy. W dniu przylotu do Tokio, wczesnym popołudniem, zwaliłem
się na łóżko w mikroskopijnym pokoiku, który zarezer171
wował mi Dragoman w hoteliku w centrum miasta. Spałem jak zabity przez cztery lub pięć godzin,
a wieczorem, po długim, zimnym, orzeźwiającym prysznicu, wyszedłem na kolację z moim
przyjacielem i jego japońską miłością. Od pierwszego momentu domyśliłem się, że Salomon
Toledano jest znacznie bardziej zakochany w Mitsuko niż ona w nim. Dragoman wyglądał na
odmłodzonego i egzaltowanego. Był - o dziwo - w muszce oraz w garniturze o modnym i
młodzieńczym kroju. Sypał dowcipami, traktował swą przyjaciółkę z przesadną atencją i pod byle
pretekstem całował ją w policzek lub w usta, i obejmował w pasie, co zdawało się ją krępować.
Była znacznie młodsza od niego, sympatyczna i faktycznie dość wdzięczna: ładne nogi,
porcelanowa buzia, w której iskrzyły się wielkie i żywe oczy. Nie potrafiła zamaskować niechęci za
każdym razem, gdy Salomon ją przytulał. Mówiła dobrze po angielsku, a jej naturalny i serdeczny
ton chłódł za każdą demonstracją uczucia ze strony mojego przyjaciela. On zdawał się tego nie
zauważać. Poszliśmy najpierw do Kabuki-cho, w Shinjuku, dzielnicy kabaretów, sklepów
erotycznych, restauracji, dyskotek i salonów masażu, po której ulicach przetaczał się tłum. Ze
wszystkich drzwi i okien dochodziła głośna muzyka, a nad naszymi głowami rozciągał się
prawdziwy las świateł, neonów i reklam. Poczułem, że kręci mi się w głowie. Potem zjedliśmy
kolację w spokojniejszym miejscu, w Niszi-Azabu, gdzie po raz pierwszy w życiu skosztowałem
japońskiej kuchni i wypiłem letnią i cierpką sake. Przez cały wieczór pogłębiało się moje wrażenie,
że związek między Salomonem a Mitsuko jest daleki od ideału, o jakim zapewniał mnie Dragoman
w swych listach. Ale, mówiłem sobie, to z pewnością dlatego że Mitsuko, wstrzemięźliwa w
okazywaniu własnych uczuć, nie przyzwyczaiła się jeszcze do śródziemnomorskiej wylewności, z
jaką Salomon
172
demostrował publicznie swą namiętność do niej. To nic, przywyknie.
Mitsuko pierwsza napomknęła o niegrzecznej dziewczynce, w połowie kolacji i najnaturalniej w
świecie, pytając, czy chcę, by zadzwoniła do mojej rodaczki i zawiadomiła o moim przyjeździe.
Poprosiłem żarliwie, by to zrobiła i by dała jej mój numer do hotelu. Tak będzie lepiej, niż gdybym
zadzwonił ja sam, biorąc pod uwagę, iż dżentelmen, z którym żyje, jest ponoć japońskim Otellem, a
być może nawet mordercą.
- To ci opowiedział ten pan? - zaśmiała się Mitsuko. - Cóż za bzdura. Pan Fukuda jest człowiekiem
nieco dziwnym, mówią, że prowadzi niezbyt jasne interesy w Afryce. Ale nigdy nie słyszałam, by
nazywano go przestępcą ani niczym w tym stylu. Jest zazdrosny, to tak. A w każdym razie tak
powiada Kuriko.
- Kuriko?
- Niegrzeczna dziewczynka.
Powiedziała „niegrzeczna dziewczynka" po hiszpańsku i sama sobie zaklaskała w uznaniu owego
wyczynu lingwistycznego. Czyli teraz nazywa się Kuriko. No cóż. Tej nocy, przy pożegnaniu,
Dragoman zaaranżował błyskawiczną rozmowę w cztery oczy. Zapytał, pokazując na Mitsuko:
- I co ty na to?
- Bardzo ładna, Dragoman. Miałeś świętą rację. Czarująca.
- A widzisz ją tylko w ubraniu - uściślił, puszczając do mnie oko i uderzając się w pierś. - Musimy
porozmawiać o wielu rzeczach, kochany. Zadziwią cię plany, jakie snuję. Zadzwonię jutro. Dobrej
nocy, miłych snów i rychłego zmartwychwstania.
Ale jako pierwsza zadzwoniła do mnie rano niegrzeczna dziewczynka. Dała mi godzinę na ogolenie
się, umycie i ubranie. Kiedy zszedłem do holu, czekała już, zasiadłszy w fotelu naprzeciw
173
recepcji. Miała na sobie jasny płaszcz przeciwdeszczowy, a pod nim bluzeczkę w ceglastym kolorze
i brązową spódniczkę. Wyglądały spod niej kolana, okrągłe i gładkie, oraz idealnie zgrabnie nogi.
Była szczuplejsza niż w moich wspomnieniach, a w jej oczach drzemał cień znużenia. Nikt na
świecie jednak nie uwierzyłby, że ma już ponad czterdzieści lat. Była świeża i piękna. Z daleka
można by wziąć ją za jedną z owych filigranowych Japoneczek, które przechodziły ulicą, milczące i
zwiewne. Jej twarz rozpromieniła się na mój widok; wstała, by mnie uściskać. Ucałowałem ją w
policzki; nie oderwała warg, gdy musnąłem je swoimi.
- Bardzo cię kocham - wyjąkałem. - Dzięki za to, że jesteś taka młoda i taka piękna, Chilijeczko.
- Chodź, pojedziemy autobusem - powiedziała, biorąc mnie pod ramię. — Znam ładne miejsce,
gdzie możemy porozmawiać. To park, do którego całe Tokio jeździ na piknik i żeby się upić, kiedy
kwitną czereśnie. Tam będziesz mógł powiedzieć mi kilka banałów.
Trzymając się mojego ramienia, zaprowadziła mnie na przystanek, o kilka przecznic od hotelu,
gdzie wsiedliśmy do autobusu lśniącego czystością. I kierowca, i konduktorka mieli na twarzach
maseczki, których częsty widok na ulicach tak mnie zaskoczył. Pod wieloma względami Tokio
przypominało klinikę. Wręczyłem jej neseser Vuittona, który przyjęła bez szczególnego
entuzjazmu. Mierzyła mnie wzrokiem rozbawiona i zaciekawiona.
- Stałaś się prawdziwą Japoneczką. Ubierasz się jak Japonka, masz japońskie rysy, sposób
poruszania się, nawet cerę. Od kiedy to nazywasz się Kuriko?
- Tak mnie nazwali przyjaciele, nie wiem, kto to wymyślił. Może mam w sobie coś orientalnego. Ty
sam powiedziałeś mi to kiedyś w Paryżu, nie pamiętasz?
- Pewnie że pamiętam. Wiesz, że bałem się, że zbrzydniesz?
- Za to ty jesteś cały szpakowaty. I masz kilka zmarszczek, o tu - ścisnęła mi ramię, a w jej oczach
pojawił się złośliwy błysk. Zniżyła głos. - Chciałbyś, żebym została twoją gejszą, grzeczny
chłopczyku?
- Tak, to też. Ale przede wszystkim moją żoną. Przyjechałem do Tokio, żeby po raz n-ty poprosić
cię o rękę. Tym razem zamierzam cię przekonać, uprzedzam cię. A propos, od kiedy to jeździsz
autobusem? Szef klanu Yakuza nie może ci użyczyć limuzyny z szoferem i ochroniarzem?
- Choćby mógł, nie zrobiłby tego - odrzekła, ciągle trzymając mnie za ramię. - To byłaby ostentacja,
coś, czego Japończycy nienawidzą najbardziej na świecie. Odróżnianie się od innych, w
czymkolwiek, jest tutaj źle widziane. Dlatego bogaci przebierają się za biednych, a biedni za
bogatych.
Wysiedliśmy w parku pełnym ludzi, urzędników, którzy wykorzystali południową przerwę, by zjeść
kanapkę i wypić coś zimnego w cieniu drzew, w otoczeniu trawników i stawów z kolorowymi
rybkami. Niegrzeczna dziewczynka zaprowadziła mnie do narożnej herbaciarni. Stało tam kilka
stolików z wygodnymi fotelami, pomiędzy parawanami zapewniającymi pewną prywatność. Gdy
tylko usiedliśmy, ucałowałem jej ręce, jej usta, jej oczy. Patrzyłem na nią długo, napawając się jej
bliskością.
- Zdałam egzamin, Ricardito?
- Celująco. Ale widzę, że jesteś nieco zmęczona, Japoneczko. Czy to emocje spowodowane
zobaczeniem mnie po czterech latach całkowitego zapomnienia?
- I napięcie, w jakim żyję - uzupełniła bardzo poważnie.
- Jakież to nikczemności popełniasz, że żyjesz w takim napięciu?
Patrzyła na mnie, nie odpowiadając, przez długą chwilę, po czym zmierzwiła mi włosy w owej
charakterystycznej pieszczocie na wpół miłosnej, na wpół matczynej.
- Ile masz siwych włosów! - powtórzyła, przyglądając mi się uważnie. - Niektóre przeze mnie,
prawda? Niedługo będę musiała mówić do ciebie „grzeczny staruszku" zamiast „grzeczny
chłopczyku"...
- Jesteś zakochana w tym Fukudzie? Miałem nadzieję, że żyjesz z nim tylko z wyrachowania. Co to
za jeden? Dlaczego ma taką złą sławę? Czym się zajmuje?
- Tyle pytań naraz, Ricardito... Powiedz mi najpierw jakąś kwestię z telenoweli. Nikt mi nie mówi
takich rzeczy już od lat.
Zacząłem mówić, cichutko, patrząc jej w oczy i całując od czasu do czasu rękę, którą trzymałem w
swoich dłoniach.
- Nie straciłem nadziei, Japoneczko. Chociaż weźmiesz mnie za ostatniego kretyna, będę nalegał i
nalegał, aż wreszcie zamieszkasz ze mną. W Paryżu, a jeśli nie podoba ci się Paryż, gdziekolwiek
zechcesz. Jako tłumacz mogę pracować w dowolnym miejscu świata. Przysięgam, że dam ci
szczęście, Japoneczko. I upłynęło tyle lat, że nie masz już chyba cienia wątpliwości: kocham cię tak
mocno, że uczynię wszystko, by zatrzymać cię przy sobie, kiedy będziemy razem. Lubisz
gangsterów? Napadnę na bank, zostanę kidnaperem, oszustem, handlarzem narkotyków, kim
zechcesz. Cztery lata bez żadnej wieści o tobie, a teraz ledwie mogę mówić, ledwie mogę myśleć,
taki jestem wzruszony, że jesteś tak bliziutko.
- Nieźle - zaśmiała się, przysunęła buzię i złożyła na moich wargach pocałunek tak szybki, jakby
musnął mnie dzióbkiem ptaszek.
Zamówiła herbatę i ciastka, po japońsku, lecz kelnerka kilkakrotnie prosiła ją o powtórzenie
zamówienia. Gdy przyniesiono
176
tacę, napełniła moją filiżankę i dopiero teraz odpowiedziała na moje pytania.
- Nie wiem, czy to, co czuję do Fukudy, jest miłością. Ale nigdy w życiu nie zależałam od nikogo
tak bardzo, jak zależę od niego. Prawdę mówiąc, może zrobić ze mną, co zechce.
Nie mówiła tego z radością ani euforią osoby, która, jak Dra-goman, odkryła namiętną miłos'ć. Była
raczej strwożona, zdziwiona, że coś podobnego przydarzyło się komuś takiemu jak ona, uważająca
siebie za stojącą ponad takimi słabościami. W jej oczach barwy ciemnego miodu tliła się jakby
udręka.
- No cóż, skoro może zrobić z tobą, co zechce, to znaczy że wreszcie się zakochałaś. Mam nadzieję,
że ten cały Fukuda zada ci taki ból, jaki ty sprawiasz mi od tylu lat, lodowa kobieto...
Poczułem, że bierze mnie za rękę i ściska ją.
- To nie miłość, przysięgam ci. Nie wiem, co to jest, ale to nie może być miłość. Raczej choroba,
raczej nałóg. Właśnie tym jest dla mnie Fukuda.
Historia, którą mi opowiedziała, była, być może, prawdziwa, choć z pewnością pozostawiła wiele
rzeczy w cieniu, a ukryła, złagodziła i upiększyła inne. Już nie umiałem jej wierzyć, bo od czasu
gdy ją poznałem, zawsze mówiła mi więcej kłamstw niż prawdy. I sądzę, że w odróżnieniu od
zwykłych śmiertelników na tym etapie życia wspaniałej Kuriko było już niezwykle trudno oddzielić
świat, w którym żyła, od świata, w którym twierdziła, że żyje. Zrozumiałem, że poznała Fukudę
lata temu, podczas jednej z podróży na Wschód z Davidem Richardsonem, który prowadził interesy
z Japończykiem. Ów powiedział kiedyś niegrzecznej dziewczynce, że to szkoda, iż taka kobieta jak
ona, o takim charakterze, tak światowa, zadowala się byciem Mrs. Richardson, bo w świecie
biznesu mogłaby zrobić wielką karierę. To zdanie
177
stale dźwięczało jej w uszach. Kiedy uczuła, że grunt pali jej się pod nogami, bo eksmałżonek
odkrył jej małżeństwo z Robertem Arnoux, zadzwoniła do Fukudy, opowiedziała o swojej sytuacji i
zaproponowała, że będzie dla niego pracować, wszystko jedno jak. Japończyk przysłał jej bilet
lotniczy Londyn-Tokio.
- Kiedy dzwoniłaś do mnie z lotniska Charles'a de Gaulle'a, żeby się pożegnać, leciałaś do niego?
Potwierdziła.
- Tak. Naprawdę dzwoniłam z lotniska w Londynie.
Tej samej nocy, której przybyła do Japonii, Fukuda uczynił z niej swoją kochankę. Ale zabrał ją do
swojego domu dopiero kilka lat później. Do tej pory mieszkała sama, w pensjonacie, w
mikroskopijnym pokoiku z wnęką na łazienkę i na kuchnię, jak stwierdziła, „bardziej
miniaturowym niż klitka jej filipińskiej służącej w Newmarket". Gdyby nie częste podróże „na
zlecenie Fukudy", zwariowałaby z klaustrofobii i samotności. Była kochanką Fukudy, lecz jedną z
wielu. Japończyk nigdy nie ukrywał przed nią, że sypia z wieloma kobietami. Zabierał ją czasem do
siebie na całą noc, a kiedy indziej nie zapraszał jej całymi tygodniami. Ich stosunki były wówczas
czysto służbowe, typu podwładna-szef. Na czym polegały „zlecenia" pana Fukudy? Przemycała
narkotyki, diamenty, obrazy, broń, pieniądze? Często ona sama nie wiedziała co. Wywoziła i
przywoziła to, co przygotował, w walizkach, paczkach, torbach, torebkach, i aż do tej pory odpukała w drewniany stolik - zawsze udawało się jej przejść kontrole graniczne, celne, policyjne
bez większych problemów. Przemierzając tak Azję i Afrykę, odkryła, czym jest paniczny strach. A
jednocześnie nigdy przedtem nie żyła tak intensywnie i z taką energią, czując w każdej podróży, że
życie jest cudowną przygodą. „Jak bardzo różni się to życie od tamtej otchłani, tamtej
178
powolnej śmierci w otoczeniu koni w Newmarket!". Po dwóch latach pracy dla Fukudy ten,
zadowolony z jej usług, nagrodził ją awansem: „Zasługujesz na to, żeby mieszkać ze mną pod
jednym dachem".
- Zginiesz marnie, zakłuta nożem, zamordowana, albo zgnijesz w jakimś strasznym więzieniu —
powiedziałem jej. — Oszalałaś? Jeśli mówisz mi prawdę, popełniasz piramidalne głupstwo. Jeśli
cię przyskrzynią z narkotykami albo czymś gorszym, myślisz, że ten gangster przejmie się tobą?
- Wiem, że nie, sam mnie uprzedził - przerwała. - Przynajmniej jest ze mną bardzo szczery, jak
widzisz. Jeśli cię złapią, radź sobie sama. Ja cię nie znam i nigdy cię nie znałem. Powodzenia.
- Bardzo cię kocha, nie ma co.
- On mnie nie kocha. Ani mnie, ani nikogo. Pod tym względem jest taki jak ja. Ale jest bardziej
stanowczy i silniejszy niż ja.
Siedzieliśmy tu od godziny i zaczynało zmierzchać. Nie wiedziałem, co jej powiedzieć. Czułem się
pusty i bezradny. Po raz pierwszy w życiu sprawiała wrażenie oddanej ciałem i duszą jakiemuś
mężczyźnie. Teraz, owszem, było bardzo jasne: niegrzeczna dziewczynka nigdy nie będzie twoja,
chudopachołku.
- Masz smętną minkę - uśmiechnęła się. - Zasmuciła cię moja historia? Jesteś jedyną osobą, której
mogłam ją opowiedzieć. A poza tym czułam potrzebę opowiedzenia jej komuś. Ale może źle
zrobiłam. Wybaczysz mi, jeśli dam ci buziaka?
- Jestem smutny, bo po raz pierwszy w życiu kochasz kogoś i to nie jestem ja.
- Nie, to nie miłość - powtórzyła, kręcąc głową. - To bardziej skomplikowane, raczej choroba, już ci
mówiłam. Dzięki niemu czuję, że żyję, że jestem potrzebna, że jestem aktywna. Ale nie
179
szczęśliwa. To jak opętanie. Nie śmiej się, nie żartuję, czasami czuję, że jestem opętana przez
Fukudę.
- Jeśli tak się go boisz, rozumiem, że nie odważysz się umówić ze mną na schadzkę. A ja
przyjechałem do Tokio specjalnie po to, by cię poprosić, żebyś zabrała mnie do Chateau Meguru...
Była bardzo poważna, opowiadając mi o swoim życiu z Fu-kudą, ale teraz otworzyła szeroko oczy i
parsknęła głośnym śmiechem:
- Skąd, u licha, wiesz, co to jest Chateau Meguru, skoro jesteś w Tokio od wczoraj?
- Od mojego przyjaciela tłumacza. Salomon podpisuje swoje listy „Dragoman z Chateau Meguru" ująłem ją za rękę i ucałowałem jej dłoń. - To co, odważysz się, niegrzeczna dziewczynko?
Spojrzała na zegarek i zastanawiała się przez chwilę, obliczając coś w myślach. Nagle zdecydowała
się i poprosiła kelnerkę, żeby wezwała nam taksówkę.
- Nie mam zbyt dużo czasu - powiedziała. - Ale jest mi przykro, kiedy widzę cię z tą miną zbitego
psa. Chodźmy, chociaż sporo ryzykuję.
Dom schadzek Chateau Meguru mieścił się w przypominającym labirynt gmachu, pełnym
mrocznych korytarzy i schodów, prowadzących do apartamentów wyposażonych w sauny, jacuzzi,
łóżka z materacem wodnym, lustra na ścianach i suficie, odbiorniki radiowe i telewizyjne, przy
których piętrzyły się kasety z filmami pornograficznymi pobudzającymi fantazję ludzi o wszelkich
możliwych gustach, z wyraźną preferencją sadoma-sochistów. W maleńkiej witrynce leżały
prezerwatywy i wibratory najróżniejszych rozmiarów, z akcesoriami takimi jak kogucie grzebienie,
pióropusze i mitry, oraz rozmaite parafernalia sado-masochistyczne: baty, maski, kajdanki,
łańcuchy. Podobnie jak
180
w autobusach, na ulicach i w parku, także i tu panowała idealna i chorobliwa czystość. Po wejściu
do pokoju odniosłem wrażenie, że jestem w laboratorium albo stacji kosmicznej. Nie rozumiałem
entuzjazmu Salomona Toledano, który nazywał edenem ziemskich rozkoszy owe technologiczne
alkowy spokrewnione z sex-shopami.
Kiedy zacząłem rozbierać Kuriko, zobaczyłem jej gładziut-ką skórę i dotknąłem jej, poczułem jej
zapach, mimo wysiłków, by się powstrzymać, smutek, jaki ściskał mi serce od chwili gdy wyznała
swe bezwarunkowe oddanie Fukudzie, przebrał miarę. Wybuchnąłem płaczem. Pozwoliła mi płakać
przez długą chwilę, nie odzywając się ani słowem. Wziąłem się w garść, wyjąkałem przeprosiny i
poczułem, że znowu głaszcze mnie po włosach.
- Nie przyszliśmy tutaj, by się smucić - przypomniała mi. - Popieść mnie i powiedz, że mnie
kochasz, głuptasku.
Gdy byliśmy oboje nadzy, zobaczyłem, że faktycznie bardzo zeszczuplała. Na klatce piersiowej i na
plecach wyraźnie rysowały się żebra, a mała blizna na brzuchu wydłużyła się. Ale jej kształty były
nadal harmonijne, a piersiątka - jędrne. Całowałem ją powoli, długo, po całym ciele - delikatny
zapach perfum, jaki bił od jej skóry, zdawał się emanować z jej wnętrza - szepcząc miłosne słowa.
Nic nie było dla mnie ważne. Nawet to, że ten Japończyk rzucił na nią czar. Przerażało mnie, że
pracując dla niego, zostanie nafaszerowana ołowiem albo wyląduje w jakimś afrykańskim lochu.
Ale ja poruszę niebo i ziemię, żeby ją uwolnić. Bo, po cóż zaprzeczać, kochałem ją coraz bardziej
każdego dnia. I będę kochał ją zawsze, choćby zdradziła mnie z tysiącem Fukudów, bo jest
najdelikatniejszą i najpiękniejszą kobietką, jaka kiedykolwiek została stworzona, moja królowa,
moja mała księżniczka, moja oprawczyni, moja kłamczuszka, moja Japoneczka, moja jedyna
181
miłość. Kuriko zakryła sobie twarz ramieniem i nie odzywała się, nawet mnie nie słuchała,
całkowcie skoncentrowana na swojej rozkoszy.
- To, co lubię, grzeczny chłopczyku - zakomenderowała wreszcie, rozchylając nogi i przyciągając
moją głowę do sromu.
Całując jej łechtaczkę, ssąc, smakując zapach wydobywający się z głębi jej brzucha, poczułem się
szczęśliwy jak dawniej. Przez kilka minut, trwających całą wieczność, zapomniałem o Fuku-dzie i
tysiącu i jednej przygodzie, jakie mi opowiedziała, pogrążony w uniesieniu spokojnym i
gorączkowym, łykając słodkie soki, jakie wysysałem z jej trzewi. Gdy wyprężyła się z rozkoszy,
wsunąłem się na nią i z taką samą trudnością jak tyle razy przedtem wszedłem w nią, mimo jej
skarg i skurczów. Byłem bardzo podniecony, ale udało mi się powstrzymać przez pewien czas, w
miłosnym odurzeniu, aż wreszcie pozwoliłem sobie na wytrysk. Przez długą chwilę leżałem na niej,
obejmując ją mocno. Pieściłem ją, gryzłem jej włosy, jej doskonałe uszka, całowałem, prosiłem o
wybaczenie, że nie wytrzymałem dłużej.
- Jest pewien sposób na to, żebyś nie kończył tak szybko, żebyś powstrzymał erekcję na długo, na
całe godziny — powiedziała mi wreszcie do ucha, szelmowskim głosikiem, który pamiętałem z
dawnych lat. - Wiesz jaki? Nie, gdzieżbyś ty wiedział, aniołku. Jest taki proszek z mielonych kłów
słonia i rogu nosorożca. Nie śmiej się, to nie zabobon, to prawda. Podaruję ci słoiczek, zabierzesz
go sobie na pamiątkę do Paryża. W całej Azji kosztuje majątek. Żebyś pamiętał o Kuriko za
każdym razem, kiedy będziesz spał z jakąś Francuzką.
Podniosłem głowę znad jej szyi, żeby spojrzeć jej w twarz: była bardzo piękna, blada, z
niebieskawymi cieniami pod oczami i spojrzeniem powłóczystym, nieco zamglonym z rozkoszy.
182
- To takie rzeczy przemycasz z Afryki do Azji? Afrodyzjaki z kłów słonia i rogów nosorożca, żeby
nabrać łatwowiernych?
- zapytałem, trzęsąc się ze śmiechu.
- Może nie uwierzysz, ale to najlepszy interes świata — mój śmiech zaraził ją. — Przez ekologów,
którzy doprowadzili do zakazu polowań na słonie, nosorożce i nie wiem jakie zwierzaki jeszcze.
Teraz kość słoniowa i rogi są wściekle drogie w tamtych krajach. Przemycam też inne rzeczy, o
których ci nie powiem. Ale wielki interes Fukudy to właśnie to. A teraz muszę już iść, grzeczny
chłopczyku.
- Nie wracam do Paryża - ostrzegłem, wpatrując się w jej plecy, gdy szła nago, na czubkach palców,
do łazienki. - Zamieszkam w Tokio i skoro nie mogę zabić Fukudy, zadowolę się byciem twoim
psem, tak jak ty jesteś suką tego gangstera.
- Hau, hau - zaszczekała Chilijeczka.
Po powrocie do hotelu znalazłem wiadomość od Mitsuko. Chciała spotkać się ze mną na osobności
w pilnej sprawie. Czy mógłbym zadzwonić do niej do biura rankiem następnego dnia?
Zadzwoniłem, gdy tylko wstałem. Wśród niekończących się uprzejmości przyjaciółka Dragomana
poprosiła, żebyśmy wypili wspólnie kawę w kawiarni hotelu Hilton, przed południem, ponieważ
musi przekazać mi coś ważnego. Ledwie odłożyłem słuchawkę, usłyszałem dzwonek telefonu. To
była Kuriko. Opowiedziała Fukudzie, że jej stary przyjaciel z Peru jest w Tokio, i szef Yakuzy
zapraszał mnie dziś w nocy, razem z Dragomanem i jego dziewczyną, na drinka u siebie w domu, a
następnie na spektakl z kolacją w najsłynniejszym music-hallu Ginzy. Usłyszałem i zrozumiałem?
- A poza tym powiedziałam mu, że pokażę ci miasto. Nie miał nic przeciwko temu.
183
- Cóż za wspaniałomyślność, cóż za galanteria - parsknąłem, wściekły. — Poprosiłaś o pozwolenie
jakiegoś mężczyznę! Nie poznaję cię, niegrzeczna dziewczynko.
- Zawstydzasz mnie - szepnęła zmieszana. - Myślałam, że będziesz skakał z radości na wieść, że
będziemy mogli się widywać codziennie, dopóki jesteś w Tokio.
- Jestem zazdrosny. Nie widzisz tego? Dawniej mi nie zależało, bo tobie nie zależało na kochankach
ani mężach. Ale na tym Japońcu ci zależy. Nie powinnaś była mi mówić, że może zrobić z tobą, co
zechce. Ten sztylet pozostanie w moim sercu aż do grobu.
Roześmiała się, jakbym opowiedział dobry dowcip.
- Nie mam teraz czasu na twoje banały, grzeczny chłopczyku. Sprawię, że przestaniesz być
zazdrosny. Przygotowałam ci królewski program na cały dzień, zobaczysz.
Poprosiłem, żeby przyjechała po mnie w południe do kawiarni Hiltona, i udałem się na spotkanie z
Mitsuko. Gdy wszedłem do kawiarni, czekała już, paląc papierosa. Wyglądała na bardzo
zdenerwowaną. Jeszcze raz przeprosiła mnie za śmiałość, że odważyła się zadzwonić do mnie, ale,
powiedziała, nie ma się do kogo zwrócić, a „sytuacja bardzo się skomplikowała i nie wie, co
począć". Może ja będę mógł jej doradzić.
- Mówisz o swoim związku z Salomonem? - zapytałem, przeczuwając, do czego zmierza.
- Myślałam, że to będzie tylko taki mały flirt - potwierdziła, wypuszczając dym jednocześnie nosem
i ustami. - Przyjemna przygoda, przelotna, bez konsekwencji. Lecz Salomon nie odbiera tego w ten
sposób. Chce przekształcić naszą znajomość w związek na całe życie. Nalega, żebyśmy się pobrali.
Ale ja nigdy więcej nie wyjdę za mąż. Mam za sobą jedno nieudane małżeństwo i wiem,
184
jak to jest. Poza tym chcę zrobić karierę. Prawdę mówiąc, już wariuję od jego natręctwa. Nie wiem,
co zrobić, żeby to uciąć.
Bynajmniej mnie nie ucieszyło, że moje podejrzenia potwierdziły się. Dragoman zbudował wielki
zamek na piasku i czekało go gigantyczne rozczarowanie.
- Skoro jesteście takimi przyjaciółmi, a on tak cię szanuje, pomyślałam, no, cóż, mam nadzieję, że
się nie obrazisz. Pomyślałam, że mógłbyś mi pomóc.
- Ale jak mam ci pomóc, Mitsuko?
- Rozmawiając z nim. Wyjaśniając. Że nigdy nie wyjdę za niego. Że nie chcę i nie mogę
kontynuować tego związku w sposób, przy jakim on się upiera. Prawdę mówiąc, on mnie zadręcza,
przytłacza mnie. Mam wiele odpowiedzialnych obowiązków w firmie, a ta sprawa odbija się na
mojej pracy. A bardzo wiele kosztowało mnie dojście tu, gdzie jestem teraz w Mitsubishi.
Chyba wszyscy palacze z Tokio zebrali się w tej kawiarni bez wyrazu w hotelu Hilton. Lokal
wypełniały obłoki dymu i silny zapach tytoniu. Od wszystkich stolików dobiegał dźwięk
angielskiego. Cudzoziemców było tylu co Japończyków.
- Bardzo mi przykro, Mitsuko, lecz nie zrobię tego. To nie jest coś, w co powinny ingerować osoby
trzecie, tylko sprawa między tobą a nim. Musisz porozmawiać z nim szczerze, i to jak najszybciej.
Bo Salomon jest w tobie bardzo zakochany. I przekonany, że ty też go kochasz.
Przytoczyłem jej kilka wypowiedzi Dragomana z jego listów. Jak poznanie jej odmieniło jego
poglądy na miłość ugruntowane po owej dawnej przygodzie z młodzieńczych lat w Berlinie, kiedy
to polska narzeczona porzuciła go na krótko przed ślubem. Zauważyłem, że moje słowa nie
sprawiają jej najmniejszej przykrości: musiała już być bardzo zmęczona Dragomanem.
185
- Rozumiem tę dziewczynę - stwierdziła lodowato. - Twój przyjaciel potrafi być - nie wiem, jak to
wyrazić po angielsku
- tłamszący, duszący. Czasami, kiedy jesteśmy razem, czuję się jak w więzieniu. Nie pozostawia mi
ani skrawka przestrzeni, żebym mogła być sobą, żebym mogła oddychać. Ciągle chce mnie
dotykać. A przecież wyjaśniałam mu, że tutaj, w Japonii, publiczne okazywanie uczuć nie jest
przyjęte.
Mówiła takim tonem, że po kilku minutach uznałem, iż problem jest jeszcze bardziej poważny:
Mitsuko miała taki przesyt publicznych pocałunków i pieszczot Dragomana, nie mówiąc o Bóg wie
jakich zachowaniach intymnych, że zaczęła go nienawidzić.
- Więc myślisz, że powinnam z nim porozmawiać?
- Nie wiem, Mitsuko, nie oczekuj ode mnie rady na temat tak osobisty. Ja tylko chciałbym, żeby
mój przyjaciel jak najmniej cierpiał. I myślę, że jeśli nie chcesz być z nim dłużej, jeśli postanowiłaś
zerwać wasz związek, lepiej będzie, gdy to zrobisz jak najszybciej. Potem będzie gorzej.
Kiedy pożegnała się, zasypując mnie po raz kolejny przeprosinami i uprzejmościami, poczułem się
zakłopotany i zgaszony. Wolałbym nie odbyć tej rozmowy z Mitsuko, nie dowiedzieć się, że mój
przyjaciel zostanie wkrótce wyrwany z błogiego snu i przywrócony brutalnej rzeczywistości. Na
szczęście, nie musiałem długo czekać: w drzwiach kawiarni stanęła Kuriko i ruszyłem jej na
spotkanie zadowolony, że opuszczę tę zadymioną pieczarę. Była ubrana w kapelusik i płaszczyk z
tego samego jasnego materiału w kratkę, ciemne flanelowe spodnie, granatowy sweterek z golfem i
mokasyny. Miała twarz bardziej świeżą i młodzieńczą niż poprzedniego dnia. Nastolatka, która
przekroczyła czterdziestkę. Na sam jej widok uleciały wszystkie moje smutki.
186
Sama nadstawiła mi usta do pocałunku - coś, czego nigdy nie robiła, to zawsze ja szukałem jej
warg.
- Chodź, pokażę ci świątynie sintoistyczne, najpiękniejsze w Tokio. We wszystkich są zwierzęta na
wolności, konie, koguty, gołębie. Są uważane za święte, za reinkarnacje. A jutro pójdziemy do
świątyń buddystów zen, są tam ogródki z piasku i kamieni, które mnisi codziennie grabią i
zmieniają. Też śliczne.
Był to męczący dzień, wypełniony wsiadaniem i wysiadaniem -z autobusów, aerodynamicznego
metra, niekiedy taksówek. Wchodziłem do świątyń i pagod i wychodziłem z nich, zajrzeliśmy też
do ogromnego muzeum, w którym znajdowały się zabytki peruwiańskie, a raczej ich repliki,
ponieważ — jak informowała duża tablica - instytucja, szanując zakaz wywożenia z Peru
przedmiotów należących do dziedzictwa narodowego, nie wystawiała oryginałów. Ale nie sądzę,
żebym zwracał większą uwagę na to, co widziałem, ponieważ wszystkie moje zmysły
skoncentrowane były na Kuriko, która trzymała mnie prawie cały czas za rękę i okazywała
nietypową czułość. Dowcipkowała i kokietowała mnie, i śmiała się na cały głos, z błyszczącymi
oczami, kiedy zaspokajałem jej prośbę wyszeptaną do ucha: „Jeszcze jeden banał, niegrzeczny
chłopczyku". W połowie popołudnia usiedliśmy przy najdalszym stoliku w kafeterii Muzeum
Antropologii, żeby zjeść kanapkę. Zdjęła kraciasty kapelusik i poprawiła włosy. Były króciutkie,
odsłaniały całą wdzięczną szyję, na której rysował się zielony wężyk żyłki.
- Każdy, kto cię nie zna, powiedziałby, że jesteś we mnie zakochana, niegrzeczna dziewczynko.
Myślę, że nigdy, od kiedy cię poznałem w Miraflores jako Chilijeczkę, nie byłaś dla mnie tak czuła.
- Być może zakochałam się w tobie i dopiero teraz zdałam sobie z tego sprawę - powiedziała,
mierzwiąc mi włosy i przy187
suwając buzię, żebym popatrzył w jej ironiczne i bezczelne oczy. - Co bys' zrobił, gdybym
powiedziała, że tak jest i że możemy zamieszkać razem?
- Dostałbym zawału serca i leżałbym sztywny jak trup pod stolikiem. A jesteś, Kuriko?
- Jestem zadowolona, bo możemy widywać się codziennie w ciągu twojego pobytu w Tokio.
Martwiłam się, jak to zorganizować. Dlatego odważyłam się opowiedzieć o tobie Fukudzie. I
widzisz, jak dobrze wyszło.
- Wspaniałomyślny gangster udzielił ci zezwolenia na pokazanie rodakowi uroków Tokio.
Nienawidzę twojego przeklętego szefa Yakuzy. Wolałbym nigdy go nie poznać, nie zobaczyć na
oczy. Dzisiejszej nocy będę się czuł okropnie, oglądając cię u jego boku. Zrobisz coś dla mnie? Nie
dotykaj go, nie całuj go w mojej obecności.
Kuriko wybuchnęła śmiechem i zatkała mi usta dłonią.
- Cicho bądź, głuptasie, on nigdy nie zrobiłby czegoś podobnego, ani ze mną, ani z nikim innym.
Żaden Japończyk tak by się nie zachował. Tu istnieje tak ogromna przepaść między tym, co się robi
publicznie i prywatnie, że gesty najbardziej naturalne dla nas ich szokują. On nie jest taki jak ty.
Fukuda traktuje mnie jak swoją podwładną. Czasem jak swoją dziwkę. Ty za to, nie można ci tego
odmówić, zawsze traktowałeś mnie jak księżniczkę.
- Teraz ty opowiadasz banały. - Ująłem jej buzię w dłonie i ucałowałem ją. - I nie powinnaś była
mówić mi, że ten żółtek traktuje cię jak dziwkę — szepnąłem jej do ucha. — Nie widzisz, że to tak
jakbyś obdzierała mnie żywcem ze skóry?
- Nie powiedziałam tego. Zapomnijmy o tym, wymażmy z pamięci.
188
Fukuda mieszkał w dzielnicy oddalonej od centrum, eleganckiej, gdzie bardzo nowoczesne budynki
sześcio- i ośmiopiętro-we sąsiadowały z tradycyjnymi domkami krytymi dachówką, z
miniaturowymi ogródkami, wyglądającymi, jakby za chwilę miały zostać zmiażdżone przez
potężnych sąsiadów. Jego mieszkanie mieściło się na szóstym piętrze budynku strzeżonego przez
portiera w liberii, który odprowadził mnie do windy. Drzwi otwierały się w mieszkaniu, a za
malutkim, pustym przedpokojem ujrzałem wielki salon-jadalnię z ogromnym oknem, za którym
rozpościerał się bezkresny płaszcz migoczących światełek pod niebem bez gwiazd. Salon był skąpo
umeblowany, na ścianach wisiały niebieskie ceramiczne talerze, na nielicznych półkach stały
polinezyjskie rzeźby, a na niskim i długim stole - przedmioty wyrzeźbione z marmuru. Mitsuko i
Salomon już tam czekali, każde z lampką szampana w ręku. Niegrzeczna dziewczynka była ubrana
w długą suknię koloru musztardy odsłaniającą ramiona, na jej szyi błyszczał złoty łańcuszek. Miała
wieczorowy makijaż i włosy uczesane w dwa pasma. Ta fryzura, której nigdy wcześniej u niej nie
widziałem, podkreślała jej orientalną urodę. Bardziej niż kiedykolwiek można ją było wziąć za
Japonkę. Ucałowała mnie w policzek i oznajmiła panu Fukudzie po hiszpańsku:
- To Ricardo Somocurcio, przyjaciel, o którym ci opowiadałam.
Pan Fukuda pochylił się lekko w tradycyjnym japońskim ukłonie, po czym wyciągnął rękę i
pozdrowił mnie całkiem przyzwoitą hiszpańszczyzną w następujący sposób:
— Szef Yakuzy wita pana w swoim domu.
Żart całkowicie mnie zaskoczył i skonsternował, nie dlatego że nie spodziewałem się czegoś
takiego — przez myśl mi nie
189
przeszło, że Kuriko może powtórzyć mu, co o nim mówiłem — lecz ponieważ pan Fukuda
zażartował — zażartował? — bez śladu uśmiechu, z pergaminową twarzą pozbawioną wyrazu,
którą zachował przez całą noc. Twarzą sprawiającą wrażenie maski. Kiedy udało mi się wyjąkać:
„Ach, pan mówi po hiszpańsku", pokręcił głową, a od tej pory odzywał się tylko po angielsku,
mówiąc powoli i z trudem, te kilka razy, kiedy otworzył usta. Podał mi lampkę szampana i wskazał
miejsce obok Kuriko.
Był niziutki, jeszcze niższy niż Salomon Toledano, i chudy jak szkielet, do tego stopnia, że w
porównaniu ze smukłą i drobną niegrzeczną dziewczynką wyglądał jak patyczek. Wyobrażałem go
sobie tak bardzo inaczej, że odniosłem wrażenie, iż mam do czynienia z szalbierzem. Nosił ciemne
okulary o okrągłych szkłach i metalowej oprawie, których nie zdjął przez całą noc, co pogłębiało
uczucie dyskomfortu, jakie budziła we mnie jego osoba, ponieważ nie widziałem, czy jego oczka wyobrażałem je sobie jako zimne i przeszywające - obserwują mnie, czy nie. Miał siwe włosy,
przyklejone do czaszki być może żelem i zaczesane do tyłu na modłę argentyńskich śpiewaków
tanga z lat pięćdziesiątych. Był ubrany w ciemny garnitur i krawat, co nadawało mu wygląd nieco
pogrzebowy, i potrafił pozostawać nieruchomy i niemy przez długi czas, z rączkami na kolanach,
jak spetryfikowany. Lecz być może najbardziej charakterystycznym elementem jego fizjonomii
były usta bez warg, które ledwie się poruszały, gdy mówił, jak u brzuchomówców. Moje napięcie i
dyskomfort były tak wielkie, że wbrew zwyczajowi - nigdy nie piłem dużo, bo alkohol szybko szedł
mi do głowy - tej nocy wypiłem ponad miarę. Kiedy pan Fukuda powstał, dając nam tym samym do
zrozumienia, że powinniśmy już iść, miałem w sobie zawartość trzech lampek szampana i
zaczynało mi się
190
kręcić w głowie. I przez cały czas, nie słysząc zbyt dobrze rozmowy, którą podtrzymywał prawie
wyłącznie Dragoman, rozprawiający o regionalnych wariantach japońskiego, jakie zaczynał
rozróżniać, nie mogąc wyjść ze zdziwienia, zadawałem sobie pytanie: „Co ma w sobie ten
niepozorny i stary człowieczek, że niegrzeczna dziewczynka tak się o nim wyraża?". Co takiego jej
mówi, co takiego jej robi, iż twierdzi, że to nałóg, że to choroba, że jest przez niego opętana, że
może uczynić z nią, co zechce? Nie znajdując odpowiedzi, czułem coraz większą zazdrość, coraz
większy gniew, coraz większą pogardę do siebie samego i przeklinałem się za absurdalną decyzję
przyjazdu do Japonii. Lecz w sekundę później, patrząc na nią kącikiem oka, mówiłem sobie, że
tylko raz w życiu, na balu w Operze Paryskiej, widziałem ją tak ponętną jak tego wieczoru.
Przy drzwiach budynku czekały na nas dwie taksówki. Ja miałem jechać sam z Kuriko, bo tak
zarządził, krótkim, rozkazującym gestem, pan Fukuda, który wsiadł do drugiej taksówki z
Dragomanem i Mitsuko. Ledwie ruszyliśmy, poczułem, jak niegrzeczna dziewczynka bierze mnie
za rękę i kładzie ją między swoje nogi, żebym ją podotykał.
- Czy nie mówiłaś, że jest zazdrosny? - zapytałem, pokazując na taksówkę, która nas wyprzedzała. To jak to się dzieje, że pozwala ci jechać ze mną?
Udała, że nie rozumie.
- Nie rób takiej miny, głuptasku - powiedziała. - Czyżbyś już mnie nie kochał?
- Nienawidzę cię - powiedziałem. - Nigdy nie czułem takiej zazdrości jak teraz. Czyli ten karzeł, ten
pokurcz jest wielką miłością twojego życia?
- Przestań pleść głupstwa i pocałuj mnie.
191
Zarzuciła mi ręce na szyję, nadstawiła usta i poczułem koniuszek języka, który splatał się z moim.
Pozwoliła mi się długo całować i odpowiadała na moje pocałunki z radością.
- Kocham cię, przeklęta, kocham, uwielbiam - szeptałem jej do ucha. - Zostań ze mną, Japoneczko,
zostań, przysięgam ci, że będziemy bardzo szczęśliwi.
- Uwaga, dojeżdżamy - ostrzegła. Oderwała się ode mnie, wyjęła z torebki chusteczkę higieniczną i
dotknęła nią ust. - Wytrzyj sobie wargi, zostawiłam na nich ślady szminki.
Music-hall mieścił gigantyczną scenę i amfiteatralnie ustawione stoły i stoliki. Z sufitu zwisały
ogromne żyrandole, oświetlające wielką salę mocnym światłem. Stół zarezerwowany przez Fukudę
stał dość blisko sceny i roztaczał się z niego wspaniały widok. Spektakl zaczął się prawie
natychmiast po naszym wejściu. Nawiązywał do wielkich broadwayowskich rewii, chwilami
naśladując je, a chwilami parodiując, ze stepowaniem i skomplikowanymi figurami w wykonaniu
tłumu tancerzy. Były też popisy klaunów, iluzjonistów i akrobatów, a także piosenki po angielsku i
po japońsku. Konferansjer zdawał się władać prawie tyloma językami co Dragoman, choć, według
tego ostatniego, wszystkimi mówił kiepsko.
Także i tym razem pan Fukuda władczymi gestami rozdzielił miejsca. Ja miałem usiąść obok
Kuriko. Gdy tylko zgasły żyrandole —stół pozostał oświetlony maleńkimi lampkami ukrytymi w
bukietach kwiatów - poczułem stopę niegrzecznej dziewczynki na mojej stopie. Spojrzałem na nią;
najnaturalniej w świecie gawędziła z Mitsuko japońszczyzną, która, jeśli sądzić po wysiłkach, jakie
czyniła przyjaciółka Dragomana, by ją zrozumieć, musiała być równie nieudolna jak jej francuski i
angielski. Była bardzo ładna, w półmroku, ze śniadą cerą, nieco pobladłą twarzą, okrągłymi
192
ramionami, wysoką szyją, błyszczącymi oczami barwy ciemnego miodu i pełnymi wargami.
Zsunęła pantofelek, żebym poczuł spód jej stopy, którą trzymała przez prawie całą kolację na mojej,
poruszając nią od czasu do czasu, żeby potrzeć mi kostkę i dać znać, że nadal tu jest, świadomie
rzucając wyzwanie swemu panu i władcy. Ów, hieratyczny, spoglądał na scenę albo rozmawiał z
Dragomanem, ledwie ruszając ustami. Chyba tylko raz zwrócił się do mnie, by zapytać po
angielsku, co słychać w Peru i czy znam członków tamtejszej społeczności japońskiej, która ponoć
jest całkiem pokaźna. Odpowiedziałem, że od wielu lat nie byłem w Peru i że nie wiem za dobrze,
co słychać w mojej ojczyźnie. I że nie znam żadnego Peruwiańczyka japońskiego pochodzenia,
chociaż owszem, jest ich tam sporo, ponieważ Peru było drugim krajem na świecie, po Brazylii,
który otworzył swoje granice dla emigrantów japońskich pod koniec dziewiętnastego wieku.
Kolacja była zamówiona i dania - pięknie podane i raczej pozbawione smaku miniatury —
wjeżdżały na stół jedne po drugich, bez końca. Ja ledwie je tykałem, z czystej uprzejmości. Za to
wychyliłem mnóstwo mikroskopijnych porcelanowych filiżanek, w których gangster serwował nam
ciepłą i miodową sake. Kręciło mi się w głowie już przed końcem pierwszej części rewii, ale
przynajmniej ulotnił się początkowy dyskomfort. Gdy zapaliły się światła, ku memu zdziwieniu
bosa stopka niegrzecznej dziewczynki nie ruszyła się z mojej. Pomyślałem: „Wie, że okropnie
męczy mnie zazdrość, i próbuje mnie pocieszyć". I poczułem się lepiej: za każdym razem, kiedy
starając się nie okazać uczuć, odwracałem głowę, by na nią spojrzeć, mówiłem sobie, że nigdy
jeszcze nie była tak piękna i ponętna. Na przykład to uszko jest arcydziełem miniaturowej
architektury, z łagodnymi łukami i leciutkim wypustem w górnej części płatka.
193
W pewnym momencie miał miejsce incydent między Salomonem a Mitsuko, nie wiem z jakiego
powodu. Mitsuko wstała nagle i wyszła, nie żegnając się z nikim i nie udzielając żadnego
wyjaśnienia. Dragoman skoczył na równe nogi i pobiegł za nią.
- Co się stało? - zapytałem pana Fukudę, ale ów patrzył na mnie nieruchomo, bez słowa.
- Ona nie lubi być dotykana i całowana publicznie - wyjaśniła Kuriko. - A twój przyjaciel ma lepkie
łapska. Mitsuko porzuci go prędzej czy później. Powiedziała mi to.
- Salomon umrze, jeśli ona go zostawi. Jest w niej zakochany po uszy. Zabujany na całego.
Niegrzeczna dziewczynka zaśmiała się, otwierając szeroko usta i pokazując pełne wargi, bardzo
czerwone od szminki:
- Zakochany po uszy! Zabujany na całego! — powtórzyła. - Przez całe wieki nie słyszałam tych
śmiesznych określeń. Myślisz, że jeszcze tak mówią w Peru czy wymyślili coś innego na
zakochanie?
I przechodząc z hiszpańskiego na japoński, zaczęła wyjaśniać Fukudzie owe metafory. Słuchał jej,
siedząc sztywno, z nieprzeniknionym wyrazem twarzy. Od czasu do czasu, jak marionetka, sięgał
po swój kieliszek, podnosił go do ust, nie patrząc, upijał łyk i odstawiał go na stolik.
Niespodziewanie wrócili Dragoman i Mitsuko. Zapewne się pogodzili, bo uśmiechali się i trzymali
za ręce.
- Nie ma to jak sprzeczki, żeby podsycić miłość - oznajmił mi Salomon, puszczając oko z miną
zadowolonego samca. - Ale prawdziwy mężczyzna musi karać kobietę od czasu do czasu, żeby nie
przewróciło jej się w głowie.
Przy wyjściu czekały na nas znowu dwie taksówki i pan Fukuda znowu zadecydował ruchem ręki,
że ja pojadę z Ku194
riko. On wsiadł z Salomonem i Mitsuko. Ten znienawidzony Japoniec zaczynał budzić moją
sympatię, przez względy, jakie mi okazywał.
- Zostaw mi przynajmniej pantofelek ze stopki, którą dotykałaś mnie przez całą noc. Będę z nim
spał, skoro nie mogę z tobą. I zachowam go jako amulet, razem ze szczoteczką Guerlaina.
Ale ku mojemu zdziwieniu, kiedy dotarliśmy do domu Fu-kudy, Kuriko, zamiast pożegnać się ze
mną, wzięła mnie za rękę i zaprosiła na pożegnalny toast. W windzie całowałem ją rozpaczliwie,
szepcząc, iż nigdy jej nie wybaczę, że jest tak piękna właśnie tej nocy, kiedy odkryłem, że jej uszka
są cudownymi dziełami miniaturzysty. Uwielbiałem je, pragnąłem uciąć, zabalsamować i wozić po
świecie w kieszonce marynarki najbliższej sercu.
- Dalej, dalej, pleć swoje banały, amanciku - zachęcała mnie mile połechtana, roześmiana, bardzo
pewna siebie.
Fukudy nie było w salonie. „Zobaczę, czy już przyjechał" - szepnęła, podawszy mi szklankę whisky
z lodem. Wróciła po krótkiej chwili, z prowokacyjną miną:
- Nie przyjechał. Udało ci się, grzeczny chłopczyku, to znaczy że już nie przyjedzie. Będzie spał
poza domem.
Nie wyglądała na szczególnie zmartwioną, że jej choroba, jej nałóg zostawił ją. Wręcz przeciwnie,
fakt ten najwyraźniej ją ucieszył. Wyjaśniła, że Fukuda ma zwyczaj takiego znikania, nagle, po
kolacji lub po kinie, bez słowa. Następnego dnia, po powrocie, nigdy nie tłumaczył jej się z tego.
- Chcesz powiedzieć, że pójdzie spać z inną? Mając w swoim domu najpiękniejszą kobietę świata,
ten imbecyl jest w stanie spędzić noc z inną?
- Nie wszyscy mężczyźni mają tak dobry gust jak ty - stwierdziła Kuriko, siadając mi na kolanach i
zarzucając ręce na szyję.
195
Gdy ją obejmowałem i pieściłem, i całowałem w szyję, w ramiona, w uszy, mówiłem sobie, że to
niemożliwe, by bogowie czy cokolwiek innego okazali mi taką szczodrość, wypłaszając szefa
Yakuzy i obdarzając mnie takim szczęściem.
- Jesteś pewna, że nie wróci? - zapytałem w momencie trzeźwości.
- Nie, znam go, jeśli nie przyjechał od razu, to znaczy że będzie spał poza domem. Bo co,
Ricardito? Boisz się?
- Nie, nie boję się. Jeśli poprosisz mnie teraz, żebym go zabił, zrobię to. Nigdy w życiu nie byłem
taki szczęśliwy, Japoneczko. A ty nigdy nie byłaś tak piękna jak tej nocy.
- Chodź, chodź.
Poszedłem za nią, walcząc z zawrotem głowy. Obiekty w salonie płynęły wokół mnie jak na
zwolnionym filmie. Czułem się tak szczęśliwy, że przechodząc obok wielkiego okna, za którym
leżało miasto, pomyślałem, że gdybym wbiegł w którąś z szyb i skoczył w przepaść, unosiłbym się
jak piórko nad bezkresnym płaszczem świateł. Korytarz tonący w półmroku, z erotycznymi
drzeworytami na ścianach. Sypialnia pogrążona w ciemności, z grubym dywanem, o który
potknąłem się i upadłem na wielkie miękkie łoże z mnóstwem poduszek. Nie czekając na moją
prośbę, Kuriko zaczęła się rozbierać. Gdy zrzuciła z siebie wszystko, pomogła rozebrać się mnie.
- Na co czekasz, głuptasku?
- Na pewno nie wróci?
Zamiast odpowiedzi przywarła do mnie, wpiła się we mnie, odszukała moje usta i napełniła je śliną.
Nigdy nie czułem się tak podniecony, tak wzruszony, tak szczęśliwy. Czy to wszystko działo się
naprawdę? Niegrzeczna dziewczynka nigdy nie była tak płomienna, tak pełna entuzjazmu i
inicjatywy. Zawsze w łóżku
196
zachowywała bierność, niemal obojętność, jakby z rezygnacją poddawała się pocałunkom,
pieszczotom, seksowi, nie dając nic od siebie. Teraz zaś to ona całowała mnie i gryzła po całym
ciele, reagowała na moje pieszczoty z oszałamiającą szybkością i zdecydowaniem. „Nie chcesz,
żebym zrobił ci to, co lubisz?" - wyszeptałem. „Najpierw ja tobie" - odpowiedziała, popychając
mnie czule na plecy i zachęcając do rozstawienia nóg. Uklękła między moimi kolanami i po raz
pierwszy od naszego pierwszego spotkania w łóżku w owej chambre de bonne w Hotel du Senat
zrobiła coś, o co błagałem ją tyle razy i przed czym zacwsze się wzbraniała: wzięła mojego członka
do ust i zaczęła go ssać. Czułem, że jęczę przytłoczony niezmierzoną rozkoszą, jaka unicestwiała
mnie powolutku, atom po atomie, przemieniając w czyste czucie, w muzykę, w trzeszczący
płomień. A wówczas, w jednej z owych sekund czy minut cudownego zawieszenia, kiedy czułem,
że moje całe jestestwo koncentruje się na owym szczęsnym kawałku ciała, który niegrzeczna
dziewczynka lizała, całowała, ssała i chłeptała, podczas gdy jej paluszki pieściły mi jądra,
zobaczyłem Fukudę.
Był na wpół skryty w mroku, obok wielkiego telewizora, jakby oddzielony ciemnością od tego kąta
sypialni, dwa lub trzy metry dalej, gdzie Kuriko i ja kochaliśmy się; siedział na krześle lub zydelku, nieruchomy i niemy jak sfinks, w nieodłącznych ciemnych okularach gangstera z filmu i z
obiema rękami przy rozporku.
Chwytając niegrzeczną dziewczynkę za włosy, zmusiłem ją do wypuszczenia z ust mojego członka
- jęknęła, gdy ją szarpnąłem - i półprzytomny ze zdumienia, strachu i konsternacji, szepnąłem jej do
ucha, bardzo cichutko, jak głupiec: „Ale tam siedzi, tam siedzi Fukuda". A ona bynajmniej nie
wyskoczyła z łóżka, nie przeraziła się, nie wybiegła z sypialni, nie krzyknęła, nie drgnęła; po
sekundzie wahania zaczęła odwracać głowę w stronę tamtego
197
rogu, lecz powstrzymała się i zrobiła jedną jedyną rzecz, o którą nigdy bym jej nie podejrzewał, i
ostatnią, jakiej bym chciał: otoczyła mnie ramionami, przywarła do mnie ze wszystkich sił,
przycisnęła mnie do łóżka, odszukała usta i gryząc mnie, i podając ślinę zmieszaną z moim
nasieniem, powiedziała, bez tchu, z rozpaczą, z trwogą:
— No i co z tego, czy tam siedzi, czy nie, głuptasku? Nie czujesz rozkoszy, nie daję ci rozkoszy?
Nie patrz na niego, zapomnij
o nim.
