doctutaj
download 
Reklamacja Transkrypt
tutaj
PRZEWODNIK PO ZAMKACH TORUNIA I ZIEMI CHEŁMIŃSKIEJ Krystian Chrupek Paulina Czernielewska Artur Dynak Małgorzata Galus Łukasz Jagodziński Karolina Janiaczyk Justyna Jettka Dawid Koruba Dorota Kowalska Anna Krychowiak Katarzyna Lisiecka Małgorzata Majewska Maciej Maliszewski Anna Manelska Michał Markowski Rafał Nacke-Kruszyński Sylwia Nehring Paulina Owsińska Mateusz Pachnowski Ewa Pakalska Kamil Roliński Iwona Romanowska Ewelina Róg Marcin Rumiński Agata Sawicka Anna Szymańska Karolina Śmigiel Paweł Urbański Joanna Walecka Edyta Wierzbowska Karolina Woźniak Maciej Zaleśkiewicz Monika Zalewska Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu • Konsultacja i nadzór merytoryczny – mgr Ilona Cichoń, mgr Joanna Ardanowska, mgr Andrzej CzyŜewski. • Opracowanie wersji angielskiej – Ada ŁoboŜewicz, Anna Organiściak, Marta Szymańska, Miłosz Kasprowicz. • Nadzór nad opracowaniem wersji angielskiej – mgr Katarzyna Kłobukowska. • Opracowanie wersji niemieckiej – Karolina Bolechowicz, Sandra Domagała, Milena Gorczycka, Kamila Kalwara, Paweł Kowalik, Anna Malinowska, Dominika Montewska, Joanna Muzalewska, Justyna Piekalska, Aleksandra Sak, Anna Wilczyńska. • Nadzór nad opracowaniem wersji niemieckiej – mgr Małgorzata Szady. • Konsultacja i koretka językowa (j. niemiecki) – mgr Nadzieja Hajduczenia. • Opracowanie wersji francuskiej – Izabela Tamiłowska, Agata Błaszczak, Paulina Owsińska. • Nadzór nad opracowaniem wersji francuskiej – mgr Joanna Stępak. • Zdjęcia – Łukasz Surma, Łukasz Wiśniewski, Rafał NackeKruszyński. • Opracowanie graficzne projektu logo – Przemysław Ordyszewski. • Skład komputerowy – Edyta Wierzbowska, Rafał NackeKruszyński. • Wydruk wykonano w pracowni komputerowej IV LO w Toruniu. Wydanie I, Toruń 2004 2 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Wstęp Niniejszy przewodnik jest dziełem uczniów pierwszej klasy toruńskiego IV Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki oraz pierwszoklasistów z Gimnazjum nr 2 w Grębocinie. Wszystkie zawarte w nim informacje zostały przez nich własnoręcznie zgromadzone i zredagowane. Przewodnik powstał pod patronatem Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności i Polskiej Fundacji Dzieci i MłodzieŜy pod hasłem „Historia w murach zapisana – Zamki naszego regionu”. Fundacji przyświeca hasło Równać Szanse 2003 – Szkoły Partnerskie. Celem projektu była integracja młodzieŜy z róŜnych środowisk społecznych oraz terenów miejskich i wiejskich. Nazwa „Ziemia Chełmińska” w zachowanych dokumentach pierwszy raz pojawiła się w tzw. przywileju z Lonyz (Łowicza) wystawionym w 1222 roku biskupowi pruskiemu Chrystianowi przez księcia Konrada Mazowieckiego. Historia Ziemi Chełmińskiej nierozerwalnie łączy się z dziejami Zakonu KrzyŜackiego, sprowadzonego na te tereny w 1226 roku przez wspomnianego wyŜej księcia Konrada. Choć KrzyŜacy stali się zarzewiem wielu konfliktów w naszym kraju, przyczynili się oni równieŜ do dynamicznego rozwoju regionu chełmińskiego. Jednym z niewielu śladów ich obecności, które przetrwały do dziś, są liczne zamki i straŜnice. Zachowane w róŜnym stopniu, stanowią nie tylko dziedzictwo Zakonu KrzyŜackiego, ale takŜe dzieło ówczesnej myśli technicznej i twórczych idei ludzi Ŝyjących wówczas w tej części Europy. Obecnie wiele z nich znajduje się w ruinie. Istnieją jednak fundacje, mające na celu ratowanie bezcennego dorobku 3 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu kulturowego naszego regionu. Być moŜe dzięki temu te znakomite obiekty sprzed wieków doczekają się wkrótce renowacji i odzyskają dawną świetność. Golub–Dobrzyń – realizacja filmu 4 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Bierzgłowo PołoŜenie: Zamek znajduje się w odległości 12 km na północny zachód od Torunia i 30 km na wschód od Bydgoszczy. PołoŜony jest na stromym brzegu Wisły. Wygląd: Zamek składał się z dwóch zasadniczych elementów: zamku głównego i przedzamcza. Pierwszy z nich – zamek główny – został wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku. Jego południowe skrzydło tworzyły refektarz i kapitularz. W skrzydle zachodnim natomiast mieszkali komtur i rycerze zakonni. Północną i wschodnią stronę zamykał mur obwodowy. Od strony północnej znajdowała się brama wjazdowa z przedzamcza. Przedzamcze takŜe zbudowane zostało na planie nieregularnego czworoboku. Otoczone było murem i fosami, z których jedna oddzielała je od zamku głównego, a przerzucony przez nią most prowadził do wieŜy bramnej. Do dnia dzisiejszego zachowały się wszystkie elementy zamku w mało zmienionej formie. 5 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Krótka historia: Pierwszy drewniany zamek w tym miejscu istniał od ok. 1232 roku. Po zniszczeniu go przez Litwinów (ok. 1263 roku.) przystąpiono do odbudowy zamku murowanego. W latach 1270-1415 znajdowała się tu siedziba komtura krzyŜackiego. W roku 1454 Kazimierz Jagiellończyk nakazał zburzyć zamek, ale jego rozkaz wykonano tylko częściowo. Po II pokoju toruńskim zamek przeszedł w ręce mieszkańców miasta Torunia, a od 1520 roku został oddany Radzie miasta Torunia, pod której zarządem przebywał do 1840 roku. Następnie, do roku 1903, zamek był własnością prywatną. W tym czasie został odrestaurowany, dobudowano nowe jego części. W roku 1933 został zakupiony przez Kurię Diecezjalną Chełmińską. W trzy lata po tym wydarzeniu został gruntownie odnowiony. Obecnie znajduje się w rękach Kościoła. W swej historii zamek wiele razy ulegał poŜarom. Największe z nich miały miejsce w latach: 1580, 1590, 1782, 1908. Ciekawostki: Brama wjazdowa posiada bardzo ciekawy portal z ok. 1305 roku. Przedstawia on trzech rycerzy; pierwszy z nich śpi, drugi dosiada wierzchowca, a trzeci stoi uzbrojony. Dookoła portalu umieszczony jest tajemniczy i nieodczytany do dnia dzisiejszego napis, który czeka na swojego odkrywcę. Nazwa „Bierzgłowo” wywodzi się najprawdopodobniej od ceremonii bierzmowania głów neofitom w istniejącej tu kaplicy. 6 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu W Bierzgłowie znaleziono najstarszy zabytek kultury sakralnej na północy Polski – krzyŜyk, mający cechy związane z kulturą bizantyjską. 7 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Brodnica PołoŜenie: Brodnica leŜy w dolinie rzeki Drwęcy, na pograniczu ziemi chełmińskiej i michałowskiej. Wygląd: Brodnicka warownia skła-dała się z zamku właściwego i przedzamcza. Zamek właściwy zbudowany został na planie kwadratu. Dziedziniec otoczono czteroma skrzydłami. W północno-wschodnim naroŜniku znajdowała się potęŜna ośmioboczna wieŜa oraz brama wjazdowa i przedbramie. Pozostałe naroŜniki wzmocnione były basztami. Całość otaczały mury obwodowe. Zamek posiadał dwa przedzamcza stanowiące zaplecze gospodarcze. W części zachodniej (ok. 1616 r.) zbudowany został tzw. pałac Anny Wazówny. Przedzamcza otoczone były takŜe murami obwodowymi oraz fosą zasilaną przez Drwęcę. Do dziś zachowała się ośmioboczna wieŜa z fragmentami budynku bramnego, zarysy murów obwodowych z piwnicami w skrzydle zachodnim i północnym oraz 8 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu piwnica ze sklepieniem krzyŜowym w skrzydle południowym. Na przedzamczu oglądać moŜemy odbudowany pałac Anny Wazówny oraz fragment muru dzielący przedzamcze na dwie części. Krótka historia: Pierwszy gród w Brodnicy powstał w XII wieku i stanowił straŜnicę ksiąŜąt mazowieckich. W XIII wieku przejęli go KrzyŜacy i to właśnie oni zbudowali w pierwszej połowie XIV wieku murowany zamek. Wyłączając przerwy, w czasie których zamek przechodził w ręce polskie, do roku 1466 nieprzerwanie zarządzali nim KrzyŜacy. Od roku 1479 zamek był siedzibą starostów polskich. w roku 1550 uległ on powaŜnemu poŜarowi. Uszkodzoną twierdzę odbudował ówczesny starosta Rafał Działyński. W latach 1605-1625 mieszkała w nim Anna Wazówna - siostra króla polskiego, Zygmunta III Wazy. W drugiej połowie XVIII wieku Prusacy zarządzający Brodnicą zburzyli zamek, pozostawiając jedynie ośmioboczną wieŜę. 