Informator do ścieżki

Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna została zaprojektowana w ramach programu „eSzkoła Wielkopolska – Twórczy Uczeń”. Powstała z myślą o miłośnikach (tych obecnych oraz
przyszłych) przyrody i Parku Miejskiego w Wolsztynie. Trasa szlaku wynosi około 2 km.
Prowadzi malowniczymi alejkami spacerowymi parku (1,5 km.) oraz promenadą (0,5 km.)
położoną tuż przy jeziorze. Po drodze zaobserwujemy olbrzymie zróżnicowanie roślinności,
liczne ptactwo wodne, usłyszymy głosy ptaków wśród drzew, spotkamy przedstawicieli różnych
grup systematycznych świata zwierząt, nierzadko gatunki chronione i pomniki przyrody.
Obserwacja otaczającej nas przyrody stanowi jedną z lepszych form spędzenia wolnego czasu.
Mamy nadzieję, że przy zaprojektowanych przez nas tablicach poszerzą swoją wiedzę
przyrodniczą przede wszystkim uczniowie szkół na różnych poziomach kształcenia, ale również
licznie odwiedzający park mieszkańcy Wolsztyna i okolic oraz turyści. Jesteśmy przekonani, że
pobyt w parku pozwoli nie tylko wypocząć i nacieszyć oko pięknem natury, ale również dostrzec,
że nie żyjemy sami na naszej planecie…..
grupa „Twórczy Uczeń” z opiekunem
ZSOiP Wolsztyn, październik 2009r.
Stanowisko 1 – Janusz Bogdan Faliński (1934-2004)
„Deklaracja nie wymagająca uzasadnienia – rośliny są najpiękniejszą częścią otaczającego nas świata„
tak pisał profesor J.B Faliński w książce wydanej u schyłku życiowej drogi „Wyścig na okręcie
„BEAGLE”. Jeden z najwybitniejszych polskich ekologów swoje pracowite i ciekawe życie związał
z Puszczą Białowieską i Stacją Geobotaniczną Uniwersytetu Warszawskiego. Jego przyrodnicza pasja
zrodziła się wśród jezior Wielkopolski w okolicach Wolsztyna. To tu stawiał swoje pierwsze naukowe
kroki. Profesor Faliński był człowiekiem pracowitym i ambitnym, o czym świadczy nie tylko ogrom
przedsięwzięć badawczych, ale także dorobek obejmujący kilkaset prac naukowych.
Stanowisko 2 – Zwierzęta w parku
Park miejski w Wolsztynie charakteryzuje się dużą różnorodnością siedlisk, a co za tym idzie występujących w nim gatunków zwierząt. Rozległość obszaru, a także sąsiedztwo jeziora stwarzają
zwierzętom korzystne warunki nie tylko do zamieszkania i żerowania, ale również do wydawania na
świat potomstwa. Zaobserwowano występowanie licznych gatunków chronionych kręgowców:
wiewiórkę pospolitą, gady – padalca i zaskrońca zwyczajnego, liczne gatunki ptaków, a w miejscach
mniej uczęszczanych, płazy – żabę trawną, ropuchy. Wśród bezkręgowców często spotkać można
ślimaki: winniczka, pomrowa na lądzie, a przybrzeżnej strefie jeziora błotniarkę stawową i zatoczka
rogowego. Licznie reprezentowane są również owady. Należy pamiętać o tym, aby dbać o ich
środowisko życia i nie płoszyć głośnym zachowaniem.
Stanowisko 3 - Drzewa
Drzewostan wolsztyńskiego parku jest bardzo zróżnicowany. Obok pospolitych, dobrze znanych
gatunków drzew, które tworzą lasy w środkowej części Wielkopolski na przykład graba, dębu
bezszypułkowego czy lipy drobnolistnej spotykane są również rzadkie w Polsce: kasztanowiec żółty,
skrzydłorzech kaukaski. Nad brzegiem jeziora można spotkać inne gatunki drzew liściastych np.
wierzbę białą, olszę czarną i szarą, a w głębi parku wiąz polny, jesiona wyniosłego, topolę czarną czy
kasztanowca zwyczajnego. Drzewa nagonasienne iglaste reprezentowane są m.in. przez świerk
pospolity, sosnę czarną, daglezję zieloną czy modrzewia europejskiego.
