FACTS N10-PL.qxd - EU-OSHA

10
E u r o p e j s k a
A g e n c j a
B e z p i e c z e ƒ s t w a
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
Schorzenia odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa, zwiàzane z pracà
Streszczenie raportu Agencji
Zwiàzane z pracà schorzenia odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa,
obejmujàce zarówno bóle okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej jak i urazy
odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa, stanowià w Europie znaczàcy
i wcià˝ rosnàcy problem. W niniejszej publikacji podkreÊlono g∏ówne wnioski zawarte w raporcie Agencji, dotyczàcym wyst´powania
schorzeƒ odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa, ich êróde∏, zwiàzanych z pracà czynników ryzyka oraz skutecznych strategii zapobiegania im. Raport ogranicza si´ do schorzeƒ odcinka l´dêwiowego
kr´gos∏upa, aczkolwiek niektóre wnioski mogà mieç zastosowanie
do innych rodzajów schorzeƒ kr´gos∏upa, zwiàzanych z pracà.
Wymiar problemu
Wyniki badaƒ wskazujà, ˝e 60 ÷ 90% osób w pewnym momencie
˝ycia cierpi z powodu bólów okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej kr´gos∏upa i ˝e w dowolnej chwili 15 ÷ 42% osób cierpi na te bóle
(w zale˝noÊci od badanej populacji i od zastosowanej definicji bólów kr´gos∏upa). Europejskie badanie ankietowe dotyczàce warunków pracy (1) wykaza∏o, ˝e w Europie 30% pracowników cierpi
z powodu bólów kr´gos∏upa. DolegliwoÊci te znajdujà si´ na samym poczàtku listy wszystkich zg∏aszanych schorzeƒ zwiàzanych
z pracà. W innym niedawnym raporcie Agencji (2) stwierdzono, ˝e
w niektórych paƒstwach cz∏onkowskich Unii Europejskiej nastàpi∏
wzrost liczby urazów wynikajàcych z prac manipulacyjnych oraz
wzrost liczby urazów kr´gos∏upa.
Najcz´Êciej po epizodycznych bólach okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej
kr´gos∏upa pacjenci odzyskujà pe∏ni´ zdrowia (60-70% wyzdrowieƒ
w ciàgu 6 tygodni, 70-90% w ciàgu 12 tygodni), jednak trzeba tu
zwróciç uwag´ na bardzo du˝à liczb´ utraconych godzin pracy (3),
(4). Dodatkowo wskaênik nawrotu bólów okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej kr´gos∏upa jest bardzo wysoki. W odniesieniu do jednego roku
wskaênik nawrotów wynosi 20 ÷ 44%, a dla ca∏ego okresu ˝ycia podaje si´ wskaêniki nawrotów si´gajàce 85%. Nale˝y pami´taç, ˝e
po przebytym urazie kr´gos∏up mo˝e staç si´ wra˝liwy i ˝e ponowny uraz jest bardziej prawdopodobny, je˝eli na stanowisku pracy wyst´pujà czynniki ryzyka, których si´ nie eliminuje.
Aczkolwiek schorzenia te sà powszechne we wszystkich ga∏´ziach
przemys∏u i zawodach, to z wielu badaƒ wynika, ˝e schorzenia odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa sà szczególnie rozpowszechnione
w niektórych sektorach przemys∏u i w pewnych zawodach. Szczególnie wysokie wskaêniki ich wyst´powania stwierdza si´ wÊród takich grup zawodowych, jak: robotnicy rolni, robotnicy budowlani,
cieÊle, kierowcy (w tym kierowcy ci´˝arówek i traktorzyÊci), piel´gniarki i pomoce piel´gniarskie, sprzàtaczki, sanitariusze i salowe,
pomoce domowe. Okazuje si´, ˝e rozpowszechnienie schorzeƒ
okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej kr´gos∏upa jest podobne wÊród m´˝czyzn i kobiet (1).
manipulacje r´czne i prowadzenie pojazdów (gdzie dodatkowym
czynnikiem zagro˝enia jest wibracja ca∏ego cia∏a).
