Wizja klastrów i polityki klastrowej w Polsce do 2020 wersja II

Wizja klastrów i polityki klastrowej w Polsce do 2020
wersja II
materiał ekspercki do dyskusji na III spotkaniu
Grupy roboczej ds. polityki klastrowej
w ramach przedsięwzięcia
Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
„Polskie klastry i polityka klastrowa”
Wizja polskich klastrów i ich rozwoju
W roku 2020 w Polsce istnieje od kilku do kilkunastu rozpoznawalnych w skali
międzynarodowej klastrów1 – tj. specjalizacji gospodarczych, które gromadzą istotny
potencjał gospodarczy i naukowy wyznaczający międzynarodową konkurencyjność krajowej
gospodarki. Oprócz tego istnieją konkurencyjne klastry o znaczeniu krajowym, regionalnym
lub lokalnym. Wszystkie te klastry – tj. działające w nich firmy i inne podmioty –
charakteryzują się wysoką produktywnością, innowacyjnością i konkurencyjnością. Wiodące
klastry konkurują w skali globalnej i mają wymiar międzynarodowy – tj. skupione w nich
firmy uczestniczą intensywnie w wymianie handlowej (duży udział eksportu) oraz
międzynarodowych łańcuchach wartości (powiązaniach kooperacyjnych). Także inne
podmioty funkcjonujące w tych klastrach, takie jak jednostki naukowo-badawcze
i uniwersytety, uczestniczą w międzynarodowych sieciach powiązań.
Klastry występują zarówno w sektorach tradycyjnych2, jak i wysokich technologii3. Te
pierwsze, silniej zakorzenione w dotychczasowej strukturze gospodarki, mają relatywnie
wyższą masę krytyczną liczoną liczbą firm i zatrudnionych pracowników oraz wielkością
przychodów. Te drugie, będące często nowymi, rozwijającymi się specjalizacjami
gospodarczymi, charakteryzują się natomiast wysoką dynamiką przyrostu nowych firm oraz
wysoką dynamiką wzrostu przychodów. Generalnie klastry – a dokładniej działające w nich
firmy – charakteryzują się wyższą niż przeciętna produktywnością będącą pochodną
wdrażania różnego typu innowacji i nowych technologii oraz lepszego wykorzystania
dostępnych zasób publicznych i prywatnych. Dzięki efektowi koncentracji potencjału, klastry
osiągają wysoki stopień synergii działających w nich podmiotów. Interakcje i sieciowanie
pomiędzy klastrami prowadzi także do powstawania nowych innowacji – unowocześniania
klastrów tradycyjnych i powstawania nowych klastrów (specjalizacji gospodarczych).
1
Klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek
świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji
w poszczególnych dziedzinach, jednocześnie współdziałających i konkurujących ze sobą. Powiązanie firm
i instytucji należy rozumieć jako pewną specjalizację gospodarczą, czy też profil działalności związany
z określonym produktem końcowym lub usługą. Dlatego też w tekście zamiennie używa się sformułowań:
klaster, skupisko i specjalizacja gospodarcza.
2
Np.: przemysł spożywczy, drzewno-meblarski, itp.
3
Np.: telekomunikacja, elektronika, instrumenty medyczne itp.
1
Cechą charakterystyczną wiodących klastrów są: wyższa intensywność prac badawczorozwojowych i wykorzystywania wiedzy oraz silne interakcje pomiędzy firmami a uczelniami
i jednostkami badawczo-rozwojowymi (w tym: przepływy pracowników i wiedzy, wspólne
projekty B+R, współpraca i komunikacja, itp.). Interakcje te stymulują innowacyjność firm
klastra oraz umożliwiają komercjalizację technologii i wiedzy, co z kolei przekłada się na
wysoką produktywność i konkurencyjność międzynarodową. Wpływają także na lepsze
dostosowanie kształcenia i realizowanych badań do potrzeb gospodarki. Uczelnie i jednostki
B+R wchodzące w skład tych klastrów charakteryzują się wysoką konkurencyjnością, realną
gotowością do współpracy z firmami oraz odpowiednim zapleczem kadrowym
i infrastrukturalnym do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych.