Stanowisko 4 – Rośliny reliktowe
Rośliny reliktowe to rośliny rzadko spotykane, które nie uległy większym zmianom od odległych epok
geologicznych dlatego też nazywa się je „żywymi skamieniałościami”. Ich tempo ewolucji jest bardzo
wolne, dlatego też niewiele różnią się wyglądem od swoich przodków. Taką rośliną jest właśnie
miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), ostatni gatunek nagozalążkowego drzewa liściastego, znany
od górnego triasu czyli ery mezozoicznej (sprzed 200 mln. lat!). Pochodzi z poł.-wsch. części Chin, a
do Europy został sprowadzony w XVIII wieku. Jest to roślina długowieczna i wolno rosnąca, może
osiągać wiek ok. 1000 do 3500 lat (najstarszy okaz znajduje się w Chinach). Miłorząb nie rośnie w
naturze w naszym klimacie, ale może być hodowany jako roślina ozdobna w parkach i ogrodach.
Miłorząb w wolsztyńskim parku jest objęty ochroną jako Pomnik Przyrody.
Stanowisko 5 – Pomniki przyrody
Pomniki przyrody to jedna z najstarszych i ważniejszych, obok Parków Narodowych i rezerwatów,
form ochrony przyrody. Wg Ustawy o Ochronie Przyrody „Pomnikami przyrody są pojedyncze
twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości
przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się
indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów
drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki,
jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.”
W naszym parku utworzono 6 pomników przyrody: dąb szypułkowy (nr 461), topola kanadyjska
(późna), dąb szypułkowy (nr 463), „Dąb Marcina Rożka”, miłorząb dwuklapowy, dąb szypułkowy
(odmiana piramidalna), buk pospolity.
Aby uznać drzewo za pomnik przyrody musi spełnić ono pewne kryteria, a mianowicie jego
obwód w pierśnicy powinien być większy niż szacunkowe wartości minimalne dla danego
gatunku. Dla gatunków uznanych za pomniki przyrody w naszym parku te wartości wynoszą:
dąb szypułkowy (Quercus rober) – 380cm, topola kanadyjska (Populus canadensis) – 400cm,
miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) – 150cm, buk pospolity (Fagus sylvatica) – 310cm
Stanowisko 6 – Pałac i historia parku
Pałac został zbudowany w 1845 roku dla Apolinarego Gajewskiego i przebudowany dla Stefana
Mycielskiego. Park pałacowy został założony na przełomie XVII i XVIII wieku. Można przypuszczać,
że powstał na bazie rodzimych gatunków drzew tworzących naturalne lasy na przesmyku pomiędzy
Jeziorami Wolsztyńskim i Berzyńskim. Prawdopodobnie początkowo drzewostan przystosowano do
celów rekreacyjnych i podnoszących prestiż właściciela. W czasie gdy właścicielami parku była
rodzina Gajewskich park miał formę regularną, czego przykładem może być aleja grabowa i lipowa.
Później kolejni właściciele, ograniczali się jedynie do zmieniania nasadzeń ozdobnych drzew i
krzewów, sprowadzanych z zagranicy. Nie zmieniało to jednak formy parku. Pielęgnowano tylko
część przy pałacu a resztę pozostawiano siłom natury przez co w wyniku konkurencji rodzimych
gatunków, wymarły m.in. żywotniki, odmiany cyprysików, świerki i daglezje.
Stanowisko 7 – Krzewy
Krzewy, podobnie jak drzewa, to rośliny wieloletnie o zdrewniałych łodygach - można je więc
podziwiać w każdej porze roku. Często do samej zimy utrzymują się ich kolorowe owoce – czerwone
(jarzębiny), czarne (czeremchy, kruszyny) czy białe (śnieguliczki). Krzewy, w przeciwieństwie do
drzew, nie posiadają osi głównej – nie są więc tak wysokie i stanowią kolejne piętro w lesie – podszyt.
Podczas spaceru po ścieżce dydaktycznej w wolsztyńskim parku można zaobserwować kilkanaście
gatunków krzewów. Oprócz ww liściastych gatunków - trzmielinę zwyczajną, derenia świdwę, objętą
częściową ochroną kruszynę czy bez czarny znany w naszym regionie jako hyczka, a także iglaste
m.in. żywotnika zachodniego i jałowca sawina.
Stanowisko 8 – Rośliny obce
Gatunki obce, nazywane też neofitami, to takie, które występują poza granicami swojego naturalnego
zasięgu geograficznego. Zostały przez człowieka sprowadzone celowo np. jako rośliny ozdobne
(skrzydłoorzech kaukaski, śnieguliczka, czeremcha amerykańska, róża pomarszczona) bądź
nieświadomie ( moczarka kanadyjska czy mak polny, który został zawleczony ze zbożem z
obszaru Morza Śródziemnego ). Gatunki obce często intensywnie się rozprzestrzeniają i
niektóre na trwałe zadomowiły się w naszej florze konkurując z rodzimymi odpowiednikami
np. czeremcha amerykańska z pospolitą, nadwodny uczep amerykański z trójlistkowym. Jeśli
ekspansja ma gwałtowny przebieg nazywana jest inwazją. O takiej możemy mówić w
przypadku azjatyckiego przybysza – niecierpka drobnokwiatowego, który całkowicie
zdominował europejskie lasy liściaste, eliminując wiele gatunków rodzimych, np. niecierpka
pospolitego. Przeobrażenia polegające na ustępowaniu elementów rodzimych i zastępowaniu
ich przez obce nazywamy synantropizacją. Twórcą teorii synantropizacji szaty roślinnej jest
prof. J.B. Faliński.
