Tematy na XL OliJP – rok szkolny 2009/2010 1. APOKRYF W

Tematy na XL OliJP – rok szkolny 2009/2010
1. APOKRYF W LITERATURZE DAWNEJ I WSPÓŁCZESNEJ
Praca ma dotyczyć wyłącznie apokryfów rozumianych jako teksty związane z Biblią (stymulowane
wątkami biblijnymi i/lub oparte na starożytnych apokryfach). Nie będą nas więc interesowały
rozmaite mistyfikacje literackie i falsyfikaty, nazywane nieraz apokryfami, niezwiązane jednak z
problematyką biblijną (takie jak np. Pieśni Osjana Jamesa Macphersona czy Apokryfy Stanisława
Lema) a także utwory, które mają w tytule wyraz “apokryf”, ale nie wiążą się bezpośrednio z
interesującą nas problematyką (np. Apokryf rodzinny Hanny Malewskiej).
We wstępie do pracy należy najpierw przedstawić definicje apokryfu i wymienić różne rodzaje
apokryfów w literaturze dawnej (począwszy od starożytności) i nowszej, łącznie z literaturą XX
wieku (ewentualnie też XXI wieku). Następnie powinna się znaleźć we wstępie szersza
charakterystyka apokryfu mająca charakter obszernego hasła encyklopedycznego. Takie ujęcie
ułatwi uporządkowanie pojęć i będzie podstawą do dalszych części pracy zawierających analizy i
interpretacje apokryfów. Przy opracowywaniu takiej syntetycznej, ale zwięzłej charakterystyki
apokryfu (najwyżej 2 strony) powinno się unikać popularnych słowników i encyklopedii, a skupić
na opracowaniach naukowych. Spośród słowników należy wykorzystywać tylko słowniki naukowe
takie jak Słownik literatury staropolskiej pod red. Teresy Michałowskiej.
Trzy główne grupy tekstów, jakie należy wziąć pod uwagę w dalszej, podstawowej części pracy to:
- apokryfy biblijne, zwłaszcza apokryfy Nowego Testamentu (będą pełniły w analizach funkcję
pomocniczą),
- apokryfy staropolskie,
- współczesne utwory apokryficzne, zwłaszcza powieści.
Praca - poza omówionym wyżej wstępem oraz zakończeniem - powinna składać się z dwu części
poświęconych:
- literaturze dawnej (analiza i interpretacja wybranych apokryfów staropolskich w kontekście Biblii,
apokryfów biblijnych i literatury epoki, np. średniowiecza czy renesansu),
- literaturze XX-XXI wieku (analiza i interpretacja wybranych apokryfów współczesnych).
W obu częściach nie należy omawiać zbyt wielu utworów. W pracy powinna się znaleźć dogłębna,
kontekstowa analiza kilku utworów. Mogą to być w pierwszej części pracy (literatura dawna) dwa,
najwyżej trzy apokryfy staropolskie; w drugiej części pracy (literatura XX-XXI wieku) - jeden lub
dwa utwory współczesne (np. powieść albo powieść i dramat), zarówno z literatury polskiej jak i
zagranicznej. Pojęcie apokryfu i apokryfizacji rozumiemy tu szeroko jako “produkty
różnokierunkowego i wieloetapowego uzupełniania informacji kanonicznych” (M. Adamczyk), a
więc chodziłoby o teksty literackie, które uzupełniają na różne sposoby kanoniczny tekst Biblii, są
przeważnie (ale nie zawsze) oparte na apokryfach starożytnych, a ich cel jest wyraźnie
apokryficzny.
W pracy znajdą się zatem zarówno utwory dawne, jak i współczesne, i ważne jest, aby w
1
zakończeniu zwrócić uwagę na występujące między nimi podobieństwa, wynikające właśnie z ich szeroko rozumianego - apokryficznego charakteru.
Bibliografia:
Apokryfy biblijne:
Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1-3, Ewangelie apokryficzne, pod red. M. Starowieyskiego.
Kraków 2001-2007 lub wydania wcześniejsze.
Teksty literackie:
Apokryfy staropolskie opublikowane w wymienionych niżej antologiach oraz powieści
współczesne takie jak powieści Jana Dobraczyńskiego (Listy Nikodema, Święty miecz), Henryka
Panasa (Według Judasza), Romana Brandstaettera (Jezus z Nazarethu) czy współczesne powieści
zagraniczne, które opowiadają historie oparte na Biblii, posługując się starożytnymi apokryfami i
innymi źródłami, a także autorską fantazją - np. utwory Lloyda C. Douglasa (Szata, Wielki Rybak),
Pära Lagerkvista (Barabasz, Mariamne), Artura Lundkvista (Upadek Jerycha). Można wziąć pod
uwagę jeszcze wiele innych utworów, ale nie powinno się poświęcać odrębnych analiz w rozprawce
utworom literackim, w których motywy apokryficzne stanowią tylko wątek poboczny (jak np. w
powieści Dana Browna Kod Leonarda da Vinci).
Antologie tekstów staropolskich:
“cały świat nie pomieściłby ksiąg”. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne. Wyd. Wiesław
Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, wstęp napisała Maria Adamczyk, Warszawa 2008.
Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543.
Wydanie 3. Wrocław 2005 (lub poprzednie wydania).
Literatura przedmiotu:
Obszerny spis literatury przedmiotu znajduje się w książce:
Grzegorz Kramarek, Tradycja biblijna w literaturze polskiej. Bibliografia opracowań. Wiek XX.
Lublin 2004, TN KUL (zob. zwłaszcza w indeksie przedmiotowym pozycję apokryf); kontynuacja i
uzupełnienia na stronie internetowej: http://www.kul.lublin.pl/m_wydzialowe/tblp.pdf.
Obszerne wykazy podstawowej literatury przedmiotu znajdują się też w następujących hasłach
słownikowych, które stanowią dobre wprowadzenie do tematu:
Maria Adamczyk, Apokryf. w: Słownik literatury staropolskiej, pod red. Teresy Michałowskiej.
Wrocław 1980 (lub wyd. następne)
Tytus Górski, Apokryf. W: Słownik rodzajów i gatunków literackich, pod red. Grzegorza Gazdy i
Słowini Tyneckiej-Makowskiej. Kraków 2006.
2
2. SZTUKA PORTRETU W GAWĘDZIE I LITERATURZE GAWĘDOWEJ
OKRESU ROMANTYZMU
Praca może być skoncentrowana wokół następujących zagadnień (albo też problemów wybranych z
tej listy lub sformułowanych przez autora.