9 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Dybów PołoŜenie: Dybów to miejscowość połoŜona tylko kilka kroków od Torunia, gdyŜ znajduje się na lewym brzegu Wisły, nieopodal toruńskiego mostu drogowego. Warto zatem dotrzeć tam, by móc zobaczyć ruiny średniowiecznego zamku. Wygląd: Dziś trudno jednoznacznie określić wygląd zamku, gdyŜ był on wielokrotnie przebudowywany. Wiadomo, Ŝe składał się z murów, dziedzińca, wieŜy z bramą, a w późniejszym okresie posiadał podwyŜszone mury i basztę. Obecnie jego stan nie jest najlepszy. Z dawnej świetności pozostały jedynie mury, dziedziniec i część wieŜy. Dopiero w 1998 roku zamkiem zainteresowali się archeolodzy, którzy rozpoczęli prace związane z jego lepszym poznaniem. Krótka historia: Dybów – w przeciwieństwie do większości zamków naszego regionu – nie został wybudowany przez KrzyŜaków. Wzniósł go Władysław Jagiełło w latach 1422-1425. Przyczyną jego powstania była chęć wzmocnienia kontroli Wisły i stworzenia zagroŜenia dla zamku krzyŜackiego w Toruniu. w okresie tym powstał nieistniejący juŜ dzisiaj budynek mieszkalny. Zamek znajdował się pod panowaniem 10 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Polaków tylko przez sześć lat, później przejęli go KrzyŜacy, którzy w 1435 roku zaczęli jego przebudowę. Najprawdopodobniej właśnie w tym czasie wybudowano dziedziniec, mury i wieŜę z bramą. W latach 1454-1462 zamek odzyskali Polacy, którzy przystąpili do rozbudowy zamku: podwyŜszyli mury i przebudowali wieŜę bramną na basztę. W roku 1656 (w czasie wojen szwedzkich) zamek próbowano wysadzić. Wydarzenie to miało znaczący wpływ na jego późniejszy stan. Pomimo powaŜnych uszkodzeń, zamek w 1813 roku stał się punktem oporu dla napoleońskich Ŝołnierzy bawarskich walczących z Rosjanami. W 1848 roku Dybów został włączony do Fortyfikacji Toruńskich, co wiązało się z jego przebudową i zatarciem pierwotnego układu z XV wieku. O jego częstych przebudowach mogą świadczyć dawne piwnice i dowody licznych remontów. Ciekawostki: W 1999 roku odkryto na dziedzińcu relikt muru, ale dopiero rok później odsłonięto fundamenty trzyipółmetrowej ściany, która biegnie w stronę południową. Dziś wiadomo, Ŝe nie ma ona nic wspólnego z omawianą budowlą Jagiełły, ale są to prawdopodobnie szczątki słynnego zamku krzyŜackiego Vogelsgang (Ptasi śpiew), z którego rycerze zakonni wyruszyli na ziemię chełmińską. W 2000 roku prace archeologiczne przyniosły sensacyjne odkrycie. Niecałe 50 metrów od ruin zamku odkryto szczątki poszukiwanego od lat miasta Nieszawa. Nieszawa to piętnastowieczne miasto konkurujące niegdyś z Toruniem. W 1431 roku torunianie z Komturem Domowym napadli na 11 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Nieszawę i zniszczyli ją. W latach sześćdziesiątych XV wieku Nieszawę przeniesiono w górę Wisły, gdzie istnieje do dziś. Zamek Dybowski kryje jeszcze wiele tajemnic, które stopniowo poznajemy dzięki pracy archeologów. 12 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Golub-Dobrzyń PołoŜenie: Zamek w Golubiu Dobrzyniu to chyba najlepiej zachowany obiekt tego typu w okolicach Torunia. PołoŜony jest on na wysoczyźnie chełmińskiej, tuŜ przy jej ostro opadającej do dolnej Wisły krawędzi. LeŜy na prawym brzegu Drwęcy. Sąsiaduje od północy z Wąbrzeźnem, a od zachodu z Kowalewem. Podczas pierwszego rozbioru Polski znajdował się w granicach zaboru pruskiego. Wygląd: Zamek składał się z dwóch zasadniczych części: zamku wysokiego i przedzamcza. Zamek wysoki zbudowany był na planie czworoboku. Na parterze mieściły się liczne pomieszczenia gospodarcze. Pod ziemią znajdowały się piwnica, spiŜarnia i lochy słuŜące jako więzienia. NajwaŜniejsze pomieszczenia mieściły się na pierwszym piętrze – kaplica, sala zebrań, refektarz, sala przeznaczona dla chorych, sypialnie dla rycerzy zakonnych. Pomieszczenia były przestronne i bogato zdobione. Mieszkanie komtura mieściło się w zachodnim skrzydle. Piętro obiegał drewniany, kryty dachem ganek. W skrzydle wschodnim znajdowała się zakrystia oraz inne pomieszczenia. Na II piętrze znajdowały się przede wszystkim spiŜarnie i magazyny. Prawdopodobnie kiedyś wznosiła się takŜe wysoka wieŜa, z której moŜna było 13 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu obserwować całą okolicę. Na dziedzińcu stała studnia. Przedzamcze było częścią gospodarczą zamku otoczoną murami obronnymi wzmocnionymi gankami i basztami. W roku 1964 powołano golubsko-dobrzyński oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego. To dzięki niemu zamek rozwija się i zyskuje coraz szerszą sławę i piękniejszy wygląd. Krótka historia: Historia zamku jest bogata, co niewątpliwie potwierdza jego rangę. Pierwsze wzmianki dotyczące powstania miasta datuje się na XIII wiek. Osada została nadana przez KrzyŜaków na własność biskupom włocławskim. Jednak po krótkim czasie Zakon objął zwierzchnictwo. Prawa miejskie Golub otrzymał około 1331 roku. W XIV wieku KrzyŜacy rozpoczęli budowę zamku, wykorzystując dogodne naturalne ukształtowanie terenu. Zamek był waŜnym strategicznie punktem podczas wielu wojen. NaleŜy tu wspomnieć chociaŜby o tym, Ŝe za czasów wojen z Władysławem Łokietkiem bronił dostępu do ziemi chełmińskiej. W 1410 r. na krótki czas został zajęty przez wojska polskie, jednak juŜ w 1411 r. powrócił do własności krzyŜackiej. Na mocy II pokoju toruńskiego starosta golubski miał w nim swą siedzibę. W XVI wieku król Zygmunt Stary zlecił odbudowę zamku spalonego przez wojska polskie w czasie wojny golubskiej. Najlepiej rozwijał się za czasów rezydowania Anny Wazówny: przebudowano go, załoŜono włoskie ogrody. Po 1772 r. zamek znalazł się pod panowaniem pruskim. Wówczas 14 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu pełnił funkcję religijne i mieszkalne. Huraganowe wichury w latach 1842 i 1867 całkowicie go zniszczyły. W czasie II wojny światowej w zamku znajdowała się siedziba władz okupacyjnych, a takŜe ośrodek szkoleniowy dla młodzieŜy hitlerowskiej. W późniejszym czasie został odrestaurowany. Nabrał pięknego, wzniosłego wyglądu. Legendy: Legenda o Annie Wazównie mówi, Ŝe dawno temu na zamku mieszkała królewna. Dbała o swoich poddanych, ci natomiast darzyli ją szacunkiem. Królewnę kochał Golub, więc kiedy umarła jej duch pojawia się i cicho spaceruje po komnatach. Duch Anny pojawia się kaŜdego roku o północy na balu sylwestrowym wchodząc z ukrytego wejścia przy murze, ku zaskoczeniu gości. Pozdrawia ich a potem znika... Ciekawostki: Zamek znany jest z imprez o znaczeniu ogólnopolskim, organizowanych w zamku i na otaczających go terenach. Słynie przede wszystkim z turniejów rycerskich. Pierwszy z nich odbył się w Golubiu-Dobrzyniu w 1977 r. Współcześni rycerze rywalizują w 4 konkurencjach. Pierwsza to atak na saracena, druga – nadzienie włócznią pierścienia z ramienia saracena, trzecia – podniesienie w pełnym pędzie chusty leŜącej na ziemi, czwarta – zdobycie mieczem pięciu pierścieni. W karnawale na zamku odbywają się kostiumowe bale, podczas których na dziedzińcu pieczone jest na roŜnie prosię. Organizowane są równieŜ konkursy krasomówcze, bale wszechczasów i wystawy. 