10. Rozbudowa bibliotek w przyszłości przewidziana jest przez zwal

23
WRAZENIA Z ZSRR
10. Rozbudowa bibliotek w przyszłości przewidziana jest przez zwalnianie pewnych pomieszczeń czasowo zajętych przez inne jednostki administracji federalnej, kantonalnej czy miejskiej. W magazynach występuje możliwość nadbudowy, ewentualnie dobudowy dalszych segmentów magazynowych w połączeniu z istnieją­
cymi przy pomocy przełączek.
11. Materiały stosowane zapewniają długotrwałość wznoszonych
gmachów i ułatwiają ich konserwację. Mury z naturalnego betonu. Okna aluminiowe, drzwi płytowe szklane, podłogi z materiałów syntetycznych a także linoleum, korek.
12. Szwajcaria, jeden z najbogatszych krajów w Europie, przy realizacji gmachów bibliotecznych liczy bardzo skrupulatnie ich
koszt, wprowadza wszelkie możliwe ograniczenia powierzchniowe
w pomieszczeniach drugoplanowych, zawęża przestrzenie biurowe do niezbędnego minimum i obsadza swoje placówki bardzo
ograniczonymi liczbowo załogami.
13. W zestawieniu z omawianym materiałem inwestycje biblioteczne
w Polsce wydają się planowane na wyrost. Ilość czytelni, pomieszczenia biurowe, pomocnicze, komunikacyjne są wyraźnie zawyżone, a pewne dodatkowe pozycje, jak mieszkania, świetlice,
bufety obciążają nadmiernie budynki biblioteczne. Należy dążyć
do rewizji tych programów w sensie ich uzasadnionego i rozsąd­
nego zmniejszania, tym samym ograniczenia kosztw budowy
a więc przyspieszenia realizacji *.
WLADYSLA W PIASECKI
B-ka Gł. Akad. Górn.-Hutn.
w Kra!kowie
WRAZENIA BIBLIOTECZNE Z MOSKWY I LENINGRADU
W jesieni 1957 r. mała grupa bibliotekarska z Folski gościła w Moskwie i Leningradzie na podstawie planu wymiennego pomiędzy naszym Mihisterstwem Szkolnictwa Wyższego a radzieckim Ministerstwem Wysszago Obrazowanija. Jako uczestnik tej gościny miałem
za szczególne zadanie nawiązanie bezpośredniego kontaktu z radzie• Od Redalk!ctji: dirukują'C tę wypowiedź u-AIIŻiamy rz.a swój d00wiąz€1k. zwrócić
uwagę m·a mJi'e uwzgllędrnJIOTI(Y pr:zez aiU:tom. falkit odJmi.emny•ah 'W1M"lll1Mw
fjkZIIlycih i odmi€1Ill1110iŚCd funlkqid lbilblldiotelk w BOilsce li w Szwagcaii'Ii~.
demogrn-
WLADYSLA W PIASECKI
24
ddmi ośrodkami teoretycznej i praktycznej pracy w zakresie budownictwa bibliotecżnego.
Odwiedziny nasze wypadły niedługo po moskiewskim Festiwalu
młodzieżowym, w okresie przygotowań i obchodów 40-lecia Rewolucji
Październikowej oraz w czasie wejścia drugiego "sputnika" na orbitę.
Te wydarzenia tak absorbowały naszych gospodarzy, że należy ich podziwiać za sumę wysiłku, który potrafili jeszcze dać ze siebie, aby
nas przyJąć nie tylko troskliwie, ale nawet serdecznie ponad wszelkie
obowiązki służbowe.
Byliśmy bezpośrednimi gośćmi
Biblioteki Uniwersyteckiej i miew Moskwie w gigantycznym gmachu czy raczej kompleksie
połączonych gmachów uniwersyteckich na Pagórkach Leninowskich.