Klastry rozwijają się dzięki inwestycjom prywatnym realizowanym przez działające w nich
firmy (także firmy zagraniczne lokujące się w danych skupiskach). Istotne dla ich rozwoju są
także inwestycje publiczne w infrastrukturę (w tym badawczą i edukacyjną) i inne zasoby
(wiedza, kapitał ludzki itp.), których masa krytyczna została uzyskana dzięki wykorzystaniu
funduszy strukturalnych oraz krajowych środków publicznych w latach 2014-2020. Parki
przemysłowe i technologiczne dostarczają wysokiej jakości infrastruktury niezbędnej do
prowadzenia działalności gospodarczej. Także specjalne strefy ekonomiczne (często
zintegrowane z parkami naukowo-technologicznymi) wspierają rozwój klastrów przyciągając
inwestycje zagraniczne, w tym w centra B+R. Wspomniane inwestycje publiczne stymulują
krajowe i zagraniczne inwestycje prywatne. Jednocześnie istotne znaczenie dla rozwoju
klastrów miało i ma także umiejętne łączenie środków publicznych i prywatnych (np.
w obszarze edukacji, czy realizacji prac naukowych i badawczo-rozwojowych).
Istotną przesłanką rozwoju klastrów było funkcjonowanie inicjatyw klastrowych
i koordynatorów klastrów4. Instytucje te stworzyły warunki dla definiowania, koordynowania
i wdrażania różnego rodzaju działań i projektów istotnych dla rozwoju klastrów (w tym np.
wspólnej infrastruktury, programów rozwoju kapitału ludzkiego itp.) oraz zwiększenia
interakcji pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w tych skupiskach, co prowadziło do
większej liczby wspólnych przedsięwzięć, powiązań kooperacyjnych itp.). Instytucje te –
poprzez kreowanie współpracy przedsiębiorców i instytucji otoczenia takich jak ośrodki
naukowo-badawcze, czy jednostki samorządu terytorialnego – przyczyniły się także do
budowy kapitału społecznego niezbędnego dla rozwoju klastrów.
Koordynatorzy pełnili także funkcje stymulowania działalności innowacyjnej podmiotów
działających w klastrach. W niektórych klastrach instytucje te nadal funkcjonują,
w przypadku innych uzyskany wysoki poziom interakcji, współpracy i koordynacji działań
powoduje, że nie są one potrzebne jako specjalne formalne instytucje. W części klastrów
koordynatorzy przestali być instytucjami otoczenia biznesu współfinansowanymi ze środków
publicznych i przekształcili się w podmioty świadczące na zasadach komercyjnych
wyspecjalizowane usługi na rzecz innych podmiotów działających w klastrze. W innych nadal
pełnią rolę wyspecjalizowanych instytucji otoczenia zapewniających koordynację, integrację
4
Inicjatywę klastrową należy definiować jako formę organizacyjną gromadzącą kluczowych graczy klastra na
rzecz jego rozwoju, w tym także jako pewną formułę partnerstwa, która służy uzgadnianiu działań istotnych dla
rozwoju danego klastra. Koordynatorem klastra jest podmiot (stąd także określenie organizacja klastrowa), który
organizuje i animuje rozwój interakcji, powiązań i współpracy w klastrze, a także świadczy wyspecjalizowane
usługi na rzecz firm i innych podmiotów działających w danym skupisku. Mianem koordynatora (zamiennie
z animatorem) określa się także osobę fizyczną, która pełni powyższe funkcje.
2
i dostarczanie informacji, lub ewoluują w kierunku branżowych agencji rozwoju
regionalnego.
3
Polityka klastrowa służąca realizacji wizji klastrów w Polsce
Biorąc pod uwagę zarysowaną powyżej wizję klastrów, polityka klastrowa jest polityką
rozwoju prowadzącą do unowocześnienia i modernizacji struktury polskiej gospodarki.