15 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Grudziądz PołoŜenie: PodróŜując po regionie toruńskim warto odwiedzić Grudziądz – miasto znajdujące się na prawym brzegu Wisły, 65 kilometrów od Torunia. Wygląd: To właśnie tam – na kępie Fortecznej – znajdowały się ruiny gotyckiego zamku. W okresie świetności naleŜał do jednych z większych i okazalszych zamków krzyŜackich. Zbudowany został na planie nieregularnego czworoboku. Składał się z zamku wysokiego i przedzamcza. Na zamku znajdowała się wieŜa, studnia, kaplica, kapitularz, refektarz, mieszkanie komtura, brama wjazdowa, parcham oraz gdanisko. Krótka historia: Początki osadnictwa sięgają 1231 r., kiedy to powstał pierwszy garnizon. KrzyŜacy rozpoczęli budowę zamku przed 1250 rokiem i ukończyli ją przed rokiem 1299. Stanowił on siedzibę komturów. W XIV wieku na skutek obsunięcia się skarpy po długotrwałych deszczach i powodziach zawaliło się zachodnie skrzydło zamku. Po odbudowie gościli w nim: Zygmunt August, Władysław IV, Karol Gustaw, Jan III Sobieski. W XVIII wieku Szwedzi zdobyli zamek i kaplicę. W marcu 1945 roku cylindryczna wieŜa zamku (zwana Klimkiem) została wysadzona, co spowodowało jego zniszczenie. Dziś moŜemy jedynie podziwiać fragmenty murów i fundamentów. 16 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Legendy: Legenda dotyczy potopu szwedzkiego. Mówi ona, Ŝe Szwedzi przez siedem lat oblegali zamek, czekając na klęskę grodu. Sytuacja ludności była bardzo cięŜka. Z kaŜdym dniem trudniej było o Ŝywność. Jeden z mieszczan postanowił oszukać Szwedów – wystrzelił łeb wołu i bochenek chleba do obozu przeciwników. To przekonało wrogie wojsko, Ŝe nigdy nie zdobędą grodu. 17 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Papowo Biskupie PołoŜenie: Zamek w Papowie Biskupim połoŜony jest nad Jeziorem Papowskim. Miejscowość znajduje się na północny zachód od ChełmŜy, około 3 km na wschód od głównej trasy ToruńGdańsk. Wygląd: Obiekt w Papowie biskupim to jeden z pierwszych zamków – klasztorów na terenie państwa krzyŜackiego. Stoi on na niewielkim, sztucznie podwyŜszonym wzniesieniu połoŜonym na skraju wsi. Składał się z zamku właściwego zbudowanego na planie kwadratu o boku 40 m, do którego od północy i wschodu przylegało podzamcze. Jego niewielki, wewnętrzny dziedziniec otoczony był dwukondygnacyjnymi, drewnianymi kruŜgankami. Wzniesiono go głównie z głazów narzutowych, a sklepienia i otwory okienne wykonano z cegły. Na podstawie zachowanych murów moŜna określić, Ŝe na naroŜnikach posiadał baszty obronne. Wjazd do zamku prowadził przez most nad fosą i umocnione przedbramie w skrzydle północnym. TamŜe znajdowała się równieŜ kaplica oraz kapitularz. Zamek posiadał refektarz w skrzydle wschodnim oraz sypialnie dla rycerzy zakonnych w skrzydle zachodnim. Mieszkanie komtura znajdowało się w skrzydle południowym – najbardziej okazałej części zamku. Zamek właściwy otoczony był niskim murem i fosą, oddzielającymi go od 18 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu rozległego podzamcza, które z kolei otoczone było broniącymi je murami i szerokimi fosami. Wjazd na teren podzamcza usytuowano od strony zachodniej. Obecnie moŜemy zobaczyć jedynie relikty zamku właściwego. Najlepiej zachowało się skrzydło północne. Ze skrzydeł wschodniego i zachodniego pozostały jedynie grube mury zewnętrzne. Krótka historia: W roku 1231 wieś została opanowana przez Zakon KrzyŜacki. KrzyŜacy budowali zamek od 1280 do 1300 roku. W drugiej połowie XIII w. Papowo Biskupie staje się siedzibą komtura (wzmianka o komturii – 1287 r.). Podczas bitwy pod Grunwaldem zamek został zajęty przez wojska Władysława Jagiełły. Klęska KrzyŜaków spowodowała, Ŝe około 1421 roku zlikwidowano komturstwo znajdujące się w zamku. Warownia stała się siedzibą wójta. W roku 1458 zamek ponownie zajęli KrzyŜacy. JednakŜe juŜ kilka miesięcy później wojska polskie pod dowództwem Piotra z Szamotuł zdobyły go, splądrowały i podpaliły. Następnie wydano rozkaz jego częściowego zburzenia. Na mocy II pokoju toruńskiego Papowo wraz z całą ziemią chełmińską zostało przyłączone do Polski. Mocno zniszczony zamek ze wsią król Aleksander Jagiellończyk przekazał w 1505 roku na własność biskupom chełmińskim, którzy władali Papowem do pierwszego rozbioru Polski. 19 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Legendy: Legenda podaje, Ŝe starostowie Papowa i Lipienka pokłócili się ze sobą tak bardzo, Ŝe przysięgli, iŜ więcej się na ziemi nie spotkają i nie będą ze sobą rozmawiać. Po czasie Ŝałowali swoich obietnic i wymyślili sprytny sposób na rozmawianie ze sobą, nie łamiąc obietnicy – wykopali podziemny tunel, aby się tam spotykać. 20 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Radzyń Chełmiński PołoŜenie: Zamek połoŜony jest w północnej części miasta, przy trasie Grudziądz-Wąbrzeźno. Wygląd: Zamek właściwy zbudowano z cegły na planie zbliŜonym do kwadratu. Składał się z czterech skrzydeł, które otaczały dziedziniec z arkadowymi kruŜgankami. W północnozachodniej części dziedzińca wznosiła się potęŜna, ośmioboczna wieŜa. Wjazd do zamku prowadził przez most zwodzony oraz bramę znajdującą się w południowym skrzydle. Tu takŜe znajdowała się kaplica i refektarz. Do kaplicy przylegał kapitularz mieszczący się w południowej części skrzydła wschodniego, którego północną część zajmowały sypialnie. W skrzydle północnym znajdowała się infirmeria i kuchnia. W zachodnim skrzydle mieszkał komtur. W naroŜnikach zamku znajdowały się wieŜyczki zakończone pierwotnie hurdycjami, później zwieńczone krenelaŜem. Pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne znajdowały się na pierwszym piętrze, a pozostałe kondygnacje miały charakter gospodarczo-obronny. Przed zamkiem wysokim ulokowane było rozległe, trapezoidalne podzamcze. Otoczone ono było murami obronnymi z drewnianym gankiem. Mieściły się tutaj 21 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu piekarnie, browar, spichlerze, stajnie i wozownia, a takŜe zabudowania dla słuŜby. Do naszych czasów zachowały się potęŜne ruiny, które zostały poddane renowacji. Zabezpieczono ocalałe skrzydło południowe ze wspaniałą kaplicą, kapitularzem pozostałych pozostałych refektarzem. Z pozostałych skrzydeł przetrwały mury, piwnice i fundamenty wieŜy. Z przedzamczy zachowały się znacznej długości mury obwodowe południowego przedzamcza. Krótka historia: Pierwszy drewniano-ziemny gród naleŜący do wojewody Krystyna powstał tutaj w początkach XIII wieku. Teren, na którym znajduje się zamek, w 1231 roku został przekazany KrzyŜakom przez biskupa chełmińskiego. Na przełomie XIII i XIV wieku KrzyŜacy zbudowali tu murowaną warownię, jedną z największych i najwaŜniejszych w całym państwie zakonnym. Znaczenie zamku wynikało z jego strategicznego połoŜenia. Radzyń był grodem-straŜnicą, stanowiącym bazę wypadową w kierunku krain pruskich. Po dokonaniu podboju Prus znaczenie zamku i Radzynia Chełmińskiego uległo zmianie. Odtąd pełnił funkcję ośrodka administracyjnego. Od 1466 roku do czasów rozbiorów stanowił siedzibę starostów królewskich. W latach 1772-1837 uległ częściowej rozbiórce. Prace badawcze i konserwatorskie wznowiono po II wojnie światowej. Legendy: Z zamkiem wiąŜe się miejscowe podanie o ukazujących się tu duchach. Są nimi trzy dziewczyny. Pierwsza to 22 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu jasnowłosa dziewica w powłóczystej białej szacie, w złotej koronie i bucikach, będąca podobno dzieckiem królewskim. Dwie pozostałe zjawy, czarnowłosa kobieta na grzbiecie niedźwiedzia oraz wysoka, piękna dziewczyna w habicie, identyfikowane są z osobami mieszkającymi niegdyś na zamku. Wszystkie duchy ukazują się o północy i są, oczywiście, trudne do zobaczenia. 