Stanowisko 9 – Ptaki leśne
Wróble domowe, zięby, drozdy śpiewaki, kosy, kowaliki, sójki, dzięcioły, słowiki, kukułki, gołębie
grzywacze, dudki i strzyżyki – to tylko niektóre z licznej awifauny naszego parku. Jedne z nich
zauważamy z łatwością (np. gołębia grzywacza czy pliszkę siwą), inne chowają się w wysokich
partiach drzew i jedynym dowodem ich istnienia jest melodyjny nierzadko śpiew. Większość ptaków
parku wolsztyńskiego (poza m.in. gołębiem grzywaczem) to gatunki chronione. Funkcjonują na
wszelkich poziomach łańcuchów troficznych, pełnią bardzo ważne funkcje m.in. w regulacji
liczebności owadów – szkodników. Interesująca jest możliwość rozpoznawania gatunków ptaków po
ich charakterystycznych głosach. Każdy potrafi rozpoznać kukułkę. A kosa? Wysokie fletowe tony
połączone w całość i powtarzane, np. truti-trut-tju-tju-situ. Przysłuchajmy się, kiedy dostrzeżemy
z łatwością samca tego gatunku – czarnego, drobnego ptaka z żółtym dziobem.
Stanowisko 10 – Dąb Rożka
Interesującym okazem dębu szypułkowego jest Dąb Marcina Rożka (pomnik przyrody nr 463). Nazwa
drzewa pochodzi od nazwiska słynnego wolsztyńskiego malarza i rzeźbiarza - Marcina Rożka. Jego
najsłynniejsze prace to m.in. pomnik Chopina w Poznaniu oraz pomnik Bolesława Chrobrego
w Gnieźnie (zniszczony w 1939 r.). Na dębie w parku artysta wyrzeźbił wizerunki Meduzy i Fauna –
postaci mitologicznych. Rzeźby, które obecnie znajdują się na konarze drzewa są kopiami
wykonanymi przez Wiesława Stempyrę. Oryginalne dzieła możemy podziwiać w muzeum Rożka
w budynku, który został wykonany wg jego projektu i ozdobiony jego rzeźbami na ul. 5 Stycznia.
Stanowisko 11 – Strefy jeziora
W jeziorach możemy wyróżnić dwie główne strefy przybrzeżne są nimi litoral oraz pelagial. W strefie
litoralnej, w pobliżu linii brzegowej jeziora, spotykamy rośliny zakorzenione, ale o pędach
wznoszących się nad lustro wody czyli rośliny bagienne tzw. helofity. Należą do nich różne gatunki
turzyc, pałka szerokolistna i wąskolistna czy trzcina pospolita. Tworzą one tzw. szuwary. W strefie
szuwarowej występują również inne gatunki, znoszące okresowe wysuszenie podłoża – mięta,
niezapominajka błotna, sadziec konopiasty czy karbieniec pospolity. Strefa pelagialna to strefa roślin
wodnych – hydrofitów. Część z nich jest ukorzeniona w dnie i ma liście pływające po powierzchni –
grzybienie białe, grążel żółty, a inne są całkowicie zanurzone – wywłócznik, moczarka kanadyjska.
Wymienione strefy są szczególnie dobrze rozwinięte w jeziorach żyznych – eutroficznych – do
których należy Jezioro Wolsztyńskie.
Stanowisko 12 – Ols
Olsy występują zazwyczaj na brzegach jezior, na siedliskach bagiennych. Jest to charakterystyczne
zbiorowisko leśne, rozpoznawalne głównie dzięki korzeniom podporowym oraz strukturze kępkowo –
dolinkowej. Wysoki poziom wód gruntowych w olsach waha się, ale wilgotność gruntu zawsze jest
wysoka (w dolinkach zazwyczaj stagnuje woda) dlatego zbiorowiska te są trudno dostępne.