- jak definiujemy gawędę? Do jakich cech utworu odwołuje się pojęcie gawędowości?
- styl gawędowy a problem literackości; co można powiedzieć o specyfice słowa w gawędzie?
- jakie miejsce w polskim romantyzmie zajmuje gawęda i gawędowość?
- obecność tego gatunku w pierwszej poł. XIX w.: współbrzmienie z zasadniczymi tendencjami
nurtu romantycznego? komplikacja wizerunku epoki?
- bohater romantyczny a bohater utworów gawędowych tego czasu; w jakim stopniu są to postaci
zbliżone, a w jakim kreowane wedle różnych wyznaczników światopoglądowych i artystycznych?
- w jaki sposób w wizerunkach bohaterów odbija się osobowość pisarska autora gawędy? Czy to
jest istotny problem gatunku?
- co to znaczy: sztuka portretu – i w jaki sposób można uporządkować problem widzenia bohaterów
gawędy (widzenie bezpośrednie, pośrednie, konteksty i okoliczności historyczne, kulturowe,
obyczajowe, polityczne…)?
- bohater utworu gawędowego a problem „ożywiania” przeszłości; czy możliwe jest zbliżenie
gawędowości z lirycznością (np. w Panu Tadeuszu) i jak taka sytuacja może wpływać na kształt
portretu?
- w jaki sposób portretowanie bohaterów związane jest ze sposobem stylistycznego ukształtowania
utworu (gawęda prozą, elementy gawędowości w utworach poetyckich)?
- w jaki sposób charakter gawędy polskiego romantyzmu jest czynnikiem konstytuującym
całościową wizję epoki?
Najważniejsze źródła:
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz
H. Rzewuski, Pamiątki Soplicy
3
A. Fredro, Trzy po trzy
Antologia: M. Maciejewski, Choć Radziwiłł, alem człowiek…”. Gawęda romantyczna prozą,
Kraków 1985;
(również: W. Pol, Pieśni Janusza; J. Słowacki, Preliminaria peregrynacji do Ziemi Świętej J.
O . Ks. Radziwiłła Sierotki; K. Gaszyński, Kontuszowe pogadanki i obrazki z szlacheckiego
życia; M. Czajkowski, Gawędy )
Literatura przedmiotu:
K. Bartoszyński, Gawęda, hasło w: Słownik literatury XIX w., red. J. Bachórz,
A. Kowalczykowa, Wrocław 1991(tu zob. również bibliografię)
K. Bartoszyński, O amorfizmie gawędy. Uwagi na marginesie „Pamiątek Soplicy”, w: Prace o
literaturze i teatrze ofiarowane Z. Szwejkowskiemu, 1966; przedruk w książce: K. Bartoszyński,
Teoria i interpretacja, Warszawa 1985
W. Borowy, Uwagi o Fredrowskim „Trzy po trzy”, w: Ze studiów nad Fredrą, Kraków
1921
M. Maciejewski, Gawęda jako słowo przedstawione, w: tenże, Poetyka- gatunek- obraz,
Wrocław 1977
M. Maciejewski, Gawęda o gawędzie Panie Kochanku, wstęp do: Choć Radziwiłł alem
człowiek…Gawęda romantyczna prozą, Kraków 1985
K. Stępnik, Poetyka gawędy wierszowanej, 1983
Z. Szmydtowa, Czynniki gawędowe w poezji Mickiewicza, w: Rousseau-Mickiewicz i inne
studia, Warszawa 1961
Z. Szmydtowa, Poetyka gawędy, w: taż, Studia i portrety, Warszawa 1969
Z. Szweykowski, wstęp do: H. Rzewuski, Pamiątki Soplicy, Wrocław 1928
A. Waśko, Romantyczny sarmatyzm, Kraków 2001
M. Żmigrodzka, Karmazyn, palestrant i wiek XIX, [w:] tejże, Przez wieki idąca powieść. Wybór
pism o literaturze XIX i XX w., Warszawa 2002
4
3. MIASTO W LITERATURZE POLSKIEJ XIX i XX WIEKU
Na podstawie proponowanych poniżej zagadnień sproblematyzuj temat i omów go, odwołując
się do wybranych tekstów literackich oraz opracowań.
PROPONOWANE ZAGADNIENIA:
Człowiek w przestrzeni miejskiej (psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne aspekty życia w
wielkim mieście, mnogość bodźców wzrokowych i dźwiękowych, zwiększenie tempa życia,
anonimowość, wpływ procesów urbanizacji na życie mieszkańców)
Sprzeczne postawy wobec miasta. Pochwała postępu, zachwyt nowymi możliwościami czy lęk
przed alienacją, samotnością w tłumie, rozpadem więzi międzyludzkich?
Opozycja miasto-wieś (miasto widziane z perspektywy wsi, opozycja cywilizacja-natura, stosunek
mieszkańców miasta do natury)
Antyurbanizm (przyczyny, przejawy, specyfika polskiego antyurbanizmu)
Sposoby opisywania miasta (np. konwencja naturalistyczna, konwencja oniryczna)
Flâneur – zakochany w mieście spacerowicz, obserwator życia (flâneur jako typ artysty i bohatera
literackiego, zmiana oglądu miasta: od statycznego ujęcia panoramicznego do dynamicznego
postrzegania w ruchu)
Kobiety w mieście (jak płeć warunkuje funkcjonowanie w miejskiej przestrzeni, rozwój miasta a
proces emancypacji kobiet, zagrożenia i szanse dla mieszkanek wielkich miast, kobiety w
przestrzeni prywatnej i publicznej)
Mniejszości narodowe w mieście (jak bycie obcym, innym warunkuje funkcjonowanie w miejskiej
przestrzeni)
Na marginesach miasta. Peryferia, przedmieścia, dzielnice nędzy (sposób przedstawiania tych
obszarów i bohaterów z nizin społecznych, literatura zaangażowana)
Obraz sfery mieszczańskiej (mieszczańska kamienica, mieszczański styl życia, krytyka
konwenansów)
Alegorie, symbole i mity związane z przestrzenią miejską (np. miasto jako moloch, jako labirynt)
5
Miasto a historia i polityka (jak odciskają na przestrzeni miejskiej swoje piętno wydarzenia
historyczne i kolejne epoki, np. zabory, odzyskanie niepodległości, czas socjalizmu)
Miasto i jego magiczne miejsca (specyficzne miejskie przestrzenie, np. parki, bazary, sklepy,
kawiarnie).