23 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Toruń PołoŜenie: Ruiny zamku połoŜone są na prawym brzegu Wisły, między murami Starego i Nowego Miasta, którędy przebiega obecnie ulica Przedzamcze. Wygląd: KrzyŜacy zbudowali zamek ok. połowy XIII wieku w stylu gotyckim. Składał się on z trzech części: zamku głównego (wzniesionego na planie podkowy z dziedzińcem wewnętrznym, na którym znajdowała się ośmioboczna, wolnostojąca wieŜa), międzymurza, oraz przedzamcza górnego i dolnego (otoczonych murem i fosą). Do dziś zachowały się jedynie poszczególne, aczkolwiek liczne, elementy zamku. NaleŜą do nich: piwnice, dolne partie murów wieŜy, mur obwodowy południowy i północno-wschodni, międzymurze, na dolnym przedzamczu gdanisko, pomiędzy zamkiem a nowym murem-młyn zamkowy oraz mur przedzamcza. Ocalałe fragmenty zamku zakonserwowano jako „trwałą ruinę”. Unikatowe pozostałości zostały zaliczone do Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Krótka historia: Zamek toruński naleŜy do jednych z najstarszych warowni zakonnych na ziemi chełmińskiej. Wybudowany 24 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu został w 1233 roku na miejscu słowiańskiego grodu Postolsk. Na przełomie XIII i XIV wieku powstały pierwsze elementy kamienne w tej drewniano-ziemnej warowni. W XIV wieku nastąpiła jego dalsza rozbudowa. Do 1454 roku zamek zajmowali KrzyŜacy. Był on siedzibą komtura. Pełnił funkcje administracyjną i obronną. Na początku lutego 1454 r., w czasie wojny trzynastoletniej, Kazimierz Jagiellończyk ogłosił przyłączenie Prus do Polski. Wówczas toruńscy mieszczanie oblegli zamek. Po dwóch dniach załoga zamku (12 braci zakonnych i słuŜba) poddała się. Mieszczanie przystąpili do burzenia warowni. w ten sposób miasto zabezpieczyło się przed władzą królewskich starostów, którzy niechybnie uczyniliby z niego swoją rezydencję. Od XV do XIX wieku powstawał na miejscu ruin nasyp (miejskie śmietnisko). W XIX wieku załoŜono tu ogrody publiczne. W okresie międzywojennym rozpoczęto prace odsłonięcia pozostałości murów, które przerwał wybuch II wojny światowej. Powrócono do nich w roku 1961, a w roku 1965 odkryto mury krzyŜackiej twierdzy. Legendy: Legenda związana z zamkiem krzyŜackim opowiada o oblęŜeniu warowni przez mieszczan toruńskich. Opowiada ona, jak zaprzyjaźniony z mieszczanami kuchcik zamkowy wykazał się sprytem. OtóŜ, w dniu, w którym na zamku odbywała się uczta, kuchcik Jordan dodał do strawy pewne ilości trunków, które spowodowały, Ŝe bracia zakonni upili się i zasnęli. Wtedy bohater udał się na basztę i swą chochlą 25 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu uderzył w dzwon. Na dany znak mieszczanie podłoŜyli materiały wybuchowe, których eksplozja spowodowała, iŜ będący nadal na baszcie kuchcik wyleciał w powietrze. Leciał tak daleko, Ŝe zatrzymał się dopiero na baszcie chełmińskiej. Na upamiętnienie tego wydarzenia na wietrzniku umieszczono wizerunek kuchcika trzymającego się bramy z chochlą w dłoni. 26 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Złotoria PołoŜenie: Ruiny zamku w Złotorii połoŜone są ok. 8 km w kierunku południowo-wschodnim od centrum Torunia. LeŜą na lewym brzegu Drwęcy, tuŜ u jej ujścia do Wisły. Wygląd: Zamek został wzniesiony z cegły na planie prostokąta, prawdopodobnie na niewielkim, sztucznym usypisku. Dziedziniec otoczony był murem obwodowym. Czworoboczna wieŜa, przylegająca do elewacji południowej, stanowiła mieszkalną część zamku. TuŜ obok niej, od zachodu, znajdowała się brama wiodąca na dziedziniec. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie ruiny zamku: Fragment wieŜy mieszkalnej, budynku bramnego oraz fundamenty muru obwodowego. Krótka historia: Pierwszy umocniony gród w tym miejscu wznieśli bracia Dobrzyńscy w 1228 r. Budowę murowanego zamku rozpoczął, po pokoju kaliskim, Kazimierz Wielki. Jego głównym przeznaczeniem, ze względu na połoŜenie na pograniczu polsko-krzyŜackim, była obrona granic państwa polskiego. Zamek często przechodził z rąk do rąk. Był między 27 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu innymi w posiadaniu Konrada Mazowieckiego i Zakonu KrzyŜackiego, pod władaniem którego z całą pewnością pozostawał w latach 1329-1343. NaleŜał on takŜe do Kazika Słupskiego i księcia Władysława Białego. Władysław Opolczyk, w rękach którego zamek pozostawał w latach 1379-1392, oddał go w zastaw KrzyŜakom. Władysław Jagiełło Wykupił go w 1404 r. Podczas Wielkiej Wojny z Zakonem zamek oblegany był przez KrzyŜaków przez osiem dni, a potem został zdobyty i zburzony. w roku 1411 na polach pod Złotorią podpisano I pokój toruński i zamek znowu stał się własnością Królestwa Polskiego. Jednocześnie KrzyŜacy mieli zwrócić wszelkie koszty związane z jego odbudową. Po II pokoju toruńskim, w wyniku przesunięcia granic z Zakonem, twierdza straciła swe strategiczne znaczenie i powoli popadła w ruinę. Legendy: Kronika Janka z Czarnkowa mówi, Ŝe Władysław Biały opanował w 1375 r. zamek podstępem. Przy pomocy podstawionych ludzi spił winem do nieprzytomności nieostroŜnego dowódcę i jego załogę. Ten stary jak świat fortel okazał się skuteczny. Materiał budowlany ze zburzonego zamku KrzyŜacy uŜyli do budowy kościoła św. Janów w Toruniu. 28 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Dodatek 29 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Kowalewo Pomorskie JeŜeli kiedyś będziesz miał okazje przebywać w Kowalewie Pomorskim, koniecznie zobacz zamek, a właściwie to, co przetrwało po nim do dziś – fragmenty murów przyziemia i fundamentów. Jego historia sięga XIII w. – wtedy to został wybudowany przez KrzyŜaków i do 1410 roku stanowił siedzibę komtura. W tym samym roku na polach Grunwaldu zginął zarządca zamku, komtur Nicolaus von Vitz i niedługo po tym zdarzeniu wojska Władysława Jagiełły zajęły zamek. Od 1466 r. stanowił on siedzibę starostów grodowych i miejsce sądów grodzkich województwa chełmińskiego. Początek kresu zamku przypada na wojny szwedzkie, podczas których uległ on licznym uszkodzeniom. Stan ten pogłębił okres zaborów. W efekcie został on rozebrany w połowie XIX wieku na budowę kościoła. Lipienek Zamek w Lipienku to kolejny z zamków zbudowanych przez KrzyŜaków nad jeziorem. Pierwotnie znajdował się w tym miejscu gród obronny. Warownia powstała w początkach XIV wieku na planie kwadratu z dziedzińcem, została otoczona murem. Składała się z zamku właściwego i przedzamcza. W swojej historii zamek często przechodził z rąk do rąk. W 1410 r. znajdował się chwilowo w rękach Polski. Na dłuŜej wszedł w jej granice w roku 1466. Stał się siedzibą starosty i pozostał nią do roku 1772. Następnie stanowił własność rządu pruskiego. Na przełomie XVIII i XIX wieku został niemal całkowicie rozebrany. Dzisiaj moŜemy zobaczyć jedynie resztki kamienno-ceglanych murów oraz częściowo piwnice. 