Problemy zwiàzane z dyskami kr´gowymi mogà byç wykrywane
za pomocà promieni Roentgena lub za pomocà skanowania koÊci,
natomiast innych nieprawid∏owoÊci, takich jak urazy mi´Êni i innych tkanek mi´kkich, cz´sto nie da si´ wykryç w ten sposób.
W rzeczywistoÊci 95% bólów okolicy l´dêwiowej kr´gos∏upa okreÊla si´ jako „nieswoiste”. Praktyka przemawia za przyj´ciem proponowanego poni˝ej powszechnego podejÊcia do kwestii zapobiegania wszelkim rodzajom schorzeƒ okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej
kr´gos∏upa, zwiàzanych z pracà.
Czynniki ryzyka zwiàzane z pracà
Opublikowano wiele artyku∏ów przeglàdowych, dotyczàcych badaƒ czynników ryzyka schorzeƒ odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa,
w tym czynników zagro˝eƒ fizycznych, psychospo∏ecznych i/lub indywidualnych. Liczba badaƒ epidemiologicznych ukierunkowanych na czynniki psychospo∏eczne jest znacznie mniejsza ni˝ badaƒ
skupiajàcych si´ na obcià˝eniach fizycznych. Ponadto korelacja jest
zwykle znacznie lepsza dla czynników biomechanicznych. Jednak˝e coraz wyraêniej widaç powiàzania czynników psychospo∏ecznych ze schorzeniami odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa, szczególnie tam, gdzie wyst´pujà one jednoczeÊnie z czynnikami
fizycznymi. Cz´stoÊç wyst´powania schorzeƒ odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa by∏a tak˝e silnie zwiàzana z niskimi wymaganiami
zawodowymi oraz ze z∏à organizacjà pracy. G∏ówne czynniki ryzyka zwiàzanego z pracà podano w ramce 1.
Ramka 1. Czynniki pracy, zwi´kszajàce ryzyko schorzeƒ odcinka
l´dêwiowego kr´gos∏upa
Fizyczne aspekty pracy
ci´˝ka praca fizyczna
dêwiganie ci´˝arów i manipulowanie nimi
pozycje niewygodne (np.: wyginanie cia∏a; wykr´canie si´;
pozycja statyczna)
wibracje ca∏ego cia∏a (np.: prowadzenie ci´˝arówki)
Czynniki psychospo∏eczne zwiàzane z pracà
niski status spo∏eczny
ma∏a satysfakcja z uprawianego zawodu
Czynniki organizacji pracy
z∏a organizacja pracy
niskie wymagania zawodowe
Strategie i skutecznoÊç profilaktyki
èród∏a schorzeƒ odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa
Strategie zapobiegania schorzeniom okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej
kr´gos∏upa obejmujà zarówno dzia∏ania zwiàzane ze stanowiskiem pracy jak i z opiekà zdrowotnà. W coraz wi´kszym stopniu
uznaje si´, ˝e aby rzeczywiÊcie skutecznie stawiç czo∏o temu problemowi, niezb´dne jest podejÊcie zintegrowane, obejmujàce oba
rodzaje dzia∏aƒ. RoÊnie poparcie dla dzia∏aƒ ergonomicznych
na samym stanowisku roboczym. Dzia∏ania ergonomiczne oparte
sà na podejÊciu holistycznym albo systemowym, które uwzgl´dnia
wp∏yw urzàdzeƒ, Êrodowiska pracy i organizacji pracy, ale tak˝e
pracownika. Pe∏ne uczestnictwo pracowników w podejÊciu ergonomicznym jest wa˝ne dla jego skutecznoÊci.