TEKSTY LITERACKIE:
W. Berent, Próchno
M. Białoszewski, Szumy, zlepy, ciągi
P. Gojawiczyńska, Dziewczęta z Nowolipek oraz Rajska jabłoń
S. Grzesiuk, Boso, ale w ostrogach
T. Konwicki, Mała apokalipsa oraz Wniebowstąpienie
A. Kowalska, Pestka
M. Kuncewiczowa, Dyliżans warszawski
Niepiękne dzielnice. Reportaże o międzywojennej Warszawie, wybór i oprac. J. Dąbrowski i J.
Koskowski
E. Orzeszkowa, Marta
B. Prus, Lalka oraz Kroniki (wybór)
Przedmieście, Zespół Literacki „Przedmieście”
W. S. Reymont, Ziemia obiecana
I. B. Singer, Szosza, przeł. Sz. Sal oraz Szumowiny, przeł. Ł. Nicpan
L. Tyrmand, Zły
G. Zapolska, Córka Tuśki, Janka oraz Kaśka Kariatyda
S. Żeromski, Ludzie bezdomni
Autor pracy może zaproponować i omówić wybrane przez siebie teksty literackie dotyczące jego
własnego miasta.
6
Literatura przedmiotu:
OPRACOWANIA:
J. Bachórz, Oswajanie miasta, „Przegląd Humanistyczny” 1992, nr 6
Ch. Baudelaire, Malarz życia nowoczesnego, przeł. J. Guze, przedmowa Cz. Miłosz, Gdańsk 1998
lub [w:] tegoż, Ch. Baudelaire, Rozmaitości estetyczne, przeł. J. Guze, Gdańsk 2000
W. Benjamin, Park Centralny, Paryż II Cesarstwa według Baudelaire’a, Paryż – stolica
dziewiętnastego wieku [w:] tegoż, Twórca jako wytwórca, wybór H. Orłowski, przeł. H. Orłowski i
J. Sikorski, Poznań 1975 lub [w:] tegoż, Anioł historii, Eseje, szkice, fragmenty, wybór i oprac. H.
Orłowski, przeł. K. Krzemieniowa, H. Orłowski i J. Sikorski, Poznań 1996
J. Detko, Warszawa naturalistów, Warszawa 1980
Formy estetyzacji przestrzeni publicznej, red. J. S. Wojciechowski i A. Zeidler-Janiszewska,
Warszawa 1998
M. Głowiński, Labirynt, przestrzeń obcości [w:] tegoż, Mity przebrane, Kraków 1994
W. Gutowski, Symbolika urbanistyczna w literaturze polskiego modernizmu [w:] tegoż, Mit-ErosSacrum. Sytuacje młodopolskie, Bydgoszcz 1999
I. Maciejewska, Wielkie miasto w prozie okresu Młodej Polski a problemy naturalizmu [w:]
Problemy literatury polskiej okresu pozytywizmu, seria 3, red. E. Jankowski i J. Saloni-Kulczycka,
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984
Miasto-Kultura-Literatura. Wiek XIX, red. J. Data, Gdańsk 1993
Mieszczaństwo i mieszczańskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku, red. E.
Ihnatowicz, Warszawa 2000
Cz. Miłosz, Legenda miasta-potwora [w:] tegoż, Prywatne obowiązki, Olsztyn 1990
E. Paczoska, „Lalka” czyli rozpad świata, Białystok 1995 lub Warszawa 2008
Pisanie miasta – czytanie miasta, red. A. Zeidler-Janiszewska, Poznań 1997
Pisarze Młodej Polski i Warszawa, red. D. Knysz- Tomaszewska, R. Taborski i J. Zacharska,
7
Warszawa 1998
M. Popiel, Od topografii do przestrzeni mitycznej. Analiza przestrzeni w „Ziemi obiecanej”
Reymonta, „Pamiętnik Literacki” 1979, z. 4
Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu i konsumowaniu
przestrzeni, red. E. Rewers, Poznań 1999
E. Rewers, Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta, Kraków 2005
E. Rybicka, Modernizowanie miasta. Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej literaturze
polskiej, Kraków 2003
G. Simmel, Mentalność mieszkańców wielkich miast [w:] tegoż, Socjologia, przeł.M. Łukasiewicz,
Warszawa 2005
Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 1997, hasło
„Miasto”
Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodzka i inni, Wrocław 1993, hasło „Urbanizm,
antyurbanizm”
W. Toporow, Miasto i mit, przeł. B. Żyłko, Gdańsk 2000
A. Wallis, Koncepcja miasta i kryzys miasta [w:] Problemy wiedzy o kulturze, red. A. Brodzka, M.
Hopfinger i J. Lalewicz, Wrocław 1986
Warszawa pozytywistów, red. J. Kulczycka-Saloni i E. Ihnatowicz, Warszawa 1992
M. Zielińska, Warszawa – dziwne miasto, Warszawa 1995
8
4. NOWE POKOLENIE POLSKIEGO REPORTAŻU
Zadaniem uczestnika Olimpiady jest odpowiedź własna na pytania dotyczące twórczości dwu
lub trzech autorów, spośród wymienionych (też zresztą wybranych) reporterów nowego
pokolenia.
Próba charakterystyki pisarstwa reportażowego wybranych autorów, określająca sposób
uprawiania tego gatunku oraz jego indywidualizację; jakie są charakterystyczne dla
omawianych autorów właściwości ich stylu?
Czy twórczość młodego pokolenia reportażu można określić mianem „szkoły”?
Co odziedziczyło, a czym się różni od swych mistrzów (Ryszard Kapuściński, Hanna Krall) nowe
pokolenie reporterów? Jakie są powiązania i odmienności między mistrzami a wybranymi do
analizy autorami?
Omówienie zasięgu i wnikliwości oglądu analizowanej przez tych autorów tematyki (glob,
kraj, wybitne i doceniane postaci lub grupy albo przeciwnie, odrzucane środowiska i jednostki)
Nowe tematy, nowa poetyka?
Wnioski, jakie wynikają z doboru i analizy porównywanych tekstów reportażowych czy
parareportażowych. Co w tych wnioskach może okazać się ważne dla losów współczesnej
literatury?
Czy pojęcie „literatury stosowanej”, „literatury faktu” ma dzisiaj sens badawczy? (prośba o
indywidualne zdanie)
Czy teksty nowego pokolenia otwierają na nowo dyskusję na temat gatunku reportażu?