Sparaliżowany ze zdumienia, zrozumiałem wszystko. Fukuda nie zaskoczył nas, umówił się z
niegrzeczną dziewczynką, cieszył się spektaklem, który wyreżyserowali we dwoje. Wpadłem w
pułapkę. Wszystkie dziwne rzeczy, które wydarzyły się dotychczas, znajdowały wyjaśnienie,
zostały szczegółowo zaplanowane przez Japończyka i wykonane przez nią, poddaną jego rozkazom
i żądzom. Zrozumiałem, dlaczego Kuriko była wobec mnie tak wylewna przez ostatnie dwa dni, a
zwłaszcza tej nocy. Nie zrobiła tego ani dla mnie, ani dla siebie, lecz dla niego. Żeby przypodobać
się panu. Żeby sprawić przyjemność władcy. Serce waliło mi w piersi, jakby chciało z niej
wyskoczyć, i brakowało mi tchu. Zawrót głowy zniknął, a mój członek sflaczał, opadł i zmalał,
jakby zawstydzony. Odepchnąłem ją i chciałem się podnieść, choć mnie powstrzymywała,
krzycząc:
- Zabiję cię, skurwysynie! Ty przeklęty skurwielu!
Ale Fukudy już nie było ani w kącie, ani w pokoju, a niegrzeczna dziewczynka zmieniła ton i
wyzywała mnie, z wykrzywioną twarzą i głosem nabrzmiałym wściekłością:
- Co ty wyrabiasz, idioto! Po co ten skandal! - waliła mnie w twarz, w pierś, gdzie popadło, obiema
rękami. - Nie bądź śmieszny, nie bądź kmiotem! Zawsze byłeś i będziesz łachu198
drą, czego innego mogłam się po tobie spodziewać, ty chudo-pachołku!
W półmroku odpychałem ją jedną ręką, a drugą szukałem ubrania na podłodze. Nie wiem, jak je
znalazłem, jak się ubrałem i jak długo trwała ta scena z farsy. Kuriko przestała mnie bić, siedziała
na łóżku i wrzeszczała histerycznie, mieszając łkanie z obelgami:
- Myślałeś, że zrobię to dla ciebie, ty głodomorze, nieudaczniku, imbecylu?! A niby kim ty jesteś,
za kogo się masz?! Umarłbyś, gdybyś wiedział, jak bardzo tobą gardzę, jak bardzo cię nienawidzę,
tchórzu!
Ubrałem się wreszcie i ruszyłem prawie biegiem przez korytarz z erotycznymi drzeworytami,
pragnąc, by w salonie czekał na mnie Fukuda z rewolwerem w ręce i dwoma gorylami uzbrojonymi
w pałki, bo i tak rzuciłbym się na niego, zdarł te ohydne okulary i plunął w twarz, żeby zabili mnie
jak najszybciej. Ale w salonie też nie było nikogo ani w windzie. Na progu musiałem długo czekać,
trzęsąc się z zimna i z wściekłości, na taksówkę, po którą zadzwonił portier w liberii.
W pokoju hotelowym rzuciłem się na łóżko w ubraniu. Byłem zmęczony, obolały i zmieszany z
błotem, nie miałem sił, żeby się rozebrać. Leżałem tak przez kilka godzin, z pustką w głowie,
czułem się jak śmieć, głupie, naiwne bezmózgowie. Powtarzałem jak mantrę: „To twoja wina,
Ricardo. Znałeś ją. Wiedziałeś, do czego jest zdolna. Nigdy cię nie kochała, zawsze tobą gardziła. O
co płaczesz, chudopachołku? Na co się skarżysz, czego żałujesz, dupku bez jaj, imbecylu? Tym
właśnie jesteś, tak jak ci powiedziała, i gorzej. Powinieneś być szczęśliwy i powiedzieć sobie, jak ci
mądrale, moderniści, inteligenci, że i tak wyszedłeś na swoje. Nie przeleciałeś jej? Nie zrobiła ci
laski? Nie spuściłeś się jej do
199
ust? Czego więcej chcesz? Co ci przeszkadza, że ten żółty szkielet, ten Yakuza, był tam i patrzył,
jak posuwasz jego dziwkę? Co ci to wszystko przeszkadza? Kto ci kazał zakochiwać się w niej? To
wszystko twoja wina, i nikogo innego, Ricardito".
O świcie ogoliłem się, wykąpałem, spakowałem walizkę i zadzwoniłem do Japan Air Lines, żeby
przyśpieszyć wylot do Paryża przez Koreę. Udało mi się znaleźć miejsce w samolocie odlatującym
w południe do Seulu, miałem dokładnie tyle czasu, ile trzeba, żeby dojechać na lotnisko Narita.
Zadzwoniłem do Dragomana, żeby się pożegnać, i wyjaśniłem, że muszę natychmiast wracać do
Paryża ze względu na fantastyczne zlecenie, jakie właśnie otrzymałem. Nalegał, że mnie
odprowadzi, chociaż robiłem wszystko, żeby go zniechęcić.
Kiedy stałem przy recepcji, płacąc rachunek, zadzwoniono do mnie. Usłyszałem w słuchawce głos
niegrzecznej dziewczynki i po pierwszym „halo, halo" odłożyłem słuchawkę. Wyszedłem na ulicę,
żeby poczekać na Dragomana. Wsiedliśmy do autobusu, który zbierał pasażerów z różnych hoteli,
więc podróż trwała ponad godzinę. Po drodze mój przyjaciel wypytywał mnie, czy miałem jakiś
problem z Kuriko albo z Fukudą, i zapewniłem go, że nie, że mój nagły wyjazd jest spowodowany
wyłącznie świetnym zleceniem, jakie przysłał mi faksem pan Charnes. Nie uwierzył mi, ale przestał
pytać.
A wówczas przeszedł do swoich spraw i zaczął mówić o Mitsuko. Zawsze był uczulony na
małżeństwo, uważał je za abdykację dla każdej wolnej istoty, a w szczególności dla kogoś takiego
jak on. Ale ponieważ Mitsuko tak bardzo nalega na ślub i okazała się tak dobrą dziewczyną, i tak
ładnie zachowuje się wobec niego, rozważa poświęcenie swojej wolności, ulegnięcie jej prośbom i
ożenek. „W obrządku sintoistycznym, jeśli będzie trzeba, kochany".
200
Nie odważyłem się nawet mu napomknąć, że może powinien jeszcze trochę odczekać, zanim
zdecyduje się na tak transcendentalny krok. Słuchając go, trząsłem się cały na myśl, jak bardzo
będzie cierpiał, kiedy Mitsuko dziś albo jutro powie mu, że chce zerwać, bo go nie kocha, a wręcz
zaczęła go nienawidzić.
Na lotnisku Narita, obejmując Dragomana, kiedy oznajmiono mój lot do Seulu, poczułem, że oczy
wypełniają mi się łzami, gdy zapytał:
- Zechciałbyś być świadkiem na moim ślubie, kochany?
- Jasne, stary, to będzie dla mnie wielki zaszczyt.
Dwa dni później dotarłem do Paryża w stanie kompletnego rozkładu fizycznego i psychicznego.
Przez czterdzieści osiem godzin nie zmrużyłem oka i nie przełknąłem ani kęsa. Ale wylądowałem
zdecydowany - przeżuwałem to przez całą podróż - żeby się nie poddać, żeby stawić czoło depresji.
Znałem receptę. Takie rzeczy leczyło się pracą i wypełnianiem wolnego czasu zajęciami
przynajmniej absorbującymi, jeśli nie twórczymi i pożytecznymi. Z uczuciem, że żyję tylko dzięki
sile woli, poprosiłem pana Charnesa, żeby załatwił mi jak najwięcej zleceń, ponieważ muszę spłacić
poważny dług. Zrobił to, z życzliwością, jaką okazywał mi zawsze, od kiedy go poznałem. Przez
najbliższe miesiące rzadko bywałem w Paryżu. Pracowałem na konferencjach i spotkaniach
wszelkiego rodzaju w Londynie, Wiedniu, Włoszech, krajach skandynawskich, a nawet kilkakrotnie
w Afryce, w Kapsztadzie i w Abidżanie. We wszystkich miastach po zakończonej pracy szedłem
wypocić się na siłowni, ćwiczyłem mięśnie brzucha, skakałem na skakance, pedałowałem na
rowerze treningowym, pływałem, uprawiałem aerobik. I nadal szlifowałem mój rosyjski, na własny
koszt, i tłumaczyłem, powolutku, dla rozrywki, opowiadania Iwana Bunina, które po Czechowie
lubiłem najbardziej.
201
Kiedy przełożyłem trzy z nich, wysłałem je mojemu przyjacielowi Mariowi Muchnikowi, do
Hiszpanii. „Moim uporem wydawania wyłącznie arcydzieł doprowadziłem już do bankructwa
cztery wydawnictwa - odpisał mi. - I chociaż brzmi to jak łgarstwo, jestem w trakcie
przekonywania pewnego impresaria-samobój-cy, żeby mi sfinansował piąte. W nim wydam
twojego Bunina, a nawet wypłacę honorarium, które wystarczy ci na kilka białych kaw. Załączam
umowę". Owa bezustanna aktywność powoli wydobyła mnie z emocjonalnego załamania, jakim
zakończyła się podróż do Tokio. Ale nie wyleczyła mnie z wewnętrznego smutku, głębokiego
rozczarowania, które towarzyszyło mi przez długi czas jak cień i niszczyło niby żrący kwas wszelki
entuzjazm czy zainteresowanie, jakie zaczynało we mnie wzbudzać coś lub ktoś. I przez wiele nocy
dręczył mnie brudny koszmar, w którym na tle gęstych ciemności widziałem cherlawą figurkę
Fukudy, nieruchomego na swoim zydelku, bez wyrazu jak Budda, masturbującego się i
wyrzucającego deszcz nasienia, który opadał na niegrzeczną dziewczynkę i na mnie.
Jakieś sześć miesięcy później, gdy wróciłem do Paryża z jednej z owych konferencji, wręczono mi
w UNESCO list od Mitsuko. Salomon odebrał sobie życie, połykając całe opakowanie środków
nasennych w swoim wynajętym mieszkanku. Jego samobójstwo zaskoczyło ją, ponieważ kiedy
wkrótce po moim wyjeździe z Tokio Mitsuko, za moją radą, odważyła się porozmawiać z nim i
wyjaśniła, że nie mogą być dalej razem, gdyż chce całkowicie poświęcić się pracy, Salomon przyjął
to bardzo dobrze. Okazał całkowite zrozumienie i nie zrobił żadnej sceny. Utrzymywali przyjaźń na
odległość, rzecz normalna w mieście tak wielkim jak Tokio. Spotykali się czasami w herbaciarni
lub w restauracji, często rozmawiali przez telefon. Salomon dał jej do zrozumienia,
202
że gdy wygaśnie jego umowa z Mitsubishi, nie zamierza jej przedłużać; wróci do Paryża, „gdzie ma
dobrego przyjaciela". Dlatego i ją, i wszystkich jego znajomych skonsternowała jego decyzja
położenia kresu swemu życiu. Firma pokryła wszystkie koszty pogrzebu. Na szczęście, w swym
liście Mitsuko nie wspominała ani słówkiem o Kuriko. Nie odpisałem jej, nie wysłałem kondolencji. Schowałem po prostu jej list w szufladce szafki nocnej, w której leżał ołowiany huzar
podarowany mi przez Dragomana w dniu jego wyjazdu do Tokio i szczoteczka do zębów marki
Guerlain.
5. Niemy chłopczyk
Dopóki Simon i Elena Gravoscy nie zamieszkali w gmachu w stylu art deco przy rue Joseph
Granier, mimo spędzenia tu tylu lat nie zaprzyjaźniłem się z żadnym sąsiadem. Myślałem tak
kiedyś
0 monsieur Dourtois, urzędniku SNCF, kolei francuskich, którego małżonka, o żółtawych włosach
i oschłym obejściu, była emerytowaną nauczycielką. Mieszkał naprzeciwko mnie; w korytarzu, na
schodach czy w holu mówiliśmy sobie „dzień dobry" i „do widzenia", a po latach zaczęliśmy
podawać sobie rękę
1 wymieniać uwagi na temat pogody, stałego przedmiotu troski Francuzów. Ze względu na te
przelotne spotkania i rozmowy zacząłem uważać go za przyjaciela, ale odkryłem, że tak nie jest,
pewnej nocy, kiedy wracając do domu z koncertu Victorii de los Angeles w Theatre des ChampsElysees, zauważyłem, że zapomniałem kluczy od mieszkania. Szukanie ślusarza w środku nocy nie
miało sensu. Ułożyłem się najwygodniej, jak zdołałem, pod drzwiami, i postanowiłem przeczekać
do piątej, o której to godzinie mój sąsiad, wzór punktualności, wychodził zawsze do pracy. Miałem
nadzieję, że gdy zastanie mnie w takim położeniu, wpuści mnie na kilka godzin do siebie. Ale
kiedy, z wybiciem
204
piątej, monsieur Dourtois stanął w drzwiach i wyjaśniłem mu, co robię w korytarzu, cały zdrętwiały
i półprzytomny z niewyspania, mój sąsiad ograniczył się do wyrazów współczucia. Spojrzał na
zegarek i stwierdził:
- Będzie pan musiał poczekać jeszcze jakieś trzy albo cztery godziny, zanim zaczną pracować
ślusarze, mon pauvre ami.
Po czym ze spokojnym sumieniem odszedł do pracy.
Innych sąsiadów spotykałem czasem na schodach, lecz w sekundę później nie pamiętałem już ich
twarzy, a ich nazwiska ulatywały mi z pamięci, zaledwie je poznałem. Ale kiedy państwo Gravoscy
i Yilal, ich dziewięcioletni adoptowany syn, wprowadzili się do mieszkania państwa Dourtois,
którzy wyjechali do Dordogne, wszystko się zmieniło. Simon, belgijski fizyk, pracował jako badacz
w Institut Pasteur, a Elena, Wenezuelka, była lekarzem pediatrą w Hópital Cochin. Byli jowialni,
sympatyczni, dobroduszni, ciekawi świata, wykształceni i już w dniu, w którym ich poznałem, w
wirze przeprowadzki, i zaoferowałem pomoc oraz informacje na temat dzielnicy, staliśmy się
przyjaciółmi. Pijaliśmy razem kawę po kolacji, pożyczaliśmy sobie książki i czasopisma,
zabieraliśmy Yilala do cyrku, do Luwru i innych paryskich muzeów.
Simon dobiegał czterdziestki, choć gęsta, rudawa broda i okazały brzuch postarzały go nieco.
Chodził ubrany byle jak, w workowatej marynarce o kieszeniach wiecznie wypchanych papierzyskami, z teczką pełną książek. Nosił okulary o grubych szkłach, które często przecierał pomiętym
krawatem. Był ucieleśnieniem typu naukowca nieuważnego i roztargnionego. Elena natomiast,
nieco od niego młodsza, ubierała się elegancko i kokieteryjnie i nie pamiętam, żebym kiedykolwiek
widział ją w złym humorze. Wszystko ją w życiu cieszyło: praca w Hópital Cochin, mali
205
pacjenci, o których opowiadała zabawne anegdoty, ale także świeżo przeczytany artykuł z „Le
Monde" czy „L'Express"; na wyjście do kina czy na sobotnią kolację w wietnamskiej knajpeczce
szykowała się jak na ceremonię rozdania Oscarów. Była niziutka, drobna, wyrazista i emanowała
sympatię wszystkimi porami ciała. Między sobą rozmawiali po francusku, ale ze mną — po
hiszpańsku, który to język Simon opanował do perfekcji.
Yilal urodził się w Wietnamie — i to było jedyne, co o nim wiedzieli. Adoptowali go, gdy miał
cztery albo pięć latek - nawet co do jego wieku nie mieli pewności - za pośrednictwem Caritasu, po
dojściu do kresu sił z powodu kafkowskiej procedury, na której wspomnieniu Simon, w pogodnych
monologach, opierał swą teorię nieuniknionej zagłady ludzkości wskutek gangreny biurokratycznej.
Nazwali go „Yilal" ze względu na polskiego przodka Simona, postać mityczną, który, wedle
mojego sąsiada, został ścięty w przedrewolucyjnej Rosji, zaskoczony podczas aktu cudzołóstwa z
samą carycą. Ów królewski faworyt był ponoć także teologiem-kabalistą, mistykiem,
przemytnikiem, fałszerzem pieniędzy i szachistą. Adoptowany chłopczyk był niemy. Jego niemota
nie wynikała z wad anatomicznych - struny głosowe były nietknięte - lecz z jakiejś traumy
przeżytej w dzieciństwie, być może bombardowania lub innej strasznej sceny z wojny w
Wietnamie, która uczyniła go sierotą. Obejrzeli go różni specjaliści i wszyscy zgadzali się co do
tego, że z czasem odzyska mowę, lecz że na razie nie warto poddawać go dalszemu leczeniu. Sesje
terapeutyczne męczyły go i zdawały się wzmacniać w jego okaleczonym umyśle wolę trwania w
ciszy. Przez kilka miesięcy chodził do szkoły dla głuchoniemych, ale rodzice wypisali go stamtąd,
ponieważ sami nauczyciele poradzili im, żeby wysłali chłopca do zwykłej szkoły. Yilal nie był
głuchy. Miał dobry słuch i chętnie
206
słuchał muzyki; wybijał rytm stopą lub podkreślał go gestami czy ruchem głowy. Elena i Simon
zwracali się do niego na głos, a on odpowiadał migami i wyrazistymi gestami, a niekiedy pisał
słowa na tabliczce zawieszonej na szyi.
Był chudziutki i cokolwiek cherlawy, lecz nie dlatego, że był niejadkiem. Miał doskonały apetyt i
kiedy pojawiałem się u nich z pudełkiem czekoladek albo ciastem, błyszczały mu oczy i pożerał
słodycze z oznakami głębokiego zadowolenia. Ale nie licząc tych rzadkich sytuacji, był dzieckiem
zamkniętym w sobie i sprawiał wrażenie pogrążonego w odrętwieniu, oddalonego od
rzeczywistości. Potrafił siedzieć przez długi czas bez ruchu, z nieobecnym spojrzeniem, jakby
otaczający go świat nagle się ulotnił.
Nie był pieszczochem, raczej wyglądało na to, że czułości go irytują i że poddaje się im bardziej z
rezygnacją niż z zadowoleniem. Sprawiał wrażenie delikatnego i kruchego. Gravoscy nie mieli
telewizora - w tamtej epoce wielu paryżan należących do inteligencji uważało, że telewizja powinna
być wykluczona z ich domów, bo jest antykulturalna - ale Yilal nie podzielał tych uprzedzeń i prosił
rodziców, żeby kupili telewizor jak wszystkie rodziny jego kolegów z klasy. Zaproponowałem im,
że skoro upierają się, by nie wpuścić do domu tego zubożacza wrażliwości, niech Yilal wpada do
mnie czasem na mecz albo jakiś program dla dzieci. Zgodzili się i od tego czasu, trzy lub cztery
razy w tygodniu, po odrobieniu lekcji, Yilal przechodził przez korytarz i pukał do mnie, by obejrzeć
program, który polecali mu rodzice albo ja. Przez ową godzinę, którą spędzał w moim salonie, z
oczami utkwionymi w małym ekranie, oglądając kreskówkę, teleturniej czy program sportowy,
wyglądał jak skamieniały. Jego gesty i mimika zdradzały całkowite oddanie obrazom. Niekiedy po
programie
207
zostawał ze mną na chwilę i rozmawialiśmy. To znaczy zadawał mi, pisząc na tabliczce, pytania o
wszelkie możliwe rzeczy, a ja mu odpowiadałem albo czytałem mu wiersz lub czytankę z jego
podręcznika czy też z własnej biblioteki. Przywiązałem się do niego, ale starałem się zbytnio tego
nie okazywać, ponieważ Elena uprzedziła mnie: „Musisz traktować go jak normalne dziecko. Nigdy
jak ofiarę czy inwalidę, bo wyrządzisz mu wielką krzywdę". Kiedy nie pracowałem w UNESCO,
lecz wyjeżdżałem poza Paryż, zostawiałem Gravoskim klucze do mieszkania, żeby Yilal nie opuścił
swoich programów.
Gdy wróciłem z jednego z owych wyjazdów służbowych, do Brukseli, Yilal pokazał mi na tabliczce
następującą wiadomość: „Kiedy byłeś za granicą, zadzwoniła niegrzeczna dziewczynka". Zdanie
było napisane po francusku, a niegrzeczna dziewczynka — po hiszpańsku.
Był to jej czwarty telefon w ciągu kilku lat, które upłynęły od tamtego japońskiego epizodu.
Pierwszy raz zadzwoniła w trzy lub cztery miesiące po moim pośpiesznym wyjeździe z Tokio,
kiedy jeszcze walczyłem, by się pozbierać po strasznym doświadczeniu, a rana pozostawiona przez
nie jeszcze się jątrzyła. Coś sprawdzałem w bibliotece UNESCO i bibliotekarka poprosiła mnie do
telefonu, gdyż przełączono rozmowę z pokoju tłumaczy. Zanim zdążyłem powiedzieć „halo",
rozpoznałem jej głos:
— Dalej jesteś na mnie zły, grzeczny chłopczyku? Odłożyłem słuchawkę, czując, że ręka mi się
trzęsie.
- Złe wieści? - zapytała bibliotekarka, Gruzinka, z którą rozmawiałem po rosyjsku. - Ależ zbladłeś!
Musiałem zamknąć się w łazience i zwymiotować. Przez resztę dnia byłem oszołomiony tym
telefonem. Ale powziąłem postanowienie, że nie zobaczę więcej niegrzecznej dziewczynki i nie
prze208
A
mówię do niej ani słowa, i zamierzałem mu sprostać. Tylko w ten sposób wyleczę się i pozbędę
balastu, który ciążył mi od dnia, kiedy aby pomóc mojemu przyjacielowi Paulowi, pojechałem na
lotnisko Orły po trzy kandydatki na partyzantki. Tylko częściowo udało mi się zapomnieć.
Pochłonięty pracą i obowiązkami, które sam na siebie nakładałem - królowało wśród nich
szlifowanie rosyjskiego - nie pamiętałem o niej przez całe tygodnie. A potem nagle coś przywodziło
mi ją na myśl i wówczas czułem się, jakby w moich trzewiach usadowił się tasiemiec i pożerał mój
entuzjazm i moją energię. Popadałem w przygnębienie i nie potrafiłem wyrzucić z pamięci obrazu
Kuriko obsypującej mnie pieszczotami z ogniem, jakiego nie okazała mi nigdy przedtem, by
sprawić przyjemność swojemu japońskiemu kochankowi, który obserwował nas, masturbując się w
ciemnościach.
Jej drugi telefon zaskoczył mnie w hotelu Sacher w Wiedniu, podczas jednej jedynej przygody, jaką
miałem w ciągu owych dwóch lat, z koleżanką z pracy, na konferencji Wspólnoty Energii
Atomowej. Mój brak ochoty na seks był absolutny od czasu epizodu tokijskiego i zaczynałem się
zastanawiać, czy nie zostałem impotentem. Już prawie przywykłem do życia bez seksu, kiedy - w
dniu gdy się poznaliśmy - Astrid, duńska tłumaczka, zaproponowała mi z rozbrajającą
naturalnością: „Jeśli chcesz, możemy się spotkać dziś w nocy". Była wysoka, ruda, atletycznie
zbudowana, nieskomplikowana, miała oczy tak jasne, że wydawały się złożone z wody. Poszliśmy
na Tafelspitz i piwo do Cafe Central w Palais Ferstel, Herrengasse, o kolumnach jak w tureckim
meczecie, kolebkowym sklepieniu i stolikach z czerwonawego marmuru, a potem, bez długich
negocjacji, do mojego pokoju w luksusowym hotelu Sacher, gdzie mieszkaliśmy oboje, gdyż hotel
dawał duże zniżki uczestnikom konferencji. Była jeszcze
209
atrakcyjną kobietą, choć wiek zaczynał już odciskać piętno na jej bielutkim ciele. Przez cały czas
spędzony w łóżku z jej twarzy nie schodził uśmiech, nawet podczas orgazmu. Odczułem rozkosz i
ona też, lecz odniosłem wrażenie, że ów sposób uprawiania miłości, tak zdrowy, miał więcej
wspólnego z gimnastyką niż z tym, co zmarły Salomon Toledano nazwał w jednym ze swoich
listów „niepokojącą i błogą przyjemnością gonad". Podczas drugiej i ostatniej nocy, jaką
spędziliśmy razem, gdy zakończyliśmy akrobacje, a Astrid zaczęła opowiadać o dokonaniach córki,
która z trupy baletowej w Kopenhadze przeszła do zespołu akrobatów cyrkowych, zadzwonił mój
telefon. Podniosłem słuchawkę, powiedziałem: „Halo?", i usłyszałem głos czułej kotki:
- Znowu rzucisz słuchawką, chudopachołku?
Zastygłem przez kilka sekund, przeklinając w myśli UNESCO za podanie jej mojego numeru w
Wiedniu, a kiedy po krótkiej chwili zaczęła:
- No, przynajmniej tym razem... Natychmiast odłożyłem słuchawkę.
- Miłość z dawnych lat? - odgadła Astrid. - Mam wyjść do łazienki, żebyś mógł spokojnie
porozmawiać?
- Nie, nie, to historia dawno już zakończona i definitywnie zamknięta - odparłem.
Od tamtej nocy nie spałem już z nikim i, prawdę mówiąc, nie przejmowałem się tym ani odrobinę.
W wieku czterdziestu siedmiu lat udowodniłem sobie, że mężczyzna jest w stanie prowadzić
całkowicie normalne życie bez seksu. Bo moje życie było dość normalne, choć puste. Dużo
pracowałem i wywiązywałem się z obowiązków zawodowych, nie dlatego, że mnie pasjonowały to zdarzało się niezmiernie rzadko - lecz by wypełnić dni i zasłużyć na wynagrodzenie. Także nauka
rosyjskiego i niemal
210
wieczne tłumaczenie opowiadań Iwana Bunina, które poprawiałem bez końca, okazały się
mechanicznymi czynnościami, które tylko niekiedy naprawdę mnie bawiły. Nawet kino, koncerty,
lektura, płyty stanowiły raczej sposób spędzania czasu niż coś, czemu bym się oddawał z
entuzjazmem tak jak dawniej. Także z tego powodu miałem pretensję do Kuriko. To przez nią
złudzenia, które czynią z życia coś więcej niż sumę rutynowych zachowań, zgasły bezpowrotnie w
moim sercu. Chwilami czułem się stary.
Być może z powodu takiego stanu mojej duszy przybycie Eleny, Simona i Yilala Gravoskich do
budynku przy rue Joseph Granier okazało się opatrznościowe. Przyjaźń sąsiadów wniosła szczyptę
człowieczeństwa i emocji do mej bezbarwnej egzystencji.
Po raz trzeci niegrzeczna dziewczynka zadzwoniła do mojego paryskiego mieszkania co najmniej
rok po telefonie do Wiednia.
Było to bladym świtem, o czwartej lub piątej nad ranem, dzwonek telefonu wyrwał mnie ze snu i
przestraszył. Był tak uporczywy, że w końcu otworzyłem oczy i po omacku poszukałem słuchawki:
- Nie odkładaj słuchawki - w jej głosie mieszało się błaganie i gniew. - Muszę porozmawiać z tobą,
Ricardo.
Odłożyłem i oczywiście przez resztę nocy nie zmrużyłem oka. Przewracałem się, trawiony
niepokojem i nękany mdłościami, aż za szybą świetlika bez zasłon w mojej sypialni nastał na
paryskim niebie świt koloru szczurzego. Dlaczego uporczywie wydzwaniała do mnie co jakiś czas?
Bo w jej burzliwym życiu byłem pewnie jedną z niewielu rzeczy stałych, wiernym i zakochanym
idiotą, zawsze na zawołanie, zawsze gotów, by dać swej pani odczuć, że jest taka, jaka z pewnością
już nie była: młoda, piękna, kochana,
211
ponętna. A może potrzebowała czegoś ode mnie? Nie wykluczałem takiej możliwości. Oto w jej
życiu pojawiła się nagle dziura, którą mógł wypełnić dyżurny chudopachołek. I ze swoją lodową
naturą nie zawahała się przed wykręceniem mojego numeru, absolutnie pewna, że nie ma takiego
bólu, takiego poniżenia, którego ona, posiadająca nieskończoną władzę nad moimi uczuciami, nie
zdoła wymazać po dwóch minutach rozmowy... Znając ją, byłem pewien, że nie popuści: będzie
dzwoniła co kilka miesięcy, co kilka lat. Otóż nie, tym razem pomyliłaś się. Nie będę więcej z tobą
rozmawiał, Peruwianeczko.
I oto zadzwoniła po raz czwarty. Skąd? Zapytałem Eleny, ale ta, ku memu zdziwieniu, odrzekła, że
nie odbierała ani tego, ani żadnego innego telefonu do mnie podczas mojej bytności w Brukseli.
- Czyli odebrał Simon. Nic ci o tym nie wspomniał?
- Simon nigdy nie bywa w twoim mieszkaniu. Przychodzi z Instytutu, kiedy Yilal kończy kolację.
W takim razie czy to Yilal rozmawiał z niegrzeczną dziewczynką? Elena pobladła.
- Nie pytaj go o to - poprosiła, ściszając głos, z twarzą białą jak płótno. - Nie wspominaj mu ani
słowem o tej wiadomości.
Czy to możliwe, żeby Yilal rozmawiał z Kuriko? Czy to możliwe, że gdy rodziców nie było w
pobliżu, gdy nie mogli go zobaczyć ani usłyszeć, dziecko przerywało swoją niemotę?
- Nie myślmy o tym, nie mówmy o tym - powtórzyła Elena, starając się zapanować nad głosem i
zachowywać jak gdyby nigdy nic. - Co ma się stać, to się stanie. W swoim czasie. Jeśli spróbujemy
go zmusić, pogorszymy sprawę. Zawsze wiedziałam, że to się kiedyś wydarzy, że to się musi
wydarzyć. Zmieńmy temat,
212
Ricardo. Co to za historia z niegrzeczną dziewczynką? Kto to jest? Opowiedz mi coś o niej.
Piliśmy kawę w jej mieszkaniu, po kolacji, rozmawiając przyciszonym głosem, żeby nie
przeszkadzać Simonowi przeglądającemu w pokoju obok, czyli w swoim gabinecie, raport, który
miał przedstawić na seminarium następnego dnia. Yilal poszedł spać jakiś czas temu.
- To stara historia - odrzekłem. - Nie opowiadałem jej nikomu, nigdy. Ale tobie chyba opowiem,
Eleno. Żebyś zapomniała
0 tej sprawie z Yilalem.
I opowiedziałem. Od początku do końca, od tych, jakże już odległych, dni dzieciństwa, kiedy
przybycie Lucy i Lily, fałszywych Chilijeczek, zburzyło spokój ulic Miraflores, aż po ową noc
namiętnego seksu, w Tokio - najpiękniejszą miłosną noc w moim życiu - przerwaną gwałtownie
widokiem pana Fukudy, w ciemnym rogu sypialni, który obserwował nas zza ciemnych okularów,
manipulując rękami przy rozporku. Nie wiem, jak długo mówiłem. Nie wiem, w którym momencie
pojawił się Simon, usiadł obok Eleny i zaczął słuchać, milczący i uważny jak ona. Nie wiem, w
którym momencie z oczu popłynęły mi łzy i przerwałem, zawstydzony tym wybuchem uczuć.
Trwało długą chwilę, zanim się uspokoiłem. Wyjąkując przeprosiny, zobaczyłem, że Simon wstaje,
odchodzi na moment i wraca ze szklankami
1 butelką wina.
- To jedyne, co mam, wino, i to w dodatku jakieś taniutkie beaujolais - przeprosił, klepiąc mnie w
ramię. - A domyślam się, że taka chwila wymaga szlachetniejszego napitku...
- Whisky, wódki, rumu, koniaku, jasne! - zawtórowała Elena. — Ten dom jest tragiczny. Nigdy nie
mamy tego, co powinniśmy
mieć. Beznadziejni z nas amfitrioni, Ricardo.
213
- Rozwaliłem ci jutrzejszy raport, Simon.
- To było znacznie ciekawsze niż mój raport - oświadczył.
- Poza tym ten przydomek idealnie do ciebie pasuje. Nie w sensie negatywnym, ale dosłownym.
Tym właśnie jesteś, mon vieux, choćbyś się krzywił i boczył: grzecznym chłopczykiem.
- Wiesz, że to cudowna historia miłosna?! - wykrzyknęła Ele-na, patrząc na mnie ze zdumieniem. Właśnie tak, w gruncie rzeczy. To cudowna historia miłosna. Ten smętny Belg nigdy mnie tak nie
kochał. Pozazdrościć ci, chłopcze.
- Chętnie bym poznał tę Matę Hari - stwierdził Simon.
- Po moim trupie - zagroziła Elena, ciągnąc go za brodę.
- Masz jej zdjęcia? Pokażesz nam?
-Ani jednego. Nigdy nie zrobiliśmy sobie żadnego zdjęcia razem.
- Kiedy zadzwoni znowu, nie rzucaj słuchawki, bardzo cię proszę - powiedziała Elena. - Ta historia
nie może skończyć się tak, że telefon dzwoni i dzwoni, jak w najgorszym filmie Hitchcocka.
- A poza tym - ściszył głos Simon - musisz zapytać, czy Yilal z nią rozmawiał.
- Bardzo mi wstyd - przeprosiłem po raz drugi. - No, że płakałem i tak dalej.
- Nie zauważyłeś, ale Elena także uroniła kilka łez - powiedział Simon. - Nawet ja byłbym do niej
dołączył, gdybym nie był Belgiem. Po moich żydowskich przodkach mogłem odziedziczyć
skłonność do płaczu. Ale przeważyła walońskość. Szanujący się Belg nie poddaje się
sentymentalizmowi tropikalnych Latynosów.
- Za niegrzeczną dziewczynkę, za tę fantastyczną kobietę!
- wzniosła toast Elena. - Jakie moje życie było nudne, Boże jedyny!
214
Wypiliśmy całą butelkę wina i wśród śmiechu i żartów poczułem się lepiej. W ciągu następnych dni
i tygodni moi przyjaciele Gravoscy, żeby mnie nie krępować, nie uczynili najmniejszej aluzji do
tego, co im opowiedziałem. Ja tymczasem postanowiłem, że jeśli Peruwianeczka zadzwoni raz
jeszcze, porozmawiam z nią. Żeby zapytać, czy za poprzednim razem rozmawiała z Yila-lem. Czy
tylko po to? Nie tylko. Od kiedy opowiedziałem Elenie Gravoski o mojej miłości, poczułem się tak,
jakby podzielenie się z kimś ową historią oczyściło ją z brzemienia urazy, zazdrości i poniżenia i
zacząłem z napięciem wyczekiwać tego telefonu, obawiając się zarazem, że po dwóch latach moich
dąsów niegrzeczna dziewczynka nie zadzwoni. Poczucie winy zagłuszałem, mówiąc sobie, że to w
żadnym razie nie oznacza ponownego upadku. Będę z nią rozmawiał jak daleki znajomy, a mój
chłód będzie najlepszym dowodem na to, że naprawdę uwolniłem się od niej.
Oczekiwanie, nawiasem mówiąc, całkiem nieźle wpłynęło na mój stan ducha. Między zleceniami z
UNESCO czy spoza Paryża zajmowałem się przekładem opowiadań Iwana Bunina, przejrzałem je
po raz ostatni, napisałem krótki wstęp i wysłałem rękopis mojemu przyjacielowi Mariowi
Muchnikowi. „Najwyższy czas - odpisał mi. - Już się bałem, że prędzej dostanę sklerozy albo
uwiądu starczego niż twojego Bunina". Kiedy byłem w domu w porze, gdy Yilal oglądał swoje
programy telewizyjne, po ich zakończeniu czytałem mu. Opowiadania przełożone przeze mnie nie
podobały mu się, słuchał ich z grzeczności bardziej niż z zainteresowania. Uwielbiał za to powieści
Jules'a Verne'a. Owej jesieni przeczytałem mu kilka, po dwa-trzy rozdziały dziennie. Najbardziej
podobało mu się - chwilami aż skakał z radości - W osiemdziesiąt dni dookoła świata. Fascynował
go też Michał Strogow. Zgodnie z prośbą Eleny, nigdy nie zapytałem go o telefon, który
215
tylko on mógł odebrać, chociaż zżerała mnie ciekawość. Przez całe tygodnie i miesiące od owej
wiadomości, którą napisał na tabliczce, nigdy nie zauważyłem u Yilala najmniejszej oznaki, że
umie mówić.
Zadzwoniła dwa i pół miesiąca później. Byłem pod prysznicem, szykując się do wyjścia do
UNESCO, gdy usłyszałem kolejny dzwonek i poczułem skurcz w sercu: „To ona". Pobiegłem do
sypialni i chwyciłem za słuchawkę, rzucając się jednocześnie na łóżko cały mokry.
- Czy znowu się rozłączysz, grzeczny chłopczyku?
- Jak się miewasz, niegrzeczna dziewczynko? Zapadła krótka cisza, a potem usłyszałem jej chichot:
- Coś takiego, wreszcie raczysz ze mną rozmawiać. Czy mogę wiedzieć, czemu zawdzięczam ten
zaszczyt? Przeszła ci złość czy dalej mnie nienawidzisz?
Miałem ochotę rzucić słuchawką, gdyż usłyszałem lekką kpinę w jej głosie, a także nutkę triumfu.
- Po co do mnie dzwonisz? — zapytałem. — Po co wydzwaniałaś tyle razy?
- Muszę z tobą porozmawiać - powiedziała, zmieniając ton.
- Gdzie jesteś?
- Tu, w Paryżu, od jakiegoś czasu. Czy moglibyśmy się spotkać na chwilę?
Zamarłem. Byłem całkowicie przekonany, że nadal przebywa w Tokio albo w jakimś innym
dalekim kraju i że jej stopa nigdy więcej nie postanie we Francji. Świadomość, że znajduje się
nieopodal i że w każdym momencie mogę ją zobaczyć, pogrążyła mnie w najwyższej konsternacji.
- Tylko na chwilkę - powiedziała prosząco, biorąc moje milczenie za zapowiedź odmowy. - To, co
mam ci do powiedzenia,
216
jest bardzo osobiste, nie chcę tego robić przez telefon. Pół godzinki, nie więcej. To chyba niedużo
dla starej przyjaciółki, co?
Umówiłem się z nią za dwa dni, po pracy, o szóstej wieczorem, w La Rhumerie, przy SaintGermain-des-Pres (bar ten nazywał się zawsze La Rhumerie Martiniquaise, ale ostatnimi czasy z
jakiegoś tajemniczego powodu utracił przymiotnik). Kiedy odłożyłem słuchawkę, serce waliło mi w
piersi. Zanim wróciłem pod prysznic, musiałem przysiąść na chwilę, łapiąc powietrze otwartymi
ustami, dopóki nie zacząłem oddychać normalnie. Co robiła w Paryżu? Zadanko specjalne na
zlecenie Fukudy? Rozpoznanie rynku europejskiego na egzotyczne afrodyzjaki z kości słoniowej i
rogów nosorożca? Potrzebowała mnie do pomocy w przemycie, praniu pieniędzy czy innych
mafijnych interesach? Popełniłem głupstwo, umawiając się z nią. Porozmawiamy, znowu ulegnę
mocy, jaką zawsze miała nade mną, przeżyjemy krótką i sztuczną idyllę, nabiję sobie głowę
złudzeniami, po czym w najmniej spodziewanym momencie zniknie bez śladu, a ja zostanę,
zmaltretowany i oszołomiony, liżąc rany jak po Tokio. I do zobaczenia w następnym rozdziale!
Nie powiedziałem Elenie i Simonowi ani o telefonie, ani o spotkaniu, a czterdzieści osiem godzin
przeżyłem jak somnam-bulik, między przebłyskami jasności umysłu a mentalną mgłą, która
podnosiła się od czasu do czasu, wydając mnie na pastwę masochistycznych sesji okraszonych
wyzwiskami: ty imbecylu, ty kretynie, zasługujesz na wszystko, co ci się przydarza, co ci się
przydarzyło i co ci się jeszcze przydarzy.
Dzień naszego rendez-vous był jednym z owych szarych i mokrych dni późnej jesieni paryskiej,
kiedy na drzewach prawie nie ma już liści, a na niebie światła, zła pogoda wzmaga złe nastroje, a
ludzie chodzą po ulicach wtuleni w swoje kurtki i szaliki,
217
w rękawiczkach i z parasolem, w pośpiechu i przepełnieni nienawiścią do świata. Po wyjściu z
UNESCO rozejrzałem się za taksówką, ale jako że padało i szansę na jej złapanie były nikłe,
wybrałem metro. Wysiadłem na stacji Saint Germain i już wchodząc pod markizę La Rhumerie,
zobaczyłem ją, przy stoliku na zewnątrz, nad filiżanką herbaty i buteleczką perriera. Na mój widok
wstała i nadstawiła policzek.
- Ucałujesz mnie czy nawet do tego nie mam prawa?
Bar wypełniali typowi klienci: turyści, playboye ze złotymi łańcuszkami na szyi, w kokieteryjnych
kamizelkach i kurtkach, dziewczęta o śmiałych dekoltach i w minispódniczkach, niektóre z
makijażem jak na jakąś galę. Zamówiłem grog. Milczeliśmy, przyglądając się sobie z pewnym
zażenowaniem, nie wiedząc, co powiedzieć.
Przemiana Kuriko była wyraźna. Nie tylko schudła o dziesięć kilo - zostały z niej sama skóra i
kości - ale wyglądała, jakby postarzała się o dziesięć lat od czasu tamtej niezapomnianej nocy w
Tokio. Była ubrana skromnie i niedbale, co przypomniało mi bardzo odległy ranek, kiedy
odebrałem ją na lotnisku Orły na prośbę Paula. Miała na sobie wyświechtaną, workowatą
marynarkę, być może męską, i wypłowiałe flanelowe spodnie, spod których wyglądały zakurzone
znoszone trzewiki. Była nieuczesana, a chudziutkie palce kończyły się paznokciami nierówno
obciętymi i nieopiło-wanymi, jakby je po prostu obgryzła. Kości czaszki uwydatniły się, jakby jej
czoło, policzki, podbródek były obciągnięte cieniutką skórą, bladą, z wyraźnymi zielonkawymi
żyłkami. Oczy straciły blask i czaił się w nich jakiś strach, jak u zaszczutego zwierzątka. Nie była
umalowana i nie zauważyłem ani jednej ozdoby.
- Ależ się namęczyłam, żeby cię zobaczyć - odezwała się wreszcie. Wyciągnęła rękę, dotknęła
mojego ramienia i spróbowała
218
jednego ze swych dawnych zalotnych uśmiechów, który jednak tym razem nie wypadł zbyt dobrze.
— Przynajmniej powiedz, czy już ci przeszła złość i czy nienawidzisz mnie troszeczkę mniej?
- O tym nie mówmy - uciąłem. - Ani teraz, ani nigdy. Po co wydzwaniałaś do mnie?
- Przyznałeś mi pół godziny, tak? - powiedziała, puszczając moje ramię i prostując się. - Mamy
czas. Opowiedz mi o sobie. Jak ci leci? Masz kochankę? Ciągle zajmujesz się tym samym?
- Tłumaczyna po kres swoich dni - zaśmiałem się szyderczo, ale ona przyglądała mi się poważnie.
- Z biegiem lat stałeś się drażliwy, Ricardo. Kiedyś uraza minęłaby ci szybciej - w jej oczach przez
sekundę rozbłysło dawne światełko. - Dalej opowiadasz kobietom banały czy już nie?
- Od kiedy jesteś w Paryżu? Co tu robisz? Pracujesz dla japońskiego gangstera?
Pokręciła głową. Odniosłem wrażenie, że roześmieje się, ale nie, jej twarz stężała i wargi zadrżały,
jej grube wargi, które nadal odcinały się wyraźnie od reszty twarzy, choć teraz wydawały się
znużone jak cała ona.
- Fukuda wyrzucił mnie, już ponad rok temu. Dlatego przyjechałam do Paryża.
- Teraz rozumiem, dlaczego tak wyglądasz - oznajmiłem ironicznie. - Nigdy bym nie pomyślał, że
coś może cię doprowadzić do tak opłakanego stanu.
- Było jeszcze gorzej - przyznała oschle. - W pewnym momencie myślałam już, że umieram.
Ostatni i przedostatni raz kiedy próbowałam dodzwonić się do ciebie, to właśnie dlatego. Żebyś
mnie pochował ty, a nie ktoś inny. Chciałam cię poprosić, żebyś mnie skremował. Przeraża mnie
myśl, że moje ciało stoczą robaki. Ale mniejsza, było, minęło.
219
Mówiła spokojnie, choć z jej słów przebijał ledwie wstrzymywany gniew. Najwyraźniej nie
próbowała mnie wzruszyć, chyba że robiła to bardzo zręcznie. Uznałem raczej, że opisuje stan
rzeczy obiektywnie, z dystansem, jak policjant albo notariusz.
- Czyżbyś próbowała rozstać się z życiem, kiedy twój ukochany, wielka miłość twojego życia, cię
rzucił?
Ponownie pokręciła głową i wzruszyła ramionami.
- Stale mi powtarzał, że pewnego dnia znudzi się mną i mnie odeśle. Byłam przygotowana. On nie
rzucał słów na wiatr. Ale zrobił to w nie najlepszym momencie i podał nie najlepsze powody.
Jej głos zadrżał, a usta wygięły się w grymasie nienawiści. Z oczu sypnęły iskry. Czy była to
prawda, czy kolejna farsa?
- Jeśli nie chcesz o tym mówić, zmieńmy temat - zaproponowałem. - Co robisz w Paryżu, z czego
żyjesz? Dostałaś chociaż od gangstera odszkodowanie, które wystarczy ci na jakiś czas?
- Siedziałam w więzieniu w Lagos, przez kilka miesięcy, które dłużyły mi się jak wieki powiedziała, zdając się nie słyszeć moich pytań, jakbym nagle rozpłynął się w powietrzu. Najokropniejsze miasto świata, najbrzydsze, z najpodlejszymi ludźmi. Niech ci nigdy nie przyjdzie
do głowy jechać do Lagos. Kiedy wreszcie udało mi się wyjść, Fukuda zabronił mi wracać do
Tokio. „Jesteś spalona, Kuriko". Spalona w dwóch tego słowa znaczeniach. Spalona, bo byłam w
międzynarodowych kartotekach policyjnych. I spalona, bo nigeryjscy Murzyni prawdopodobnie
zarazili mnie AIDS-em. Powiedział, żebym nigdy nie starała się z nim zobaczyć, żebym nigdy do
niego nie pisała i nigdy nie dzwoniła, i rozłączył się. Wyrzucił mnie tak jak psa, który złapał
świerzb. Nawet nie zapłacił mi za bilet do Paryża. To człowiek zimny i praktyczny, wie, co mu
przyniesie korzyść. Ja już nie
220
L
mogłam przynieść mu korzyści. Jest twoim całkowitym przeciwieństwem. Dlatego jest bogaty i
potężny, a ty jesteś i zawsze będziesz chudopachołkiem.
- Dziękuję. Mimo wszystko to, co właśnie powiedziałaś, to komplement.
Czy mówiła prawdę? Czy opowiedziała mi kolejną barwną bajkę, jedną z tych, które znaczyły
każdy etap jej życia? Wyprostowała się. Trzymała filiżankę z herbatą obiema rękami, popijała
małymi łyczkami, dmuchając na gorący napój. Jej widok - tak rozbitej, tak źle ubranej, tak
postarzałej - sprawiał mi przykrość.
- Czy te bajeczki to prawda? Nie zmyślasz po raz kolejny? Naprawdę byłaś w więzieniu?
- Byłam i do tego zostałam zgwałcona przez policjantów z La-gos — sprecyzowała, wbijając we
mnie wściekły wzrok, jakbym to ja był winien. - Przez kilku czarnuchów, których angielskiego
nawet nie rozumiałam, bo mówili -wpidgin English. Tak nazywał David mój angielski, kiedy chciał
mnie wkurzyć: pidgin English. Ale nie zarazili mnie AIDS-em. Tylko wszami i szankrem. Okropne
słowo, no nie? Słyszałeś je kiedyś? Ty pewnie nawet nie wiesz co to takiego, aniołku. Szankier,
symptom kiły. Obrzydliwe, ale niegroźne, jeśli wyleczy się na czas antybiotykiem. Tylko że w
przeklętym Lagos leczono mnie źle i zakażenie o mało mnie nie zabiło. Byłam pewna, że umrę.
Dlatego zadzwoniłam do ciebie. Teraz na szczęście jestem zdrowa.
Jej opowieść mogła być prawdziwa lub fałszywa, ale z pewnością nie była udawana wściekłość
bijąca z każdego słowa. Chociaż zawsze pozostawała możliwość, że gra. Genialna pantomima?
Byłem zbity z tropu, skołowany. Oczekiwałem po tej rozmowie wszystkiego, tylko nie takiej
historii.
221
- Współczuję ci, że przeszłaś przez takie piekło - odezwałem się wreszcie, żeby powiedzieć
cokolwiek, bo cóż można powiedzieć w takiej sytuacji? -Jeśli to prawda. Jak widzisz, jest pewien
kłopot. Opowiedziałaś mi już w życiu tyle bajek, że nie potrafię ci uwierzyć.
- Nieważne, że mi nie wierzysz - powiedziała, ujmując mnie jeszcze raz za ramię i starając się, by
jej głos zabrzmiał serdecznie. - Widzę, że dalej jesteś obrażony, że nigdy mi nie wybaczysz
tamtej historii z Tokio. Nieważne. Nie chcę, żebyś mi współczuł. Forsy też nie chcę. Tak naprawdę
chcę tylko móc zadzwonić do ciebie od czasu do czasu i wyjść z tobą na kawę, tak jak teraz. Nic
więcej.
- A może jednak powiesz mi prawdę? Po raz pierwszy w życiu. No, powiedz mi prawdę.
- Prawda jest taka, że po raz pierwszy czuję się niepewna, nie wiem, co robić. Bardzo samotna. Nic
takiego nie zdarzyło mi się dotychczas, chociaż przeszłam wiele trudnych momentów. I boję się,
chorobliwie się boję. - Mówiła z beznamiętną dumą, a jej ton i postawa zdawały się przeczyć jej
słowom. Patrzyła mi w oczy, nie mrugając powiekami. - Strach to też choroba. Paraliżuje mnie,
niszczy. Nie wiedziałam tego wcześniej, teraz wiem. Znam kilka osób w Paryżu, ale nie ufam
nikomu. Tobie tak. Taka jest prawda, możesz mi wierzyć albo nie. Mogę czasem zadzwonić?
Możemy widywać się czasem, w jakimś bistrot, tak jak teraz?
- Nie ma problemu. Jasne, że tak.
Gawędziliśmy jeszcze przez godzinę, aż całkiem się ściemniło i zapaliły się witryny sklepów i okna
kamienic przy Saint Ger-main, a czerwone i żółte reflektory samochodów utworzyły rzekę świateł
płynącą pomału bulwarem przed stolikami La Rhumerie.
222
Wówczas przypomniałem sobie. Kto odebrał telefon, kiedy zadzwoniła ostatnio do mnie, do domu?
Pamięta może?
Popatrzyła na mnie zaintrygowana, nie rozumiejąc. Potem odpowiedziała:
- Tak, jakaś dziewczynka. Pomyślałam najpierw, że masz kochankę, ale potem uznałam, że to raczej
służąca. Filipinka?
- To było dziecko. Rozmawiał z tobą? Jesteś pewna?
- Chyba powiedział, że wyjechałeś. Dwa, trzy słowa. Poprosiłam go o przekazanie ci wiadomości,
widzę, że to zrobił. A co?
- Rozmawiał z tobą? Jesteś pewna?
- Dwa, trzy słowa - powtórzyła. - Skąd wziąłeś to dziecko? Adoptowałeś je?
- Nazywa się Yilal. Ma dziewięć albo dziesięć lat. Pochodzi z Wietnamu. To synek sąsiadów, moich
przyjaciół. Jesteś pewna, że mówił do ciebie? Bo ten chłopczyk jest niemy. Ani jego rodzice, ani ja
nigdy nie słyszeliśmy jego głosu.
Skonsternowana, zastanawiała się przez długą chwilę, przymykając oczy. Wreszcie pokiwała głową,
raz i drugi. Tak, tak, doskonale pamięta. Rozmawiali po francusku. Jego głosik był tak cienki, że
uznała go za kobiecy. Na poły piskliwy, na poły egzotyczny. Wymienili raptem kilka słów. Że mnie
nie ma, że wyjechałem. A kiedy poprosiła, żeby przekazał mi, że dzwoniła „niegrzeczna
dziewczynka" - powiedziała to po hiszpańsku - głosik przerwał jej: „Jak? Jak?". Musiała
przeliterować: „niegrzeczna dziewczynka". Doskonale pamięta. Chłopczyk rozmawiał z nią, jest
absolutnie pewna.
- Czyli dokonałaś cudu. Dzięki tobie Yilal zaczął mówić. -Jeśli posiadam nadprzyrodzoną moc,
wykorzystam ją. Czarownice na pewno zarabiają we Francji górę pieniędzy.
223
Kiedy żegnaliśmy się przy wejściu na stację metra Saint Ger-main i poprosiłem ją o telefon i adres,
odmówiła. To ona zadzwoni.
- Nigdy się nie zmienisz. Wiecznie jakieś tajemnice, wiecznie jakieś bujdy, wiecznie jakieś
sekrety...
- Świetnie mi zrobiło, że wreszcie cię zobaczyłam i porozmawiałam z tobą - przerwała. - Mam
nadzieję, że więcej nie będziesz rzucał słuchawką.
- To zależy, jak się będziesz sprawować.
Wspięła się na palce i poczułem, że muska wargami mój policzek.
Patrzyłem, jak znika na stacji metra. Od tyłu, szczuplutka, bez obcasów, nie wyglądała na tak
postarzałą jak z przodu.
Choć nadal mżył deszcz i pochłodniało, zamiast wsiąść do metra czy autobusu, wolałem pójść
piechotą. Był to teraz mój jedyny sport: moje wyjścia na siłownię urwały się po kilku miesiącach.
Ćwiczenia nudziły mnie, a jeszcze bardziej ludzie, którzy tam przychodzili, obok których biegałem
po bieżni, ćwiczyłem na atlasie czy uprawiałem aerobik. Za to wędrowanie po tym mieście, pełnym
sekretów i cudów, bawiło mnie i w dniach silnych emocji, takich jak dzisiejszy, długi spacer,
choćby pod parasolem, w deszczu i na wietrze, doskonale mi robił.
Z tego, co opowiedziała mi niegrzeczna dziewczynka, jedyną pewną rzeczą było to, że Yilal
zamienił z nią kilka zdań. Czyli synek Gravoskich umiał mówić; być może rozmawiał już wcześniej
z ludźmi, którzy go nie znali, w szkole, na ulicy. Kryła się w tym jakaś tajemnica, którą wcześniej
czy później z pewnością wyjawi rodzicom. Wyobraziłem sobie radość Simona i Eleny, kiedy
usłyszą ów nieco piskliwy głos opisany przez niegrzeczną dziewczynkę. Idąc bulwarem Saint
Germain w stronę Sekwany, odkryłem
Z24
nieopodal księgarni Julliard sklepik z ołowianymi żołnierzykami, który nasunął mi na myśl
Salomona Toledano i jego nieszczęsną japońską miłość. Wszedłem do środka i kupiłem Yilalowi
pudełko z sześcioma żołnierzykami rosyjskiej gwardii carskiej.
Co jeszcze mogło być prawdą w historii niegrzecznej dziewczynki? Zapewne to, że Fukuda
wyrzucił ją bez skrupułów i że była - być może nadal jest - chora. To rzucało się w oczy,
wystarczyło spojrzeć na te wystające kości, bladość, cienie pod oczami. A historia z Lagos? Może
faktycznie miała problemy z policją. Podjęła takie ryzyko, prowadząc brudne interesy, w które
wplątał ją japoński kochanek. Czyż nie oznajmiła mi tego sama, pełna entuzjazmu, wtedy, w Tokio?
Wierzyła naiwnie, że przemytnicze przygody i ryzykowanie utraty wolności w podróżach po Afryce
dodają życiu pikanterii, czynią je smakowitszym i zabawniejszym. Dźwięczały mi w uszach jej
słowa: „Robiąc to, żyję pełniej". No cóż, kto igra z ogniem, prędzej czy później się sparzy. A jeśli
rzeczywiście została aresztowana, było prawdopodobne, że policjanci zgwałcili ją. Nigeria miała
sławę raju korupcji, biurokratycznej satrapii, tamtejsza policja musiała być zepsuta do szpiku kości.
