Językowy obraz świata a poprawność polityczna
Transkrypt
Językowy obraz świata a poprawność polityczna
Językowy obraz świata a poprawność polityczna Zbigniew Rykiel Zakład Socjologii Zbiorowości Terytorialnych, Instytut Socjologii, Wydział Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski al. Tadeusza Rejtana 16c, 35-959 Rzeszów W ramach badań lingwistyczno-kulturoznawczych warto poświęcić uwagę podtekstom zawartym w języku potocznym i ich kontekstowi kulturowemu, zwłaszcza zaś postrzeganiu świata zewnętrznego przez pryzmat kulturowy danego narodu. Do badań tych można zaliczyć analizy podtekstów znaczeniowych ukrytych w powiedzeniach, zwrotach i przysłowiach funkcjonujących w polszczyźnie, a dotyczących innych krajów i narodów, co jest przedmiotem proponowanego referatu. Analiza dotyczy terminologii używanej w języku potocznym, a więc pośrednio – związków międzyetnicznych, które w praktyce społecznej były na tyle istotne, że znalazły odbicie w słownictwie. Analiza empiryczna odnosi się więc do odbicia świata zewnętrznego w języku polskim, pośrednio zaś do stereotypów „obcego”, a raczej „innych”. W badaniu wykonanym w 1981 r. przeprowadzono analizę statystyczną zbioru wyrażeń. Na tej podstawie dokonano analizy porównawczej krajów i ludów występujących w polskiej terminologii potocznej – zarówno z punktu widzenia częstości ich występowania, jak i ich średniej oceny. Analiza wykazała główne kierunki związków kulturowych społeczeństwa polskiego, odzwierciedlające historyczne związki kulturowe, często bardzo dawne, które ulegają obecnie mniej lub bardziej wyraźnemu przekształceniu. Drugą część analizy empirycznej stanowiła konotowana ocena postrzeganych powiedzeń, a następnie krajów i ludów. W analizie wykazano również stopień korelacji częstości występowania krajów i ludów w analizowanych powiedzeniach ze średnią oceną tych krajów i ludów, a więc sposób postrzegania „innych”, w języku potocznym. Badanie powtórzone po 27 latach wykazało zmiany postrzegania „innych”, a jeszcze bardziej zmiany rozumienia archaicznych już wyrażeń i powiedzeń. Na tej podstawie można wyciągnąć wnioski dotyczące poprawności politycznej. Jej nakazy odnoszą się do nieużywania wyrażeń postrzeganych jako pejoratywne dla zainteresowanych „innych”. Interesujące jest jednak, że analogiczne nazwy są postrzegane przez jednych „innych” jako pejoratywne, przez innych zaś tylko jako tradycyjne. Wnioski analityczne obejmują zatem refleksję nad rozwojem i funkcjonowaniem stereotypów w językowym obrazie świata.