Schorzenia odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa obejmujà problemy
z dyskiem kr´gowym, takie jak przepukliny krà˝ka i kr´gozmyk,
urazy mi´Êni i tkanek mi´kkich. Objawy zwyrodnienia wià˝à si´
z normalnym procesem starzenia. Oprócz tego jednak, jak wykaza∏y badania epidemiologiczne, nieergonomiczne stanowisko pracy
przyczynia si´ do powstawania schorzeƒ odcinka l´dêwiowego dotychczas zdrowego kr´gos∏upa lub te˝ w ju˝ uszkodzonym kr´gos∏upie przyspiesza zmiany chorobowe. Z∏e warunki ergonomiczne
pracy zwi´kszajà obcià˝enie kr´gos∏upa lub jego odkszta∏cenia.
Mo˝e to wynikaç z wielu sytuacji, na przyk∏ad z dêwigania, wyginania cia∏a, nienaturalnych ruchów, napr´˝ania si´ i postaw statycznych. CzynnoÊci, o których mowa, obejmujà prace fizyczne,
Podsumowanie g∏ównych strategii profilaktyki przedstawiono
w ramce 2. Obejmujà one zarówno strategie wst´pnego zapobiegania (eliminujàce przyczyny) jak i profilaktyki wtórnej (leczenie
i rehabilitacja). Wed∏ug opinii ekspertów, nale˝y skupiaç si´
na strategii wst´pnej, ale równoczeÊnie wszystkie te czynniki rozpatrywaç ∏àcznie. Przyk∏adowo, badania wykazujà, ˝e wàtpliwe
jest, aby szkolenie by∏o skuteczne, je˝eli czynniki ergonomiczne
w miejscu pracy pozostajà z∏e i gdy np. do szkolenia podstawowego nie w∏àczono kwestii zwiàzanych ze sposobem rozpoznawania
potencjalnych zagro˝eƒ i dalszym tokiem post´powania, ani opisu
bezpiecznych technik r´cznych manipulacji.
Wed∏ug danych szacunkowych z paƒstw cz∏onkowskich UE, koszty ekonomiczne wszystkich zwiàzanych z pracà przypadków z∏ego
zdrowia wahajà si´ w granicach 2,6 ÷ 3,8% produktu krajowego
brutto (5), aczkolwiek dok∏adne liczby nie sà znane. Jednak˝e liczby te mogà byç nieco wy˝sze, gdy˝ rzeczywiste koszty spo∏eczne sà
trudne do oszacowania. W Holandii szacowano (6), ˝e ca∏kowite
koszty zwiàzane z bólami kr´gos∏upa, poniesione przez spo∏eczeƒstwo w 1991 r. wynios∏y 1,7% produktu krajowego brutto.
PL
h t t p : / / a g e n c y . o s h a . e u . i n t
E u r o p e j s k a
A g e n c j a
B e z p i e c z e ƒ s t w a
Ramka 2. Strategie zapobiegania schorzeniom odcinka l´dêwiowego
kr´gos∏upa na stanowisku pracy
zmniejszenie wymagaƒ fizycznych
usprawnienia organizacji pracy
edukacja/szkolenie (jako cz´Êç zintegrowanego podejÊcia)
leczenie i rehabilitacja
strategie poznawcze i behawioralne (np. strategie dawania
sobie rady)
Istotne informacje, jak chroniç przed schorzeniami kr´gos∏upa pracowników wykonujàcych r´czne prace manipulacyjne, dostarczono ju˝ europejskim pracodawcom w dyrektywie dotyczàcej r´cznych prac transportowych (dyrektywa Rady 90/269/EWG) (7),
którà opracowano z myÊlà o zapobieganiu zagro˝eniom, zw∏aszcza mo˝liwoÊci wystàpienia urazów kr´gos∏upa podczas r´cznego
przemieszczania ci´˝arów. Na podstawie aktualnej wiedzy wprowadzono minimalne wymagania w zakresie zdrowia i bezpieczeƒstwa, zgodne z podejÊciem ergonomicznym, a tak˝e sporzàdzono
list´ czynników ryzyka, podanych w za∏àczniku do dyrektywy. Pracodawcy powinni zwróciç uwag´ na te czynniki ryzyka, gdy wykonujà ocen´ i dobierajà Êrodki zapobiegawcze. Obejmujà one:
charakterystyk´ ci´˝aru (np.: jest on ci´˝ki lub trudny do utrzymania)
wymagany wysi∏ek fizyczny (np.: intensywny, zginanie tu∏owia,
niestabilna pozycja cia∏a)
charakterystyk´ Êrodowiska pracy (np.: za ma∏o miejsca lub inne
wymuszenia dotyczàce pozycji pracownika, takie jak za du˝a lub
za ma∏a wysokoÊç; nierówna lub Êliska pod∏oga)
wymagania dotyczàce danej czynnoÊci (np.: d∏ugotrwa∏a czynnoÊç lub wysi∏ek; niewystarczajàce przerwy na odpoczynek; nadmierne odleg∏oÊci przy przenoszeniu ci´˝arów; wymuszone tempo pracy)
czynniki indywidualne (np.: odzie˝ ograniczajàca ruchy; niedostateczna wiedza lub przeszkolenie).