Zgwałcona przez Bóg wie ilu gliniarzy, wrzucona do jakiejś cuchnącej celi, zarażona chorobą
weneryczną i wszawicą, leczona przez konowałów nieodkażających narzędzi i wzierników... Zalało
mnie uczucie wstydu i gniewu. Jeśli przytrafiło jej się to wszystko albo chociaż cząstka tego, jeśli
rzeczywiście znalazła się o krok od śmierci, moja chłodna, niedowierzająca reakcja była
małostkowa, godna człowieka pamiętliwego, pragnącego tylko dać upust dumie urażonej z powodu
incydentu w Tokio. Powinienem był powiedzieć jej coś czułego, udać, że jej wierzę. Bo nawet jeśli
historia o gwałcie i więzieniu była kłamstwem, nie ulegało wątpliwości, że jej zdrowie jest
zrujnowane. I że umiera
225
nieopodal księgarni Julliard sklepik z ołowianymi żołnierzykami, który nasunął mi na myśl
Salomona Toledano i jego nieszczęsną japońską miłość. Wszedłem do środka i kupiłem Yilalowi
pudełko z sześcioma żołnierzykami rosyjskiej gwardii carskiej.
Co jeszcze mogło być prawdą w historii niegrzecznej dziewczynki? Zapewne to, że Fukuda
wyrzucił ją bez skrupułów i że była - być może nadal jest - chora. To rzucało się w oczy,
wystarczyło spojrzeć na te wystające kości, bladość, cienie pod oczami. A historia z Lagos? Może
faktycznie miała problemy z policją. Podjęła takie ryzyko, prowadząc brudne interesy, w które
wplątał ją japoński kochanek. Czyż nie oznajmiła mi tego sama, pełna entuzjazmu, wtedy, w Tokio?
Wierzyła naiwnie, że przemytnicze przygody i ryzykowanie utraty wolności w podróżach po Afryce
dodają życiu pikanterii, czynią je smakowitszym i zabawniejszym. Dźwięczały mi w uszach jej
słowa: „Robiąc to, żyję pełniej". No cóż, kto igra z ogniem, prędzej czy później się sparzy. A jeśli
rzeczywiście została aresztowana, było prawdopodobne, że policjanci zgwałcili ją. Nigeria miała
sławę raju korupcji, biurokratycznej satrapii, tamtejsza policja musiała być zepsuta do szpiku kości.
Zgwałcona przez Bóg wie ilu gliniarzy, wrzucona do jakiejś cuchnącej celi, zarażona chorobą
weneryczną i wszawicą, leczona przez konowałów nieodkażających narzędzi i wzierników... Zalało
mnie uczucie wstydu i gniewu. Jeśli przytrafiło jej się to wszystko albo chociaż cząstka tego, jeśli
rzeczywiście znalazła się o krok od śmierci, moja chłodna, niedowierzająca reakcja była
małostkowa, godna człowieka pamiętliwego, pragnącego tylko dać upust dumie urażonej z powodu
incydentu w Tokio. Powinienem był powiedzieć jej coś czułego, udać, że jej wierzę. Bo nawet jeśli
historia o gwałcie i więzieniu była kłamstwem, nie ulegało wątpliwości, że jej zdrowie jest
zrujnowane. I że umiera
225
z głodu. Zachowałeś się niefajnie, Ricardito. Bardzo niefajnie, jeśli faktycznie przyszła do mnie, bo
czuła się samotna i niepewna, a ja byłem jedyną osobą na świecie, której ufała. To ostatnie musiało
być prawdą. Nigdy mnie nie kochała, ale darzyła zaufaniem i czułością, jaką odczuwa pan wobec
lojalnego sługi. Spośród hordy kochanków i przygodnych kumpli ja byłem najbardziej
bezinteresowny, najbardziej oddany. Abnegatem, pokornym facetem bez jaj, ciepłymi kluchami.
Dlatego cię wybrała, żebyś skremował jej zwłoki. I co, wsypałbyś je do Sekwany czy trzymał na
szafce nocnej w małej urnie z porcelany z Sevres?
Dotarłem na rue Joseph Granier przemoczony do suchej nitki i zziębnięty do szpiku kości. Wziąłem
ciepły prysznic, przebrałem się w suche ubranie i zrobiłem sobie kanapkę z serem i z szynką; na
deser zjadłem jogurt owocowy. Z pudełkiem z żołnierzykami pod pachą wyszedłem na korytarz i
zapukałem do drzwi Gravo-skich. Yilal już spał, a oni kończyli kolację: spaghetti z bazylią.
Zaprosili mnie, ale oświadczyłem, że wypiję tylko filiżankę kawy. Podczas gdy Simon oglądał
ołowiane żołnierzyki i żartował, że takimi prezentami zrobię z Yilala militarystę, Elena zauważyła
w moim zachowaniu coś dziwnego.
- Coś ci się stało, Ricardo - orzekła, patrząc mi prosto w oczy. - Zadzwoniła niegrzeczna
dziewczynka?
Simon podniósł głowę znad żołnierzyków i wbił we mnie wzrok.
- Właśnie spędziłem z nią godzinę, w bistrot przy Saint Ger-main. Mieszka w Paryżu. Jest
wycieńczona i rozbita, ma kłopoty finansowe, chodzi ubrana jak żebraczka. Mówi, że Japoniec ją
wyrzucił, bo została zatrzymana przez policję w Lagos, podczas jednej z tych podróży po Afryce,
kiedy przemycała coś na jego zlecenie. I że ją zgwałcono. Że zarazili ją wszami i kiłą. A po226
tem, w jakimś' nędznym lazarecie, o mało jej nie zabili. Może to prawda. Może fałsz. Nie wiem.
Mówi, że Fukuda pozbył się jej w obawie, że jest notowana przez Interpol i że czarnuchy zaraziły ją
AIDS-em. Mówi prawdę czy zmyśla? Nigdy się tego nie dowiem.
- Historia staje się z dnia na dzień coraz bardziej interesująca!
— wykrzyknął Simon osłupiały. — Prawda czy nie, to niesamowita opowies'ć.
Popatrzyli z Eleną na siebie, potem na mnie, a ja odgadłem ich myśli. Powiedziałem z naciskiem:
- Doskonale pamięta tamten telefon do mnie. Odpowiedział jej, po francusku, cienki głosik, nieco
piskliwy, który wzięła za głosik Azjatki. Kilkakrotnie prosił o powtórzenie hiszpańskich słów
„niegrzeczna dziewczynka". Tego nie mógł wymyślić.
Zobaczyłem, że Elena zbladła. Zamrugała szybko powiekami.
- Od początku wiedziałem, że to prawda - szepnął Simon. Miał zmieniony głos i mocne rumieńce,
jakby coś go paliło. Machinalnie przeczesywał palcami rudą brodę. - Myślałem o tym dniami i
nocami i doszedłem do wniosku, że to musi być prawda. Jakżeby Yilal mógł sobie zmyślić
„niegrzeczną dziewczynkę"? Jakie szczęście nam przynosisz tą nowiną, mon vieux.
Elena potakiwała mu, uczepiona mojego ramienia. Śmiała się i płakała na przemian.
-Ja też od początku wiedziałam, że Yilal z nią rozmawiał
- powiedziała, wymawiając bardzo wyraźnie każde słowo. - Ale proszę, nie możemy nic robić. I nie
mówmy o tym dziecku. Wszystko przyjdzie samo. Jeśli będziemy próbowali go zmusić, może
nastąpić nawrót choroby. Musi to zrobić on sam, przełamać barierę własnymi siłami. Zrobi to w
swoim czasie, zrobi to bardzo niedługo, zobaczycie.
227
m
- To moment, żeby wyjąć koniak - mrugnął do mnie Simon. - Widzisz, mon vieux, podjąłem
stosowne środki. Teraz jesteśmy
przygotowani na niespodzianki, jakie nam sprawiasz. Wyśmienity napoleon, zobaczysz!
Wypiliśmy po lampce koniaku, w milczeniu, pogrążeni każde we własnych myślach. Trunek dobrze
mi zrobił, bo spacerując w deszczu, nieźle zmarzłem. Gdy się żegnaliśmy, Elena wyszła ze mną na
korytarz.
- Tak sobie teraz pomyślałam - powiedziała. - Może twoja przyjaciółka potrzebuje się przebadać.
Zapytaj ją. Jeśli chce, mogę to załatwić w Hópital Cochin z moimi copains. Za darmo, rzecz jasna.
Domyślam się, że nie ma ubezpieczenia ani niczego w tym stylu.
Podziękowałem jej. Zapytam, kiedy się znowu zobaczymy.
- Jeśli to prawda, to musiało być okropne - szepnęła. - Takie rzeczy pozostawiają w pamięci
straszliwe blizny.
Następnego dnia wróciłem do domu zaraz po pracy, żeby zastać Yilala. Oglądał film rysunkowy w
telewizji, a u jego boku stało w równym szeregu sześciu carskich gwardzistów. Pokazał mi
tabliczkę: „Dziękuję za śliczny prezent, wujku Ricardo". Podał mi rękę z uśmiechem. Zagłębiłem
się w lekturze „Le Monde", a on powrócił do przerwanego filmu, wpatrując się w ekran jak
zahipnotyzowany. Gdy film się skończył, zamiast poczytać mu jak zwykle, opowiedziałem o
Salomonie Toledano. O jego kolekcji ołowianych żołnierzyków, rozstawionych po wszystkich
kątach mieszkania, i o jego niewiarygodnych zdolnościach do języków. O tym, że był najlepszym
tłumaczem, jaki kiedykolwiek stąpał po tym świecie. Kiedy zapytał, pisząc na tabliczce, czy
mógłbym go zabrać do domu Salomona i pokazać bitwy napoleońskie, odpowiedziałem, że umarł
bardzo daleko od Paryża,
228
w Japonii, a Yilal posmutniał. Pokazałem mu huzara pełniącego wartę na mojej szafce nocnej,
którego Salomon podarował mi w dniu odlotu do Tokio. Wkrótce potem przyszła po Yilala Elena.
Żeby oderwać myśli od niegrzecznej dziewczynki, poszedłem do kina w Dzielnicy Łacińskiej. W
pełnej studentów ciemnej i ciepłej sali kina przy rue Champollion, oglądając z roztargnieniem
klasyczny western Johna Forda Dyliżans, nie mogłem się uwolnić od obrazu zniszczonej, rozbitej
Chilijeczki. Tego dnia i przez resztę tygodnia jej postać tkwiła w mojej pamięci, podobnie jak
pytanie, na które nigdy nie miałem znaleźć odpowiedzi: czy powiedziała mi prawdę? O Lagos, o
Fukudzie? Dręczyło mnie przekonanie, że nigdy nie będę tego wiedział na pewno.
Zadzwoniła po ośmiu dniach, do mojego mieszkania, znowu wcześnie rano. Zapytałem ją, jak się
miewa - „Dobrze, teraz już dobrze, tak jak ci mówiłam" - po czym zaproponowałem, żebyśmy
zjedli razem kolację tego samego wieczoru. Zgodziła się i umówiliśmy się w starym Le Procope
przy rue de 1'Ancienne Comedie, o ósmej. Przyszedłem pierwszy i czekałem na nią przy stoliku
obok okna z widokiem na pasaż Rohan. Przyszła zaraz po mnie. Lepiej ubrana niż ostatnio, ale
nadal biednie: pod brzydką, bezpłciową marynarką granatowa sukienka bez dekoltu i rękawów;
buty na niskim obcasie, podniszczone, lecz czyste. Przedziwnie się czułem, oglądając ją bez
pierścionków, zegarka, bransoletki, kolczyków, makijażu. Przynajmniej opiłowała sobie paznokcie.
Jak mogła tyle schudnąć? Wyglądała, jakby miała rozsypać się na okruszki przy pierwszym
pośliźnięciu.
Zamówiła bulion i smażoną rybę, ledwie tknęła wino. Żuła powoli, z przymusem, przełykała z
wyraźnym trudem. Czy aby na pewno dobrze się czuje?
229
- Żołądek mi się skurczył i źle toleruję jedzenie - wyjaśniła. - Po kilku kęsach czuję się nasycona.
Ale ta ryba jest bardzo
smaczna.
W końcu ja sam wypiłem cały dzbanek cótes du rhóne. Kiedy kelner przyniósł kawę dla mnie i
werbenę dla niej, powiedziałem, biorąc ją za rękę:
- Błagam cię na wszystko, co najbardziej kochasz, przysięgnij, że to prawda, ta historia, którą mi
opowiedziałaś w La Rhumerie.
- Nigdy mi w nic nie uwierzysz, wiem - wyglądała na znużoną, obcą, jakby nie obchodziło jej ani
odrobinę, czy jej uwierzę, czy nie. - Nie mówmy już o tym. Opowiedziałam ci to, żebyś się zgodził,
byśmy się widywali. Bo chociaż w to też nie uwierzysz, rozmowa z tobą dobrze mi robi.
Miałem ochotę ucałować jej rękę, ale powstrzymałem się. Przekazałem jej propozycję Eleny.
Przyjrzała mi się zbita z tropu.
- To ona wie o mnie, wie o nas?
Potaknąłem. Elena i Simon wiedzą o wszystkim. Pewnego dnia, pod wpływem emocji,
opowiedziałem im całą „naszą" historię. Są bardzo dobrymi przyjaciółmi, nie musi się z ich strony
niczego obawiać. Nie zadenuncjują jej policji jako przemytniczki afrodyzjaków.
- Nie wiem, czemu im się wtedy zwierzyłem. Może dlatego że jak każdy człowiek, od czasu do
czasu muszę podzielić się z kimś tym, co mnie smuci albo uszczęśliwia. To co, zgodzisz się na
badanie?
Nie wyglądała na chętną. Patrzyła na mnie z niepokojem, jakby podejrzewając pułapkę. W jej
oczach nie było już światła barwy ciemnego miodu. Szelmowski chochlik także zniknął.
230
- Daj mi czas do namysłu - powiedziała wreszcie. - Zobaczymy, jak się będę czuła. Na razie jest
dobrze. Potrzebuję tylko spokoju i wypoczynku.
- Nieprawda, nie jest dobrze - zaprzeczyłem. - Został z ciebie cień człowieka. Przy takiej chudości
byle grypa może cię wpędzić do grobu. A ja zupełnie nie mam ochoty zajmować się kremacją. Poza
tym: nie chcesz znowu wyglądać pięknie?
Zaczęła się śmiać.
- Czyli teraz wyglądam brzydko. Dzięki za szczerość - ścisnęła mi rękę, w której ciągle trzymałem
jej dłoń, a jej oczy zapłonęły na sekundę. - Ale dalej jesteś we mnie zakochany, prawda, Ri-cardito?
- Nie, już nie. I nigdy więcej się w tobie nie zakocham. Lecz nie chcę, żebyś umarła.
- To musi być prawda, że mnie nie kochasz, bo nie powiedziałeś mi jeszcze ani jednego banału uznała, krzywiąc się pociesznie. - Co mam zrobić, żeby odzyskać twoje serce?
Śmiała się zalotnie, jak w dawnych czasach, a w oczach zamigotały szelmowskie błyski, ale nagle,
nieoczekiwanie, poczułem, że uścisk jej dłoni słabnie. Wywróciła białka oczu, poszarzała,
otworzyła usta, jakby zabrakło jej powietrza. Gdybym nie siedział obok, osunęłaby się na podłogę.
Potarłem jej skronie zmoczoną serwetką, zmusiłem do wypicia łyka wody. Poczuła się lepiej, lecz
wciąż była bardzo blada, niemal biała. W oczach miała zwierzęcą panikę.
- Zaraz umrę - wyjąkała, wbijając mi paznokcie w rękę.
- Nie umrzesz. Pozwoliłem ci na wszystkie szelmostwa, które popełniłaś od czasu, gdy byliśmy
dziećmi, ale nie na to, żebyś umarła. Tego ci zabraniam.
Uśmiechnęła się blado.
231
- Wreszcie powiedziałeś mi coś ładnego - ledwie słyszałem jej głos. — Potrzebowałam tego,
chociaż w to też mi nie uwierzysz.
Kiedy w chwilę później zachęciłem ją, aby wstała, nogi się pod nią ugięły i opadła na krzesło bez
sił. Poprosiłem kelnera z Le Procope, by sprowadził taksówkę z postoju na rogu Saint Germain pod
same drzwi restauracji i pomógł mi wyprowadzić moją towarzyszkę na ulicę. Nieśliśmy ją prawie,
trzymając wpół. Kiedy usłyszała, że mówię taksówkarzowi, by zawiózł nas do najbliższego szpitala
- „Hotel Dieu, w Cite, prawda?" — chwyciła mnie za ramię z rozpaczą: „Nie, nie, do szpitala nie,
za żadne skarby". Musiałem zmienić polecenie, podałem nowy adres: rue Granier. W drodze do
domu - opierała się na mnie — znowu straciła przytomność na kilka sekund. Jej ciało zwiotczało i
zsunęło się z siedzenia. Podnosząc ją, wyczuwałem wszystkie kosteczki jej pleców. Pod drzwiami
kamienicy art deco zadzwoniłem przez domofon do Simona i Eleny, prosząc, żeby zeszli mi pomóc.
Wnieśliśmy ją we trójkę do mojego mieszkania i położyliśmy na łóżku. Przyjaciele nie pytali o nic,
lecz pożerali niegrzeczną dziewczynkę wzrokiem, jak zmartwychwstałą. Elena pożyczyła jej
koszulę nocną, zmierzyła temperaturę i ciśnienie. Nie miała gorączki, ale ciśnienie było niziutkie.
Kiedy odzyskała świadomość, Elena dała jej do wypicia gorącą herbatę z dwiema tabletkami, jak
powiedziała, zwykłymi środkami wzmacniającymi. Wychodząc, zapewniła mnie, że nie widzi w
tym momencie żadnego niebezpieczeństwa, lecz żebym ją wezwał, jeśli chora poczuje się w nocy
gorzej. Wówczas ona osobiście zadzwoni do Hópital Cochin po karetkę. Ze względu na omdlenia
należy wykonać cały cykl badań. Ona wszystko załatwi, ale to potrwa co najmniej kilka dni.
232
Kiedy wróciłem do sypialni, niegrzeczna dziewczynka miała oczy szeroko otwarte.
- Pewnie przeklinasz godzinę, w której odebrałeś telefon ode mnie - szepnęła. - Pojawiłam się tylko
po to, żeby narobić ci kłopotu.
- Od czasu kiedy się poznaliśmy, sprawiasz mi same kłopoty. Taki już mój los. A nie da się
przeciwstawić losowi. Popatrz, to dla ciebie, może ci się przyda. To twoja. Ale potem musisz mi ją
oddać.
I wyjąłem z szufladki szafki nocnej szczoteczkę do zębów marki Guerlain. Obejrzała ją dokładnie, z
rozbawieniem.
- Nie wyrzuciłeś jej? To druga miła rzecz tej nocy. Co za luksus. Gdzie będziesz spał, jeśli można
wiedzieć?
- Sofa w salonie rozkłada się, więc nie rób sobie złudzeń. Nie ma ani cienia szansy, żebym spał z
tobą.
Zaśmiała się ponownie. Ale ten drobny wysiłek zmęczył ją, skuliła się pod prześcieradłem i
zamknęła oczy. Przykryłem ją kocami, a na stopy położyłem jeszcze szlafrok. Poszedłem umyć
zęby, przebrałem się w piżamę i rozłożyłem sofę. Kiedy wróciłem do sypialni, spała, oddychając
normalnie. Blask z ulicy docierający przez okna w dachu oświetlał jej twarz: nadal była blada, z
zaostrzonym nosem, z potarganych włosów wyłaniały się śliczne uszka. Usta miała półotwarte, jej
nozdrza drgały lekko, była blada jak płótno i całkowicie bezbronna. Muskając jej włosy ustami,
poczułem na twarzy jej oddech. Poszedłem się położyć. Zasnąłem prawie natychmiast, ale w ciągu
nocy budziłem się kilka razy, a dwukrotnie wchodziłem na palcach do sypialni zobaczyć, jak się
czuje. Spała, oddychając równo. Skóra twarzy nadal sprawiała wrażenie pergaminowej, przebijały
przez nią kości. Pierś lekko podnosiła się i opuszczała pod kocami w rytm
233
oddechu. Pomyślałem o jej małym serduszku, wyobrażając sobie, jak bije powoli, znużone.
Następnego ranka szykowałem śniadanie, kiedy usłyszałem, że wstaje. Pojawiła się w kuchence,
gdzie robiłem kawę, otulona w mój szlafrok. Był na nią o wiele za duży i wyglądała jak pajac. Jej
bose stopy były stopkami małej dziewczynki.
- Przespałam prawie osiem godzin - powiedziała zdumiona. - Coś takiego nie zdarzyło mi się od
wieków. Wczoraj wieczorem
zemdlałam, prawda?
- Najzwyklejsze pozerstwo, tylko po to żebym cię przywiózł do siebie. I udało ci się. Nawet
wpakowałaś mi się do łóżka. Niezły z ciebie gagatek, niegrzeczna dziewczynko.
- Rozwaliłam ci noc, prawda, Ricardito?
- I rozwalisz dzień. Bo zostaniesz tutaj, w łóżku, dopóki Elena nie załatwi tych badań w Hópital
Cochin. Żadnych dyskusji. Nadszedł moment, żebym wreszcie zaczął tobą kierować, niegrzeczna
dziewczynko.
- Caramba, co za postęp. Mówisz, jakbyś był moim kochankiem.
Ale tym razem nie udało mi się jej rozbawić. Z mizernej twarzy spoglądały na mnie przygnębione
oczy. Wyglądała bardzo komicznie z rozczochranymi włosami i w szlafroku, który wlókł się za nią
po ziemi. Podszedłem do niej i objąłem ją. Była bardzo krucha, cała drżała. Pomyślałem, że jeśli
ścisnę mocniej, przełamię ją na pół, jak ptaszka.
- Nie umrzesz - szepnąłem jej stanowczo do ucha, muskając ustami włosy. - Zrobią ci te badania, a
jeśli coś będzie nie tak, wyleczą cię. I znowu będziesz ładna, i może uda ci się sprawić, żebym raz
jeszcze się w tobie zakochał. A teraz chodź, zjemy śniadanie, nie chcę się spóźnić do UNESCO.
234
Kiedy pogryzaliśmy tosty, popijając kawą, przyszła Elena, już po pracy. Znowu zmierzyła jej
temperaturę i uznała, że jest lepiej niż wczoraj. Poleciła jej jednak zostać w łóżku przez cały dzień i
jeść tylko produkty lekkostrawne. Spróbuje załatwić wszystko tak, żeby już jutro mogła zostać
przyjęta do szpitala. Zapytała ją, czy czegoś potrzebuje, a niegrzeczna dziewczynka poprosiła
0 szczotkę do włosów.
Przed wyjściem z domu pokazałem jej zapasy w lodówce
1 w szafkach, bardziej niż wystarczające do przygotowania w południe rosołku z kurczaka czy
makaronu z masłem. Kolacją zajmę się ja, po powrocie. Gdyby poczuła się źle, ma natychmiast
zadzwonić do mnie do UNESCO. Potakiwała bez słowa, wodząc za mną pustym wzrokiem, jakby
nie zrozumiała jeszcze do końca, co się z nią dzieje.
Zadzwoniłem wczesnym popołudniem. Czuła się dobrze. Kąpiel z pianą w mojej wannie
uszczęśliwiła ją, ponieważ od co najmniej sześciu miesięcy myła się tylko pod prysznicem w
łaźniach publicznych, zawsze w pośpiechu. Po powrocie do domu zastałem ją i Yilala
pochłoniętych oglądaniem filmu z Laurelem i Hardym, którego dialogi, dubbingowane po
francusku, brzmiały absurdalnie. Ale oboje doskonale się bawili i zaśmiewali z błazenad grubasa i
chudzielca. Niegrzeczna dziewczynka miała na sobie moją piżamę, a na niej za duży szlafrok, w
którym tonęła. Była uczesana, a buzię miała świeżą i uśmiechniętą.
Yilal napisał na swojej tabliczce, wskazując na nią: „Czy ożenisz się z nią, wujku Ricardo?".
- Za nic w świecie! - wykrzyknąłem z przerażoną miną. - To ona do tego dąży. Od wielu lat stara się
mnie uwieść. Ale ja nie zwracam na nią uwagi.
235
„To zwróć - odpowiedział mi Yilal, pisząc pośpiesznie na tabliczce. - Jest sympatyczna i będzie
dobrą żoną".
— Co zrobiłaś, żeby kupić sobie to stworzonko, partyzan-teczko?
- Opowiadałam mu o Japonii i o Afryce. Jest świetny w geografii. Zna na pamięć stolice lepiej niż
ja.
Przez trzy dni, które niegrzeczna dziewczynka spędziła w moim mieszkaniu, dopóki Elena nie
zorganizowała jej łóżka w Hópital Cochin, moja lokatorka i Yilal stali się bliskimi przyjaciółmi.
Grali w warcaby, śmiali się i żartowali, jakby byli w tym samym wieku. Bawili się razem tak
dobrze, że choć włączali telewizor, tak naprawdę nawet nie patrzyli na ekran, skoncentrowani na
Yan-Ken-Po, grze w papier, nożyczki i kamień, której nie widziałem od szczenięcych czasów w
Miraflores: kamień uderza w nożyczki, papier owija kamień, nożyczki tną papier. Niekiedy
zaczynała czytać Yilalowi powieści Jules'a Verne'a, ale po kilku wersach odbiegała od tekstu i snuła
własną wersję historii, aż Yilal wyrywał jej książkę z ręki, trzęsąc się ze śmiechu. Trzy razy
jedliśmy kolację u Gravoskich. Niegrzeczna dziewczynka pomagała Elenie gotować i zmywać
naczynia. Gawędziły wówczas i dowcipkowały. Czułem się, jakby nasza czwórka mieszkała obok
siebie przez całe życie.
Drugiej nocy uparła się, żeby spać na rozkładanej sofie i oddać mi sypialnię. Musiałem się zgodzić,
bo zagroziła, że w przeciwnym razie ucieknie. Przez dwa pierwsze dni była w dobrym nastroju; a
przynajmniej tak mi się zdawało, kiedy wracałem wieczorem i widziałem ją bawiącą się z Yilalem.
Trzeciego dnia, gdy jeszcze było ciemno, obudziłem się przekonany, że słyszę płacz. Nadstawiłem
ucha i okazało się, że mam rację: ktoś płakał cichutko, urywanie, między jedną chwilą ciszy a
drugą. Poszedłem do
236
salonu i zastałem ją skuloną w łóżku, zakrywającą dłonią usta, zalaną łzami. Trzęsła się od stóp do
głów. Wytarłem jej twarz, przygładziłem włosy, przyniosłem szklankę wody.
- Źle się czujesz? Chcesz, żebym obudził Elenę?
-Ja umrę - powiedziała bardzo cichutko, popłakując. - Zarazili mnie czymś, tam, w Lagos, nikt nie
wie czym. Mówią, że to nie AIDS, ale w takim razie co to może być? Już nie mam sił na nic. Ani
żeby jeść, ani żeby chodzić, ani żeby podnieść rękę. Tak samo było z Juanem Barreto, wtedy w
Newmarket, nie pamiętasz? I ciągle te upławy, wyglądają jak ropa. Nie chodzi tylko
0 ból. Od czasu Lagos czuję obrzydzenie do swojego ciała, czuję obrzydzenie do wszystkiego.
Szlochała przez długą chwilę, skarżąc się na zimno, choć była dobrze przykryta. Wycierałem jej
oczy i podawałem wodę, którą popijała po łyczku, przepełniony poczuciem bezradności. Co jej dać,
co jej powiedzieć, żeby wyciągnąć ją z tego stanu? Poczułem wreszcie, że zasypia. Wróciłem do
sypialni z ciężkim sercem. Tak, z jej zdrowiem jest bardzo źle, niewykluczone, że ma AIDS i że
skończy jak biedny Juan Barreto.
Późnym popołudniem, kiedy wróciłem z pracy, była gotowa do pójścia do szpitala. Miało to
nastąpić następnego ranka. Pojechała taksówką do siebie po rzeczy, spakowała się, jej walizka
1 torba czekały w schowku. Ochrzaniłem ją. Dlaczego nie poczekała, aż wrócę, i nie poprosiła mnie
o pomoc? Odrzekła, że wstydzi się nory, w której mieszka, i wolała, żebym jej nie oglądał.
Następnego ranka pojechała z Eleną, zabierając tylko torbę. Przy pożegnaniu wyszeptała mi do
ucha coś, co sprawiło, że poczułem się szczęśliwy:
- Jesteś najlepszym, co mi się przydarzyło w życiu, grzeczny chłopczyku.
237
Planowane dwa dni badań wydłużyły się do czterech i żadnego nie udało mi się z nią spotkać.
Szpital bardzo rygorystycznie przestrzegał pory odwiedzin, a kiedy wychodziłem z UNESCO, było
już za późno. Nie mogłem też do niej zadzwonić. Wieczorami Elena informowała mnie o tym,
czego udało jej się dowiedzieć. Mężnie znosiła badania, analizy, wywiady i kłucia. Elena pracowała
na innym oddziale, ale wpadała do niej kilka razy na dzień. Poza tym profesor Bourrichon,
internista, jedna z największych sław szpitala, zainteresował się jej przypadkiem. Kiedy wracałem
do siebie i zastawałem Yilala przed telewizorem, na jego tabliczce nieodmiennie widniało pytanie:
„Kiedy wraca?".
Wieczorem czwartego dnia, po nakarmieniu Yilala i położeniu go spać, Elena przyszła do mnie z
nowinami. Choć brakowało jeszcze wyników kilku analiz, tego popołudnia profesor Bourrichon
przekazał jej wstępne wnioski. AIDS został wykluczony, kategorycznie. Cierpiała na krańcowe
niedożywienie i głęboką depresję, na utratę chęci życia. Wymagała natychmiastowej terapii
psychologicznej, która pomogłaby jej odzyskać chęć do życia; bez tego wszelki program odnowy
fizycznej będzie niewystarczający. Opowieść o gwałcie prawdopodobnie była prawdziwa; miała
ślady rozerwania i blizny w pochwie i w odbycie, a także zaognioną ranę, efekt brutalnej penetracji
jakimś narzędziem metalowym lub drewnianym - nie pamiętała - które nacięło jedną ze ścian
pochwy, bardzo blisko macicy. Co zaskakujące, owo skaleczenie, źle leczone, nie wywołało sepsy.
Jest konieczna operacja, by oczyścić wrzód i zaszyć ranę. Ale najdelikatniejszy element jej karty
choroby stanowił silny stres, efekt owego doświadczenia z Lagos i niepewności obecnej sytuacji,
odpowiedzialny za wyczerpanie, brak poczucia bezpieczeństwa, brak apetytu, powtarzające się
ataki lęku. Pozostałe dolegliwości były
238
konsekwencją owego urazu. Serce, mózg, żołądek funkcjonowały normalnie.
- Ten drobny zabieg na macicy wykonają jutro rano — dodała Elena. - Doktor Pineau, chirurg, to
mój przyjaciel, nie weźmie pieniędzy. Trzeba będzie tylko opłacić anestezjologa i leki. Jakieś trzy
tysiące franków.
- Nie ma problemu, Eleno.
- W sumie nowiny nie są takie złe, prawda? - pocieszyła mnie. - Mogło być znacznie gorzej, biorąc
pod uwagę rzeźnię, jaką zrobiły jej te dzikusy. Profesor Bourrichon zaleca, żeby spędziła jakiś czas
w klinice, gdzie będzie miała całkowity spokój i gdzie zajmie się nią dobry psycholog. Żeby
przypadkiem nie wpadła w łapy jakiegoś łacanisty, który jeszcze bardziej zamąci jej w głowie. Sęk
w tym, że takie kliniki są raczej drogie.
- Zdobędę tyle pieniędzy, ile będzie trzeba. Najważniejsze, żebyśmy znaleźli specjalistę, który ją z
tego wyciągnie. Żeby znów była sobą, nie tym szkieletem, jakim jest teraz.
- Znajdziemy, obiecuję - uśmiechnęła się Elena, klepiąc mnie w ramię. - To wielka miłość twojego
życia, prawda, Ricardo?
- Jedyna, Eleno. Jedyna kobieta, jaką kocham od czasu, gdy była dzieckiem. Robiłem, co mogłem, i
więcej, żeby o niej zapomnieć, ale to na nic. Zawsze ją będę kochał. Życie straci dla mnie sens, jeśli
ona umrze.
- Ależ ma szczęście dziewczyna, że budzi taką miłość - zaśmiała się moja sąsiadka. - Chapeau!
Poproszę ją o przepis. Simon ma rację: ten przydomek pasuje do ciebie jak ulał.
Następnego ranka zwolniłem się z UNESCO, żeby być w Hópital Cochin podczas operacji.
Czekałem w ponurym korytarzu, o wysokim sklepieniu, po którym hulał lodowaty wiatr i krążył
tłum pielęgniarek, lekarzy, pacjentów, a niekiedy
239
wieziono na łóżku chorych z butlami tlenu czy workami z osoczem zawieszonymi nad głową. Na
tabliczkę „Palenie wzbronione" nikt nie zwracał uwagi.
Doktor Pineau poświęcił mi kilka minut, w obecności Eleny, zdejmując lateksowe rękawiczki i
dokładnie myjąc ręce obficie pieniącym się mydłem w strumieniu parującej wody. Był dość młody,
pewny siebie, nie owijał sprawy w bawełnę.
- Będzie zdrowa. Ale już pan wie, jaki jest jej stan. Ma uszkodzoną pochwę, która może puchnąć i
krwawić. Odbyt także jest uszkodzony. Byle co może je podrażnić i odnowić rany. Będzie pan
musiał kontrolować się, przyjacielu. Uprawiać seks bardzo ostrożnie i niezbyt często. Przez co
najmniej dwa miesiące zalecam wstrzemięźliwość. Najlepiej w ogóle jej nie dotykać. A jeśli to
niemożliwe, to z największą ostrożnością. Ta pani przeszła traumatyczne doświadczenie. To nie był
zwyczajny gwałt, ale, mówiąc bez ogródek, prawdziwa masakra.
Byłem przy niegrzecznej dziewczynce, kiedy przywieźli ją z sali operacyjnej do dużej sali
wspólnej, gdzie odgrodzili ją od innych chorych dwoma parawanami. Pomieszczenie było ogromne,
słabo oświetlone, o kamiennych ścianach i kolebkowym, mrocznym sklepieniu, wyglądającym na
siedlisko nietoperzy, z nieskazitelnie czystą podłogą z płytek i unoszącym się w powietrzu silnym
zapachem środków odkażających i ługu. Była jeszcze bledsza niż dotąd, wyglądała jak szkielet,
miała przymknięte oczy. Rozpo-znawszy mnie, wyciągnęła rękę. Gdy ująłem jej dłoń, wydała mi
się tak drobniutka i szczuplutka jak dłoń Yilala.
- Czuję się dobrze - powiedziała z wysiłkiem, zanim zdążyłem ją zapytać. - Doktor, który mnie
operował, był bardzo sympatyczny. I przystojny.
Ucałowałem jej włosy i jej śliczne uszka.
240
- Mam nadzieję, że nie zaczęłaś go podrywać. Jesteś zdolna do takich rzeczy.
Uścisnęła mi rękę i niemal natychmiast zapadła w sen. Spała przez całe przedpołudnie i dopiero
wczesnym popołudniem obudziła się, skarżąc się na ból. Zgodnie z zaleceniem lekarza,
pielęgniarka zrobiła jej zastrzyk. Wkrótce potem pojawiła się Elena w białym fartuchu i przyniosła
jej sweterek. Włożyła jej go na koszulę nocną. Niegrzeczna dziewczynka zapytała o Yila-la i
uśmiechnęła się, kiedy usłyszała, że synek Gravoskich bez przerwy dopytuje się o nią. Zostałem z
nią przez prawie całe popołudnie i towarzyszyłem jej przy posiłku podanym na małej plastikowej
tacce: zupka jarzynowa i potrawka z kurczaka z ziemniakami z wody. Podnosiła łyżkę do ust
niechętnie, tylko dlatego że nalegałem.
- Wiesz, czemu wszyscy tak dobrze mnie tu traktują? - zapytała. — Dzięki Elenie. Pielęgniarki i
lekarze uwielbiają ją. Jest najbardziej lubianą osobą w szpitalu.
Niedługo potem wyproszono gości. Wieczorem, w swoim mieszkaniu, Elena opowiedziała mi, że
poczyniła pierwsze starania i skonsultowała się z profesorem Bourrichonem. Ten zasugerował jej
małą prywatną klinikę w Petit Clamart, nieopodal Paryża, gdzie wysłał już kilku pacjentów, ofiary
depresji i zaburzeń nerwowych spowodowanych znęcaniem się, z niezłym rezultatem. Dyrektor był
jego kolegą ze studiów. Gdybyśmy chcieli, może zarekomendować mu przypadek niegrzecznej
dziewczynki.
- Nie wiesz, jak bardzo jestem ci wdzięczny, Eleno. To chyba odpowiednie miejsce. Załatwmy to
jak najszybciej.
Elena i Simon wymienili spojrzenia. Piliśmy rytualną filiżankę kawy po kolacji złożonej z tortilli,
plasterka szynki i sałatki oraz szklanki wina.
241
- Są dwa problemy — powiedziała Elena z zażenowaniem. — Po pierwsze, jak wiesz, to klinika
prywatna i będzie dość droga.
- Mam oszczędności, a jeśli nie wystarczą, wezmę pożyczkę. A jeśli będzie trzeba, sprzedam
mieszkanie. Pieniądze to nie problem, najważniejsze, żeby wyzdrowiała. A po drugie?
- Paszport, który okazała w Hópital Cochin, jest fałszywy
- wyjaśniła Elena tonem, jakby mnie przepraszała. - Musiałam stanąć na głowie, żeby administracja
nie powiadomiła policji. Ale jutro musi zostać wypisana i nie może się tam więcej pokazywać,
niestety. I nie wykluczam, że jak tylko wyjdzie, zadenuncjują ją.
- Ta dama nigdy nie przestanie mnie zadziwiać! - wykrzyknął Simon. — Zdajecie sobie sprawę, jak
nędzne i pospolite są nasze żywoty w porównaniu z jej?
- Czy można wyprostować jej papiery? - zapytała Elena.
- Oczywiście, rozumiem, że to będzie trudne. Nie wiem, boję się, że to może być problem w klinice
doktora Zilacxyego, w Petit Clamart. Nie przyjmą jej, jeśli odkryją, że przebywa we Francji
nielegalnie. Mogą to nawet zgłosić policji.
- Nie sądzę, żeby kiedykolwiek w życiu niegrzeczna dziewczynka miała papiery w porządku —
westchnąłem. — Jestem całkowicie pewien, że ma nie jeden paszport, lecz wiele. Może któryś
będzie wyglądał mniej fałszywie niż inne. Zapytam ją.
- W końcu wszyscy trafimy za kratki - wybuchnął śmiechem Simon. - Elenie zabronią
wykonywania zawodu lekarza, a mnie wyrzucą z Institut Pasteur. I wreszcie zaczniemy żyć
naprawdę.
Roześmialiśmy się wszyscy i ten wspólny śmiech dobrze mi zrobił. Po raz pierwszy od czterech dni
przespałem całą noc jednym ciągiem, do dźwięku budzika. Następnego dnia po powrocie z
UNESCO zastałem niegrzeczną dziewczynkę w moim łóżku; bukiet kwiatów, który jej wysłałem,
stał w wazonie na szafce
242
nocnej. Czuła się lepiej, bóle ustąpiły. Elena przywiozła ją ze szpitala i pomogła wejść do
mieszkania, lecz potem musiała wrócić do pracy. Siedział przy niej Yilal, bardzo zadowolony, że
wróciła. Kiedy chłopczyk wyszedł, niegrzeczna dziewczynka poprosiła cichutko, jakby synek
Gravoskich mógł ją jeszcze usłyszeć:
- Powiedz Simonowi i Elenie, żeby dziś przyszli do nas na kawę. Jak położą Yilala. Pomogę ci
zrobić kawę. Chciałabym podziękować im za to wszystko, co Elena dla mnie zrobiła.
Nie pozwoliłem jej wstać. Sam przygotowałem kawę, a po chwili do drzwi zapukali Gravoscy.
Przeniosłem niegrzeczną dziewczynkę do salonu - była lekka jak piórko, ważyła chyba tyle co Yilal
— i okryłem kocem. A wtedy, nawet nie przywitawszy się, z błyszczącymi oczami, wypaliła:
- Nie zemdlejcie z wrażenia, bardzo proszę. Dzisiaj, kiedy Elena zostawiła nas samych, Yilal objął
mnie i powiedział po hiszpańsku, bardzo wyraźnie: „Bardzo cię kocha, niegrzeczna dziewczynko".
Powiedział „kocha", nie „kocham".
I aby rozwiać wszelkie wątpliwości co do tego, że mówi prawdę, zrobiła coś, czego nie widziałem
od szkolnych lat w Colegio Champagnat, w Miraflores: podniosła skrzyżowane palce do ust i
ucałowała je, mówiąc: „Przysięgam, powiedział mi właśnie to, co do joty".
Elena wybuchnęła płaczem, śmiejąc się jednocześnie przez łzy i obejmując niegrzeczną
dziewczynkę. Czy Yilal coś jeszcze powiedział? Nie. Kiedy próbowała rozmawiać z nim, chłopczyk
wrócił do swojej niemoty i odpowiadał po francusku, posługując się tabliczką. Ale to zdanie,
wygłoszone tym samym cienkim głosikiem, jaki pamiętała z telefonu, dowodziło bezspornie, że
Yilal nie jest niemy. Przez długą chwilę nie mówiliśmy o niczym innym. Wypiliśmy kawę, a Simon,
Elena i ja także po
szklaneczce malt whisky, którą trzymałem w szafce od niepamiętnych czasów. Gravoscy ustalili
strategię postępowania. Ani oni, ani ja nie powinniśmy zdradzić, że o tym wiemy. Skoro chłopczyk
postanowił odezwać się do niegrzecznej dziewczynki, ta, najnaturalniej w świecie, nie wywierając
na niego żadnej presji, postara się nawiązać kolejny dialog - będzie mu zadawać pytania, nie
patrząc nań i unikając za wszelką cenę, by Yilal czuł się śledzony lub poddawany próbie.
Potem Elena opowiedziała niegrzecznej dziewczynce o klinice doktora Zilacxyego w Petit Clamart.
Jest dość mała, mieści się w zadbanym i pełnym drzew parku, a dyrektor, przyjaciel i kolega ze
studiów profesora Bourrichona, jest znamienitym psychologiem i psychiatrą, specjalizującym się w
leczeniu pacjentów cierpiących na depresję i zaburzenia nerwowe spowodowane wypadkami,
znęcaniem się i innymi urazami, a także na anoreksję, alkoholizm i narkomanię. Wyniki badań nie
pozostawiają wątpliwości. Niegrzeczna dziewczynka powinna zamieszkać przez jakiś czas w
stosownym miejscu, gdzie będzie mogła odpocząć, a zarazem poddać się diecie i ćwiczeniom
przywracającym siły oraz otrzymać pomoc psychologiczną, która pomoże jej wymazać z pamięci
ślady okropnego doświadczenia.
- Czy to znaczy, że jestem szalona? - zapytała.
- Zawsze taka byłaś - oznajmiłem. - A teraz masz jeszcze anemię i depresję, a z tego mogą cię
wyleczyć w klinice. Szalona pozostaniesz do końca swoich dni.
Nie roześmiała się, ale przynajmniej, choć dość niechętnie, uległa mi i zgodziła się, żeby Elena
umówiła nas na rozmowę z dyrektorem kliniki w Petit Clamart. Nasza sąsiadka pojedzie z nami.
Kiedy Gravoscy wyszli, niegrzeczna dziewczynka popatrzyła na mnie ze smutkiem i z wyrzutem:
244
- A kto opłaci mi tę klinikę? Dobrze wiesz, że nie mam złamanego szeląga!
- Któż jak nie ten sam kretyn co zawsze? - odrzekłem, poprawiając jej poduszki. -Jesteś moją
modliszką, czyżbyś nie wiedziała o tym? Owadzicą, która pożera samca, kochając się z nim. A on
umiera najwyraźniej szczęśliwy. To dokładnie mój przypadek. Nie przejmuj się forsą. Nie wiesz, że
jestem bogaty?
Chwyciła moje ramię obiema rękami.
- Nie jesteś bogaty, jesteś nędznym chudopachołkiem! - krzyknęła z wściekłością. - Gdybyś był
bogaty, nie pojechałabym ani na Kubę, ani do Londynu, ani do Japonii! Zostałabym z tobą już od
tamtego razu, kiedy pokazałeś mi Paryż, kiedy zapraszałeś mnie do tych okropnych garkuchni dla
żebraków. Zawsze porzucałam cię dla bogaczy, którzy okazywali się śmieciami. I sama skończyłam
jak śmieć. Jesteś zadowolony, że przyznaję się do tego? Cieszy cię, że to mówię? Robisz to
wszystko, żeby udowodnić mi swoją wyższość nad nimi wszystkimi i pokazać, ile straciłam, nie
zostając z tobą? Po co to wszystko robisz, czy mogę wiedzieć?
- A jak sądzisz, niegrzeczna dziewczynko? Może chcę spełnić dobry uczynek i zasłużyć na miejsce
w niebie. A może wciąż jeszcze jestem w tobie zakochany. A teraz dość już zgadywanek. Do spania.
Profesor Bourrichon mówi, że dopóki całkiem nie wydobrzejesz, musisz spróbować przespać
codziennie co najmniej osiem godzin.
Dwa dni później skończyło się moje zlecenie z UNESCO i mogłem poświęcić się opiece nad nią
przez cały dzień. W Hópi-tal Cochin przepisano jej dietę na bazie jarzyn, gotowanych ryb i mięsa,
owoców i zup, zakazano alkoholu, nawet wina, a także kawy i pikantnych przypraw. Miała
uprawiać gimnastykę
14 S
i spacerować co najmniej godzinę dziennie. Rano, po śniadaniu - kupowałem rogaliki prosto z pieca
w piekarni przy Ecole Mili-taire - szliśmy na spacer, objęci, pod wieżę Eiffla, na Pola Marsowe, a
czasem, gdy dopisywała pogoda, a niegrzeczna dziewczynka czuła się na siłach, wyprawialiśmy się
nabrzeżem Sekwany aż na place Concorde. Pozwalałem jej kierować rozmową, unikając tylko
wzmianek o Fukudzie i o Lagos. Nie zawsze się udawało. A wówczas, gdy z uporem wracała do
tych tematów, ograniczałem się do wysłuchania tego, co chciała mi opowiedzieć, nie zadając
żadnych pytań. Z owych półmonologów wydedukowałem, że jej aresztowanie w Nigerii miało
miejsce w dniu odlotu. Ale wątki jej historii rwały się i wiele okoliczności pozostawało mglistych.
Przeszła już odprawę celną na lotnisku i stała w kolejce do samolotu. Dwóch policjantów wyprosiło
ją grzecznie z kolejki; ich postawa zmieniła się diametralnie, gdy wsadzili ją do furgonetki z
szybami pomalowanymi na czarno, a zwłaszcza później, gdy wprowadzili ją do zatęchłego budynku
z celami i kratami, cuchnącego szczynami i łajnem.
- Myślę, że nie wykryli mnie, te gliny nie byłyby w stanie niczego wykryć - powtarzała bez
przerwy. - Ktoś mnie wsypał. Ale kto, kto? Czasem myślę, że sam Fukuda. Po co jednak miałby to
robić? To się kupy nie trzyma, prawda?
- A cóż to ma teraz za znaczenie? Było, minęło. Zapomnij o tym, wymaż z pamięci. Nic nie pomoże
torturowanie się wspomnieniami. Jedyne, co się liczy, to że przeżyłaś i że wkrótce wyzdrowiejesz. I
że już nigdy nie wplączesz się w te mętne interesy, na których strawiłaś pół życia.
Czwartego dnia, w czwartek, Elena powiedziała nam, że doktor Zilacxy, dyrektor kliniki w Petit
Clamart, przyjmie nas w poniedziałek w południe. Profesor Bourrichon zadzwonił do niego
246
i przekazał wszystkie wyniki badań niegrzecznej dziewczynki, a także swoje zalecenia i rady. W
piątek udałem się na rozmowę z panem Charnesem, który wezwał mnie przez sekretarkę swojego
biura tłumaczy. Zaoferował mi dwutygodniowe zlecenie w Helsinkach, dobrze płatne. Przyjąłem je.
Kiedy wróciłem do domu, już od progu usłyszałem głosy i chichoty dobiegające z sypialni.
Znieruchomiałem w półotwartych drzwiach, nadsłuchując. Mówiono po francusku, a jeden z
głosów należał do niegrzecznej dziewczynki. Drugi, cieniutki, piskliwy, nieco niepewny, mógł
należeć tylko do Yilala. Poczułem, że nagle spociły mi się ręce i zakręciło w głowie. Nie udało mi
się usłyszeć, co mówili, ale w coś grali, albo w warcaby, albo w Yan-Ken-Po, i sądząc po
chichotach, bawili się przednio. Nie usłyszeli, że wchodzę. Zamknąłem powoli drzwi i poszedłem
w stronę sypialni, wołając po francusku:
- Założę się, że gracie w warcaby i że wygrywa niegrzeczna dziewczynka!
Głosy urwały się nagle, a kiedy postąpiłem jeszcze o krok i znalazłem się w sypialni, zobaczyłem,
że rozłożyli planszę na łóżku i siedzą na jego brzegach, naprzeciwko siebie, pochyleni nad
warcabami. Yilal patrzył na mnie wzrokiem, z którego biła duma. I otwierając szeroko usta,
przemówił po francusku:
- Wygrywa Yilal!
- Ciągle ze mną wygrywa, nie ma na niego sposobu! - zawtórowała niegrzeczna dziewczynka. —
Ten dzieciak to mistrz!
- Zobaczmy, zobaczmy, ja rozsądzę tę partię - powiedziałem, przysiadając w rogu i przypatrując się
szachownicy. Starałem się wyglądać całkowicie naturalnie, jakby nie działo się nic
nadzwyczajnego, ale ledwie mogłem oddychać ze wzruszenia.
Yilal, pochylony nad pionkami, medytował nad następnym ruchem. Na ułamek sekundy spojrzenie
moje i niegrzecznej dziewczynki skrzyżowały się. Uśmiechnęła się i puściła do mnie oko.
- I znowu wygrywa! - wykrzyknął Yilal, klaszcząc w dłonie.
- No tak, mon vieux, ona nie ma się gdzie ruszyć. Wygrałeś. Przybij piątkę!
Klepnęliśmy się dłońmi, a niegrzeczna dziewczynka pocałowała go.
- Nie będę więcej z tobą grać, mam dość tych ciągłych batów - oznajmiła.
- A ja mam pomysł na jeszcze lepszą zabawę, Yilal - zaproponowałem spontanicznie. - Zróbmy
Elenie i Simonowi niespodziankę życia! Pokażmy im spektakl, jaki zapamiętają do końca swoich
dni. Co ty na to?
Chłopczyk przybrał postawę pełną rezerwy i czekał nieruchomo na ciąg dalszy, nie angażując się.
Gdy wyjaśniałem mu plan, w miarę jak rozwijał się w moim umyśle, słuchał zaintrygowany i
onieśmielony, nie mając odwagi odrzucić go ani przyjąć. Kiedy skończyłem mówić, siedział przez
długą chwilę bez ruchu i bez słowa, przenosząc wzrok z niegrzecznej dziewczynki na mnie i z
powrotem.
- Co ty na to, Yilal? - nalegałem po francusku. - Zrobimy taką niespodziankę Simonowi i Elenie?
Zapewniam cię, że zapamiętają ją do końca życia.
- Dobrze — powiedział wreszcie cienki głosik, a główka potaknęła. - Zrobimy taką niespodziankę.
Przeprowadziliśmy mój zaimprowizowany plan, wzruszeni i skonsternowani usłyszeniem Yilala.
Kiedy Elena przyszła po niego, niegrzeczna dziewczynka i ja poprosiliśmy ją, żeby po kolacji
wpadli do nas we trójkę na pewien wyśmienity deser. Elena, nieco zdziwiona, powiedziała, że
dobrze, ale tylko na chwilkę, bo
248
następnego dnia nie będzie mogła dobudzić tego małego śpiocha. Wypadłem z domu jak strzała i
pomknąłem za róg Ecole Mili-taire, do piekarni od croissantów przy avenue de la Bourdonnais. Na
szczęście, była otwarta. Kupiłem tort z dużą ilością kremu, ozdobiony wielkimi czerwonymi
truskawkami. W zamęcie prawie nie tknęliśmy bulionu z jarzyn i ryby, które przygotowałem dla
siebie i dla rekonwalescentki.
Kiedy Simon, Elena i Yilal - już w kapciach i w szlafrokach - weszli do salonu, czekaliśmy na nich
przy kawie i pokrojonym torcie. Po wyrazie twarzy Eleny poznałem, że coś podejrzewa. Simon za
to, przejęty artykułem pewnego uczonego, rosyjskiego dysydenta, który przeczytał tego popołudnia,
błądził myślami w obłokach i opowiadał nam, brudząc sobie brodę kremem z wyśmienitego tortu,
że uczony ów odwiedził niedawno Institut Pasteur i że wszyscy pracownicy byli pod ogromnym
wrażeniem jego skromności i odwagi intelektualnej. A wówczas, zgodnie z opracowanym przeze
mnie scenariuszem, niegrzeczna dziewczynka zapytała po hiszpańsku:
- Jak myślicie, iloma językami mówi Yilal?
Simon i Elena znieruchomieli, otwierając szerzej oczy, jakby pytali: „Co się tu dzieje?".
- Ja myślę, że dwoma - powiedziałem. - Mówi po francusku i po hiszpańsku. A jak wy myślicie?
Iloma językami mówi Yilal, Eleno? A ty, Simonie, jak sądzisz?
Oczy Yilala wędrowały od rodziców do mnie, ode mnie do niegrzecznej dziewczynki, a od niej
znowu do rodziców. Był bardzo poważny.
- Nie mówi żadnym - wyjąkała Elena, patrząc na nas i starając się nie spoglądać na synka. —
Przynajmniej na razie.
- Ja myślę... - zaczął Simon i zamilkł oszołomiony, prosząc nas wzrokiem, byśmy podpowiedzieli
mu, co ma powiedzieć.
249
- Tak naprawdę nie ma znaczenia to, co my myślimy — oznajmiła niegrzeczna dziewczynka. —
Ważne jest tylko to, co powie Yilal. No, co ty powiesz, Yilal? Iloma językami mówisz?
- On mówi po francusku - odezwał się cienki, piskliwy głosik. A po chwili, zmieniając język, dodał:
- Yilal mówi po hiszpańsku.
Elena i Simon zamarli ze wzrokiem utkwionym w synku, nie potrafiąc wydobyć z siebie ani słowa.
Tort, który Simon trzymał w ręce, ześliznął się z talerzyka i wylądował na jego spodniach.
Chłopczyk wybuchnął śmiechem, podniósł dłoń do ust i wskazując na nogę Simona, wykrzyknął po
francusku:
- Wyświniłeś spodnie!
Elena zerwała się, stanęła przy dziecku, wpatrzona weń z uniesieniem, jedną ręką głaskała je po
głowie, a drugą po ustach, raz i drugi, jak mniszka dotykająca czule wizerunku swego świętego
patrona. Ale najbardziej wzruszony był Simon. Niezdolny do wymówienia ani słowa, patrzył na
syna, na żonę, na nas błogim wzrokiem, jakby prosząc, żebyśmy go nie budzili, żebyśmy pozwolili
mu śnić dalej.
Yilal nie odezwał się więcej tego wieczoru. Rodzice zabrali go w chwilę później. Niegrzeczna
dziewczynka przejęła rolę gospodyni, zapakowała pozostałą połowę tortu i przekonała Gravo-skich,
żeby ją zabrali. Przy pożegnaniu podałem Yilalowi rękę:
- Wyszło nam znakomicie, no nie, Yilal? Zasługujesz na prezent, za to, że tak dobrze się spisałeś.
Sześciu kolejnych żołnierzyków do kolekcji?
Potaknął kilka razy.
Kiedy zamknęliśmy za nimi drzwi, niegrzeczna dziewczynka powiedziała:
- W tym momencie są najszczęśliwszymi rodzicami na świecie.
250
Dużo później, kiedy już zasypiałem, zobaczyłem drobną sylwetkę wślizgującą się bezszelestnie do
salonu i podchodzącą do mojej sofy. Ujęła mnie za rękę.
— Chodź, chodź ze mną — rozkazała.