Stymuluje ona rozwój istniejących specjalizacji gospodarczych oraz wzmacnia procesy
powstawania nowych, prowadząc w konsekwencji, do powstania dynamicznych klastrów
(charakteryzujących się wysokim poziomem interakcji i koordynacji działań podmiotów
w nich funkcjonujących oraz wysokim poziomem innowacyjności), które będą motorami
rozwoju kraju, jak i poszczególnych regionów. Rozwój tych klastrów prowadzi do
podniesienia produktywności, wartości dodanej i zaawansowania technologicznego polskich
przedsiębiorstw oraz zwiększenia liczby innowacyjnych produktów i usług oferowanych
przez nie na rynku krajowym i międzynarodowym. Tak zdefiniowana polityka rozwoju
bazująca na klastrach realizuje cel wzmacniania innowacyjności i konkurencyjności polskiej
gospodarki oraz jest zgodna z projektem Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020,
koncepcją smart specialisation5 oraz unijną strategią Europa 2020.
Operacyjne cele polityki rozwoju bazującej na klastrach są następujące:
- skoncentrowanie i lepsze ukierunkowanie prorozwojowych inwestycji publicznych, w tym
nakładów na badania i rozwój, w ramach skupisk (klastrów), które wykazują duży potencjał
rozwoju i mogą tworzyć silne specjalizacje gospodarcze kraju i poszczególnych regionów
(polityka ta powinna jednocześnie mobilizować inwestycje prywatne w ramach tych skupisk);
ten cel jest realizowany przez skierowanie wsparcia przede wszystkim bezpośrednio do
aktorów klastra (tj. przedsiębiorstw i instytucji otoczenia takich jak uczelnie, jednostki
badawczo-rozwojowe, szkoły, wyspecjalizowane instytucje otoczenia biznesu i inne oraz
konsorcja tych podmiotów);
- wzmacnianie interakcji, współpracy, zaufania oraz dialogu i koordynacji w ramach skupisk
przedsiębiorstw i instytucji otoczenia; narzędziem realizacji jest stymulowanie - głównie
z poziomu regionalnego - powstawania i funkcjonowania inicjatyw klastrowych
i koordynatorów klastrów; ten cel może być realizowany w wymiarze bardziej horyzontalnym
i pośrednio będzie także prowadzić do lepszego ukierunkowania (wykorzystania) środków
publicznych;
- podniesienie skłonności do współpracy, zaawansowania biznesu, innowacyjności,
intensywności
powiązań kooperacyjnych
i
działalności
badawczo-rozwojowej,
umiędzynarodowienia oraz eksportu przedsiębiorstw działających w klastrach; te cele będą
także wyznacznikami dla działalności koordynatorów klastrów.
Przyjęcie zasady koncentracji i koordynacji różnych polityk i instrumentów publicznych (np.
nakładów na infrastrukturę, B+R, czy edukację) wokół wybranych (akredytowanych),
wiodących klastrów (specjalizacji gospodarczych) bazuje na założeniu, że inwestowanie
ograniczonych środków publicznych w ramach skupisk przedsiębiorstw jest bardziej
efektywne i przynosi więcej tzw. efektów zewnętrznych (externalities), niż horyzontalna
5
Zalecana przez Komisję Europejską koncepcja rozwoju, zgodnie z którą każdy kraj/region powinien
skoncentrować swoje wysiłki i zasoby na określonej, niewielkiej liczbie priorytetów (specjalizacji
gospodarczych), w których posiada rzeczywiste kompetencje i zasoby oraz może osiągnąć doskonałość
i konkurencyjność w skali globalnej.
4
dystrybucja tych środków. Koncentracja środków służy także zbudowaniu niezbędnej masy
krytycznej, która będzie umożliwiać konkurowanie w skali globalnej. Polityka taka służy
również mobilizacji realnych inicjatyw klastrowych.
Istotnym celem polityki rozwoju bazującej na klastrach jest zapewnienie, że otoczenie danego
klastra, zwłaszcza w zakresie w jakim jest ono kształtowane przez środki i polityki publiczne,
będzie jak najlepiej dostosowane do potrzeb rozwojowych firm tworzących dany klaster (np.
dzięki celowym inwestycjom samorządu lokalnego, czy zmianie profilu nauczania lokalnej
szkoły/uczelni). Polityka ta nie generuje więc nowych wydatków publicznych, ale prowadzi
do ich lepszego, bardziej efektywnego alokowania. Zakłada ona także pełniejsze
wykorzystanie krajowej infrastruktury badawczej, zwłaszcza finansowanej z funduszy
strukturalnych.