30 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Pokrzywno Zamek w Pokrzywnie to magiczne i tajemnicze miejsce. Ma duszę. Zbudowali go w XIII wieku na miejscu słowiańskiego grodu KrzyŜacy. Składał się z trzech części: zamku wysokiego, zamku średniego i przedzamcza. Do 1454 r. – kiedy to przeszedł w ręce polskie – stał się siedzibą starostwa. Był nią do 1772 r. Podobnie jak inne zamki regionu, został zniszczony (spalony) podczas wojen szwedzkich, ale odbudowano go. Po I rozbiorze Polski władze pruskie nakazały jego rozbiórkę. Dziś moŜemy podziwiać jedynie resztki murów przyziemia oraz umocnień. Starogród Spacerując dzisiaj po Górze Zamkowej w Starogrodzie, moŜemy zobaczyć resztki murów – pozostałości niegdysiejszego zamku, zbudowanego w XII wieku przez KrzyŜaków. Wiadomo, Ŝe na początku był on siedzibą komtura – jak większość zamków w regionie. Następnie znalazł się przejściowo – w 1410 r. – w posiadaniu Polski, by w 1466 r. całkowicie znaleźć się w jej granicach. Od 1505 r. znajdował się w rękach biskupów chełmińskich. Wojny toczące się w XVII w. zrujnowały zamek. W 1777 r. władze pruskie przeznaczyły go do rozbiórki. 31 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Unisław Zamek w Unisławiu wzniesiono w latach 1260-1270. Dziś pozostało po nim jedynie wzgórze zamkowe, na którym dziś pasą się owce. Wiadomo, Ŝe do roku 1400 zamkiem zarządzał komtur starogrodzki. W 1454 r. został zdobyty i zniszczony przez Związek Pruski, który występował przeciwko Zakonowi. Z zamkiem wiąŜe się legenda o zaklętej pannie, która wychodziła z ruin zamku w samo południe z wiadrem w ręce i szła ku studzience. Nie zwracała uwagi na gapiących się ludzi, nabierała wody i wracała do zamczyska. Wąbrzeźno PodróŜując po okolicach Torunia, warto, choć na moment, wstąpić do Wąbrzeźna. To właśnie tam, nad Jeziorem Zamkowym, Herman von Prinz wzniósł na początku XIV w. zamek w stylu gotyckim. Zbudowany na planie kwadratu zamek składał się z zamku właściwego i przedzamcza. Stanowił siedzibę komturów. Jego historię tworzą okresy świetności i zniszczeń. W XV wieku uległ uszkodzeniom podczas wojen polsko-krzyŜackich. Dwa wieki później przebudował go biskup M. Konopacki. Jeszcze w tym samym stuleciu został spalony przez Szwedów. Zamku juŜ nie odbudowano. Na przełomie XVIII i XIX wieku zaborcy pruscy rozebrali go. Dzisiaj moŜemy zobaczyć jedynie resztki murów przyziemia. 32 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Castles Of The Chelmian Region – A Tour Guide All the information in this guide has been gathered and edited by 1st grade students of the lower-secondary school in Grębocin and 1st grade students of Tadeusz Kościuszko 4th Secondary School in Toruń. The project was made under the auspices of Polish / American Freedom Foundation and aimed at integration of different social communities, especially children from rural areas and their peers from the city. The young were assigned the task of editing a professional tour guide, making an educational film and creating a website about the castles of the region they live in. The execution of the far-reaching plan was thoroughly scheduled and organized by teachers from both participant schools, including history, geography and foreign language teachers. The project involved numerous visits in Grębocin and Toruń as well as plentiful tours to all the featured castles. The Chelmian region is very rich in castles. Some of them royal, others built by the Teutons, they all date back into the13th and 14th century and are currently in a state of disrepair. It is to be hoped that many of these historical buildings, most of which are presented below, will be reconstructed in future and will regain their former splendour. One of the last castles to have been built is the castle of Dybów, erected by King Władysław Jagiełło in 1422-1425 as a threat to the Teutons. Located on the left bank of the Vistula river, it is now considered one of Toruń’s tourist attractions and has been at the core of archeologists’ interests ever since. Its former rival, the 13th century Teutonic castle in Toruń, has been included in the list of cultural inheritance of UNESCO. However, not much of the castle has been preserved. Another historical building worth mentioning is breathtaking and very well maintained Golub-Dobrzyń castle, widely considered pride of the region. The castle, situated on the right bank of the Vistula, was 33 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu designed on a square-plan with a bailey, and included such places as a larder, cellars with dungeon, a chapel, a hospital, housing for the friars, and a warehouse. Rebuilt several times, the edifice has considerably changed its original shape. In the 14th century, the castle was in its prime. Princess Anna Wazówna, whose ghost is said to have been haunting the castle, gave it its present impressive shape. She also founded Italian gardens. Today the place is often used as a picturesque background for shooting historical movies or holding other outdoor events. Impressive as the castles were in the past, many of them have not managed to retain their former splendour. These include: the castle in Kowalewo Pomorskie, first the property of the Teutonic Order and then of Władysław Jagiełło, which was demolished in the 18th century; the castle in Pokrzywno, completely demolished by the Prussians; 12th – century Starogród castle, doomed for demolition in 1777 by German governors; the 14th – century gothic castle in Wąbrzeźno, erected by Herman von Prinz and later demolished by the Prussians; and Unisław castle, built in 1260-1270, of which only a ruined courtyard has been left. As regards the latest, there is an old legend associated with it, according to which a maid under a mysterious magical spell goes out from the castle with a bucket in her hand and heads towards the well, totally indifferent to people gazing at her. Unisław castle is not the Brodnica only castle with a legend attached to it. There is an anecdote associated also with a Teutonic monastery in Papowo Biskupie, erected between 1280 and 1300: the leaders of villages Papowo and Lipienko, after a fierce argument made a vow not to speak to each other until the end of their life. When the anger was gone, they dug an underground tunnel where they could meet secretly, without a blot on their reputation. In Złotoria one can find a real gem – a royal castle. Situated on the Drwęca River, the castle was built as a fortified city in 1228 by Dobrzyń Friars. According to the chronicle by Jan of Czarnków, in 34 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu 1375 Polish King Władysław Biały assumed the possession of the castle by means of a cunning trick: he sent his spies to