Czy dostrzegasz w ostatnich latach ciekawych autorów młodego pokolenia, którzy nie zostali
poniżej wymienieni? (opcjonalnie)
Wybrani autorzy:
Wojciech Jagielski:
Dobre miejsce do umierania. Wstęp Ryszarda Kapuścińskiego, Warszawa 1994 (rec. Krystyna
Kurczab-Redlich, Na Kaukazie... , „Nowe Książki” 2005, nr 10)
Modlitwa o deszcz, Warszawa 2002
Wieże z kamienia, Warszawa 2004 (rec. Paweł Urbaniak, Zikr skarga do Boga, „Odra”, R. 45, nr
9
12, 2005)
Lidia Ostałowska:
Cygan to Cygan, Warszawa 2002
Mariusz Szczygieł:
Niedziela, która zdarzyła się w środę, Warszawa 1996
Na każdy temat – talk show do czytania, Warszawa 1997
Gottland, Wołowiec 2006
Wojciech Tochman:
Fascynuje mnie tajemnica (rozmowę przeprowadziła Marta Mizuro, „Odra” R. 45,
nr 12,
2005)
Schodów się nie pali, Kraków 2000 i 2006.
Jakbyś kamień jadła, Wołowiec 2008.
Córeńka, Kraków 2005 (rec. Grażyna Borkowska, Zawód: reporterka, „Res Publica Nowa” R. 19,
nr 1, 2006)
Wściekły pies, Kraków 2007
Artur Domosławski:
Chrystus bez karabinu: o pontyfikacie Jana Pawła II, Warszawa 1999
Świat nie na sprzedaż: rozmowy o globalizacji i kontestacji, Warszawa 2002
Gorączka latynoamerykańska, Warszawa 2004
Ameryka zbuntowana, Warszawa 2007
Anna Fostakowska (reportaże w internecie)
Magdalena Grzebałkowska (reportaże w internecie)
Antologie:
Kraj raj : piszą reporterzy "Gazety"; wstęp Adam Michnik, Warszawa : "Rytm" , 1993
To nie mój pies, ale moje łóżko : reportaże roku 1997, Warszawa : Prószyński i Ska , 1998 (M.
Grochowska Sprzeczne z piątym przykazaniem; P. Głuchowski, Jarosław Kopeć – Osaczona; L.
Ostałowska, P. Smoleński To nie mój pies, ale moje łóżko; A. Bikont, J. Szczęsna I napisał:
10
Płaczę, bo nie nauczyłem się mówić; I. Morawska Jak Emilię z Kalabrii od złej pani wykradłam;
P. Głuchowski Lepiej na Tomka padło; P. Głuchowski W Sales Twoje życie; M. Dębicki, K.
Fijałek, K. Sypniewska Widzę błękit. Można zabić tego drugiego; W. Tochman Mówię ci, tam
była enklawa tajemna; J. Hugo-Bader Nie pije, popala, hoduje żółwie; L. Ostałowska
Czepielowice po wodzie; P. Głuchowski Jeden Furkot wie)
Wysokie Obcasy. Twarze, Warszawa 2003
Cała Polska trzaska: reportaże „Gazety Wyborczej” 20012004 [Marcin Fabjański et al.]; red.
Bożena Dudko, Warszawa 2005
Opracowania:
1. Reportaż : wybór tekstów z teorii gatunku; wybór, [słowo wstępne] Kazimierz Wolny; Rzeszów
1992
2. Wokół reportażu podróżniczego, t. 2, pod red. Dariusza Rotta, Katowice 2007
3. Reportaż w dwudziestoleciu międzywojennym , pod red. Krzysztofa Stępnia, Magdaleny
Piechoty, Lublin 2004
4. Reportaż a przemiany społeczne po 1989 roku, pod red. Kazimierza Wolnego-Zmorzyńskiego,
Wojciecha Furmana, Rzeszów 2005
5. Egon Erwin KISCH, Jarmark sensacji, tłum. S. Wygodzki, Warszawa 1949
6. Krystyna GOLDBERGOWA, Reportaż. Literatura faktu, Warszawa 1982
7. Ryszard KAPUŚCIŃSKI, Autoportret reportera, Kraków 2003
8. Ryszard KAPUŚCIŃSKI, Lapidarium (I-VI), Warszawa 1990-2007
9. Krzysztof KĄKOLEWSKI, Wokół estetyki faktu, „Studia Estetyczne” 1965 t. 2
10. Hasło Reportaż (K. Kąkolewski), [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku. Pod red. A.
Brodzkiej, M. Puchalskiej, M. Semczuk, A. Sobolewskiej, E. Szary-Matywieckiej, Warszawa 1992
11. Andrzej MAGDOŃ, Reporter i jego warsztat , Kraków 1993
12. Beata NOWACKA, Zygmunt ZIĄTEK, Ryszard Kapuściński: biografia pisarza, Kraków 2008
13. Jan PACŁAWSKI, O reportażu i reportażystach, Kielce 2005
14. Elżbieta PLESZKUN- OLEJNICZAKOWA, Reportaż ,wokół pochodzenia, definicji i
podziałów, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica’’ [Z.] 7 t. 2 (2005)
11
15. Maciej SIEMBIEDA, Reportaż po polsku, Poznań 2003
16. Maciej SIEMBIEDA, Reportaż po polsku, Poznań 2003
17. Melchior WAŃKOWICZ, Karafka La Fontaine’a, t. 1-2, Warszawa 1972, 1980
18. Kazimierz WOLNY, O poetyce współczesnego reportażu polskiego, Rzeszów 1991
19. Zygmunt ZIĄTEK, Wiek dokumentu: inspiracje dokumentarne w polskiej prozie współczesnej;
Warszawa 1999
20. Jolanta ŻADZIŁKO- SZTACHELSKA, „Reporteryje" i reportaże: dokumentarne tradycje
polskiej prozy w 2 połowie XIX i na początku XX wieku (Prus, Konopnicka, Dygasiński, Reymont),
Białystok 1997
12
5. O TYM JAK SIĘ WYRAZY ŁĄCZĄ I CO Z TEGO WYNIKA, CZYLI MIĘDZY
ŁĄCZLIWOŚCIĄ A FRAZEOLOGIĄ
Wykorzystując podany zestaw zagadnień i opracowań, omów ogólnie problem łączliwości
leksykalno-semantycznej (część I). Na podstawie zdobytej wiedzy opracuj samodzielnie jedno z
podanych zadań (część II).
Problemy:
• typy łączliwości (leksykalno-semantyczna i składniowa; systemowa i normatywna; gdzie
przebiegają granice między różnymi typami łączliwości?