— Nie mogę i nie powinienem — powiedziałem, wstając i idąc posłusznie za nią. - Doktor Pineau
mi zabronił. Przez co najmniej dwa miesiące nie mogę cię dotknąć ani tym bardziej kochać się z
tobą. I nie dotknę cię, i nie będziemy się kochać, dopóki nie będziesz zdrowa jak rybka. Jasne?
Weszliśmy do jej łóżka, wtuliła się we mnie i położyła głowę na moim ramieniu. Poczułem jej
ciało, sama skóra i kości, i lodowate stopki ocierające się o moje nogi, i przebiegł mnie dreszcz.
— Nie chcę, żebyś się ze mną kochał - szepnęła, całując mnie w szyję. - Chcę, żebyś mnie objął,
żebyś mnie ogrzał, żebyś wypędził ze mnie strach. Umieram ze strachu.
Jej drobne ciałko, pełne kanciastości, drżało jak liść. Objąłem ją, rozmasowałem plecy, ramiona,
talię i przez długą chwilę szeptałem do ucha ciepłe słowa. Nigdy nie pozwolę, żeby ktoś znowu
zrobił jej krzywdę, musi się postarać i wyzdrowieć, i odzyskać siły, chęć do życia, do bycia
szczęśliwą. I musi znowu być ładna. Słuchała mnie bez słowa, mocno przytulona, jęcząc i krzywiąc
się, gdy przez jej ciało przebiegały skurcze. Wreszcie poczułem, że zasypia. Ale przez całą noc, w
pół śnie, pół jawie, czułem, że wzdryga się i skarży w kolejnych atakach paniki. Kiedy ją widziałem
w tym stanie, tak bezbronną, wyobrażałem sobie, co przeszła w Lagos, i przepełniał mnie smutek,
gniew i silne pragnienie zemsty na jej oprawcach.
Wizyta w klinice w Petit Clamart, należącej do doktora An-dre Zilacxyego, Francuza węgierskiego
pochodzenia, przerodziła się w wycieczkę na wieś. Od rana świeciło słońce, rozświetlając
251
wysokie topole i platany. Klinika mieściła się w głębi parku z wyszczerbionymi posągami i stawem,
po którym pływały łabędzie. Dotarlis'my tam w południe, a doktor Zilacxy przyjął nas od razu w
swym gabinecie. Główny budynek stanowił zabytkowy dwór z dziewiętnastego wieku,
dwupiętrowy, z marmurowymi schodami i balkonami z kutego żelaza, odnowiony wewnątrz, do
którego przylegał nowy pawilon z wielkimi oknami, być może solarium lub siłownia z basenem.
Przez okna gabinetu doktora Zilacxyego widać było dalekie sylwetki ludzi przechadzających się
między drzewami, pielęgniarki lub lekarzy w białych fartuchach. Sam Zilacxy także zdawał się
pochodzić z dziewiętnastego wieku, ze swoją brodą przystrzyżoną w kwadrat, mizerną twarzą i
lśniącą łysiną. Był ubrany na czarno, nie licząc popielatej kamizelki, kołnierzyk miał sztywny,
jakby sztuczny, a zamiast krawata
- poczwórną wstążkę spiętą cynobrową sprzączką. Nosił zegarek ze złotą dewizką.
- Rozmawiałem z moim kolegą Bourrichonem i czytałem raport z Hópital Cochin - powiedział,
przechodząc od razu do sedna, jakby nie mógł sobie pozwolić na tracenie czasu na banały.
- Mają państwo szczęście, klinika jest zawsze pełna i niektórzy pacjenci oczekują miesiącami na
przyjęcie. Ale pani jest przypadkiem specjalnym, jako osoba polecona przez starego przyjaciela,
zatem przyjmiemy panią bezzwłocznie.
Miał dźwięczny głos i eleganckie maniery, nieco teatralne. Powiedział, że „pacjentka" otrzyma
specjalną dietę opracowaną przez dietetyczkę, która pozwoli jej nabrać wagi, i że osobisty
rehabilitant będzie nadzorował jej ćwiczenia gimnastyczne. Jej lekarzem prowadzącym będzie
doktor Roullin, specjalistka w zakresie urazów tego typu. Będzie można ją odwiedzać dwa razy w
tygodniu, między piątą a siódmą wieczorem. Oprócz leczenia
252
zaordynowanego przez doktor Roullin pacjentka weźmie udział w sesjach terapii grupowej
prowadzonych przez niego, profesora. Jeśli nie zgłosi zastrzeżeń, w leczeniu może zostać
zastosowana hipnoza, pod jego kontrolą. A jeśli - zamilkł na moment, żeby podkreślić wagę
następnych słów - jeśli w którymkolwiek momencie leczenia poczuje się „rozczarowana", będzie
mogła natychmiast je przerwać.
- Rzecz taka nigdy nam się nie zdarzyła - dodał, cmokając. - Ale oczywiście istnieje taka
możliwość.
Powiedział, że po konsultacji z profesorem Bourrichonem doszli obaj do wniosku, iż pacjentka
powinna pozostać w klinice co najmniej przez cztery tygodnie. Potem zobaczy się, czy zalecany
byłby dalszy pobyt, czy będzie mogła kontynuować rekonwalescencję w domu.
Odpowiedział na wszystkie pytania Eleny i moje — niegrzeczna dziewczynka nie otworzyła ust ani
razu, słuchała tylko, jakby chodziło o kogoś innego - na temat funkcjonowania kliniki i jej
personelu, a po żarciku na temat Lacana oraz jego fantastycznych kombinacji strukturalizmu i
Freuda, których, zaznaczył z uspokajającym uśmiechem, „nie oferujemy w naszym menu", wezwał
pielęgniarkę, która miała zaprowadzić niegrzeczną dziewczynkę do gabinetu doktor Roullin. Pani
doktor oczekiwała jej, by porozmawiać i oprowadzić po klinice.
Gdy zostaliśmy sami z doktorem Zilacxym, Elena poruszyła ostrożnie delikatny temat kosztów
miesiąca leczenia. Dodała od razu, że „pani" nie posiada żadnego ubezpieczenia ani majątku
osobistego i że koszty opłaci obecny tu jej przyjaciel.
- Jakieś sto tysięcy franków, nie licząc lekarstw, które, cóż, trudno określić z góry, mogą zwiększyć
tę kwotę o jakieś dwa-dzieścia-trzydzieści procent, w najgorszym wypadku - profe253
sor zamilkł, odchrząknął i dodał: - To cena specjalna, przez wzgląd na to, że pani jest
rekomendowana przez profesora Bour-richona.
Po czym spojrzał na zegarek, wstał i poprosił, żebyśmy - jeśli się zdecydujemy - przeszli do
sekretariatu wypełnić formularze.
Trzy kwadranse później pojawiła się niegrzeczna dziewczynka. Była zadowolona z rozmowy z
doktor Roullin, którą uznała za nader rozsądną i miłą, oraz ze spaceru po klinice. Jej pokój był
mały, wygodny, bardzo ładny, z widokiem na park, a wszystko, co widziała: jadalnia, sala
gimnastyczna, basen z podgrzewaną wodą, nieduża sala klubowo-kinowa, było bardzo nowoczesne.
Nie dyskutując więcej, udaliśmy się do sekretariatu. Podpisałem dokument, w którym
zobowiązywałem się pokryć wszystkie koszty, i wręczyłem czek na dziesięć tysięcy franków jako
zabezpieczenie. Niegrzeczna dziewczynka podała sekretarce francuski paszport, a ta, chuda jak
szczapa, z kokiem i o inkwizytorskim spojrzeniu, poprosiła o dowód osobisty. Elena i ja
wymieniliśmy spojrzenia, spodziewając się najgorszego.
— Nie mam jeszcze - oznajmiła niegrzeczna dziewczynka naj-naturalniej w świecie. - Przez wiele
lat mieszkałam za granicą, wróciłam do Francji niedawno. Wiem, że powinnam go wyrobić.
Uczynię to bezzwłocznie.
Sekretarka wpisała dane z paszportu do książki chorych i oddała go.
- Zostanie pani przyjęta jutro - powiedziała. - Proszę przyjechać przed południem.
Korzystając z ładnego dnia, nieco chłodnego, lecz złotego, i z bezchmurnego nieba, poszliśmy na
długi spacer po lasku Petit Clamart, słuchając, jak szeleszczą nam pod stopami zeschnięte liście.
Zjedliśmy obiad w małym bistrot na skraju lasku,
254
gdzie trzeszczące płomienie kominka ogrzewały lokal i barwiły na czerwono twarze gości. Elena
musiała jechać do pracy, więc wysadziła nas na rogatkach Paryża, przy pierwszej stacji metra. Po
drodze do Ecole Militaire niegrzeczna dziewczynka milczała, z dłonią w mojej dłoni. Chwilami
czułem, że drży. W mieszkanku przy rue Joseph Granier, gdy tylko weszliśmy, popchnęła mnie na
fotel w salonie i usiadła mi na kolanach. Miała lodowaty nosek i uszka i trzęsła się tak, że nie mogła
wyartykułować słowa. Szczękała zębami.
- Klinika dobrze ci zrobi - powiedziałem, głaszcząc ją po karku, po ramionach, ogrzewając
własnym oddechem zziębnięte uszy. - Będą się tobą opiekować, podtuczą cię, wyleczą z tych
ataków strachu. Przywrócą ci urodę i będziesz mogła znowu przedzierzgnąć się w diabliczkę, jaką
zawsze byłaś. A jeśli coś ci się nie spodoba, wrócisz tu, natychmiast. Gdy tylko zechcesz. To nie
więzienie, to sanatorium.
Przytulona do mnie, nie odpowiedziała, drżała jeszcze przez długą chwilę. Zrobiłem nam obojgu
herbatę z cytryną. Rozmawialiśmy, podczas gdy pakowała walizkę. Wręczyłem jej kopertę z
kilkoma banknotami, w sumie tysiąc franków, żeby miała przy sobie jakieś pieniądze.
- To nie prezent, to pożyczka - zażartowałem. - Zwrócisz mi, kiedy będziesz bogata. Zażądam
wysokich odsetek.
- Ile cię będzie kosztować to wszystko? - zapytała, nie patrząc
na mnie.
- Mniej niż myślałem. Jakieś sto tysięcy franków. Ale co znaczy sto tysięcy franków w porównaniu
z tym, że znowu będę oglądał ładną dziewczynkę? Robię to wyłącznie dla własnego interesu,
Chilijeczko.
Milczała przez długą chwilę i pakowała się, nadąsana.
255
— Tak bardzo zbrzydłam? - zapytała nagle.
— Jesteś szkaradna - odrzekłem. - Wybacz, ale wyglądasz okropnie.
— Kłamstwo! - stwierdziła, nie odwracając się i rzucając we mnie sandałkiem, który trafił mnie w
pierś. - Nie mogę być taka szkaradna, skoro wczoraj w łóżku ptaszek stał ci przez całą noc.
Umierałeś z ochoty, żeby pokochać się ze mną, aniołku.
Wybuchnęła śmiechem i od tej chwili jej nastrój poprawił się. Gdy skończyła się pakować, wróciła
do mnie na kolana, prosząc, żebym ją znowu objął i wymasował delikatnie plecy i ramiona. Spała w
moich objęciach aż do szóstej, kiedy to przyszedł Yilal, żeby pooglądać swój program. Od tamtej
nocy rozmawiał czasem z rodzicami i z nami, ale tylko sporadycznie, ponieważ bardzo go to
męczyło. Nadal używał tabliczki zawieszonej na szyi i kawałków kredy, które nosił w kieszeni.
Tego wieczoru usłyszeliśmy jego głos dopiero przy pożegnaniu, gdy powiedział po hiszpańsku:
„Dobranoc, przyjaciele".
Po kolacji poszliśmy na kawę do Gravoskich, a oni obiecali, że przyjadą ją odwiedzić w klinice, i
poprosili, żeby dzwoniła, jeśli będzie czegoś potrzebować podczas mojego pobytu w Finlandii. Gdy
wróciliśmy do mnie, nie pozwoliła mi rozłożyć sofy.
— Dlaczego nie chcesz spać ze mną? Objąłem ją i przytuliłem mocno.
— Doskonale wiesz dlaczego. To męka: mieć cię nagą u boku, pożądać cię tak, jak cię pożądam, i
nie móc cię dotknąć.
— Jesteś nieuleczalny - powiedziała ze złością, jakbym ją obraził. - Gdybyś był Fukudą, kochałbyś
się ze mną przez całą noc i miałbyś gdzieś, czy się wykrwawię i czy umrę.
— Ja nie jestem Fukudą. Nie zauważyłaś tego jeszcze?
256
- Jasne, że zauważyłam - stwierdziła, zarzucając mi ręce na szyję. - I dlatego tej nocy będziesz spał
ze mną. Bo uwielbiam sprawiać ci męczarnie. Nie zauważyłeś tego jeszcze?
- Helas, tak - mruknąłem, całując jej włosy. - Zauważyłem wiele razy, a najgorsze jest to, że nie
żałuję. Wygląda na to, że to lubię. Tworzymy parę doskonałą: sadystka i masochista.
Spaliśmy razem, ale kiedy zaczęła mnie pieścić, ująłem ją za ręce i odsunąłem.
- Dopóki całkowicie nie wydobrzejesz, będziemy sypiać jak dwa aniołki.
- Naprawdę jesteś un vrai con. To przynajmniej przytul mnie mocno, żebym przestała się bać.
Następnego ranka pojechaliśmy na dworzec Saint Lazare i wsiedliśmy do pociągu do Petit Clamart.
Przez całą drogę siedziała ze spuszczoną głową, nie odzywając się ani słowem. Pożegnaliśmy się w
drzwiach kliniki. Przywarła do mnie, jakbyśmy nie mieli się już nigdy zobaczyć, i zmoczyła mi
twarz swoimi łzami.
- W tym tempie niebawem się we mnie zakochasz.
- Założę się, o co zechcesz, że nie, Ricardito.
Tego samego dnia wyjechałem do Helsinek i przez dwa tygodnie mówiłem po rosyjsku bez
przerwy, od rana do wieczora. Pracowałem na trójstronnej konferencji, w której brali udział
delegaci z Europy, Stanów Zjednoczonych i Rosji, próbujący wznieść zręby polityki pomocy i
współpracy Zachodu z gruzami Związku Radzieckiego. Powołano komisje do spraw gospodarki,
instytucji, polityki społecznej, kultury i sportu, a we wszystkich delegaci rosyjscy wypowiadali się
ze swobodą i spontanicznością, jakie były jeszcze niedawno nie do pomyślenia u tych robotów-aparatczyków, których wysyłał na konferencje międzynarodowe Breżniew, a nawet Gorbaczow.
Było ewidentne, że następują
257
zmiany. Poczułem ochotę, by wrócić do Moskwy i do Leningradu, przechrzczonego ponownie na
Sankt Petersburg, dokąd nie zaglądałem od wielu lat.
Wszyscy tłumacze mieli mnóstwo pracy i prawie ani chwili wolnej. To był mój drugi wyjazd do
Helsinek. Za pierwszym razem była wiosna, mogłem spacerować po ulicach i pojechać za miasto,
obejrzeć wspaniałe lasy świerkowe, tysiące jezior, śliczne wioski z drewnianymi domkami. W tym
kraju wszystko było ładne: architektura, natura i ludzie, szczególnie starzy. Teraz, gdy padał śnieg, a
temperatura spadała do dwudziestu stopni poniżej zera, wolałem odpoczywać w hotelu, czytając lub
praktykując tajemnicze rytuały sauny, które działały na mnie rozkosznie usypiająco.
Dziesiątego dnia pobytu w Helsinkach dostałem list od niegrzecznej dziewczynki. Całkiem się już
zadomowiła w klinice w Petit Clamart. Karmili ją aż nadto, ale ponieważ musiała sporo ćwiczyć, a
nawet pływała — przy pomocy trenera, ponieważ nigdy wcześniej nie nauczyła się pływać, unosiła
się tylko na wodzie albo przebierała rękami jak piesek - apetyt jej dopisywał. Wzięła udział w
dwóch sesjach terapeutycznych z doktor Roullin, która była całkiem inteligentna i traktowała ją
bardzo dobrze. Prawie nie miała okazji do rozmowy z innymi pacjentami; wymieniali tylko
pozdrowienia podczas posiłków. Jedyną pacjentką, z którą gawędziła kilka razy, była pewna
młodziutka Niemka, anorektyczka, bardzo nieśmiała i zastraszona, ale o dobrym sercu. Z seansu
hipnozy z doktorem Zilacxym pamiętała tylko to, że po przebudzeniu poczuła się bardzo spokojna i
wypoczęta. Pisała mi też, że tęskni za mną i żebym „nie świntuszył zanadto w tych fińskich
saunach, które, jak powszechnie wiadomo, są centrami rozpusty".
Gdy po dwóch tygodniach wróciłem do Paryża, biuro pana Charnesa zorganizowało mi prawie
natychmiast kolejne zlecenie,
258
pięć dni w Aleksandrii. Spędziłem we Francji tylko jeden dzień i nie zdążyłem odwiedzić
niegrzecznej dziewczynki. Ale rozmawialiśmy przez telefon, wczesnym wieczorem. Była w
dobrym nastroju, zadowolona zwłaszcza z doktor Roullin, która, jak się wyraziła, „bardzo dobrze
na nią działa", rozbawiona terapią grupową prowadzoną przez profesora Zilacxyego, „coś jak
spowiedź u księdza, ale w grupie i z kazaniami doktora". Co chce, żebym jej przywiózł z Egiptu?
„Wielbłąda". Po czym dodała, już na poważnie: „Wiem co: strój do tańca brzucha". Czyżby chciała
wynagrodzić mi poświęcenie, wykonując dla mnie po wyjściu z kliniki taniec brzucha? „Kiedy stąd
wyjdę, zrobię ci rzeczy, o których nawet nie wiesz, że istnieją, aniołku". Kiedy powiedziałem, że
bardzo za nią tęsknię, odrzekła: „Ja chyba też". Czuła się lepiej, nie ulegało wątpliwości.
Tej nocy zjadłem kolację z Gravoskimi i wręczyłem Yilalowi dwunastu ołowianych żołnierzyków
kupionych w Helsinkach. Elena i Simon nie posiadali się ze szczęścia. Chociaż chłopczyk niekiedy
pogrążał się znowu w niemocie i nie rozstawał z tabliczką, rozmawiał każdego dnia więcej, nie
tylko z nimi, ale także w szkole, gdzie koledzy, którzy wcześniej przezywali go „Niemowa", teraz
ochrzcili go „Trajkotka". Trochę cierpliwości; wkrótce będzie już całkowicie normalny. Gravoscy
kilkakrotnie odwiedzili niegrzeczną dziewczynkę w klinice i twierdzili, że zaaklimatyzowała się
tam. Elena rozmawiała przez telefon z profesorem Zilacxym, a on odczytał jej notatkę doktor
Roullin świadczącą o poważnych postępach poczynionych przez chorą. Przytyła i coraz bardziej
panowała nad nerwami.
Nazajutrz wyleciałem do Kairu. Po pięciogodzinnym, męczącym locie przesiadłem się na samolot
egipskich linii do Aleksandrii. Dotarłem tam wykończony. Zaraz po wejściu do pokoiku
259
w nędznym hoteliku The Nile - moja wina, sam wybrałem najtańszy hotel, jaki oferowano nam,
tłumaczom - nie mając nawet siły rozpakować się, zwaliłem się na łóżko i przespałem jednym
ciągiem prawie osiem godzin — coś takiego zdarzało mi się niezwykle rzadko.
Następny dzień, wolny, wykorzystałem na zwiedzanie zabytkowego miasta założonego przez
Aleksandra Wielkiego. Odwiedziłem muzeum starożytności rzymskich i ruiny amfiteatru, długo
spacerowałem po przepięknym nadmorskim bulwarze z ciągiem kafejek, restauracji, hoteli,
sklepów dla turystów, wśród gwarnego i kosmopolitycznego tłumu. Siedząc na jednym z tarasów,
które nasunęły mi na myśl poetę Kawafisa — jego dom, w dawnej dzielnicy greckiej, obecniej
zarabizowanej, nie był udostępniony zwiedzającym, karteczka na drzwiach z napisem w języku
angielskim informowała, że konsulat Grecji prowadzi remont - napisałem długi list do chorej.
Bardzo się cieszę, że jest zadowolona z kliniki w Petit Clamart; jeśli będzie się dobrze sprawowała i
opuści klinikę całkiem zdrowa, zabiorę ją na tydzień gdzieś na południe Hiszpanii, gdzie będzie
mogła popływać i poopalać się. Czy miałaby ochotę na miesiąc miodowy ze swoim
chudopachołkiem?
Po południu przestudiowałem dokumentację dotyczącą konferencji, która rozpoczynała się
nazajutrz. Dotyczyła współpracy i rozwoju gospodarczego wszystkich państw basenu Morza
Śródziemnego: Francji, Hiszpanii, Grecji, Włoch, Turcji, Cypru, Egiptu, Libanu, Algierii, Maroka,
Libii i Syrii. Izrael został wykluczony. Nastąpiło pięć wyczerpujących dni, bez chwili wolnego
czasu, wypełnionych wystąpieniami i debatami mętnymi i nudnymi, które, choć doprowadziły do
powstania całej góry zadrukowanego papieru, nie odniosły, moim zdaniem, żadnego
260
praktycznego skutku. Ostatniego dnia jeden z arabskich tłumaczy, pochodzący z Aleksandrii,
pomógł mi w spełnieniu prośby niegrzecznej dziewczynki: nabyciu stroju arabskiej tancerki,
pełnego tiuli i błyszczących ozdób. Wyobraziłem ją sobie w tym stroju, gnącą się jak palma na
piasku pustyni, w świetle Księżyca, w rytm muzyki szałamaj, fletów, kastanietów, tamburynów,
mandolin, cymbałów i innych instrumentów arabskich, i poczułem pożądanie.
Zaraz po powrocie do Paryża, nawet nie przywitawszy się z Gravoskimi, pojechałem ją odwiedzić
do kliniki w Petit Cla-mart. Dzień był szary i deszczowy, zima ogołociła sąsiedni lasek z liści i
sprawiła, że wyglądał jak martwy. Park z fontanną i stawem, z którego zniknęły łabędzie, skrywała
mgła, wilgotna i przygnębiająca. Wprowadzono mnie do sporego salonu, gdzie w fotelach rozsiadło
się już kilka grupek, wyglądających na rodziny. Czekałem przy oknie, patrząc na fontannę, i nagle
zobaczyłem ją w drzwiach, w płaszczu kąpielowym, z ręcznikiem zawiązanym w turban na głowie,
w sandałkach.
- Kazałam na siebie czekać, przepraszam, byłam na basenie - powiedziała, wspinając się na palce,
żeby pocałować mnie w policzek. - Nie miałam pojęcia, że przyjedziesz. Dopiero wczoraj dostałam
twój list z Aleksandrii. Naprawdę pojedziemy na miesiąc miodowy na południe Hiszpanii?
Usiedliśmy w rogu salonu, przysunęła swoje krzesło do mojego, tak że nasze kolana się stykały.
Wyciągnęła do mnie ręce i w tej pozycji, ze splecionymi dłońmi, spędziliśmy godzinę wizyty.
Zmiana była wyraźna. Rzeczywiście przytyła, jej ciałko nabrało kształtu, przez skórę twarzy nie
przebijały już kości, policzki nie były zapadnięte. Oczy barwy ciemnego miodu znów były żywe i
szelmowskie, a na czole pulsowała niebieska żyłka.
261
Wydymała pełne wargi z kokieterią, która przypomniała mi niegrzeczną dziewczynkę z
prehistorycznych czasów. Zauważyłem, że jest pewna siebie, spokojna, zadowolona z tego, że
dobrze się czuje i że, jak mnie zapewniła, już bardzo rzadko miewa te napady lęku, które przez dwa
ostatnie lata doprowadzały ją na skraj szaleństwa.
— Nie musisz mi mówić, że czujesz się lepiej - stwierdziłem, całując jej ręce i pożerając wzrokiem.
- Wystarczy na ciebie spojrzeć. Znowu jesteś piękna. Jestem pod takim wrażeniem, że język mi się
plącze.
— A złapałeś mnie tuż po basenie - zauważyła, patrząc mi prowokacyjnie w oczy. - Poczekaj, aż
mnie zobaczysz uczesaną i umalowaną. Padniesz na miejscu, Ricardito.
Wieczorem, podczas kolacji u Gravoskich, opowiedziałem
0 niezwykłej poprawie stanu zdrowia niegrzecznej dziewczynki po tych trzech tygodniach
leczenia. Odwiedzili ją w ubiegłą niedzielę i odnieśli to samo wrażenie. Yilal nadal dawał im dużo
szczęścia. Odzywał się coraz częściej, w domu i w szkole, chociaż bywały dni, kiedy znowu
pogrążał się w milczeniu. Ale nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że regres nie nastąpi. Wyrwał
się z tego więzienia, w którym kiedyś zamknął się dobrowolnie,
1 coraz mocniej wrastał w społeczność istot mówiących. Tego popołudnia przywitał mnie po
hiszpańsku: „Musisz opowiedzieć mi o piramidach, wujku Ricardo".
Przez następne dni sprzątałem, porządkowałem i upiększałem mieszkanie przy rue Joseph Granier,
aby godnie powitać rekon-walescentkę. Zaniosłem do pralni i prasowalni zasłony i pościel,
zatrudniłem Portugalkę do pomocy w umyciu i wypastowaniu podłogi, wytarciu kurzów i pajęczyn,
praniu, kupiłem kwiaty do wszystkich czterech wazonów. Pakunek ze strojem egipskim
262
ułożyłem na łóżku w sypialni, dołączając zabawną karteczkę. W przeddzień jej powrotu z kliniki
byłem podniecony jak chłopczyk, który pierwszy raz wychodzi z dziewczyną.
Pojechaliśmy po nią autem Eleny, z Yilalem, który tego dnia nie miał lekcji. Mimo deszczu i
szaros'ci wiszącej w powietrzu miałem wrażenie, że z nieba spływają na Francję strumienie złotego
światła. Była gotowa, czekała na nas w drzwiach kliniki, z walizką. Uczesała się starannie,
pomalowała lekko wargi, nałożyła odrobinę różu na policzki, zrobiła manicure i przedłużyła rzęsy
maskarą. Miała na sobie płaszcz, którego nigdy dotychczas nie widziałem, granatowy, z paskiem z
wielką klamrą. Na jej widok Yilałowi rozbłysły oczy i pobiegł ją uściskać. Gdy portier wkładał
walizkę do bagażnika, poszedłem do sekretariatu, a chuda z koczkiem podała mi rachunek. Opiewał
z grubsza na sumę podaną przez doktora Zilacxyego: sto dwadzieścia siedem tysięcy trzysta
piętnaście franków. Miałem odłożone na koncie sto pięćdziesiąt tysięcy na ten cel. Sprzedałem
wszystkie obligacje, w których trzymałem oszczędności, i zaciągnąłem dwie pożyczki, jedną w
branżowej kasie zapomogowej, której byłem członkiem, bardzo nisko oprocentowaną, a drugą w
swoim banku, Societe Generale, o wyższym oprocentowaniu. Wszystko wskazywało na to, że
dokonałem świetnej inwestycji: pacjentka przeszła prawdziwą metamorfozę. Sekretarka
powiedziała mi, żebym zadzwonił do asystentki dyrektora i umówił się z nim, ponieważ doktor
Zilacxy chciał się spotkać ze mną. „W cztery oczy" — dodała.
To była piękna noc. Zjedliśmy kolację u Gravoskich, bardzo lekką, ale z szampanem, i po powrocie
do mnie tuliliśmy się i całowaliśmy przez długą chwilę. Najpierw czule, potem zachłannie,
namiętnie, rozpaczliwie. Moje ręce badały jej całe ciało i pomagały jej się rozebrać. Była cudowna:
jej postać, zawsze szczupła,
263
znowu nabrała krągłości, sprawiało mi rozkosz trzymanie w palcach i w ustach ciepłych,
delikatnych, zgrabnych piersią-tek o sztywnych suteczkach i małych grudkowatych koronach. Nie
mogłem się nacieszyć wdychaniem zapachu jej wydepilowa-nych pach. Gdy była naga, wziąłem ją
w ramiona i zaniosłem do sypialni. Patrzyła, jak się rozbieram, z kpiącym uśmieszkiem z dawnych
lat:
- Będziesz się ze mną kochał? - zapytała śpiewnie i prowokująco. - Ale nie upłynęły jeszcze dwa
miesiące przepisane przez lekarza...
- Tej nocy to nieważne - powiedziałem. - Jesteś zbyt piękna, jeśli nie pokocham się z tobą, umrę.
Kocham cię całą duszą...
- Już się dziwiłam, że nie powiedziałeś mi dzisiaj żadnego banału - zaśmiała się.
Gdy całowałem całe jej ciało, powoli, zaczynając od włosów i kończąc na podeszwach stóp, z
nieskończoną delikatnością i bezbrzeżną miłością, poczułem, że mruczy, kuli się i prostuje,
podniecona. Gdy ucałowałem jej srom, poczułem, że jest bardzo wilgotny, pulsujący, nabrzmiały.
Jej nogi objęły mnie z siłą. Ale ledwie wszedłem w nią, krzyknęła i rozpłakała się, wykrzywiając
buzię z bólu.
- Boli mnie, boli mnie - szlochała, odpychając mnie obiema rękami. - Chciałam sprawić ci
przyjemność dziś w nocy, ale nie mogę, rozrywa mnie, boli mnie!
Płakała, całując mnie w usta z rozpaczą, oczy i nos miałem pełne jej włosów i jej łez. Zaczęła się
trząść jak podczas ataków lęku. Teraz ja prosiłem ją o wybaczenie, że okazałem się brutalem,
nieodpowiedzialnym egoistą. Kocham ją, nigdy nie sprawię jej bólu, jest dla mnie czymś
najcenniejszym, najsłodszym, najukochańszym w życiu. Ból nie ustępował, więc
264
M
wstałem, nagi, i przyniosłem z łazienki mały ręcznik zmoczony w letniej wodzie. Przecierałem nim
delikatnie jej łono, aż powoli przestało ją boleć. Przykryliśmy się narzutą, chciała, żebym skończył
w jej ustach, ale powstrzymałem się. Miałem sobie za złe, że sprawiłem jej ból. Dopóki całkowicie
nie wydobrzeje, nie będziemy tego powtarzać, zachowamy całkowitą wstrzemięźliwość, jej zdrowie
jest ważniejsze niż moja przyjemność. Słuchała mnie w milczeniu, przyklejona do mnie,
nieruchoma. Ale później, zanim zasnęła z rękami wokół mojej szyi i ustami przy moich ustach,
szepnęła: „Twój list z Aleksandrii przeczytałam co najmniej dziesięć razy. Spałam z nim
codziennie, ściskając między nogami".
Następnego dnia rano zadzwoniłem z ulicy do kliniki w Petit Clamart, a asystentka doktora
Zilacxyego umówiła mnie na wizytę za dwa dni. Ona także podkreśliła, że dyrektor chce rozmawiać
ze mną sam na sam. Po południu pojechałem do UNESCO zobaczyć, czy są jakieś widoki na
kontrakt, ale kierownik tłumaczy powiedział, że do końca miesiąca już nic nie będzie, i
zaproponował, że poleci mnie na trzydniową konferencję w Bordeaux. Nie zgodziłem się. Także w
agencji pana Charnesa nic dla mnie nie mieli w Paryżu ani w okolicy, lecz mój dawny patron,
widząc, że jestem w potrzebie, wręczył mi stos dokumentów do tłumaczenia, z rosyjskiego i z
angielskiego, za całkiem przyzwoite pieniądze. Zorganizowałem więc miejsce pracy w domu:
zasiadłem w saloniku z maszyną do pisania i słownikami. Narzuciłem sobie biurowy rozkład dnia.
Niegrzeczna dziewczynka parzyła mi kawusie i przyrządzała posiłki. Od czasu do czasu, niby
świeżo upieczona żona pełna względów dla męża, obejmowała mnie od tyłu i całowała w kark lub
w ucho. Ale kiedy przychodził Yilal, całkowicie o mnie zapominała i bawiła się z chłopcem, jakby
265
oboje byli w tym samym wieku. Wieczorem, po kolacji, słuchaliśmy muzyki z płyt, a niekiedy
zasypiała w moich objęciach.
Nie powiedziałem jej, że jestem umówiony w klinice w Petit Clamart, i wyszedłem z domu pod
pretekstem rozmowy w sprawie potencjalnej pracy w firmie na peryferiach Paryża. Dotarłem do
kliniki z półgodzinnym wyprzedzeniem, cały skostniały z zimna, i czekałem w sali odwiedzin,
patrząc na śnieg padający na trawnik. Kamienna fontanna i drzewa zniknęły w zamieci.
Doktor Zilacxy, ubrany identycznie jak podczas naszego pierwszego spotkania miesiąc temu, czekał
na mnie w towarzystwie doktor Roullin. Od razu poczułem do niej sympatię. Była pulchna, jeszcze
młoda, z inteligentnymi oczami i uśmiechem prawie nieschodzącym z ust. Trzymała teczkę, którą
przekładała rytmicznie z jednej ręki do drugiej. Przyjęli mnie na stojąco i chociaż w gabinecie stały
krzesła, nie zaprosili mnie, bym usiadł.
- I jak pan ją znajduje? - zapytał dyrektor zamiast pozdrowienia, potwierdzając moje pierwsze
wrażenie: to człowiek, który nie zamierza tracić czasu na ogólniki i frazesy.
- Doskonale, świetnie, panie doktorze - odrzekłem. - Zupełnie inna osoba. Odżyła, nabrała
kształtów i kolorów. Jest bardzo spokojna. Napady lęku, które tak jej dokuczały, zniknęły. Jest
państwu bardzo wdzięczna. I ja także, rzecz jasna.
- Dobrze, dobrze - mruknął doktor Zilacxy, poruszając rękoma jak iluzjonista i przestępując z nogi
na nogę. - Jednakże uprzedzam pana, że w tych sprawach nie należy dać się zwieść pozorom.
- W jakich sprawach, panie doktorze? - zagadnąłem zaintrygowany.
- W sprawach psychiki, przyjacielu - uśmiechnął się. - Jeśli woli pan nazywać to „duchem", nie
widzę przeszkód. Pacjentka
266
fizycznie jest w dobrej formie. Jej organizm powrócił do zdrowia dzięki uregulowanemu życiu,
właściwej diecie żywieniowej i ćwiczeniom. Trzeba zadbać o to, żeby przestrzegała naszych
zaleceń dotyczących diety. Nie powinna zaprzestawać gimnastyki i pływania, które bardzo dobrze
jej zrobiły. Natomiast w kwestiach psychiki będzie pan musiał wykazać dużą cierpliwość. Pana
towarzyszka jest na dobrej drodze, jak mi się wydaje, ale do przebycia ma jeszcze spory odcinek.
Spojrzał na doktor Roullin, która dotychczas nie otworzyła ust. Potaknęła. W jej przenikliwych
oczach było coś, od czego przeszył mnie dreszcz. Zobaczyłem, że otwiera teczkę i przerzuca jej
zawartość. Czyżby mieli mi zakomunikować jakąś złą nowinę? Dopiero teraz dyrektor wskazał mi
gestem krzesło. Oni także usiedli.
- Pańska przyjaciółka wiele wycierpiała - odezwała się doktor Roullin tak uprzejmie, że odniosłem
wrażenie, iż chce powiedzieć coś zupełnie innego. — W jej głowie panuje teraz prawdziwy zamęt.
To efekt okaleczenia. Czy też może raczej cierpienia, które nadal odczuwa.
-Ale pod względem psychicznym także zauważyłem duży postęp - powiedziałem, żeby powiedzieć
cokolwiek. Preambuły lekarzy przestraszyły mnie. — No cóż, sądzę, że po doświadczeniu takim jak
tamta historia z Lagos żadna kobieta nie byłaby w stanie całkowicie dojść do siebie.
Zapadła cisza, a dyrektor i lekarka znowu wymienili spojrzenia. Za wielkim oknem wychodzącym
na park śnieg padał teraz gęstszymi i bielszymi płatkami. Ogród, drzewa, fontanna, wszystko
zniknęło.
- Ten gwałt prawdopodobnie nigdy nie miał miejsca, proszę pana - uśmiechnęła się miło doktor
Roullin. Wykonała przy tym gest, jakby przepraszała.
267
- To urojenie stworzone po to, aby kogoś ochronić, aby zatrzeć ślady - dodał doktor Zilacxy, nie
dając mi czasu na jakąkolwiek reakcję. - Doktor Roullin podejrzewała to od pierwszej rozmowy z
pacjentką. Rzecz potwierdziła się, gdy ją uśpiłem. Co ciekawe, wymyśliła wszystko, aby ochronić
kogoś, kto przez długi czas, całymi latami, systematycznie ją wykorzystywał. Wiedział pan
0 tym, nieprawdaż?
- Kim był pan Fukuda? - zapytała łagodnie doktor Roullin. — Ona mówi o nim z nienawiścią, a
zarazem z uszanowaniem. To
jej mąż? Przelotny flirt?
- Jej kochanek — wyjąkałem. — Jakiś ciemny typ, prowadzący mętne interesy, z którym żyła w
Tokio przez kilka lat. Powiedziała mi, że porzucił ją, gdy się dowiedział, że policjanci w Lagos
zatrzymali ją i zgwałcili. Ponoć uznał, że zarazili ją AIDS.
- Kolejne urojenie, tym razem, żeby ochronić siebie samą- zakręcił dłońmi w powietrzu dyrektor
kliniki. - Ten pan nie wyrzucił jej. Uciekła od niego. Stąd jej ataki lęku. Mieszanka strachu
1 wyrzutów sumienia z powodu ucieczki od człowieka, który sprawował nad nią władzę absolutną,
który pozbawił ją suwerenności, dumy, szacunku do samej siebie, niemalże rozumu.
Otworzyłem usta, wstrząśnięty. Nie wiedziałem, co powiedzieć.
- Obawia się, że może ją ścigać, żeby się zemścić i ukarać ją - ciągnęła doktor Roullin tym samym
miłym i dyskretnym tonem. -Ale samo to, że odważyła się uciec od niego, było wielkim wyczynem,
proszę pana. Oznaką, że despota nie zniszczył całkowicie jej osobowości. Zachowała w głębi siebie
godność. Wolną wolę.
-A... te rany, te wrzody... - wybełkotałem i natychmiast pożałowałem tego, domyślając się, co mi
odpowiedzą.
268
A
- Poddawał ją najróżniejszym udrękom, dla swojej uciechy
- wyjaśnił dyrektor bez ogródek. - Stosował wymyślne techniki. Musi pan mieć dokładne
wyobrażenie tego, co ona wycierpiała, żeby móc jej pomóc. Nie mam innego wyjścia, muszę
przytoczyć te wszystkie nieprzyjemne szczegóły. Tylko w ten sposób będzie pan w stanie oferować
jej takie wsparcie, jakiego potrzebuje. Chłostał ją sznurami niepozostawiającymi śladów. Pożyczał
ją swym przyjaciołom i ochroniarzom, podczas wielogodzinnych orgii, jak typowy voyeur.
Najgorsze zaś - i co pozostawiło najtrwalsze ślady w jej pamięci - były gazy. Najwyraźniej
ogromnie go podniecały. Podawał jej do picia napoje, które ją rozdymały. To było jedno z jego
najbardziej ekscentrycznych upodobań: patrzeć, jak stoi przed nim naga, na czworakach, jak pies, i
puszcza gazy.
- On nie tylko zniszczył jej odbyt i pochwę, proszę pana -wtrąciła doktor Roullin, nadal tak samo
łagodnie i z uśmiechem.
- On zniszczył jej osobowość. Całą jej godność i przyzwoitość. Dlatego właśnie, powtarzam, wiele
wycierpiała i wiele jeszcze wycierpi, choć pozory mogą wskazywać na coś przeciwnego. I
niejednokrotnie zachowa się w sposób nieracjonalny.
W gardle mi zaschło. Jakby czytając w moich myślach, doktor Zilacxy podsunął mi szklankę wody
z bąbelkami.
- No cóż, trzeba powiedzieć sobie wszystko. Proszę się nie łudzić. Ona nie została oszukana. Była
dobrowolną ofiarą. Cierpiała, wiedząc doskonale, co robi — oczka dyrektora zaczęły mnie nagle
świdrować, jakby mierzył intensywność mojej reakcji.
- Niech pan to nazywa wypaczoną miłością, barokową namiętnością, perwersją, skłonnością do
masochizmu albo po prostu poddaniem się w obliczu miażdżącej osobowości, której nie była w
stanie się oprzeć. Była usłużną, uległą ofiarą, dobrowolnie poddała się wszystkim kaprysom tego
człowieka. Kiedy teraz to sobie
269
uświadamia, to właśnie na pierwszym miejscu doprowadza ją do szału, do rozpaczy.
- To będzie najpowolniejsze, najtrudniejsze leczenie - uzupełniła doktor Roullin. - Odzyskanie
szacunku do samej siebie. Ona zgodziła się na to, żeby być praktycznie niewolnicą, sama tego
chciała, i tak właśnie była traktowana, rozumie pan? Aż pewnego dnia, nie wiem jak, nie wiem
dlaczego - i ona też nie wie - uświadomiła sobie zagrożenie. Przeczuła, odgadła, że jeśli będzie to
ciągnąć, skończy marnie, okaleczona, szalona lub martwa. A wówczas uciekła. Nie wiem, skąd
wzięła na to siły. Trzeba ją za to podziwiać, zapewniam pana. Ludzie, którzy osiągają ten stopień
uzależnienia, prawie nigdy nie wyzwalają się sami.
- Jej panika była tak wielka, że wymyśliła całą tę historię z La-gos, gwałt dokonany przez
policjantów, że jej kat porzucił ją ze strachu przed AIDS. I sama w to uwierzyła. Życie w tej fikcji
dawało jej większe poczucie bezpieczeństwa. Dla każdego z nas życie w prawdzie jest trudniejsze
niż życie w kłamstwie. A co dopiero dla kogoś w jej sytuacji. Ponowne przywyknięcie do prawdy
będzie ją kosztowało wiele wysiłku.
Zamilkł, a doktor Roullin też przez chwilę nie otwierała ust. Oboje patrzyli na mnie ze
współczującą ciekawością. Popijałem wodę małymi łyczkami, niezdolny do wypowiedzenia słowa.
Czułem, że płonę, a zarazem jestem cały spocony.
- Pan może jej pomóc — odezwała się wreszcie doktor Roullin. -A nawet więcej. Pan, co może
pana zaskoczy, jest prawdopodobnie jedyną osobą na świecie, która może jej pomóc. O wiele
bardziej niż my, zapewniam pana. Istnieje groźba, że ona zamknie się w swoim najgłębszym „ja",
popadnie w swoisty autyzm. Pan może być pomostem w jej komunikacji ze światem.
270
- Ona wierzy panu i, jak sądzę, nikomu więcej — uzupełnił dyrektor. - Ona wobec pana czuje się,
jak by to ująć...
- Zbrukana - powiedziała doktor Roullin, grzecznie opuszczając na moment wzrok. - Bo dla niej,
choć może pan w to nie uwierzyć, jest pan kimś w rodzaju świętego.
Śmiech, jakim parsknąłem, zabrzmiał bardzo fałszywie. Poczułem się jak głupiec, jak kretyn,
zapragnąłem wysłać do diabła tę parę i powiedzieć im, że oboje uzasadniają nieufność, jaką przez
całe życie żywiłem do psychologów, psychiatrów, psychoanalityków, księży, czarowników i
szamanów. Patrzyli na mnie, jakby czytali w moich myślach, i wybaczali mi. Z ust doktor Roullin
nie schodził niezmącony uśmiech.
- Jeśli wykaże pan cierpliwość, a przede wszystkim dużo czułości, ona może odzyskać równowagę
duchową, tak jak odzyskała dobry stan fizyczny - podsumował doktor.
Zapytałem, nie mając innego pomysłu, czy niegrzeczna dziewczynka powinna wrócić do kliniki.
- Wręcz przeciwnie - zaprzeczyła z uśmiechem doktor Roullin. - Powinna zapomnieć o nas, o tym,
że tu była, że ta klinika istnieje. Rozpocząć życie na nowo, od zera. Życie bardzo różne od tego,
które prowadziła dotychczas. Z kimś, kto ją będzie kochał i szanował. Jak pan.
- I jeszcze jedno, proszę pana - dodał dyrektor, wstając na znak, że rozmowa jest skończona. - Być
może wyda się to panu dziwne. I ona, i ci wszyscy, którzy spędzają część życia zamknięci w
urojeniach, jakie stworzyli, żeby obalić rzeczywistość, wiedzą, a zarazem nie wiedzą, co robią.
Granica rozmywa się w ich oczach od czasu do czasu, a potem znowu powraca. Innymi słowy:
niekiedy wiedzą, co robią, a niekiedy nie wiedzą. Oto moja rada: niech pan nie próbuje zmuszać jej
do zaakceptowania
271
rzeczywistości. Niech pan jej pomoże, ale niech pan jej nie zmusza, nie naciska. Ponowna nauka
prawdziwego świata jest żmudna: długa i trudna.
- Zmuszanie jej mogłoby wywołać przeciwny skutek i spowodować regres - powiedziała jeszcze z
enigmatycznym uśmiechem doktor Roullin. - Ona sama, własnymi siłami, musi powoli
przyzwyczajać się na nowo, akceptować prawdziwe życie.
Nie zrozumiałem zbyt dobrze, co chcieli przez to powiedzieć, ale nie dociekałem. Chciałem już
odejść, wyjść i zapomnieć raz na zawsze o tym, co usłyszałem. Wiedząc doskonale, że to
niemożliwe... W pociągu podmiejskim do Paryża opanowało mnie głębokie zniechęcenie. Smutek
ściskał mi gardło. Nic dziwnego, że wymyśliła tę historię o Lagos. Czyż nie zmyślała przez całe
życie? Ale cierpiałem na myśl, że rany w pochwie i w odbycie są dziełem Fukudy, do którego
poczułem bezbrzeżną nienawiść. Jakim praktykom ją poddawał? Wkładał jej w odbyt żelazne
narzędzia, ząbkowane wibratory, jakie oddawano do dyspozycji klientów w Chateau Meguru?
Wiedziałem, że obraz niegrzecznej dziewczynki, nagiej, na czworakach, z brzuchem wzdętym od
jakichś prochów i puszczającej gazy, bo ten widok, te dźwięki i te zapachy doprowadzały
japońskiego gangstera do erekcji - jego samego, czy spektakle te oferował też swoim kumplom? —
będzie prześladował mnie całymi miesiącami, latami, może przez resztę życia. To właśnie
niegrzeczna dziewczynka nazywała wtedy w Tokio intensywnym życiem? Zgodziła się na
wszystko. Była ofiarą, ale przecież zarazem wspólniczką Fukudy. Czyli w niej też drzemały
instynkty równie pokrętne i przewrotne jak w straszliwym Japońcu. Jak więc miała nie uznać za
świętego kretyna, który zadłużył się po uszy po to, żeby ją wyleczyć, żeby mogła za chwilę urwać
się z jakimś facetem bogatszym albo bardziej
272
interesującym niż biedny chudopachołek! Ale mimo całej urazy i wściekłości tak naprawdę
pragnąłem tylko jak najszybciej dotrzeć do domu, żeby ją zobaczyć, dotknąć, pokazać, że kocham
ją bardziej niż zwykle. Biedulka. Ile wycierpiała. To cud, że jeszcze żyje. Poświęcę całe życie, żeby
wydobyć ją z tego bagna. Dureń!
W Paryżu zmusiłem się do tego, żeby wyglądać naturalnie, żeby niegrzeczna dziewczynka nie
wyczuła, jakie myśli krążą mi po głowie. Kiedy wszedłem do domu, Yilal uczył ją grać w szachy.
Skarżyła się, że to za trudne, że trzeba dużo myśleć, że warcaby są łatwiejsze i zabawniejsze. „Nie,
nie, nie - nalegał piskliwy głosik chłopca. - Yilal się nauczy". „Yilal cię nauczy, nie się nauczy" poprawiała go.
Po wyjściu chłopca, żeby ukryć stan ducha, zabrałem się do tłumaczenia. Tłukłem w maszynę aż do
kolacji. Jako że stół w jadalni był zawalony papierzyskami, zjedliśmy w kuchni, przy
mikroskopijnym stoliczku z dwoma taboretami. Podała tortillę z serem i sałatkę.
- Co ci jest? - zapytała nagle przy kolacji. -Jesteś jakiś dziwny. Byłeś w klinice, co? Dlaczego mi
nic nie powiedziałeś? Jakieś złe nowiny?
- Nie, wprost przeciwnie - zełgałem. - Wszystko w porządku. Powiedzieli mi, że musisz teraz
zapomnieć o klinice, o doktor Roullin, o przeszłości. Sami to powiedzieli: masz zapomnieć o nich,
żeby całkowicie wyzdrowieć.
Zobaczyłem w jej oczach, że wie, iż coś ukrywam, ale nie dociekała. Poszliśmy na kawę do
Gravoskich. Nasi przyjaciele byli bardzo podekscytowani. Simon otrzymał propozycję prowadzenia
przez kilka lat badań na uniwersytecie w Princeton w ramach programu wymiany z Institut Pasteur.
Oboje mieli ochotę wyjechać do New Jersey: przez dwa lata pobytu w Stanach
273
Yilal nauczy się angielskiego, a Elena odbędzie praktykę w tamtejszym szpitalu. Starali się
dowiedzieć, czy Hópital Cochin da jej kilkuletni urlop bezpłatny. Mówili przez cały czas, więc nie
musiałem otwierać ust, słuchałem tylko, a raczej udawałem, że słucham; byłem im za to bardzo
wdzięczny.
Przez następne tygodnie i miesiące nie narzekałem na brak pracy. Żeby spłacić pożyczki, a zarazem
zarobić na bieżące wydatki, które wzrosły, gdy niegrzeczna dziewczynka zamieszkała ze mną,
musiałem przyjmować wszelkie zlecenia, jakie mi proponowano. Jednocześnie codziennie późną
nocą albo bladym świtem poświęcałem dwie lub trzy godziny na tłumaczenie dokumentów
powierzonych mi przez biuro pana Charnesa, który tradycyjnie starał się mi pomóc. Przemierzałem
Europę, pracując na rozmaitych konferencjach i kongresach, zabierając ze sobą dokumenty, i
tłumaczyłem je nocami w hotelach i pensjonatach, na przenośnej maszynie do pisania. Nie
przeszkadzał mi ogrom pracy. Czułem się szczęśliwy, żyjąc z ukochaną kobietą. Wydawała się już
całkiem zdrowa. Nigdy nie rozmawialiśmy o Fukudzie, o Lagos, o klinice w Petit Clamart.
Chodziliśmy do kina, czasem posłuchać jazzu w jakiejś cave, a w soboty jadaliśmy kolację w
niedrogich restauracyjkach.
Naszym jedynym luksusem była siłownia, ponieważ widziałem, że bardzo dobrze robi niegrzecznej
dziewczynce. Zapisałem ją na siłownię przy avenue Montaigne, z basenem z podgrzewaną wodą, i
chodziła tam chętnie kilka razy w tygodniu, na aerobik w wodzie i żeby popływać. Od kiedy
nauczyła się pływać, był to jej ulubiony sport. Kiedy wyjeżdżałem z miasta, spędzała sporo czasu z
Gravoskimi, którzy uzyskawszy zgodę na urlop Eleny, przygotowywali się do wyjazdu do Stanów
na wiosnę. Zabierali ją od czasu do czasu do kina, na wystawę albo na kolację. Yilalowi
274
udało się nauczyć ją grać w szachy i ogrywał ją równie systematycznie jak w warcaby.
Pewnego dnia niegrzeczna dziewczynka powiedziała mi, że ponieważ czuje się doskonale - co
brzmiało prawdziwie, biorąc pod uwagę jej zdrowy wygląd i powracającą radość życia - chciałaby
poszukać jakiejś pracy, żeby nie tracić czasu i ulżyć mi trochę finansowo. Dręczyła ją świadomość,
że ja haruję jak wół, a ona chodzi sobie na siłownię i grywa z Yilalem w szachy.
Gdy jednak zaczęła szukać pracy, powrócił problem dokumentów. Miała trzy paszporty: jeden
peruwiański, już nieważny, jeden francuski i jeden angielski, oba fałszywe. Nigdzie nie mogła
liczyć na legalną pracę bez porządnych dokumentów, tym bardziej w owych czasach, kiedy to w
całej Europie Zachodniej, a zwłaszcza we Francji, nasiliła się paranoja skierowana przeciw
imigrantom z krajów Trzeciego Świata. Rządy obostrzały warunki przyznawania wiz i zaczynały
prześladować cudzoziemców nieposiadających pozwolenia na pracę.
Paszport angielski, ze zdjęciem bez makijażu, na którym wyglądała zupełnie obco, został
wystawiony na Mrs. Patricię Steward. Wyjaśniła mi, że w momencie gdy jej eksmałżonek David
Richardson udowodnił bigamię, unieważniającą zawarte przez nich małżeństwo, automatycznie
utraciła obywatelstwo brytyjskie uzyskane dzięki ślubowi. Paszportem francuskim, otrzymanym
dzięki zabiegom pierwszego męża, nie odważyła się posługiwać, gdyż nie wiedziała, czy Robert
Arnoux doniósł na policję o kradzieży, zgłosił pozew, oskarżył o bigamię czy zrobił coś innego w
tym stylu, aby się zemścić. Do podróży po Afryce Fukuda zorganizował jej jeszcze paszport
francuski na nazwisko Mme Florence Milhoun, ze zdjęciem z czasów wczesnej młodości i fryzurą
zupełnie inną, niż nosiła zazwyczaj. To na ten paszport
275
wjechała do Francji. Bałem się jednak, że jeśli ktoś odkryje, iż jest on fałszywy, wydalą ją z kraju
albo gorzej.
Mimo owej przeszkody niegrzeczna dziewczynka nie zaprzestała poszukiwań, odpowiadając na
zamieszczone w „Les Echos" oferty pracy biur podróży, public relations, galerii sztuki, firm
handlujących z Hiszpanią i Ameryką Łacińską, poszukujących personelu ze znajomością
hiszpańskiego. Nie sądziłem, żeby przy swoim niepewnym statusie znalazła coś legalnego, ale nie
chciałem jej rozczarowywać i zachęcałem do dalszych starań.
Kilka dni przed wyjazdem Gravoskich do Stanów, podczas kolacji pożegnalnej, na którą
zaprosiliśmy ich do La Closerie des Lilas, wysłuchawszy opowieści niegrzecznej dziewczynki o
trudnościach w znalezieniu zatrudnienia bez porządnych dokumentów, Elena wpadła nagle na
pomysł:
- A może się pobierzecie? - Odwróciła się do mnie. - Masz obywatelstwo francuskie, prawda? No to
ożeń się z nią, a ona dostanie takie samo. I po kłopocie. Będzie całkowicie legalną Francuzeczką.
Powiedziała to spontanicznie, żartem, a Simon zawtórował: ale musimy poczekać, on chce być na
ślubie jako świadek pana młodego, a jako że nie wrócą do Francji przed upływem dwóch lat,
musimy odłożyć projekt do tego czasu. Chyba że postanowimy pobrać się w Princeton, w New
Jersey, a w takim wypadku on będzie nie tylko świadkiem, ale i ojcem chrzestnym, i tak dalej.
Po powrocie do domu, pół żartem, pół serio, zapytałem niegrzeczną dziewczynkę, która rozbierała
się do snu:
- A może pójdziemy za radą Eleny? Ona ma rację: jeśli się pobierzemy, twoja sytuacja natychmiast
zostanie wyprostowana.
Dokończyła wkładanie koszuli nocnej i odwróciła się do mnie, z kpiącym uśmieszkiem, podparta
pod boki, w postawie zacie276
y
trzewionego kurczaczka. I zapytała z całą ironią, do jakiej była zdolna:
- Poważnie prosisz mnie o rękę?
- No cóż, chyba tak - starałem się mówić żartobliwym tonem. - Jeśli masz ochotę. Żeby rozwiązać
twoje problemy z obywatelstwem. Nie chciałbym, żeby kiedyś wydalono cię z Francji jako
nielegalną imigrantkę.
- Ja wychodzę za mąż tylko z miłości - oznajmiła, ciskając gromy z oczu i tupiąc prawą nóżką. Nigdy nie wyjdę za mąż za kmiota, który prosi mnie o rękę tak prostacko, jak ty przed chwilą.
- Jeśli chcesz, uklęknę i z ręką na sercu poproszę, żebyś została moją ukochaną żoneczką po kres
naszych dni - powiedziałem zdezorientowany, nie wiedząc, czy kpi jak zwykle, czy mówi
poważnie.
