PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VI ACa 634/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 listopada 2011 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA Ewa Klimowicz – Przygódzka
Sędzia SA Małgorzata Manowska (spr.)
Sędzia SA Marzena Miąskiewicz
Protokolant
sekr. sądowy Karolina Kulibska - Janusz
po rozpoznaniu w dniu 3 listopada 2011 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa Stowarzyszenia […] w P.
przeciwko […] SA w W.
o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
na skutek apelacji pozwanego
od
wyroku
Sądu
Okręgowego
w
Warszawie
–
Sądu
Ochrony
Konkurencji
i Konsumentów
z dnia 18 stycznia 2011 r.
sygn. akt XVII AmC 37/10
I. oddala apelację;
II. zasądza od […] SA w W. na rzecz Stowarzyszenia […] w P. kwotę 360 zł (trzysta
sześćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
VI ACa 634/11
Uzasadnienie
Powód Stowarzyszenie „[...]" z siedzibą, w P. wniósł o uznanie postanowienia
wzorca umowy stosowanego przez [...] S.A. z siedzibą w W. za niedozwolone i
zakazanie ich wykorzystania w obrocie z konsumentami. Kwestionowany zapis o
treści „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w pojeździe wprowadzonym
nielegalnie na obszar celny Unii Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został
dostarczony lub zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym lub
innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile przyczyna tak rozumianej
nielegalności nie ustała." zawarty został w §8 ust. 1 pkt 10 ogólnych warunków
ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego
przedsiębiorcy" ustalone uchwałą Zarządu [...] nr [...] z dnia [...].02.2009 r. W
ocenie powoda wskazane postanowienie stanowi niedozwoloną klauzulę abuzywną,
gdyż jest rażąco sprzeczna z dobrymi obyczajami i narusza uzasadnione interesy
konsumentów, przewidując uprawnienie pozwanego do odmowy wypłaty
odszkodowania w sytuacji określonej niejasno dla konsumenta.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zawieszenie postępowania do
czasu zakończenia postępowania w sprawie XVII AmA 59/10. Pozwany przyznał,
że wskazany w pozwie zapis znajduje się w narzucanych konsumentowi ogólnych
warunków umowy, jednakże jest ono jednoznaczne, nie pozostaje w sprzeczności z
dobrymi obyczajami i nie narusza interesów konsumenta w sposób rażący. Wskazał,
że zwrot „inny dokument" który według powoda jest niejednoznaczny i niejasny dla
konsumenta, został wyrwany z kontekstu całego zapisu i nie może być odczytywany
jedynie w kontekście całego zapisu.
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów uwzględnił powództwo.
Sąd Okręgowy za bezsporne uznał stosowanie przez [...] S.A. w
obrocie z konsumentami wzorca umownego o nazwie „Ogólne warunki
ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub
średniego przedsiębiorcy". Pozwany przyznał również, że w treści
stosowanego wzorca znajduje się zakwestionowane postanowienie §8 ust. 1
pkt.
Zdaniem Sądu Okręgowego zakwestionowane postanowienie wzorca
umowy, stosowanego przez pozwanego spełnia przesłanki określone w art.
385'§ 1 k.c., gdyż kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Nie
dotyczy ono przy tym głównego świadczenia stron w umowie ubezpieczenie,
gdyż
zawiera
wyjątkowe
zwolnienie
zakładu
ubezpieczeń
z
odpowiedzialności.
Sąd I instancji wskazał, że istotą dobrego obyczaju jest szeroko
rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Z dobrymi obyczajami kłóci się
zatem
takie
wykorzystanie
postępowanie,
niewiedzy
którego
konsumenta
celem
przy
jest
zdezorientowanie,
kształtowaniu
stosunku
prawnego, nierzetelne i nierównorzędne traktowanie konsumenta. Rażące
naruszenie interesów konsumenckich przejawia się zaś przede wszystkim w
rażąco niekorzystnym ukształtowaniu sytuacji ekonomicznej konsumenta.
Taka sytuacja zachodziła, zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie.
Sąd I instancji stanął stoi na stanowisku, że zakwestionowane
postanowienie umowne wypełnia przesłanki określone w treści art. 385 [3]
pkt 2 i 7 k.c. Z zapisu postanowienia można bowiem wywieść, że §8 ust. 1
pkt
10
ogólnych
warunków
ubezpieczenia
stanowi
podstawę
do
dokonywania przez pozwanego wiążącej interpretacji umowy co do definicji
4
nielegalnego pojazdu i wyłączenia obowiązku spełnienia świadczenia, co
doprowadzi do wyłączenia odpowiedzialności za nie wykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania względem konsumenta.