• istota łączliwości leksykalno-semantycznej (czym jest łączliwość?, jak się ją opisuje?; czy
łączliwość zawsze zależy od znaczenia wyrazu?; jaka jest rola zwyczaju językowego w
kształtowaniu się łączliwości?)
• normatywny opis łączliwości (gdzie go można znaleźć?, komu i czemu służy?)
• rola łączliwości leksykalno-semantycznej w klasyfikacji związków wyrazowych (związki
stałe, łączliwe i luźne; co to jest idiom i kolokacja?)
Zadania do wyboru:
1. Zbadaj łączliwość 10 dowolnie wybranych wyrazów. Możesz (do wyboru):
• przeprowadzić ankietę wśród uczniów swojej szkoły, wśród członków rodzinyi znajomych
itp.
• przebadać zasoby internetowe (np. za pomocą wyszukiwarki Google) albo materiał
zgromadzony w korpusie PWN (http://korpus.pwn.pl/)
• sprawdzić ich łączliwość w wybranych słownikach
Zgromadzony materiał przeanalizuj i zinterpretuj – zgodnie z pytaniami, które sobie zadasz (np.:
Czy słownikowy opis łączliwości różni się od danych internetowych?, Czy młodzi ludzie inaczej
łączą wyrazy niż przedstawiciele starszego pokolenia?, O czym to świadczy?– itp.).
2. Ze słowników frazeologicznych wybierz 10 stałych związków frazeologicznych (nie muszą to
być związki idiomatyczne) i sprawdź, jak funkcjonują w obiegu publicznym. Ustal, czy są
poddawane modyfikacjom, czy też nie narusza się ich struktury.
Możesz (do wyboru):
• przeprowadzić ankietę wśród uczniów swojej szkoły, wśród członków rodzinyi znajomych
itp.
• przebadać zasoby internetowe (np. za pomocą wyszukiwarki Google) albo materiał
zgromadzony w korpusie PWN (http://korpus.pwn.pl/)
• sprawdzić ich łączliwość w wybranych słownikach
Zgromadzony materiał przeanalizuj i zinterpretuj: odpowiedz na pytanie, o czym świadczą wyniki
Twoich obserwacji (jeśli dane słownikowe różnią się od tych zgromadzonych w badaniu, to czy
świadczy to o zmianie normy frazeologicznej? Jeśli nie – to o czym?).
3. Łączliwość leksykalno-semantyczna daje świetne możliwości gry na znaczeniach
13
i skojarzeniach. Korzysta z tego m.in. literatura piękna, reklama, prasa. Sięgnij do
współczesnych tekstów i na podstawie 10 przykładów zaczerpniętych (do wyboru) z:
•
•
•
•
prozy (fragmentów jednej książki)
poezji (kilku wierszy jednego autora)
reklam
nagłówków /tytułów prasowych
pokaż, jak te możliwości są wykorzystywane*. (Aby analiza była pełniejsza, warto porównać
łączliwość wybranych przykładów z opisem normy językowej w słownikach języka polskiego i
poprawnej polszczyzny).
*Należy unikać omawiania przykładów analizowanych w opracowaniach.
Literatura
Słowniki:
1. Mirosław Bańko, Słownik dobrego stylu, WN PWN, Warszawa 2006
2. Andrzej Dąbrówka, Ewa Geller, Ryszard Turczyn, Słownik synonimów, MCR, Warszawa
1993
3. Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, Anna Ciesielska, W kilku słowach: słownik frazeologiczny
języka polskiego, Wydawnictwa Szkolne PWN, Warszawa 2001
4. Piotr Müldner-Nieckowski, Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Świat Książki,
Warszawa 2003
5. Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1-2, Wiedza Powszechna,
Warszawa 1974
6. Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, t. 1-2, WN PWN, Warszawa 2000
7. Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Wilga, Warszawa 1996
8. Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, WN PWN, Warszawa 2003
9. Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. Andrzej Markowski, WN PWN, Warszawa 2004
Pozostałe opracowania:
1. Mirosław Bańko, O tzw. prozodii semantycznej i jej opisie w słownikach [w:] Nowe studia
leksykograficzne 2, Wyd. IJP PAN, Kraków 2008
2. Stanisław Bąba, Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo UAM,
Poznań 1989
3. Jerzy Bralczyk, Język na sprzedaż, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
4. Danuta Buttler, Pojęcie wariantów frazeologicznych [w:] Stałość i zmienność związków
frazeologicznych, red. Andrzej Maria Lewicki, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1982
5. Danuta Buttler, Zagadnienia normatywne związane z syntagmatycznym doborem elementów
leksykalnych [w:] Danuta Buttler,Halina Kurkowska,Halina Satkiewicz, Kultura języka
polskiego, t. II, PWN, Warszawa 1982.
6. Piotr Fliciński, Frazeologia w Wielkim słowniku języka polskiego a zasób związków
idiomatycznych współczesnej polszczyzny [w:] Nowe studia leksykograficzne 2, Wyd. IJP
PAN, Kraków 2008
7. Bartłomiej Guz, Język wchodzi w grę – o grach językowych na przykładzie sloganów
14
reklamowych, nagłówków prasowych i tekstów graffiti, „Poradnik Językowy” 2001, z. 10
8. Jolanta Ignatowicz-Skowrońska, Związki frazeologiczne w reklamie prasowej [w:]
Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, red. Kwiryna Handke i Hanna Dalewska-Greń,
Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1994
9. Jacek Kołodziej, Reklama: gra słowami, „Zeszyty Prasoznawcze” 1993, z. 3–4
10.Emilia Kozarzewska, O pewnych typach werbalnych związków wyrazowych [w:] Stałość i
zmienność związków frazeologicznych, red. Andrzej Maria Lewicki, Wydawnictwo UMCS,
Lublin 1982
11.Andrzej Maria Lewicki, Anna Pajdzińska, Frazeologia [w:] Współczesny język polski, red. J.
Bartmiński, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001
12.Andrzej Maria Lewicki, Frazeologizmy w sloganach reklamowych [w:] Kreowanie świata w
tekstach, red. Andrzej Maria Lewicki i Ryszard Tokarski, Wydawnictwo UMCS, Lublin
1995
13.Andrzej Maria Lewicki, Problemy metodologiczne wariantywności związków
frazeologicznych [w:] Stałość i zmienność związków frazeologicznych, red. tenże,
Wydawnictwo UMCS, Lublin 1982
14.Andrzej Markowski, Łączliwość wyrazów, jej typy i kwestie normatywne z nią związane [w:]
tegoż Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, WN PWN, Warszawa 2006
15.Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, O zakłóceniach łączliwości systemowej wyrazów.