W tym celu polityka rozwoju bazująca na klastrach tworzy mechanizmy umożliwiające
ukierunkowywanie różnego rodzaju nakładów publicznych6 alokowanych w gospodarce,
zarówno z poziomu krajowego, jak i regionalnego, na realizację działań i przedsięwzięć
zdefiniowanych przez podmioty funkcjonujące w ramach wybranych klastrów. Elementem
tych mechanizmów może być przykładowo przyznawanie projektom zgłaszanym przez
podmioty wybranego klastra dodatkowych punktów w systemie oceny (np. w ocenie
merytorycznej, kryteriach podstawowych lub fakultatywnych w zależności od rodzaju
interwencji i trybu konkursowego), pod warunkiem, że są one zgodne z uzgodnioną w ramach
klastra strategią rozwoju. Innym rozwiązaniem mogłoby być zastosowanie dedykowanych
linii finansowania lub instrumentu umożliwiającego łączenie różnych linii i źródeł
finansowania (tzw. „integrated territorial investment”).
Polityka rozwoju bazująca na klastrach koncentruje publiczne środki rozwojowe w klastrach,
które mają największy potencjał rozwoju i tworzenia silnych specjalizacji gospodarczych
(w tym smart specialisation). Zgodnie z praktyką międzynarodową selekcja ta odbywa się
poprzez mechanizmy konkursowe zakładające wybór (w kolejnych rundach) zamkniętej
liczby najlepszych klastrów. Tworzą one dynamiczny system akredytacji i jednocześnie
stymulują powstawanie inicjatyw klastrowych w ramach istniejących skupisk przedsiębiorstw
i instytucji otoczenia oraz wymuszają przygotowanie strategii rozwoju. Proces selekcji może
być wspierany poprzez mapowanie potencjalnych skupisk działalności gospodarczej, zaś
jednym z kryteriów selekcji jest odpowiednia masa krytyczna mierzona m.in. liczbą firm,
określonymi parametrami ekonomicznymi, ujawnioną przewagą konkurencyjną, czy
potencjałem naukowo-badawczym. Jednocześnie warunkiem koniecznym dla objęcia danego
klastra wsparciem jest funkcjonowanie inicjatywy klastrowej i koordynatora klastra, przy
czym polityka rozwoju bazująca na klastrach może wspierać proces formowania się tych
instytucji (poprzez granty przygotowawcze). Zadaniem inicjatywy klastrowej i koordynatora
na etapie selekcji klastrów jest przed wszystkim uzgodnienie pomiędzy aktorami danego
skupiska strategii rozwoju, która wskazywałaby m.in. przedsięwzięcia i projekty istotne dla
rozwoju klastra oraz obszary technologii i innowacji, w których będzie się on rozwijał. Proces
selekcji wiodących klastrów powinien bazować zarówno na ocenie obiektywnych
wskaźników określających potencjał danego skupiska, jak również – w istotnym stopniu – na
jakościowej ocenie perspektyw rozwoju – tj. przygotowanej strategii i jej wykonalności.
6
Np. na infrastrukturę, B+R, czy kształcenie.
5
Ocenie powinna podlegać także szerokość i reprezentatywność zbudowanego partnerstwa
oraz potencjał koordynatora (w kontekście zadań, które zostaną mu przypisane).
W efekcie realizowanej polityki środki publiczne trafiają bezpośrednio do podmiotów
funkcjonujących w ramach wybranych klastrów, w tym także ich koordynatorów.