Zdaniem Sądu Okręgowego z treści kwestionowanego postanowienia
wynika jednoznacznie definicja pojazdu nielegalnie wprowadzonego na
obszar celny Unii Europejskiej, a ubezpieczyciel wyłącza z zakresu
odpowiedzialności właśnie takie pojazdy. Wywiera to bezpośredni wpływ na
ukształtowanie praw i obowiązków stron. Jeżeli zaś pozwany zdecydował się
zawrzeć w treści postanowienia taką definicję, do czego posiada prawo, to
definicja taka musi być jednoznaczna, albowiem każdy inny zapis kształtuje
niejasną sytuację konsumenta. Tymczasem, jak wskazał Sąd I instancji w
treści definicji mowa jest o „innym dokumencie", a jest to nieprecyzyjny i
nieoczywisty zapis. Zapis taki powoduje niejasną sytuację konsumenta i
może stanowić podstawę do dowolności interpretacyjnej kontrahenta, co do
tego o jaki dokument mu chodziło. Tym samym Sąd Okręgowy uznał, że
dowolna interpretacja ubezpieczyciela może stanowić o treści umowy
ubezpieczenia i obowiązku jej wykonania. Pozwany w odpowiedzi na pozew
wskazuje co prawda, że wybrano opisowy model definicji z uwagi na bardzo
dużą ilość wchodzących w rachubę dokumentów, ale zdaniem Sądu I
instancji
zapis
istniejący
w
umowie
stanowi
niejasną
podstawę
interpretacyjną. Taka konstatacja wynika stąd, iż zapis w „Ogólnych
warunkach..." nie określa w żadne sposób owego „innego dokumentu". Treść
zapisu nie świadczy, że chodzi w nim o dokument celny innego kraju
Państwa Członkowskiego, definicja jest niepełna i nie określa żadnych cech
owego „innego dokumentu". Z zapisu można wywnioskować, że chodzi o
jakikolwiek dokument związany z samochodem, a zawierający błąd np. co
do imion właścicieli, roku produkcji, czy co do ceny rynkowej samochodu w
kraju, z którego jest sprowadzany.
5
Zdaniem Sądu Okręgowego zakwestionowany zapis mógłby
doprowadzić do odmowy wykonania świadczenia nie wobec stwierdzenia
przez upoważniony do tego organ celny nielegalnego wprowadzenia pojazdu
na obszar celny Unii Europejskiej, jak też w razie ziszczenia się przesłanek z
art. 815§ 1 i 3 k.c., ale także po stwierdzeniu nieprawdziwości jakichkolwiek
danych ujawnionych w jakimkolwiek dokumencie związanym z pojazdem.
Tego rodzaju zapis stanowi więc nierównorzędne i nierzetelne
traktowanie konsumenta jako strony umowy, godząc w sposób rażący w jego
interes ekonomiczny. Konsument po zawarciu umowy ubezpieczenia
powinien mieć poczucie ochrony, a tymczasem mimo spełnienia świadczenia
ze
strony ubezpieczonego, narażony jest
na odmowę
wykonania
świadczenia.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany.
W apelacji zarzucił:
1. Naruszenie art. 385 [3] pkt 2 k.c., poprzez przyjęcie, że
postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu
umowy o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla
klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy,
posiadające treść: „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w
pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar celny Unii
Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został dostarczony lub
zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym
lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile
przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała", daje podstawę
do wyłączenia odpowiedzialności względem konsumenta za
niewykonanie
lub
nienależyte
wykonanie
zobowiązania
przewidzianego w umowie ubezpieczenia autocasco dla klienta
indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy.
6
2. Naruszenie art. 385 [3] pkt 7 k.c., przez przyjęcie, że
postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu
umowy o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla
klienta
indywidualnego
oraz
małego
lub
średniego
przedsiębiorcy', posiadające treść: „Ubezpieczeniem nie są objęte
szkody: (...) w pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar
celny Unii Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został
dostarczony lub zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w
zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie podano nieprawdziwe
dane, o ile przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała",
uzależnia zawarcie, treść lub wykonanie umowy ubezpieczenia
autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego
przedsiębiorcy
od
zawarcia
innej
umowy,
nie
mającej
bezpośredniego związku ze wspomnianą umową ubezpieczenia
autocasco zawierającą oceniane postanowienie.
3. Naruszenie art. 385 [3] pkt 9 k.c., przez przyjęcie, że
postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu
umowy o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla
klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy
posiadające treść: „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w
pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar celny Unii
Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został dostarczony lub
zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym
lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile
przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała", przyznaje
pozwanemu uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji
umowy ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz
7
małego lub średniego przedsiębiorcy., w tym zwrotu „inny
dokument,"
4.
Naruszenie art. 385 [1] § 1 k.c., przez przyjęcie, że
postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu
umowy kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza ich interesy,
nie określa głównego świadczenia pozwanego oraz zostało
sformułowane w sposób niejednoznaczny.
W konkluzji skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w
całości i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do
ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja nie ma uzasadnionych podstaw prawnych.