the castle and made the enemy drunk, thus taking control of the castle. Later, the brick from the castle was used to build the Church of St John in Toruń. In Brodnica the stronghold of the Mazovians was built. Later, in this castle, the sister of Polish King Zygmunt III Waza, Princess Anna Wazówna lived. In the 18th century the castle was demolished by the Prussians, who left an octagonal tower exclusively. Also to be mentioned is the well-preserved castle in Bierzgłowo, built around 1232. Destroyed by Lithuanians on numerous occasions, and later by King Kazimierz Jagiellończyk, it regained its former shape in 1933. Now the castle belongs to the Church and features a hotel and a restaurant. One should not forget also the ruins of an old Teutonic garrison in Grudziądz, which was once frequently visited by such kings as Sigmund August, Władysław IV, Carl Gustav and Jan III Sobieski, and which collapsed as a result of frequent flooding. Another castle, a stronghold in Radzyń Chełmiński, built in place of a wooden city, seemed to play a key role in the Teutonic country as it included bakeries, breweries and granaries. The project “History Chiseled in Brick Walls – Castles of Our Region” has been successfully completed. The project involving thorough research on historical buildings, apart from the joy it created, had a significant impact on increasing students’ historical and cultural awareness. It has revealed the wealth of our cultural heritage and demonstrated how much is yet to be done to preserve it. For this reason, we recommend reading the guide first, and then visiting each of the aforementioned castles, which, we hope, you will enjoy. 35 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Geschichte in Mauern eingetragen – Schlösser u n s e r e r Re g i o n Der vorliegende Führer ist ein Werk von den Schülern der ersten Klasse des Thorner vierten Allgemeinbildenden Tadeusz Kościuszko Lyzeums und von den Schülern der ersten Klasse des Gymnasiums Nr. 2 in Grębocin. Alle Informationen, die in dem Führer vorhanden sind, wurden von den Schülern selbst gesammelt und bearbeitet. Der Führer „Geschichte in Mauern eingetragen – Schlösser unserer Region“ entstand unter der Schirmherrschaft von Polnisch – Amerikanischer Stiftung der Freiheit. Das Ziel des Projekts war die Integration der Jugend von verschiedenen gesellschaftlichen Milieus und von städtischen und ländlichen Gebieten. Das Kulmer Land (Ziemia Chełmińska) wurde dank vielen Schlössern bekannt, die aus den 13. und 14. Jh. stammen. Heutzutage sind leider viele von ihnen nicht mehr geblieben. Es ist das Resultat der komplizierten historischen Vergangenheit. Es wurden Stiftungen gegründet, deren Ziel die Rettung der unschätzbaren Kulturerbschaft unserer Region ist. Es ist möglich, dass viele berühmte Burgen in der Zukunft rekonstruiert werden und dadurch ihre alte Herrlichkeit wiedergewinnen. Eines, der am spätesten gebauten Schlösser, ist das Schloss in Dybów. Gegenwärtig befindet es sich im Herzen von Thorn (Toruń), an der linken Seite der Weichsel (Wisła). Das Schloss wurde in den Jahren 1422-1425 von Władysław Jagiełło gebaut, als einer Art Ausgleich für den Sitz des Deutschen Ritterordens an dem gegenseitigen Ufer der Weichsel. Das Schloss ist mehrmals erbaut und umgebaut worden und es ist heutzutage das Objekt der archäologischen Untersuchungen. Thorner Deutschordensburg, an dem gegenüberliegenden Weichselufer, errichtet in der Mitte des 13. Jh. im gotischen Stil, wurde 1997 in die UNESCO – Liste des Weltkulturerbes 36 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu aufgenommen. Heute können wir nur die Überreste des ehemaligen Komtursitzes bewundern. Die Kellerräume, die unteren Mauerteile der Hochburg und des Bergfrieds, die Ringmauer der mittleren Burg, der Dansker und die Wassermühle sind für Touristen, die zahlreich in die Kopernikusstadt ankommen, in der Saison zugänglich. Das mächtige historische Objekt ist auch die Burg in Gollub (Golub-Dobrzyń), die mit ihrer Prächtigkeit die Touristen immer wieder überrascht. Die aus dem 14. Jh. stammende Burg, am rechten Ufer des Flusses Drewenz (Drwęca) gelegen, ist ausgezeichnet erhalten geblieben und für Touristen zugänglich. In der Burg befindet sich das Hotel. Die Burg wurde nach dem Golluber Krieg von dem polnischen König Zygmunt Stary wiederaufgebaut. Mit der Burg ist die Sage über den Geist von der Fürstin Anna Vasa (Anna Wazówna) verbunden, die hier gewohnt, die Burg umgebaut, italienische Gärten gegründet, und daneben auch ein Krankenhaus geführt hat. Das Schloss ist der hervorragende Hintergrund für Tanzabende, verschiedener Art Veranstaltungen, Ausstellungen oder Filmdrehen. Nicht alle Objekte sind in so gutem Zustand erhalten geblieben. Die Archäologen haben die Geschichte von vielen Schlössern, anhand der Ruinen rekonstruiert. Dazu gehört auch das Schloss in Schönsee (Kowalewo Pomorskie), der Komtursitz, der im 13. Jh. gebaut wurde. Nachdem sein Verwalter – Nicolai von Vitz auf dem Schlachtfeld bei Tannenberg (Grunwald) gefallen war, übernahm Władysław Jagiełło das erwähnte Schloss, das während der Schwedenkriege und der Annexionen in Verfall geriet. Das Schloss in Lippinken (Lipienko) wurde von dem Deutschen Ritterorden im 14. Jh. gebaut. In der Nähe befindet sich ein malerischer See. Das Schloss wurde mehrmals von Hand zu Hand weitergereicht, und als es unter der Preußischen Herrschaft 18. Jh. War, wurde völlig abgerissen. Das Schloss in Engelsburg (Pokrzywno) wurde von dem Deutschen Ritterorden an der Stelle der ehemaligen Radzyń Chełmiński slawischen Siedlung errichtet. Das Schloss, wie auch viele 37 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu andere Schösser, ist während der Schwedischen Kriege abgebrannt worden. Dann wurde das Schloss wiederaufgebaut und danach leider so wie ähnliche Objekte dieser Art von der preußischen Regierung abgerissen. Auf dem Schlossberg in Althausen (Starogród) kann man die Ruine des Ordensschlosses aus dem 12. Jh. bewundern. Das Schloss war der Reihe nach in den preußischen Händen, dann in polnischen und in kirchlichen. Während der Kriege im 17. Jh. wurde es zerstört, und schließlich abgerissen. Die Burg in Wenzlau (Unisław) wurde in den Jahren 1260-1270 errichtet. Im Jahre 1454 wurde sie von dem Preußischen Bund, der gegen den Deutschen Orden trat, erobert und zugleich zerstört. Heutzutage ist bloß ein Schlosshügel geblieben und man erzählt eine Sage von dem verzauberten Mädel, das jeden Tag mit dem Eimer zum Brunnen ging, ohne auf es starrende Leute zu bemerken. Am Schlosssee, in Briesen (Wąbrzeźno), hat Herman von Prinz im 14. Jh. eine gotische Burg errichtet. Diese Burg wurde nach dem Brand während des Schwedischen Kriegs leider nicht wiederaufgebaut. Das Kloster des Deutschritterordens am Papauer See in Papau (Papowo) wurde in den Jahren 1280-1300 errichtet, und hatte im Laufe der Zeit viele Besitzer. Mit dem Kloster ist eine witzige Geschichte über die Starosten von Papau und Lippinken verbunden, die sich nach einem heftigen Streit gegenseitig versprochen haben, dass sie sich nie mehr treffen und nie mehr miteinander sprechen. Nach einiger Zeit, als der Zorn und der beleidigte Stolz schon verschwunden waren, haben die Männer, um ihre Ehre