Dom akademicki, gdzie otrzymaliśmy pokoje, mieścił się w jednym
z ośmiu symetrycznie rozstawionych wieżowców, liczących po 17 nadziemnych kondygnacji mieszkalnych, nad którymi wznoszą się jeszcze
dziesięciopiętrowe wieże zegarowe. Wieżowce te okalają centralny
40-piętrowy kolos, w ~tórego rdzeniu znajduje się magazyn biblioteczny. Ogrom tych zabudowań jest przygniatający. Warszawsld Pałac
Kultury i Nauki mógłby stanowić zaledwie jego ułamek Pomieszczenia biblioteczne są w tym kompleksie rozproszone w różnych stronach,
z centralą i magazynem głównym w środku. Ten bezokienny szesnastopiętrowy, wieżowy magazyn, tkwiący w samym rdzeniu centralnej.
części gmachu uniwersyt_eckiego ma kilka kondygnacji nadmiernej
wysokości, wymagającej drabin, ma częściowo zastosowane podłogi
rusztowe, już od dziesiątków lat zaniechane w budownictwie bibliotecznym; zamiast wind towarowo-osobowych, którymi by można przewozić większe partie książek, ma bardzo szczupłą windę osobową
i podnośniki typu "pater noster" na książki. Brak jakichkolwiek możli­
wości dalszej rozbudowy.
Sytuacja Biblioteki Uniwersyteckiej jest w ogóle bardzo skomplikowana. Stary budynek, gdzie mieści się 3/4 zbiorów (około 3 miliony
wol.), znajduje się w. śródmieściu przy ul. Mochowej 9 i jest odległy
od nowego gmachu Uniwersytetu jakieś 12 kilometrów, a zanim zaplanowana linia kolei podziemnej zostanie wybudowana - jedyną stałą
komunikację stanowi autobus. W nowych pomieszczeniach nie ma
możliwości ulokowania wszystkich agend i zbiorów. Powstała więc
konieczność wystawienia nowego, osobnego gmachu dla Biblioteki
w niespełna pięć lat od ukońezenia budowy na Pagórkach Leninow-skich.
szkaliśmy
WRAŻENIA
Z ZSRR
25
Będący
w opracowaniu projekt wstępny tej nowej budowy ogląda­
w pracowni doc. Paszczenki w Bibliotece Lenina. Ma to być
gmach w kształcie litery U wsparty na słupach, rozstawionych co
6 metrów (system modularny, czetyriechstolpnaja sistiema), z pomieszczeniem na zbiory w przyziemiu (5 milionów wol.), z możliwością
rozbudowy w głąb ziemi i możliwością zastosowania zwartego magazynowania (stropy odpowiednio wytrzymałe).
Pracownia doc. Paszczenki w Bibliotece Lenina w Moskwie jest
nową placówką o zasadniczym znaczeniu dla postępu budownictwa
bibliotecznego w Związku Radzieckim. W czasie mego pobytu w Moskwie instytucja ta była nowością tak mało znaną nawet wśród bibliotekarzy moskiewskich, że dowiedziałem się o niej niemal przypadkiem
dzięki uprzejmości jednej z koleżanek radzieckich, która miała informację o pewnej konsultacji udzielonej przez Paszczenkę w sprawie
budynku bi:bliotecznego i znała moje zainteresowania. Otdiel architiekturnogo stroitielstwa i oborudowanja bibliotiek pri Leninskoj bi·bliotiekie mieścił się w najnowszej części zabudowań (nowoje zdanje)
na jednym z wyższych pięter i był w stadium początkowego rozwoju.
Fiodor Nikołajewicz Paszczenko jest autorem znanej monografii
o budownictwie bibliotecznym 1 , którą uważa za przestarzałą i zapowiada nowe, obszerne (30 arkuszy druku) wydanie na r. 1959. Jako
obrońca Leningradu w drugiej wojnie światowej Paszezenka utracił '
zdrowie i dłuższy czas leczył się na południu, w Armenii. Potem nie
powrócił na razie do swojego 'poprzedniego tematu i zajmował się historią architektury. Utracił swoje mieszkanie w Leningradzie i osiadł
w-Moskwie, obejmując stanowisko docenta w Instytucie Architektury
i Budownictwa Miejskiego oraz wykłady z zakresu budownictwa bibliotecznego w Instytucie Bibliotekarskim; czas więc, który może poświęcić nowo powstatej placówce w Bibliotece Lenina, jest ograniczony.