Zarzut naruszenia art. 385 [3] pkt. 7 k.c. przez Sąd Okręgowy jest
oczywiście bezzasadny. Z opisu treści powołanego przepisu zawartego w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jak również z rozważań w zakresie
procesu subsumcji, wynika bez żadnych wątpliwości, że doszło do
oczywistej omyłki przy powołaniu art. 385 [3] pkt. 7 k.c. zamiast art. 385 [3]
pkt. 9 k.c. Omyłka ta nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że
zakwestionowana klauzula wzorca umowy wypełnia przesłanki określone w
art. 385 [3] pkt. 9 k.c. Określenie, że ubezpieczeniem nie są objęte szkody w
pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar Unii Europejskiej, to jest
wówczas (między innymi), gdy w zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie
podano nieprawdziwe dane, pozostawia w istocie pozwanemu uprawnienie
do dokonywania wiążącej interpretacji umowy. To bowiem pozwany
definiuje we wzorcu „nielegalne wprowadzenie pojazdu na obszar Unii
8
Europejskiej”, nie precyzując dokumentu, w którym miałyby zostać podane
nieprawdziwe dane, ani istoty tych danych. Nie ma przy tym znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy, że konsument może, w przypadku odmowy wypłaty
odszkodowania skorzystać z drogi procesu cywilnego, gdzie ostateczna
wykładnia zakwestionowanego postanowienia będzie należała do sądu.
Przede wszystkim, wzorzec umowy powinien być tak skonstruowany, aby
nie zakładał z góry konieczności dokonywania interpretacji jego
postanowień przez sąd (art. 385 par. 2 zdanie pierwsze k.c.). Konstrukcja
wzorca umowy sprzeczna z art. 385 par. 2 zdanie pierwsze k.c. już sama w
sobie powoduje, że kontrahent konsumenta kształtuje jego prawa i
obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając
interes konsumenta. Ponadto, niejednoznaczne określenie przesłanek
zwolnienia pozwanego z odpowiedzialności może utwierdzać konsumenta w
przekonaniu, że jego roszczenie w ewentualnym procesie cywilnym nie
zostaną uwzględnione, właśnie z uwagi na możliwość różnej interpretacji
postanowienia umownego, powodując, że konsument z takiej drogi nie
skorzysta, co także narusza art. 38 5[1] par. 1 zdanie pierwsze k.c. Takie
ukształtowanie postanowień wzorca umowy prowadzi z kolei do wyłączenia
lub istotnego ograniczenia odpowiedzialności pozwanego względem
konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
Pojęcie bowiem „inny dokument” oraz „nieprawdziwe dane” bez określenia,
o
jaki
dokument
i
jakie
dane
chodzi,
nie
precyzuje
zakresu
odpowiedzialności pozwanego. Należy mieć na uwadze, że wprawdzie,
zgodnie z art. 385 par. 2 k.c. niejednoznaczne postanowienia umowy
tłumaczy się na korzyść konsumenta, nie dotyczy to jednak postępowania w
sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Kontrola
wzorca umowy dokonywana w niniejszym postępowaniu ma charakter
abstrakcyjny i okoliczność, jaki byłby rezultat ewentualnego indywidualnego
9
procesu
wytoczonego
przez
konsumenta,
nie
ma
znaczenia
dla
pozwanego,
że
rozstrzygnięcia.
Nie
zasługują
na
uwzględnienie
argumenty
sprecyzowanie definicji dokumentu w par. 8 ustęp 1 pkt. 10 ogólnych
warunków ubezpieczenia wymagałoby stworzenie bardzo długiej listy
dokumentów wykorzystywanych w różnych krajach jako zgłoszenia celne.
Po pierwsze, nie jest rzeczą Sądu wskazywanie kontrahentowi konsumenta
jak ma być skonstruowany wzorzec umowy, aby nie naruszał art. 385 [1]
par. 1 k.c. Po drugie, sporne postanowienie wzorca umowy zostało uznane za
abuzywne nie dlatego, że nie zawiera ono enumeratywnie wymienionych
dokumentów stanowiących zgłoszenia celne. Jest ono sprzeczne z art. 385
[1] par. 1 k.c. dlatego, że z jego treści wcale nie wynika, że chodzi o
dokument stanowiący zgłoszenie celne, ani w ogóle o taki dokument bądź
takie nieprawdziwe dane, które przesądzają o nielegalnym wprowadzeniu
pojazdu na obszar celny Unii Europejskiej. W zakwestionowanym
postanowieniu wzorca umowy kontrahent konsumenta zdefiniował, co
pozwany uważa za nielegalne wprowadzenie pojazdu na obszar celny Unii
Europejskiej i definicja ta nie została sprecyzowana w sposób jednoznaczny
i zrozumiały.
Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności Sąd Apelacyjny
uznał zarzuty apelacji za bezzasadne i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak
na wstępie.
O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98
k.p.c. w związku z par. 14 ustęp 3 pkt. 2 i par. 12 ustęp 1 pkt. 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że pozwany
10
przegrał proces w drugiej instancji w całości, oraz że powoda reprezentował
w postępowaniu apelacyjnym inny, niż przed SOKiK pełnomocnik.