zu behalten, einen unterirdischen Tunnel durchgegraben, um sich dort heimlich zu treffen. In Zlotterie (Złotoria) befindet sich die Perle der Schlösser – das Königschloss. Es befindet sich am linken Ufer der Drewenz (Drwęca). Als eine Burg wurde es im Jahre 1228 von den Brüdern Dobrzyński errichtet. Janko von Czarnkowo (Janko z Czarnkowa) beschreibt, dass Władysław Biały im Jahre 1375 zu einer alten List gegriffen hat, um die Burg zu erobern. Mit Hilfe von einer Spionage hat er den Kommandanten und seine Besatzung mit dem Wein berauscht. Backsteine von der zerstörten Burg wurden später zum Bau der Johanneskirche in Thorn (Toruń) gebraucht. In Strasburg (Brodnica) ist der Sitz von Masowien - Fürsten an der Stelle der Burg aus dem 12. Jh. Geworden. Anna Vasa (Anna 38 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Wazówna), die Schwester vom polnischen König Zygmunt III. Vasa (Waza), hat hier gewohnt. Die Preußen haben hier nur den achteckigen Turm gelassen. Eines der am besten restaurierten Schlösser, die gepflegt und für Touristen zugänglich sind, ist das Schloss in Birgelau (Bierzgłowo). Es wurde gegen 1232 gebaut, dann wurde es mehrmals von Litauen und Polen während der Herrschaft von Kazimierz Jagiellończyk abgerissen. Erst im Jahre 1933 wurde das Schloss in seine ursprüngliche Form zurückgebracht. Heute ist es im Besitz der Katholischen Kirche. Hier gibt es ein Hotel und ein Restaurant. Auf dem Schlossberg in Graudenz (Grudziądz) kann man die Überreste von dem alten Garnisonsitz des Deutschritterordens sehen. Das war eines der größten Schlösser in der Gegend. Sein Schicksal war untypisch, denn es ist in Folge der Überschwemmungen eingestürzt. Hier waren: Zygmunt August, Władysław IV, Karol Gustaw, Jan III Sobieski zu Besuch. Eine der prächtigsten Ruinen im Kulmer Land ist die Festung in Reholen (Radzyń Chełmiński). Sie wurde an der Stelle der Holzsiedlung des Woiwodes Krystyn errichtet. Sie war eine der wichtigsten Objekte im Ordensstaat. Hier gab es eine Brauerei, einen Speicher und Bäckereien. Das Projekt „Geschichte in Mauern eingetragen – Schlösser unserer Region“ hat mit Erfolg seine Voraussetzungen erfüllt und den Schülern viel Freude gebracht. Die Untersuchungen von der Geschichte der Objekte waren um so mehr interessant, weil sie sich oft ganz in der Nähe von ihren Häusern befinden. Das Projekt hat bei den jungen Leuten das Bewusstsein der Regionsgeschichte und den Stolz auf die historische Vergangenheit ihrer Städte geweckt. Das Projekt hat auch bewiesen, wie unser Land an dem Kulturerbe reich ist. Und wir hoffen auch, dass unser Projekt auch gezeigt hat, wie viele Schlösser auf den Wiederaufbau noch warten. Es lohnt sich auch die Sorge um unsere Ortskultur mit der Lektüre unseres Führers zu beginnen, und dann die Ausflüge zu den Schlössern, die wir hier dargestellt haben, zu unternehmen. Wir wünschen Ihnen viel Spaß beim Kennenlernen von den Geheimnissen des Kulmer Landes. 39 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu L’histoire gravée dans les murs – les châteaux de notre région Le guide ci- dessous est le fruit du travail des élèves de la première classe du lycée nº 4 Tadeusz Kościuszko de Toruń ainsi que de ceux du collège nº 2 de Grębocin. Toutes les informations qui y sont contenus ont été récoltées et rédigées par les élèves eux-mêmes et il a vu le jour sous le patronat de la Fondation de la Liberté PolonoAméricaine sous le titre de « L’histoire gravée dans les murs – les châteaux de notre région ». Notre objectif a été de susciter ľintérêt des adolescents issus de milieux sociaux différents tant en milieu urbain qu’en milieu rural. La région « Ziemia Chełmińska » est reputée pour ses nombreux châteaux construits principalement aux 13e et 14e siècles. Malheureusement leur état actuel est plus que déplorable, certains sont même en ruine. Cela est lié à leur histoire qui a été souvent très mouvementée. Cependant des fonds sont en train d’être récoltés en ce moment afin de préserver notre inestimable patrimoine culturel. Nous espérons qu’ainsi nombre de ces illustres châteaux recouvrira sa splendeur passée. L’un des châteaux les plus tardivement battus est le château de Dybów. Situé au cœur de Toruń, sur la rive gauche, il a été construit dans les années 1422-1425 par Vladislas Jagiełło comme rempart aux chevaliers teutoniques dont le siège était situé très précisement juste sur ľautre rive de la Vistule. Agrandi et reconstruit tout au long de ľhistoire il fait ľobjet d’intenses recherches archéologiques jusqu’à ce jour. Son ancien rival, le château de ľordre teutonique de Toruń, construit en style gothique dans la moitié du 13e siècle fait partie, depuis les années 90, du Patrimoine Historique de ľHumanité. Aujourd’hui nous ne pouvons admirer que les vestiges de ľancien siège du commandeur. Les touristes qui viennent visiter la ville de Nicolas Kopernik peuvent y admirer les caves, les contrebas des tours, les remparts, la tour des latrines, le moulin du château etc. 40 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Un autre objet de valeur historique de grande valeur est le château de Golub-Dobrzyń. Admirablement coservé, il est situé sur la rive droite de Drwęca. On peut y voir un hôtel construit par le roi Sigmund Stary (Le Vieux). Son histoire est liée à la legende du fantôme de la princesse Anna Wazówna, qui habitait au château et qui ľa fait agrendir. Elle a fait construire aussi des magnifiques jardins italiens ainsi qu’un hôpital à proximité. Le château est un cadre idéal pour les bals costumés, les fêtes en tous genres, les tournages de film ou les expositions. Malgré ľétat désastreux de nombreux châteaux, les archéologues étudient leur histoire. Citons : Le château de Kowalewo Pomorskie, construit au 13e siècle qui a été la demeure du commandeur de ľordre teutonique – Nicolaus von Vitz, et qui est passé au main de Vladislas Jagiełło à la mort de ce dernier dans la bataille de Grunwald. Son histoire se termine pendant la guerre avec les Suédois et les annexions. Le château de Lipienko, construit lui-aussi par les chevaliers teutoniques au 14e siècle. Il se différencie des autres par la présence toute proche d’un lac pittoresque. Il est passé de main en main tout au long de son histoire pour finir démoli sous le règne des Prussiens au 18e siècle. Le château de Pokrzywno, qui a été construit par les chevaliers teutoniques à ľendroit du castel slave. Il a eu le même sort que les châteaux environnants : brulé durant les guerres avec les Suédois, reconstruit et démoli par les autorités prussiennes . Les ruines des constructions des chevaliers teutoniques sur la colline à Starogród, issues du 12e siècle, ayant appartenues tour à tour aux Prussiens, aux Polonais, aux autorités de ľéglise, elles ont été détruites dans les guerres du 17e siècle pour être enfin déstinés à démolition. Le château d’Unisław construit entre 1260 et 1270 et détruit en 1454 par les Prussiens qui étaient contre ľordre des chevaliers teutoniques. Aujourd’hui seules les parties hautes du château ont été conservées, mais il nous reste la fameuse légende d’une femme ensorcelée qui sort tous les jours avec des seaux pour se diriger ver les puits sans prêter attention aux gens qui la regardent. Le château