Warstwę drzew typowego olsu tworzy przede wszystkim olsza czarna, podszyt natomiast porzeczka
czarna i kruszyna pospolita rosnące głównie na kępach. Skład gatunkowy runa jest zróżnicowany, w
dolinkach jednakże dominują rośliny wodne i szuwarowe np. turzyce, kosaciec żółty, psianka
słodkogórz , karbieniec pospolity czy trzcina.
Stanowisko 13 – Grąd
Lasy grądowe są najczęstszym zbiorowiskiem lasów liściastych Wielkopolski. Główne gatunki
tworzące piętro drzew to: grab zwyczajny, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna i klon zwyczajny.
Podszyt, czyli warstwa krzewów, reprezentowana jest przez trzmielinę zwyczajną i brodawkowatą,
derenia świdwę i inne oraz podrost drzew. Ciekawym zjawiskiem zbiorowisk grądowych jest
kilkuaspektowość sezonowa. Szczególnie wiosną runo leśne pokryte jest biało-zielonymi kępami
zawilców gajowych, fioletowymi gronami kwiatów kokoryczy pustej i pełnej oraz niebieskimi
kwiatami przylaszczek. W parku naturalny dywan na dnie lasu tworzą wtedy żółto kwitnące zawilce,
ziarnopłon wiosenny i złoć żółta oraz fiołek leśny, szczawik zajęczy i zawilec gajowy.
Stanowisko 14 – Bluszcz pospolity
Bluszcz pospolity (Hedera helix) jest zimozielonym pnączem. Występuje na siedliskach naturalnych
– lasów grądowych, łęgowych oraz buczyn. Dzięki korzeniom przybyszowym wykazuje dużą
czepność do wszelkiego rodzaju przedmiotów. Nie jest, jak niektórzy mylnie sądzą, gatunkiem
pasożytniczym – drzewa służą mu tylko za podporę. Może tworzyć zimozielone kobierce pod
drzewami. Liście bluszczu wykazują heterofilię (zróżnicowanie) – na pędach płonnych są klapowane,
a na owocujących mają kształt rombu. Starsze, kwitnące i owocujące osobniki bluszczu są objęte
ochrona gatunkową. Stanowisko bluszczu w parku obejmuje ponad 1400 osobników (!), z tego około
800 kwitnących i owocujących, występujących na różnych gatunkach drzew – głównie olszach,
jesionach, grabach i wiązach.
Stanowisko 15 – Ptaki wodne
Oprócz ptaków żyjących w głębi parku, trudnych często do zaobserwowania, w obszarze akwenu
Jeziora Wolsztyńskiego występują ptaki wodne. Są to m.in. łabędzie nieme, kaczki krzyżówki, łyski,
perkozy dwuczube, mewy. Większość z nich możemy obserwować przez cały rok, są łatwe do
rozpoznania. Cechą ptaków jest tzw. dymorfizm płciowy czyli zróżnicowanie wyglądu samca i
samicy. Samce zazwyczaj są kolorowe, a samice mają upierzenie w różnych odcieniach brązu, beżu
czy szarości. Wyraźny dymorfizm płciowy występuje np. u kaczki krzyżówki, natomiast bardzo
trudno rozróżnić płeć łabędzia niemego czy łyski, czarnego ptaka z białą plamą na czole i jasnym
dziobem, mylonego często z kaczkami.
Stanowisko 16 – Jezioro Wolsztyńskie
Jezioro Wolsztyńskie jest to nieduże, a bardzo ciekawe, ponieważ kryje w sobie takie gatunki ryb jak
węgorz, leszcz, karaś, ukleja, krąp, płoć, wzdręga, sum i okoń; zarybienie było karasiem i płocią oraz
można spotkać tu rośliny takie jak rogatek sztywny, grążel żółty, grzybienie białe, pałka wodna,
trzcina wodna oraz inne.
W przygotowaniu.
Stanowisko 17 – Dojca
Dojca to urokliwa rzeka, meandrująca wśród kompleksów leśnych i łąk, na terenie powiatu
wolsztyńskiego, nowotomyskiego i grodziskiego. Wypływa z podmokłych łąk w okolicy Kąkolewa,
na obszarze Sandru Nowotomyskiego, a uchodzi do Północnego Kanału Obry w pobliżu Dębowca.
Całkowita długość rzeki wynosi 42,6 km, a powierzchnia zalewni to 290,6 km2. Na obszarze zalewni
Dojcy znajdują się cztery jeziora: Brajec, Wioska, Wolsztyńskie i Berzyńskie. Poziom Jeziora
Wolsztyńskiego jest wyższy niż Jeziora Berzyńskiego z powodu śluzy znajdującej się pod mostem na
ul. Poniatowskiego. Dojca połączona z Kanałami Obry stanowi atrakcyjny szlak kajakowy.