Realizowane są wiązki projektów rozwojowych przez różne podmioty klastra lub ich
konsorcja (w tym firmy, uczelnie, jednostki B+R, instytucje otoczenia biznesu). Projekty te są
realizowane w różnych obszarach – od inwestycji w infrastrukturę, poprzez projekty
badawczo-rozwojowe, do inwestycji w kapitał ludzki. W zależności od charakteru tych
inwestycji i beneficjentów stosowane są odnośne wymogi co do wysokości wkładu
publicznego i prywatnego współfinansowania. Kierunki wydatkowania środków publicznych
(a także towarzyszących im środków prywatnych) wynikają z uzgodnień pomiędzy
podmiotami funkcjonującymi w ramach poszczególnych klastrów – tj. uzgodnionej w ramach
inicjatywy klastrowej strategii rozwoju. Inicjatywy klastrowe i koordynatorzy są
wykorzystywani do uzgadniania w gronie uczestników klastra projektów i przedsięwzięć
istotnych dla jego rozwoju. Efektem jest bardziej skoordynowane i efektywne wykorzystanie
dostępnych środków publicznych.
Polityka rozwoju bazująca na klastrach realizowana jest na poziomie regionalnym
i centralnym. Poziom centralny koordynuje politykę w odniesieniu do klastrów o istotnym
znaczeniu dla międzynarodowej konkurencyjności kraju, a zwłaszcza takich, których rozwój
jest związany z nakładami na B+R dystrybuowanymi z poziomu krajowego, czy wsparciem
działań proeksportowych. Klastry te mogą mieć wymiar regionalny lub ponadregionalny,
natomiast ich znaczenie gospodarcze jest ponadregionalne. Klastry o znaczeniu regionalnym
i lokalnym wspierane są na odpowiednich poziomach samorządu terytorialnego – głównie
przez władze regionalne odpowiedzialne za przygotowanie i wdrażanie strategii rozwoju
poszczególnych województw. Władze te mogą również zadecydować o koncentracji środków
będących w ich dyspozycji na wspieranie wybranych, najważniejszych dla rozwoju regionu
skupisk gospodarczych (w niektórych regionach będą to klastry w bardziej tradycyjnych
branżach przemysłowych lub usługowych).
Koordynacja z poziomu centralnego oznacza, że na tym poziomie realizowany jest wybór
i akredytacja wiodących klastrów z punktu widzenia rozwoju kraju, jakkolwiek strumienie
finansowania służące ich rozwojowi mogą pochodzić, zarówno ze środków dostępnych na
poziomie centralnym, jak i regionalnym. Koordynacja tych środków może przybierać formę
kontraktu terytorialnego zawieranego pomiędzy rządem centralnym a danym regionem (lub
regionami), co jednak nie wyklucza, że np. aplikowanie o środki na projekty badawczorozwojowe realizowane w ramach wybranych klastrów odbywałoby się na zasadach
konkursowych w ramach programów krajowych. Jednocześnie podmioty działające
w wybranych klastrach aplikowałyby o wsparcie infrastrukturalne (np. rozbudowa hali
produkcyjnej, czy wspólnego laboratorium) w ramach regionalnego programu operacyjnego
przewidzianego dla beneficjentów z danego województwa uzyskując np. dodatkowe punkty w
ocenie fakultatywnej. Takie dodatkowe punkty na poziomie regionalnego programu
operacyjnego mogłyby otrzymywać także projekty z klastrów wybranych przez dany region
jako kluczowe dla jego rozwoju.
6
Konkludując, polityka rozwoju bazująca na klastrach jest ukierunkowana na wzmacnianie
i stymulowanie regionalnych (niekoniecznie wojewódzkich) specjalizacji gospodarczych
o istotnym potencjale rozwojowym na przyszłość. Pozwala ona na identyfikowanie różnych
specjalizacji w każdym regionie i oparcie rozwoju danego regionu właśnie na tych obszarach
gospodarki. Przez ukierunkowanie wsparcia publicznego wzmacnia się pozycję
konkurencyjną klastra działającego w danej lokalizacji w stosunku do innych na świecie.
Polityka klastrowa zawiera mechanizmy pozwalające:
- zidentyfikować wiodące klastry / specjalizacje gospodarcze;
- zdefiniować ich potrzeby rozwojowe (poprzez inicjatywy klastrowe);
- odpowiedzieć w sposób zintegrowany na te potrzeby (koordynacja wsparcia).
