NT. Przemiany jądrowe

Przemiany jądrowe - alfa, beta
1. Przemiany jądrowe - wprowadzenie
I. Spontaniczne (niewymuszone)
Okazało się większość pierwiastków posiada tylko jeden bądź dwa izotopy trwałe, a ponadto
izotopy nietrwałe, które podlegają rozpadowi promieniotwórczemu. Spontaniczne przemiany jądrowe
(promieniotwórczość naturalna) polegają na samorzutnym rozpadzie jądra atomowego, w wyniku czego
powstaje nowe jądro (innego pierwiastka) o masie niewiele mniejszej Towarzyszy temu emisja cząstek 
lub  (dodatnich lub ujemnych). Jeżeli nowo powstałe jądro znajdować się będzie w stanie wzbudzonym,
to przechodzi do stanu podstawowego (w ciągu
) oddając nadmiar energii w postaci
kwantu promieniowania .
II. Wymuszone (reakcje jądrowe)
Polegają na oddziaływaniu między sobą dwóch jąder atomowych lub jąder atomowych i cząstek
Sposób zapisywania przemian jądrowych:
A+aB+b
A(a;b)B
lub
zapis pełny
zapis uproszczony
gdzie :
A – jądro "bombardowane" (ulegające przemianie spontanicznej lub wymuszonej),
a – cząstka bombardująca (wywołująca reakcję wymuszoną),
B – jądro powstałe po przemianie lub reakcji,
b – cząstka (cząstki) emitowane w czasie przemiany lub reakcji.
W czasie spontanicznych przemian jądrowych i reakcji jądrowych spełnione są następujące zasady:
 zasada zachowania pędu,
 zasada zachowania energii-masy (
,
 zasada zachowania ładunku elektrycznego (suma liczb atomowych („dolnych”) po obu
stronach przemiany spontanicznej lub reakcji jądrowej ma taką samą wartość),
 zasada zachowania liczby nukleonów (suma liczb masowych („górnych”) po obu stronach
przemiany spontanicznej lub reakcji jądrowej ma taką samą wartość.
Spontaniczne przemiany jądrowe
Strona 1
2. Przemiana (rozpad) alfa.
Rozpad ten polega na emisji z jądra nietrwałego (promieniotwórczego) cząstki . W efekcie
powstaje nowe jądro o liczbie masowej o cztery mniejszej i liczbie atomowej o dwa mniejszej. Schemat
ogólny przemiany:
Symbol
oznacza cząstkę alfa, np.:
3. Przemiana (rozpad) beta minus.
Polega na emisji z jądra nietrwałego elektronu ujemnego (tzw. negatonu) i obojętnej elektrycznie
cząstki elementarnej, tj. antyneutrina
(o zerowej masie spoczynkowej). W efekcie powstaje nowe
jądro o takiej samej liczbie masowej i liczbie atomowej o jeden większej. Ogólny schemat przemiany:
Symbol
oznacza cząstkę
(negaton). Ponieważ negaton nie
stanowi składnika jądra atomowego, to przemiana przebiega tak, jak
gdyby jeden z neutronów rozpadł się na proton, który w jądrze
pozostaje oraz negaton i antyneutrino, które są emitowane z jądra.
Schemat rozpadu neutronu:
Symbol
oznacza proton, natomiast
neutron. Przykład:
4. Przemiana (rozpad) beta plus.
Polega na emisji z jądra nietrwałego elektronu dodatniego (tzw. pozytonu) i obojętnej elektrycznie
cząstki elementarnej, tj. neutrina
(o zerowej masie spoczynkowej). W efekcie powstaje nowe jądro o
takiej samej liczbie masowej i liczbie atomowej o jeden mniejszej. Ogólny schemat przemiany:
Spontaniczne przemiany jądrowe
Strona 2
Symbol
oznacza cząstkę
(pozyton). Ponieważ pozyton nie
stanowi składnika jądra atomowego, to przemiana przebiega tak, jak
gdyby jeden z protonów znajdujących się w jądrze rozpadł się na
neutron, który w jądrze pozostaje oraz pozyton i neutrino, które są
emitowane z jądra. Schemat rozpadu neutronu:
Przykład:
Uwaga:
Emisja fotonu z zakresu promieniowania gamma towarzyszy zwykle przemianom alfa lub beta. Jądra
powstałe po tych przemianach znajdują się zwykle w stanie wzbudzonym. Przejście jądra do stanu
o niższej energii, a ostatecznie do stanu podstawowego (minimum energii) wiąże się z emisją jednego
lub kilku fotonów.