Przezroczysta koszulka z organdyny ukazywała jej piersi, pępuszek, ciemny lasek na łonie. Sięgała
zaledwie do kolan, odsłaniając uda i ramiona. Miała rozpuszczone włosy i buzię zarumienioną od
spektaklu, który zainaugurowała. Światło lampki nocnej padało na jej plecy i tworzyło nimb wokół
sylwetki. Była śmiała, bardzo atrakcyjna i pożądałem jej.
- Zrób to - rozkazała. - Na kolanach, z ręką na sercu. Chcę usłyszeć najlepsze banały z twojego
repertuaru, a nuż mnie przekonasz.
Ukląkłem i poprosiłem, żeby wyszła za mnie, całując jej stopy, kostki, kolana, pieszcząc pośladki,
porównując do Maryi Panny, do bogiń olimpijskich, do Semiramidy i Kleopatry, do Nauzykai
Odyseusza, do Dulcynei Don Kichota, mówiłem, że jest piękniejsza niż Claudia Cardinale, Brigitte
Bardot i Catherine Deneuve razem wzięte. W końcu objąłem ją w talii i rzuciłem na łóżko.
277
Gdy ją pieściłem i kochałem, śmiała się, szepcząc mi do ucha: „Przykro mi, ale słyszałam w życiu
lepsze oświadczyny niż twoje, panie chudopachołku".
Zawsze kiedy kochaliśmy się, zachowywałem nadalej posuniętą ostrożność, żeby jej nie urazić. I
chociaż udawałem, że wierzę w jej postępujące wyzdrowienie, z upływem czasu przekonałem się,
że to tylko pobożne życzenie i że owe rany w pochwie być może nigdy się nie zabliźnią i na zawsze
ograniczą nasze życie seksualne. Wielokrotnie rezygnowałem z penetracji, a jeśli nie, robiłem to z
największą delikatnością, wycofując się przy pierwszym skurczu jej ciała i grymasie bólu. Ale i tak
ów seks, trudny i czasami niepełny, dostarczał mi bezbrzeżnej rozkoszy. Sprawiać jej przyjemność
ustami i rękami, otrzymywać ją z jej ust i rąk stanowiło sens mojego życia, dawało mi poczucie, że
jestem najbardziej uprzywilejowanym ze śmiertelników. Ona zaś, choć często zachowywała w
łóżku tę charakterystyczną dla siebie postawę pełną rezerwy, niekiedy ożywiała się i reagowała z
entuzjazmem i żarem, a ja mówiłem jej wtedy: „Chociaż nie będziesz chciała przyznać się do tego,
uważam, że zaczęłaś mnie kochać". Tej nocy, kiedy, wyczerpani, zapadaliśmy już powoli w sen,
przypomniałem jej:
- Nie dałaś mi odpowiedzi, partyzanteczko. Nie odpowiedziałaś na moje chyba już piętnaste
oświadczyny. Wyjdziesz za mnie czy nie?
— Nie wiem - odrzekła bardzo poważnie, przytulona do mnie. - Muszę to jeszcze przemyśleć.
Gravoscy odlecieli do Stanów wiosennego, słonecznego dnia, gdy na paryskich kasztanowcach,
bukach i topolach pojawiły się pierwsze zielone listki. Odprowadziliśmy ich na lotnisko Charles'a
de Gaulle'a. Zostawili nam klucze do mieszkania, że278
byśmy zaglądali tam od czasu do czasu i nie pozwolili, by całkiem pokrył je kurz. Byli świetnymi
przyjaciółmi, jedynymi, z którymi łączyła nas głęboka więź, taka w latynoskim stylu, i przez te dwa
lata mieliśmy za nimi bardzo tęsknić. Kiedy niegrzeczna dziewczynka objęła Yilala, jej oczy
wypełniły się łzami. Widząc, jak bardzo przygnębił ją jego wyjazd, zaproponowałem spacer albo
kino. A potem zabiorę ją na kolację do małego bistrot, za którym przepadała, na Wyspie Świętego
Ludwika. Kiedy zbliżaliśmy się do katedry Notre Damę, zażartowałem, że skoro tak bardzo
przywiązała się do Yilala, kiedy już się pobierzemy, możemy adoptować dziecko.
- Odkryłem u ciebie powołanie do macierzyństwa. A wcześniej zawsze myślałem, że nie chcesz
mieć dzieci!
- Kiedy byłam na Kubie, z tym komendantem Chaconem, podwiązałam sobie jajowody, bo on
chciał mieć dziecko, a mnie przerażała sama myśl o tym - powiedziała sucho. - Teraz żałuję.
- No to adoptujmy chłopczyka albo dziewczynkę — zachęciłem. - To prawie to samo. Widziałaś,
jak Yilal kocha rodziców?
- Nie wiem, czy to to samo - szepnęła i wyczułem wrogość w jej głosie. - A poza tym nie wiem
nawet, czy chcę wyjść za ciebie. Porozmawiajmy o czymś innym, proszę.
Była rozdrażniona i zrozumiałem, że niechcący dotknąłem jakiegoś okaleczonego zakątka jej
wnętrza. Spróbowałem zająć ją czymś innym i zaprowadziłem przed katedrę, której widok nie
przestawał mnie zachwycać pomimo tylu lat spędzonych w Paryżu. A tej nocy bardziej niż
kiedykolwiek. Kamienie Notre Damę opływała słaba jasnoróżowa poświata. Olbrzym wydawał się
lekki dzięki doskonałej symetrii swych części, równoważących się i podtrzymujących łagodnie, bez
najmniejszego zgrzytu
279
czy dysharmonii. Historia i przyćmione światło nasączyły fasadę aluzjami i echami, obrazami i
odniesieniami. Kłębili się przed nią turyści pozujący do zdjęć. Czy to ta sama katedra, świadek tylu
wieków historii Francji, zainspirowała powieść Victora Hugo, która wywarła na mnie tak głębokie
wrażenie, gdy czytałem ją jako mały chłopiec w Miraflores, w domu ciotki Alberty? Ta sama i inna,
wzbogacona o późniejsze mity i wydarzenia. Przepiękna, tchnęła wrażeniem stabilności i trwałości,
zdawała się nietknięta zębem czasu. Niegrzeczna dziewczynka puszczała mimo uszu moje hymny
do Notre Damę, pogrążona we własnych myślach. Przy kolacji siedziała ze spuszczoną głową,
najeżona, ledwie tknęła kanapkę. A w nocy zasnęła, nie powiedziawszy mi „dobranoc", jakbym to
ja ponosił winę za wyjazd Yilala.
Dwa dni później wyjechałem do Londynu na tygodniowy kontrakt. Żegnając się z nią bladym
świtem, powiedziałem:
— Jeśli nie chcesz wyjść za mnie, nie szkodzi, niegrzeczna dziewczynko. To nie jest konieczne.
Muszę ci coś wyznać, zanim wyjadę. Przez czterdzieści osiem lat życia nigdy nie byłem tak
szczęśliwy jak w ciągu tych miesięcy, które spędziliśmy wspólnie. Nie wiem, jak ci się
odwdzięczyć za tyle szczęścia.
- Pośpiesz się, bo się spóźnisz na samolot, pochlebco - popchnęła mnie w stronę drzwi.
Zły nastrój nie przeszedł jej, nadal zamykała się w sobie na całe dnie. Od wyjazdu Gravoskich
prawie nie dało się z nią rozmawiać. Aż tak nią wstrząsnęła nieobecność Yilala?
Praca w Londynie okazała się bardziej interesująca niż na typowej konferencji czy kongresie.
Spotkanie nosiło jeden z owych banalnych tytułów, jakie przewijają się bezustannie w odniesieniu
do najróżniejszych tematów: „Afryka: impuls rozwoju". Odbywało się pod auspicjami Brytyjskiej
Wspólnoty Narodów,
280
Narodów Zjednoczonych, Wspólnoty Państw Afrykańskich i licznych niezależnych instytutów.
Jednakże w odróżnieniu od zwykłych przegadanych zjazdów, usłyszałem tu bardzo poważne
raporty postaci życia politycznego, gospodarczego i naukowego państw afrykańskich na temat
opłakanego stanu byłych kolonii francuskich i angielskich, w którym znajdowały się od momentu
uzyskania niepodległości, oraz przeszkód, jakie napotykały, próbując zbudować ład społeczny i
stabilne instytucje, zlikwidować militaryzm i rządy watażków, złączyć w harmonijną całość
najróżniejsze grupy etniczne i zacząć rozwijać gospodarkę. Sytuacja prawie wszystkich
reprezentowanych nacji była krytyczna, lecz szczerość i trzeźwość spojrzenia, z jakim owi
Afrykanie, w większości bardzo młodzi, przedstawiali swoją rzeczywistość, miała w sobie coś
przejmującego, iskierkę nadziei rozświetlającą tę tragiczną dolę. Mówiłem niekiedy po hiszpańsku,
ale najczęściej tłumaczyłem z francuskiego na angielski i odwrotnie. I robiłem to z ciekawością i
zaangażowaniem, a także ochotą, by wybrać się kiedyś na wakacje do Afryki. Chociaż nie mogłem
zapomnieć, że po tym kontynencie krążyła niegrzeczna dziewczynka w służbie Fukudy.
Zawsze kiedy wyjeżdżałem z Paryża, rozmawialiśmy przez telefon co drugi dzień. To ona do mnie
dzwoniła, bo tak było taniej: hotele i pensjonaty żądały strasznych pieniędzy za rozmowy
międzynarodowe. Ale tym razem, choć zostawiłem jej numer hotelu Shoreham w Bayswater,
niegrzeczna dziewczynka nie odezwała się przez pierwsze dwa dni. Trzeciego dnia zadzwoniłem ja,
wcześnie rano, przed wyjściem do Instytutu Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, gdzie odbywały się
obrady.
Wydała mi się bardzo dziwna. Lakoniczna, wymijająca, zirytowana. Przestraszyłem się, myśląc, że
może ma nawroty ataków
lęku. Zapewniła mnie, że nie, że czuje się dobrze. Czy bardzo tęskni za Yilalem? Jasne że bardzo
tęskni. A czy za mną tęskni choć troszeczkę?
- Niech pomyślę - powiedziała, lecz jej ton nie wskazywał na chęć do żartów. - Nie, prawdę
mówiąc, jeszcze za tobą nie tęsknię.
Gdy odłożyłem słuchawkę, został mi w ustach niesmak. No cóż, każdy z nas miewa okresy
neurastenii, podczas których zachowuje się antypatycznie, dając wyraz swojej niechęci do świata.
Przejdzie jej. Kiedy w ciągu następnych dwóch dni nie odezwała się, zadzwoniłem znowu, także
wcześnie rano. Nie odebrała telefonu. Uznałem za niemożliwe, żeby wyszła z domu o siódmej rano,
nigdy tego nie robiła. Jedyne wyjaśnienie było takie, że zły nastrój jej nie przeszedł - ale dlaczego?
- i że doskonale wie, iż to ja dzwonię, lecz nie chce ze mną rozmawiać. Zadzwoniłem ponownie
wieczorem - też nie odebrała. Dzwoniłem przez całą noc, nie mogąc zasnąć, cztery albo pięć razy:
głucha cisza. Długi, przeciągły sygnał nieodbieranego telefonu dźwięczał mi w uszach przez
następne dwadzieścia cztery godziny, a gdy tylko zamknięto ostatnią sesję, pomknąłem na lotnisko
Heathrow i natychmiast wróciłem do Paryża. Złe przeczucia sprawiły, że lot dłużył mi się w
nieskończoność, podobnie jak przejazd taksówką z lotniska Charles'a de Gaulle'a na rue Joseph
Granier.
Było nieco po drugiej w nocy, gdy w upartej mżawce otwierałem bramę kamienicy. Mieszkanie
było ciemne, puste, a na łóżku leżała karteczka żółtego, liniowanego papieru z kuchni, na jakim
sporządzaliśmy listy zakupów. Notatka zrobiona ołówkiem była wzorem chłodu i zwięzłości:
„Zmęczyłam się odgrywaniem drobnomieszczańskiej pani domu, na którą chcesz mnie przero282
bić. Nie jestem nią i nie będę. Bardzo dziękuję za wszystko, co dla mnie zrobiłeś. Przykro mi.
Trzymaj się i nie cierp zbyt mocno, grzeczny chłopczyku".
Rozpakowałem się, umyłem zęby, położyłem. Przez resztę nocy kotłowały mi się po głowie dobrze
znane myśli. Tego się obawiałeś, na to czekałeś, prawda? Wiedziałeś, że to nastąpi prędzej czy
później, wiedziałeś od chwili, gdy przywiozłeś niegrzeczną dziewczynkę na rue Joseph Granier.
Tchórzliwie starałeś się nie dopuścić do siebie tej świadomości, nie myśleć o tym, oszukiwałeś się,
wmawiałeś sobie, że po tych okropnych doświadczeniach z Fukudą porzuci awanturnicze i
niebezpieczne życie, ulegnie i zamieszka z tobą. Ale zawsze wiedziałeś w najgłębszym zakamarku
duszy, że ta fatamorgana potrwa tyle co jej rekonwalescencja. Że przeciętne i mdłe życie, jakie
wiodła z tobą, znuży ją, i gdy tylko odzyska zdrowie i wiarę we własne siły, gdy rozwieją się
wyrzuty sumienia czy strach przed Fukudą, poszuka sobie kogoś ciekawszego, bogatszego,
nieznoszącego rutyny i obmyśli nowe szelmostwo.
Gdy za oknem pojawiła się odrobina światła dziennego, wstałem, zaparzyłem kawę i otworzyłem
kasetkę, w której trzymałem gotówkę na bieżące wydatki. Zabrała wszystko, naturalnie. No cóż,
przynajmniej nie było tam wiele. Kto okazał się tym razem owym szczęsnym śmiertelnikiem?
Gdzie i kiedy go poznała? Na pewno podczas któregoś z moich wyjazdów służbowych. Może na
siłowni przy avenue Montaigne, na aerobiku lub na basenie. Może to któryś z tych playboyów bez
grama tłuszczu na ciele, o wspaniałych muskułach, jeden z tych, co opalają się w solarium, robią
manicure u kosmetyczki i proszą o masaż głowy u fryzjera. Czy kochali się już, podczas gdy ona,
odgrywając moją wierną towarzyszkę, planowała potajemnie ucieczkę? Z pewnością. I nie
283
ulega wątpliwości, że jej nowy amant będzie miał mniej względów niż ty, Ricardito, na jej
okaleczoną pochwę.
Przeszukałem mieszkanie: po niegrzecznej dziewczynce nie zostało ani śladu. Zabrała wszystko, po
najmniejszą agrafkę. Rzekłbyś, że nigdy tu nie mieszkała. Wykąpałem się, ubrałem i wyszedłem na
ulicę, uciekając od tych dwóch i pół pokoiku, w których, jak jej wyznałem przy pożegnaniu, byłem
szczęśliwy jak nigdzie indziej, a teraz będę - który to już raz! - bezbrzeżnie nieszczęśliwy. Ale czy
nie zasłużyłeś sobie na to, chłopczyku? Czy nie wiedziałeś, rzucając słuchawkę, kiedy wydzwaniała
do ciebie, że jeśli porozmawiasz z nią i ulegniesz po raz kolejny ślepej namiętności, wszystko
zakończy się właśnie tak? Nie ma się czemu dziwić: wydarzyło się to, o czym zawsze wiedziałeś,
że się wydarzy.
Wstał ładny dzień, bezchmurny, słoneczny, choć nieco chłodny, wiosna wypełniła zielenią paryskie
ulice. Parki płonęły kwiatami. Wędrowałem przez wiele godzin, po nabrzeżu, po Tuileries, po
Ogrodzie Luksemburskim, wchodząc do najbliższej kafejki, żeby się czegoś napić, kiedy czułem, że
zaraz zemdleję ze zmęczenia. O zmierzchu zjadłem kanapkę, popiłem piwem i wszedłem do
pierwszego z brzegu kina, nie wiedząc nawet, co grają. Zasnąłem zaraz po zajęciu miejsca i
obudziłem się dopiero wtedy, gdy zapalono światła. Nie zapamiętałem ani jednego obrazu.
Na ulicy zapadła już noc. Czułem ogromny smutek i bałem się, że z oczu popłyną mi łzy. Nie tylko
potrafisz wygadywać banały, ale i je odczuwać, Ricardito. Prawdę mówiąc, tym razem nie miałem
już sił na to, żeby tak jak wcześniej otrząsnąć się, wziąć w garść i po raz kolejny udać, że
zapominam o niegrzecznej dziewczynce.
284
Szedłem nabrzeżem Sekwany w stronę rysującego się na horyzoncie mostu Mirabeau, próbując
wydobyć z pamięci pierwsze wersy wiersza Apollinaire'a i powtarzając je sobie bezgłośnie:
Sous le Pont Mirabeau
Coule la Seine
Faut-iląuil men souvienne
de nos amours
Ou apres lajoie
Venait toujours lapeine?
Postanowiłem z zimną krwią, bez dramatyzmu, że to będzie w sumie godna śmierć: skoczyć z
owego mostu, uszlachetnionego dobrą poezją modernistyczną i wibrującym głosem Juliette Gre-co,
w brudne wody Sekwany. Wstrzymując oddech albo łykając dużymi haustami wodę, szybko stracę
przytomność - a być może stracę ją od razu, gdy moje ciało uderzy w powierzchnię wody - a zaraz
potem nadejdzie śmierć. Jeśli nie możesz posiąść tej jednej jedynej rzeczy, jakiej pragnąłeś w życiu,
to znaczy jej, lepiej skończyć z tym raz na zawsze, chudopachołku.
Dotarłem do mostu Mirabeau przemoczony do suchej nitki. Nawet nie zauważyłem, że pada. W
pobliżu nie było ani jednego przechodnia, ani jednego samochodu. Doszedłem do połowy mostu i
bez wahania wspiąłem się na metalową barierkę. Prostując się do skoku - przysięgam, że
zamierzałem to zrobić - poczułem podmuch wiatru na twarzy, a jednocześnie dwa łapska, które
chwyciły mnie za nogi i szarpnęły, tak że straciłem równowagę i runąłem plecami na asfalt mostu.
- Faispas le con, imbecilel
285
To był kloszard, cuchnący winem i błotem, zakapturzony, tonący w wielkiej, plastikowej pelerynie.
Miał ogromną, siwo-popielatą brodę. Nie pomógł mi wstać, lecz przystawił mi do ust butelkę i wlał
w gardło długi łyk czegoś' ciepłego i mocnego, co skręciło mi kiszki. Skwaśniałe wino, właściwie
już ocet. Zemdliło mnie, ale nie zwymiotowałem.
— Fais pas le con, mon vieux - powtórzył. Po czym odwrócił się i odszedł powoli, chwiejnie,
wymachując trzymaną w dłoni flaszką. Poczułem, że na -l^ssnslc. zapamiętam jego bezkształtną
twarz, wytrzeszczone, nabiegłe krwią oczy i chrapliwy głos, głos człowieka.
Wróciłem pieszo na rue Joseph Granier, śmiejąc się z siebie, pełen wdzięczności i podziwu dla tego
pijaka z mostu Mirabeau, który uratował mi życie. Byłbym skoczył, zrobiłbym to, gdyby mnie nie
powstrzymał. Czułem się jak kretyn, zalewało mnie poczucie śmieszności i wstydu, zacząłem
kichać. Ta cała tania telenowela zakończy się przeziębieniem. Od upadku na ziemię bolały mnie
plecy i chciałem zasnąć, spać przez resztę nocy i resztę życia.
Otwierając drzwi mieszkania, zauważyłem promyk światła. Przemierzyłem salon dwoma susami. Z
progu sypialni ujrzałem niegrzeczną dziewczynkę, stojącą tyłem do mnie, przed lustrem komody,
przymierzającą strój arabskiej tancerki, który kupiłem jej w Kairze i którego chyba nigdy nie
włożyła. Musiała usłyszeć, że wchodzę, ale nie odwróciła się, jakby do sypialni weszła zjawa.
- Co ty tu robisz? - wycharczałem, wrzasnąłem albo ryknąłem, sparaliżowany w progu, czując, że
mój głos brzmi, jakby ktoś mnie dusił.
Z największym spokojem, jakby nic się nie stało i jakby chodziło o najbanalniejszą scenę pod
słońcem, śniada figurka, półnaga, owinięta w tiule, ze wstęgami zwisającymi z pasa, być może
286
ze skóry lub z metalu, odwróciła się do mnie bokiem i spojrzała z ukosa, uśmiechając się:
- Zmieniłam zdanie i wróciłam. - Mówiła tonem, jakby przekazywała mi świeżo usłyszaną plotkę.
Po czym, przechodząc do rzeczy ważniejszych, wskazała na sukienkę i wyjaśniła: — Była na mnie
trochę za duża, ale myślę, że teraz jest w sam raz. Jak ci się podo...
Nie dokończyła zdania, ponieważ, sam nie wiem kiedy, dopadłem ją jednym susem i
spoliczkowałem ze wszystkich sił. Zobaczyłem w jej oczach błysk grozy, zobaczyłem, że się
zachwiała, oparła o komodę, osunęła na podłogę, i usłyszałem, że mówi, może krzyczy, z pogodną
twarzą, nie tracąc owego teatralnego spokoju:
- Uczysz się, jak traktować kobiety, Ricardito.
Zwaliłem się na podłogę obok niej, chwyciłem w ramiona i potrząsałem, oszalały, wyrzygując
urazę, wściekłość, głupotę, zazdrość:
- Tylko cudem nie leżę teraz na dnie Sekwany, z twojej winy, przez ciebie - słowa więzły mi w
gardle, język mi się plątał.
- Przez ostatnie dwadzieścia cztery godziny zadałaś mi śmierć tysiące razy. W co ty się ze mną
bawisz, no powiedz, w co?! To po to wydzwaniałaś do mnie, po to mnie tropiłaś, kiedy już
uwolniłem się od ciebie?! Ile, twoim zdaniem, mogę wytrzymać?! Moja wytrzymałość też ma
jakieś granice. Mógłbym cię zabić!
W tym momencie uświadomiłem sobie, że jeśli nie przestanę nią potrząsać, faktycznie mogę ją
zabić. Przestraszony, puściłem ją. Była sina i patrzyła na mnie z otwartymi ustami, zasłaniając się
rękami.
- Nie poznaję cię, to nie jesteś ty - szepnęła i głos jej się załamał. Dotknęła policzka i prawej skroni,
które, jak wydało mi się w przyciemnionym świetle, zaczęły puchnąć.
287
- O mało nie zabiłem się przez ciebie - powtórzyłem głosem nabrzmiałym urazą i nienawiścią. - Już
stałem na barierce mostu, już miałem skoczyć do rzeki, uratował mnie jakiś kloszard. Samobójca,
tego tylko brakowało w twoim życiorysie! Sądzisz, że możesz igrać tak ze mną bez końca? Czy
jedyny sposób, żeby się od ciebie uwolnić raz na zawsze, to zabić się albo zabić ciebie?
— Łgarstwo, ty nie chcesz ani zabić siebie, ani zabić mnie — powiedziała, czołgając się do mnie. Chcesz mnie przelecieć. Nie mam racji? Ja też chcę, żebyś mnie przeleciał. Albo, jeśli to słowo cię
drażni, żebyś pokochał się ze mną.
Pierwszy raz w życiu usłyszałem z jej ust ten wulgarny czasownik, nie słyszałem go zresztą od
wieków. Przytuliła się do mnie i macała moje ubranie, lamentując: „Jesteś mokrusieńki, przeziębisz
się, zdejmuj zaraz to mokre ubranie, głuptasku. Jeśli chcesz, potem mnie zabijesz, ale teraz
pokochaj się ze mną". Odzyskała równowagę, była znowu panią sytuacji. Serce waliło mi w piersi,
nie mogłem złapać tchu. Pomyślałem, że byłoby głupio, gdybym akurat w tym momencie dostał
zawału. Pomogła mi zdjąć marynarkę, spodnie, buty, koszulę - wszystkie części garderoby można
było wyżymać — a drugą ręką gładziła mnie po głowie w owej charakterystycznej pieszczocie,
jedynej, jaką raczyła mnie czasem obdarzyć. „Ale ci bije serce, głuptasku - powiedziała w chwilę
później, przykładając ucho do mojej piersi. - To przeze mnie?" Ja też zacząłem ją pieścić, choć
płonąłem jeszcze ze złości. Mieszało się z nią jednak rosnące pożądanie, które podsycała - zerwała
z siebie strój tancerki i leżąc na mnie, suszyła mnie ruchami swego ciała, wsuwała mi język do ust,
zmuszała do łykania swej śliny, dotykała mojego członka, pieściła go obiema rękami, a wreszcie,
wyginając się jak węgorz, włożyła go sobie do ust. Ja też ją całowałem, pieściłem, obejmowałem,
bez dawnej delikatności, raczej
288
gwałtownie, wciąż jeszcze zraniony i obolały, a wreszcie zmusiłem ją do wyjęcia go z ust i
przygniotłem do ziemi. Rozsunęła posłusznie nogi, wyczuwając, że mój członek sztywnieje i
wchodzi w nią. Wcisnąłem się w nią brutalnie i usłyszałem, że krzyczy z bólu. Ale nie odepchnęła
mnie i z napiętym ciałem, skarżąc się, jęcząc cichutko, wyczekała na mój wytrysk. Jej łzy moczyły
mi twarz, zlizywałem je. Była mizerniutka, oczy wychodziły jej z orbit, buzię wykrzywił ból.
- Powinnaś odejść, naprawdę mnie porzucić - powiedziałem błagalnie, trzęsąc się od stóp do głów. Dzisiaj o mało się nie zabiłem i o mało nie zabiłem ciebie. Nie chcę tego. Idź, poszukaj sobie
innego, kogoś, z kim będziesz żyła intensywnie, jak z Fukudą. Niech cię chłosta, niech cię pożycza
kumplom, niech ci podaje proszki, żebyś pierdziała mu w parszywy ryj. Ty nie nadajesz się do życia
z takim nudnym aniołkiem jak ja...
Zarzuciła mi ramiona na szyję i całowała w usta, gdy mówiłem. Całe jej ciało prężyło się, żeby jak
najmocniej przytulić się do mojego.
- Nie zamierzam odchodzić, ani teraz, ani nigdy - szepnęła mi do ucha. - Nie pytaj dlaczego, bo za
nic w świecie nie powiem. Nigdy nie powiem ci, że cię kocham, nawet gdyby tak było.
W tym momencie musiałem zemdleć albo zasnąć nagle, chociaż już gdy zaczęła mówić, poczułem,
że słabnę i że świat wiruje naokoło. Obudziłem się dużo później, w ciemnym pokoju, z ciepłym
kształtem wciśniętym we mnie. Leżeliśmy w łóżku, pod prześcieradłem i kocami, przez wielkie
okno w dachu widziałem migoczące gwiazdy. Przestało padać już jakiś czas temu, gdyż szyby nie
były mokre. Niegrzeczna dziewczynka przywarła do mnie, wplątując swoje nogi w moje, z ustami
na moim policzku. Czułem jej serce: biło rytmicznie wewnątrz mnie. Cały mój
289
gniew wyparował i męczyły mnie tylko ogromne wyrzuty sumienia, że uderzyłem ją i że zadałem
jej cierpienie podczas seksu. Ucałowałem ją czule, starając się jej nie zbudzić, i szepnąłem
bezgłośnie do uszka: „Kocham cię, kocham cię, kocham cię". Nie spała. Przywarła do mnie i
oznajmiła, dotykając wargami moich warg i trącając językiem mój język pomiędzy poszczególnymi
słowami:
- Nigdy nie będziesz żył ze mną spokojnie, uprzedzam cię. Bo nie chcę, żebyś zmęczył się mną,
żebyś przywykł do mnie. I chociaż pobierzemy się, żeby wyrobić mi papiery, nigdy nie będę twoją
żoną. Chcę zawsze być twoją kochanką, twoją sucz-ką, twoją dziwką. Jak tej nocy. Bo tylko wtedy
będziesz zawsze kochał mnie do szaleństwa.
Szeptała to, całując mnie bez wytchnienia i próbując wcisnąć się calutka w moje ciało.
6. Arojjimedes, budowniczy falochronów
- Falochrony są największą zagadką inżynierii - oznajmił z emfazą Alberto Lamiel, rozkładając
ramiona. - Tak, wujku Ricardo, nauka i technika rozwiązały wszystkie tajemnice wszechświata
oprócz tej. Nigdy o tym nie słyszałeś?
Od momentu gdy wuj Ataiilfo przedstawił mnie swemu krewnemu, inżynierowi z dyplomem MIT,
uważanemu za asa rodziny Lamielów, młody triumfator, nazywający mnie „wujkiem", choć nim nie
byłem, bo należał do innej gałęzi rodziny, wydał mi się cokolwiek antypatyczny, ponieważ mówił
zbyt dużo i tonem nieznośnie pontyfikalnym. Jednakże antypatia ta najwyraźniej nie była
wzajemna, gdyż od pierwszej chwili prześcigał się w atencjach i okazywał mi szacunek tyleż
wylewny co niezrozumiały. Bo cóż mógł obchodzić tego zdolnego i rozrywanego przez klientów
młodzieńca, wznoszącego okazałe gmachy we wszystkich zakątkach ekspansywnej Limy lat
osiemdziesiątych, nikomu nieznany tłumacz bez ojczyzny, który wracał do Peru po tylu latach i
spoglądał na wszystko z nostalgią i oszołomieniem? Nie wiem czemu, ale Alberto poświęcał mi
mnóstwo czasu. Obwiózł mnie po nowych dzielnicach - Las Casuarinas, La Planicie, Chacarilla,
291
La Rinconada, Villa - osiedlach dla letników, wyrastających jak grzyby po deszczu na
południowych plażach, i pokazał wille otoczone parkami, stawami, basenami, jakby wyjęte z
hollywoodzkiego filmu. Usłyszawszy kiedyś, jak mówię, że jedną z rzeczy, których najbardziej
zazdrościłem jako dziecko moim kolegom z Miraflores, było członkostwo klubu Regatas - ja
musiałem wkradać się tam albo przepływać z sąsiedniej plaży Pescadores
- zaprosił mnie na obiad do tej starej instytucji chorrillańskiej. Tak jak mnie uprzedził, obiekty
klubu były teraz supernowoczesne: i korty, i fronton, i oba baseny, olimpijski i podgrzewany, i dwie
nowe plaże wyrwane morzu dzięki dwóm wielkim falochronom. Prawdą też okazało się
twierdzenie, że w klubowej restauracji Alfresco podają ryż z owocami morza, który z zimnym
piwem smakuje niebiańsko. Panorama, w owo listopadowe południe, szare, zachmurzone, typowe
dla zimy, która nie chce odejść, z fantasmagorycznymi urwiskami Barranco i Miraflores na wpół
zatartymi przez mgłę, wskrzesiła wiele obrazów w zakamarkach mojej pamięci. Jego uwaga o
falochronach wyrwała mnie z zamyślenia.
- Mówisz poważnie? - zapytałem, zaintrygowany. - Trudno w to uwierzyć, Alberto.
- Ja też nie wierzyłem, wujku Ricardo. Ale przysięgam ci, że tak jest.
Był to chłopiec wysoki i zamerykanizowany, wysportowany
— przychodził do Regatas na polo i na fronton codziennie o szóstej rano — ostrzyżony prawie na
jeża, bardzo opalony, emanujący samowystarczalnością i optymizmem. Do swoich wypowiedzi
często wtrącał angielskie słówka. Miał narzeczoną w Bostonie, z którą zamierzał ożenić się za kilka
miesięcy, zaraz po tym jak otrzyma dyplom inżyniera chemika. Odrzucił liczne oferty pra292
cy w Stanach, otrzymane po ukończeniu MIT z wyróżnieniem, i powrócił do Peru „jako uczciwy
patriota", bo jeśli wszyscy uprzywilejowani Peruwiańczycy wyjadą za granicę, „to kto za-kasze
rękawy i popchnie do przodu nasz kraj?". Drażnił mnie tymi patriotycznymi komentarzami, ale
robił to nieświadomie. Alberto Lamiel był jedyną osobą w swojej grupie społecznej patrzącą z taką
ufnością w przyszłość Peru. W owych końcowych miesiącach drugich rządów Fernanda Belaunde
Terry'ego — koniec tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego czwartego roku - przy galopującej inflacji,
terroryzmie Świetlistego Szlaku, częstych przerwach w dostawie prądu, porwaniach i perspektywie,
że APRA, z Alanem Garcią na czele, wygra przyszłoroczne wybory, w klasie średniej panowały
niepewność i pesymizm. Ale Alberta najwyraźniej nic nie zniechęcało. W furgonetce miał zawsze
nabity pistolet na wypadek napadu, a na twarzy uśmiech. Możliwość objęcia władzy przez Alana
Garcię nie przerażała go. Uczestniczył kiedyś w spotkaniu młodych przedsiębiorców z kandydatem
aprystów i uznał go za „dość pragmatycznego, absolutnie niekie-rującego się ideologią".
- Czyli budowa falochronu udaje się albo nie udaje nie z powodów technicznych, prawidłowych
albo błędnych obliczeń, dobrych lub złych rozwiązań konstrukcyjnych, lecz z przyczyn nieznanych,
magii białej albo czarnej? - zapytałem prowokacyjnie. — To chcesz mi powiedzieć ty, inżynier z
dyplomem MIT? Czyżby czary dotarły już do Cambridge, Massachusetts?
- W sumie tak, jeśli stawiasz sprawę w ten sposób - roześmiał się. Zaraz jednak spoważniał i
pokiwał energicznie głową. — Falochron działa albo nie działa z przyczyn, których nauka nie jest
w stanie wyjaśnić. Zagadnienie jest tak fascynujące, że przygotowuję właśnie mały report dla
naszego uczelnianego czasopisma.
293
Będziesz zachwycony, kiedy powiem ci, kto jest moim informatorem. Nazywa się Arquimedes imię pasuje do niego jak ulał. Postać z filmu, wujku Ricardo.
Po tym komentarzu Alberta falochrony klubu Regatas widoczne z tarasu Alfresco nabrały
legendarnej otoczki, aury pradawnych zabytków, kamiennych ostróg, które nie tylko bodą morze,
zmuszając je do wycofania się, zdobywając kawałek plaży dla kąpielowiczów, lecz stanowią
reminiscencje z dalekiej przeszłości, konstrukcje na wpół miejskie, na wpół religijne, wytwory
rzemieślniczego fachu i wiedzy tajemnej, świętej, mitycznej, a dopiero na dalszym miejscu
praktycznej i funkcjonalnej. Zdaniem mojego rzekomego bratanka, aby zbudować falochron,
precyzyjnie określić miejsce, w którym ma być wzniesione to rusztowanie z kamiennych bloków
ułożonych jeden na drugim lub zespolonych zaprawą, nie wystarczały ani nawet nie były potrzebne
żadne obliczenia techniczne. Rzecz wymagała oka praktyka, jakiegoś czarownika, szamana,
wróżbiarza, kogoś w rodzaju radiestety, który wykrywa cieki wodne ukryte pod powierzchnią
ziemi, czy chińskiego mistrza feng shui, decydującego o ustawieniu domu i mebli w jego wnętrzu,
tak by przyszli mieszkańcy żyli w pokoju i cieszyli się miejscem zamieszkania, a nie czuli się obco
i wykazywali skłonności do waśni i tarć, kogoś, kto był zdolny do ustalenia dotykiem lub
posługując się intuicją - jak to czynił od pół wieku na limeńskim wybrzeżu stary Arquimedes -
gdzie należy wznieść falochron, żeby woda zaakceptowała go i nie odrzuciła, zapiaszczając,
podmywając, łamiąc boki, przeszkadzając w pełnieniu funkcji pogromcy oceanu.
- Surrealiści byliby zachwyceni, słysząc twoją historię, siostrzeńcze - stwierdziłem, wskazując na
falochron Regatas, nad
294
którym krążyły białe mewy, czarne kaczuszki i stadko pelikanów o filozoficznym spojrzeniu i
wolach jak warząchwie. — Falochrony, doskonały przykład le merveilleux ąuotidien.
- Potem mi wyjaśnisz, kim są surrealiści, wujku Ricardo - powiedział inżynier, wzywając kelnera i
pokazując władczym gestem, że to on zapłaci rachunek. - Jak widzę, chociaż udajesz sceptyka,
moja opowieść o falochronach zrobiła na tobie piorunujące wrażenie!
Tak, bardzo mnie zaintrygowała. Czy mówił poważnie? Słowa Alberta krążyły mi po głowie przez
cały dzień, wylatując na chwilę z pamięci i powracając ponownie, jakbym wyczuwał, że ten wątły
trop zawiedzie mnie do jaskini pełnej skarbów.
Wpadłem do Limy na kilka tygodni, dość nieoczekiwanie, z zamiarem pożegnania i pochowania
wuja Ataulfa Lamiela, zabranego przez pogotowie do Kliniki Amerykańskiej po drugim zawale i
poddanego operacji na otwartym sercu, bez wielkich nadziei na to, że przeżyje. Ale ku zaskoczeniu
wszystkich, przeżył, a nawet zdawał się szybko dochodzić do siebie, mimo tylu dziesiątek lat na
karku i czterech by-passów. „Twój wuj ma więcej żywotów niż kot - powiedział mi doktor
Castańeda, limeński kardiolog, który go operował. - Prawdę mówiąc, myślałem, że z tego już się
nie wykaraska". W tym miejscu wtrącił się wuj Ataulfo, oznajmiając, że to ja i mój przyjazd do
Limy przywróciły go do życia, a nie te konowały. Został wypisany z Kliniki Amerykańskiej i
powracał do zdrowia w domu, pod opieką stałej pielęgniarki i Anastasii, dziewięćdziesięcioletniej
służącej, która była u jego boku przez całe życie. Ciotka Dolores zmarła kilka lat temu. Chociaż
planowałem zamieszkać w hotelu, nalegał, żebym wprowadził się do jego dwupiętrowego domku
nieopodal Olivar de San Isidro, gdzie miejsca było dosyć.
295
Wuj Ataulfo bardzo się postarzał, był teraz kruchym człowieczkiem powłóczącym nogami,
chudziutkim jak patyczek. Zachował jednak typową dla siebie wylewną serdeczność i żywy,
ciekawy umysł: czytywał codziennie, pomagając sobie lupą filatelistyczną, trzy-cztery dzienniki i
co wieczór słuchał wiadomości, aby wiedzieć, jak toczy się nasz świat. W odróżnieniu od Alberta
wuj Ataulfo czarno widział najbliższą przyszłość. Sądził, że Świetlisty Szlak i MRTA (Ruch
Rewolucyjny imienia Tupaca Amaru) przetrwają jeszcze jakiś czas, i nie ufał aprystom, których
triumf w najbliższych wyborach przepowiadały sondaże. „To będzie ostateczny cios dla tego
nieszczęsnego Peru, bratanku" - lamentował.
Wracałem do Limy po prawie dwudziestu latach. Czułem się całkowitym cudzoziemcem w mieście,
w którym nie został już niemal żaden ślad z moich wspomnień. Dom ciotki Alberty zniknął, na jego
miejscu stanął brzydki czteropiętrowy blok. To samo działo się w całym Miraflores, gdzie
modernizacji oparło się zaledwie kilka domków z ogródkami z mojego dzieciństwa. Dzielnica
straciła osobowość w natłoku budynków różnej wysokości, wielkich sklepów i lasu neonów,
konkurujących ze sobą pod względem banalności i złego smaku. Dzięki inżynierowi Albertowi
Lamielowi mogłem obejrzeć dzielnice z tysiąca i jednej nocy, dokąd przeprowadzili się bogacze i
ludzie dobrze sytuowani. Otaczały je gigantyczne slumsy, zwane teraz eufemistycznie „pueblos
jóveneś" - młodymi dzielnicami - w których schroniły się tysiące chłopów przybyłych z gór w
ucieczce przed głodem i przemocą - akcje zbrojne i terroryzm dotykały głównie mieszkańców
środkowych Andów - wegetujących w szopach skleconych z desek, pali, puszek, szmat i tym
podobnych, w miejscach gdzie nie było zazwyczaj ani wody, ani światła, ani kanalizacji, ani
296
ulic, ani transportu. Owo tak bliskie sąsiedztwo bogactwa i biedy sprawiało, że w Limie bogaci
wydawali się bogatszymi, a biedni biedniejszymi. Wielokrotnie wieczorami, kiedy nie wychodziłem
gdzieś z dawnymi kumplami z Barrio Alegre albo z błyskotliwym Albertem Lamielem, gawędziłem
z wujem Ataulfem i temat ten powracał obsesyjnie w naszych rozmowach. Odnosiłem wrażenie, że
różnice ekonomiczne między nieliczną mniejszością Peruwiań-czyków, którym powodziło się
dobrze i którzy mieli dostęp do szkolnictwa, pracy, rozrywek, a tymi, którzy z największym trudem
wiązali koniec z końcem i żyli w biedzie lub skrajnej nędzy, pogłębiły się przez te dwie dekady:
Jego zdaniem, moja opinia była fałszywa i wynikała z perspektywy wyniesionej z Europy, gdzie
istnienie ogromnej klasy średniej rozmywało i zamazywało kontrasty między skrajnościami. W
Peru, gdzie klasa średnia była nieliczna, te wielkie kontrasty istniały zawsze. Wuja Ataul-fa
przygnębiała bardziej przemoc pieniąca się w społeczeństwie peruwiańskim. „Zawsze obawiałem
się, że może do tego dojść. I stało się. Dobrze chociaż, że biedna Dolores nie dożyła tej chwili".
Porwania, zamachy terrorystyczne, wysadzanie mostów, dróg, elektrowni, nastrój niepewności i
wandalizm, lamentował wuj, opóźnią o wiele lat zryw kraju ku nowoczesności, w który nigdy nie
przestał wierzyć. Aż do tej pory. „Ja już nie ujrzę tego zrywu, bratanku. Obyś chociaż ty go
zobaczył".
Nie potrafiłem dać mu żadnego przekonywającego wyjaśnienia, dlaczego niegrzeczna dziewczynka
nie chciała przyjechać ze mną do Limy - bo sam go nie miałem. Przyjął z dyskretnym
sceptycyzmem argument, że nie mogła opuścić firmy, która akurat w tym okresie musiała stawić
czoło natłokowi kongresów, konferencji, ślubów, bankietów oraz innych imprez wszelkiego
rodzaju, co uniemożliwiło jej wzięcie kilku tygodni urlopu.
297
Ja też w to nie uwierzyłem, wtedy, w Paryżu, kiedy podała ten pretekst, żeby mi nie towarzyszyć, i
powiedziałem jej to. Niegrzeczna dziewczynka przyznała wówczas, że to nieprawda i że faktycznie
nie ma ochoty jechać do Limy. „A dlaczegóż to, można wiedzieć?" - dociekałem. „Czyi nie tęsknisz
za peruwiańską kuchnią? - kusiłem ją. - No więc proponuję ci kilka tygodni ze wszystkimi
rarytasami narodowymi: ceviche z korwina, koktajlem z krewetek, kaczką z ryżem w pisco i w
piwie, lomito saltado, causa, suszonym mięsem z zielonymi bananami i wszystkim, na co tylko
przyjdzie ci ochota". Nie było sposobu, ani żartem, ani na serio nie dała się przekonać. Nie pojedzie
do Peru, ani teraz, ani nigdy. Jej stopa nie postanie tam nawet na kilka godzin. Ale kiedy chciałem
odwołać podróż, żeby nie zostawiać jej samej, nalegała, żebym tego nie robił, argumentując, że w
tym właśnie czasie będą w Paryżu Gravoscy, do których będzie się mogła zwrócić, gdyby
potrzebowała pomocy.
Znalezienie pracy okazało się najlepszym lekarstwem na poprawę nastroju. Pomogło jej chyba
także to, że po pokonaniu tysięcy przeszkód pobraliśmy się wreszcie i stała się, jak mawiała
czasem, gdy byliśmy sami, „kobietą, która pierwszy raz w życiu, zbliżając się do czterdziestych
ósmych urodzin, ma papiery w porządku". Myślałem, że przy jej niespokojnym duchu i potrzebie
wolności praca w firmie zajmującej się organizacją „konferencji, bankietów, ślubów i innych
wydarzeń towarzyskich" szybko ją znudzi i że okaże się tak niekompetentna, iż ją zwolnią. Tak się
nie stało. Wręcz przeciwnie, wkrótce zdobyła zaufanie szefowej. I bardzo poważnie traktowała
swoje zadania: stale czymś się zajmowała, stale coś robiła, wywiązywała się z obowiązków nawet
tak błahych, jak pytanie o ceny w hotelach i restauracjach, targowanie się i negocjowanie zniżek,
ustalanie, czego oczeku298
ją firmy, stowarzyszenia, rodziny, jakich pejzaży, hoteli, menu, spektakli, orkiestr i tym podobne.
Pracowała nie tylko w biurze, ale i w domu. Wieczorami i nocami słyszałem, jak z bezbrzeżną
cierpliwością dyskutuje o szczegółach oferty lub zdaje relację Martine, szefowej, z ustaleń
dokonanych w ciągu dnia. Niekiedy wyjeżdżała poza Paryż - zazwyczaj do Prowansji, na Lazurowe
Wybrzeże czy do Biarritz - asystując Martine lub na jej polecenie. Dzwoniła wówczas do mnie co
wieczór i opowiadała ze wszystkimi szczegółami, co robiła przez cały dzień. Doskonale jej zrobiło
znalezienie sobie zajęcia, poczucie bycia odpowiedzialną, zarabianie pieniędzy. Znowu ubierała się
zalotnie, chodziła do fryzjera, masażysty, manikiurzystek i pedikiurzystek i stale zaskakiwała mnie
jakąś zmianą makijażu, fryzury lub stroju. „Robisz to, żeby być modna czy żeby twój mąż zawsze
był w tobie zakochany?" „Robię to przede wszystkim dlatego, że klienci bardzo lubią, kiedy jestem
ładna i elegancka. Jesteś zazdrosny?" Tak, byłem zazdrosny. Byłem ciągle zakochany w niej po
uszy, i myślę, że ona we mnie też, bo nie licząc drobnych, przelotnych spięć, od czasu owej nocy,
kiedy o mało nie pochłonęły mnie odmęty Sekwany, zauważałem u niej pewne drobiazgi dawniej
nie do pomyślenia. „To dwutygodniowe rozstanie będzie testem - powiedziała mi w dzień wyjazdu.
- Zobaczymy, czy zakochasz się we mnie jeszcze bardziej, czy porzucisz mnie dla jednej z tych
szelmowskich Peruwianeczek, grzeczny chłopczyku". „Jeśli chodzi o szelmowskie Peruwianeczki,
ty wystarczysz mi aż nadto". Zachowała smukłą sylwetkę - w każdy weekend chodziła na siłownię
przy avenue Montaigne na aerobik i na basen - a jej buzia była ciągle świeża i pełna wyrazu.
Nasz ślub był jedną wielką przygodą biurokratyczną. Choć niegrzeczną dziewczynkę uspokajała
świadomość, że wreszcie
299
przebywa na terenie Francji legalnie, ja podejrzewałem, że jeśli pewnego dnia z jakiegoś powodu
władze zaczną sprawdzać jej papiery, odkryją, że nasze małżeństwo ma tyle wad prawnych, iż jest
nieważne. Lecz nie mówiłem jej tego, tym bardziej teraz, gdy po dwóch latach małżeństwa rząd
francuski przyznał jej obywatelstwo, nie podejrzewając, że świeżo upieczona madame Ricardo
Somocurcio otrzymała już kiedyś francuskie obywatelstwo dzięki innemu mężowi i że nazywała się
wówczas madame Robert Arnoux.
Abyśmy mogli się pobrać, trzeba było zorganizować jej fałszywe papiery, na nazwisko inne niż to,
pod którym wyszła za Roberta Arnoux. Nie udałoby się to bez pomocy wuja Ataul-fa. Kiedy
opisałem mu w zarysie nasz problem, podając tylko niezbędne wyjaśnienia i unikając
skandalicznych szczegółów z życia niegrzecznej dziewczynki, odpowiedział natychmiast, że nie
musi wiedzieć nic więcej. Trzeci Świat dysponował szybkimi, choć nieco kosztownymi
rozwiązaniami w wypadkach takich jak ten. Jak powiedział, tak zrobił. Kilka tygodni później
otrzymałem akt urodzenia i akt chrztu, wydane przez magistrat i parafię w Huaura, na nazwisko
Lucy Solórzano Cajahuaringa, z którymi, zgodnie z instrukcjami wuja, stawiliśmy się przed
konsulem peruwiańskim w Brukseli, jego przyjacielem. Wuj Ataiilfo wyjaśnił mu wcześniej
listownie, że Lucy Solórzano, narzeczona jego bratanka Ricarda Somocurcio, utraciła wszystkie
dokumenty, nawet paszport, i że potrzebuje nowego. Konsul, relikt dawnej rasy, w kamizelce, z
zegarkiem na łańcuszku i monoklem, przyjął nas z ostrożnym, aczkolwiek grzecznym chłodem. Nie
zadał nam ani jednego pytania, z czego wywnioskowałem, że został poinformowany przez wuja
Ataulfa o rzeczach, o których wolał nie wiedzieć. Był uprzejmy, bezosobowy, zachował wszelkie
formy.
300
Zwrócił się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a następnie za jego pośrednictwem do rządu i
policji, przesyłając kopie aktów urodzenia i chrztu mojej narzeczonej i prosząc o pozwolenie na
wystawienie nowego dokumentu tożsamości. Po upływie dwóch miesięcy niegrzeczna dziewczynka
otrzymała nowiutki paszport i nowiutką tożsamość, z którymi mogliśmy wyrobić jej, nadal w
Belgii, wizę turystyczną francuską, na zaproszenie moje, to jest obywatela francuskiego,
zameldowanego w Paryżu. Natychmiast złożyliśmy stosowne wnioski w merostwie Piątej
Dzielnicy, przy place de Panteon. Tam też pobraliśmy się w końcu, w październiku tysiąc
dziewięćset osiemdziesiątego drugiego roku, w jesienne popołudnie, w obecności tylko Gravoskich,
którzy byli naszymi świadkami. Nie było weselnego bankietu ani żadnej innej ceremonii, gdyż tego
samego popołudnia wyleciałem do Rzymu na dwutygodniowy kontrakt z FAO.
Niegrzeczna dziewczynka czuła się znacznie lepiej. Niekiedy nie mogłem uwierzyć, że zachowuje
się tak normalnie, że przejmuje się pracą, że jest, jak mi się zdawało, zadowolona, a przynajmniej
pogodzona z tym drobnomieszczańskim życiem, jakie wiedliśmy, pracując ciężko przez cały
tydzień, jadając wieczorami w domu i wychodząc w weekendy do kina, do teatru, na wystawę,
koncert i do restauracji, prawie zawsze sami albo z Gravoski-mi, kiedy byli w Paryżu, bo nadal
przez kilka miesięcy w roku mieszkali w Princeton. Yilala widywaliśmy tylko latem, ponieważ w
ciągu roku chodził do szkoły w New Jersey. Jego rodzice postanowili, że będzie się kształcił w
Stanach. Po dawnym problemie nie zostało ani śladu. Mówił i rozwijał się normalnie, wydawał się
doskonale zintegrowany z amerykańskim światem. Często przysyłał nam pocztówki albo liściki, a
niegrzeczna dziewczynka pisywała do niego co miesiąc, dołączając zawsze jakiś prezent.
301
Choć mówi się, że szczęśliwi bywają tylko głupcy, wyznaję, że czułem się szczęśliwy. Dzielenie
dni i nocy z niegrzeczną dziewczynką wypełniało mi życie. Jednakże mimo całej swej czułości,
ogromnej w porównaniu z dawną lodowatą postawą, osiągnęła to, że żyłem w niepokoju, w ciągłym
lęku, iż pewnego pięknego dnia, w najbardziej nieoczekiwanym momencie, skusi ją kolejne
szelmostwo i rozpłynie się w powietrzu bez słowa pożegnania. Zawsze dawała mi do zrozumienia
czy też raczej dawała mi odczuć, że w jej życiu codziennym kryje się jedna albo kilka tajemnic, że
ma ono niedostępny dla mnie wymiar, gdzie w każdym momencie może się zrodzić trzęsienie
ziemi, które zwali w gruzy nasz wspólny świat. I ciągle nie mieściło mi się w głowie, że Chilijeczka
Lily zgodzi się, by reszta jej życia upłynęła w stylu takim jak teraz: typowym dla paryżanki z klasy
średniej, bez niespodzianek i tajemnic, rządzonym ścisłą rutyną, wyzutym z przygód.
Nigdy nie byliśmy tak złączeni jak w miesiącach, które nastąpiły po naszym, nazwijmy to tak,
pogodzeniu, po owej nocy, kiedy to nieznajomy kloszard wynurzył się z deszczu i ciemności, na
moście Mirabeau, by uratować mi życie. „Czy to nie sam Pan Bóg we własnej osobie chwycił cię za
nogi, grzeczny chłopczyku?"
— kpiła. Nigdy nie uwierzyła do końca, że o mało nie odebrałem sobie życia. „Jeśli ktoś naprawdę
chce popełnić samobójstwo, robi to, i żaden kloszard nie jest w stanie mu przeszkodzić, Ricardito"
- mówiła mi nie raz. W owej epoce nękały ją jeszcze ataki panicznego lęku. Gdy nadchodziły, bez
kropli krwi w twarzy, z sinymi wargami i podkrążonymi oczami, nie odstępowała mnie na krok ani
na sekundę. Chodziła za mną po całym domu jak wierny piesek, uczepiona mojej ręki, paska albo
koszuli, ponieważ ten konktakt fizyczny zapewniał jej choć odrobinę bezpieczeństwa,
302
bez którego, jak mi mówiła urywanym głosem, „rozpadnie się". Patrzenie, jak cierpi, sprawiało, że
cierpiałem także i ja. A niekiedy brak poczucia bezpieczeństwa osiągał u niej takie rozmiary, że
nawet do łazienki nie mogła iść sama; umierając ze wstydu, ze szczękającymi zębami, prosiła,
żebym wszedł z nią do toalety i trzymał za rękę, gdy się załatwiała.
Nigdy nie zrozumiałem do końca natury strachu, który zalewał ją tak nagle, z pewnością dlatego, że
nie miał racjonalnego wytłumaczenia. Czy chodziło o niejasne obrazy, wrażenia, przeczucia,
podejrzenie, że coś strasznego czyha na nią i za moment rozerwie ją na strzępy? „To i dużo więcej".
Podczas takiego ataku, trwającego zazwyczaj kilka godzin, ta kobietka tak odważna, tak silna i tak
stanowcza stawała się bezbronna i krucha jak kilkuletnia dziewczynka. Sadzałem ją wówczas na
kolanach i przytulałem do siebie. Czułem, jak drży i wzdycha, ściskając mnie z rozpaczą, której nic
nie mogło ukoić. Po chwili zapadała w głęboki sen. Po godzinie lub dwóch budziła się zdrowa,
jakby nic złego się nie wydarzyło. Moje błagania, by zgodziła się wrócić do kliniki w Petit Clamart,
pozostały bez echa. Przestałem wreszcie nalegać, bo sama wzmianka o tym doprowadzała ją do
pasji. W owych miesiącach, choć tak złączeni fizycznie, prawie wcale się nie kochaliśmy, bo nawet
w intymności łóżka nie czuła spokoju, nie potrafiła się odprężyć ani na moment, by oddać się
rozkoszy.
Praca pomogła jej przebrnąć przez ten trudny okres. Napady lęku nie urwały się nagle, ale zdarzały
się coraz rzadziej i były coraz słabsze. Wyglądała dużo lepiej, już prawie całkiem normalnie. No
cóż, w głębi ducha wiedziałem, że nigdy nie stanie się normalną kobietą. Nie chciałem tego zresztą,
bo kochałem ją także za to, co nieokiełznane i nieprzewidywalne w jej osobowości.
303
W pogawędkach, jakie prowadziliśmy z Ataulfem podczas jego rekonwalescencji, wuj nigdy nie
zadawał mi pytań o przeszłość mojej żony. Przesyłał jej pozdrowienia, był szczęśliwy, że weszła do
rodziny, miał nadzieję, że kiedyś zdecyduje się przyjechać do Limy i będzie mógł ją poznać, bo w
przeciwnym razie nie pozostanie mu nic innego, jak ruszyć stare kości i wyprawić się do Paryża. Na
stoliku w salonie trzymał oprawione w ramki zdjęcie, które mu wysłaliśmy, zrobione w dniu ślubu,
przy wyjściu z merostwa, z Panteonem w tle.