Zakłócenie łączliwości a błąd semantyczny, „Poradnik Językowy” 1997, z. 3
16.Katarzyna Mosiołek-Kłosińska, Zakłócenie łączliwości normatywnej wyrazów jako przejaw
działania tendencji do usuwania wyjątków, „Poradnik Językowy” 1997, z. 6
17.Anna Pajdzińska, Frazeologizmy jako tworzywo współczesnej poezji, Oficyna Wydawnicza
LEKSEM, Łask 2005
18.Anna Pajdzińska, Studia frazeologiczne, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask
2006(szczególnie artykuły: Szeregi wariantów a mechanizmy łączliwości frazeologicznej;
Elementy motywujące znaczenie w składzie związków frazeologicznych; Łączliwość
wyrazów a językowy obraz świata; Frazeologizmy w walce z „określoną epoką”)
19.Edyta Pałuszyńska, Nagłówki w „Gazecie Wyborczej”, Piktor, Łódź 2006
20.Walery Pisarek, Poznać prasę po nagłówkach!, Ośrodek Badań Prasoznawczych RSW
„Prasa”, Kraków 1967
21.Renata Przybylska, Z problemów słownikowego opisu łączliwości rzeczownika [w:] Nowe
studia leksykograficzne, Wyd. IJP PAN, Kraków 2007
22.Katarzyna Węgrzynek, Związki frazeologiczne w Wielkim słowniku języka polskiego [w:]
Nowe studia leksykograficzne, Wyd. IJP PAN, Kraków 2007
15
TEMAT TEATROLOGICZNY
6. TEATR, CYRK, KABARET – MIESZANIE GATUNKÓW W polskim
TEATRZE WSPÓŁCZESNYM
1. zjawisko mieszania gatunków na scenie w wieku XX, jego funkcja i cel (od Meyerholda i
Piscatora po teatr absurdu)
2. kabaret jako forma parodii teatralnej
3. zagadnienie mieszania gatunków możliwe do rozpatrzenia jako:
•
•
•
•
gra z konwencją
parodia
gra ze słowem
konstrukcja formy przewrotnej
4. przyczyna i funkcja mieszania form
5. karnawalizacja formy teatralnej – wzniosłość zdegradowana i codzienność uwznioślona
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Reżyserzy, których prace stanowią przykład „gatunkowego pomieszania”:
Tadeusz Kantor
Krystian Lupa
Jerzy Grzegorzewski
Mikołaj Grabowski
Andrzej Dziuk
Piotr Cieplak,
Grzegorz Jarzyna
Krzysztof Warlikowski
Paweł Miśkiewicz
Jan Klata
Maja Kleczewska
• Autor pracy może wybrać i omówić dowolne spektakle i reżyserów,
• ważne, aby spektakle stanowiły przykład mieszania form.
• Istotna jest również analiza wybranych przedstawień.
Bibliografia (do wyboru – w miarę możliwości dostępu):
1. Ch. Balm, Wprowadzenie do nauki o teatrze, Warszawa 2002
2. E, Barba, N. Savarese, Sekretna sztuka aktora. Słownik antropologii teatru, przekł. G.
Ziółkowski, G. Godlewski, J. Fret, A. Jelewska-Michaś i in., Wrocław 2005
3. J. Błoński, Witkacy, Kraków 2001
4. H. Ch. Béhar, Dada i surrealizm w teatrze, przekł. P. Szymanowski, Warszawa 1975
5. B. Brecht, Małe organon dla teatru, przekł. A. Sowiński, „Pamiętnik Teatralny” 1955 z. 1
16
6. B. Brecht, Wartość mosiądzu, przekł., wybór i noty Werner Hecht, Warszawa 1975
7. M. Carlson, Performans, przekł. E. Kubikowska, Warszawa 2007
8. B. Danowicz, Był cyrk olimpijski..., Warszawa 1984
9. M. Dziewulska, Inna obecność, Warszawa 2009 [cz. 1: Teatr]
10.Encyklopedia kultury. Teatr – Widowisko, red. M. Fik, Warszawa 2000
11.D. Fox, Aktorstwo kabaretowe - zabawa; zawód; sztuka, w: Od symbolizmu do postteatru,
red. E.Wąchocka, Warszawa 1996
12.D. Fox, Stan badań nad teatrem kabaretowym i rewiowym, w: Teatrologia polska u schyłku
XX wieku, red. J. Michalik i A. Marszałek, Kraków 2001
13.D. Fox, Kabarety i rewie międzywojennej Warszawy: Z prasowego archiwum
Dwudziestolecia, Katowice 2007 [Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach]
14.P. Gruszczyński, Ojcobójcy. Młodsi zdolniejsi w teatrze polskim, Warszawa 2003
15.Historia teatru, red. J.R. Brown, przekł. H. Baltyn-Karpińska, Warszawa, Świat Książki,
1999 [Ch. Innes, Teatr po I i II wojnie światowej, ss. 380 – 444] oraz wyd. drugie: Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 2007
16.I. Kiec, Wyprzedaż teatru w ręce błazna i arlekina... czyli o kabarecie, Poznań 2001
17.I. Kiec, W kabarecie, Wrocław 2004 [seria: „A to Polska właśnie”]
18.J. Kopciński, Witkacy idzie na „Operetkę”, „Teatr” 2000 nr 9
19.D. Kosiński, Polski teatr przemiany, Wrocław 2007
20.T. Kowzan, O autonomiczności sztuki widowiskowej, „Pamiętnik Teatralny” 1970, z. 1-2,
przedr. m.in. w: Problemy teorii dramatu i teatru, red. J. Degler, t. 2, Wrocław 2003
21.J. Limon, Piąty wymiar teatru, Gdańsk 2006
22.D. Kuźnicka, Obszary zwątpień i nadziei : inscenizacje Jerzego Grzegorzewskiego 19662005, Warszawa 2006
23.W. Meyerhold, Przed rewolucją, przekł. J. Koenig, Warszawa 1988
24.E. Morawiec, Powidoki teatru, Kraków 1991
25.E. Morawiec, Jerzy Grzegorzewski: mistrz światła i wizji, Kraków 2006
26.G. Niziołek, Grzegorzewski – piętra teatru, „Teatr” 1988, nr 3
27.G. Niziołek, Oh, les beaux jours, „Teatr” 1993, nr 4
28.G. Niziołek, Ach, iskrą tylko!, „Teatr” 1994, nr 5
29.G. Niziołek, Sny, komedie, medytacje, Kraków 2000
30.P. Pavis, Słownik terminów teatralnych, przekł. i oprac. S. Świontek, Wrocław 1998
31.E. Piscator, Teatr polityczny, przekł. i wstęp R. Szydłowski, Warszawa 1982
32.T. Plata, Być i nie być : kategoria obecności w teatrze i performansie ostatniego półwiecza, Warszawa 2009
33.K. Pleśniarowicz, Przestrzenie deziluzji. Współczesne modele dzieła teatralnego, Kraków
1996
34.K. Pleśniarowicz, Kantor, Wrocław 1997
35.K. Pleśniarowicz, Ostatni spektakl Kantora – rekonstrukcja idei, “Dialog” 1994, nr 2
36.M. Porębski, Tadeusz Kantor i nowa wolność artystycznego języka, “Dialog” 1990, nr 7
37.Problemy teorii dramatu i teatru, red. J. Degler, t.1-2 (wybrane teksty), Wrocław 2003
38.M. Prussak, Wielka magia teatru, „Teatr” 1998 nr 11
39.Z. Raszewski, Teatr w świecie widowisk. Dziewięćdziesiąt jeden listów o naturze teatru,
Warszawa 1991
40.D, Ratajczakowa, Teatralność i sceniczność [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, red. J.