jądro w stanie
podstawowym
Zadanie domowe
Rozstrzygnij, które z podanych poniżej zdań są prawdziwe, a które nie. Za każdy prawidłowy
wybór można otrzymać 0,2 pkt i dodatkowo 0,3 pkt za pisemne uzasadnienie podjętego wyboru.
I. W czasie przemiany alfa:
1.
zmienia się liczba masowa i ładunek jądra, a nie zmienia się liczba neutronów w jądrze,
2.
liczba masowa maleje o cztery, a ładunek jądra maleje o 2·e (e – ładunek elementarny),
3.
liczba protonów i neutronów w jądrze maleje o dwa,
4.
emitowana jest cząstka alfa składająca się z czterech protonów,
5.
emitowana jest cząstka alfa posiadającą dodatni ładunek elektryczny,
6.
jeżeli jądro
7.
jeżeli po przemianie alfa powstało jądro
8.
emitowana jest promieniowanie alfa o dużej zdolności jonizacji i dużej przenikliwości,
9.
emitowane są cząstki alfa z jąder trwałych o dużej liczbie masowej,
uległo przemianie alfa, to powstało po niej jądro
,
, to jądrem wyjściowym było
,
10. emitowane są cząstki, które ulegają odchyleniu w polu magnetycznym, niezależnie od kierunku rozchodzenia
się tych cząstek względem linii pola magnetycznego.
Spontaniczne przemiany jądrowe
Strona 3
II. W czasie przemiany beta minus:
1. liczba atomowa jądra maleje o jeden, a liczba masowa się nie zmienia,
2. liczba atomowa i masowa jądra wzrasta o jeden,
3. ładunek jądra maleje o 1·e (e – ładunek elementarny),
4. liczba protonów w jądrze wzrasta o jeden, a liczba nukleonów się nie zmienia,
5. liczba protonów w jądrze wzrasta o jeden, a liczba neutronów się nie zmienia,
6. emitowany jest tylko ujemny elektron zwany negatonem,
7. emitowana jest cząstka zwana antyneutrino i ujemny elektron zwany pozytonem,
8. ładunek jądra wzrasta o 1·e (e – ładunek elementarny), a jego masa się nie zmienia,
9. jeżeli jądro
uległo tej przemianie, to powstało jądro
10. jeżeli po tej przemianie powstało jądro
,
, to jądrem wyjściowym było
III. W czasie przemiany beta plus:
1.
liczba atomowa jądra maleje o jeden, a liczba masowa się nie zmienia,
2.
liczba atomowa i masowa jądra wzrasta o jeden,
3.
ładunek jądra maleje o 1·e (e – ładunek elementarny),
4.
liczba neutronów w jądrze wzrasta o jeden, a liczba nukleonów się nie zmienia,
5.
liczba protonów w jądrze maleje o jeden, a liczba neutronów się nie zmienia,
6.
emitowana jest cząstka zwana neutrino i dodatni elektron zwany pozytonem,
7.
ładunek jądra maleje o 1·e (e – ładunek elementarny), a jego masa się nie zmienia,
8.
jeżeli jądro
9.
jeżeli po tej przemianie powstało jądro
uległo tej przemianie, to powstało jądro
,
, to jądrem wyjściowym było
,
10. emisji pozytonu nie może towarzyszyć emisja promieniowania gamma.
Spontaniczne przemiany jądrowe
Strona 4