Podczas owych pogawędek, które rozpoczynaliśmy zazwyczaj po południu, po obiedzie, i które
ciągnęły się niekiedy godzinami, dużo rozmawialiśmy o Peru. Przez całe życie był zaprzysięgłym
belaundystą, ale teraz wyznał mi ze smutkiem, że drugie rządy Belaunde Terry'ego rozczarowały
go. Oprócz zwrotu gazet i kanałów znacjonalizowanych przez dyktaturę wojskową Velasco
Alvarado nie odważył się odwołać żadnej z przeprowadzonych przez nią pseudoreform, które
jeszcze bardziej zubożyły i rozdrażniły Peru, nie był też w stanie powstrzymać inflacji, dzięki której
Apra z pewnością odniesie zwycięstwo w najbliższych wyborach. A w odróżnieniu od swego
siostrzeńca Alberta Lamiela, wuj nie miał złudzeń na temat Alana Garcii.
Ja zaś myślałem sobie, że w kraju, w którym się urodziłem i od którego oddaliłem się już
bezpowrotnie, jest wiele mężczyzn i kobiet takich jak on, z gruntu dobrych i uczciwych, którzy
przez całe życie marzyli o postępie ekonomicznym, społecznym, kulturalnym i politycznym, o
powstaniu społeczeństwa nowoczesnego, zamożnego, demokratycznego, z równymi szansami dla
każdego, którzy po raz kolejny przeżyli frustrację i którzy, jak wuj Ataulfo, osiągnąwszy podeszły
wiek - stojąc u wrót śmierci - rozglądają się wokół siebie z oszołomieniem i zapytują, dlaczego
zamiast iść
304
do przodu, cofamy się, i dlaczego jest gorzej - większe kontrasty, nierówności, więcej przemocy,
niepewności — niż kiedy rozpoczynali życie. .
- Jak dobrze zrobiłeś, wyjeżdżając do Europy, bratanku - powtarzał niby refren, gładząc szpakowatą
bródkę, którą zapuścił.
- Pomyśl, co by się z tobą działo, gdybyś tu został, przy tych przerwach w dostawie prądu,
bombach, porwaniach. I braku pracy dla młodych.
- Nie jestem taki pewien, wujku. Tak, to prawda, mam zawód, który pozwala mi na życie w
cudownym mieście. Ale tam stałem się istotą bez korzeni, człowiekiem widmem. Nigdy nie będę
Francuzem, choć mój paszport tak twierdzi. Dla nich zawsze będę, jak to mówią, un meteąue. I już
nie jestem Peruwiańczy-kiem, bo czuję się tu jeszcze bardziej obco niż w Paryżu.
- Cóż, wiesz zapewne, że według sondażu Uniwersytetu Li-meńskiego sześćdziesiąt procent
młodych pragnie przede wszystkim wyjechać za granicę; przeważająca większość do Stanów, a
reszta do Europy, do Japonii, do Australii, dokądkolwiek. Dlaczego zresztą mielibyśmy im to
wymawiać? Skoro ich kraj nie może zapewnić im ani pracy, ani możliwości, ani bezpieczeństwa, to
naturalne, że chcą go opuścić. Dlatego tak bardzo podziwiam Alberta. Mógł zostać w Stanach, mieć
wspaniałą pracę, a on wolał wrócić do tego grajdołka. Oby tylko nie musiał tego żałować. Żywi dla
ciebie duży szacunek, na pewno to zauważyłeś, prawda, Ricardo?
- Tak, wujku, ja do niego też. Jest naprawdę bardzo miły. Dzięki niemu poznałem różne oblicza
Limy. Limę milionerów i Limę slamsów.
Dokładnie w tym momencie zadzwonił telefon: Albert Lamiel chciał ze mną rozmawiać.
305
- Masz ochotę poznać starego Arąuimedesa, budowniczego falochronów, o którym ci opowiadałem?
- Jasne że tak - powiedziałem z entuzjazmem.
- Miasto buduje nowe molo w La Punta, kierownikiem budowy jest mój przyjaciel Chicho Canepa.
Jutro z samego rana, co ty na to? Wpadnę po ciebie o ósmej. Nie za wcześnie?
- Chyba bardzo się postarzałem, wujku Ataulfie, mimo że mam zaledwie pięćdziesiąt lat —
oznajmiłem wujowi, odłożywszy słuchawkę. — Przecież Alberto, jako twój siostrzeniec, jest tak
naprawdę moim kuzynem, a mimo to upiera się, żeby nazywać mnie wujkiem. Uważa mnie pewnie
za dinozaura.
- Nie o to chodzi - zaśmiał się wuj Ataiilfo. - Mieszkasz w Paryżu, to zjednuje ci szacunek.
Mieszkanie w tym mieście wynosi cię pod niebiosa w jego oczach, oznacza największe osiągnięcie
w życiu.
Następnego ranka Alberto zajechał przed dom kilka minut przed ósmą, w towarzystwie inżyniera
Canepy, kierownika budowy na plaży Cantolao i w La Punta, starszego gościa w czarnych
okularach, o brzuszysku piwosza. Canepa wysiadł z terenówki Alberta marki Cherokee, ustępując
mi miejsca z przodu. Obaj mieli na sobie dżinsy, koszule rozpięte pod szyją i skórzane kurtki.
Poczułem się śmieszny w moim garniturku z kamizelką i koszuli z krawatem przy ich sportowym
stroju.
- Będzie pan pod wrażeniem starego Arąuimedesa - zapewnił mnie przyjaciel Alberta, do którego
ów zwracał się „Chicho".
— To piękny wariat. Znam go od dwudziestu lat i ciągle mnie zadziwiają jego historie. To
prawdziwy mag, zobaczy pan. I doskonały gawędziarz.
- Trzeba by go kiedyś nagrać, słowo daję, wujku Ricardo - zawtórował mu Alberto. - Jego
opowieści o falochronach są odjazdowe, uwielbiam ciągnąć go za język.
306
- Ciągle nie mieści mi się w głowie to, co mi powiedziałeś, Alberto - mruknąłem. - Nadal myślę, że
mnie nabierasz. Wydaje mi się niemożliwe, że aby zbudować falochron, potrzebny jest bardziej
czarownik niż inżynier.
- Może pan mu zaufać na sto procent - zaśmiał się Chicho Canepa. - Mogę coś o tym powiedzieć z
mojego gorzkiego doświadczenia!
Powiedziałem mu, żeby przestał mówić do mnie „pan", że nie jestem taki znowu stary, i od tej pory
mówiliśmy do siebie na „ty".
Jechaliśmy drogą wzdłuż plaży w stronę Magdaleny i San Miguel, mając z prawej strony nagie
urwisko, a z lewej morze, wzburzone i na wpół skryte we mgle, po którego falach, mimo że była
jeszcze zima, pomykali już surferzy w swoich skafandrach z pianki. Milczący, rozmyci, ujeżdżali
morze, niektórzy ze wzniesionymi rękami, balansując ciałem, by utrzymać równowagę. Chicho
Canepa opowiedział mi, co przydarzyło mu się z jednym z falochronów w Costa Verde, który
właśnie minęliśmy, porzucony w połowie budowy, z palem na końcu. Władze Miraflores zleciły mu
poszerzenie drogi i wybudowanie dwóch falochronów, planując zrobić tam plażę. Z pierwszym,
wzniesionym w miejscu doradzonym przez Arquimedesa, nie było najmniejszego problemu. Co do
drugiego, Chicho chciał, żeby stanął w połowie drogi między restauracjami Costa Verde i La Rosa
Nautica. Arąuime-des zaprotestował: nie utrzyma się tutaj, morze go porwie.
- Nie było żadnego powodu, żeby miał się nie utrzymać - powiedział z emfazą inżynier Canepa. Znam się na tym, studiowałem to przecież. Fale i prądy były takie same jak te, które działały na
pierwsze molo. Linia pływów identyczna, podobnie jak profil dna. Robotnicy przekonywali mnie,
żebym posłuchał
307
Arquimedesa, ale uznałem to za kaprys starego pijaka, którym miał przekonać nas, że zasługuje na
zapłatę. I zbudowałem falochron tam, gdzie chciałem. Na swoje nieszczęście, przyjacielu Ricardo!
Dałem dwa razy więcej kamieni i zaprawy niż w pierwszym, a ta cholera zapiaszczała mi się bez
przerwy. Co gorsza, powstawały wiry, które wpływały na całe otoczenie, tworząc prądy i pływy
takie, że zagrażały kąpielowiczom. Nie minęło sześć miesięcy, a morze rozniosło w strzępy
przeklęte molo i zostawiło je w takim stanie, jaki widziałeś. Za każdym razem kiedy tędy
przejeżdżam, palę się ze wstydu. Pomnik mojej niekompetencji! Magistrat wlepił mi karę i w sumie
straciłem sporo kasy.
- A jak ci to wyjaśnił Arqufmedes? Dlaczego nie należało budować tu tego falochronu?
— Jego wyjaśnienia to nie są wyjaśnienia — stwierdził Chicho. - To pieprzenie. Na przykład:
„Morze go tu nie przyjmie" albo „Tu nie pasuje", „Tu będzie się ruszał, a jak będzie się ruszał,
woda
go zwali". Stek bzdur. Czary, jak mówisz, czy cokolwiek to jest. Ale po tym, co przydarzyło mi się
w Costa Verde, robię bez szemrania wszystko, co każe stary. W kwestii falochronów każdy inżynier
przy nim wysiada: on jest lepszy.
Prawdę mówiąc, nie mogłem się doczekać, żeby poznać tego geniusza. Alberto powiedział, że może
zastaniemy go podczas obserwacji morza. To był prawdziwy spektakl: siedząc na plaży z nogami
skrzyżowanymi jak Budda, nieruchomy jak skała, mógł całymi godzinami wpatrywać się w wodę,
w stanie metafizycznej komunikacji z ukrytymi siłami pływów i bóstw morskich głębin, zadając im
pytania, słuchając odpowiedzi, modląc się do nich bezgłośnie. W pewnym momencie ożywał.
Przeżuwając coś w ustach, wstawał i z energicznym gestem wyrokował: „Można" albo
308
„Nie można", a w tym drugim wypadku trzeba było wyruszać na poszukiwanie innego miejsca na
budowę.
A wówczas, nieoczekiwanie, na wysokości tonącej w mżawce małej plaży San Miguel, nie
podejrzewając, jak bardzo wstrząsną mną jego słowa, inżynier Chicho Canepa dodał od niechcenia:
- Stary często opowiada różne bujdy. Bredzi, żeby się dowartościować. Kiedyś ubzdurał sobie, że
ma córkę w Paryżu i że pewnego dnia ona zabierze go do siebie, do Miasta Światła!
Wydało mi się, jakby zapadły nagle ciemności. Poczułem zgagę, jak niekiedy od starego wrzodu na
dwunastnicy, zobaczyłem przed oczami gwiazdki, jakbym dostał obuchem w łeb, nie wiem
dokładnie, co jeszcze poczułem, ale było tego sporo, i w owym momencie pojąłem, dlaczego, od
momentu gdy Alberto Lamiel wspomniał w klubie Regatas o Arąuimedesie i falochronach, dręczył
mnie niepokój, dziwne mrowienie poprzedzające coś niespodziewanego, przeczucie kataklizmu
albo cudu, jakby historia ta zawierała coś, co głęboko mnie dotyczy. Z największym trudem
powściągnąłem chęć zarzucenia Chicho Canepy pytaniami.
Gdy tylko wysiedliśmy z furgonetki na bulwarze Figueredo w La Punta, na wysokości plaży
Cantolao, rozpoznałem Arqui-medesa, zanim jeszcze mi go pokazano. Nie siedział spokojnie.
Spacerował z rękami w kieszeniach wzdłuż wody, gdzie fale umierały łagodnie na czarnych
kamieniach, których nie widziałem od czasów młodości. Był to Metys o bladej cerze, wynędzniały,
chudy jak szczapa, z przerzedzonymi i rozczochranymi włosami, człowiek, który niewątpliwie
dawno już przekroczył granicę, za którą rozpoczyna się starość, i przebywał w tej niewinnej strefie,
gdzie chronologia ulega zawieszeniu i można mieć siedemdziesiąt, osiemdziesiąt, a nawet
dziewięćdziesiąt lat, bez wielkich różnic w wyglądzie. Miał na sobie niebieską koszulę w paski, w
której
309
„Nie można", a w tym drugim wypadku trzeba było wyruszać na poszukiwanie innego miejsca na
budowę.
A wówczas, nieoczekiwanie, na wysokości tonącej w mżawce małej plaży San Miguel, nie
podejrzewając, jak bardzo wstrząsną mną jego słowa, inżynier Chicho Canepa dodał od niechcenia:
— Stary często opowiada różne bujdy. Bredzi, żeby się dowartościować. Kiedyś ubzdurał sobie, że
ma córkę w Paryżu i że pewnego dnia ona zabierze go do siebie, do Miasta Światła!
Wydało mi się, jakby zapadły nagle ciemności. Poczułem zgagę, jak niekiedy od starego wrzodu na
dwunastnicy, zobaczyłem przed oczami gwiazdki, jakbym dostał obuchem w łeb, nie wiem
dokładnie, co jeszcze poczułem, ale było tego sporo, i w owym momencie pojąłem, dlaczego, od
momentu gdy Alberto Lamiel wspomniał w klubie Regatas o Arquimedesie i falochronach, dręczył
mnie niepokój, dziwne mrowienie poprzedzające coś niespodziewanego, przeczucie kataklizmu
albo cudu, jakby historia ta zawierała coś, co głęboko mnie dotyczy. Z największym trudem
powściągnąłem chęć zarzucenia Chicho Canepy pytaniami.
Gdy tylko wysiedliśmy z furgonetki na bulwarze Figueredo w La Punta, na wysokości plaży
Cantolao, rozpoznałem Arqui-medesa, zanim jeszcze mi go pokazano. Nie siedział spokojnie.
Spacerował z rękami w kieszeniach wzdłuż wody, gdzie fale umierały łagodnie na czarnych
kamieniach, których nie widziałem od czasów młodości. Był to Metys o bladej cerze, wynędzniały,
chudy jak szczapa, z przerzedzonymi i rozczochranymi włosami, człowiek, który niewątpliwie
dawno już przekroczył granicę, za którą rozpoczyna się starość, i przebywał w tej niewinnej strefie,
gdzie chronologia ulega zawieszeniu i można mieć siedemdziesiąt, osiemdziesiąt, a nawet
dziewięćdziesiąt lat, bez wielkich różnic w wyglądzie. Miał na sobie niebieską koszulę w paski, w
której
309
został tylko jeden guzik. Wydymała ją bryza tego chłodnego i szarego poranka, odsłaniając
pozbawiony zarostu i kościsty tors starego, który pochylony, potykając się o kamienie plaży,
wędrował tam i z powrotem, podnosząc długie nogi jak czapla i chwiejąc się przy każdym kroku.
- To ten, prawda? - zapytałem.
- A któż by miał być jak nie on - mruknął Chicho Cane-pa, po czym, zwijając dłonie w trąbkę,
krzyknął: - Arquimedes! Arqui'medes! Chodź, mamy tu kogoś, kto chciałby cię poznać! Przyjechał
aż z Europy, wyobraź sobie!
Stary przystanął, jego głowa zatrzęsła się. Popatrzył na nas skonsternowany, a potem kiwnął głową
i ruszył w naszą stronę, usiłując zachować równowagę na czarnych i grafitowych kamieniach plaży.
Kiedy się zbliżył, przyjrzałem mu się lepiej. Miał zapadnięte policzki, jakby nie został mu już ani
jeden ząb, podbródek przecinała mu rysa, która mogła być blizną. Najżywsze i najsilniejsze w jego
osobie były oczy, małe i wodniste, ale intensywne i wojownicze, spoglądające bez mrugania
powiekami, z bezczelną uwagą. Musiał być bardzo stary, tak, świadczyły o tym zmarszczki na
czole, wokół oczu i na szyi, nadające jej wygląd koguciego wola, a także sękate ręce o czarnych
paznokciach, które wyciągnął do nas na powitanie.
- Jesteś tak sławny, Arqufmedes, że chociaż w to nie uwierzysz, mój wujek Ricardo przyjechał aż z
Francji, żeby poznać wielkiego limeńskiego konstruktora falochronów - powiedział Alberto, klepiąc
go po plecach. - Chciałby, żebyś mu wytłumaczył, skąd wiesz, gdzie można wznieść falochron, a
gdzie nie.
- Tego się nie da wytłumaczyć - podał mi rękę stary, a z ust pociekła mu strużka śliny. - To się czuje
w kiszkach. Bardzo się cieszę, kawalerze. Czyli jest pan żabojadem?
310
- Nie, jestem Peruwiańczykiem. Ale mieszkam we Francji od lat.
Miał głos cichy i cienki i nie dopowiadał słów do końca, jakby brakowało mu tchu, by wymówić
wszystkie głoski. Przywitawszy się ze mną, odwrócił się do Chicho Canepy:
- Przykro mi, ale mam wrażenie, że tu nic z tego nie wyjdzie, panie inżynierze.
-Jak to „masz wrażenie"?! - wściekł się Chicho, podnosząc głos. - Jesteś pewien czy nie jesteś
pewien?
- Nie jestem pewien - przyznał stary niechętnie, marszcząc twarz jeszcze bardziej. Zamilkł na
chwilę, po czym, obrzucając ocean szybkim spojrzeniem, dodał: - Prawdę mówiąc, nawet nie wiem,
czy nie jestem pewien. Niech pan się na mnie nie gniewa, ale coś mi mówi, że chyba nie.
- Nie pieprz, Arąuimedes - zaprotestował inżynier Canepa, wymachując rękami. — Musisz dać mi
kategoryczną odpowiedź. Albo ci nie zapłacę, cholera jasna.
- Bo morze jest czasem jak chytra kobita, z tych, co to mówią „tak, ale nie" albo „nie, ale tak" zaśmiał się stary, otwierając
szeroko usta i odsłaniając swoje dwa albo trzy zęby. Zorientowałem się wówczas, że jego oddech
jest przesiąknięty silnym, ostrym zapachem jakiegoś marnego pisco albo bimbru z trzciny
cukrowej.
- Tracisz swoją moc, Arąuimedes - klepnął go przyjaźnie w plecy mój przyjaciel Alberto. - Dawniej
nigdy nie miewałeś wątpliwości.
- To chyba nie tak, panie inżynierze - zaprzeczył Arąuimedes, poważniejąc. Pokazał gestem
szarozieloną wodę. - To zależy od morza, a ono ma swoje tajemnice jak każdy z nas. Prawie zawsze
wystarczy, że popatrzę raz i już wiem, czy się da, czy nie.
311
Ale ta plaża Cantolao jest popieprzona, zwodzi mnie i mąci mi w głowie.
Szum fal uderzających o kamienie plaży był mocny i chwilami głos starego nie docierał do mnie.
Zauważyłem u niego pewien tik: od czasu do czasu podnosił rękę do nosa i ocierał go szybko, jakby
odganiając owada.
Podeszło do nas dwóch mężczyzn w gumiakach i gumowych kurtkach z żółtym napisem: „Urząd
Miasta Callao". Chicho Canepa i Alberto odbyli z nimi krótką naradę. Usłyszałem, jak Chicho
mówi, nie zważając na to, że Arąuimedes stoi tuż obok: „A teraz ten palant nie jest pewien, czy się
da, czy nie. Czyli decyzję musimy podjąć sami".
Stary stał koło mnie, ale na mnie nie patrzył. Ponownie utkwił wzrok w oceanie, poruszając
jednocześnie powolutku wargami, jakby modlił się albo mówił do siebie.
— Arąuimedes, chciałbym zaprosić pana na obiad - powiedziałem mu cicho. - Żeby poopowiadał
mi pan trochę o falochronach. To temat, który ogromnie mnie interesuje. Tylko pan i ja. Zgodzi się
pan?
Odwrócił głowę i wbił we mnie spokojny, poważny wzrok. Zaproszenie bardzo go zakłopotało.
Między zmarszczkami pojawiła się podejrzliwość, zmarszczył brew:
— Na obiad? — powtórzył, skonsternowany. — Gdzie?
— Gdzie pan zechce. Gdzie pan ma ochotę. Pan wybiera miejsce, a ja zapraszam. Zgodzi się pan?
-A... kiedy? - zapytał, żeby zyskać na czasie, świdrując mnie wzrokiem z rosnącą nieufnością.
— Zaraz. Dzisiaj. Powiedzmy, że przyjdę po pana tutaj o dwunastej i pójdziemy na obiad, dokąd
pan zechce. Zgodzi się pan?
312
Po dłuższej chwili potaknął, nie przestając wpatrywać się we mnie, jakby nagle zwietrzył podstęp i
zagrożenie. „Czego, u diabła, może chcieć ode mnie ten gość?" - mówiły jego spokojne, wodniste
oczy siwożółtego koloru.
Kiedy pół godziny później dyskusja między Arquimedesem, Albertem, Chicho Canepą i typami z
Urzędu Miejskiego dobiegła końca, a mój kuzyn i jego przyjaciel wsiadali do furgonetki
zaparkowanej przy bulwarze Figueredo, oznajmiłem, że ja zostaję. Mam ochotę pospacerować po
La Punta, wspominając młodość, kiedy to wpadaliśmy czasem z kumplami z Barrio Alegre na tańce
w Regatas Unión i podrywaliśmy jasnowłose bliźniaczki o nazwisku Lecca, mieszkające nieopodal
i uczestniczące zawsze w letnich regatach. Potem wrócę do Miraflores taksówką. Zdziwili się nieco,
ale nie protestowali, zalecili mi tylko, żebym bardzo uważał na to, dokąd idę, bo w Callao roi się od
narkomanów, a napady i porwania są ostatnio na porządku dziennym.
Długo wędrowałem bulwarami Figueredo, Pardo i Wiese. Wilgoć i czas sprawiły, że pałace sprzed
czterdziestu—pięćdziesięciu lat spłowiały, zmurszały, pokryły się warstwą brudu, a ogrody zarosły.
Choć w fazie rozkładu, dzielnica zachowała ślady dawnej świetności, jak wiekowa dama, za którą
wlecze się cień niegdysiejszej piękności. Przyglądałem się przez kraty koszarom Szkoły Morskiej.
Widziałem grupę defilujących kadetów w białych mundurach polowych i drugą, przy portowym
nabrzeżu, cumującą motorówkę do mola. I przez cały czas powtarzałem sobie: „To niemożliwe. To
absurdalne. Stek bzdur. Zapomnij o tym, Ricar-do Somocurcio". Szaleństwem było podejrzewać
podobny zbieg okoliczności. A jednocześnie przypominałem sobie, iż w życiu przydarzyło mi się
dostatecznie wiele, żeby wiedzieć, że nic nie jest niemożliwe i że nie można wykluczyć najbardziej
niedorzecz3i3
nych i niewiarygodnych trafów i splotów okoliczności, gdy w grę wchodzi ta dziewczynka, która
jest teraz moją żoną.
Choć upłynęły całe dekady, La Punta nie zmieniła się tak bardzo jak Miraflores, zachowała
wielkopańskiego ducha tracącego nieco myszką, podupadła, nie tracąc szyku. Tu także między
willami wyrosły bezosobowe i przygnębiające wieżowce, jak w mojej dawnej dzielnicy, lecz było
ich mniej i nie zniszczyły doszczętnie harmonii całości. Ulice były niemal bezludne, od czasu do
czasu pojawiała się tylko jakaś służąca wracająca z zakupów czy pani domu popychająca wózek z
dzieckiem lub wyprowadzająca psa nad brzeg morza.
O dwunastej wróciłem na plażę Cantolao, skrytą teraz prawie całkiem we mgle. Zastałem
Arquimedesa w pozycji, którą opisał Alberto: z nogami skrzyżowanymi jak Budda, nieruchomego,
wpatrzonego w morze. Był tak spokojny, że stadko białych mew przechadzało się wokół, nie
zwracając nań uwagi i dziobiąc między kamieniami w poszukiwaniu czegoś do jedzenia. Hałas
odpływu był jeszcze silniejszy. Niekiedy mewy odzywały się wszystkie naraz, wydając dźwięk
pośredni między chrapliwym a ostrym, chwilami przeszywający.
- Tak, można zbudować falochron - oznajmił Arqui'medes na mój widok z triumfalnym uśmiechem.
I strzelił palcami: - Inżynier Canepa dopiero się ucieszy!
- Teraz jest pan pewien?
- Całkowicie pewien, jasne że tak - powiedział, potakując kilkakrotnie, chełpliwym tonem. W jego
oczkach lśniła satysfakcja. Pokazał mi morze z całkowitym przekonaniem, jakby wskazując, że
niezbity dowód jest tam, i każdy, kto tylko zechce, może go dostrzec. Ale ja widziałem tylko jęzor
szarozielonej wody poplamiony pianą, który walił w kamienie z regularnym hukiem,
314
podobnym chwilami do grzmotu, po czym wycofywał się, zostawiając po sobie brunatne wstęgi
wodorostów. Mgła była coraz bliżej, czułem, że wkrótce nas ogarnie.
- Prawdziwy z pana cudotwórca, Arąuimedes! Co takiego zdarzyło się od tego ranka, kiedy pan
wątpił, że jest pan teraz pewien? Zobaczył pan coś? Usłyszał? Nagły dreszcz, nagłe przeczucie?
Widząc, że stary ma kłopoty z powstaniem, pomogłem mu, ujmując go pod pachę. Był chudziutki,
pozbawiony mięśni, miał miękkie kości, jak płaz.
-Poczułem, że się da - wyjaśnił Arąuimedes i zamilkł, jakby ten czasownik tłumaczył całą
tajemnicę.
Pokonaliśmy w milczeniu stromy kawałek kamienistej plaży i doszliśmy do bulwaru Figueredo.
Stary zapadał się bez przerwy w szczeliny stopami obutymi w dziurawe buty; przekonany, że zaraz
się przewróci, chwyciłem go jeszcze raz pod ramię, ale wyrwał się z gniewnym gestem.
- Dokąd chce pan iść na obiad, Arąuimedes?
Zawahał się przez sekundę, po czym wskazał w stronę rozmytego, widmowego horyzontu Callao.
- Znam knajpkę tam, w Chucuito - wymamrotał niepewnie. - Chim Pum Callao. Robią dobre
ceviche, ze świeżutkiej ryby.
Inżynier Chicho chodzi tam czasem na kiszkę.
- Znakomicie, Arąufmedes. To idziemy tam. Bardzo lubię ceviche, a kiszki nie jadłem od wieków.
Kiedy szliśmy w stronę Chucuito w eskorcie zimnej bryzy, skrzeku mew i huku morza,
powiedziałem Arąuimedesowi, że nazwa tej restauracji przypomina mi kibiców Sport Boys, słynnej
drużyny piłkarskiej z Callao, którzy na meczach na Stadionie Narodowym, przy ulicy Jose Diaza,
kiedy byłem dzieckiem, zagłuszali trybuny, skandując stentorowo: „Chim Pum! Callao! Chim
315
Pum! Callao!". I dodałem, że chociaż upłynęło tyle lat, wciąż pamiętam tę cudowną parę
napastników Sport Boysów, Valeriana Lopeza i Jeronima Barbadillo, będących postrachem
wszystkich obrońców stawiających czoło drużynie różowych koszulek.
— Barbadillo i Valeriana Lopeza znałem, kiedy byli dziećmi - oznajmił stary; szedł przygarbiony,
wpatrzony w ziemię, wiatr
mierzwił jego rzadkie i siwe włosy. - Kopaliśmy razem piłkę kilka razy, na stadionie w Potao, gdzie
Boysi trenowali, albo na polach w Callao. No, zanim stali się sławni. W tamtych czasach piłkarze
grali tylko dla chwały. Co najwyżej dostawali czasem napiwki. Ja bardzo lubiłem futbol. Ale nigdy
nie byłem dobrym piłkarzem, nie miałem kondycji. Szybko się męczyłem, przybiegałem na końcu,
dysząc jak pies.
- No cóż, pan ma inne zdolności, Arąuimedes. To, co pan potrafi - ustalić, gdzie można zbudować
falochron - potrafi bardzo niewielu ludzi na świecie. To wyjątkowy geniusz, zapewniam pana.
Chim Pum Callao okazała się speluną na jednym z rogów Parque Jose Galvez. W okolicy kręciły
się tłumy próżniaków i dzieciaków sprzedających słodycze, losy, orzeszki mani, jabłka w karmelu z
drewnianych wózków albo prowizorycznych straganów. Arquimedes musiał często tam bywać, bo
pozdrawiał gestem dłoni przechodniów, a kilka bezpańskich psów podeszło, żeby połasić się do
niego. Gdy weszliśmy do Chim Pum Callao, szefowa, gruba Murzynka z wałkami na głowie stojąca
za ladą, to jest szeroką deską opartą na dwóch beczkach, powitała go serdecznie: „Witaj, staruszku,
władco fal!". W lokalu stało z dziesięć topornych stolików z ławkami i tylko część dachu
przykrywał kalamin; przez drugą część, odkrytą, widzieliśmy zimowe niebo, pochmurne i smutne.
Z radia nastawionego na cały regulator pły316
nęła salsa Rubena Bladesa Pedro Navaja. Usiedliśmy przy stoliku blisko drzwi, zamówiliśmy
ceviche, kiszkę i dobrze schłodzone piwo marki Pilsen.
Murzynka w wałkach była jedyną kobietą w lokalu. Prawie wszystkie stoły były zajęte, siedziało
przy nich po dwóch, trzech, czterech biesiadników, mężczyzn, którzy musieli pracować gdzieś w
pobliżu, bo niektórzy mieli na sobie białe kitle robotników chłodni, a pod ławami przy jednym ze
stolików leżały kaski i wa-lizeczki elektryków.
- Co chciałby pan wiedzieć, kawalerze? - otworzył ogień Arąuimedes. Przyglądał mi się z
ciekawością, podnosząc rękę do nosa w regularnych odstępach, aby wytrzeć go i odpędzić
nieistniejącego owada. - To znaczy: czemu zawdzięczam to zaproszenie?
- Jak odkrył pan, że posiada ten dar odgadywania intencji morza? - zapytałem. - Jako dziecko? Jako
młody człowiek? Proszę mi opowiedzieć. Wszystko, co może mi pan powiedzieć na ten temat,
bardzo mnie interesuje.
Wzruszył ramionami, jakby nie pamiętał albo jakby rzecz nie zasługiwała na zajmowanie się nią.
Mruknął, że kiedyś dziennikarz z „La Crónica" przeprowadził z nim wywiad na ten temat, po czym
zamilkł, jakby zaniemówił. Po długiej chwili wymamrotał: „Te rzeczy nie przechodzą przez moją
głowę i dlatego nie potrafię tego wyjaśnić. Wiem, gdzie się da i gdzie się nie da. Ale czasem nic z
tego. To znaczy, nic nie czuję". Zamilkł znów na dłuższy czas, lecz gdy przyniesiono piwo,
stuknęliśmy się i upiliśmy łyk, rozgadał się i zaczął mi opowiadać o swoim życiu w sposób
swobodny i niewymuszony. Nie urodził się w Limie, tylko w górach, w Pallanca, ale jego rodzina
przyjechała na wybrzeże, kiedy dopiero zaczynał chodzić, więc zupełnie nie pamiętał gór
317
i uważał się za tutejszego, za chalaco, czyli człowieka z Cailao, pełną gębą. Czytać i pisać nauczył
się w Szkole Państwowej numer 5, w Bellavista, ale nie ukończył nawet pierwszej klasy, bo „żeby
rodzina miała co włożyć do garnka", ojciec wyszukał mu posadę sprzedawcy lodów, z trójkołowym
wózkiem słynnej lodziarni, nieistniejącej już, która mieściła się przy alei Saenz Peńa: La De-liciosa.
Jako dziecko i nastolatek parał się po trosze wszystkim — był pomocnikiem stolarza i murarza,
gońcem w agencji celnej, aż wreszcie trafił jako pomocnik na łódź rybacką, kotwiczącą przy
Dworcu Morskim. I tam zaczął powoli odkrywać, sam nie wiedząc jak i dlaczego, że on i morze
„rozumieją się jak dwa woły z jednego zaprzęgu". Potrafił wyczuć jak nikt, gdzie trzeba zarzucić
sieci, bo przypłyną żerować ławice sardeli, a gdzie nie, bo wiry wystraszą ryby i haczyka nie
połknie nawet najmarniej-szy zębacz. Doskonale pamiętał, kiedy po raz pierwszy pomógł
zbudować molo w Cailao, na wysokości La Perlą, mniej więcej przy końcu alei Las Palmeras.
Wszystkie wysiłki budowniczych, żeby konstrukcja oparła się falom, okazały się płonne. „Co się,
kurwa, dzieje, dlaczego ten pieprzony falochron bez przerwy się zapiaszcza?" Wykonawca, Metys z
Chiclayo, straszny nerwus, rwał włosy z głowy i wysyłał do wszystkich diabłów morze i cały świat.
Ale chociaż sypał kurwami i nędzami, morze mówiło „nic z tego". A jak morze mówi „nic z tego",
to nic z tego, kawalerze. On wtedy nie miał jeszcze skończonych dwudziestu lat i stałego miejsca
zamieszkania, bo migał się od wojska.
I wtedy Arquimedes zaczął główkować, zastanawiać się, i pomyślał, żeby spróbować nie wkurwiać
się na morze, tylko „z nim porozmawiać". Więcej, „posłuchać, co mówi, tak jak słucha się
przyjaciela". Przystawił rękę do ucha i zrobił pokorną minę, jakby właśnie wysłuchiwał sekretnych
zwierzeń oceanu. Pewnego razu
318
proboszcz z kościółka Carmen de la Legua powiedział mu: „Wiesz, kogo ty słyszysz, Arąuimedes?
Boga słyszysz. To on dyktuje ci te wszystkie mądre rzeczy, które mówisz o morzu". No dobrze,
może Pan Bóg mieszka w morzu. Jak pomyślał, tak zrobił. Zaczął słuchać, a wtedy tak, kawalerze,
morze dało mu odczuć, że jeśli postawią falochron nie tu, gdzie go nie chce, tylko pięćdziesiąt
metrów dalej na północ, w stronę La Punta, „ono zgodzi się". Poszedł do kierownika budowy i
powiedział mu to. Metys najpierw zesrał się ze śmiechu, co było do przewidzenia. Ale potem,
zdesperowany, powiedział: „Spróbujmy, szlag by to". Spróbowali w miejscu, które wskazał
Arquimedes, i falochron przetrzymał największe fale. Wieść się rozniosła i Arąuimedes zdobył
sławę „czarownika", „magika", „władcy fal". Od tamtej pory nie powstał w całej Zatoce Limskiej
ani jeden falochron, którego kierownicy budowy albo inżynierowie nie skonsultowali z
Arąuimedesem. Wozili go do Cańete, do Pisco, do Supe, do Chincha, w kupę miejsc, żeby doradził
w sprawie lokalizacji falochronu. Z dumą oznajmił, że w całym swoim długim życiu zawodowym
mylił się niezwykle rzadko. Ale mylił się, a jakże, bo nie myli się tylko Pan Bóg, a może jeszcze i
diabeł, kawalerze.
Ceviche paliło, jakby zawierało czerwoną papryczkę z Arequi-py. Kiedy w butelce piwa pokazało
się dno, zamówiłem następną, którą wypiliśmy powoli, delektując się wyśmienitą kiszką wieprzową
w bagietce, podaną z sowitą porcją sałaty zielonej z cebulą i papryką. Zachęcony wychylonymi
szklankami piwa, podczas jednej z chwil milczenia Arquimedesa odważyłem się wreszcie zadać mu
pytanie, które od trzech godzin paliło mi gardło:
- Mówiono mi, że ma pan córkę w Paryżu. To prawda, Ar-ąuimedes?
319
Patrzył na mnie bez słowa, zaintrygowany tym, że tyle wiem o jego sprawach prywatnych. Wyraz
odprężenia na jego twarzy zaczął znikać i po chwili ustąpił miejsca zgorzknieniu. Zanim mi
odpowiedział, wytarł sobie wściekle nos i gwałtownym gestem odpędził niewidzialnego owada.
- O tym wyrodnym dziewczynisku nie chcę nic wiedzieć - burknął. - A tym bardziej rozmawiać,
kawalerze. Przysięgam,
że gdyby przyszła do mnie skruszona, zatrzasnąłbym jej drzwi przed nosem!
Widząc go tak rozgniewanego, przeprosiłem za nieuprzejmość. Usłyszałem o jego córce dziś rano
od któregoś z inżynierów, a jako że sam mieszkam w Paryżu, zaintrygowało mnie to, pomyślałem,
że a nuż ją znam. Nie wspominałbym o tym, gdybym wiedział, że to go rozzłości.
Arąuimedes nie odpowiedział, jadł swoją kiszkę i popijał piwem. Ponieważ prawie nie miał zębów,
gryzł z trudem, mlasz-cząc, i długo przeżuwał każdy kęs. Zakłopotany przedłużającym się
milczeniem, przekonany, że popełniłem błąd, wypytując go o córkę - co spodziewałeś się usłyszeć,
Ricardito? - podniosłem rękę, żeby poprosić Murzynkę w wałkach o rachunek. I właśnie w tym
momencie Arąuimedes odezwał się:
- Bo to wyrodna dziewczyna, przysięgam panu - powtórzył, marszcząc brwi bardzo surowo. Nawet na pogrzeb matki nie przysłała forsy. Egoistka, bez dwóch zdań. Wyjechała tam i odwróciła
się do nas plecami. Pewnie uważa, że wysoko zaszła i że ma prawo, żeby nami pogardzać. Jakby
nie miała w żyłach krwi swojego ojca i swojej matki.
Był nieźle rozwścieczony. Kiedy mówił, wykrzywiał twarz w grymasie, który dodawał mu
zmarszczek. Szepnąłem, że żałuję, iż poruszyłem ten temat, że nie chciałem, żeby poczuł się źle,
320
żebyśmy porozmawiali o czymś innym. Ale on mnie nie słuchał. W nieruchomych oczach płonęły
źrenice, wodniste i rozżarzone.
- Poniżyłem się i poprosiłem, żeby mnie tam zabrała, chociaż mogłem jej rozkazać, od tego jestem
ojcem - powiedział, uderzając w stół. Trzęsły mu się wargi. - Poniżyłem się, upokorzyłem się. Nie
musiała mnie utrzymywać, nic z tych rzeczy. Pracowałbym, robiłbym cokolwiek. Na przykład
pomagał przy falochronach. Nie budują to falochronów w Paryżu? Na pewno, więc mógłbym przy
tym pracować. Jeśli jestem dobry tu, to czemu nie tam. Jedyne, o co żebrałem, to bilet. Nie dla
matki, nie dla braci. Tylko dla siebie. A ja już harowałbym tam jak wół, zarabiał, oszczędzał i
sprowadził powoli resztę rodziny. O tak dużo prosiłem? O mało, prawie o nic. A co ona na to? Nie
odpowiedziała więcej na żaden list. Ani na jeden jedyny list, jakby bała się, że sam tam przyjadę,
bez zapowiedzi. Tak postępuje córka? Ja wiem, czemu mówię, że jest wyrodna, kawalerze.
Murzynkę w wałkach, która podeszła do stolika, przeciągając się jak pantera, poprosiłem nie o
rachunek, lecz o następne zimne piwo. Stary Arqufmedes mówił tak głośno, że od kilku stolików
odwrócono się, żeby na niego popatrzeć. Zauważył to, udał, że kaszle, i zniżył głos.
- Na początku, owszem, pamiętała o swojej rodzinie, to jej trzeba przyznać. Cóż, dość rzadko, ale
lepsze to niż nic - ciągnął nieco spokojniejszym tonem. - Nie kiedy była na Kubie, bo stamtąd
chyba nie mogła pisać listów, przez tę politykę. Przynajmniej tak mówiła później, kiedy
zamieszkała we Francji, już z mężem. Wtedy od czasu do czasu, na święto narodowe albo na moje
urodziny, albo na Boże Narodzenie, wysyłała list i jakąś małą sumkę. Ile było zachodu, żeby
zrealizować czek. Chodzić z wszystkimi papierami do banku, a bank brał Bóg wie ile jako prowizję.
Ale
321
mniejsza, wtedy jeszcze, rzadko, bo rzadko, ale pamiętała, że ma rodzinę. Aż poprosiłem o bilet do
Francji. A wtedy jak nożem uciął. Urwało się. Aż do dzisiaj. Jakby wszyscy jej krewniacy umarli.
Pogrzebała nas, mówię panu. Ani nawet jak jeden z braci napisał z prośbą, żeby się dołożyła na
marmurowy nagrobek dla matki, nie raczyła odpowiedzieć.
Nalałem Arąuimedesowi kolejną szklankę pienistego piwa, które Murzynka w wałkach postawiła na
stole, i sobie też. Kuba, z mężem w Paryżu: wszystko się zgadzało. O kogo innego mogło chodzić?
Teraz ja zacząłem się trząść. Czułem się zdenerwowany, jakby z ust starego mogła w każdym
momencie paść jakaś straszna rewelacja. Powiedziałem: „Zdrowie, Arquimedes", i pociągnęliśmy
obaj po długim łyku. Z miejsca gdzie siedziałem, widziałem jeden z dziurawych butów starego, z
którego wyglądała zabłocona kostka, ze strupami czy zaschniętym brudem; pomiędzy nimi
spacerowała mrówka, której on zdawał się nie czuć. Czy możliwy był taki zbieg okoliczności? Tak,
jak najbardziej. Nie miałem cienia wątpliwości.
— Myślę, że ją znałem — powiedziałem, udając, że mówię tak sobie, bez żadnych osobistych
pobudek. - Pana córka była na stypendium na Kubie przez jakiś czas? A potem wyszła za mąż za
francuskiego dyplomatę, prawda? Za człowieka o nazwisku Arnoux, jeśli się nie mylę.
- Nie wiem, czy był dyplomatą, nawet nam nie przysłała zdjęcia - odburknął Arquimedes, klepiąc
się w nos. - Ponoć był jakąś szychą i zarabiał niezłą forsę, tak mi powiedzieli. Czy w takiej sytuacji
córka nie ma obowiązków wobec rodziny? A zwłaszcza jeśli jej rodzina jest biedna i ledwie wiąże
koniec z końcem!
Wypił następny łyk i zamyślił się na długą chwilę. Salsę zastąpiła nijaka, prosta i monotonna
muzyka zespołu Los Shapis. Przy
322
sąsiednim stoliku elektrycy rozmawiali o niedzielnych wyścigach koni, a jeden z nich przysięgał:
„W trzeciej gonitwie Cleopatra to pewniak". Znienacka, jakby przypominając coś sobie,
Arquimedes podniósł głowę i wbił we mnie swoje rozgorączkowane oczka:
- Pan ją znał?
- Myślę, że tak. Bardzo słabo.
- Ten gość, no, ten żabojad, naprawdę miał dużo forsy?
- Nie wiem. Jeśli mówimy o tej samej osobie, jej mąż był urzędnikiem UNESCO. To niewątpliwie
intratna posada. Kiedy widziałem pana córkę, zawsze była bardzo dobrze ubrana. To była piękna i
elegancka kobieta.
- Otilita zawsze marzyła o tym, czego nie miała, od maleń-kości - powiedział Arqufmedes, łagodząc
nagle głos, a na jego twarzy zarysował się nieoczekiwany uśmiech pobłażania. - Była bardzo
zmyślna, w szkole zbierała nagrody. Co to, to tak, bajała tak sobie od urodzenia. Nie godziła się z
własnym losem.
Nie mogłem powstrzymać śmiechu, podczas gdy stary patrzył na mnie zbity z tropu. Chilijeczka
Lily, towarzyszka Arlette, madame Robert Arnoux, Mrs. Richardson, Kuriko i madame Ricar-do
Somocurcio nazywała się w rzeczywistości Otilia. Zdrobniale: Otilita. Jakie śmieszne.
- Nigdy nie myślałem, że może mieć na imię Otilia - wyjaśniłem staremu. - Znałem ją pod innym
imieniem, pod imieniem jej męża. Madame Robert Arnoux. We Francji tak się mówi: kiedy kobieta
wychodzi za mąż, przybiera imię i nazwisko męża.
- Też mi zwyczaj - skomentował Arquimedes, uśmiechając się i wzruszając ramionami. - Od dawna
pan jej nie widuje?
- Tak, od dawna. Nie wiem nawet, czy jeszcze mieszka w Paryżu. Oczywiście, jeśli mówimy o tej
samej osobie. Peruwianka, o której myślę, była na Kubie i tam wyszła za mąż, w Hawanie, za
323
francuskiego dyplomatę. On ją zabrał potem do Paryża, w latach sześćdziesiątych. W Paryżu
widzieliśmy się po raz ostatni, jakieś cztery-pięć lat temu. Pamiętam, że często opowiadała o
Miraflo-res, mówiła, że spędziła dzieciństwo w tej dzielnicy.
Stary pokiwał głową. W jego wodnistym wzroku nostalgia zastąpiła wściekłość. Trzymał szklankę z
piwem w powietrzu i zdmuchiwał pianę z krawędzi, powolutku, wyrównując ją.
- To ta sama - stwierdził, potakując energicznie i ocierając sobie nos. - Otilita mieszkała w
Miraflores, kiedy była mała, bo jej matka pracowała jako kucharka u rodziny stamtąd. U państwa
Arenas.
- Przy ulicy Esperanza? - zapytałem.
Stary przytaknął, wbijając we mnie zdziwiony i badawczy wzrok.
- I to pan wie? Skąd pan tyle wie o Otilicie? Pomyślałem: „Jak zareaguje, jeśli mu powiem: bo to
moja
żona"?
- Cóż, mówiłem już panu. Pana córka zawsze wspominała Miraflores i domek przy ulicy Esperanza.
Ja też mieszkałem w dzieciństwie w tej dzielnicy.
Za ladą Murzynka w wałkach poruszała głową w rytm niespójnych dźwięków Los Shapis.
Arąuimedes upił długi łyk, co pozostawiło obwódkę z piany wokół jego zapadniętych ust.
- Od maleńkości Otilita wstydziła się nas — powiedział, a w jego głosie znów zabrzmiała
wściekłość. — Chciała być jak biali i bogaci. Była z niej przemądrzała dziewczynka i straszna
spryciula. Łebska i z charakterem. Nie każdy, ot tak, zbierze się i wyjedzie za granicę bez grosza
przy duszy, jak ona to zrobiła. Kiedyś wygrała konkurs w Radio America. Naśladowała Meksykanów, Chilijczyków, Argentyńczyków. A miała najwyżej dzie324
więc czy dziesięć lat. W nagrodę dostała łyżwy. Okręciła sobie wokół palca tę rodzinę, gdzie jej
matka pracowała jako kucharka. Państwa Arenas. Wokół palca, powiadam panu. Traktowali ją jak
kogoś z rodziny. Pozwalali przyjaźnić się z własną córką. Rozpuścili ją. Od tamtego czasu jeszcze
bardziej się wstydziła własnej matki i własnego ojca. Od maleńkości zanosiło się na to, że jak
dorośnie, wyprze się nas.
W tym momencie poczułem nagle odrazę do samego siebie. Co ja tu robię, wtykając nos w te
gorzkie prywatne sprawy? Co jeszcze chcesz wiedzieć, Ricardito? I po co? Zacząłem na gwałt
szukać pretekstu, żeby się pożegnać, bo Chim Pum Callao wydało mi się nagle klatką. Arquimedes
dalej opowiadał o rodzinie. Wszystko, co mówił, potęgowało moje przygnębienie i smutek.
Najwyraźniej miał kupę dzieci, z trzech różnych żon, „wszystkie uznane". Otilita była pierworodną
córką jego pierwszej żony, zmarłej już. „Nakarmić dwanaście gęb, niech to diabli - powtarzał ze
zrezygnowaną miną. - To mnie wykańczało. Nie wiem, skąd jeszcze mam siły, żeby zarabiać na
życie, kawalerze". I faktycznie, wyglądał na steranego życiem i kruchego. Tylko jego oczy, żywe i
chętne, zdradzały wolę kontynuacji; reszta ciała zdawała się zwyciężona i zastraszona.
Musiały upłynąć co najmniej dwie godziny od naszego wejścia do Chim Pum Callao. Wszystkie
stoliki, oprócz naszego, opróżniały się stopniowo. Szefowa zgasiła radio, dając do zrozumienia, że
pora zamykać. Poprosiłem o rachunek, zapłaciłem, a kiedy wyszliśmy na ulicę, poprosiłem
Arquimedesa, żeby zechciał przyjąć w prezencie ode mnie studolarowy banknot.
- Jeśli kiedyś jeszcze natknie się pan w Paryżu na Otilitę, niech pan jej powie, żeby przypomniała
sobie o ojcu i nie była taką złą córką, bo w przyszłym życiu może ją pokarać - podał mi rękę
stary. Wziął banknot i patrzył nań, jakby spadł z nieba. Przestraszyłem się, że zaraz rozpłacze się ze
wzruszenia. Wyjąkał: „Sto dolarów! Bóg zapłać, kawalerze". A ja pomyślałem: „A gdybym mu
powiedział: Jest pan moim teściem, Arąuimedes, wyobraża pan sobie?".
Kiedy na placu Jose Galveza pojawiła się po chwili rozklekotana taksówka, którą zatrzymałem
machnięciem dłoni, otaczała mnie chmara dzieciaków w łachmanach, z wyciągniętymi rękami,
błagająca o jałmużnę.
Powiedziałem kierowcy, żeby zawiózł mnie na ulicę Esperanza, do Miraflores. Podczas długiego
kursu dymiącym i rzegoczącym rzęchem pożałowałem, że rozpocząłem rozmowę z Arquimedesem. Bolała mnie aż do szpiku kości myśl o tym, jak musiało wyglądać dzieciństwo Otility w
jakimś slamsie w Callao. Świadomy, że nigdy nie zrozumiem tej rzeczywistości, tak odległej od
miraflorskiej, w której miałem szczęście dorastać, wyobrażałem ją sobie jako malutką dziewczynkę,
w nędzy i błocie lepianek na brzegu rzeki Rimac - gdy przejeżdżaliśmy nieopodal, do taksówki
wpadł rój much - przytłoczonych piramidami śmieci gromadzonych od niepamiętnych czasów, w
ubóstwie, a przede wszystkim w tymczasowości, w niepewności jutra, aż zrządzeniem Opatrzności
matka dostała tę posadę kucharki u rodziny z klasy średniej, w eleganckiej dzielnicy, dokąd udało
się jej zabrać najstarszą córkę. Wyobrażałem sobie sztuczki, pochlebstwa, umizgi, którymi Otilita,
dziewczynka obdarzona wyjątkowo rozwiniętym instynktem przeżycia i adaptacji, posługiwała się,
by podbić serce pani i pana domu. Najpierw pewnie śmiali się z niej, a potem przypadła im do gustu
ta pocieszna i zmyślna córeczka kucharki. Dawali jej buciki i sukieneczki, z których wyrastała ich
córka, Lucy, ta druga Chilijeczka. I tak córka Ar326
ąuimedesa pięła się w górę, zdobywając sobie miejsce w rodzinie Arenasów. Wreszcie osiągnęła
prawo zabawy i pokazywania się, jak równy z równym, jak przyjaciółka, jak siostra, z ich córką,
choć ta ostatnia uczęszczała do prywatnej szkoły, a córeczka kucharki do marnej państwowej
podstawówki. Teraz, po kilkudziesięciu latach, było jasne, dlaczego Chilijeczka Lily z czasów
mojego dzieciństwa nie chciała mieć chłopaka i nie zapraszała nikogo do domu przy ulicy
Esperanza. A przede wszystkim było superjasne, po co wymyśliła ten cały teatr, po co się
zdeperuwia-nizowała, po co dokonała owego przeistoczenia w Chilijeczkę: żeby zostać
zaakceptowana w Miraflores. Czułem się wzruszony do łez. Szalałem z chęci pochwycenia mojej
żony w objęcia, chciałem obsypać ją pieszczotami i względami, przepraszać ją za takie dzieciństwo,
łaskotać ją, opowiadać dowcipy i pajacować, żeby tylko usłyszeć jej śmiech, obiecać, że już nigdy
więcej nie będzie cierpieć.
Ulica Esperanza nie zmieniła się zbytnio. Przeszedłem nią dwa razy, od alei Larco po Zanjón, tam i
z powrotem. Księgarnia Minerva znajdowała się wciąż na rogu naprzeciwko Parque Central,
chociaż za ladą nie stała już włoska dama o siwych włosach, zawsze taka poważna, wdowa po Jose
Carlosie Mariategui. Znik-nęła za to niemiecka restauracja Gambrinus i sklep z pasmanterią, gdzie
kiedyś towarzyszyłem w zakupach ciotce Albercie. Ale trzypiętrowy bloczek, w którym mieszkały
Chilijeczki, nadal tam stał. Wąski, wciśnięty między dom a drugi bloczek, spłowiały, z balkonikami
o drewnianych poręczach, wyglądał biednie i staro. To tu, w mieszkaniu o ciemnych i ciasnych
pokojach, w kan-ciapce obok kuchni, gdzie sypiają zazwyczaj służące i gdzie jej matka każdego
wieczoru kładła jej na podłodze materac, Otilita była nieskończenie mniej nieszczęśliwa niż w
domu Arąuimedesa.
327
I to może właśnie tutaj, jeszcze jako smarkula, podjęła decyzję, żeby się wybić, dowolnym
sposobem, żeby przestać być Otilitą--córką kucharki i budowniczego falochronów, żeby wydostać
się raz na zawsze z tej matni, więzienia i przekleństwa, jakim było dla niej Peru, żeby wyjechać
daleko i zdobyć bogactwo - głównie o to chodziło, żeby być bogatą, przebogatą - choćby w tym
celu miała popełnić najgorsze szelmostwa, podjąć największe ryzyko, przeistoczyć się w kobietę
zimną, odporną na miłość, wyrachowaną, okrutną. Udawało się to jej tylko na krótko, a po drodze
zostawiała za sobą strzępy skóry i duszy. Kiedy przypomniałem ją sobie w najgorszym momencie
ataku lęku, skuloną na sedesie, trzęsącą się ze strachu i trzymającą mnie kurczowo za rękę,
musiałem się bardzo postarać, żeby powstrzymać szloch. Oczywiście że miałaś rację, niegrzeczna
dziewczynko, nie chcąc wracać do Peru, nienawidząc kraju, gdzie wszystko przypominałoby ci to,
co musiałaś zaakceptować, ścierpieć i poświęcić, żeby z niego uciec. Bardzo dobrze zrobiłaś, nie
towarzysząc mi w tej podróży, kochanie moje.
Odbyłem długi spacer po Miraflores szlakami młodości: Par-que Central, aleja Larco, Parąue
Salazar, bulwary nadmorskie. Potrzeba zobaczenia jej, usłyszenia jej głosu dławiła mi pierś.
Oczywiście, nigdy jej nie powiem, że poznałem jej rodzica. Oczywiście, nigdy jej nie wyznam, że
znam jej prawdziwe imię. Otilia, Otilita, ale śmieszne, zupełnie do niej nie pasuje. Oczywiście, jak
najszybciej zapomnę o Arąuimedesie i o wszystkim, co usłyszałem tego przedpołudnia.
Kiedy wróciłem do domu, wuj Ataulfo już się położył. Sta-reńka Anastasia zostawiła mi jedzenie na
stole, pod przykryciem, żeby nie wystygło. Przełknąłem tylko kęs i wstawszy od stołu, natychmiast
poszedłem zamknąć się w salonie. Krępowało mnie
328
dzwonienie za granicę, ponieważ wiedziałem, że wuj Ataulfo nie pozwoli mi zapłacić, ale czułem
taką potrzebę porozmawiania z niegrzeczną dziewczynką, usłyszenia jej głosu, powiedzenia jej, jak
bardzo tęsknię, że przełamałem się. Zasiadłem w narożnym fotelu, gdzie wuj Ataulfo czytywał
gazety, przy stoliku z telefonem, nie zapalając światła, i wykręciłem jej numer. Długi, przerywany
sygnał dźwięczał przez długą chwilę, lecz nikt nie podniósł słuchawki. Różnica czasu, jasne! W
Paryżu była czwarta rano! Ale właśnie dlatego było niemożliwe, żeby Chilijeczka — Otilia, Otilita,
ale śmieszne — nie usłyszała dzwonka. Telefon stał na szafce nocnej, tuż przy jej uchu. A sen miała
bardzo lekki. Jedyne wyjaśnienie to nagły wyjazd służbowy na polecenie Martine. Poszedłem na
górę, do mojego pokoju, powłócząc nogami, sfrustrowany i smutny. Oczywiście, nie zmrużyłem
oka przez całą noc, ponieważ gdy tylko ogarniał mnie sen, budziłem się, podskakując, całkowicie
przytomny, widząc w ciemnościach twarz Arąuimedesa, który patrzył na mnie kpiąco i powtarzał
imię najstarszej córki: Otilia, Otilita. Czy było możliwe, że...? Nie, to głupia myśl, atak zazdrości
raczej śmieszny u mężczyzny koło pięćdziesiątki. Kolejna gierka, żeby utrzymywać cię w ciągłej
niepewności, Ricardito? Niemożliwe, nie mogła podejrzewać, że zadzwonisz do niej właśnie
dzisiaj, o tej godzinie. Jedyne logiczne wyjaśnienie to był służbowy wyjazd do Biarritz, do Nicei,
do Cannes, do któregoś z owych kurortów, gdzie odbywały się kongresy, konferencje, spotkania,
śluby i inne preteksty Francuzów do gargantuicznych pijaństw i obżarstw.