Degler, t.1, Wrocław 2003
41.R. Schechner, Performatyka: Wstęp, przekł. T. Kubikowski, Wrocław 2006
42.L. Sokół, Groteska w teatrze S.I. Witkiewicza, Wrocław 1973
17
43.Strategie publiczne, strategie prywatne. Teatr polski 1990-2005, red. T. Plata, Warszawa 2006
44.B. Świąder, W metafizycznej dziurze. Teatr Witkacego w Zakopanem, Gdańsk 2004
45.A. Tairow, Notatki reżysera i proklamacje artysty, przekł. J. Ludawska, wstęp i noty J.
Koenig, Warszawa 1979
46.Teatr - media – kultura, red. E. Wąchocka, D. Fox, Katowice 2006
47.J. Walaszek, Ślady przedstawień, Warszawa 2008
48.E. Wachtangow, Poszukiwania, przekł. H, Bieniewski, wstęp H. Bieniewski i E. Csató,
Warszawa 1967
„Dialog” 1989 nr 1: PRÓBY ZAPISU: Cricot 2 – „Nigdy już tu nie powrócę”.
- zeszyty monograficzne „Notatnika Teatralnego” oraz „Pamiętnika Teatralnego” – na portalu:
www. witryna czasopism znajdują się spisy treści obu tych periodyków – „Notatnika...” od roku
1999, a „Pamiętnika...” – od 2001 [„Didaskalia”, „Dialog” i „Teatr” – od 2000 roku]
- recenzje spektakli zamieszczone w prasie codziennej, miesięczniku „Teatr” i dwumiesięczniku
„Didaskalia” – od 2004 roku recenzje i omówienia prasowe działalności poszczególnych reżyserów
zamieszczane są na portalu: www.e-teatr.pl
18
TEMAT TEATROLOGICZNY
7. HAMLET - KSIĄŻĘ POLSKI. METAMORFOZY POSTACI HAMLETA W
POLSKIM DRAMACIE I TEATRZE
Zagadnienia do wyboru:
 Hamlet w porządku historycznym - jak dramat Szekspira wystawiano w polskim teatrze od
prapremiery w 1798 roku we Lwowie po dzień dzisiejszy, m.in. - najznamienitsi polscy
odtwórcy Hamleta?
 Hamlet współczesny: - „polityczny” (ewent.: Hamlet swojej epoki), ze szczególnym
uwzględnieniem inscenizacji po 1956 (m.in. Hamlet Leszka Herdegena w Krakowie, 1956;
Hamlet Igora Przegrodzkiego we Wrocławiu, 1957; Hamlet Edmunda Fettinga w Gdańsku,
1960) oraz w latach osiemdziesiątych, po 13 grudnia 1981, także w Teatrze TV, zwłaszcza
Janusza Warmińskiego, Warszawa, Teatr Ateneum 1983 i Jana Englerta, Teatr TV 1985;
oddźwięk tych inscenizacji w poezji (np. „październikowe” u Herberta czy Woroszylskiego);
 Hamlet współczesny: - „codzienny”, „zwyczajny chłopak”, „młody”, „nagi” (w tym obnażony wewnętrznie), tu: interpretacja postaci w inscenizacjach po 1945, np. Wilama
Horzycy (Adam Hanuszkiewicz), Poznań 1950, Andrzeja Wajdy (Jerzy Stuhr i Teresa
Budzisz-Krzyżanowska), Kraków, Stary Teatr 1981 i 1989, Gustawa Holoubka (Holoubek,
1962 oraz Piotr Fronczewski, 1979, w Teatrze Dramatycznym, Jan Englert w Teatrze
Telewizji), Hanuszkiewicza (Daniel Olbrychski), Warszawa 1970, Marka Okopińskiego,
Gdańsk 1974, Jerzego Grudy, Szczecin 1979, Henryka Tomaszewskiego, Wrocław, Teatr
Pantomimy, 1979, Krzysztofa Nazara, Gdańsk, 1996, Krzysztofa Warlikowskiego (Jacek
Poniedziałek), Warszawa 1999, Krzysztofa Jasińskiego, Kraków, Teatr STU, 2000 +
niezrealizowany, a opisany Hamlet Radziwiłowicza w inscenizacji Swinarskiego.
 Każdy bohater swojej epoki z natury rzeczy bywa Hamletem - jak odzwierciedla się ta
prawidłowość w interpretacji postaci i dramatu?
 Hamlet - zagadnienia interpretacji, m.in. Hamlet jako inspirator, Hamlet jako autor dramatu
o Hamlecie, maska Hamleta, sztuka teatru: - teatr w teatrze, aktor - polityk, aktor - kreator
świata przedstawionego, aktorstwo jako maska;
 Hamlet w sztuce: motywy hamletyczne, przetworzenia i inspiracje, m.in. w malarstwie
(Malczewski, Hamlet z margerytką, nawiązujący i do Hamleta i do Szczęsnego) i literaturze.
