PDFotwiera się w nowym oknie
Transkrypt
PDFotwiera się w nowym oknie
Sygn. akt VI ACa 634/11 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Dnia 3 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący – Sędzia SA Ewa Klimowicz – Przygódzka Sędzia SA Małgorzata Manowska (spr.) Sędzia SA Marzena Miąskiewicz Protokolant sekr. sądowy Karolina Kulibska - Janusz po rozpoznaniu w dniu 3 listopada 2011 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa Stowarzyszenia […] w P. przeciwko […] SA w W. o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 18 stycznia 2011 r. sygn. akt XVII AmC 37/10 I. oddala apelację; II. zasądza od […] SA w W. na rzecz Stowarzyszenia […] w P. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. VI ACa 634/11 Uzasadnienie Powód Stowarzyszenie „[...]" z siedzibą, w P. wniósł o uznanie postanowienia wzorca umowy stosowanego przez [...] S.A. z siedzibą w W. za niedozwolone i zakazanie ich wykorzystania w obrocie z konsumentami. Kwestionowany zapis o treści „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar celny Unii Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został dostarczony lub zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała." zawarty został w §8 ust. 1 pkt 10 ogólnych warunków ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy" ustalone uchwałą Zarządu [...] nr [...] z dnia [...].02.2009 r. W ocenie powoda wskazane postanowienie stanowi niedozwoloną klauzulę abuzywną, gdyż jest rażąco sprzeczna z dobrymi obyczajami i narusza uzasadnione interesy konsumentów, przewidując uprawnienie pozwanego do odmowy wypłaty odszkodowania w sytuacji określonej niejasno dla konsumenta. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania w sprawie XVII AmA 59/10. Pozwany przyznał, że wskazany w pozwie zapis znajduje się w narzucanych konsumentowi ogólnych warunków umowy, jednakże jest ono jednoznaczne, nie pozostaje w sprzeczności z dobrymi obyczajami i nie narusza interesów konsumenta w sposób rażący. Wskazał, że zwrot „inny dokument" który według powoda jest niejednoznaczny i niejasny dla konsumenta, został wyrwany z kontekstu całego zapisu i nie może być odczytywany jedynie w kontekście całego zapisu. Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uwzględnił powództwo. Sąd Okręgowy za bezsporne uznał stosowanie przez [...] S.A. w obrocie z konsumentami wzorca umownego o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy". Pozwany przyznał również, że w treści stosowanego wzorca znajduje się zakwestionowane postanowienie §8 ust. 1 pkt. Zdaniem Sądu Okręgowego zakwestionowane postanowienie wzorca umowy, stosowanego przez pozwanego spełnia przesłanki określone w art. 385'§ 1 k.c., gdyż kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Nie dotyczy ono przy tym głównego świadczenia stron w umowie ubezpieczenie, gdyż zawiera wyjątkowe zwolnienie zakładu ubezpieczeń z odpowiedzialności. Sąd I instancji wskazał, że istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Z dobrymi obyczajami kłóci się zatem takie wykorzystanie postępowanie, niewiedzy którego konsumenta celem przy jest zdezorientowanie, kształtowaniu stosunku prawnego, nierzetelne i nierównorzędne traktowanie konsumenta. Rażące naruszenie interesów konsumenckich przejawia się zaś przede wszystkim w rażąco niekorzystnym ukształtowaniu sytuacji ekonomicznej konsumenta. Taka sytuacja zachodziła, zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie. Sąd I instancji stanął stoi na stanowisku, że zakwestionowane postanowienie umowne wypełnia przesłanki określone w treści art. 385 [3] pkt 2 i 7 k.c. Z zapisu postanowienia można bowiem wywieść, że §8 ust. 1 pkt 10 ogólnych warunków ubezpieczenia stanowi podstawę do dokonywania przez pozwanego wiążącej interpretacji umowy co do definicji 4 nielegalnego pojazdu i wyłączenia obowiązku spełnienia świadczenia, co doprowadzi do wyłączenia odpowiedzialności za nie wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania względem konsumenta. Zdaniem Sądu Okręgowego z treści kwestionowanego postanowienia wynika jednoznacznie definicja pojazdu nielegalnie wprowadzonego na obszar celny Unii Europejskiej, a ubezpieczyciel wyłącza z zakresu odpowiedzialności właśnie takie pojazdy. Wywiera to bezpośredni wpływ na ukształtowanie praw i obowiązków stron. Jeżeli zaś pozwany zdecydował się zawrzeć w treści postanowienia taką definicję, do czego posiada prawo, to definicja taka musi być jednoznaczna, albowiem każdy inny zapis