łem
Oddział kierowany przez Paszczenkę znajdując się w stadium
organizacji zajmował tylko jeden pokój w nowym gmachu kompleksu
Biblioteki; oprócz kierownika Oddziału widzialem tam jedynie dwie
jego współpracowniczki. W przyszłoOŚci jednak placówka ta mając charakter centralny dla całego Związku Radzieckiego ma się zająć zagadnieniami: budownictwa bibilotecznego, wszystkich typów materiałów budowlanych i konstrukcyjnych oraz urządzenia i wyposażenia
1
Architiektura i stroitielstwo bibliotiecznych :zdanij. Moskwa 1194.1.
2G
WLADYSLA W PIASECKI
wnętrz
bibliotecznych. Młoda placówka ma więc przed sobą ogromne
zadania do spełnienia.
Doc. Paszczenko studiuje swoje problemy nie tylko na podstawie
gorliwie gromadzonej literatury przedmiotu, ale również odbywa podróże badawcze. Był w Skandynawii, ma w projekcie Niemcy i Anglię.
Nie są mu również obce nowości amerykańskie z lat powojennych.
N a tle tej szerokiej znajomości przedmiotu Paszezenka wyrabia sobie
własny pogląd, który ujrzymy w dojrzałej formie w nowym wydaniu
jego monografii. Zanim się ona ukaże, spróbuję tutaj odtworzyć wrażenia z rozmów w Bibliotece Lenina, z wszystkimi jednak zastrzeże­
niami co do ścisłości i dokładności. jakie takim wspomnieniom przysługują.
Według Paszczenki istnieją obecnie na świecie dwa główne śr·odo­
wiska nowoczesnej myśli i praktyki w zakresie budownictwa bibliotecznego: skandynawskie i amerykańskie. Budownictwo skandynawskie charakteryzuje się połączeniem czytelni i magazynu w jednolitym
pomieszczeniu; ta zasada jest powrotem do starej tradycji i opiera się
na przekonaniu, że czytelnik wziąwszy książkę z półki zechce z niej
korzystać od razu w tym samym miejscu. Łączy się to oczywiście
z ustawieniem systematycznym :zJbiorów w regałach. Pokazywane mi
przez Paszczenkę plany i widoki wnętrz bibliotek szwedzkich miały
duże, otwarte i nieraz rozgałęzione przestrzenie, które mieszczą przeważającą część księgozbioru, a zarazem służą czytelnictwu z wolnym
dostępem do półek. Za charakterystyczną tendencję budownictwa
skandynawskiego uważa również radziecki architekt jak najobfitsze
wykorzystanie oświetlenia naturalnego. Na moją uwagę, że u nas
swobodny dostęp dla szerokich kół czytelniczych do księgozbioru
przedstawiałby pewne niebezpieczeństwo dla zasobów bibliotecznych,
Fiodor Nikołajewicz wyjaśnia, że w Szwecji w szkołach średnich mło­
dzież przechodzi specjalny kurs bibliotekoznawczy , a w ogóle od najmłodszych lat dzieci uczą się oględnie obchodzić z książką i szanować
pracę bibliotekarzy, co w następstwie pozwala bez obawy wprowadzić wolny dostęp do półek.
Za znamienne dla amerykańskiego budownictwa bibliotecznego
doc. Paszczenko uważa oszczędne gospodarowanie przestrzenią i elastyczność (czy plastyczność) wnętrza, polegającą na możliwości łatwe­
go przeorganizowani a pomieszczeń, ze zmianą funkcji spełnianej
w danym lokalu, co jest szczególnym celem stosowanej tam często
konstrukcji modularnej.
WRAZENIA Z ZSRR
27
Paszezenka syntetyzuje, stara się scalić najlepsze elementy nowoczesnych pomysłów w spójną całość, dostosowaną do potrzeb radzieckich. Sugeruje on dla organizacji bibliotek radzieckich jak najdalej
idącą specjalizację udostępniania według dziedzin wiedzy: dużo niewielkich (maksimum po 100 miejsc) czytelni i pracowni dla specjalistów poszczególnych gałęzi nauki i dyscyplin, ze specjalnymi księgo­
zbiorami podręcznymi. W Bibliotece Akademii Nauk ZSRR liczba takich pracowni i czytelni zbliża się do stu. W pracowniach i czytelniach maksymalne wykorzystanie światła dziennego i możliwie dużo
miłych widoków przez okna dla czytelników w przerwach pracy oto postulat za przykładem szwedzkim.