Wydaje si´, ˝e nieco sztuczne jest oddzielanie schorzeƒ okolicy l´dêwiowo-krzy˝owej kr´gos∏upa od innych zwiàzanych z pracà problemów z kr´gos∏upem, jako ˝e nie ma Êcis∏ego rozgraniczenia
mi´dzy dolegliwoÊciami kr´gos∏upa a pozosta∏ymi zaburzeniami
uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego Niezb´dne jest wspólne podejÊcie do wszystkich problemów uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego
na stanowisku pracy (patrz np. raporty Agencji i informacje na witrynie internetowej, dotyczàce zaburzeƒ uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego (8) (9) (10)).
Potrzeba prac badawczych i konsensu
W literaturze istnieje poparcie dla podejÊcia ergonomicznego, opisanego w dyrektywie dotyczàcej r´cznych prac transportowych, jako podstawy dla pracodawców do podejmowania dzia∏aƒ. Aby
wspomóc te dzia∏ania, w raporcie zasugerowano ukierunkowanie
prac badawczych g∏ównie na zagadnienie skutecznego zastosowania podejÊcia ergonomicznego w praktyce. Tego rodzaju prace badawcze mogà dotyczyç:
strategii dzia∏aƒ holistycznych (np.: zastosowania ergonomii; ergonomia zintegrowana z rehabilitacjà i nadzorem w zakresie
zdrowia)
metod praktycznej oceny ryzyka i stosowania ich na stanowisku
pracy
wp∏ywu kombinacji czynników i ich oceny praktycznej.
Wprawdzie proponuje si´, aby przysz∏e prace badawcze dotyczy∏y
g∏ównie strategii zapobiegania urazom na stanowisku pracy, to
jednak sugeruje si´ te˝ podj´cia prac zwiàzanych z analizà laboratoryjnà (np.: techniki pomiaru nara˝eƒ, metody ∏àcznego pomiaru
ruchu oraz badania celem g∏´bszego zrozumienia w∏aÊciwoÊci biochemicznych i biomechanicznych kr´gów, dysków i wi´zade∏).
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
Wi´cej informacji
Wi´cej informacji dotyczàcych zaburzeƒ uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego znajduje si´ na stronie internetowej Agencji, pod adresem: http://osha.eu.int, skàd mo˝na bezp∏atnie pobraç pe∏ne teksty publikacji Agencji, a tak˝e krótkie streszczenia („factsheets”)
oraz ró˝ne raporty. Przyk∏adowe rozwiàzania zagro˝eƒ dolegliwoÊciami uk∏adu mi´Ênioweo-szkieletowego (MSD) mo˝na znaleêç
na stronie: http://europe.osha.eu.int/good_practice/.
Bibliografia
1. Warunki pracy w Unii Europejskiej (podsumowanie badaƒ ankietowych – 1996 r.) – Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków ˚ycia i Pracy.
2. The State of Occupational Safety and Health in the Member States (Stan bezpieczeƒstwa i zdrowia w pracy w paƒstwach cz∏onkowskich) – raport Agencji, 2000.
3. Andersson GBJ.: Epidemiological features of chronic low-back
pain. The Lancet, 1999; 354: 581-585.