kształtuje niejasną sytuację konsumenta. Tymczasem, jak wskazał Sąd I instancji w treści definicji mowa jest o „innym dokumencie", a jest to nieprecyzyjny i nieoczywisty zapis. Zapis taki powoduje niejasną sytuację konsumenta i może stanowić podstawę do dowolności interpretacyjnej kontrahenta, co do tego o jaki dokument mu chodziło. Tym samym Sąd Okręgowy uznał, że dowolna interpretacja ubezpieczyciela może stanowić o treści umowy ubezpieczenia i obowiązku jej wykonania. Pozwany w odpowiedzi na pozew wskazuje co prawda, że wybrano opisowy model definicji z uwagi na bardzo dużą ilość wchodzących w rachubę dokumentów, ale zdaniem Sądu I instancji zapis istniejący w umowie stanowi niejasną podstawę interpretacyjną. Taka konstatacja wynika stąd, iż zapis w „Ogólnych warunkach..." nie określa w żadne sposób owego „innego dokumentu". Treść zapisu nie świadczy, że chodzi w nim o dokument celny innego kraju Państwa Członkowskiego, definicja jest niepełna i nie określa żadnych cech owego „innego dokumentu". Z zapisu można wywnioskować, że chodzi o jakikolwiek dokument związany z samochodem, a zawierający błąd np. co do imion właścicieli, roku produkcji, czy co do ceny rynkowej samochodu w kraju, z którego jest sprowadzany. 5 Zdaniem Sądu Okręgowego zakwestionowany zapis mógłby doprowadzić do odmowy wykonania świadczenia nie wobec stwierdzenia przez upoważniony do tego organ celny nielegalnego wprowadzenia pojazdu na obszar celny Unii Europejskiej, jak też w razie ziszczenia się przesłanek z art. 815§ 1 i 3 k.c., ale także po stwierdzeniu nieprawdziwości jakichkolwiek danych ujawnionych w jakimkolwiek dokumencie związanym z pojazdem. Tego rodzaju zapis stanowi więc nierównorzędne i nierzetelne traktowanie konsumenta jako strony umowy, godząc w sposób rażący w jego interes ekonomiczny. Konsument po zawarciu umowy ubezpieczenia powinien mieć poczucie ochrony, a tymczasem mimo spełnienia świadczenia ze strony ubezpieczonego, narażony jest na odmowę wykonania świadczenia. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany. W apelacji zarzucił: 1. Naruszenie art. 385 [3] pkt 2 k.c., poprzez przyjęcie, że postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu umowy o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy, posiadające treść: „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar celny Unii Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został dostarczony lub zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała", daje podstawę do wyłączenia odpowiedzialności względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przewidzianego w umowie ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy. 6 2. Naruszenie art. 385 [3] pkt 7 k.c., przez przyjęcie, że postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu umowy o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy', posiadające treść: „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar celny Unii Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został dostarczony lub zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała", uzależnia zawarcie, treść lub wykonanie umowy ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku ze wspomnianą umową ubezpieczenia autocasco zawierającą oceniane postanowienie. 3. Naruszenie art. 385 [3] pkt 9 k.c., przez przyjęcie, że postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu umowy o nazwie „Ogólne warunki ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz małego lub średniego przedsiębiorcy posiadające treść: „Ubezpieczeniem nie są objęte szkody: (...) w pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar celny Unii Europejskiej tj. wówczas, gdy pojazd nie został dostarczony lub zgłoszony do miejsca kontroli celnej albo w zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, o ile przyczyna tak rozumianej nielegalności nie ustała", przyznaje pozwanemu uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji umowy ubezpieczenia autocasco dla klienta indywidualnego oraz 7 małego lub średniego przedsiębiorcy., w tym zwrotu „inny dokument," 4. Naruszenie art. 385 [1] § 1 k.c., przez przyjęcie, że postanowienie zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu umowy kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza ich interesy, nie określa głównego świadczenia pozwanego oraz zostało sformułowane w sposób niejednoznaczny. W konkluzji skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny zważył co następuje: Apelacja nie ma