Podstawowe obszary oddziaływania polityki klastrowej są następujące:
a) ukierunkowane działania w następujących obszarach
-
innowacje/B+R,
przedsiębiorczość,
kształcenie,
infrastruktura,
regulacje,
ekspansja międzynarodowa,
b) działania pośrednie
-
stymulowanie interakcji, koordynacji i współpracy, a tym samym rozwoju kapitału
społecznego i relacyjnego w regionach (przez inicjatywy klastrowe i koordynatorów),
wzmocnienie
kompetencji
koordynatorów
(animatorów)
klastrów
(ich
profesjonalizacja),
dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania (aniołowie biznesu, fundusze vc,
fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, banki).
Rozumienie zjawiska klastrów na potrzeby polityki klastrowej
Klastry rozumiane są jako skupiska firm (powiązanych pewnym profilem działalności
gospodarczej) wraz z instytucjami otoczenia7, które rozwijają się w oparciu o przepływy
wiedzy, innowacje oraz jak najlepsze dopasowanie i wykorzystanie zasobów dostępnych
w danej lokalizacji. Dzieje się tak dzięki intensywnym interakcjom oraz współpracy,
dialogowi i koordynacji, które występują obok naturalnej konkurencji pomiędzy podmiotami
w klastrze. Konkurencja optymalizuje wewnętrzne wykorzystanie zasobów przedsiębiorstw
(i innych podmiotów) oraz stymuluje innowacyjność. Współpraca pozwala natomiast na
7
W tym uczelniami, szkołami, jednostkami badawczo-rozwojowymi, wyspecjalizowanymi instytucjami
otoczenia biznesu, podmiotami sektora finansowego, a także administracją rządową i samorządową.
7
optymalizację wykorzystywania zasobów wewnętrznych i zewnętrznych oraz umożliwia
rozwój innowacji dzięki nowemu łączeniu różnych zasobów i wiedzy oraz sprzężeniom
zwrotnym.
Rozwój klastra to przede wszystkim rozwój przedsiębiorstw, które tworzą dane skupisko,
w tym także powstawanie nowych firm oraz ich napływ z zewnątrz (np. w formie inwestycji
zagranicznych). Przejawem rozwoju klastra (i jednocześnie jego warunkiem) jest również
napływ kapitału i zasobów ludzkich. Jednocześnie klastry mogą podlegać – w wyniku
oddziaływania czynników rynkowych – restrukturyzacji lub zanikaniu, w tym na bazie
„starych” klastrów mogą powstawać nowe.
O rozwoju klastra nie decyduje jedynie potencjał poszczególnych firm działających w ramach
skupiska, ale także jakość otoczenia i możliwość skorzystania z wyspecjalizowanych
zasobów zewnętrznych. W szczególności instytucje edukacyjne kształcą kadry
o oczekiwanych kwalifikacjach i kompetencjach, zaś jednostki badawcze generują wiedzę
i realizują badania, których wyniki mogą być wykorzystywane przez przedsiębiorstwa klastra
oraz są przygotowane do współpracy z tymi przedsiębiorstwami.
Instytucje typu inkubatory, parki naukowo-technologiczne, specjalne strefy ekonomiczne itp.
zapewniają potrzebną infrastrukturę dla rozwoju firm klastra i współpracy na linii przemysłnauka. Także działania władz lokalnych, regionalnych, czy centralnych uwzględniają
horyzontalne potrzeby przedsiębiorstw działających w klastrach. Istotne znaczenie ma także
elastyczność działania tych instytucji i ich zdolność do dostosowania się do zmieniających się
potrzeb przedsiębiorstw, czy też zmieniającej się fazy rozwoju danego klastra.
W klastrze realizowane są wspólne przedsięwzięcia komercyjne (w tym wspólne prace
badawczo-rozwojowe), które są pochodną – z jednej strony, potrzeb i impulsów rynkowych,
z drugiej zaś – odpowiedniego przepływu informacji oraz gotowości i przygotowania
podmiotów działających w klastrze do podejmowania wspólnych działań. Tych wspólnych
przedsięwzięć może być wiele i mogą być one podejmowane przez różne podmioty
(konsorcja) działające w klastrze. W szczególności w danym klatrze może występować kilka
powiązań kooperacyjnych.