4. Hillman M, Wright A, Rajaratnam G, Tennant A, Chamberlain
MA.: Prevalence of low back pain in the community: implications for service provision in Bradford, UK. Journal of Epidemiology Community Health, 1996; 50: 347-352.
5. Economic impact of occupational safety and health in the Member States of the European Union (Wp∏yw ekonomiczny bezpieczeƒstwa i zdrowia w pracy w paƒstwach cz∏onkowskich Unii
Europejskiej ) – raport Agencji, 1998, dost´pny na stronie
http://agency.osha.eu.int/publications/reports/
6. Van Tulder MW, Koes BW, Bouter LM.: A cost – illness study of
bach pain in the Netherlands. Pain 1995; 62: 233-240.
7. Linki na witrynie Agencji do ustawodawstwa UE: http://europe.osha.eu.int/legislation/, oraz do witryn paƒstw cz∏onkowskich UE, gdzie mo˝na znaleêç krajowe ustawodawstwo i wytyczne zwiàzane z r´cznymi manipulacjami i inne przepisy.
8. Work related neck and upper limb musculoskeletal disorders
(Zaburzenia uk∏adu kostno-mi´Êniowego szyi i koƒczyn górnych,
zwiàzane z pracà) – raport Agencji, 2000; dost´pny na stronie
http://agency.osha.eu.int/publications/reports/
9. Repetitive Strain Injuries in the Member States of the European
Union (Powtarzalne urazy odkszta∏ceniowe w paƒstwach cz∏onkowskich Unii Europejskiej) – raport Agencji, 2000; dost´pny
na stronie http://agency.osha.eu.int/publications/reports/
10. Na witrynie Agencji sà dost´pne informacje z zakresu dobrej
praktyki, dotyczàce zaburzeƒ uk∏adu mi´Êniowo-szkieletowego,
pod adresem: http://agency.osha.eu.int/good_practice/
Jak otrzymaç raport
Pe∏ny raport jest dost´pny w j´zyku angielskim na witrynie internetowej Agencji pod adresem: http://agency.osha.eu.int/publications/reports/lowback/, skàd mo˝na go pobraç bezp∏atnie. Drukowany raport – Work – related Low Back Disorders (Schorzenia
l´dêwiowego odcinka kr´gos∏upa, zwiàzane z pracà), Op De Beeck, R. and Hermans, V., Europejska Agencja ds. Bezpieczeƒstwa
i Zdrowia w Pracy, 2000, ISBN 92-95007-02-6 – mo˝na zamówiç
w Biurze Publikacji Wspólnoty Europejskiej EUR-OP w Luksemburgu (http://eur-op. eu. int/) lub u jego agentów sprzeda˝y. Cena
wynosi 7 euro (bez VAT).
Niniejsza publikacja z serii Fakty (Fact Sheet) jest dost´pna we
wszystkich j´zykach UE pod adresem: http://agency.osha.eu.int/publications/factsheets/
Na temat raportu
Agencja Europejska opublikowa∏a raport informacyjny z badaƒ dotyczàcych schorzeƒ odcinka l´dêwiowego kr´gos∏upa. Raport
przedstawia przeglàd bie˝àcej wiedzy dotyczàcej tej problematyki.
Prace prowadzono w Instytucie ds. Bezpieczeƒstwa i Zdrowia
w Pracy (Prevent) w Belgii.
© Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy. Powielanie dozwolone pod warunkiem podania êród∏a. Wydrukowano w Polsce. Dystrybucja w Polsce: Krajowy Punkt
Centralny Europejskiej Agencji Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy, ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa,
Tel. (0-22) 623 36 77, Fax (0-22) 623 36 93, Internet: www.bp.edu.pl, E-mail: [email protected]
h t t p : / / a g e n c y . o s h a . e u . i n t
F a k t y
TE-29-00-060-EN-D
Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy
Gra Via, 33, E-48009 Bilbao, Spain
tel. (34) 944 79 43 60, Fax: (34) 944 79 43 83
[email protected]