uzasadnionych podstaw prawnych. Zarzut naruszenia art. 385 [3] pkt. 7 k.c. przez Sąd Okręgowy jest oczywiście bezzasadny. Z opisu treści powołanego przepisu zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jak również z rozważań w zakresie procesu subsumcji, wynika bez żadnych wątpliwości, że doszło do oczywistej omyłki przy powołaniu art. 385 [3] pkt. 7 k.c. zamiast art. 385 [3] pkt. 9 k.c. Omyłka ta nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że zakwestionowana klauzula wzorca umowy wypełnia przesłanki określone w art. 385 [3] pkt. 9 k.c. Określenie, że ubezpieczeniem nie są objęte szkody w pojeździe wprowadzonym nielegalnie na obszar Unii Europejskiej, to jest wówczas (między innymi), gdy w zgłoszeniu celnym lub innym dokumencie podano nieprawdziwe dane, pozostawia w istocie pozwanemu uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji umowy. To bowiem pozwany definiuje we wzorcu „nielegalne wprowadzenie pojazdu na obszar Unii 8 Europejskiej”, nie precyzując dokumentu, w którym miałyby zostać podane nieprawdziwe dane, ani istoty tych danych. Nie ma przy tym znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, że konsument może, w przypadku odmowy wypłaty odszkodowania skorzystać z drogi procesu cywilnego, gdzie ostateczna wykładnia zakwestionowanego postanowienia będzie należała do sądu. Przede wszystkim, wzorzec umowy powinien być tak skonstruowany, aby nie zakładał z góry konieczności dokonywania interpretacji jego postanowień przez sąd (art. 385 par. 2 zdanie pierwsze k.c.). Konstrukcja wzorca umowy sprzeczna z art. 385 par. 2 zdanie pierwsze k.c. już sama w sobie powoduje, że kontrahent konsumenta kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interes konsumenta. Ponadto, niejednoznaczne określenie przesłanek zwolnienia pozwanego z odpowiedzialności może utwierdzać konsumenta w przekonaniu, że jego roszczenie w ewentualnym procesie cywilnym nie zostaną uwzględnione, właśnie z uwagi na możliwość różnej interpretacji postanowienia umownego, powodując, że konsument z takiej drogi nie skorzysta, co także narusza art. 38 5[1] par. 1 zdanie pierwsze k.c. Takie ukształtowanie postanowień wzorca umowy prowadzi z kolei do wyłączenia lub istotnego ograniczenia odpowiedzialności pozwanego względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Pojęcie bowiem „inny dokument” oraz „nieprawdziwe dane” bez określenia, o jaki dokument i jakie dane chodzi, nie precyzuje zakresu odpowiedzialności pozwanego. Należy mieć na uwadze, że wprawdzie, zgodnie z art. 385 par. 2 k.c. niejednoznaczne postanowienia umowy tłumaczy się na korzyść konsumenta, nie dotyczy to jednak postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Kontrola wzorca umowy dokonywana w niniejszym postępowaniu ma charakter abstrakcyjny i okoliczność, jaki byłby rezultat ewentualnego indywidualnego 9 procesu wytoczonego przez konsumenta, nie ma znaczenia dla pozwanego, że rozstrzygnięcia. Nie zasługują na uwzględnienie argumenty sprecyzowanie definicji dokumentu w par. 8 ustęp 1 pkt. 10 ogólnych warunków ubezpieczenia wymagałoby stworzenie bardzo długiej listy dokumentów wykorzystywanych w różnych krajach jako zgłoszenia celne. Po pierwsze, nie jest rzeczą Sądu wskazywanie kontrahentowi konsumenta jak ma być skonstruowany wzorzec umowy, aby nie naruszał art. 385 [1] par. 1 k.c. Po drugie, sporne postanowienie wzorca umowy zostało uznane za abuzywne nie dlatego, że nie zawiera ono enumeratywnie wymienionych dokumentów stanowiących zgłoszenia celne. Jest ono sprzeczne z art. 385 [1] par. 1 k.c. dlatego, że z jego treści wcale nie wynika, że chodzi o dokument stanowiący zgłoszenie celne, ani w ogóle o taki dokument bądź takie nieprawdziwe dane, które przesądzają o nielegalnym wprowadzeniu pojazdu na obszar celny Unii Europejskiej. W zakwestionowanym postanowieniu wzorca umowy kontrahent konsumenta zdefiniował, co pozwany uważa za nielegalne wprowadzenie pojazdu na obszar celny Unii Europejskiej i definicja ta nie została sprecyzowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności Sąd Apelacyjny uznał zarzuty apelacji za bezzasadne i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak na wstępie. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z par. 14 ustęp 3 pkt. 2 i par. 12 ustęp 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że pozwany 10 przegrał proces w drugiej instancji w całości, oraz że powoda reprezentował w postępowaniu apelacyjnym inny, niż przed SOKiK pełnomocnik.