Powiązania, współpraca i koordynacja w ramach klastra mogą realizować się samoistnie lub
mogą być stymulowane lub też wzmacniane poprzez bardziej sformalizowane instytucje –
takie jak inicjatywa klastrowa i koordynator klastra. Inicjatywa klastrowa rozumiana jako
swego rodzaju forum dialogu podmiotów działających w klastrze służy uzgadnianiu działań,
zwłaszcza instytucji otoczenia i administracji, które są istotne dla rozwoju danego skupiska
firm. Z tego też powodu inicjatywa klastrowa powinna obejmować przede wszystkim
przedsiębiorstwa działające w danym skupisku8, ale także wszystkie inne istotne podmioty
(uczelnie, szkoły, administrację, instytucje otoczenia biznesu itp.). Koordynacyjna funkcja
inicjatywy klastrowej jest szczególnie ważna w sytuacji zmieniających się warunków
rynkowych. Tego typu inicjatywa wymaga profesjonalnego zarządzania, wymiany informacji,
a także pewnych prac analitycznych. Stąd funkcja i działania koordynatora klastra, którego
rolę można sprowadzić do koordynacji, integracji i dostarczania informacji. Docelowo
funkcje koordynatora powinny być finansowane głównie ze środków prywatnych, jakkolwiek
8
To głównie one powinny wyznaczać kierunki niezbędnych działań – tj. niejako „zarządzać” inicjatywą (w tym
działaniami koordynatora), nadając jej oddolny charakter (bottom-up).
8
nie należy pomijać ich charakteru dobra publicznego, który uzasadnia także utrzymywanie
współfinansowania ze środków publicznych.
Funkcjonowanie inicjatywy klastrowej i koordynatora mają olbrzymie znaczenie dla
generowania przepływu informacji oraz nawiązywania nowych kontaktów – tj. stymulowania
interakcji w klastrze, a także z otoczeniem zewnętrznym. W efekcie generowane są nowe
partnerstwa, powiązania kooperacyjne, czy wspólne projekty (np. badawcze, lub
szkoleniowe) realizowane przez poszczególne podmioty klastra lub ich konsorcja, w tym
także przez koordynatora lub z jego udziałem (zależnie od kompetencji, inicjatywy
i potencjału). Koordynator może także funkcjonować jako wyspecjalizowana instytucja
otoczenia biznesu świadcząca usługi na potrzeby przedsiębiorstw działających w ramach
danego skupiska oraz stymulująca innowacyjność, przedsiębiorczość i zaawansowanie
biznesu działających w nim podmiotów. Docelowo koordynator klastra powinien
funkcjonować głównie w oparciu o środki prywatne (tj. składki lub przychody z tytułu
świadczonych usług).
Należy podkreślić, że klaster może rozwijać się bez sformalizowanej inicjatywy klastrowej
i koordynatora. Nasycenie informacjami i nieformalnymi kontaktami może także prowadzić
do zaniku formalnej inicjatywy i koordynatora. Ten ostatni może przekształcić się w podmiot
świadczący – na zasadach stricte komercyjnych – wyspecjalizowane usługi na rzecz innych
podmiotów działających w klastrze. Koordynator może też nadal pełnić rolę
wyspecjalizowanej instytucji otoczenia zapewniającej koordynację, integrację i dostarczanie
informacji, lub może ewoluować w kierunku branżowej agencji rozwoju danego regionu.
Redakcja PARP, listopad, 2011r.
Opracowanie materiału: Maciej Dzierżanowski i Stanisław Szultka, eksperci
w przedsięwzięciu PARP „Polskie klastry i polityka klastrowa”. Opracowano
z uwzględnieniem uwag i komentarzy zgłoszonych na spotkaniu Grupy roboczej ds. polityki
klastrowej oraz uczestników konsultacji w ramach zespołu roboczego.
Przedsięwzięcie „Polskie klastry i polityka klastrowa” jest realizowane przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości pod honorowym patronatem Ministra Gospodarki w ramach
projektu systemowego: „Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer
i upowszechnianie innowacji”, finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze
środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, poddziałanie 2.1.3.
9