 Hamlet „przetworzony” dramatycznie:
19
 Horsztyński Słowackiego (inscenizacja Edmunda Wiercińskiego w Teatrze Polskim
w Warszawie, 1953
 Hamlet Wyspiańskiego (inscenizacje: Jerzego Grotowskiego, Opole; Jacka
Woszczerowicza, Teatr Ateneum-Warszawa, Jerzego Grzegorzewskiego, Teatr
Narodowy-Warszawa)
 Hamlet Wtóry Romana Jaworskiego (inscenizacja Macieja Prusa, Teatr PolskiPoznań)
 Po Hamlecie Żurka (m.in. inscenizacja Janusza Warmińskiego, Teatr AteneumWarszawa, łącząca się z wcześniejszą premierą Hamleta - Hamleta grał ten sam
aktor), Fortynbras się upił Głowackiego.
Bibliografia (do wyboru):
 J. Słowacki, Horsztyński (wyd. dowolne)
 C. K. Norwid, Pisma wszystkie, PIW 1971, t. 4: Dramaty, Hamlet. Akt pierwszy. Scena
druga, s. 251-263
 S. Wyspiański, Studium o „Hamlecie” (wyd. dowolne)
 R. Jaworski, Hamlet Wtóry, „Archiwum Literackie” t. 28, 1995 (wraz z art. rzecz
komentującym)
 J. Głowacki, Fortynbras się upił, „Dialog” 1990 nr 1
 J. Żurek, Po Hamlecie w: Po Hamlecie i inne sztuki, Gdańsk 2002
 Hasło: Hamlet, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa
 Z. Krasiński, Listy do Delfiny Potockiej, Warszawa 1975
 Z. Krasiński, Listy do różnych adresatów, Warszawa 1991, t. I, s.252-253, 466
 E. Csató, Szkice o dramatach Słowackiego, Warszawa 1966
 J. Kleiner, Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, t. I-III, Warszawa 1923
 J. Kleiner, Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości, t. IV, Warszawa 1927
 A. Kowalczykowa, Słowacki, Warszawa 1994
 A. Kowalczykowa, Dramat i teatr romantyczny, Warszawa 1997
 D. Siwicka, Romantyzm 1822-1863, Warszawa 1995
 J. Skuczyński, Odmiany form dramatycznych w okresie romantyzmu. Słowacki, Mickiewicz,
Krasiński, Toruń 1993
 A. Witkowska, Wielcy romantycy polscy. Sylwetki, Warszawa 1980
20
 A. Witkowska, Literatura romantyzmu, Warszawa 1989
 A. Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1997
 W. Chwalewik, Polska w „Hamlecie”, Wrocław 1956
 „Didaskalia” 2003, nr 57
 Encyklopedia kultury. Teatr - Widowisko (pod red. M. Fik), Instytut Kultury, Warszawa 2000
 M. Fik, Trzydzieści pięć sezonów. Teatry dramatyczne w Polsce w latach 1944-1979,
Warszawa 1981
 Ludwik Flaszen, Studium o Hamlecie w teatrze Laboratorium, „Notatnik Teatralny” 1992, z.
4.
 A. Grodzicki, Reżyserzy polskiego teatru, Warszawa 1979
 J. Komorowski, „Hamlet” Williama Shakespeare’a, Warszawa 1992
 J. Kopciński, Którędy do wyjścia, Warszawa 2002 (Reżyserskie solówki)
 J. Kott, Szkice o Szekspirze, Warszawa 1962, lub tegoż: Szekspir współczesny, Warszawa
1965, Kraków 1990 lub Pisma wybrane t. II: Teatr czytany, Warszawa 1991, s. 7-212
 tegoż: Płeć Rozalindy, Kraków 1992
 M. Masłowski, Gest, symbol i rytuały polskiego teatru romantycznego, Warszawa 1998
 E. Morawiec, Powidoki teatru, Kraków 1991.
 J. Opalski, Rozmowy o Konradzie Swinarskim i Hamlecie, Kraków 1988.
 Z. Osiński, Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980.
 Z. Osiński, Teatr „13 Rzędów” i Teatr Laboratorium „13 Rzędów”. Opole 1959 - 1964.
Kronika - bibliografia, Opole 1997.
 A. Okońska, Stanisław Wyspiański, Warszawa 1971 lub 1975.
 M. Prussak, Wstęp, w: S. Wyspiański, Hamlet, Wrocław 1976, BN, s. I, nr 225 (lub
„Pamiętnik Teatralny” 1973, z. 1).
 Z. Raszewski, Wojciech Bogusławski, PIW, Warszawa 1972 (lub nast.).
 D. Ratajczakowa, „Horsztyński” Słowackiego: historia, chaos, dramat, [w:] Na schodach
Klio. Jedenaście ćwiczeń z myśli o dramacie historycznym, red.D. Ratajczakowa, I. Kiec,
Poznań 1999.
 J. Trznadel, Polski Hamlet: kłopoty z działaniem, NOWA, Warszawa 1989.
 J. Walaszek, Opis spektaklu Wajdy z roku 1989 - „Dialog” 1990/nr 6.
 J. Walaszek, Teatr Andrzeja Wajdy, Kraków 2003.
 A. Żurowski, Szekspir w cieniu gwiazd, Gdańsk 2000.
21
 A. Żurowski, Szekspir - ich rówieśnik, Wyd. Uniw. Gdańskiego, Gdańsk 2003.
 ANDRZEJ WAJDA, Hamlet IV (Kraków 1989)
 T. Nyczek, Teatr jaki jest: łódka „Hamleta”, „Dialog” 1982, nr 1.
 J. Walaszek, „Hamlet IV” Wajdy i Budzisz-Krzyżanowskiej, „Dialog” 1990, nr 6.
 E. Baniewicz, Hamlet: gram dla siebie, „Twórczość” 1990, nr 5.
 A. Hausbrandt, Antygono - idź do klasztoru, „Scena” 1990, nr 4-6.
 J. Sieradzki, ... Aktorami ludzie, „Polityka” 1990, nr 7.
Zbiory recenzji (ewent. pojedyncze teksty z prasy) następujących autorów: Elżbiety Baniewicz,
Edwarda Csató, Łukasza Drewniaka, Marty Fik, Zygmunta Grenia, Piotra Gruszczyńskiego, Józefa
Kelery, Jana Kłossowicza, Jacka Kopcińskiego, Jana Kotta, Elżbiety Morawiec, Grzegorza
Niziołka, Tadeusza Nyczka, Konstantego Puzyny, Stefana Treugutta, Andrzeja Wanata, Elżbiety
Wysińskiej.
Czasopisma do wykorzystania: „Pamiętnik Teatralny”, „Dialog”, „Didaskalia”, „Teatr”, „Kultura”,
„Przegląd Kulturalny”, „Współczesność”, „Życie Literackie”.
22