Wydzwaniałem do niej wielokrotnie przez następne trzy dni i nie odebrała ani razu. Trawiony
zazdrością, nie widziałem już niczego ani nikogo i tylko liczyłem niekończące się dni dzielące mnie
od lotu do Europy. Wuj Ataulfo zauważył moje zdener329
wowanie, choć dokładałem wszelkich starań, żeby zachowywać się normalnie, a może właśnie
dlatego. Nie dociekał powodu; zapytał tylko dwa lub trzy razy, czy dobrze się czuję, bo prawie nic
nie jadłem i nie przyjąłem zaproszenia na kolację i na występ mojej ulubionej śpiewaczki, Cecilii
Barrazy, który zaproponował mi uprzejmy Alberto Lamiel.
Czwartego dnia wyleciałem do Paryża. Wuj Ataiilfo napisał do niegrzecznej dziewczynki
własnoręczny list, prosząc ją o wybaczenie kradzieży męża na dwa króciutkie tygodnie, ale,
dodawał, ta wizyta bratanka okazała się zbawienna, pomogłem mu przezwyciężyć złą passę i
zapewniłem długowieczność. Nie spałem, nie wziąłem nic do ust przez prawie osiemnaście godzin
lotu, który trwał tyle ze względu na długi postój samolotu Air France w Pointe-a-Pitre, gdzie
naprawiano jakąś awarię. Co czeka mnie tym razem, kiedy otworzę drzwi mieszkanka przy Ecole
Militaire? Kolejny liścik od niegrzecznej dziewczynki, informującej z dawną oziębłością, że
postanowiła odejść, bo jest znużona nudnym życiem drobnomieszczanki, zmęczona robieniem
śniadań i ścieleniem łóżka? Czy jest zdolna do takich dowcipów w naszym wieku?
Nie. Kiedy otworzyłem drzwi mieszkania przy Joseph Granier — ręka mi się trzęsła i nie mogłem
trafić kluczem w dziurkę zamka - była tam, czekała na mnie. Otworzyła ramiona z szerokim
uśmiechem:
- Nareszcie! Już miałam dość tej samotności i porzucenia!
Ubrała się wieczorowo, w sukienkę z dużym dekoltem, odsłaniającą ramiona. Kiedy zapytałem, z
jakiegoż to powodu jest taka elegancka, odrzekła, gryząc mi wargi:
- To dla ciebie, głuptasie, a niby dla kogo. Czekam na ciebie od rana, bez przerwy wydzwaniam do
Air France. Powiedzieli
330
mi, że samolot miał długie międzylądowanie na Gwadelupie. No, pokaż, jak cię potraktowano w
Limie. Posiwiałeś, mam wrażenie. Z tęsknoty za mną, jak sądzę.
Wyglądała na zadowoloną z tego, że mnie widzi, a ja poczułem ulgę i wstyd. Zapytała, czy chcę się
czegoś napić, coś zjeść, a widząc, że ziewam, popchnęła mnie w stronę sypialni: „Idź się przespać,
ja się zajmę walizką". Zdjąłem buty, spodnie, koszulę i położyłem się. Udając, że śpię,
szpiegowałem ją spod przymkniętych powiek. Rozpakowywała mnie powoli, skoncentrowana,
bardzo porządnie. Rzeczy brudne wkładała do torby, którą później zaniesie do pralni. Rzeczy czyste
układała pieczołowicie w szafie. Skarpetki, chusteczki, garnitur, krawat. Od czasu do czasu rzucała
spojrzenie na łóżko i wydawało mi się, że uspokajała się, widząc, że tu jestem. Miała czterdzieści
osiem lat i nikt by w to nie uwierzył, patrząc na jej sylwetkę modelki. Była śliczna w tej
jasnozielonej sukience odsłaniającej nagie ramiona i część pleców, bardzo starannie umalowana.
Poruszała się bez pośpiechu, z gracją. W pewnym momencie zobaczyłem, że podchodzi do łóżka całkiem zamknąłem oczy i rozchyliłem usta, udając, że śpię - i poczułem, że przykrywa mnie
kołdrą. Czy mogło być farsą to wszystko? Nigdy, przenigdy. Chociaż właściwie dlaczego nie, z nią
życie mogło w dowolnym momencie przerodzić się w teatr, w fikcję. Zapytam, czemu nie odbierała
telefonu przez trzy dni? Spróbuję ustalić, czy wyjeżdżała na polecenie szefowej? A może lepiej
zapomnisz o tej sprawie i zanurzysz się w tym czułym kłamstwie o domowym szczęściu? Czułem
bezbrzeżne zmęczenie. A potem, kiedy rzeczywiście zacząłem zapadać w sen, poczułem, że kładzie
się przy mnie. „Ale jestem głupia, zbudziłam cię". Była zwrócona twarzą do mnie i jedną ręką
mierzwiła mi włosy. „Coraz bardziej siwiejesz, staruszku" - zaśmiała się.
33i
Zdjęła sukienkę i buty, jej halka była jasnobeżowa, podobna w odcieniu do jej skóry.
— Tęskniłam za tobą - powiedziała nagle, poważniejąc. Wbiła we mnie spojrzenie oczu barwy
miodu w sposób, który przypomniał mi nieoczekiwanie badawczy wzrok budowniczego
falochronów. - Nocami nie mogłam spać, myślałam o tobie. Prawie co noc masturbowałam się,
wyobrażając sobie, że doprowadzasz mnie do orgazmu ustami. Jednej nocy płakałam, myśląc, że
mogło ci się stać coś złego - choroba, wypadek. Że zadzwonisz do mnie i powiesz, że postanowiłeś
zostać w Limie z jakąś Peruwia-neczką, i że cię nigdy więcej nie zobaczę.
Nasze ciała nie stykały się. Dalej trzymała rękę na mojej głowie, ale teraz muskała opuszkami
palców moje brwi, moje usta, jakby sprawdzała, czy rzeczywiście są tutaj. Jej oczy były nadal
bardzo poważne. W głębi źrenic dostrzegłem wodnisty blask, jakby powstrzymywała się od płaczu.
— Kiedyś, kopę lat temu, w tym samym pokoju zapytałeś mnie, czym jest dla mnie szczęście,
pamiętasz, grzeczny chłopczyku? A ja ci powiedziałam, że pieniądze, spotkanie mężczyzny, który
ma władzę i jest bardzo bogaty. Myliłam się. Teraz wiem, że to ty jesteś moim szczęściem.
I w tym momencie, kiedy zamierzałem ją objąć, bo miała oczy pełne łez, zadzwonił telefon,
sprawiając, że podskoczyliśmy oboje.
— Ach, wreszcie! — zawołała niegrzeczna dziewczynka, podnosząc słuchawkę. — Przeklęty
telefon. Nareszcie go naprawili. Oui, oui, monsieur. Ca marche tres bien, maintenantl Merci.
Nie zdążyła odłożyć słuchawki, bo skoczyłem na nią i ścisnąłem w objęciach ze wszystkich sił.
Całowałem ją wściekle, całowałem ją czule, a głos mi się łamał, kiedy mówiłem:
332
- Wiesz, że to są najpiękniejsze słowa, że ucieszyły mnie najbardziej z tych wszystkich rzeczy, które
mi powiedziałaś, Chi-lijeczko? „Oui, oui, monsieur. Ca marche tres bien, maintenantl Merci".
Wybuchnęła śmiechem i szepnęła, że to najmniej romantyczny ze wszystkich banałów, jakie ode
mnie dotychczas usłyszała. Rozbierając ją i rozbierając siebie, szeptałem jej do ucha, nie przestając
ani na moment całować jej: „Dzwoniłem do ciebie przez cztery dni z rzędu, przez cały dzień, całą
noc, o świcie, i ponieważ nie odbierałaś, oszalałem z rozpaczy. Nie jadłem, nie żyłem, aż
zobaczyłem, że nie odeszłaś, że nie jesteś z kochankiem. Przywracasz mi życie, niegrzeczna
dziewczynko". Słyszałem i czułem, że skręca się ze śmiechu. Kiedy zmusiła mnie do odsunięcia
głowy, żeby spojrzeć mi w oczy, jeszcze nie mogła wykrztusić słowa z rozbawienia: „Naprawdę
szalałeś z zazdrości? Cóż za szczęsna nowina, ciągle jesteś zakochany we mnie po uszy, grzeczny
chłopczyku". Po raz pierwszy w życiu kochaliśmy się, nie przestając się śmiać.
Wreszcie zasnęliśmy spleceni i szczęśliwi. We śnie otwierałem od czasu do czasu oczy, żeby na nią
popatrzeć. Nigdy nie będę tak szczęśliwy jak teraz, nigdy tak spełniony. Obudziliśmy się
wieczorem, wzięliśmy prysznic, ubraliśmy się i zabrałem niegrzeczną dziewczynkę na kolację do
La Closerie des Lilas, gdzie, jak para podczas miesiąca miodowego, rozmawialiśmy cichutko,
patrząc sobie w oczy, uśmiechając się, całując, przy butelce szampana. „Powiedz mi coś ładnego" prosiła co chwilę.
Gdy wyszliśmy z La Closerie des Lilas, na placyku, gdzie posąg marszałka Neya groził szablą
gwiazdom, na skraju avenue de l'Observatoire, siedziało na ławce dwóch kloszardów. Niegrzeczna
dziewczynka przystanęła i pokazała na nich:
333
- To ten z prawej, prawda? To ten kloszard, który uratował ci wtedy życie na moście Mirabeau?
- Nie, to chyba nie on.
- Tak, tak - tupnęła z niecierpliwością i gniewem. - To on, powiedz, że to on, Ricardo.
- Tak, tak, to on, masz rację.
- Daj mi całą forsę, jaką masz w portfelu - zażądała. - Banknoty, i drobne też.
Uczyniłem, o co prosiła. Wówczas ona, z pieniędzmi w ręku, podeszła do kloszardów. Popatrzyli na
nią jak na raroga - tak sądzę, bo było zbyt ciemno, żeby zobaczyć ich twarze. Pochyliła się nad tym
z prawej, powiedziała mu coś, wręczyła pieniądze, a na końcu, ku memu zdumieniu, ucałowała go
w oba policzki. Potem wróciła do mnie, uśmiechając się jak dziewczynka, która spełniła dobry
uczynek. Wsunęła mi rękę pod ramię i ruszyliśmy bulwarem Montparnasse. Do Ecole Militaire
mieliśmy dobre pół godziny marszu, ale nie było zimno i nie zanosiło się na deszcz.
- Ten kloszard pomyśli, że to mu się przyśniło, że stanęła przed nim wróżka, która spadła z nieba.
Co mu powiedziałaś?
- Bardzo dziękuję, panie kloszardzie, za to, że uratował pan życie mojemu szczęściu.
- Ty też zaczynasz już pleść banały, niegrzeczna dziewczynko - pocałowałem ją w usta. - Powiedz
mi jeszcze jakiś, proszę.
7. Marcella z Layapies
Jeszcze pięćdziesiąt lat temu madrycka dzielnica Lavapies, dawna enklawa Żydów i Maurów,
którzy przeszli na chrześcijaństwo, byk uważana za jedną z najbardziej tradycyjnych w Madrycie:
zachowały się tam takie relikty, jak el chulapo, la chulapa i inne postacie z zarzueli, guapos w
kamizelce, czapce z daszkiem, apaszce na szyi i obcisłych spodniach, manolas w sukienkach w
groszki, z wielkimi kolczykami i parasolkami, w chusteczkach zawiązanych ciasno na włosach
upiętych w rzeźbiony kok.
Kiedy wprowadziłem się do Lavapies, dzielnica zmieniła się do tego stopnia, że chwilami
zapytywałem sam siebie, czy w tej wieży Babel zachował się jeszcze jakiś madrytczyk z dziada
pradziada, czy też wszyscy mieszkańcy byli, jak Marcella i ja, madrytczy-kami z importu. Nasi
hiszpańscy sąsiedzi pochodzili ze wszystkich zakątków Półwyspu, a różnorodność ich akcentów i
typów fizycznych potęgowała wrażenie, że owa lavapieska mamałyga ras, języków, brzmień,
zwyczajów, strojów i nostalgii to prawdziwy mikrokosmos. Geografia demograficzna naszej
planety odbijała się wyraźnie w tej garści ulic i placów.
Po wyjściu z ulicy Ave Maria, przy której mieszkaliśmy na trzecim piętrze spłowiałego i popsutego
budynku, człowiek czuł
335
się jak w jakimś nowożytnym Babilonie, gdzie współistnieją obok siebie handlarze chińscy i
pakistańscy, pralnie i sklepiki hinduskie, marokańskie herbaciarnie, bary pełne Latynosów,
kolumbijscy i afrykańscy handlarze narkotyków, a w każdej sieni i na każdym rogu tłoczą się
grupki Rumunów, Jugosłowian, Mołdawian, Do-minikańczyków, Ekwadorczyków, Rosjan i
Azjatów. Hiszpańskie rodziny przeciwstawiały się tej transformacji, kultywując dawne obyczaje:
spotykały się na pogawędkę na balkonach, rozwieszały pranie na sznurkach pod okapami i w
oknach, a w niedzielę chadzały całymi małżeństwami, panowie w krawatach, panie odziane na
czarno, na mszę do kościoła San Lorenzo u zbiegu ulic Doctor Piga i Salitre.
Nasze mieszkanie było mniejsze od tego przy rue Joseph Granier, a w każdym razie takie się
wydawało ze względu na wszechobecność kartonowych, papierowych i drewnianych modeli
dekoracji Marcelli, które, jak ołowiane żołnierzyki Salomona Toledano, opanowały oba pokoje, a
nawet kuchnię i łazieneczkę. Choć malutkie i pełne książek i płyt, mieszkanko nie wywoływało
klaustrofobii dzięki oknom wychodzącym na ulicę, przez które wpadało strumieniami jaśniutkie
kastylijskie światło, tak różne od paryskiego, oraz dzięki balkonikowi, gdzie wieczorami mogliśmy
ustawiać stolik i jeść kolację pod madryckimi gwiazdami, które istnieją, mimo że przytłumione
przez łunę świateł miasta.
Marcelli udawało się pracować w domu, na leżąco w łóżku, jeśli rysowała, albo na siedząco na
afgańskim dywanie w saloniku, jeśli budowała modele z kartonu, bristolu, balsy, używając do tego
gumy arabskiej, klajstru i kolorowych kredek. Ja wolałem robić tłumaczenia zlecane przez
wydawcę Maria Muchnika w sąsiedniej kafejce, Cafe Barbieri, gdzie spędzałem codziennie wiele
godzin, tłumacząc, czytając i obserwując faunę odwiedzają336
cą kafejkę, która nigdy mi się nie znudziła, gdyż ucieleśniała całą różnobarwność tej nowej arki
Noego w sercu starego Madrytu.
Cafe Barbieri mieściła się przy naszej ulicy Ave Maria, a jej wystrój nawiązywał - co mi oznajmiła
Marcella, gdy zabrała mnie tam po raz pierwszy, a ona zna się na tych rzeczach - do ekspresjonistycznych dekoracji berlińskich z lat dwudziestych lub grafik Grosza czy Ottona Dixa:
odrapane ściany, ciemne kąty, pod sufitem medaliony przedstawiające matrony rzymskie i
tajemnicze klitki, gdzie można było dokonywać zbrodni w całkowitej tajemnicy, stawiać szalone
sumy w partiach pokera, przy których błyszczałyby noże, albo odprawiać czarne msze. Była
ogromna, z wieloma kątami, z mnóstwem zakamarków, ciemnych stropów ze srebrzystymi
pajęczynami, cherlawych stolików i kulawych krzeseł, ław i półek rozsypujących się ze starości,
mroczna, zadymiona, zawsze pełna ludzi, którzy zdawali się przebierańcami, tłumem statystów w
jakiejś opera bujfa, stłoczonych za kulisami, oczekujących na wyjście na scenę. Starałem się usiąść
przy stoliku w głębi, gdzie dochodziło trochę więcej światła i gdzie nie było krzeseł, lecz dość
wygodny fotel, wyściełany aksamitem, który niegdyś był czerwonawy i który rozpadał się powoli,
podziurawiony śladami papierosów i wytarty tyloma tyłkami. Jedna z moich rozrywek, zawsze gdy
wchodziłem do Cafe Barbieri, polegała na identyfikacji języków, które słyszałem, idąc od drzwi do
stolika w głębi, a pewnego razu naliczyłem ich z pół tuzina na tym króciutkim odcinku, nie
dłuższym niż trzydzieści metrów.
Także kelnerki i kelnerzy odzwierciedlali wieloetniczność dzielnicy: Szwedzi, Belgowie,
Amerykanie z USA, Marokańczycy, Ekwadorczycy, Peruwiańczycy i tak dalej. Ciągle się zmieniali,
najwidoczniej nędznie opłacani, i przez całe osiem godzin nieprzerwanej pracy, na dwie zmiany,
biegali tam i z powrotem,
337
nosząc piwa, kawy, herbaty, czekolady, kieliszki z winem, kanapki. Gdy tylko widzieli, że zasiadam
za ulubionym stołem, z zeszytami, piórami i książką, którą tłumaczyłem, przynosili mi zaraz małą
kawę z kroplą mleka i butelkę niegazowanej wody mineralnej.
Przy stoliku przeglądałem poranne gazety, a po południu, kiedy byłem zmęczony tłumaczeniem,
czytałem sobie, już nie z obowiązku, lecz dla przyjemności. Trzy książki, które przełożyłem, pióra
Doris Lessing, Paula Austera i Michela Tourniera, nie kosztowały mnie wiele wysiłku, ale też nie
bawiłem się specjalnie, tłumacząc je na hiszpański. Chociaż chodziło o modnych i cenionych
autorów, powieści, które mi powierzono, nie należały do najlepszych w ich dorobku. Tak jak
zawsze podejrzewałem, tłumaczenia literackie były beznadziejnie opłacane, znacznie gorzej niż
handlowe. Ale ja już nie byłem w stanie robić tych drugich, ponieważ zmęczenie psychiczne, jakie
mnie ogarniało przy dłuższej koncentracji, bardzo spowalniało moją pracę. Tak czy owak, te
skromne dochody pozwalały mi partycypować w wydatkach domowych i nie czuć się na garnuszku
u Marcelli. Mój przyjaciel Muchnik próbował znaleźć mi jakieś tłumaczenie z rosyjskiego, na co
miałem największą ochotę, i już prawie przekonaliśmy pewnego wydawcę, żeby odważył się
opublikować Ojców i dzieci Turgieniewa albo wzruszające Requiem Anny Achmatowej, lecz nic z
tego nie wyszło, bo literatura rosyjska jeszcze wtedy bardzo słabo interesowała czytelników
hiszpańskich i latynoskich, a poezja prawie wcale.
Nie potrafiłbym powiedzieć, czy lubiłem Madryt, czy nie. Bardzo słabo znałem inne dzielnice, do
których zapędzałem się rzadko, idąc do muzeum albo na jakiś spektakl z Marcełlą. Ale w Lavapies
czułem się dobrze, chociaż to tam zostałem napadnię338
ty po raz pierwszy w życiu, przez dwóch Arabów, którzy ukradli mi zegarek, portmonetkę z
niewielką sumką i pióro marki Mont Blanc, mój ostatni luksus. Prawdę mówiąc, czułem się tam jak
w domu, zanurzony w kipiącym życiu. Niekiedy wieczorami Marcella przychodziła po mnie do
Barbieriego i szliśmy na spacer po dzielnicy, którą poznałem jak własną kieszeń. 7-,'Ssnsilz
odkrywałem tam coś ciekawego, niecodziennego, ekstrawaganckiego. Na przykład sklepik-centralę
telefoniczną Boliwijczyka o nazwisku Alcerreca, który żeby lepiej obsługiwać swoich afrykańskich
klientów, nauczył się języka suahili. Czasem szliśmy do Filmoteki na jakiś klasyczny film.
Podczas owych spacerów Marcella gadała bez ustanku, a ja słuchałem. Odzywałem się bardzo
rzadko, żeby dać jej chwilę na wzięcie oddechu i zachęcić, pytaniem albo uwagą, do dalszej
opowieści o projekcie, w którym chciałaby brać udział. Niekiedy nie zwracałem wielkiej uwagi na
to, co mówi, bo skupiałem się na sposobie, w jaki to robi: z namiętnością, przekonaniem, ochotą,
radością. Nigdy nie znałem osoby, która oddawałaby się tak całkowicie - tak fanatycznie, rzekłbym,
gdyby słowo to nie wywoływało ponurych skojarzeń - swojemu powołaniu, która wiedziałaby z tak
niezachwianą pewnością, co chce robić w życiu.
Poznaliśmy się kilka lat temu, w Paryżu, w klinice w Passy, gdzie robiłem badania, a ona przyszła
w odwiedziny do operowanej przyjaciółki. Przez pół godziny, jakie spędziliśmy razem w
poczekalni, opowiedziała mi z takim entuzjazmem o sztuce Moliera Mieszczanin szlachcicem
wystawianej przez mały teatr z Nanterre, do którego zaprojektowała dekoracje, że poszedłem na
nią. W teatrze spotkałem Marcellę, a po przedstawieniu zaprosiłem ją na lampkę wina do
najbliższego bistrot na stacji metra.
339
Mieszkaliśmy razem od dwóch i pół roku, przez pierwszy rok w Paryżu, a potem w Madrycie.
Marcella była Włoszką, młodszą ode mnie o dwadzieścia lat. Studiowała w Rzymie architekturę,
żeby sprawić przyjemność rodzicom architektom, lecz już jako studentka zaczęła pracować w
teatrze jako scenografka. Rodzice czuli do niej żal, że nigdy nie wykonywała wyuczonego zawodu,
i przez kilka lat pozostawali w chłodnych stosunkach. Pogodzili się, kiedy zrozumieli, że to, co robi
córka, to nie przelotny kaprys, lecz prawdziwe powołanie. Od czasu do czasu jechała do nich do
Rzymu, a jako że nie zarabiała wiele - była najpracowitszą osobą na świecie, ale zlecenia
pochodziły głównie z podrzędnych teatrzyków, które płaciły jej marnie albo wcale - rodzice, dość
dobrze sytuowani, przesyłali jej niekiedy czeki, dzięki którym mogła poświęcać swój czas i swoją
energię teatrowi. Nie odniosła sukcesu, co nie spędzało jej snu z powiek, ponieważ była całkowicie
przekonana - a ja także - że prędzej czy później ludzie teatru w Hiszpanii, we Włoszech, w całej
Europie dostrzegą jej talent. Chociaż mówiła bardzo dużo, gestykulując jak Włoszka z karykatury,
mnie nie nudziła nigdy. Uwielbiałem słuchać o krążących jej po głowie pomysłach
zrewolucjonizowania scenografii Wiśniowego sadu, Czekając na Godota, Sługi dwóch panów czy
Celestyny. Pewnego razu zaangażowano ją do filmu jako asystentkę scenografa i mogła była
próbować pójść w tym kierunku, ale jej podobał się teatr i nie zamierzała poświęcić swego
powołania, choć znacznie trudniej było zrobić karierę w scenografii teatralnej, niż projektując
dekoracje do filmów czy programów telewizyjnych. Dzięki Marcelli nauczyłem się patrzeć na
spektakle innymi oczyma, zwracać baczną uwagę nie tylko na fabułę i postaci, lecz także na
miejsca, światło, w obrębie którego się poruszają, oraz na otaczające je rzeczy.
340
Była drobna, miała jasne włosy, zielone oczy, bardzo białą i gładką cerę i bardzo radosny uśmiech.
Tchnęła energią. Ubierała się byle jak, najczęściej w sandały, dżinsy i podniszczoną bluzę, nosiła
okulary do czytania i oglądania filmów, malutkie szkiełka bez oprawek, które nadawały jej twarzy
wyraz nieco bła-zeński. Była bezinteresowna, bez krzty wyrachowania, szczodra, zdolna poświęcić
mnóstwo czasu mało ważnym pracom, takim jak scenografia do jednego jedynego przedstawienia
jakiejś sztuki Lope de Vegi przygotowanego przez uczniów pewnej szkoły; cztery błyskotki na
krzyż i kilka malowanych płócien projektowała z pasją godną pierwszego zlecenia dla Opery
Paryskiej. Własna satysfakcja rekompensowała jej z nawiązką marne grosze czy też brak
jakiejkolwiek gratyfikacji. Określenie „pracować z miłości do sztuki" pasowało do Marcelli jak
ulał.
Z projektów zagracających nasze mieszkanie mniej niż jedna dziesiąta znalazła się na scenie.
Większość nie wyszła poza etap rysunku i makiety, zmarnowała się z braku chętnych na
sfinansowanie pomysłów, które wpadły jej do głowy, gdy spodobało jej się coś, co czytała. Nigdy
nie dyskutowała na temat honorariów i była zdolna odrzucić poważne zlecenie, jeśli reżyser lub
producent wydawali się jej faryzeuszami, lekceważącymi aspekt estetyczny i zainteresowanymi
tylko aspektem komercyjnym. Za to kiedy już przyjęła zlecenie - najczęściej dla jakiejś
awangardowej trupy, niemającej dostępu do poważnych teatrów - oddawała mu się ciałem i duszą.
Nie tylko wychodziła ze skóry, żeby dobrze wykonać swoją część, ale też uczestniczyła we
wszystkich innych czynnościach: pomagała kolegom w znalezieniu sponsora i lokalu, uzyskaniu
darowizn i pożyczek mebli i strojów, pracowała ramię w ramię ze stolarzami i elektrykami, gdy
było trzeba, zamiatała scenę, sprzedawała bilety i usadzała publiczność na widowni.
34i
Zawsze zadziwiała mnie pasja, z jaką oddawała się swojej pracy, aż musiałem jej przypominać w
tych gorączkowych okresach, że nie tylko dekoracją teatralną żyje istota ludzka, lecz musi też jeść,
spać i interesować się choć odrobinę innymi codziennymi sprawami.
Nigdy nie pojąłem, dlaczego Marcella była ze mną, co takiego wnosiłem w jej życie. W tym, co
interesowało ją najbardziej, czyli w pracy, niewiele mogłem jej pomóc. Wiedziałem na temat
scenografii teatralnej tylko tyle, ile nauczyła mnie ona, a moje ewentualne opinie byłyby zbędne, bo
jak każdy utalentowany twórca doskonale wiedziała, co chce zrobić, i nie potrzebowała doradztwa.
Mogłem być dla niej tylko uważnym uchem w tych wszystkich momentach, kiedy musiała oblec w
słowa i wypowiedzieć na głos potok obrazów, możliwości, alternatyw i wątpliwości, jaki zalewał ją,
gdy zabierała się do nowego projektu. A ja słuchałem z zazdrością przez tyle czasu, ile było trzeba.
Towarzyszyłem jej do Biblioteki Narodowej, gdzie przeglądała grafiki i książki, podczas wizyt u
rzemieślników i antykwariuszy oraz w rytualnym niedzielnym obchodzie targu staroci na Rastro. I
nie robiłem tego wyłącznie z czułości, ponieważ to, co mówiła, było zawsze nowatorskie,
zadziwiające, genialne. U jej boku codziennie odkrywałem coś nowego. Nigdy bym się nie
domyślił, nie znając jej, jak mocny, choć zawsze dyskretny, wpływ na fabułę mają dekoracja,
oświetlenie, obecność lub nieobecność najbanalniejszego przedmiotu, szczotki czy zwykłego
wazonu.
Różnica wieku między nami - dwadzieścia lat - zdawała się jej nie obchodzić. Mnie zaś tak. Stale
powtarzałem sobie, że dobre stosunki między nami pogorszą się, kiedy ja będę sześćdziesięciolatkiem, a ona ciągle młodą kobietą. Zakocha się wówczas w jakimś równolatku. I odejdzie.
Była atrakcyjna, chociaż zupeł342
nie nie dbała o wygląd; na ulicy mężczyźni wodzili za nią wzrokiem. Pewnego dnia, kiedy się
kochaliśmy, zapytała: „Chciałbyś, żebyśmy mieli dziecko?". Nie. Lecz jeśli ona miałaby ochotę, to
z największą przyjemnością. Ale natychmiast poczułem lęk. Dlaczego? Być może dlatego że po
długiej serii złych i dobrych chwil z niegrzeczną dziewczynką nie byłem w stanie uwierzyć, z
pięćdziesiątką na karku, w trwałość związku, nawet takiego jak ten, który funkcjonował bez
wstrząsów. Czy moje wątpliwości były niedorzeczne? Rozumieliśmy się tak dobrze, że przez te
dwa i pół roku wspólnego życia nie pokłóciliśmy się ani razu. Drobne sprzeczki, przelotne dąsy - to
wszystko. Nigdy jednak coś, co groziłoby zerwaniem. „Cieszę się, że ci nie zależy - powiedziała
wtedy Marcella. - Nie myślałam o poczęciu bambino teraz, ale kiedy już zrobimy jakieś ważne
rzeczy". Mówiła o sobie, bo bez wątpienia dokona w przyszłości rzeczy zasługujących na to
określenie. Ja zadowoliłbym się tym, żeby w najbliższych latach Mario Muchnik zdobył dla mnie
jakąś rosyjską książkę, której przekład wymagałby wiele wysiłku i dał mi wiele satysfakcji, coś
bardziej twórczego niż te powieścidełka light, które umykały mi z pamięci w tempie, w jakim
przerzucałem je na język hiszpański.
Bez wątpienia była ze mną dlatego, że mnie kochała: nie miała żadnego innego powodu. Wręcz
przeciwnie, w pewnym stopniu stanowiłem dla niej obciążenie finansowe. Ale jak mogła zakochać
się we mnie, który byłem w jej oczach starym facetem, nieszczególnie przystojnym, bez powołania,
o lekko nadwerężonych władzach umysłowych i którego jedynym celem w życiu było, od dziecka,
spędzenie reszty życia w Paryżu? Kiedy opowiedziałem Marcelli, że to było moje jedyne marzenie,
wybuch-nęła śmiechem: „No cóż, caro, osiągnąłeś swój cel. Powinieneś się cieszyć, mieszkałeś w
Paryżu przez całe swoje życie". Powiedziała
343
to z czułością, lecz jej słowa zabrzmiały w moich uszach nieco złowieszczo.
Marcella przejmowała się mną bardziej niż ja sam. Dbała, żebym brał leki na ciśnienie, żebym
spacerował codziennie co najmniej przez pół godziny, żebym nie pił więcej niż dwie—trzy lampki
wina na dzień. I stale powtarzała, że jeśli dostanie kiedyś godziwą gażę, wydamy te pieniądze na
podróż do Peru. Bardziej niż słynne Cuzco i Machu Picchu chciała poznać limeńską dzielnicę
Miraflores, o której tyle jej opowiadałem. Wtórowałem jej, ale w głębi duszy wiedziałem, że nigdy
nie odbędziemy tej podróży, bo nawet gdyby nas było stać, odwlekałbym ją w nieskończoność. Nie
zamierzałem wracać do Peru. Po śmierci wuja Ataulfa mój kraj rozpłynął się dla mnie w powietrzu,
jak fatamorgana na pustyni. Nie miałem tam już ani krewnych, ani przyjaciół, nawet wspomnienia z
młodości ulotniły się z czasem z mojej pamięci.
O śmierci wuja dowiedziałem się po sześciu miesiącach od zamieszkania w Madrycie, z listu
Alberta Lamiela. Marcella przyniosła mi go do Barbieriego i choć wiedziałem, że może to nastąpić
w każdym momencie, smutna nowina ogromnie mnie przygnębiła. Porzuciłem tłumaczenie i
krążyłem po alejkach parku Retiro jak lunatyk. Od czasu mojej ostatniej podróży do Peru, pod
koniec tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego czwartego roku, pisywaliśmy do siebie co miesiąc, a z
listów kreślonych drżącą ręką, które musiałem odszyfrowywać jak paleograf, dowiadywałem się o
kolejnych katastrofach gospodarczych, które przynosiła Peru polityka Alana Garcii: inflacji,
nacjonalizacjach, zerwaniu z instytucjami kredytowymi, kontroli cen i kursów wymiany, dalszym
spadku zatrudnienia i poziomu życia. Listy wuja Ataulfa tchnęły zgorzknieniem, z jakim oczekiwał
śmierci. Zmarł we śnie. Alberto Lamiel dodawał, że szykuje się do wyjazdu do Bostonu,
344
gdzie może otrzymać pracę dzięki rodzicom swojej żony. Pisał, że był durniem, wierząc w obietnice
Alana Garcii, na którego głosował w wyborach w osiemdziesiątym piątym, jak tylu naiwnych
przedsiębiorców. Ufając słowu prezydenta, że ich nie tknie, zachował oszczędności w dolarach.
Kiedy świeżo zaprzysiężony włodarz wydał dekret o obowiązkowej konwersji dewiz
zdeponowanych w banku na sole peruwiańskie, majątek Alberta stopniał całkowicie. A był to tylko
początek lawiny. Najlepsze, co mógł zrobić, pisał, to „pójść za Twoim przykładem, wujku Ricardo,
wyjechać w poszukiwaniu lepszych perspektyw, bo w tym kraju nie da się już pracować, jeśli nie
ma się wejścia w rządzie".
Była to ostatnia nowina, jaką otrzymałem z Peru. Od tego czasu, jako że w Madrycie nie miałem
kontaktu z żadnym rodakiem, dowiadywałem się o ostatnich wydarzeniach nader sporadycznie,
kiedy jakaś wiadomość przedostała się do madryckich gazet, a była to zazwyczaj informacja o
narodzinach pięcioracz-ków, o trzęsieniu ziemi albo o wypadku autobusu w Andach, w którym
zginęło trzydzieści osób.
Nigdy nie opowiedziałem wujowi Ataulfowi, że moje małżeństwo się rozpadło, więc w swoich
listach aż do końca załączał pozdrowienia dla „bratanicy", a ja odpowiadałem mu w tym samym
tonie. Nie wiem, czemu ukryłem to przed nim. Być może dlatego, że musiałbym wyjaśnić mu, co
zaszło, a każde wyjaśnienie wydałoby mu się równie absurdalne i niezrozumiałe, jak wydawało się
mnie.
Nasze rozstanie odbyło się nieoczekiwanie i brutalnie, czyli w sposób typowy dla znikającej
niegrzecznej dziewczynki. Choć tym razem nie była to właściwie ucieczka, lecz rozejście się,
cywilizowane, omówione. Stąd też wiedziałem, że w odróżnieniu od poprzednich to, i owszem,
będzie ostateczne.
345
Miesiąc miodowy, jaki nastał, kiedy wróciłem z Limy przerażony, że odeszła, bo nie odbierała
telefonu przez trzy dni, potrwał kilkanaście tygodni. Początkowo była wobec mnie tak czuła, jak w
popołudnie mojego powrotu, kiedy to przywitała mnie z takimi oznakami miłości. Uzyskałem
miesięczny kontrakt w UNESCO, a kiedy wracałem do domu, ona była tam już i czekała na mnie z
kolacją. Pewnego wieczoru czekała przy zgaszonym świetle, ze stołem oświetlonym
romantycznymi świecami. Potem musiała wyjechać dwukrotnie na kilka dni na Lazurowe
Wybrzeże na polecenie Martine i dzwoniła do mnie każdego wieczoru. Czegóż więcej mógłbym
pragnąć? Miałem wrażenie, że niegrzeczna dziewczynka osiągnęła wiek rozumu i że nasze
małżeństwo jest nierozerwalne.
A wtedy, w pewnym momencie, którego moja pamięć nie jest w stanie sprecyzować, jej nastrój i
maniery zaczęły się zmieniać. Zmiana była dyskretna, a poza tym niegrzeczna dziewczynka
ukrywała ją, być może dlatego, że jeszcze dręczyły ją wątpliwości, więc zorientowałem się dopiero
poniewczasie. Nie zwróciło mojej uwagi, że jej tak namiętna postawa z pierwszych tygodni
ustępowała powoli miejsca dystansowi, zawsze taka była, i to wylewność w okazywaniu uczuć
uważałem za rzecz niezwykłą. Zauważyłem, że bywa roztargniona, że zapada w zamyślenie, w
którym ulatuje gdzieś daleko ode mnie, ze zmarszczoną brwią. Z owych eskapad wracała
przestraszona, wzdrygając się, kiedy przywracałem ją do rzeczywistości żartobliwymi pytaniami:
„Skąd posępna ta mina, jakaż smutku przyczyna? Nad czym rozmyśla księżniczka
0 ustach jak malina? Czy zakochana może jest?". Czerwieniła się
1 odpowiadała wymuszonym śmiechem.
Pewnego popołudnia, kiedy wróciłem z agencji prowadzonej niegdyś przez pana Charnesa - nie
pracował już i mieszkał na południu Hiszpanii - gdzie po raz trzeci albo czwarty powiedzieli
346
mi, że chwilowo nie mają dla mnie żadnej pracy, ledwie otworzyłem drzwi mieszkanka przy rue
Joseph Granier i zobaczyłem ją, siedzącą w salonie, w brązowym kostiumiku, z kuferkiem, który
zabierała w każdą podróż, zrozumiałem, że to coś poważnego. Wyglądała bardzo mizernie.
- Co ci jest?
Westchnęła, wzięła oddech - miała sińce pod oczami i błyszczące źrenice - i bez ogródek
wyrecytowała zdanie, które z pewnością przygotowała ze sporym wyprzedzeniem:
- Nie chciałam odchodzić, nie porozmawiawszy z tobą, żebyś nie pomyślał, że uciekam powiedziała jednym tchem, lodowatym tonem, który stosowała zwykle podczas egzekucji
uczuciowych. - Na całą miłość, jaką do mnie żywisz, błagam, żebyś nie robił scen i nie groził mi
samobójstwem. Wybacz, że rozmawiam z tobą tak okrutnie, ale sądzę, że tak będzie najlepiej.
Opadłem na fotel naprzeciwko niej. Zalało mnie bezbrzeżne znużenie. Odniosłem wrażenie, że
słyszę zacinającą się płytę, powtarzającą z coraz większymi zniekształceniami tę samą frazę
muzyczną. Zawsze była bardzo blada, ale teraz wyglądała, jakby pobladła z gniewu, jakby
konieczność udzielenia mi wyjaśnień wypełniła ją urazą wobec mnie.
- Widziałeś, że próbowałam przystosować się do życia tego rodzaju, żeby cię zadowolić, żeby
odwdzięczyć ci się za całą pomoc, jaką okazałeś mi, kiedy chorowałam - spod lodu zdawała się
teraz przebijać wściekłość. - Nie wytrzymam dłużej. To nie jest życie dla mnie. Jeśli zostanę z tobą
z litości, prędzej czy później znienawidzę cię. A ja nie chcę cię nienawidzić. Spróbuj mnie
zrozumieć, jeśli potrafisz.
Zamilkła, czekając, aż się odezwę, ale ja czułem się tak znużony, że nie miałem na to sił ani ochoty.
347
- Duszę się tutaj - dorzuciła, rozglądając się wokół siebie. - Te dwa pokoiki to więzienie i nie zniosę
ich dłużej. Znam granice swojej wytrzymałości. Zabija mnie ta rutyna, ta przeciętność. Nie chcę,
żeby reszta mojego życia tak wyglądała. Tobie to nie przeszkadza, ty jesteś zadowolony, tym lepiej
dla ciebie. Ale ja nie jestem taka jak ty, ja nie potrafię zadowolić się czymś takim. Próbowałam,
widziałeś, że próbowałam. Nie mogę. Nie zamierzam spędzić reszty życia u twojego boku z litości.
Wybacz, że rozmawiam z tobą tak szczerze. Lepiej, żebyś poznał prawdę i żebyś ją zaakceptował,
Ricardo.
- Kim on jest? - zapytałem, widząc, że znowu milknie. - Mogę chociaż wiedzieć, z kim odchodzisz?
- Zrobisz mi scenę zazdrości? - odpowiedziała gniewnie. I przypomniała z sarkazmem: — Jestem
wolną kobietą, Ricardito. Zawarliśmy małżeństwo tylko po to, żeby zdobyć papiery dla mnie. Nie
masz prawa żądać ode mnie niczego.
Wyzywała mnie, nastroszona jak kogucik. Do znużenia dołączyło poczucie śmieszności. Miała
rację: byliśmy już za starzy na takie sceny.
- Widzę, że podjęłaś decyzję i że nie mamy nic do omówienia - przerwałem jej, wstając. - Pójdę się
przejść, żebyś mogła się
spokojnie spakować.
- Już to zrobiłam - ucięła tym samym zdesperowanym tonem. Pożałowałem, że nie odeszła tak jak
poprzednio, zostawiając
mi krótki liścik. Kiedy odwracałem się w stronę drzwi, usłyszałem, jak dorzuca głosikiem, który
miał brzmieć ugodowo:
- A propos, nie zamierzam dochodzić niczego, co mi się należy jako twojej żonie. Ani grosika.
„Jesteś bardzo uprzejma - pomyślałem, zamykając cichutko bramę. - Tylko że jedyne, czego
mogłabyś dochodzić, to długi
348
i hipoteka tego mieszkania, które w tym tempie szybko mnie wykończą". Gdy wyszedłem na ulicę,
zaczęło padać. Nie wziąłem parasola, więc schroniłem się w kafejce na rogu i siedziałem tam przez
długi czas, sącząc herbatę, która stygła powoli, aż wreszcie stała się nie do wypicia. Prawdę
mówiąc, było w niej coś, czego nie można było nie podziwiać, tak jak podziwiamy arcydzieła,
nawet jeśli są niemoralne. Udał jej się kolejny wyrachowany podbój i po raz kolejny zdobyła status
społeczny i ekonomiczny, który wzmógł jej poczucie bezpieczeństwa, który wyrwał ją z dwóch cel
przy rue Joseph Granier. I bez mrugnięcia okiem wyprowadza się, wrzucając mnie do kubła ze
śmieciami. Kim jest obecny galant? Pewnie poznała go, pracując dla Martine, na jednym z owych
kongresów, konferencji i spotkań, jakie organizowały. Fachowa robota. Świetnie się trzymała, ale
mimo wszystko miała już ponad pięćdziesiąt lat. Chapeau! Na pewno jakiś staruch, którego może
zabije z rozkoszy, żeby otrzymać spadek, jak bohaterka La Rabouilleuse Balzaca... Kiedy przestało
padać, przeszedłem się po okolicy Ecole Militaire, żeby zabić czas.
Wróciłem około jedenastej, już jej nie było, zostawiła klucze w saloniku. Zabrała wszystkie swoje
ubrania w naszych dwóch walizkach, wrzuciwszy do worków na śmieci rzeczy stare lub zbędne:
kapcie, halkę, szlafroczek, kilka par rajstop, kilka bluzek, mnóstwo słoiczków z kremami i
produktami do makijażu. Nie tknęła franków, które przechowywaliśmy w małym sejfie w szafie w
salonie.
A może to ktoś, kogo poznała na siłowni przy avenue Mon-taigne? To był drogi lokal, przychodziły
tam zrzucać sadło zamożne, stare grubasy, które mogły jej zapewnić życie wygodne i pełne
rozrywek. Wiedziałem, że najgorsze, co mogę zrobić, to rozważanie różnych hipotez w tym stylu i
że dla własnego zdrowia
349
psychicznego powinienem zapomnieć o niej jak najszybciej. Bo tym razem, tak, rozstanie było
ostateczne, historia miłosna dobiegła kresu. Tylko czy można nazwać historią miłosną tę trzydziestokilkuletnią błazenadę, Ricardito?
Udało mi się nie myśleć o niej zbyt intensywnie przez następne dni, tygodnie i miesiące, kiedy to,
czując się jak worek kości, skóry i mięśni pozbawiony duszy, całymi dniami poszukiwałem pracy.
Była mi pilnie potrzebna, bo musiałem zdobyć pieniądze na spłatę długów i bieżące wydatki, a poza
tym wiedziałem, że najlepszym sposobem na przetrwanie tego okresu jest rzucenie się w wir zajęć.
Przez kilka miesięcy otrzymywałem tylko marnie płatne tłumaczenia tekstowe. Wreszcie pewnego
dnia zadzwoniono do mnie, żebym zastąpił kogoś na konferencji międzynarodowej na temat praw
autorskich odbywającej się pod auspicjami UNESCO. Od kilku dni męczyły mnie nieustające bóle
głowy, które przypisałem złemu samopoczuciu i niedoborowi snu. Zbijałem je środkami
przeciwbólowymi, jakie przepisywał mi aptekarz zza rogu. Moje zastępstwo zakończyło się
całkowitym fiaskiem. Nerwobóle uniemożliwiały pracę na odpowiednim poziomie i po dwóch
dniach musiałem się poddać, i wyjaśnić kierownikowi tłumaczy, co się dzieje. Lekarz z
ubezpieczenia społecznego zdiagnozował zapalenie ucha i wysłał mnie do specjalisty. Przez kilka
godzin czekałem w kolejce w Hópital de la Salpetriere i przychodziłem tam kilka razy, zanim udało
mi się dostać do doktora Pennau, otolaryngologa. Potwierdził, że mam niewielkie zapalenie ucha, i
wyleczył je w ciągu tygodnia. Jednakże ponieważ nerwobóle i zawroty głowy nie ustawały, odesłał
mnie do internisty w tym samym szpitalu. Ten obejrzał mnie i wypisał skierowanie na całą masę
badań, z rezonansem magnetycznym włącznie. Zachowałem nieprzyjemne wspomnienie z tych
trzydziestu czy czterdzie350
stu minut spędzonych w metalowej tubie, pogrzebany żywcem, nieruchomy jak mumia, z uszami
pękającymi od fal ogłuszających dźwięków.
Rezonans wykrył, że miałem niewielki wylew. To była prawdziwa przyczyna nerwobóli i zawrotów
głowy. Nic bardzo groźnego; niebezpieczeństwo minęło. W przyszłości powinienem dbać o siebie,
uprawiać gimnastykę, stosować zrównoważoną dietę, kontrolować ciśnienie, mało pić i prowadzić
spokojne życie. „Życie emeryta" - sprecyzował doktor. Będę musiał mniej pracować, ponieważ
należało się spodziewać pogorszenia zdolności koncentracji i pamięci.
Na moje szczęście w owym czasie do Paryża przyjechali na miesiąc Gravoscy, tym razem z
Yilalem. Chłopiec bardzo urósł, mówił i ubierał się jak rasowy mały gringo. Kiedy wyjaśniłem mu,
że niegrzeczna dziewczynka i ja rozstaliśmy się, buzia mu posmutniała: „To dlatego od jakiegoś
czasu nie odpowiada na moje listy" - szepnął.
Towarzystwo przyjaciół okazało się opatrznościowe. Rozmowy z nimi, żarty, wyjścia na kolację, do
kina przywróciły mi trochę radości życia. Pewnego wieczoru, kiedy popijaliśmy piwo w ogródku
pewnego bistrot przy boulevard Raspail, Elena powiedziała nagle:
- Ta wariatka o mało cię nie zabiła, Ricardo. A taka sympatyczna wydawała mi się z tymi swoimi
szaleństwami. Ale tego jej nie wybaczę. Zabraniam ci zadawać się z nią.
- Nigdy więcej - obiecałem. - Dostałem nauczkę. Zresztą teraz, kiedy został ze mnie strzęp, nie ma
najmniejszego ryzyka, że wróci do mojego życia.
- Czyli smutki miłosne prowadzą do wylewu? - zapytał Simon. - To na tym polega romantyczność?
35i
- W tym wypadku tak, bezduszny Belgu - prychnęła Elena.
- Ricardo nie jest taki jak ty. To romantyk, człowiek wrażliwy. Mogła go była zabić swoim ostatnim
żarcikiem. Nie wybaczę jej tego, przysięgam. I mam nadzieję, że ty, Ricardo, nie będziesz takim
dupkiem, żeby pobiec za nią jak piesek, kiedy zadzwoni do ciebie, żebyś ją wyplątał z nowych
tarapatów.
- Widzę, że kochasz mnie bardziej niż niegrzeczna dziewczynka - ucałowałem jej rękę. - Określenie
„dupek" pasuje zresztą do mnie idealnie.
- Co do tego wszyscy się zgadzamy - orzekł Simon.
- Co to znaczy „dupek"? - zapytał mały gringo.
Za namową Gravoskich poszedłem do neurochirurga, do prywatnej kliniki w Passy. Moi przyjaciele
podkreślali, że choć lekki, wylew mógł spowodować jakieś konsekwencje i że powinienem
wiedzieć, na czym stoję. Ja tymczasem, bez wielkiej nadziei, poprosiłem w moim banku o kolejną
pożyczkę, żeby mieć na spłatę odsetek pożyczki hipotecznej i dwóch poprzednich, i, ku memu
zdziwieniu, otrzymałem ją. Oddałem się w ręce doktora Pierre'a Joudreta, czarującego człowieka i na ile mogłem ocenić
- kompetentnego profesjonalisty. Poddał mnie raz jeszcze serii badań i ustalił leczenie, które miało
kontrolować ciśnienie tętnicze i utrzymać prawidłowe krążenie krwi. W jego przychodni poznałem
pewnego popołudnia Marcellę.
Tamtej nocy, w Nanterre, po spektaklu Mieszczanina..., kiedy poszliśmy na lampkę wina do
pobliskiego bistrot, włoska sceno-grafka wydała mi się bardzo sympatyczna, a żar i przekonanie, z
jakimi mówiła o swojej pracy - fascynujące. Opowiedziała mi
0 swoim życiu, o wojnach i rozejmach z rodzicami, o scenografiach, które zaprojektowała dla
małych teatrzyków w Hiszpanii
1 we Włoszech. Ta w Nanterre była jedną z pierwszych, jakie wy352
konała we Francji. W pewnym momencie, wśród tysięcy innych uwag, zapewniła mnie, że
najlepsze dekoracje teatralne, jakie widziała w Paryżu, nie znajdowały się na scenie, lecz w
witrynach sklepów. Może miałbym ochotę przejść się z nią po mieście? Przestałbym wówczas
słuchać jej z takim sceptycyzmem...
Pożegnaliśmy się na stacji metra buziakiem w policzki i umówiliśmy na następną sobotę. Spacer
był bardzo wesoły, nie tyle z powodu witryn, jakie mi pokazała, ile ze względu na jej wyjaśnienia i
interpretacje. Uznała na przykład, że plaża z palmami, skąpana w białym świetle, w La Samaritaine,
cudownie by się nadawała do Szczęśliwych dni Becketta, markiza z soczystych czerwieni arabskiej
restauracji w Montparnasse byłaby świetna jako tło Orfeusza w piekle, a witryna małego zakładu
szewskiego przy kościele Saint Paul, w Le Marais, jako dom Gepetta w adaptacji teatralnej Pinokia.
Wszystko, co mówiła, było genialne i nieoczekiwane, a jej entuzjazm i wesołość porwały mnie i
rozchmurzyły. Podczas kolacji w La Petite Perigourdine, restauracji przy rue des Ecoles,
powiedziałem jej, że podoba mi się, i pocałowałem ją. Wyznała, że od dnia kiedy gawędziliśmy w
poczekalni kliniki w Passy, wiedziała, że „coś zaiskrzyło między nami". Opowiedziała, że żyła
około dwóch lat z pewnym aktorem i że niedawno zerwali, choć nadal są dobrymi przyjaciółmi.
Poszliśmy do mieszkanka przy Joseph Granier i kochaliśmy się. Miała drobne ciało, z delikatnymi
piersiątkami, była czuła, żarliwa i nieskomplikowna. Przejrzała moje książki i zbeształa mnie za to,
że mam tylko poezję, powieści i kilka esejów, a żadnej sztuki teatralnej. Już ona zajmie się
wypełnieniem tej luki. „Pojawiłeś się w moim życiu w idealnym momencie, caro" — dodała. Miała
szeroki uśmiech, który zdawał się emanować nie tylko z jej oczu i ust, lecz także z czoła, nosa i
uszu.
353
W kilka dni później Marcella musiała wracać do Włoch, ze względu na perspektywę pracy w
Mediolanie. Odprowadziłem ją na dworzec, bo jechała pociągiem (panicznie bała się samolotu).
Rozmawialiśmy przez telefon wiele razy, a kiedy wróciła do Paryża, nie poszła do hoteliku w
Dzielnicy Łacińskiej, lecz przyjechała do mnie. Przywiozła ze sobą torbę z kłębem spodni, bluzek,
swetrów i pomiętych żakietów oraz kufer z książkami, czasopismami, figurkami i makietami
swoich dekoracji.
Instalacja Marcelli w moim życiu była tak szybka, że prawie nie miałem czasu, żeby pomyśleć,
zastanowić się, czy nie postępuję zbyt pochopnie. Nie byłoby rozsądniej odczekać trochę, lepiej się
poznać, zobaczyć, czy nasz związek ma szansę przetrwania? W końcu była młodą dziewczyną, a ja
mógłbym być jej ojcem. Ale zadziałało, dzięki jej zdolności adaptacji, nieskomplikowanym gustom,
umiejętności podchodzenia z pogodą ducha do każdej przeciwności. Nie mógłbym stwierdzić, że ją
kochałem, a w każdym razie nie tak, jak kochałem niegrzeczną dziewczynkę, lecz czułem się przy
niej dobrze i byłem jej wdzięczny, że jest ze mną, i to zakochana. Odmładzała mnie i pomagała
grzebać wspomnienia.
Od czasu do czasu dostawała zlecenia na scenografie w teatrzykach dzielnicowych dotowanych
przez merostwa. Oddawała się wówczas pracy z takim zapałem, że zapominała o moim istnieniu. Ja
zaś miałem coraz większe trudności z pozyskaniem tłumaczeń. Zrezygnowałem z przekładu
ustnego, nie czułem się na siłach, utraciłem dawną pewność siebie. I pewnie dlatego że w
środowisku rozniosła się wieść o moich kłopotach zdrowotnych, powierzano mi coraz mniej
tekstów. A te, które zdobywałem, po wielu zachodach, pochłaniały mnóstwo czasu, gdyż po
godzinie czy półtorej godziny pracy powracały zawroty i bóle głowy.
354
W pierwszych miesiącach wspólnego życia z Marcellą moje dochody skurczyły się prawie do zera i
znów zacząłem łamać sobie głowę, jak spłacić wszystkie pożyczki.
Kierownik oddziału Societe Generale, któremu wyjaśniłem problem, zasugerował sprzedaż
mieszkania. Jego wartość wzrosła i mógłbym otrzymać zań kwotę, która po spłacie długów i przy
oszczędnym administrowaniu wystarczyłaby mi na dłuższy czas. Skonsultowałem to z Marcellą, a
ona zachęciła mnie do tego. Będę miał z głowy problemy z odsetkami, spędzające mi sen z powiek.
„Nie martw się o przyszłość, caro. Wkrótce dostanę dobrze płatne zlecenia. A jeśli zostaniemy bez
grosza, pojedziemy do moich rodziców, do Rzymu. Zamieszkamy na poddaszu, gdzie jako dziecko
dawałam spektakle iluzjonistyczne moim przyjaciołom i gdzie zostało mnóstwo rupieci z dawnych
czasów. Na pewno znajdziesz wspólny język z moim ojcem, jest prawie w twoim wieku". Ładna
perspektywa, Ricardito.
Sprzedaż mieszkania zabrała nam trochę czasu. To prawda, że jego wartość wzrosła trzykrotnie,
potencjalni kupcy przysyłani przez pośredników nieruchomości mieli jednak różne „ale", żądali
upustu albo przeprowadzenia różnych prac, i sprawy wlokły się przez prawie trzy miesiące.
Wreszcie doszedłem do porozumienia z urzędnikiem Ministerstwa Sił Zbrojnych, wytwornym
panem z monoklem w oku. Zaczęły się wówczas nudne formalności u notariuszy i adwokatów oraz
następne, związane ze sprzedażą mebli.
W dniu kiedy podpisaliśmy ostatni rachunek i dokument związany z przeniesieniem własności, gdy
wyszedłem z notariatu przy przecznicy avenue de Suffren, zobaczyłem, że jakaś kobieta staje jak
wryta na mój widok i wpatruje się we mnie. Nie poznałem jej, ale ukłoniłem się lekko.
355
- Jestem Martine - przedstawiła się oschle, nie wyciągając ręki. - Nie pamięta mnie pan?
- Byłem zamyślony — przeprosiłem. — Oczywiście, doskonale panią pamiętam. Jak się pani
miewa, Martine?