Wymieniliśmy z doc. Paszczenką nie tylko poglądy, ale również
materiały: otrzymałem wzornik regałów bibliotecznych wykonany
przez inż. Miejendorfa, wręczyłem mu swoje Problemy budownictwa
bibliotecznego oraz szereg mikrofilmów z wydawnictw zagranicznych.
Wymiana ta trwa dalej i po powrocie otrzymałem pocztą mikrofilm
z szwedzkiego wydawnictwa o bibliotekach i archiwach. Oprócz tego
wymieniliśmy adresy osób. związanych z naszymi tematami: otrzymałem adres doc. Sacharowa z Leningradu, odwzajemniłem się adresem dyr. Gawreckiego z Ostrawy w Czechosłowacji. O swoim spotkaniu z Sacharowem piszę dalej. W wyniku nawiązania kontaktu pomiędzy Gawreckim i Paszczenką nastąpiła żywa wymiana korespondencji, Paszezenka recenzuje prace Gawreckiego, Gawrecki jedzie do
Moskwy w podróż badawczą - zaczyna się w ten sposób realizować
wyrażona przez Paszczenkę nadzieja, że kontakty te mogą stać się
początkiem słowiańskiej współpracy w tej dziedzinie.
Do Leningradu pojechał z nami wicedyrektor Bielaziorow z Biblioteki Uniwersyteckiej w Moskwie ekspresem "Czerwona strzała",
który t.r:asę 650 km przebiega w 10 i 1/2 godziny. Odbywały się wła-:­
śnie ostatnie przygotowania do uroczystości 40-lecia Rewolucji Paź­
dziernikowej; piękne miasto, prawdziwy rezerwat 18-wiecznej urbanistyki, w odświętnej szacie, na Newie cała flotylla okrętów wojennych wspaniale iluminowanych od zmroku do świtu. W hotelu
,.Astoria", gdzie nam przydZJielono apartamenty, delegacje z całego
świata stanowią większość. Wśród takich nastrojów pełniliśmy swoje
zadania, a więc ja starałem się odszukać ogniska prac w zakresie budowania i urządzania bibliotek.
Znajduje się taka placówka w Bibliotece Publicznej im. Sałtyko­
wa-Szczedrina, w Oddziale Bibliotekoznawstwa, gdzie dowiedziałem
się od kierowniczki,· kand. nauk. L K. Kirpiczowej, że niedawno roz-
WLADYSLA W PIASECKI
poczęto tam studia i doświadczenia nad przywróceniem zabytkowemu budynkowi Biblioteki właściwego mu wyglądu i wystroju z równoczesnym zracjonalizowaniem sposobu magazynowania ogromnych,
liczących kilkanaście milionów jednostek a bardzo cennych zbiorów.
W tym celu utworzono specjalną instytucję: Siektor pierspiektiwnogo
p!anirowanija, pod kierunkiem Wsiewoloda Aleksandrowicza_ Marina.
Kierowniczka Oddziału i kolega Marin byli tak uprzejmi, że nie tylko
przeprowadzono ze mną konferencje i pokazano mi projekty, ale
otrzymałem również dwie nie opublikowane prace W. A. Marina
w maszynopisach uzupełnionych rysunkami i fotokopiami.
Sześcioosobowa grupa Marina podjęła się opracowania sposobu
zmagazynowania zbiorów Biblioteki w połowie tej przestrzeni, którą
zajmują obecnie, uwolnienia przez to zabytkowych sal i uzyskania
jeszcze rezerw na przybytki. Studia i doświadczenia nad zwartym magazynowaniem były w czasie moich odwiedzin w pełnym toku. Równocześnie kand. nauk M. N. Konowałowa, pracownik naukowy Oddziału Bibliotekoznawstwa, w pracy ogłoszonej w- trzecim tomie
Trudow Biblioteki Sałtykowa-Szczedrina udowadnia z szeroką podbudową historyczną opartą na materiałach archiwalnych niewłaściwość
ustawienia systematycznego w dużych magazynach zbiorów bibliotecznych. Podobnego zdania jest też prof. Czebotariow, astronom
i dyrektor Biblioteki Akademii Nauk w Leningradzie, który uważa,
że w bibliotekach naukowych zbędne jest ustawienie systematyczne
i wolny dostęp do półek, gdyż człowiek nauki powinien posiadać umiejętność posługiwania się katalogami i bibliografiami w tym stopniu,
aby były one dla niego kluczami. do księgozbioru i do literatury
przedmiotu.