de Wąbrzeźno au bord du lac, construit au 14e siècle en style gothique par Herman von Prinz . Il n’a jamais été 41 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu reconstruit après que les Suédois ľaient brulé ni même avant ľordre donné par les Prussiens de le détruire complétement. Le monastere au bord du lac à Papowo Biskupie qui a été construit entre 1280 et 1300 et qui comme les autres sièges des chevaliers teutoniques a eu de nombreux propriétaires. Son histoire est liée à ľamusante histoire des starostes de Papowo et de Lipienko qui après une âpre dispute se sont jurés de ne plus se rencontrer ni de s’adresser la parole. Après un certain temps, quand ľorgeuil blessé et la colère se sont apaisés, ils ont creusé un tunnel pour pouvoir sse rencontrer en toute discrétion, à ľabri des regards pour que ľhonneur soit conservé malgré tout. Le petit bijou de Złotoria : le château royal, situé sur la rive gauche de Drwęca, construit en 1228 par les frères Dobrzyńscy, il se voulait une place forte. Comme le décrit Janko de Czarnków, en 1375, Vladislas Biały (Le Blanc) pour le conquerir a utilisé une vieille ruse: à ľaide d’espions, il a fait boire les chefs et les soldats ennemis jusqu’à ce qu’ils ne tenaient plus sur les jambes. Plus tard, les briques du château ont été utilisées pour ériger ľéglise Saint Jean de Toruń. La place forte du 12e siècle de Brodnica où a été construit le siège des princes de Masovie. Anna Wazówna y a habité. Elle était la sœur du roi Zygmunt III Waza. Les Prussiens ont uniquement épargné la tour à huit côtés. L’un des châteaux le mieux conservé et restauré est le château de Bierzgłowo. Il est regulièrement ouvert au public. Ce château a été construit à peu près en 1232, plusieurs fois détruit par les Lithuaniens et plus tard par Casimir Jagiellończyk. En 1933 il a retrouvé son apparence première. Il appartient aujourd’hui à ľéglise qui y a ouvert un hôtel et un restaurant pour les touristes. Les ruines de ľancien garnison des teutons nous pouvons admirer à Grudziądz. C’était ľun des plus beaux châteaux des environs. Son destin est atypique. En effet, il s’est écroulé suite à de nombreuses inondations. Y ont séjourné: Zygmunt August, Vladislas IV, Karol Gustaw, Jan III Sobieski. L’une des ruines les plus belles de la région de Chełmno est la forteresse à Radzyń Chełmiński. Elle a été construite sur la place forte en bois du voïvode Krystyn. C’était ľune des places principales de ľétat de ľordre teutonique. On y trouvait des boulangeries, des brasseries, des réserves de grain. 42 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Le projet : «L’histoire gravée dans les murs- les châteaux de notre région» a porté ses fruits. En effet, il a suscité beaucoup de joie aux lycéens quant à son élaboration. Les recherches, souvent réalisés aux environs de leur logement, ont réveillé en eux la curiosité et ľenthousiasme et leur ont procuré maintes satisfactions. Elles leur ont appris beaucoup de choses sur leur histoire, leur région et leur ont redonné une certaine fierté d’appartenir à un passé aussi riche. Elles leur ont révélé toute la richesse de leur culture et, nous ľespérons, les a sensibilisé à tout le travail de restauration qui reste à faire. Toutes ces recherches les ont aidé à comprendre qu’il était le temps de se soucier de leur histoire au niveau local, en faisant quelques excursions dans les châteaux décrits dans notre guide. Nous vous souhaitons autant de plaisir à découvrir les sécrets de la région de «Ziemia Chełmińska» que nous en avons eu à les chercher. Bonne route! Radzyń Chełmiński 43 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Bibliografia • • • • • • • • • Interia.pl – Przewodnik www.brodnica.net www.brodnica.online.com www.polska.pl W. Antkowiak, P. Lamparski „Zamki i straŜnice krzyŜackie Ziemi Chełmińskiej”, wydawnictwo Graffiti BC, Toruń 1999 A. Pabian, W. Rozynkowski „Zamki krzyŜackie na Ziemi Chełmińskiej”, Wydawnictwo Naukowe SCROPTOR M&A, Toruń 1997 Kazimierz Bielicki „Zamki województwa toruńskiego”, KAW 1980 Ryszard Rogiński „Zamki i twierdze w Polsce, historie i legendy”, JWZZ 1990 Bogdan Guerguin „Zamki w Polsce”, Arkady 1984 44 Historia w murach zapisana – zamki naszego regionu Spis treści WSTĘP ................................................................................................................................................... 3 BIERZGŁOWO ....................................................................................................................................... 5 BRODNICA ............................................................................................................................................ 8 DYBÓW .............................................................................................................................................. 10 GOLUB-DOBRZYŃ .............................................................................................................................. 13 GRUDZIĄDZ ........................................................................................................................................ 16 PAPOWO BISKUPIE ............................................................................................................................. 18 RADZYŃ CHEŁMIŃSKI ........................................................................................................................ 21 TORUŃ................................................................................................................................................ 24 ZŁOTORIA .......................................................................................................................................... 27 DODATEK ........................................................................................................................................... 29 KOWALEWO POMORSKIE ................................................................................................................... 30 LIPIENEK ............................................................................................................................................ 30 POKRZYWNO ...................................................................................................................................... 31 STAROGRÓD ....................................................................................................................................... 31 UNISŁAW ............................................................................................................................................ 32 WĄBRZEŹNO ...................................................................................................................................... 32 CASTLES OF THE CHELMIAN REGION – A TOUR GUIDE ................................................... 33 GESCHICHTE IN MAUERN EINGETRAGEN – SCHLÖSSER UNSERER REGION............ 36 L’HISTOIRE GRAVÉE DANS LES MURS – LES CHÂTEAUX DE NOTRE RÉGION .......... 40 BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................. 44 SPIS TREŚCI....................................................................................................................................... 45 45