- Bardzo źle, a jak mam się miewać - burknęła. Grymas niechęci wykrzywił jej twarz. Nie
spuszczała ze mnie oczu. - Ale niech pan wie, że nie pozwolę się zdeptać. Dobrze umiem się bronić.
Zapewniam pana, że nie puszczę tego płazem.
Była wysoka i bardzo sucha, miała siwe włosy. Nosiła płaszcz przeciwdeszczowy i mierzyła mnie
wzrokiem, jakby zamierzała rozwalić mi głowę parasolką trzymaną w ręku.
- Nie wiem, o czym pani mówi, Martine. Miała pani jakieś problemy z moją żoną? Rozstaliśmy się
jakiś czas temu, nie powiedziała pani?
Zamilkła i przyglądała mi się zbita z tropu. Z jej wzroku wyczytałem, że uważa mnie za
niedorozwiniętego.
- To pan nic nie wie? - szepnęła wreszcie. - Na jakim świecie pan żyje? A jak pan myśli, z kim
odeszła ta modliszka? Nie wie pan, że z moim mężem?
Nie wiedziałem, co powiedzieć. Czułem się jak głupiec, tak, jak niedorozwinięty. Wziąłem się w
garść i wyjąkałem:
- Nie, nie wiedziałem. Powiedziała mi tylko, że odchodzi, i odeszła. Nigdy więcej o niej nie
słyszałem. Bardzo mi przykro, Martine.
- Dałam jej wszystko - pracę, przyjaźń, zaufanie, przymknęłam oczy na jej papiery, które nigdy nie
były całkiem w porządku. Otworzyłam przed nią mój dom. I tak mi się odpłaciła, kradnąc mi męża.
Nie żeby zakochała się w nim, ale z chciwości. Z czystego wyrachowania. Nie przeszkadzało jej, że
rozbija rodzinę.
356
Odniosłem wrażenie, że jeśli nie odejdę, Martine spoliczkuje mnie, jako odpowiedzialnego za
rozpad jej rodziny. Jej głos załamywał się z gniewu.
- Uprzedzam pana, że to się tak nie skończy - powtórzyła, wymachując parasolką o kilka
centymetrów od mojej twarzy.
- Moje dzieci nie pozwolą na to. Ona chce go tylko wykorzystać, to łowczyni majątków. Moje
dzieci podjęły już kroki prawne i wtrącą ją do więzienia. A pan lepiej by zrobił, bardziej pilnując
swojej żony.
- Przepraszam bardzo, muszę już iść, ta rozmowa nie ma sensu
- stwierdziłem i odszedłem długimi krokami.
Zamiast wrócić po Marcellę, pakującą i wysyłającą do magazynu dobra, których nie udało się
sprzedać, poszedłem usiąść na chwilę w kafejce przy Ecole Militaire. Spróbowałem uporządkować
myśli. Musiało mi się podnieść ciśnienie, bo czułem się rozpalony i oszołomiony. Nie znałem męża
Martine, ale miałem okazję poznać jednego z jej synów, dorosłego mężczyznę, którego spotkałem
kiedyś przelotnie, jeden jedyny raz. Nowa zdobycz niegrzecznej dziewczynki musiała być zatem w
bardzo podeszłym wieku, prawdziwy staruch, tak jak podejrzewałem. Jasne, że nie zakochała się w
nim. Nigdy nie zakochała się w nikim, może z wyjątkiem Fukudy. Zrobiła to, żeby wyrwać się z
nudy i przeciętności życia w mieszkanku przy Ecole Militaire, w poszukiwaniu tego, co stawiała na
pierwszym miejscu, odkąd jako mała dziewczynka odkryła pieskie życie biedaków i dobrobyt
bogatych: bezpieczeństwa, którego jedynym gwarantem były pieniądze. Po raz kolejny dała się
omamić mirażowi bogatego faceta; słysząc, jak Martine deklamuje, z akcentem greckiej tragiczki,
„Moje dzieci podjęły już kroki prawne", byłem pewien, że także i tym razem sprawy nie potoczą się
tak, jak sądziła. Nadal czułem
357
do niej urazę, ale teraz, wyobrażając ją sobie z tym starcem, także szczyptę współczucia.
Marcellę zastałem wykończoną. Wysłała do składu furgonetkę pełną rzeczy, których nie udało nam
się sprzedać, oraz kilka skrzyń z książkami. Siedząc na podłodze w saloniku, spoglądałem z
nostalgią na gołe ściany i pustą przestrzeń. Przeprowadziliśmy się do hoteliku przy rue de ChercheMidi. Mieszkaliśmy tam przez wiele miesięcy, do czasu wyjazdu do Hiszpanii. Mieliśmy pokoik
mały i jasny, z dość dużym oknem, wychodzącym na sąsiednie dachy; na parapecie przysiadały
gołębie dziobiące ziarna kukurydzy, które sypała im Marcella (mnie przypadało w udziale
sprzątanie odchodów). Szybko zapełnił się książkami, płytami, a przede wszystkim projektami i
makietami Marcelli. Stał tam duży stół, który teoretycznie miał służyć nam obojgu, ale w praktyce
zajmowała go głównie Marcella. Owego roku jeszcze trudniej mi było pozyskiwać tłumaczenia, tak
że sprzedaż mieszkania nastąpiła w samą porę. Umieściłem to, co pozostało po spłacie długów, na
lokacie o stałym oprocentowaniu i wypłacałem co miesiąc odsetki, niewielką sumkę, która
wymagała od nas zaciśnięcia pasa. Musieliśmy zrezygnować z drogich restauracji i koncertów,
chodziliśmy do kina najwyżej raz na tydzień, a do teatru tylko na spektakle, na które Marcella
zdobyła zaproszenie. Ale świadomość pozbycia się długów była wielką ulgą.
Pomysł przeprowadzki do Hiszpanii zrodził się po tym, jak włoski zespół tańca nowoczesnego z
Bari, z którym współpracowała Marcella i który został zaproszony do udziału w festiwalu w
Grenadzie, poprosił, żeby przygotowała oświetlenie i dekorację. Pojechała z nim, a po dwóch
tygodniach wróciła zachwycona. Spektakl odniósł sukces, poznała ludzi teatru, otworzyły się przed
nią jakieś możliwości. W następnych miesiącach za358
projektowała dekorację dla dwóch młodych zespołów, jednego w Madrycie, drugiego w Barcelonie,
i z obu podróży wróciła do Paryża w stanie euforii. Mówiła, że w Hiszpanii kipi niesamowite życie
artystyczne, że w całym kraju roi się od festiwali i reżyserów, aktorów, tancerzy i muzyków
przenikniętych chęcią pokazania społeczeństwu, co się dzieje obecnie w kulturze, i pragnieniem
robienia nowych rzeczy. Było tam więcej przestrzeni dla młodych niż we Francji, gdzie rynek był
już przesycony. A poza tym w Madrycie można żyć znacznie taniej niż w Paryżu.
Bez żalu porzucałem miasto, które od dziecka kojarzyło mi się z rajem. Przez te wszystkie lata
przeżyłem tam wiele cudownych chwil, takich, które zdają się usprawiedliwiać całe życie, ale
wszystkie one wiązały się z niegrzeczną dziewczynką, którą wówczas - tak mi się przynajmniej
zdawało - wspominałem już bez goryczy, bez nienawiści, nawet z pewną czułością, doskonale
wiedząc, że za miłosne niedole odpowiedzialny jestem bardziej ja niż ona, bo kochałem ją w
sposób, w jaki ona nigdy nie mogła kochać mnie, choć kilka razy w życiu próbowała, i to były moje
najwspanialsze wspomnienia z Paryża. Teraz, gdy historia ta była definitywnie zamknięta, moja
przyszłość w tym mieście jawiła się jako stopniowa dekadencja, pogłębiona utratą pracy, jako
starość w ubóstwie i w samotności, kiedy cara Marcella zorientuje się, że ma w życiu coś lepszego
do roboty niż utrzymywanie starszego faceta o nieco nadwerężonych władzach umysłowych, który
może stracić je całkowicie - żeby nie powiedzieć wprost, że skretynieje - przy kolejnym wylewie.
Już lepiej wyjechać i zacząć w innym miejscu.
Marcella wyszukała mieszkanko w Lavapies, a jako że wynajmowano je umeblowane,
podarowałem organizacjom charytatywnym resztki mebli przechowywanych w magazynie oraz
359
książki z mojej biblioteczki. Zabrałem do Madrytu tylko garść ulubionych tytułów, prawie
wszystkie rosyjskie i francuskie, oraz gramatyki i słowniki.
Po półtora roku mieszkania w Madrycie miałem przeczucie, że tym razem Marcella może uczynić
wielki krok do przodu. Pewnego popołudnia wpadła do Cafe Barbieri bardzo podekscytowana i
opowiedziała, że poznała wspaniałego tancerza i choreografa i że będą razem pracować nad
fantastycznym projektem Metamorfosis, nowoczesnym baletem inspirowanym tekstem z antologii
Borgesa Zoologia fantastyczna zatytułowanym A Bao A Qu, będącym legendą zapisaną przez
jednego z angielskich tłumaczy Baśni z tysiąca i jednej nocy. Chłopiec pochodził z Alicante,
wykształcił się w Niemczech, gdzie pracował aż do niedawna. Zebrał teraz zespół dziesięciu
tancerzy, pięć kobiet i pięciu mężczyzn, i opracował choreografię do Metamorfosis. Opowiadanie,
przełożone i być może wzbogacone przez Borgesa, zawierało historię fantastycznego zwierzątka,
które żyło na szczycie wieży w stanie letargu i budziło się do aktywnego życia tylko wtedy, gdy
ktoś wchodził po schodach. Obdarzone darem metamorfozy, kiedy dana osoba szła w górę lub w
dół, zwierzątko zaczynało się poruszać, rozświetlać, zmieniało kształt i kolor. Victor Almeda, ów
alikantczyk, wyreżyserował spektakl, gdzie tancerze i tancerki, wchodząc i schodząc po owych
magicznych schodach, które zaprojektuje Marcella i które dzięki efektom świetlnym, także jej
autorstwa, będą zmieniać osobowość, ruch, wyraz twarzy, aż przekształcą scenę w mikrokosmos, w
którym każdy tancerz będzie wieloma, każdy mężczyzna i każda kobieta zawrze w sobie
niezliczone istoty ludzkie. Sala Olimpia, dawne kino przerobione na teatr, przy placu Lavapies,
gdzie działało Narodowe Centrum Nowych Tendencji Scenicznych,
360
zaakceptowała propozycję Victora Almedy i miała sponsorować spektakl.
Nigdy nie widziałem Marcelli tak uszczęśliwionej pracą nad scenografią i wykonującej tyle
szkiców i makiet. Każdego dnia opowiadała mi z radością o potoku pomysłów, jaki ją zalewał, i o
postępach czynionych przez obsadę. Kilka razy poszedłem z nią do sypiącej się Olimpii, a pewnego
popołudnia wypiliśmy kawę nieopodal teatru z Victorem Almedą, chłopcem o bardzo śniadej cerze,
długich włosach związanych w koński ogon i atletycznej budowie, zdradzającej wiele godzin
siłowni i tańca. W odróżnieniu od Marcelli nie był wylewny ani ekstrawertyczny, raczej
powściągliwy, ale doskonale wiedział, czego chce w życiu. A chciał, żeby Metamorfosis odniosła
sukces. Był oczytany, pasjonował się Borgesem. Na potrzeby tego spektaklu przeczytał i obejrzał
tysiące dzieł na temat metamorfozy, poczynając od Owidiusza, i faktycznie, choć mówił niewiele,
to, co mówił, było inteligentne i - dla mnie - nowe: nigdy przedtem nie zetknąłem się z
choreografem i tancerzem jego kalibru. Tej nocy, w domu, opowiedziawszy Marcelli, jak dobre
wrażenie zrobił na mnie Victor Almeda, zapytałem, czy jest gejem. Rozgniewała się. Nie, nie jest.
Co za idiotyczne uprzedzenie, nie wszyscy tancerze są gejami. Jest pewna, na przykład, że w
gremium tłumaczy ustnych i tekstowych znajdę taki sam odsetek gejów jak wśród tancerzy.
Przeprosiłem ją, zapewniłem, że nie żywię żadnych uprzedzeń, że pytałem z ciekawości, bez
żadnego podtekstu.
Sukces Metamorfosis był całkowity i zasłużony. Victor Almeda postarał się już wcześniej o
publiczność i w noc premiery Olimpia pękała w szwach, były nawet miejsca stojące, przeważali
młodzi. Schody, na których tancerze wyczyniali swoje ewolucje, przeistaczały się razem z nimi,
stanowiąc, wraz ze
361
światłem, prawdziwego bohatera spektaklu. Nie było muzyki. Rytm wybijali sami tancerze, dłońmi,
stopami, wydając dźwięki ostre, gardłowe, chrapliwe lub gwiżdżące, w zależności od tożsamości w
danym momencie. Także oni sami przekładali na zmianę zasłony reflektorów, modyfikując
natężenie i barwę światła, dzięki czemu postaci zdawały się naprawdę połyskiwać i zmieniać skórę.
Było to ładne, zaskakujące, z wyobraźnią, godzinny spektakl, który publiczność śledziła
nieruchomo, w napięciu, w ciszy, której nie przerywał nawet bzyk muchy. Zespół miał dać pięć
występów, dał w sumie dziesięć. W prasie ukazały się bardzo pochlebne recenzje, a we wszystkich
wspominano, chwaląc ją, scenografię Marcelli. Telewizja sfilmowała przedstawienie, aby pokazać
jego fragment w programie poświęconym kulturze.
Oglądałem spektakl trzykrotnie. Za każdym razem sala była pełna, a entuzjazm publiczności taki
sam jak w dniu premiery. Za trzecim razem, po przedstawieniu, gdy wspinałem się po krętych
schodkach Olimpii prowadzących do garderoby, szukając Marcelli, prawie wpadłem na nią w
półmroku. Znajdowała się w objęciach zgrabnego i spoconego Victora Almedy, całowali się dość
namiętnie, a słysząc moje kroki, odskoczyli od siebie, bardzo zmieszani. Udałem, że nie
zauważyłem nic niezwykłego, i pogratulowałem im, zapewniając, że ten występ podobał mi się
jeszcze bardziej niż dwa poprzednie.
Później, w drodze do domu, Marcella, której skrępowanie wyczuwałem, zaczęła pierwsza:
- Cóż, podejrzewam, że jestem ci winna wyjaśnienie tego, co widziałeś.
— Nie jesteś mi nic winna, Marcello. Jesteś wolną osobą i ja też. Mieszkamy razem i jest nam
razem dobrze. Ale to nie powinno
362
w żaden sposób ograniczać naszej wolności. Nie mówmy o tym więcej.
- Chciałabym tylko, żebyś wiedział, że bardzo mi przykro - oznajmiła. - Chociaż na pozór wygląda
to inaczej, zapewniam
cię, że między Victorem a mną nie zaszło absolutnie nic. To dzisiejsze to głupstwo bez znaczenia. I
nie powtórzy się.
- Wierzę ci - powiedziałem, ujmując ją za rękę, bo było mi żal, że czuje się źle z takiego powodu. Zapomnijmy o tym. I nie smuć się, bardzo cię proszę. Jesteś śliczna przede wszystkim, kiedy się
śmiejesz.
I faktycznie, w ciągu następnych dni nie wracaliśmy do tego tematu, a ona dokładała starań, żeby
okazywać mi czułość. Prawdę mówiąc, nie przejąłem się specjalnie myślą, że najwyraźniej
nawiązał się romans między Marcellą a choreografem z Alicante. Nigdy nie robiłem sobie wielkich
złudzeń co do trwałości naszego związku. Teraz w dodatku zrozumiałem, że moja miłość do niej,
jeśli w ogóle można nazwać ją miłością, jest uczuciem dość powierzchownym. Nie czułem się
zraniony ani upokorzony; byłem tylko ciekaw, kiedy znowu będę musiał zamieszkać sam. Zacząłem
się wówczas zastanawiać, czy zostałbym w Madrycie, czy wrócił do Paryża. Dwa czy trzy tygodnie
później Marcellą oznajmiła, że Victora Almedę i jego Metamor-fosis zaproszono do Frankfurtu, na
festiwal tańca nowoczesnego. Była to świetna okazja, żeby pokazać jej pracę w Niemczech. Co ja
na to?
- Genialnie - stwierdziłem. — Jestem pewien, że Metamor-fosis spotka się we Frankfurcie z takim
samym aplauzem jak w Madrycie.
- Oczywiście, pojedziesz ze mną - dodała pośpiesznie. - Będziesz tam mógł pracować nad swoimi
tłumaczeniami i...
363
Ale ja przytuliłem ją i powiedziałem, żeby nie była głupia i żeby się nie martwiła. Nie pojadę do
Niemiec, nie mamy na to pieniędzy. Zostanę w Madrycie i dokończę tłumaczenie. Mam do niej
zaufanie. Niech przygotuje się do podróży i nie przejmuje niczym innym, bo pobyt w Niemczech
może się okazać decydujący dla jej kariery. W jej oczach zabłysły wielkie łzy, gdy obejmowała
mnie i szeptała do ucha: „Przysięgam ci, że tamto głupstwo nigdy się nie powtórzy, caro".
— Oczywiście, oczywiście, bambina - ucałowałem ją.
W dniu kiedy Marcella wyjechała do Frankfurtu, pociągiem - poszedłem ją odprowadzić na
dworzec Atocha - Vi'ctor Almeda, który miał wylecieć dwa dni później z resztą zespołu, zapukał do
drzwi mieszkanka przy Ave Maria. Był bardzo poważny, jakby dręczyły go problemy wielkiej wagi.
Uznałem, że przychodzi, aby wyjaśnić mi ów epizod z Olimpii, i zaproponowałem, żebyśmy poszli
na kawę do Barbieriego.
W rzeczywistości przyszedł oznajmić mi, że on i Marcella są zakochani i że uważa za swój
obowiązek moralny poinformować mnie o tym. Marcella nie chce zadawać mi cierpienia i poświęca
się, zostając u mojego boku, mimo że kocha jego. Poświęcenie to nie tylko czyni ją nieszczęśliwą,
ale także szkodzi jej karierze.
Podziękowałem mu za szczerość i zapytałem, czy opowiadając mi o tym wszystkim, miał nadzieję,
że to ja rozwiążę im problem.
— Cóż... — zawahał się przez moment. — W pewien sposób, tak. Jeśli pan nie podejmie incjatywy,
ona nie zrobi tego nigdy.
-A dlaczegóż miałbym podejmować inicjatywę zrywania z dziewczyną, którą tak lubię?
— Z wielkoduszności, z altruizmu — odpowiedział natychmiast z patosem tak teatralnym, że o
mało się nie roześmiałem. - Po364
nieważ jest pan dżentelmenem. I ponieważ teraz już pan wie, że Marcella kocha mnie.
W tym momencie zdałem sobie sprawę, że choreograf zwraca się do mnie per „pan". Dawniej
zawsze byliśmy na „ty". Czy pragnął przypomnieć mi w ten sposób, że jestem starszy od Marcelli
0 dwadzieścia lat?
- Nie jesteś ze mną szczery, Victorze - stwierdziłem. - Wyznaj mi całą prawdę. Zaplanowaliście
oboje tę wizytę? Marcella poprosiła cię, żebyś ze mną porozmawiał, bo ona nie ma odwagi?
Wiercił się w miejscu, kręcąc głową, ale gdy otworzył usta, potaknął.
- Uzgodniliśmy to wspólnie - przyznał. - Ona nie chce, żebyś cierpiał. Dręczą ją wyrzuty sumienia.
Lecz przekonałem ją, że powinna być przede wszystkim lojalna nie wobec słów, lecz wobec uczuć.
Już miałem na końcu języka uwagę, że plecie banały, i wyjaśnienie, co oznacza to słowo dla
Peruwiańczyka, nie zrobiłem jednak tego, bo miałem go już dość i chciałem, żeby sobie poszedł.
Poprosiłem więc, żeby zostawił mnie samego, bo muszę przemyśleć to wszystko, co mi powiedział.
Niebawem podejmę decyzję. Powiedziałem, że życzę mu wielu sukcesów we Frankfurcie,
1 uścisnąłem rękę. W rzeczywistości postanowiłem już: zostawię Marcellę jej tancerzowi i wrócę
do Paryża.
A wówczas zdarzyło się to, co musiało się zdarzyć.
Dwa dni później, kiedy pracowałem po południu w mojej ulubionej dziupli w głębi Cafe Barbieri,
naprzeciwko mnie usiadła elegancka kobieta.
- Nie będę cię pytać, czy dalej jesteś we mnie zakochany, bo wiem, że nie - powiedziała
niegrzeczna dziewczynka. - Dzie-ciobójca. .
365
Moje zaskoczenie było tak wielkie, że strąciłem na ziemię butelkę wody mineralnej z połową
zawartości. Rozprysła się na kawałki i ochlapała chłopca z włosami jak jeżozwierz i tatuażem
siedzącego przy sąsiednim stoliku. Podczas gdy andaluzyjska kelnerka zbierała mozolnie kawałki
szkła, ja wpatrywałem się w damę, która w sposób całkowicie niespodziewany, po trzech latach,
powstawała z martwych w najmniej oczekiwanym momencie i miejscu: w Cafe Barbieri w
Lavapies.
Choć kończył się maj i nie było chłodno, miała na sobie ciepły błękitny żakiet, pod nim rozpinaną
białą bluzkę, na jej szyi tańczył złoty łańcuszek. Staranny makijaż nie był w stanie ukryć wyrazu
wycieńczenia, wystających kości policzkowych, worków pod oczami. Minęły zaledwie trzy lata,
lecz ona postarzała się o dziesięć. Była starą kobietą. Gdy kelnerka kończyła sprzątać podłogę,
niegrzeczna dziewczynka bębniła w blat stołu dłonią o starannie wypielęgnowanych i
pomalowanych paznokciach, jakby świeżo wyszły spod pędzelka manikiurzystki. Jej palce
wydłużyły się i wyszczuplały. Spoglądała na mnie badawczo, poważnie i - szczyt wszystkiego! beształa mnie za niewłaściwe zachowanie:
- Nigdy bym nie uwierzyła, że zaczniesz zadawać się z gówniarą, która mogłaby być twoją córką powtórzyła ze złością.
- I w dodatku hipiską, która na pewno nigdy się nie kąpie. Ale nisko upadłeś, Ricardo Somocurcio!
Miałem ochotę jednocześnie skręcić jej kark i wybuchnąć głośnym śmiechem. Nie, to nie był żart:
robiła mi scenę zazdrości! Ona mnie!
- Masz już pięćdziesiąt trzy albo cztery lata, nieprawdaż? - ciągnęła, nadal bębniąc w blat. - A ta
lolita ile? Dwadzieścia?
366
- Trzydzieści trzy - ozajmiłem. - Ale wygląda na mniej, to prawda. Bo to szczęśliwa dziewczyna, a
szczęście odmładza ludzi. Ty za to nie wyglądasz na bardzo szczęśliwą.
- Czy ona się w ogóle myje? - lamentowała niegrzeczna dziewczynka. - A może odbiło ci na starość
i polubiłeś brud?
- Nauczyłem się od Fukudy - zripostowałem. - Odkryłem, że różne świństwa mają w łóżku swój
urok.
- Jeśli chcesz wiedzieć, w tym momencie nienawidzę cię całą duszą i życzę ci, żebyś umarł —
stwierdziła ponuro. Nie spuszczała ze mnie wzroku i ani razu nie mrugnęła powieką.
- Gdyby ktoś cię nie znał, powiedziałby, że jesteś zazdrosna.
- Jeśli chcesz wiedzieć, owszem, jestem. Ale przede wszystkim jestem tobą rozczarowana.
Chwyciłem ją za rękę i zmusiłem, żeby się przysunęła, żeby nasz sąsiad, wytatuowany jeżozwierz,
nie usłyszał tego, co mówię:
- Co znaczy ta błazenada? Co tu robisz?
Wbiła mi paznokcie w rękę i dopiero potem odpowiedziała, także zniżając głos:
- Nie wiesz, jak bardzo żałuję, że szukałam cię przez tyle czasu. Lecz teraz widzę, że ta hipiska da
ci popalić, przyprawi ci rogi i porzuci jak szmatę. I bardzo się z tego cieszę.
- Jestem doskonale wyćwiczony w tym sporcie, niegrzeczna dziewczynko. W kwestii rogów i
porzuceń wiem wszystko, co trzeba wiedzieć, z nawiązką.
Puściłem jej rękę, ale teraz ona chwyciła moją:
- Przysięgłam sobie, że nie pisnę ani słówka na temat tej hipiski — powiedziała, łagodząc ton i
wyraz twarzy. — Kiedy cię jednak
zobaczyłam, nie mogłam się powstrzymać. Wciąż jeszcze mam ochotę podrapać cię. Bądź trochę
bardziej uprzejmy i zamów mi herbatę.
367
Zawołałem andaluzyjską kelnerkę i spróbowałem uwolnić rękę, ale s'ciskała ją mocno.
- Kochasz tę plugawą hipiskę? - zapytała. - Kochasz ją bardziej, niż kochałeś' mnie?
- Ciebie chyba nigdy nie kochałem - zapewniłem ją. - Jesteś' dla mnie tym, czym był dla ciebie
Fukuda: chorobą. Ale już się wyleczyłem. Dzięki Marcelli.
Przyglądała mi się przez chwilę, po czym, nie puszczając mojej ręki, us'miechnęła się ironicznie,
pierwszy raz w ciągu naszej rozmowy:
- Gdybyś już mnie nie kochał, nie zbladłbyś tak bardzo i głos by ci się tak nie łamał. Nie
rozpłaczesz się chyba, Ricardito? Bo z ciebie to jest taka mała beksa, o ile dobrze pamiętam.
- Obiecuję ci, że nie. Masz przeklęty zwyczaj pojawiania się bez uprzedzenia, jak koszmar, w
najmniej oczekiwanych momentach. Lecz to mnie już nie bawi. Prawdę mówiąc, nie sądziłem, że
cię jeszcze zobaczę. Czego chcesz? Co robisz w Madrycie?
Kiedy przyniesiono jej filiżankę herbaty, przyjrzałem się jej uważniej. Wrzuciła kostkę cukru,
zamieszała, obejrzała uważnie łyżeczkę, spodeczek i filiżankę, krzywiąc się z niesmakiem. Była
ubrana w białą spódniczkę i buty również białe, ażurowe, odsłaniające drobne stopki o paznokciach
pomalowanych bezbarwnym lakierem. Jej kostki znowu przypominały bambusowe patyczki.
Zachorowała po raz drugi? Tylko w epoce kliniki w Petit Clamart była taka szczupła. Włosy miała
zaczesane do tyłu, w dwóch pasmach, spięte na wysokości uszu, ślicznych jak zawsze. Pomyślałem,
że gdyby nie farba, byłyby zapewne szare, a może siwe jak moje.
- Wszystko tutaj jest brudne - stwierdziła nagle, rozglądając się dokoła i wykrzywiając twarz
jeszcze bardziej w przesadnym
368
grymasie odrazy. - Ludzie, lokal, wszędzie pajęczyny i kurz. Nawet ty wyglądasz jak brudny.
- Rano wziąłem prysznic i wyszorowałem się mydłem od stóp do głów, daję słowo.
- Ale jesteś ubrany jak żebrak - powiedziała, chwytając mnie ponownie za rękę.
- Za to ty jak księżniczka - zareplikowałem. - Nie boisz się, że cię napadną i okradną w tej nędznej
dzielnicy głodomorów?
- Na obecnym etapie życia jestem skłonna ponieść dla ciebie każde ryzyko - zaśmiała się. - A poza
tym ty, dżentelmen z krwi i kości, będziesz bronił mnie do ostatniej kropli krwi, nieprawdaż? Czy
też może od kiedy zadajesz się z hipisami, przestałeś być rycerzem z Miraflores?
Przeszła jej wściekłość sprzed momentu i ściskając mnie za rękę, śmiała się. W jej oczach
dostrzegłem daleką reminiscencję ciemnego miodu, światełko rozjaśniające mizerną i postarzałą
twarz.
- Jak mnie znalazłaś?
- To mnie kosztowało mnóstwo pracy. Całe miesiące. Tysiące tropów, w różnych kierunkach. I kupę
pieniędzy. Umierałam ze strachu, uznałam, że odebrałeś sobie życie. Tym razem naprawdę.
- Taką głupotę człowiek popełnia tylko raz, kiedy kretynieje z miłości dla jakiejś spódniczki. To już,
na szczęście, nie mój przypadek.
- Szukając cię, pokłóciłam się z Gravoskimi - powiedziała, znowu wpadając w złość. — Elena
potraktowała mnie bardzo podle. Nie chciała dać mi twojego adresu ani żadnej informacji o tobie. I
zaczęła mi robić wyrzuty. Że cię unieszczęśliwiłam, że o mało cię nie zabiłam, że to przeze mnie
miałeś wylew, że jestem tragedią twojego życia.
369
grymasie odrazy. — Ludzie, lokal, wszędzie pajęczyny i kurz. Nawet ty wyglądasz jak brudny.
- Rano wziąłem prysznic i wyszorowałem się mydłem od stóp
do głów, daję słowo.
- Ale jesteś ubrany jak żebrak - powiedziała, chwytając mnie
ponownie za rękę.
- Za to ty jak księżniczka - zareplikowałem. - Nie boisz się, że cię napadną i okradną w tej nędznej
dzielnicy głodomorów?
- Na obecnym etapie życia jestem skłonna ponieść dla ciebie każde ryzyko - zaśmiała się. - A poza
tym ty, dżentelmen z krwi
i kości, będziesz bronił mnie do ostatniej kropli krwi, nieprawdaż? Czy też może od kiedy zadajesz
się z hipisami, przestałeś być
rycerzem z Miraflores?
Przeszła jej wściekłość sprzed momentu i ściskając mnie za rękę, śmiała się. W jej oczach
dostrzegłem daleką reminiscencję ciemnego miodu, światełko rozjaśniające mizerną i postarzałą
twarz.
- Jak mnie znalazłaś?
- To mnie kosztowało mnóstwo pracy. Całe miesiące. Tysiące tropów, w różnych kierunkach. I kupę
pieniędzy. Umierałam ze strachu, uznałam, że odebrałeś sobie życie. Tym razem naprawdę.
- Taką głupotę człowiek popełnia tylko raz, kiedy kretynieje z miłości dla jakiejś spódniczki. To już,
na szczęście, nie mój
przypadek.
- Szukając cię, pokłóciłam się z Gravoskimi - powiedziała, znowu wpadając w złość. - Elena
potraktowała mnie bardzo podle. Nie chciała dać mi twojego adresu ani żadnej informacji o tobie. I
zaczęła mi robić wyrzuty. Że cię unieszczęśliwiłam, że o mało cię nie zabiłam, że to przeze mnie
miałeś wylew, że jestem tragedią twojego życia.
369
S/cropka. Zam
Wybuchnąłem śmiechem, zawtórowana
opuszkami palców, a ja czułem com wi\
drapać jej oczy.
- Czyżbyś miała męża? Można wiedzieć, kto to?
- NadaJjestem twoją żoną i mogę tego dowieść, mam wszya-kie dokumenty- oznajmiła,
poważniejąc. -Jesteśmoim/H3W0stwie Piątej Dzielnicy?
—•¦~—
- To była farsa, żeby zorganizować ci papiery - przypomnia łem jej. - Nigdy nie byłaś tak naprawdę
moją żoną. Bywałaś ze
370
- Powiedziała szczerą prawdę. Jesteś nieszczęściem mojego życia.
- Posłałam ją do diabła. Nie zamierzam nigdy więcej z nią rozmawiać ani jej widywać. Przykro mi
ze względu na Yilala, bo pewnie nigdy go już nie zobaczę. Za kogo się ma ta idiotka, żeby mnie
rozliczać? Nie jest aby przypadkiem zakochana w tobie?
Poruszyła się na krześle i odniosłem wrażenie, że nagle zbladła.
- Czy można wiedzieć, po co mnie szukałaś?
- Chciałam zobaczyć cię i porozmawiać - oznajmiła, uśmiechając się ponownie. - Tęskniłam za
tobą. Ty za mną też, chociaż troszeczkę?
- Szukasz mnie zawsze między jednym kochankiem a drugim
- warknąłem, próbując uwolnić dłoń. Tym razem mi się udało.
— Czyżby porzucił cię mężulek Martine? Masz ochotę na interlu-dium w moich objęciach, zanim
w twoje sidła wpadnie kolejny staruch?
- Już nie - przerwała, biorąc mnie po raz kolejny za rękę i przybierając dawny, kpiący ton. Uznałam, że dość tych szaleństw, koniec i kropka. Zamierzam spędzić moje ostatnie lata z mężem.
Jako wzorowa żona.
Wybuchnąłem śmiechem, zawtórowała mi. Muskała mi dłoń opuszkami palców, a ja czułem coraz
większą ochotę, żeby wy-drapać jej oczy.
- Czyżbyś miała męża? Można wiedzieć, kto to?
- Nadal jestem twoją żoną i mogę tego dowieść, mam wszystkie dokumenty - oznajmiła,
poważniejąc. - Jesteś moim prawowitym małżonkiem. Nie pamiętasz, że pobraliśmy się w merostwie Piątej Dzielnicy?
- To była farsa, żeby zorganizować ci papiery - przypomniałem jej. - Nigdy nie byłaś tak naprawdę
moją żoną. Bywałaś ze
370
mną od czasu do czasu, kiedy miałaś problemy, w oczekiwaniu na coś lepszego. Może mi wreszcie
powiesz, po co mnie szukałaś? Tym razem, jeśli jesteś w tarapatach, nie pomogę ci, choćbym
chciał. A swoją drogą, nie chcę. Nie mam grosza i żyję z dziewczyną, którą kocham i która mnie
kocha.
- Z obszarpaną hipiską, która rzuci cię dziś albo jutro - warknęła, znowu rozzłoszczona. - Która w
ogóle nie dba o ciebie, sądząc po tym, jak jesteś ubrany. Za to ja teraz, tak, będę się tobą
opiekować. Przez dwadzieścia cztery godziny na dobę. Jak wzorowa żona. Po to przyszłam.
Mówiła z kpiącą minką, jak za dawnych czasów, a ironiczny chochlik w oczach przeczył słowom.
Od czasu do czasu wypijała łyczek herbaty. Ten idiotyczny teatrzyk rozjuszył mnie w końcu.
- Wiesz co, niegrzeczna dziewczynko? — zacząłem, przyciągając ją nieco, żeby usłyszała mój
przyciszony głos, nabrzmiały od długo wstrzymywanego gniewu. - Pamiętasz tamtą noc, w moim
mieszkaniu, kiedy o mało co nie skręciłem ci karku? Tysiąc razy żałowałem, że tego nie zrobiłem.
- Wciąż jeszcze mam ten strój arabskiej tancerki - szepnęła szelmowsko. - Doskonale pamiętam
tamtą noc. Uderzyłeś mnie, a potem kochaliśmy się i było wspaniale. Powiedziałeś mi cudowne
rzeczy. A dzisiaj jeszcze nie usłyszałam żadnego banału. Za chwilę zacznę myśleć, że faktycznie już
mnie nie kochasz.
Miałem ochotę dać jej w twarz, wyrzucić z Cafe Barbieri kopniakami, zrobić najgorszą krzywdę,
fizyczną i moralną, jaką może wyrządzić jeden człowiek drugiemu, a jednocześnie, ostatni imbecyl,
pragnąłem wziąć ją w ramiona, zapytać, czemu jest taka chudziutka i zmizerniała, przytulić ją i
całować. Włosy mi się jeżyły na myśl, że czyta w moich myślach.
37i
- Jeśli chcesz, żebym przyznała, że źle się zachowałam wobec ciebie i że jestem egoistką, to
przyznaję - szepnęła, przysuwając twarz, ale ja odsunąłem swoją. -Jeśli chcesz, żebym przez resztę
życia powtarzała codziennie, że Elena ma rację, że cię skrzywdziłam, że nie umiałam docenić
twojej miłości, i inne bzdury w tym stylu, proszę bardzo, zrobię to. Tego chcesz, żeby ci przeszła
uraza, Ricardito?
- Chcę, żebyś sobie poszła. Żebyś zniknęła z mojego życia raz na zawsze.
- No, wreszcie jakiś banał. Już była pora, grzeczny chłopczyku.
- Nie wierzę w ani jedno twoje słowo. Świetnie wiem, że szukasz mnie, bo uważasz, że mogę ci
pomóc w jakichś kłopotach, po tym jak porzucił cię ten biedny staruch.
- Nie porzucił mnie, to ja go rzuciłam - sprecyzowała z niezmąconym spokojem. -A ściśle mówiąc,
oddałam go nienaruszonego w ręce dzieci, które tak bardzo tęskniły za tatusiem. Powinieneś być mi
wdzięczny, grzeczny chłopczyku. Gdybyś wiedział, ile bólu głowy i forsy zaoszczędziłam ci,
odchodząc z tamtym, po rękach byś mnie całował. Pojęcia nie masz, ile kosztowała biedaka ta
przygoda.
Zaśmiała się przeszywająco, z pogardą, złośliwie jak diablica.
- Oskarżyli mnie, że go porwałam - dorzuciła, jakby gratulując sobie dobrego dowcipu. Przedłożyli sędziemu fałszywe papiery, stwierdzające, że ojciec cierpi na uwiąd starczy, że nie
wiedział, co robi, uciekając ze mną. Prawdę mówiąc, nie warto było bić się o niego. Oddałam go z
największą radością. Niech oni sami i Martine ocierają mu smarki i mierzą ciśnienie dwa razy
dziennie.
- Jesteś najbardziej niegodziwą osobą, jaką znam, niegrzeczna dziewczynko. Egoistycznym i
nieczułym monstrum. Zdolną
372
zakłuć z zimną krwią osobę, która traktowała cię z największą miłością.
- Cóż, owszem, chyba taka jestem - zgodziła się. - Ale mnie też nie oszczędzano w życiu,
zapewniam cię. Nie żałuję niczego, co zrobiłam. No dobrze, może z wyjątkiem tego, że
przysporzyłam ci cierpień. Lecz postanowiłam się zmienić. Dlatego tu jestem.
Wpatrywała się we mnie z szelmowską minką, która zirytowała mnie jeszcze bardziej.
- Bujać to my, ale nie nas. Naprawdę myślisz, że wezmę na poważnie tę gadkę o marnotrawnej
żonie? Z twoich ust, niegrzeczna dziewczynko?
- Tak, z moich. Odszukałam cię, bo cię kocham. Bo cię potrzebuję. Bo nie potrafię żyć z nikim
innym. Chociaż powiesz, że trochę zbyt późno, ale teraz wiem to na pewno. I dlatego od tej pory,
choćbym miała przymierać głodem i żyć jak hipiska, będę żyć z tobą. I z nikim innym. Chcesz,
żebym ubrała koraliki i przestała się myć? Żebym chodziła ubrana jak ten twój strach na wróble?
Proszę bardzo.
Wstrząsnął nią silny atak kaszlu, oczy miała całe czerwone. Wypiła łyk wody z mojej szklanki.
- Moglibyśmy stąd wyjść? - zapytała, kaszląc ponownie. - W tym dymie i kurzu nie da się
oddychać. W Hiszpanii wszyscy
palą. To jedna z rzeczy, których tu nie znoszę. Gdziekolwiek by się ruszyć, ludzie dmuchają ci w
twarz dymem.
Poprosiłem o rachunek, zapłaciłem i wyszliśmy. Na ulicy, gdy ujrzałem ją w dziennym świetle, jej
chudość przeraziła mnie. Kiedy siedziała, widziałem tylko zapadłe policzki. Teraz, na stojąco, w
pełnym świetle, wyglądała jak strzęp człowieka. Była przygarbiona, stąpała niepewnie, jakby
omijając przeszkody. Jej
373
piersi prawie całkiem znikły, a kosteczki obojczyków sterczały spod dekoltu bluzki. Oprócz torebki
trzymała w ręce wypchaną teczkę.
- Jeśli uważasz, że jestem bardzo chuda, bardzo brzydka i bardzo stara, bądź tak uprzejmy i nie
mów mi tego, dobrze? Dokąd możemy pójść?
- Donikąd. Tu, w Lavapies, wszystkie kawiarnie są takie stare i takie zakurzone. I pełne palaczy.
Tak że lepiej pożegnajmy się tutaj.
- Muszę z tobą pomówić. To nie potrwa długo, przyrzekam. Ujęła mnie pod ramię, a jej palce, takie
chudziutkie, takie
kościste, wyglądały jak paluszki małej dziewczynki.
- Chcesz, żebyśmy poszli do mnie? - zaproponowałem, od razu tego żałując. - Mieszkam za rogiem.
Ale uprzedzam cię, że nie spodoba ci się jeszcze bardziej niż w kawiarni.
- Chodźmy dokądkolwiek - powiedziała. - Chociaż jeśli pojawi się ta cuchnąca hipiska, wydrapię
jej oczy.
- Jest w Niemczech, nie martw się.
Pokonanie czterech pięter okazało się czasochłonne i skomplikowane. Wchodziła po schodach
bardzo powoli, zatrzymując się na każdym podeście. Ani na moment nie puściła mojego ramienia.
Kiedy dotarliśmy na ostatnie piętro, była jeszcze bledsza, a na jej czole błyszczały kropelki potu.
Gdy weszliśmy, osunęła się na fotelik w salonie i wzięła głęboki oddech. Potem, nie odzywając się
ani słowem i nie ruszając z miejsca, zaczęła lustrować całe mieszkanie, poważnym wzrokiem i ze
zmarszczonymi brwiami i czołem: makiety, rysunki, szmaty Marcelli walające się po podłodze,
sterty czasopism i książek w kątach i na półkach, ogólny bałagan. Gdy jej oczy zatrzymały się na
niepościelonym łóżku, poczerwie374
niała. Poszedłem do kuchni po butelkę wody mineralnej. Gdy wróciłem, nadal siedziała
nieruchomo, ze wzrokiem wbitym w łóżko.
- Byłeś maniakiem porządku i czystości, Ricardito - szepnęła. — To niewiarygodne, że mieszkasz w
takim chlewie.
Usiadłem przy niej i poczułem, że zalewa mnie smutek. Mówiła prawdę. Moje mieszkanko przy
Ecole Militaire, malutkie i skromniutkie, zawsze było nieskazitelnie czyste i wysprzątane. Za to ten
burdel doskonale odzwierciedlał twoją nieodwracalną dekadencję, Ricardito.
- Potrzebuję twojego podpisu na kilku papierach - powiedziała niegrzeczna dziewczynka, pokazując
aktówkę, którą postawiła na podłodze.
- Jedyny papier, jaki mogę podpisać, to oświadczenie o rozwodzie, jeśli nasze małżeństwo w ogóle
jest jeszcze ważne - oznajmiłem. - Wcale bym się nie zdziwił, gdybyś podsunęła mi jakieś trefne
papiery, za które wylądowałbym w więzieniu. Znam cię od czterdziestu lat, Chilijeczko.
- Znasz mnie źle - stwierdziła z całkowitym spokojem. - Takie rzeczy mogłabym pewnie zrobić
innym, ale nie tobie.
- Mnie zrobiłaś najgorsze, co kobieta może zrobić mężczyźnie. Kazałaś mi wierzyć, że mnie
kochasz, a sama, z zimną krwią, uwodziłaś innych mężczyzn, bo mieli więcej pieniędzy, i
zmywałaś się z nimi bez najmniejszego wyrzutu sumienia. I zrobiłaś to nie raz, ale dwa, trzy razy.
Zostawiając mnie w strzępach, oszołomionego, bez chęci do życia. I w dodatku masz czelność
mówić mi ze słodką minką, że chcesz, żebyśmy znowu zamieszkali razem. Powinni cię pokazywać
w cyrku, jako monstrum.
- Żałuję tego. Nigdy więcej nie wytnę ci takiego numeru.
375
- Nie będziesz miała okazji, bo nigdy do ciebie nie wrócę. Nikt nigdy nie kochał cię tak jak ja,
nigdy nie zrobił tyle co... Dobra, opowiadam głupoty. Czego ode mnie chcesz?
- Dwóch rzeczy — oznajmiła. — Żebyś rzucił tę brudną hipiskę i zamieszkał ze mną. I żebyś
podpisał te papiery. Nie ma żadnego haczyka. Przepisałam na ciebie wszystko, co mam. Domek na
południu Francji, niedaleko Setę, i trochę akcji Electricite de France. Wszystko jest już na twoje
nazwisko. Musisz tylko podpisać, żeby cesja była ważna. Przeczytaj to, skonsultuj z adwokatem.
Nie robię tego dla siebie, tylko dla ciebie. Żeby zostawić ci to, co mam.
- Wielkie dzięki, ale nie mogę przyjąć tak hojnego prezentu. Domek i akcje prawdopodobnie
ukradłaś mafii, a ja nie mam ochoty robić za figuranta dla ciebie albo dla kolejnego gangstera, dla
którego pracujesz. Mam nadzieję, że przynajmniej nie wróciłaś do sławetnego Fukudy, co?
A wówczas, zanim zdążyłem ją odepchnąć, zarzuciła mi ramiona na szyję i przywarła do mnie ze
wszystkich sił.
- Przestań już mnie łajać i docinać - poprosiła, całując mnie w szyję. - Powiedz raczej, że cieszysz
się na mój widok. Powiedz, że tęskniłeś za mną i że to mnie kochasz, nie tę łachmaniarę, z którą
mieszkasz w tym gnoju.
A ja nie śmiałem odtrącić jej, przerażony dotykiem szkieletu, a nie ciała, bliskością talii, pleców,
ramion, z których zniknęły wszystkie mięśnie i została tylko skóra i kości. Krucha, delikatna
osóbka tuląca się do mnie wydzielała aromat, który nasuwał myśl o ogrodzie pełnym kwiatów. Nie
byłem w stanie udawać dłużej.
- Czemu jesteś taka chudziutka? - szepnąłem jej do ucha.
- Powiedz mi najpierw, że mnie kochasz. Że nie kochasz tej hipiski, że zamieszkałeś z nią tylko z
rozpaczy, kiedy cię rzuci376
łam. Powiedz mi to. Od kiedy dowiedziałam się, że z nią żyjesz, umieram z zazdrości.
Czułem teraz jej małe serduszko bijące tuż przy moim. Odszukałem jej usta i całowałem je długo.
Czułem jej języczek splątany z moim, łykałem jej ślinę. Kiedy wsunąłem rękę pod jej bluzkę i
pogładziłem plecy, wyczułem pod palcami wszystkie żebra i kręgi, jakby nie dzieliła ich od moich
palców najcieńsza warstewka skóry. Nie miała cycuszków; maleńkie sutki sterczały wprost z klatki
piersiowej.
- Czemu jesteś taka chudziutka? - powtórzyłem. - Byłaś chora? Co ci było?
- Nie mogę się z tobą kochać, nie dotykaj mnie tam. Operowali mnie, usunęli mi wszystko. Nie
chcę, żebyś oglądał mnie nagą. Jestem cała pocięta. Nie chcę, żebyś czuł do mnie wstręt.
Płakała z rozpaczy i nie mogłem jej ukoić. Posadziłem ją na kolanach i długo głaskałem, jak
niegdyś w Paryżu, podczas ataków lęku. Jej tyłeczek skurczył się, podobnie jak piersi, a uda były
szczuplutkie jak ramiona. Wyglądała jak jeden z tych żywych trupów ze zdjęć z obozów
koncentracyjnych. Pieściłem ją, całowałem, mówiłem, że ją kocham, że zajmę się nią, a
jednocześnie czułem nieopisaną grozę, bo wiedziałem z całkowitą pewnością, że ona nie była
chora, lecz że jest chora nadal i że wkrótce umrze. Nikt nie może stracić tyle ciała i wyzdrowieć.
- Nie powiedziałeś mi jeszcze, że kochasz mnie bardziej niż tę hipiskę, grzeczny chłopczyku.
- Oczywiście że kocham cię bardziej niż ją i niż kogokolwiek, niegrzeczna dziewczynko. Jesteś
jedyną kobietą na świecie, którą kochałem i którą kocham. I chociaż wyrządziłaś mi straszne
krzywdy, dałaś mi także cudowne szczęście. Chodź, chcę mieć cię nagą w ramionach i kochać się z
tobą.
377
Zaniosłem ją do łóżka, ułożyłem i rozebrałem. Dała się rozebrać, nie otwierając oczu, kuląc się,
żeby pokazać mi jak najmniej ciała. Ale pieszcząc ją i całując, sprawiłem, że rozluźniła się i
wyprostowała. Nie zoperowali jej, tylko zaszlachtowali. Odkroili jej piersi i przyszyli niezdarnie
sutki, pozostawiając grube, okrągłe blizny niby dwie sine korony kwiatu. Ale najgorsza blizna
wybiegała z pochwy i sięgała aż po pępek, wijący się ścieg w kolorze między brązowym a
różowym, na oko całkiem świeży. Mój szok był tak wielki, że nie zdając sobie sprawy z tego, co
robię, przykryłem ją prześcieradłem. I zrozumiałem, że nigdy więcej nie będę w stanie kochać się z
nią.
- Nie chciałam, żebyś zobaczył mnie w tym stanie i żebyś poczuł odrazę do swojej żony powiedziała. - Ale...
- Ale ja cię kocham i będę się tobą opiekować, dopóki całkiem nie wyzdrowiejesz. Dlaczego nie
dałaś mi znać wcześniej, nie poprosiłaś, żebym był przy tobie?
- Nie mogłam cię nigdzie znaleźć. Szukam cię od miesięcy. To mnie doprowadzało do największej
rozpaczy: że umrę, nie zobaczywszy cię więcej.
Operowali ją po raz drugi zaledwie trzy tygodnie temu, w szpitalu w Montpellier. Lekarze byli
bardzo szczerzy. Guz macicy został wykryty bardzo późno i chociaż go usunięto, po operacji
okazało się, że miał miejsce przerzut i że w zasadzie nie da się już nic zrobić. Chemoterapia opóźni
tylko to, co nieuniknione, a poza tym w stanie skrajnego wycieńczenia, w jakim się znajduje,
prawdopodobnie nie przeżyje jej. Piersi amputowali jej rok wcześniej, w Marsylii. Ze względu na
osłabienie organizmu nie można było operować ponownie i odtwarzać biustu. Od czasu ucieczki
mieszkała z mężem Martine nad Morzem Śródziemnym, we Frontignan, niedaleko Setę, gdzie miał
nieruchomości.
378
Zachował się wobec niej bardzo porządnie, kiedy wykryto raka. Był szczodry, otaczał ją opieką i
względami, nie dając odczuć rozczarowania po amputacji piersi. To ona przekonała go stopniowo,
że skoro sytuacja jest bez wyjścia, najlepiej zrobi, godząc się z Martine i kończąc procesowanie się
z dziećmi, na którym zyskać mogli tylko adwokaci. Wrócił na łono rodziny, żegnając niegrzeczną
dziewczynkę hojnym gestem: kupił jej domek w Setę, który teraz chciała przepisać na mnie, oraz
garść akcji Electricite de France, dzięki którym mogła przeżyć resztę dni, nie zaznając trosk.
Zaczęła mnie szukać co najmniej rok temu, aż znalazła w Madrycie dzięki pewnej agencji
detektywistycznej, na którą „wydała krocie". Kiedy podali jej mój adres, była w wirze badań w
Montpellier. Jako że bóle macicy nękały ją od czasów Fukudy, nie zwracała na nie specjalnej
uwagi.
Opowiedziała mi to wszystko podczas długiej rozmowy, która trwała cały wieczór i sporą część
nocy, podczas gdy leżeliśmy w łóżku, ciasno przytulona do mnie, w ubraniu. Od czasu do czasu
przestawała mówić, żebym mógł ją ucałować i powiedzieć, że ją kocham. Opowiedziała mi tę
historię - prawdziwą? Mocno upiększoną? Całkowicie fałszywą? - bez dramatyzmu, z pozorną
obiektywnością, bez roztkliwiania się nad sobą, ale owszem, z ulgą, zadowolona, jakby
wyrzuciwszy ją z siebie, mogła umierać w pokoju.
Żyła jeszcze trzydzieści siedem dni, podczas których zachowywała się tak, jak mi obiecała w Cafe
Barbieri - jak wzorowa małżonka, przynajmniej w tych okresach gdy nie powalały jej straszliwe
bóle, które trzeba było koić morfiną. Zamieszkałem z nią w Aparthotel de Los Jerónimos,
zabierając z mieszkania tylko walizkę z czymś do ubrania i kilkoma książkami, i zostawiając
Marcelli list pełen godności i hipokryzji, w którym pisa379
łem, że postanowiłem odejść, zwracając jej wolność, ponieważ nie chcę być przeszkodą do jej
szczęścia, którego, co doskonale rozumiem, nie mogę dać jej ja, ze względu na różnicę wieku i
powołania, tylko człowiek młody i podobnego do niej pokroju, taki jak Victor Almeda. Trzy dni
później wyjechaliśmy pociągiem, niegrzeczna dziewczynka i ja, do jej domku w okolicy Setę, na
szczycie wzgórza, z którego roztaczał się wspaniały widok na morze, opiewany przez Valery'ego w
Cmentarzu morskim. Domek był mały, urządzony skromnie, ładny, schludny, z niewielkim
ogródkiem. Przez dwa tygodnie czuła się tak dobrze i była tak zadowolona, że wbrew zdrowemu
rozsądkowi miałem nadzieję, że wyzdrowieje. Pewnego wieczoru, gdy siedzieliśmy w ogrodzie w
godzinie zmierzchu, poprosiła mnie, żebym jeśli kiedyś wpadnę na pomysł, by opisać naszą historię
miłosną, nie malował jej w zbyt czarnych barwach, bo wówczas jej duch będzie przychodził do
mnie w nocy i szarpał za nogi.
- Skąd ci to przyszło do głowy?
- Bo zawsze chciałeś być pisarzem, tylko brakowało ci odwagi. Teraz, kiedy zostaniesz sam jak
palec, możesz to wykorzystać, dzięki temu nie będziesz bardzo za mną tęsknił. Przyznaj chociaż, że
dostarczyłam ci tematu na powieść, czyż nie, grzeczny chłopczyku?
łem, że postanowiłem odejść, zwracając jej wolność, ponieważ nie chcę być przeszkodą do jej
szczęścia, którego, co doskonale rozumiem, nie mogę dać jej ja, ze względu na różnicę wieku i
powołania, tylko człowiek młody i podobnego do niej pokroju, taki jak Victor Almeda. Trzy dni
później wyjechaliśmy pociągiem, niegrzeczna dziewczynka i ja, do jej domku w okolicy Setę, na
szczycie wzgórza, z którego roztaczał się wspaniały widok na morze, opiewany przez Valery'ego w
Cmentarzu morskim. Domek był mały, urządzony skromnie, ładny, schludny, z niewielkim
ogródkiem. Przez dwa tygodnie czuła się tak dobrze i była tak zadowolona, że wbrew zdrowemu
rozsądkowi miałem nadzieję, że wyzdrowieje. Pewnego wieczoru, gdy siedzieliśmy w ogrodzie w
godzinie zmierzchu, poprosiła mnie, żebym jeśli kiedyś wpadnę na pomysł, by opisać naszą historię
miłosną, nie malował jej w zbyt czarnych barwach, bo wówczas jej duch będzie przychodził do
mnie w nocy i szarpał za nogi.
— Skąd ci to przyszło do głowy?
- Bo zawsze chciałeś być pisarzem, tylko brakowało ci odwagi. Teraz, kiedy zostaniesz sam jak
palec, możesz to wykorzystać, dzięki temu nie będziesz bardzo za mną tęsknił. Przyznaj chociaż, że
dostarczyłam ci tematu na powieść, czyż nie, grzeczny chłopczyku?
Spis treści
1. Chilijeczki
7
2. Partyzant 24
3. Portrecista koni w swinging London 93 4. Dragoman z Chateau Meguru
5. Niemy chłopczyk
204
6. Arqui'medes, budowniczy falochronów
291 7. Marcella z Layapies
Książki Maria Yargasa Llosy w Znaku
Szelmostwa niegrzecznej dziewczynki
Pantaleon i wizytantki Kto zabił Palomina Molero?
Wojna końca świata
Rozmowa w „Katedrze"
Ciotka Julia i skryba
Święto kozła
Miasto i psy
Społeczny Instytut Wydawniczy Znak,
335
148
ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków. Wydanie I, 2007, dodruk 2008. Druk: Rzeszowskie Zakłady
Graficzne SA, Miłocin 181 k. Rzeszowa.
Społeczny Instytut Wydawniczy Znak,
ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków. Wydanie I, 2007, dodruk 2008. Druk: Rzeszowskie Zakłady
Graficzne SA, Miłocin 181 k. Rzeszowa.