Z tym większą ciekawością szedłem na spotkanie z doc. W asilim
Fiodorowiczem Sacharowem, którego Paszezenka wskazał rpi jako
pioniera wolnego dostępu do półek dla czytelników w Związku Radzieckim. Sacharow jest kierownikiem Katedry Bibliotekoznawstwa
w Instytucie Bibliotecznym im. Krupskiej w Leningradzie. Ogłosił
on w r. 1931 pracę na ten temat, a zna rzecz również z własnej praktyki w dzielnicowej bibliotece związków zawodowych w Leningradzie,
gdzie przez szereg lat stosował bezpośrednie udostępnianie czytelnikom wprost z regałów. Z tych doświadczeń Sacharow wyciągnął wnioski, że przy systemie wolnego dostępu do półek niezbędny jest starannie przygotowany i dobrany personel, troskliwa kontrola oraz ustawienie działowe względnie systematyczne z przydzieleniem do każde­
g;J działu specjalisty-konsultanta dla czytelników. Sacharow zastrzegł
ZWARTE MAGAZYNOWANIE
29
się, że
jego specjalnością są biblioteki powszechne, ale na moją prośbę
na temat ustawienia księgozbiorów
również w bibliotekach szkół wyższych. Jego zdaniem systematyczne
ustawienie zbiorów może być uzasadnione dla księg.ozbiorów liczą­
cych co najwyżej do 200 000 woluminów i to jest już bardzo wygórowana cyfra; powyżej tej granicy słuszne jest tylko ustawienie
według formatów.
W Leningradzie zwiedziłem ponadto Bibliotekę Główną Instytutu
Górniczego jako "starszą krewną" Biblioteki AGH, w której pracuję
od dziewięciu lat. Przyjął mnie bard:w życzliwie dyrektor Jewgienij
Gieorgijewicz Anisimow, będący ponadto wykładowcą geografii i rzeczywistym członkiem senatu (naucznago sowieta). Biblioteka ma mniej
więcej 850 000 jednostek zbiorów, ale w tym jakieś 100 000 są to materiały zbędne, głównie przestarzałe podręczniki. Uczelnia ma około
4 tys. studentów i 400 pracowników nauki. Bibltoteka zatrudnia 25
pracowników licząc tylko zawodowych bibliotekarzy i bibliografów.
Personel Biblioteki jest przeciążony pracą. Czytelnie dla studentów
mają tylko 120 miejsc, dla pracowników nauki i dydaktyki 15.
Biblioteka mieści sl.ę w obrębie zabytkowego budynku, stanowiącego
siedzibę Instytutu.
Do Moskwy wróciliśmy znów "Czerwoną Strzałą'' i zastaliśmy
miasto w śniegu. Zwiedziłem Kreml 17 listopada podczas przepięknej,
słonecznej pogody i 5-stopniowego mrozu. Odjeżdżaliśmy do Polski
żegnani serdecznie jeszcze na dworcu przez koleżanki i kolegów z Biblioteki Uniwersyteckiej, którzy tak ofiarnie cały czas pobytu opiek-Jwali się nami uprzedzając nasze życzenia.
wypowiedział osobistą opinię
ZOFIA PRJZYBYŁO
E-lka Gł. Alk;. Górn1K::z.IO'-!HU11ln.iJczej
w K.ralko!Wile
ZWARTE MAGAZYNOWA NIE ZBIOROW W BIBLIOTEKACH
Wzmożone tempo wzrostu zbiorów bibliotecznych przyczynia się
do tego, że zagadnienie ich pomieszczenia i związany z tym problem
racjonalnego wykorzystania powierzchni magazynów nabiera coraz
to większego znaczenia. Nie jest to zagadnienie nowe i w praktyce
bibliotecznej spotykamy się z rozmaitymi próbami jego rozwiązania,